x
wandelen & lunchen in de mooiste dorpen en steden
x
wandelen & lunchen in de mooiste dorpen en steden
voorwoord Vaak word ik gevraagd om tips. Ellie, wat is een leuke plek om naar toe te gaan? Waar kan ik lekker lunchen? Weet je nog een gezellig hotelletje? Voor dit nieuwe boek ben ik op zoek gegaan naar wát een dorp of stad nu zo aantrekkelijk maakt. Meestal komt dat door de aanwezigheid van een rijk verleden. Mooie verhalen van vroeger geven een plek sfeer én karakter. Met dat gegeven in het achterhoofd ben ik opnieuw gaan wandelen & lunchen in Nederland, België en net over de grens in Duitsland. Het heeft een verrassende verzameling dorpen en steden opgeleverd, allemaal met een eigen, unieke invalshoek. Ga mee op zoek naar het ultramoderne Wierdenlandmuseum in het Groningse wierdendorp Ezinge, en bezoek hierna Marssum, het kleinste en mooiste terpdorp van Friesland. Ga terug in de tijd bij de hunebedden in het Drentse brinkdorp Rolde en neem een kijkje in ’t Spinhuis van Jonny Boer in de Overijsselse Hanzestad Zwolle. Ontdek hierna een gloednieuwe brasserie in Nijmegen en klim in het historische VOC-schip in de Bataviawerf. Volg ook de voetstappen van Floris V, die in 1296 in het NoordHollandse Muiderberg werd vermoord én de voetstappen van Johannes Vermeer, die de straatjes van het Zuid-Hollandse Delft vereeuwigde. Bezoek het openluchtmuseum in het historische Zeeuwse Groede en bewonder de drie oude kloosters in het Brabantse Boxmeer. Wandel langs oude vakwerkhuizen in het Limburgse Epen met als beloning een stuk Limburgse vlaai en geniet na een lange tocht langs flonkerende diamanten in Belgisch Antwerpen van een high tea in de Salon de Thé Claude. Ik heb genoten van deze nieuwste 52x wandelen & lunchen in de mooiste dorpen en steden! Ellie Brik
3
52x wandelen & lunchen 84 44
36 68
136 56
96
128
116 108
60
140
8
52
72 76 104 88
32
24
208
92
28 124
80
212
100 16
112
200 20 132
120
12 176
48 160
144 152 188
164 168
184
156
40
172 180
192
4
204
64
148
196
inhoud Nederland 8
Amsterdam
120
Tholen
12
Arcen
124
Tiel
16
Batenburg
128
Vledder
20
Boxmeer
132
Vught
24
Cothen
136
Zuidlaren
28
Delft
140
Zwolle
32
Den Haag
36
Dokkum
40
Epen
144
Antwerpen
44
Ezinge
148
Aubel
48
Groede
152
Brugge
52
Haarlem
156
Brussel
56
IJlst
160
De Haan
60
Lelystad
164
Grimbergen
64
Maastricht
168
Ieper
68
Marssum
172
Leuven
72
Muiderberg
176
Meersel-Dreef
76
Naarden Vesting
180
Nieuwpoort
80
Nijmegen
184
Oudenaarde
84
Pieterburen
188
Oud-Rekem
88
Reeuwijk
192
Waterloo
92
Rhenen
96
Rolde
100
Rotterdam
104 108
BelgiĂŤ
Duitsland 196
Aken
Ruurlo
200
Kalkar
Schagen
204
Keulen
112
Slot Loevestein
208
MĂźnster
116
Ter Apel
212
Schloss Moyland
5
pakhuizen en kunstenaarsateliers
Amsterdam Een wandeling over de drie Westelijke Eilanden brengt je terug naar vervlogen VOC-tijden. Tegelijkertijd gaan achter heel wat pakhuisgevels hypermoderne appartementen schuil – en, verrassend, kunstenaarsateliers.
De drie Westelijke Eilanden ten zuiden van het IJ - Prinseneiland, Realeneiland en Bickerseiland - ontstonden rond 1647. Het wemelde hier van de scheepswerven, pakhuizen, bokkingrokerijen en teerkokerijen. Rond de overgang van de 19e naar de 20e eeuw werden de eilanden ‘ontdekt’ door kunstenaars. Zo had de schilder Breitner (1857-1923) tot 1914 zijn atelier op het Prinseneiland. Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel pakhuizen verbouwd tot luxueuze appartementen. Schilderes Ans Markus woont in het voormalige pakhuis Insulinde uit 1629. Op de gevelsteen staat geschreven: ‘Markus 4:14: “Laat velen welvaren”’. Schuin tegenover is het Expo’Atelier , waarin haar bekende ‘wikkeldoeken’ hangen. Befaamd zijn de schilderworkshops waarbij je zelf je artistieke kunsten mag vertonen. Je krijgt persoonlijk advies van Markus, die zelf al 750 olieverfschilderijen op haar naam heeft staan. Via de Drieharingenbrug kom je op het Realeneiland. Aan de Zandhoek is restaurant (voorheen café) De Gouden Reael gevestigd in een voormalig haringpakhuis uit 1648. Schrijver Jan Mens situeerde zijn romanfiguur Griet Manshande achter de tap van dit toenmalige café en maakte de zaak daarmee in heel Nederland bekend. Café Westerdok zit er al meer dan een eeuw en kijkt uit over het IJ. Schuin aan de overkant op de strekdam
9
staat een voormalige graansilo uit 1897, verbouwd tot appartementen en kantoren. In een groot voormalig pakhuis uit 1900 van het Nederlandsche Veem is Lunchroom 94 gevestigd. Het ziet eruit als een fabriekskantine, maar de broodjes zijn heerlijk. De zijgevels aan de overkant zijn versierd met maritieme afbeeldingen uit de tijd van de VOC. Café tapperij & vreterij Noorderster zit hier al sinds 1920; het terras kijkt uit op het water. Wandel via de Tweede Breeuwersstraat en de Nieuwe Teertuinen naar het Prinseneiland en passeer op de hoek pakhuis Roo Gans (1687). Je bent nu op het Bickerseiland; op de hoek van de Bickersgracht vind je restaurant ’t Blaauwhooft , dat een fijn terras heeft. Vlakbij de aanlegsteiger van de taxiboot Canal Hopper (www.canalhopper.nl) zit café-restaurant Bickers a/d Werf , met zelfs een terras aan het water. Kunstenares Ada Breedveld heeft een atelier in pakhuis De Maagd van Gent op nummer 25. Ze schildert vrouwen met Rubensiaanse vormen. Laat je na de wandeling ophalen door de limousine van Breaks & Butlers . Deze b&b zit onder de rook van de Zuiderkerk in het hartje van Amsterdam. Je slaapt in een rijksmonument uit 1600, maar omgeven door moderne luxe. Eigenaar Martijn van Grieken, heeft een butleropleiding gevolgd en legt je volledig in de watten.
10
adressen & openingstijden Atelier Ans Markus Prinseneiland 49-51, 020 620 50 96, www.ansmarkus.nl Bezichtiging na afspraak of op open dagen De Gouden Reael Zandhoek 14, 020 623 38 83, www.goudenreael.nl Open dagelijks vanaf 16.00 uur, keuken 18.00-22.30 uur CafĂŠ Westerdok Westerdoksdijk 715 A, 020 428 96 70, www.westerdok.eu Open di-zo vanaf 16.00 uur Bickers a/d Werf Bickerswerf 2, 020 320 29 51, www.bickersaandewerf.nl Open wo-zo 12.00-24.00 uur Atelier Ada Breedveld Prinseneiland 25, 06 27 04 66 60, www.adabreedveld.nl Open zo 12.00-17.00 uur Breaks & Butlers Groenburgwal 1, 020 638 99 44, www.breaksandbutlers.nl
11
likeur maken en bier proeven
Arcen Wie Arcen zegt, zegt kasteel en tuinen. Maar Arcen heeft nog meer in petto. Deze wandeling voert je door het mooie historische centrum en langs de schilderachtige Maas. Geniet tot slot van allerlei streekproducten met een zeker alcoholpercentage ...
Rond de 14e eeuw werd het kasteel van Arcen bewoond door de heren van Buren. Het stadje was ommuurd en had stadspoorten. Tijdens de Spaanse Successieoorlog (1701-1714) werd Arcen door Pruisische troepen bezet. Als deel van Pruisisch Opper-Gelre bleef het bijna een eeuw lang Duits. Van het oude kasteel, verwoest in 1646, resteren alleen nog wat fundamenten. Het huidige kasteel werd in de 17e eeuw in barokstijl gebouwd voor de hertogen van Gelre. Hun alliantiewapen staat op de buitenzijde van het poortgebouw. Kasteel Arcen is beroemd om zijn rozentuinen op het eeuwenoude landgoed. Het voormalige Koetshuys is verbouwd tot brasserie met terras. Helaas brandde de 18e-eeuwse Oranjerie af in 1916; de huidige Oranjerie is in 1988 herbouwd op de oude fundering en gewelven. Wandel verder door het mooie historische centrum van Arcen. Aan het einde van de Koestraat kom je bij het Raadhuisplein; twee leeuwen flankeren het stenen bordes van het Raadhuis. Pauzeren kan in brasserie Alt Arce , in een voormalige oude boerderij. Op het overdekte en verwarmde terras aan de Maas geniet je eindeloos van het prachtige uitzicht. Naast de Petrus- en Pauluskerk staat een bronzen luidklok van wel duizend kilo. Hij hing in de toren totdat de Duitsers hem in 1942 in beslag
13
namen om te laten omsmelten tot wapens. Maar de schipper die hem moest vervoeren, liet zijn schip zinken met lading en al. Na de oorlog werd de klok uit de rivier gelicht. Neem het wandelpad naast Alt Arce naar de Maas en ga linksaf. Op een ijzeren paal zie je hoe hoog het waterpeil was tijdens de overstroming van 1995. De 15e-eeuwse Schanstoren was een toltoren: schippers moesten er betalen voor het gebruik van de Maas. Via het fietspad kom je bij de Wijmarsche watermolen uit 1677. Een groot rad schept het water uit de snelstromende Lingsforter beek. Achter de molen staat de ambachtelijke Graanbranderij De IJsvogel , waar jenevers, bitters, kruidenbitters en likeuren worden gestookt. Heel speciaal zijn de op eikenhouten vaten gelagerde korenwijn en de aspergelikeur. Op de tapkast staan de borrelglaasjes al klaar voor een proeverij. Je kunt hier ook meedoen aan een workshop likeur maken, waarbij je zelf gaat stoken. Wil je genieten van n贸g een streekproduct, laat je dan rondleiden door de bierbrouwerij van Hertog Jan . Je wordt ontvangen met koffie en Limburgse vlaai, daarna volgt een rondleiding van ruim een uur en na afloop krijg je een brouwerslunch in caf茅 de Hertog Jan Proeverij. In de bijbehorende winkel is van alles te koop op het gebied van bier.
14
adressen & openingstijden Kasteeltuinen Arcen Lingsforterweg 26, 077 473 60 20, www.kasteeltuinen.nl Open dagelijks mei-sep 9.30-18.00 uur, okt-apr 10.00-17.00 uur Brasserie Alt Arce Raadhuisplein 16, 077 473 27 77, www.altarce.nl Open dagelijks vanaf 11.00 uur Graanbranderij De IJsvogel Schans 20a, 077 473 12 40, www.ijsvogel.com Voor openingstijden zie website Hertog Jan bierbrouwerij Kruisweg 44, 077 473 60 80, www.hertogjan.nl Open di-vr 12.00-17.00 uur, za 10.00-18.00 uur, nov-mrt di gesloten tip Vlak bij de Brabants-Limburgse grens zit gasterie Lieve Hemel in een boerderij uit 1895. De twee gastenkamers zijn romantisch ingericht met Franse brocante. De Hees 32, Sevenum, 077 467 39 61, www.gasterielievehemel.nl
15
rondje om de ru誰ne
Batenburg De heren van Batenburg bewoonden rond 1250 een slot met deze naam. Van het kasteel rest niet meer dan een ru誰ne, maar op veel andere historische panden in dit fraaie ministadje prijkt trots het wapen van gemeentemonumenten.
In de loop van de tijd bleef er steeds minder van kasteel Batenburg over. Zo werden delen ervan verwoest door hertog Karel van Gelre in 1503 en door de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Na brandstichting door de Fransen in 1794 stonden alleen nog de toren en poorttorens overeind. Vanaf het terras van Uitbaeterij De Viersprong zie je het Veerhuis uit 1870; even verderop ligt een kleine jachthaven met een picknickplaats en een fiets-/voetveer naar de overkant van de Maas. In de Grootestraat 23 passeer je een ingangsboog van de voormalige kloostertuin, met een gevelsteen uit 1880. Hier zat van 1880 tot 1982 een zusterklooster dat ook een meisjespensionaat was. In het 18e-eeuwse Huis Steenbergen ertegenover woonde een aanzienlijke familie. Op de hoek van de Kruisstraat , in de zogenaamde Blauwe Steen, werd eeuwenlang recht gesproken. In het witte huis In de Munte werden tussen 1351 en 1622 Batenburgse munten geslagen; het huidige pand dateert uit 1600. Volg hier het voetpad naar de Oude of St. Victorkerk . Bij opgravingen tijdens de restauratie in 1981 vond men restanten van een zaalkerkje uit de 11e eeuw en een drie eeuwen jongere, grotere kerk. Tijdens de Beeldenstorm werd de kerk geplunderd en
17
in 1600 schoot prins Maurits hem in puin. Maar de kerk werd weer opgebouwd en heeft nu een mooi interieur met rouwborden van adellijke families, een 13e-eeuws doopvont en grafzerken uit 1429. Achter de kerk staat de 17e-eeuwse ‘custerie’ ofwel kosterij, met ernaast een nog oudere boerderij die ook als gerechtsgebouw heeft gefunctioneerd. Het 19e-eeuwse huisje Het Sluishoofd aan de Molendijk 9 staat op de plek waar vroeger een sluis was tussen de Maas en de Kasteelgracht. Het Tijnshuisje uit 1650 is een voormalig tolhuisje: het gaf toegang tot het kasteel. Wandel over de slotgrachtbrug naar de ruïne . Deze is te bezichtigen tijdens speciale Batenburgse dagen en tijdens Open Monumentendag. Het kleine kanon is een replica van een van de drie kanonnen uit 1667 die de burcht moesten beschermen. Via de tweede St. Victorkerk , een neogotisch bouwwerk uit 1873, loop je weer terug naar De Viersprong. Vlakbij de 18e-eeuwse molen is Van der Steen Antiquairs gevestigd in een even oude boerderij, die gedeeltelijk is gebouwd met stenen van de ruïne. Je vindt er een grote collectie Hollandse en Engelse antieke boekenkasten, bureaus, kabinetten en kristallen karaffen. Vanaf de keukentafel, waar altijd koffie klaar staat, kijk je zó in de oude appelboomgaard.
18
adressen & openingstijden Uitbaeterij De Viersprong Grootestraat 44, 0487 54 16 69, www.uitbaeterijdeviersprong.nl Open ma & do-vr vanaf 15.00 uur, za-zo vanaf 10.30 uur Van der Steen Antiquairs Molendijk 17, 0487 54 15 50, www.vandersteen.info tip Even buiten Batenburg staat kasteel Hernen, dat nooit te lijden heeft gehad van verwoesting of belegering. Je krijgt hier een goed beeld van een middeleeuws kasteel. Dorpsstraat 40, Hernen, 0487 53 19 76, rondleidingen op wo, do & za om 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur
19
oude kloosters, nieuwe bewoners
Boxmeer In Boxmeer kun je veel religieuze geschiedenis opsnuiven. Als je net na Pinksteren komt, kun je getuige zijn van een eeuwenoude, bijzondere processie.
Boxmeer, dat al sinds de Romeinse tijd wordt bewoond, dankt zijn naam aan kasteelheer Jan Boc de Mere. Hij bewoonde in de 13e eeuw een kasteel dat hij leende van de graaf van Gelre. Kasteel Boxmeer is herhaaldelijk belegerd, verwoest en opnieuw opgebouwd. De middeleeuwse burcht werd in de 18e eeuw vervangen door een adellijk landhuis, maar de ridderzaal stamt nog uit een eeuw daarv贸贸r. Sinds 1896 wordt het kasteel met het grote bijgebouw met kapel bewoond door de Zusters van Julie Postel. Tegenwoordig is het mede in gebruik als verzorgingstehuis, ook voor niet-religieuzen. In het souterrain van het kasteel is een museum ingericht. Je kunt er historische tekeningen en maquettes, zilveren kelken, wierookvaten en kerkkandelaars bewonderen en er is een historisch ziekenzaaltje met couveuse. De voormalige hofkapel, de Nepomukkapel uit 1737, is genoemd naar de Tsjechische heilige Johannes Nepomuk. De Nederlandse Hervormde kerk aan de overkant van de Veerstraat stamt uit 1822. De wandeling gaat verder via het Zand , een oude Romeinse heerweg. Boven in de gevel van het monumentale Zandhuis , het voormalige woonhuis van de rentmeester van het kasteel, verwijst een bokkenkop naar Jan Boc. Onder de bomen ligt een stenen rustaltaar. Het wordt jaarlijks gebruikt
21
tijdens de Heilig-Bloedprocessie, op de tweede zondag na Pinksteren. Die gedenkt het ‘Bloedwonder’ dat zich in 1380 voltrok in de crypte van de Sint Petrusbasiliek. Volg het Zandpaadje langs de stenen muur via de Marktstraat naar het karmelietenklooster uit 1635 en de Sint Petrusbasiliek. De toren van de 15e-eeuwse basiliek werd in de Tweede Wereldoorlog opgeblazen, waardoor de kerk bijna volledig instortte. De kerk werd herbouwd rond 1950; beroemd zijn het eikenhouten oksaal (1634), een marmeren grafmonument (1741) en drie 15e-eeuwse klokken. In het karmelietenklooster, uit de 17e eeuw, hangen achttien originele glas-in-loodramen en zes olieverfschilderijen uit het kasteel.
22
Ga even zitten bij hotel en café-restaurant Riche , dat ’s zomers een zonnig terras heeft. Het neoclassicistische kantongerecht , uit 1863, wordt nog steeds als gerechtsgebouw gebruikt. Aan de achterzijde liggen een cellenblok en cipierswoning. Het 17eeeuwse Huize De Weijer werd bewoond door hoge adel van het geslacht De Raet. Van 1864 tot 1902 was het gebouw een klooster; nu is het een cultureel centrum. In weer een ander klooster, Elsendael , is restaurant de Proeftuin gevestigd. Klooster Elsendael, gebouwd tussen 1653 en 1709, werd bewoond door de karmelietessen.