6ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΗΒΑΣ 15 ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ ΣΕ ΚΟΜΙΚ
ΘΗΒΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΕΛΙΚΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΑΞΗ Δ’ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: ΣΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ - ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΑΞΗΣ ΒΟΥΝΑΤΣΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ - ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΚΑΡΑΠΕΤΣΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΘΗΒΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 1.1 Στόχοι εργασίας - Διαθεματικότητα - Η ομάδα μας ................................ σελ. 3 1.2 Πρόγραμμα δράσης .................................................................................. σελ. 4 1.3 Η διδακτική αξία των μύθων .................................................................... σελ. 5 1.4 Τι είναι μύθος............................................................................................ σελ. 6 1.5 Ο Αίσωπος ................................................................................................. σελ. 7 2. 15 ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ 2.1 Η αλεπού και ο κόρακας ........................................................................... σελ. 8 2.2 Το κουνούπι και το λιοντάρι ................................................................... σελ. 10 2.3 Οι ψαράδες που έπιαναν πέτρες............................................................ σελ. 14 2.4 Το λιοντάρι και το ποντίκι ....................................................................... σελ. 17 2.5 Η αλεπού και το λελέκι ........................................................................... σελ. 19 2.6 Ο βοριάς και ο ήλιος ............................................................................... σελ. 21 2.7 Το λιοντάρι και το αγριογούρουνο ......................................................... σελ. 24 2.8 Ο φιλάργυρος.......................................................................................... σελ. 26 2.9 Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας ................................................................... σελ. 28 2.10 Το παγόνι και ο γερανός ......................................................................... σελ. 29 2.11 Ο λαγός και η χελώνα ............................................................................. σελ. 30 2.12 Η μαϊμού και το δελφίνι ......................................................................... σελ. 31 2.13 Η αλεπού και τα σταφύλι ....................................................................... σελ. 32 2.14 Η κότα και το χρυσό αυγό ...................................................................... σελ. 33 2.15 Η αλεπού και ο τράγος ...........................................................................σελ. 34 3. Η ΘΗΒΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 3.1 Γενικά ...................................................................................................... σελ. 36 3.2 Η ίδρυση των τειχών της Θήβας ............................................................. σελ. 37 3.3 Ο Κάδμος ιδρυτής της Θήβας ................................................................. σελ. 38 3.4 Τα παιδιά του Κάδμου ............................................................................ σελ. 40 3.5 Ο θηβαϊκός κύκλος.................................................................................. σελ. 42 3.6 Ο Οιδίποδας ............................................................................................ σελ. 43 3.7 Η Σφίγγα .................................................................................................. σελ. 44 3.8 Το χρυσόμαλλο δέρας............................................................................. σελ. 46 3.9 Ο Ηρακλής ............................................................................................... σελ. 48 3.10 Ο θεός Διόνυσος ..................................................................................... σελ. 50 3.11 Το φυτό (Αγαύη - Αμάραντος, Αθάνατος ) ............................................ σελ. 52 4. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ........................................................... σελ. 53 4.1 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ –ΧΟΡΟΙ ................................................................................. σελ. 54 4.2 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΥΘΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ 4.2.1 Το πάθημα της κανέλας .......................................................... σελ. 59 4.2.2 Ο λαγός και το κοράκι ............................................................. σελ. 62 4.2.3 Η καμηλοπάρδαλη και ο σκίουρος ........................................ σελ. 63 4.3 ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΕΣ- ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΑ-ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΙ – ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΤΗ ΛΕΞΗ «μύθος» .......................................................................................... σελ. 64
2
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Οι μύθοι « Ένας κόσμος όπου τα ζώα μιλούν» ΣΤΟΧΟΙ: 1. Κατανόηση των μύθων. 2. Αναγνώριση χαρακτηριστικών των μύθων. 3. Κατανόηση της λειτουργίας των μύθων στην κοινωνία και σύνδεσή τους με παροιμίες. 4. Άσκηση στην αφήγηση και στη γραπτή σύνθεση μύθων. 5. Καλλιέργεια κριτικής ικανότητας. 6. Γνωριμία με τους μύθους άλλων λαών. 7. Προβληματισμός για τους λόγους, για τους οποίους οι μύθοι ζουν και έχουν αξία ακόμη και σήμερα. 8. Γνωριμία με τους μύθους που σχετίζονται με την περιοχή της Θήβας. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: • • • •
Γλώσσα Ιστορία Μελέτη Περιβάλλοντος Φυσική Αγωγή
Η ΤΑΞΗ ΜΑΣ: ΑΣΠΡΟΜΑΤΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΒΑΡΘΑΛΑΜΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΕΛΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΚΡΙΒΗ ΔΟΥΚΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΖΕΡΒΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΖΕΡΒΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΝΑΣΙΑ ΚΑΣΒΥΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΙΟΥΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΚΟΝΤΙΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΜΑΚΡΗ ΜΑΡΙΑ ΜΑΥΡΙΔΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΕΜΕΤΑΛΗ ΠΑΟΛΑ ΜΠΑΜΠΟΥΛΑΣ ΜΠΑΜΠΗΣ ΜΠΑΡΑΙ ΜΑΡΙΑΝΑ ΝΙΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΙΟΥΛΗ ΠΗΝΙΤΑ ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΣΟΙΛΕΔΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΤΕΦΑΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
3
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
8.
Οι μαθητές βρίσκουν πληροφορίες για τον Αίσωπο και καταγράφουν πολλούς από τους μύθους του. Κατανοούν την έννοια του μύθου καθώς και την αξία του. Εικονογραφούν 15 από τους μύθους του Αισώπου σε κόμικ. Δημιουργούν δικούς τους μύθους. Επεξεργάζονται ακροστιχίδες, σταυρόλεξα, λαβύρινθους με λέξεις και θέματα από τη μυθολογία. Βρίσκουν πληροφορίες και γνωρίζουν την πόλη της Θήβας μέσα από την πλούσια μυθολογία της. Με τον εκπαιδευτικό της Φυσικής Αγωγής μαθαίνουν να τραγουδούν και να χορεύουν τραγούδια βγαλμένα μέσα από την μυθολογία - θρύλους και παραδόσεις. Έκδοση περιοδικού.
Οι μαθητές της Δ’ τάξης του 6ου Δημοτικού Σχολείου Θήβας
4
Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ Ο μύθος είναι μια σύντομη και παραστατική αφήγηση που δεν υπακούει σε κανόνες λογικής. Μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας παρελαύνουν ζώα, πουλιά, δέντρα, φυτά και άλλα στοιχεία της φύσης. Συμπεριφέρονται με αληθοφάνεια και εκφράζονται με ανθρώπινο λόγο. Εμείς ως ακροατές ή αναγνώστες αφηνόμαστε στο περιεχόμενό τους, χωρίς να αντιδρούμε σε αυτές τις καταστάσεις, που δεν είναι πραγματικές. Στο τέλος τους συμπυκνώνουν διδακτικά συμπεράσματα και χωρίς να το επιδιώκουμε, εύπεπτα και αυτονόητα, επέρχεται η μάθηση και η διδαχή. Με την υποβλητική δύναμη, τη ζωντάνια και την παραστατικότητα γίνονται πηγές έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας που έθρεψαν και θρέφουν πολλές γενιές αγωνιστών. Οι ρίζες τους χάνονται στα βάθη των αιώνων και διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Γενάρχης του μύθου θεωρείται ο Αίσωπος. Ο μύθος αποτελεί και σήμερα χρήσιμο εργαλείο διαπαιδαγώγησής μας κι αξίζει να τον προτιμάμε ως ανάγνωσμα.
ΚΑΡΑΠΕΤΣΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Δ/ΝΤΗΣ 6ου 12/Θ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΘΗΒΑΣ
5
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΣ
Μύθος είναι ότι λέγεται με το στόμα, ο προφορικός λόγος, η ομιλία, η φανταστική διήγηση, η πλαστή ιστορία, το παραμύθι. Μύθος λέγεται ακόμα και η αλληγορική διήγηση, απ’ όπου βγαίνει ένα ηθικό συμπέρασμα (Αισώπειοι μύθοι) καθώς και η υπόθεση σε ένα διήγημα, μυθιστόρημα, δράμα η άλλο λογοτεχνικό έργο. Είναι, δηλαδή, ο μύθος το κεντρικό στοιχείο σε κάθε λογοτέχνημα. Οι μύθοι αποτελούν τα πρώτα δημιουργήματα της ανθρώπινης φαντασίας. Με τους μύθους προσπάθησαν οι πρώτοι άνθρωποι να δώσουν κάποια εξήγηση στα γύρω τους φυσικά φαινόμενα που τους προκαλούσαν κατάπληξη και δέος.
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ: Όλοι οι λαοί της Γης έχουν τους μύθους τους. Πρώτοι, όμως, από όλους οι αρχαίοι Έλληνες έπλασαν με τη δημιουργική τους φαντασία πολυάριθμους μύθους που και σήμερα προκαλούν το ενδιαφέρον και την προσοχή της επιστήμης. Στους μύθους τους, πλέκοντας διάφορες ηθικές έννοιες, αιτιολόγησαν τους θεούς τους, τα ανώτερα δηλαδή όντα που κατευθύνουν και κυβερνούν τη ζωή και τις πράξεις των ανθρώπων πάνω στη Γη. Πέτυχαν, έτσι, να ενημερώσουν και να διαπαιδαγωγήσουν σιγά σιγά τον άνθρωπο.
Κοκοντίνη Αναστασία Δεληδημητρίου Ακριβή
6
ΑΙΣΩΠΟΣ
Ο μεγαλύτερος μυθοπλάστης της αρχαιότητας. Έζησε το 600π.Χ. και είχε για πατρίδα του το Αμόριο της Φρυγίας ή τη Λυδία ή τη Θράκη ή τη Σάμο. Ήταν προικισμένος από τη φύση με μεγάλη εξυπνάδα. Αγαπούσε την ελευθερία και έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο από τους μύθους του. Ήταν ο ασχημότερος από τους ανθρώπους. Είχε μακρουλό κεφάλι, κοντό λαιμό, πλατιά μύτη, μεγάλα χείλη, στραβά πόδια, καμπούρα, κοιλιά και ήταν βραδύγλωσσος. Το χρώμα του ήταν μαύρο και γι’ αυτό του έδωσαν το όνομα «Αίσωπος» που θα πει «Αιθίοπας». Μερικοί λένε ότι ο Αίσωπος ήταν φανταστικό πρόσωπο. Ο Ηρόδοτος, όμως, αναφέρει ότι υπήρξε και μάλιστα ότι ήταν δούλος του Σαμιώτη Ιάδμονα, ο οποίος του χάρισε την ελευθερία του θαυμάζοντας την εξυπνάδα του. Πολλές φορές οι ήρωες των μύθων του είναι ζώα που μιλούν και έχουν ανθρώπινα ελαττώματα. Οι σωζόμενοι μύθοι του είναι πεντακόσιοι ογδόντα τέσσερις.
Θεοδώρου Νάσια
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
19
21
22
23
24
26
27
31
32
33
34
35
H ΘΗΒΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ
Aι Ωγύγιοι Θήβαι, που σημαίνει πανάρχαιες Θήβες, έχουν τις ρίζες τους στην προϊστορική περίοδο, που υπήρξε ένδοξη για την πόλη. Το όνομα Ωγύγος που έδιναν στον πρώτο βασιλιά της Θήβας σημαίνει απλώς "ο πολύ παλαιός". Η Θήβα, όπως και ολόκληρη η Βοιωτία, έχει εξαιρετικά πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική μυθολογία. Σ' αυτή την περιοχή, συγκεκριμένα στον στον Παρνασσό, διεσώθη ο Δευκαλίων μετά τον κατακλυσμό και ο απόγονός του ο Έλλην. Στα ηρωικά χρόνια οι πανελλήνιες εκστρατείες των "Επτά επί Θήβας" και των επιγόνων τους είχαν ως κέντρο αναφοράς τη Θήβα. Η αργοναυτική εκστρατεία είναι σχεδόν Βοιωτική υπόθεση. Η εκστρατεία κατά της Τροίας οργανώθηκε στη Βοιωτία. Από τη Βοιωτία προέρχονται επίσης ο ιστορικός Ησίοδος, ο ποιητής Πίνδαρος και ο στρατηγός Επαμεινώνδας.
ΣοΪλέδη Σωτηρία
36
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ Η ίδρυση της Θήβας περιγράφεται από τους γοητευτικότερους μύθους της ελληνικής μυθολογίας. Στα Ομηρικά έπη οι μύθοι την απέδιδαν στους αδελφούς Ζήθο (που έφερνε τις πέτρες) και Αμφίονα, ο οποίος παίζοντας τη λύρα του, τις μάγεψε ώστε μετακινήθηκαν μόνες τους και σχημάτισαν τα περίφημα τείχη της επτάπυλης πόλης.
Πηνίτα Μαριλένα
37
Ο ΚΑΔΜΟΣ Άλλοι μύθοι απέδιδαν την ίδρυση της πόλης στον Κάδμο, γιο του Αγήνορα, βασιλέα της Φοινίκης. Σύμφωνα μ' αυτούς ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο έκλεψε την αγαπημένη κόρη του Αγήνορα Ευρώπη και ο βασιλέας διέταξε τους γιους του να ψάξουν να την βρουν και να μην επιστρέψουν πίσω χωρίς αυτή. Στην αναζήτηση της αδελφής του Ευρώπης, ο Κάδμος ζήτησε τη βοήθεια του Απόλλωνα στο μαντείο των Δελφών. Τότε πήρε την εντολή από τον θεό να σταματήσει τις αναζητήσεις και να ακολουθήσει την πρώτη δαμάλα που θα συναντήσει. Σε όποιο σημείο γονατίσει η δαμάλα, εκεί να κτίσει μια πόλη, τη Θήβα, στην οποία οι θεοί θα μοίραζαν απλόχερα τις ευλογίες τους.
Ο Κάδμος σκοτώνει το δράκοντα, μελανόμορφος αμφορέας από την Εύβοια, 550-560 ΠΚΕ, Λούβρο
Ο Κάδμος ακολούθησε τη θεϊκή εντολή και όταν η δαμάλα γονάτισε σε ένα λόφο της Βοιωτίας, τη θυσίασε στους θεούς και αναζήτησε πηγή για να πλυθεί και να κάνει σπονδές. Την πηγή Δίρκη που βρήκε την προστάτευε ένας φοβερός δράκοντας, γιος του θεού Άρη. Με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς σκότωσε τον δράκοντα, πήρε το νερό που χρειαζόταν η νέα πόλη και έσπειρε τα δόντια του δράκου στη Θηβαϊκή γη, απ' όπου ξεφύτρωσαν οι προπάτορες των Θηβαίων, οι Σπαρτοί. Έτσι θαυμαστά, με θεϊκή εντολή κτίστηκε, οχυρώθηκε και κατοικήθηκε η νέα πόλη στο κέντρο της εύφορης πεδιάδας, πλούσιας σε νερά και λίμνες, που περιβάλλεται από πανέμορφα και βαθύσκιωτα βουνά, τον Παρνασσό, Ελικώνα, Κιθαιρώνα και άλλα μικρότερα που της χάριζαν υγιεινό κλίμα. Η πόλη βρισκόταν στο κέντρο της Ελλάδας, κοντά στον Κορινθιακό και Ευβοϊκό κόλπο. Ο Κάδμος
38
δίδαξε στους Έλληνες τα «Φοινίκια» γράμματα, το ελληνικό δηλαδή αλφάβητο. Παντρεύτηκε την Αρμονία και στο γάμο τους για πρώτη και μοναδική φορά όλοι οι Ολύμπιοι θεοί κατέβηκαν από τον Όλυμπο και γλέντησαν με το καινούριο ζευγάρι, στο οποίο χάρισαν πλούσια δώρα. Ο Κάδμος αργότερα τιμωρήθηκε από το θεό Άρη επειδή είχε σκοτώσει τον δράκοντα και εξορίστηκε μακριά από τη Θήβα. Πήγε στα μέρη της Ηπείρου, έκτισε μία πόλη, τη Φοινίκη, και ένας από τους απογόνους του, ο Ιλλυριός, έγινε ο γενάρχης του έθνους των Ιλλυριών τους οποίους οι σημερινοί Αλβανοί θεωρούν προγόνους τους.
Μαυρίδη Παρασκευή Μεμετάλη Σοφία
39
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΑΔΜΟΥ •
Η Σεμέλη, κόρη του Κάδμου και μητέρα του θεού Διόνυσου, έγινε αντικείμενο σφοδρού έρωτα από το Δία λόγω της ομορφιάς της. Μια μέρα, η Σεμέλη - μετά από εμμονή που της την εμφύτευσε η ζηλιάρα Ήρα - ζήτησε από το Δία να την επισκεφτεί με όλη του τη μεγαλοπρέπεια, ούτως ώστε να προσπαθήσει να κατανοήσει το μεγαλείο του ερωτικού της συντρόφου· μάταια ο Δίας προσπαθούσε να την μεταπείσει. Η Ήρα είχε παρουσιαστεί μπροστά της με τη μορφή μιας γριούλας, λέγοντάς της ότι αν την αγαπούσε πραγματικά ο Δίας, θα εμφανιζόταν όπως εμφανίζεται στην Ήρα. Έτσι, ο Δίας μπήκε στο δωμάτιό της καβάλα στο άρμα του, συνοδευόμενος από βροντές, αστραπές και κεραυνούς. Η Σεμέλη, όντας θνητή, δεν άντεξε τη θερμότητα και την ένταση και, κατακεραυνωμένη, τυλίχτηκε στις φλόγες και κάηκε σαν λαμπάδα· ήταν, όμως, έγκυος και έτσι ο Δίας έραψε το έμβρυο στο μηρό του μέχρι να ολοκληρωθεί ο απαιτούμενος χρόνος. Από το Δία, έτσι, γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος, ενώ ο Δίας θεοποίησε τη Σεμέλη, κατατάσσοντάς την ανάμεσα στους αθάνατους με το όνομα Θυώνη. Το όνομά της φέρει ένα χωριό στην Ξάνθη και ο αστεροειδής αρ. 86. Ο γιος της, ο θεός Διόνυσος, λέγεται ότι έκανε να βλαστήσει το πρώτο αμπέλι στο ακριβές σημείο που σκοτώθηκε η μητέρα του.
•
Η Αγαύη, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, ήταν σύζυγος του Σπαρτού Εχίονα. Φθονούσε την αδελφή της, Σεμέλη, που είχε εμπνεύσει σφοδρό έρωτα στο Δία και διάδιδε ότι η Σεμέλη έλεγε ψέματα ότι το παιδί που θα γεννούσε (ο Διόνυσος) ήταν του Δία. Μαθαίνοντάς το ο Δίας την κατακεραύνωσε, ενώ ο Διόνυσος μεγαλώνοντας έμαθε τις συκοφαντίες της θείας του και αποφάσισε να την εκδικηθεί: ερχόμενος στη Θήβα ενέβαλε στις γυναίκες της πόλης θεϊκή μανία. Ο γιος της, Πενθέας, διαδέχθηκε τον Κάδμο στο θρόνο του και θέλησε να εμποδίσει την εισαγωγή της λατρείας του Διόνυσου. Τότε, ο Διόνυσος έκανε και την Αγαύη να κυριευτεί από μανία και, ενώ αυτή έτρεχε με άλλες μαινάδες προς τον Κιθαιρώνα, συνάντησε το γιο της και τον εξέλαβε ως άγριο θηρίο και τον κατασπάραξε. Ο σύζυγός της, Εχίονας, ήταν ένας από τους πέντε
40
επιζήσαντες Σπαρτούς που, μαζί με τον Κάδμο, έκτισαν την πόλη της Θήβας. Μαζί με την Αγαύη, κόρη του Κάδμου, απόκτησε τον Πενθέα και την Ήπειρο. •
Η Αυτονόη, σύζυγος του Αρισταίου, ήταν η επίκουρος της αδελφής της, Αγαύης, στην κατασπάραξη του Πενθέα. Ο Αρισταίος ήταν γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Κυρήνης. Ανατράφηκε από τις νύμφες με αμβροσία και νέκταρ, με αποτέλεσμα να καταστεί αθάνατος. Φυλάγοντας τα ποίμνια των Μουσών στην Όρθρυ, έγινε άριστος ποιμένας και κυνηγός· πηγαίνοντας στη Βοιωτία, νυμφεύτηκε την Αυτονόη, ενώ αργότερα πήγε στην Αρκαδία και δίδαξε στους κατοίκους την κατεργασία του μαλλιού, την τυροκομία και τη χρήση του μελιού. Αργότερα, μετέβηκε στη Σικελία και τη Σαρδηνία, αποικώντας εκεί. Γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης ήταν ο Ακταίονας, άριστος και ατρόμητος κυνηγός.
•
Τελικά, το μόνο παιδί του Κάδμου που επέζησε και παρέμεινε στη Θήβα ήταν ο Πολύδωρος, ο οποίος διαδέχθηκε στο θρόνο τον πατέρα του, γενόμενος ο γενάρχης των Λαβδακιδών. Νυμφεύτηκε τη Νυκτίδα, κόρη του Νυκταίου, απόγονου των Σπαρτών. Ο γιος τους, Λάβδακος, ηττήθηκε από τον Πανδίονα, βασιλιά της Αθήνας, ενώ παιδί του Λάβδακου ήταν ο Λάιος.
Βαρθαλάμης Νικόλαος Κασβύκη Θεοδώρα
41
ΘΗΒΑΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Οι απόγονοι του Κάδμου στη Θήβα, οι Λαβδακίδες, ενέπνευσαν τους τραγικούς της αρχαιότητας, οι οποίοι διέσωσαν στις τραγωδίες την άσχημη μοίρα τους. O Οιδίποδας γιος του Λάιου και της Ιοκάστης είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο του θηβαϊκού κύκλου. H τραγική του μοίρα τον οδήγησε από την Κόρινθο, όπου μεγάλωσε, υιοθετημένος από βρέφος, στην αυλή του βασιλιά Πολύβιου ή Πόλυβου, στη Θήβα, όπου σκότωσε τον πατέρα του Λάιο σύμφωνα με το χρησμό της Πυθίας και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη, αγνοώντας την ταυτότητά της. Πριν είχε σκοτώσει το μυθικό τέρας «Σφίγγα», εξασφαλίζοντας το στέμμα της Θήβας. Από την ένωσή του με τη μητέρα του γεννήθηκαν τέσσερα παιδιά, ο Ετεοκλής, ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη, και η Ισμήνη, τα οποία ακολούθησε η κατάρα του
οίκου
των
αλληλοσκοτώνονται
Λαβδακιδών. σε
πόλεμο
Σύμφωνα για
τη
με
το
διαδοχή
μύθο του
τα
δύο
θρόνου,
αγόρια ενώ
η
Αντιγόνη καταδικάστηκε σε θάνατο, για την ταφή του αδελφού της, που είχε απαγορευθεί με νόμο. O Οιδίποδας διωγμένος από τον Κρέοντα αυτοτυφλώθηκε και εξορίστηκε στην Αθήνα, όπου και χάθηκε άδοξα.
Ασπρομάτη Δώρα Κιούση Γεωργία
42
ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ Σύντομη εξιστόρηση του Μύθου Ο Βασιλιάς της Θήβας Λάιος, που συνέχισε τη δυναστεία του Λάβδακου, πήρε χρησμό από τους Δελφούς, πως αν κάνει γιο, αυτός θα τον σκοτώσει. Όταν γεννήθηκε ένα αγόρι, το εγκατέλειψαν στο βουνό. Το βρήκαν κάτι βοσκοί, και το έσωσαν. Το παιδί ονομάστηκε Οιδίπους. Ανατράφηκε από το βασιλιά της Κορίνθου ως διάδοχος του, γιατί δεν είχε παιδιά. Όταν μεγάλωσε, άκουσε υπαινιγμούς για την καταγωγή του, και απευθύνθηκε στους Δελφούς για να μάθει την αλήθεια. Το Μαντείο του είπε απλά, πως θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μάνα του. Ο Οιδίπους κατευθύνθηκε προς τη Θήβα, με σκοπό να μην επιστρέψει ποτέ στην Κόρινθο όπου πίστευε πως ήταν οι γονείς του, ώστε να αποφύγει το έγκλημα. Στο δρόμο συνάντησε τον πατέρα του, Λάιο, και αφού τσακώθηκαν, τον σκότωσε, χωρίς φυσικά να γνωρίζει ποιος ήταν. Μετά απάντησε στο αίνιγμα της Σφίγγας, ενός τέρατος που λυμαίνονταν τη Θήβα, και τη σκότωσε. Σαν ανταμοιβή, τον πάντρεψαν με την χήρα του Λάιου, την βασίλισσα. Έτσι, ο Οιδίποδας έγινε βασιλιάς της Θήβας. Με αυτόν τον τρόπο σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μάνα του... Αργότερα έπεσαν συμφορές στη πόλη (επιδημία και ακαρπία) και το Μαντείο είπε πως ο φονιάς του Λάιου πρέπει να διωχτεί. Ο Οιδίποδας έμαθε όλη την αλήθεια από το μάντη Τειρεσία. Εμφανίστηκαν και οι βοσκοί που τον είχαν μαζέψει, του έδειξαν τα μωρουδιακά του κλπ. Ο Ήρωας πείστηκε, έβγαλε τα μάτια του, καταράστηκε τους δυο γιούςαδελφούς του, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, και έφυγε από την Θήβα. Αργότερα αυτοκτόνησε σε ένα γκρεμό. Η μάνα-γυναίκα του Ιοκάστη κρεμάστηκε. Οι παραλλαγές του Μύθου είναι άπειρες. Πολλές από αυτές θα χρησιμοποιηθούν για την ερμηνεία του. Σοϊλέδη Σωτηρία Μπαράι Μαριάνα
Μπαμπούλας Χαράλαμπος
43
ΣΦΙΓΓΑ
Η Σφιγξ των αρχαίων Ελλήνων. Μυθολογικό τέρας της Βοιωτίας με πρόσωπο ή και στήθος γυναίκας, σώμα λιονταριού, φτερά όρνιθας και ουρά φιδιού. Η Σφίγγα ήταν κόρη της Έχιδνας και του Τυφώνα ή του Όρθρου. Κατά τον Ησίοδο, η Σφίγγα ονομαζόταν Φιξ και ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου. Είχε διδαχτεί από τις Μούσες το εξής αίνιγμα: Τί έστιν ο μεν έχων φωνήν, τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίγνεται; (τί είναι αυτό που έχει φωνή και γίνεται τετράποδο, δίποδο και τρίποδο;)
44
Καθόταν σ” ένα βράχο του Φικίου όρους (σημερινού Φαγά), που χωρίζει τις πεδιάδες της Θήβας και της Κωπαΐδας, και έλεγε το αίνιγμά της στους Θηβαίους περαστικούς. Επειδή δεν μπορούσαν να το λύσουν, τους καταβρόχθιζε. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για το πώς βρέθηκε η Σφίγγα σ” αυτό το βράχο. Κατά μια εκδοχή, την είχε τοποθετήσει εκεί ο “Αρης για να τιμωρήσει τους απόγονους του Κάδμου, που είχε σκοτώσει το δράκο της πηγής του στη Θήβα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η Ήρα είχε στείλει τη Σφίγγα για να εκδικηθεί τους Θηβαίους επειδή την περιφρονούσαν. Ο Οιδίπους έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας, λέγοντας πως ο άνθρωπος είναι εκείνος που περπατάει με τα τέσσερα όταν είναι βρέφος, με τα δύο όταν μεγαλώσει, και με τα τρία όταν γεράσει και αναγκάζεται να στηρίζεται σε ραβδί. Οι Θηβαίοι τον ανακήρυξαν τότε βασιλιά τους και του έδωσαν για γυναίκα, χωρίς να το ξέρει, τη μητέρα του Ιοκάστη, και η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τους βράχους. Οι παλιότερες γνωστές παραστάσεις της Σφίγγας είναι από τους Δελφούς ή τα Σπάτα, και βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Από τις παραστάσεις της Σφίγγας που έχουν διασωθεί, η καλύτερη είναι εκείνη του Μουσείου της Αίγινας.
Ζέρβας Βασίλειος Ηλιόπουλος Γιάννης
45
ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥ ΔΕΡΑΤΟΣ Η πόλη του Ορχομενού συνδέεται μυθολογικά με την Θήβα και μέσω του μύθου του Αθάμαντα με την Ινώ. Ο Αθάμας ήτανε βασιλιάς του Ορχομενού που είχε παντρευτεί την θεά Νεφέλη και η οποία του είχε χαρίσει δύο παιδιά, τον Φρίξο και την Έλλη. Κάποια στιγμή όμως γνώρισε την Θηβαία Ινώ και έτσι παράτησε τη Νεφέλη, η οποία πήγε στον Όλυμπο και παραπονέθηκε στην Ήρα, που της υποσχέθηκε ότι θα τιμωρήσει για αυτό τον Αθάμα. Από το γάμο του με την Ινώ, ο Αθάμας απόκτησε δύο γιους τον Μελικέρτη και τον Λέαρχο (εκ του άρχω και του Λεώς=λαός). Η Ινώ όμως επιθυμώντας να βγάλει από τη μέση τα προγόνια της, καβούρδισε στην φωτιά τους σπόρους, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει σοδειά την επόμενη περίοδο, αλλά και να απειληθεί η περιοχή από λοιμό. Τότε ο Αθάμας αποφάσισε να στείλει αντιπροσωπεία στους Δελφούς για να μάθει το τι πρέπει να κάνει. Μόνο που ο φερόμενος εκ Δελφών χρησμός ήταν χαλκευμένος, αφού η Ινώ είχε δωροδοκήσει τους πρέσβεις να μεταφέρουνε στον Αθάμαντα την δική της βούληση. Έτσι ο Αθάμας πληροφορήθηκε πως ο Απόλλωνας επιθυμεί να θυσιαστεί ο Φρίξος στον βωμό του Δία (μάλλον πρόκειται για το βωμό του Λαφυστίου Διός), για να πάψει να υφίσταται το κακό. Αν και στην αρχή ο Αθάμας είχε κάποιους ενδοιασμούς, εν τούτοις η πίεση που δέχτηκε από τους απελπισμένους αγρότες τον οδήγησε να στείλει για θυσία τον Φρίξο. Μία θυσία που δεν πραγματοποιήθηκε αφού η μητέρα του η Νεφέλη έστειλε ένα χρυσό κριάρι που της είχε δώσει ο Ερμής και αφού ανέβηκαν στην ράχη του τα δύο παιδιά της διέφυγαν στην περιοχή της Κολχίδος, όπου ο Φρίξος θυσίασε τον κριό στον Φύξιο Δία. Μετά χάρισε τον δέρμα του στον Κορινθιακής καταγωγής βασιλιά της Αιήτη, που είτε το φύλαξε μέσα στα ανάκτορά του, είτε το κρέμασε επάνω σε μία βελανιδιά μέσα στο άλσος του ’ρεως, αφήνοντας και έναν ακοίμητο δράκοντα να το
46
φυλάει. Αυτή η χρυσή προβιά ήτανε ο λόγος
που
έγινε
η
Αργοναυτική
εκστρατεία, της οποίας επικεφαλής ήτανε ο γιος του Αίσονα, ο Ιάσων. Με το παντρευτεί ο Αθάμας την Ινώ
υπονοείται
είτε
κάποια
μορφή
συμμαχίας των Μινύων του Ορχομενού με τους Θηβαίους, είτε υποδούλωση των Θηβαίων στους Μινύες. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η έλευση της λατρείας του Διονύσου στον Ορχομενό.
Στεφάτος Γεώργιος Ζέρβας Γεώργιος
47
Ο ΗΡΑΚΛΗΣ
Ο Ηρακλής γεννήθηκε στη φαντασία των ανθρώπων πριν από πάρα πολλά χρόνια. Επειδή εκείνη την εποχή οι άνθρωποι κυνηγούσαν άγρια ζώα για να τραφούν και να ντυθούν με το δέρμα τους, αλλά και επειδή φοβόντουσαν τους κεραυνούς, τους σεισμούς και τις καταιγίδες, δημιούργησαν ήρωες για να τους βοηθούν, δίνοντας τους κουράγιο στις δύσκολες στιγμές. Ο μεγαλύτερος, λοιπόν, ήρωας ήταν ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης. Γεννήθηκε στη Θήβα, όταν η Αλκμήνη μαζί με τον άντρα της τον Αμφιτρύωνα, αναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τους, τις Μυκήνες. Η Αλκμήνη και ο Αμφιτρύωνας απέκτησαν μαζί με τον Ηρακλή ένα ακόμα παιδί, τον Ιφικλή. Επειδή η Ήρα ζήλευε την Αλκμήνη και μισούσε τον Ηρακλή, ο Δίας έφερε το μωρό στον Όλυμπο και το έβαλε να πιει λίγο γάλα από το στήθος της Ήρας, ενώ εκείνη κοιμόταν, για να γίνει ανίκητο. Όταν η Ήρα ξύπνησε, τραβήχτηκε απότομα και χύθηκε λίγο από το γάλα της στον ουρανό. Έτσι δημιουργήθηκε ο Γαλαξίας με τα αστέρια. Όταν ο Ηρακλής και ο Ιφικλής ήταν 8 μηνών, η Ήρα έστειλε τη νύχτα δύο φίδια να τα πνίξουν. Ο Δίας όμως έστειλε φως στο δωμάτιο και τα παιδιά ξύπνησαν. Ο Ιφικλής κατατρομαγμένος έβαλε τα κλάματα, ενώ ο Ηρακλής άρπαξε τα φίδια από το λαιμό και τα έπνιξε.
48
Όταν μεγάλωσε ο Ηρακλής, παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της Θήβας, τη Μεγάρα. Έγινε βασιλιάς της Θήβας και ζούσε πολύ ευτυχισμένος. Η Ήρα όμως επειδή τον μισούσε, τον τρέλανε και ο Ηρακλής έκανε κακό στα παιδιά του. Όταν κατάλαβε το κακό που είχε κάνει, πήγε στο μαντείο των Δελφών και ρώτησε τον Απόλλωνα τι έπρεπε να κάνει για να τον συγχωρήσουν οι θεοί. Η ιέρεια του Απόλλωνα, η Πυθία, του είπε έπρεπε να γυρίσει στις Μυκήνες και να υπηρετήσει 12 χρόνια τον ξάδερφό του τον Ευρυσθέα που ήταν βασιλιάς εκεί. Μετά θα γινόταν αθάνατος και θα ανέβαινε στον Όλυμπο.
Δεληδημητρίου Ακριβή Δούκας Άγγελος
49
Ο ΘΕΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Θεός του κρασιού και της αμπελουργίας. Η λατρεία του Διονύσου υπήρξε η δημοφιλέστερη στην αρχαία Ελλάδα. Ο Διόνυσος ήταν θεός των αντιθέσεων. Θεός της υπέρτατης έξαρσης και της φρίκης, του σπαραγμού, της ωμοφαγίας και της βλάστησης. Ανδρόγυνος και φαλλικός θεός.
Η γέννηση του Διονύσου Μητέρα του ήταν η Σεμέλη. Η Σεμέλη ήταν κόρη του Κάδμου, βασιλιά της Βοιωτίας. Η Σεμέλη έμεινε έγκυος από το Δία, αλλά με προτροπή της Ήρας, επιθύμησε να τον δει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Ο Δίας εμφανίστηκε μπροστά της, αλλά οι φλόγες της λάμψης του ήταν τόσο έντονες, που την έκαψαν. Πεθαίνοντας, έβγαλε από την κοιλιά της το βρέφος. Ο Δίας, προκειμένου να το σώσει, μάζεψε το βρέφος και το έκρυψε μέσα στο μηρό του, μέχρι να ολοκληρωθεί η κυοφορία. Έτσι γεννήθηκε ο Διόνυσος. Μόλις γεννήθηκε, ανατράφηκε από την Ινώ, την αδελφή της Σεμέλης και τον Αθάμαντα, βασιλιά της Θήβας. Η Ήρα, που μισούσε το Διόνυσο ως εξώγαμο τέκνο του Δία, τους τρέλανε. Χάνοντας τα λογικά του, ο Αθάμαντας σκότωσε το γιο του Λέαρχο, ενώ η Ινώ έριξε σε καυτό καζάνι τον άλλο γιο τους, τον Μελικέρτη και έπεσε μαζί του στη θάλασσα. Ο Δίας αργότερα τους θεοποίησε με τα ονόματα Λευκοθέα και Παλαίμων. Όταν μεγάλωσε, ο πατέρας του δίδαξε τον τρόπο καλλιέργειας του σταφυλιού και την παρασκευή του κρασιού. Ο Διόνυσος δε θέλησε να κρατήσει για τον εαυτό του αυτό το χάρισμα και άρχισε να πηγαίνει από πόλη σε πόλη και να το διδάσκει στους ανθρώπους. Σε ένα από τα ταξίδια του έφτασε στην Αττική. Εκεί φιλοξενήθηκε στο σπίτι του βασιλιά Ικάριου στο δήμο της Ικαρίας. Ο Διόνυσος δίδαξε την καλλιέργεια του αμπελιού στον Ικάριο και εκείνος με τη σειρά του άρχισε να γυρίζει από χωριό σε
50
χωριό στην Αττική και να μοιράζει κρασί στους χωρικούς. Εκείνοι, νιώθοντας τα αποτελέσματα του πιοτού, νόμιζαν ότι ο Ικάριος τους έδωσε δηλητήριο. Έτσι τον σκότωσαν και τον έθαψαν κάτω από ένα δέντρο. Η κόρη του Ηριγόνη ανησύχησε για τον πατέρα της και πήγε παντού, φωνάζοντας και θρηνώντας, για να τον αναζητήσει. Τελικά τον βρήκε νεκρό και κρεμάστηκε από το δέντρο, στις ρίζες του οποίου ήταν θαμμένος ο πατέρας της.
Αθάμαντας: Βασιλιάς του Ορχομενού. Πρώτη γυναίκα του ήταν η Νεφέλη, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά, το Φρίξο και την Έλλη. Αργότερα παντρεύτηκε την Ινώ, από την οποία απέκτησε δυο γιους, το Λέαρχο και το Μελικέρτη.
Νίκας Χρήστος Μπαμπούλας Χαράλαμπος
51
ΤΟ ΦΥΤΟ «ΑΓΑΥΗ - ΑΜΑΡΑΝΤΟΣ, ΑΘΑΝΑΤΟΣ» Η λέξη αγαύη σημαίνει θαυμαστή ή ευγενικής καταγωγής. Το φυτό της Αγαύης ήρθε στην Ελλάδα από το Μεξικό. Ωστόσο το όνομά του είναι ελληνικό και πιθανώς του αποδόθηκε επειδή η Ελληνίδα Αγαύη ήταν μια από τις δευτερεύουσες θεές του φεγγαριού, και αυτό σήμαινε πως ότι ήταν μια όψη της αρχαίας Μητέρας γης της Μεσογείου που θυμίζει το έδαφος του Jalisco του Μεξικό. Η Αγαύη ήταν κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου και αδερφή της Σεμέλης της μητέρας του Διόνυσου. Όταν η Σεμέλη κεραυνοβολήθηκε από τον Δία τον εραστή της, η Αγαύη διέδωσε πως ο Δίας τιμώρησε την αδερφή της γιατί τον συκοφάντησε. Αργότερα ο Διόνυσος εκδικήθηκε για την μητέρα του και επέβαλε βαριά τιμωρία στην Αγαύη. Όταν ο Διόνυσος επέστρεψε στη Θήβα, όπου βασίλευε τότε ο Πενθέας ο γιος της Αγαύης, διέταξε όλες τις γυναίκες της πόλης να πάνε στο βουνό Κιθαιρώνα, για να τελέσουν τα μυστήριά του. Ο Πενθέας που δεν συμφωνούσε με την εισαγωγή της λατρείας, προσπάθησε να κατασκοπεύσει τις
Βάκχες. Η μητέρα του τον
αντιλήφθηκε, τον πήρε για άγριο ζώο και μέσα στην μανία της τον κατασπάραξε διαμελίζοντάς τον.
Μακρή Μαρία Μπαράι Μαριάνα
52
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
Οι μαθητές δημιουργούν κρυπτόλεξα, ακροστιχίδες, λαβύρινθους με λέξεις από τη μυθολογία, μαθαίνουν να χορεύουν τραγούδια βγαλμένα από μύθους και θρύλους καθώς και να δημιουργούν δικούς τους μύθους.
53
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ - ΧΟΡΟΙ Οι μαθητές σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της Φυσικής Αγωγής κ. Βουνάτσο Νικόλαο έμαθαν να χορεύουν ελληνικά δημοτικά τραγούδια που σχετίζονται με μύθους, θρύλους και παραδόσεις όπως «ΜΙΑ ΜΑΝΑ ΠΟΥ ‘ΧΕ ΕΝΑ ΓΙΟ» και «ΚΑΜΑΡΑ».
54
55
ΜΙΑ ΜΑΝΑ ΠΟΥ’ΧΕ ΕΝΑ ΓΙΟ Παραδοσιακό Μυτιλήνης. Στη συλλογή με επιμέλεια Νίκου Διονυσόπουλου, στο δίσκο με τίτλο: «ΛΕΣΒΟΣ ΑΙΟΛΙΣ» ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, απαντάται ως παραλογή η οποία τραγουδιέται ως νανούρισμα. Σύμφωνα με την έκδοση του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, «Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια» (Εκλογή , Αθήνα 1962) όπου παρουσιάζεται με τον τίτλο «Παιδοκτόνος και πέρδικα», είναι ευρέως διαδεδομένο είτε ως νανούρισμα είτε ως τραγούδι του θέρους. Στην πλοκή του τραγουδιού, η πέρδικα παρουσιάζεται να διδάσκει και να σωφρονίζει με τα λόγια και κυρίως με το παράδειγμά της, την ανύπαντρη προφανώς μάνα η οποία είχε την πρόθεση να πετάξει στο ρέμα το παιδί της. Μουσικό μέτρο (2/4) ΠΗΓΕΣ: «ΛΕΣΒΟΣ ΑΙΟΛΙΣ» ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΜΙΑ ΜΑΝΑ ΠΟΥ’ΧΕ ΕΝΑ ΓΙΟ Μια μάνα που’χε ένα γιό, μα ήταν λωλοπαρμένη, δεν είχε την υπομονή για να το αναθρέψει, και στη μποδιά της το’βαλε πάει να το ρεματίσει. Στο δρόμο που επήγαινε, στη στράτα που πηγαίνει, μια πέρδικα την απαντά, μια πέρδικα της λέει: «Μωρή σκύλα, μωρή άνομη, μωρή μαριολεμένη, εγώ έχω δεκαοχτώ πουλιά πάσχω να τ’αναθρέψω και συ έκανες χρυσό υιό, πας να τον ρεματίσεις». Μες τη μποδιά της το’βαλε στο σπίτι της πηγαίνει, το έβαλε στη κούνια του, το τραγουδά και λέει: «Γιε μου σαν γίνει κυνηγός, σαν γίνεις παλληκάρι, σαν ανταμώσεις πέρδικα, να μη τηνε σκοτώσεις, η πέρδικα είναι η μάνα σου και γω η μητριά σου». (τρις) λωλοπαρμένος: αυτός που έχει χάσει τα λογικά του. Κατά την λαϊκή αντίληψη, αυτός που κάποιες υπερφυσικές δυνάμεις του πήραν το λογικό του. Άνομος: αυτός που παραβαίνει το νόμο, ο παράνομος αυτός που παραβαίνει την ηθική, ο ανήθικος. μαριολεμένος: ο πανούργος, ο πονηρός, ο απατεώνας, ο ιδιαίτερα εύστροφος.
56
ΚΑΜΑΡΑ (ΣΚΙΑΘΟΣ) Χορός και τραγούδι Σκιαθίτικος κατά κύριο λόγο αρεστός στις γυναίκες, που χορευόταν και τραγουδιόταν με λαβή των χεριών σταυρωτά την περίοδο του Πάσχα. Το όνομά του ο χορός το πήρε από το θέμα του τραγουδιού: «Σαράντα πέντε μάστοροι και εξήντα μαθητάδες καμάρα εστεριώνανε στης Σκιάθου του ποτάμι ή στης Άρτας το ποτάμι…» Σύμφωνα με τον Ρήγα 1970 «Ύστερα από τη δεύτερη Ανάσταση συναθροίζονται όλοι και όλες στην πλατεία της Αγίας Τριάδος και χόρευαν την Καμάρα. Τώρα εγκαταλείφθηκε και αυτό το έθιμο και μόνον σε διάφορα σπίτια μαζεύονται οι γυναίκες και χορεύουν την Καμάρα στις ημέρες της Λαμπρής και στην εορτή του Αγίου Γεωργίου. Όταν οι Σκιαθίτες κατοικούσαν στο Κάστρο, ο χορός της Καμάρας γινόταν απάνω στην ταράτσα που είναι από πάνω από την πόρτα του Κάστρου». Ο χορός είναι σε δίσημο μουσικό μέτρο και έχει δύο κινητικά μοτίβα. Το πρώτο με σύνθετα προχωρητά βήματα, γίνονται 8 τριάρια, και το δεύτερο με πάτημα αναπήδηση , επίσης 8 φορές. Τα μοτίβα αυτά εναλλάσσονται μεταξύ τους. Ο Παπαδιαμάντης 1890 αναφέρει ότι: «περί την δείλην (της Κυριακής του Πάσχα) είχεν αρχίσει ο χορός , χορός Κλέφτικος, διότι αι γυναίκες επεφυλάττοντο δια την Δευτέραν και Τρίτην όπως χορεύσουσι τον Συρτόν και την Καμάρα».
Μουσικό μέτρο (2/4) κατά Πραντσίδη ΠΗΓΕΣ: «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ» ΑΛΚΗ ΡΑΠΤΗ
57
ΚΑΜΑΡΑ ΣΚΙΑΘΟΥ
Σαράντα πε…. σαράντα πε… σαράντα πέντε μάστορη, (δις) και εξήντα μαθητάδες έλα το πουλί μου έλα, και εξήντα μαθητάδες μοσχοκάρφια και κανέλλα.
Γιοφύριν έ… γιορύριν έ… γιορύριν εστεριώνανε, (δις) στης Άρτας το ποτάμι, έλα το πουλί μου έλα, στης Άρτας το ποτάμι μοσχοκάρφια και κανέλλα.
Ολημερίς, ολημερίς, ολημερίς εχτίζανε, (δις) το βράδυ γκρεμιζόταν έλα το πουλί μου έλα, το βράδυ γκρεμιζόταν μοσχοκάρφια και κανέλλα.
Πουλάκι πη… πουλάκι πη…. Πουλάκι πήγε κι έκατσε, (δις) δεξιά από την καμάρα, έλα το πουλί μου έλα, δεξιά από την καμάρα μοσχοκάρφια και κανέλλα.
Δε κελαηδού… δε κελαηδού… δε κελαηδούσε σαν πουλί, (δις) ανθρώπινα μιλούσε έλα το πουλί μου έλα, ανθρώπινα μιλούσε μοσχοκάρφια και κανέλλα.
Αν δε στοιχειώ.. αν δε στοιχειώ.. αν δε στοιχειώσε τ’άνθρωπο(δις) γιοφύρι δε στεριώνει έλα το πουλί μου έλα, γιοφύρι δε στεριώνει μοσχοκάρφια και κανέλλα.
58
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΥΘΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ∞ Το πάθημα της Κανέλας ∞ Μια φορά κι έναν καιρό, σ’ ένα καταπράσινο ξέφωτο στο δάσος ζούσαν ένας παππούς τράγος με τη γιαγιά κατσίκα. Ο παππούς, ο Τρύφωνας, ήταν απλός και καλοσυνάτος ενώ η γιαγιά, η Κανέλα, ήταν παράξενη και λίγο γκρινιάρα. Έμεναν σ’ ένα μικρό, όμορφο, ξύλινο σπιτάκι. Ένα πρωινό: −
Κανέλα αγάπη μου, πάω στο δάσος να κόψω λίγα ξύλα για το τζάκι.
−
Εντάξει Τρύφωνα. Ουφ, στο καλό!
Ξεκίνησε λοιπόν ο Τρύφωνας περπατώντας αργά, με βαριά βήματα, γιατί τα γέρικα πόδια του δεν το βαστούσαν, να πάει στο δάσος. Περπάτησε αρκετή ώρα και βρέθηκε σε ένα μέρος του δάσους που δεν το είχε ξαναδεί. Γιατί τόσα χρόνια είχε μάθει κάθε γωνιά του δάσους. Ξαφνικά άρχισε να βρέχει. −
Ωχ! Πού να κρυφτώ τώρα για να μην μουσκευτώ; είπε ο Τρύφωνας και
κοίταξε δεξιά και αριστερά να βρει ένα μέρος για να προφυλαχτεί. Ευτυχώς είδε μια σπηλιά και κρύφτηκε εκεί. Γύρισε το βλέμμα του ολόγυρα μέσα στη σπηλιά και είπε: −
Πώς και δεν έχω έρθει πάλι εδώ; Είναι πολύ όμορφα!
Μέσα στη σπηλιά υπήρχε μια πηγή με κρυστάλλινο, γάργαρο νεράκι. Ο Τρύφωνας διψούσε και αφού δεν είχε νερό μαζί του έσκυψε και ξεδίψασε στη πηγή. Μετά από λίγο καθώς ήταν κουρασμένος, αποκοιμήθηκε. Το επόμενο πρωί η βροχή είχε σταματήσει. Ξύπνησε ο Τρύφωνας, συνειδητοποίησε που βρισκόταν και η σκέψη του έτρεξε στη γιαγιά Κανέλα: −
Ωχ! με πήρε ο ύπνος εδώ και η Κανέλα μου θα ανησυχεί που ήμουν όλο το
βράδυ, έμεινε και μόνη της η κακομοίρα… ποιος την ακούει τώρα! Και γρήγορα βγήκε από τη σπηλιά να πάρει το δρόμο για το σπιτάκι του. Περπατούσε τόσο γρήγορα και ανάλαφρα που και ο ίδιος απόρησε. Σε λίγη ώρα έφτασε στο σπίτι του, άνοιξε την πόρτα και μπήκε μέσα. Η Κανέλα που έτρωγε το πρωινό της έβαλε τις φωνές:
59
−
Βοήθεια Παναγίτσα μου, κλέφτης, βοήθεια, κλέφτης. Ξου, ξου, φύγε, έξω
από ‘δω, πως μπήκες στο σπιτάκι μου; τώρα να πάρω τη σκούπα και θα δεις… βοήθειααα!!! −
Σώπα Κανέλα μου, εγώ είμαι ο Τρύφωνάς σου, μην κάνεις έτσι, τι έπαθες;
είπε ο Τρύφωνας με απορία. −
Αποκλείεται να είσαι ο άντρας μου, δεν σε έχω ξαναδεί. Φύγε…
Ο Τρύφωνας ξαφνικά με την άκρη του ματιού του είδε τη μορφή ενός γνώριμου, νέου κατσικιού που την είχε σχεδόν ξεχάσει, στον καθρέφτη που ήταν κρεμασμένος πάνω από το τζάκι: −
Μα… τι συμβαίνει; Πώς; Τι έπαθα; Μήπως η πηγή; Μα ναι…
−
Τι λες εκεί εσύ; Τρύφωνα εσύ είσαι; είπε η Κανέλα που μόλις άκουσε τη
φωνή σα κάτι να της θύμισε. Ο Τρύφωνας της διηγήθηκε με λεπτομέρειες τι είχε συμβεί και το πρώτο που ρώτησε η Κανέλα: −
Και πού είναι αυτή η πηγή; Γιατί μου φαίνεται πως έχεις μεγάλη φαντασία
εσύ! Ή καλύτερα μη μου πεις! Τώρα θα πάμε να μου τη δείξεις. −
Μα σε λίγο σκοτεινιάζει… είπε ο Τρύφωνας.
−
Δεν με νοιάζει καθόλου. Τώρα θα πάμε. Και μιας και είσαι νέος θα με πάρεις
στη πλάτη σου για να πάμε γρηγορότερα… είπε η Κανέλα και γέλασε κρυφά. Έτσι κι έγινε, μιας που ο κακομοίρης ο Τρύφωνας δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Όταν πλησίασαν στη σπηλιά, η Κανέλα σχεδόν τρέχοντας, όσο μπορούσε φυσικά, μπήκε μέσα. −
Πού, πού είναι; Ααα εδώ!
−
Πρόσεξε. Εγώ μόνο δυο γουλίτσες ήπια, μην πιείς περισσότερο γιατί δεν
ξέρουμε τι μπορεί να συμβεί. −
Ναι, ναι, καλά… Άσε με ήσυχη, είπε η Κανέλα και έσκυψε να πιεί από το
νερό νέος πηγής. Αλλά δεν ήπιε μόνο δυο γουλίτσες. Εκείνη κόντεψε να σκάσει από το πολύ νερό. Μετά περίμενε, περίμενε, αλλά τίποτα δεν γινόταν. −
Γιατί δεν γίνομαι κι εγώ νέα, όμορφη κατσικούλα; Με κορόιδεψες! Κάτι άλλο
έκανες εσύ… γύρισε και είπε θυμωμένα στον Τρύφωνα.
60
−
Μα… εγώ…
−
Σιωπή! Δεν ακούω τίποτα. Πάρε με στην πλάτη σου και πάμε στο σπίτι
αμέσως. Σε όλον το δρόμο για το σπίτι η Κανέλα γκρίνιαζε και ο Τρύφωνας με σκυμμένο κεφάλι περπατούσε και σκεφτόταν τι μπορεί να είχε συμβεί. Όταν έφτασαν στο σπιτάκι νέος έπεσαν για ύπνο χωρίς να μιλήσει ο νέος στον άλλο καθόλου. Το επόμενο πρωί ο Τρύφωνας ξύπνησε από κλάματα μωρού. Ξαφνιασμένος γυρίζει και τι να δει… στο πλάι του βρισκόταν ένα μωρό κατσικάκι! Αμέσως κατάλαβε τα πάντα. Εκείνος είχε πιεί μόνο δυο γουλίτσες νεράκι από την πηγή και είχε γίνει νέος. Αλλά η Κανέλα… αχ …αυτή είχε πιει αχόρταγα όσο πιο πολύ μπορούσε και είχε γίνει μωράκι. −
Αχ! Κανέλα μου! Είσαι άπληστη. Βλέπεις τώρα… ήθελες τα πολλά αλλά
έχασες και τα λίγα.
Δίδαγμα: Όποιος θέλει τα περισσότερα χάνει και αυτά που έχει. Καλό είναι να αρκούμαστε σε ότι έχουμε. Δεληδημητρίου Ακριβή Θεοδώρου Νάσια
61
Ο ΛΑΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ Μια φορά κι έναν καιρό, ένα κοράκι που ήταν νηστικό εδώ και πολλές μέρες, είδε στο δρόμο του ένα λαγό. - Καλημέρα λαγέ, τι κάνεις ; - Εγώ μια χαρά είμαι, εσένα δε βλέπω στα καλά σου. - Ναι, δεν είμαι καλά γιατί εδώ και πολλές μέρες δεν έχω φάει τίποτα και πεινάω πολύ. - Καλά. Εγώ φεύγω τώρα γιατί έχω μια δουλίτσα. Τα λέμε το απόγευμα !! Το κοράκι βλέπει το λαγό σαν μεζέ και του τρέχουνε τα σάλια. Πάει να πιάσει το λαγό όμως αυτός τρέχει και κρύβεται μέσα στο δάσος. Έτσι, το κοράκι έμεινε νηστικό για άλλη μια φορά.
ΔΙΔΑΓΜΑ: Όταν διαισθάνεσαι τον κίνδυνο , απομακρύνσου.
Ασπρομάτη Δώρα Νίκας Χρήστος
62
Η ΚΑΜΗΛΟΠΑΡΔΑΛΗ ΚΑΙ Ο ΣΚΙΟΥΡΟΣ Μια φορά κι έναν καιρό μέσα σε ένα δάσος ζούσε μία καμηλοπάρδαλη κι ένα σκιουράκι. Ένα όμορφο πρωινό που ο ήλιος έλαμπε, το σκιουράκι με τη φουντωτή ουρίτσα, εκεί που πήδαγε από κλαδί σε κλαδί βλέπει έναν περίεργο κορμό που είχε μόνο δύο καρυδάκια και δύο φύλλα. Προσπαθώντας να κόψει το ένα καρυδάκι νιώθει ότι ταρακουνιέται και συγχρόνως ακούει μια φωνή. -
Τι κάνεις ; Ποιος είσαι ; ρώτησε η μεγάλη καμηλοπάρδαλη.
-
Τι γίνεται ένα δέντρο που μιλάει ; είπε ξαφνιασμένο το σκιουράκι.
-
Καλέ, δεν είμαι δέντρο ! Είμαι μια χαριτωμένη καμηλοπάρδαλη. Τόση ώρα
προσπαθείς να βγάλεις το όμορφο κερατάκι μου! είπε η καμηλοπάρδαλη. -
Ωχ! Συγνώμη . Νόμιζα πως ήταν καρυδάκια… είπε το σκιουράκι λυπημένο.
-
Τι τα θες τα καρύδια ; ρώτησε η καμηλοπάρδαλη απορημένη.
-
Είναι η τροφή μου. Μαζεύω βελανίδια και καρύδια για το χειμώνα,
απάντησε το μικρό σκιουράκι. Εσύ τι τρως ; ρωτάει το σκιουράκι. -
Τρώω τρυφερά φύλλα από τα δέντρα απάντησε η καμηλοπάρδαλη.
Τότε το σκιουράκι την ρώτησε αν θέλει να γίνουν φίλοι. -
Ευχαρίστως ! είπε η καμηλοπάρδαλη.
Κι από εκείνη την ημέρα τα δύο ζωάκια έμειναν για πάντα φίλοι και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
ΔΙΔΑΓΜΑ: Δύο διαφορετικά άτομα μπορούν να συνυπάρχουν και να είναι φίλοι για όλη τους τη ζωή.
Μακρή Μαρία
63
ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ: «ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ»
Μ-----Υ---Θ-----Ο-------Λ---Ο----Γ-----Ι----Α-------
Σε αυτά έδιναν χρησμούς. Λίμνη του Ν. Βοιωτίας κοντά στη Θήβα. Ονομάζεται ο κάτοικος των Θηβών. Παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη. Γιος του Λάβδακου και μυθικός βασιλιάς της Θήβας Έγραψε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ονομαζόταν ο δεσμός που έλυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Κόρη του Οιδίποδα. Αδερφή της Ισμήνης.
Τ-------Η-----Σ-----
Περίφημος μάντης των Θηβών. Μυθικός ήρωας που γεννήθηκε στη Θήβα. Μητέρα του θεού Διόνυσου.
Θ---------Η------Β------Α-------
Αρχηγός των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου . Λεγόταν η συμμαχία της Θήβας στα αρχαϊκά χρόνια. Μάγεψε με τη λύρα του τις πέτρες και σχηματίστηκαν τα τείχη των Θηβών. Μυθικό τέρας που τις έλυσε το αίνιγμα ο Οιδίποδας.
Σ-----
Οι μαθητές της Δ’ Τάξης
64
ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ Βρείτε στο κρυπτόλεξο τις λέξεις: ΗΡΑΚΛΗΣ, ΔΙΟΝΥΣΟΣ, ΚΑΔΜΟΣ, ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ, ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΙΣΜΗΝΗ, ΛΑΙΟΣ, ΣΦΙΓΓΑ, ΣΕΜΕΛΗ, ΙΟΚΑΣΤΗ, ΕΤΕΟΚΛΗΣ, ΑΓΑΥΗ
Κ Λ Α Δ Ε Σ Φ Ι Γ Γ Α Ε Θ Ι Ε Ι Ε Ζ Κ Λ
Λ Λ Ψ Α Ζ Η Ζ Δ Θ Θ Η Ρ Α Κ Λ Η Σ Γ Λ Λ
Ξ Δ Γ Ε Ψ Ε Η Ε Δ Γ Ε Ζ Δ Ζ Κ Μ Ζ Ε Ξ Δ
Α Ε Α Ζ Γ Ζ Θ Α Ζ Η Ζ Θ Μ Θ Μ Ι Η Δ Α Ε
Β Ξ Ε Η Ε Η Ι Ν Η Ε Τ Ε Ο Κ Λ Η Σ Ι Β Ξ
Α Ε Γ Α Η Δ Κ Τ Α Ε Γ Η Η Ι Ε Η Λ Ζ Α Ε
Σ Α Ψ Θ Α Θ Γ Ι Ρ Λ Η Ζ Γ Δ Μ Ι Ζ Ε Ρ Λ
Τ Χ Α Ζ Γ Ζ Θ Γ Ε Υ Ζ Θ Ε Θ Ψ Γ Ε Γ Ε Α
Μ Ψ Ε Δ Ζ Η Ζ Ο Ε Ι Ε Ι Η Ζ Ζ Θ Η Ζ Ε Ι
Θ Δ Θ Α Η Ε Ι Ν Τ Ο Ψ Κ Κ Θ Κ Ζ Κ Ψ Τ Ο
Ο Ι Ο Κ Α Σ Τ Η Δ Σ Η Θ Α Η Σ Ι Δ Η Δ Σ
Κ Ο Γ Ε Η Η Η Ε Κ Ο Γ Ι Δ Δ Ψ Κ Θ Ι Κ Ο
Γ Ν Δ Α Γ Ζ Γ Η Γ Ν Ζ Κ Μ Ι Η Θ Ε Ε Γ Ν
Ρ Υ Α Η Ζ Ψ Θ Θ Ρ Υ Ε Ζ Ο Ζ Ζ Γ Ζ Δ Ρ Υ
Λ Σ Ψ Ζ Α Ε Ζ Δ Λ Σ Γ Ι Σ Μ Η Ν Η Θ Λ Σ
Α Ο Γ Η Ε Δ Ι Ε Α Ο Ζ Θ Ε Λ Σ Ζ Λ Ζ Α Ο
Β Σ Δ Α Γ Θ Γ Θ Ε Δ Ψ Ι Γ Δ Ε Θ Ζ Ψ Β Σ
Σ Σ Α Η Δ Ζ Σ Ε Μ Ε Λ Η Θ Ζ Ψ Ι Ε Ε Σ Σ
Α Γ Α Υ Η Ε Ι Ζ Θ Θ Ε Κ Δ Ι Γ Ζ Γ Θ Α Γ
Ω Λ Γ Α Η Γ Γ Η Ο Ι Δ Ι Π Ο Δ Α Σ Δ Ω Λ
Μαυρίδη Παρασκευή Μεμετάλη Σοφία
65
ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ Βοήθησε τον Ηρακλή να φτάσει στη Λερναία Ύδρα.
Μακρή Μαρία Δούκας Άγγελος
66
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΞΗ <<ΜΥΘΟΣ>> Μύθος: • • • • •
Φανταστική διήγηση για κατορθώματα ηρώων. Παραδοσιακή λαϊκή φανταστική διήγηση με ήρωες συνήθως Ζώα και διδακτικό περιεχόμενο. Η υπόθεση ενός αφηγηματικού έργου. Που έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου.
ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Μύθευμα: Ψευδής πλαστή διήγηση. Μυθικός: • Που σχετίζεται με τους μύθους. • Που αποτελεί δημιούργημα της ανθρώπινης φαντασίας. • Που έχει μεγάλο μέγεθος, εξαιρετική δύναμη και αξία που προκαλεί θαυμασμό. Μυθώδης: • Που έχει χαρακτηριστικά μύθου. • Υπερβολικά μεγάλος όσο στα παραμύθια. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: Θρύλος ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: μυθολογία, αμύθητος, μυθιστόρημα, μυθιστορηματικός, μυθιστορία, μυθιστοριογραφία, μυθιστοριογράφος, μυθιστοριογραφώ, μυθογραφία, μυθογράφος, μυθογραφώ, μυθολόγημα, μυθολογικό, μυθολόγος, μυθολογώ, μυθομανής, μυθομανία, μυθοπλάστης, μυθοποιός, μυθοποιώ
Κιούση Γεωργία Ζέρβας Βασίλειος Νικολάου Γιούλη Κασβύκη Θεοδώρα
67
ΤΕΛΟΣ Όλες οι πληροφορίες των μαθητών αντλήθηκαν από το διαδίκτυο.
6ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΗΒΑΣ
68