WWW.100PROCENTTRAVEL.COM
MET HANDIGE EXTRA’S
VOOR, TIJDENS & NA JE REIS INFORMATIE & INSPIRATIE
OM NOOIT MEER TE VERDWALEN
S I C I L I Ë En daardoor ook een unieke vakantiebestemming. Van ontspanning op zandstranden tot het beklimmen van de ETNA, van een lekkere wijn tot de typisch Siciliaanse pasta con le sarde, en van afgelegen GRIEKSE TEMPELS tot de chaotische drukte in de hoofdstad Palermo. Naast de highlights vind je in deze gids veel BIJZONDERE ADRESJES. Met de GRATIS 100% APP voor je smartphone volg UITNEEMBARE WEGENKAART
je bovendien live je weg op Sicilië.
HANDIGE AUTOROUTES
• Zoek & boek DE LEUKSTE HOTELS voor alle 100% bestemmingen • Vind INSPIRATIE EN INFORMATIE over meer dan 50 steden, regio’s en landen • ‘Join’ de 100% COMMUNITY en deel je ervaringen, tips en nieuwste adressen met andere 100% fans
LOSSE ROUTEKAARTEN DOOR STAD & NATUUR
WWW.MOMEDIA.NL
E GRATIS 100% APP VOOR JE SMARTPHONE (IPHONE & ANDROID))
• Check de 100% TRAVEL WEBSHOP voor alle 100% reis- & taalgidsen én veel toffe travel goodies • Schrijf je in voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte van alle 100% NIEUWTJES
100Sicilie_Cover_NL.indd 1-5
W W W .10 0 P R O C E N T T R AV E L .C O M
S I C I L I Ë
SICILIË is door zijn bewogen geschiedenis een smeltkroes van culturen geworden.
S I C I L I Ë
UITNEEMBARE WEGENKAART Met de uitneembare autokaart op A2-formaat kun je je vakantiebestemming zonder problemen verkennen. AUTOROUTES In elk hoofdstuk vind je een autoroute, zodat je de leukste adresjes van de regio heel gemakkelijk kunt ontdekken.
LOSSE ROUTEKAARTEN DOOR STAD & NATUUR Achter in deze reisgids vind je zes handige, uitneembare wandelroutes door stad én natuur. Zodat je je reisgids niet altijd hoeft mee te nemen als je op pad gaat.
TIPS VAN LOCALS + UITNEEMBARE WEGENKAART + GRATIS 100% APP STADS- & NATUURWANDELINGEN + AUTOROUTES + VEEL HIGHLIGHTS
GRATIS 100% APP VOOR JE SMARTPHONE e Met de gratis 100% app voor je smartphone volg je n live je weg op Sicilië. Offline, dus je hebt géén kosten van dataroaming in het buitenland. Op de kaart zie je waar je op dat moment bent, en welke 100% adressen er in de buurt liggen. De app is te downloaden voor iPhone en Android. Voor meer informatie over het downloaden van de app, kijk op www.100procenttravel.com/apps
22-04-14 15:33
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 2
24-04-14 09:36
INHOUD Hoe werkt deze reisgids? ...................................................... 4 Inleiding ................................................................................ 6 Sicilië toen ............................................................................. 8 Sicilië nu .............................................................................. 16 Typerend voor Sicilië ........................................................... 18 Praktische info..................................................................... 28 Woordenlijst ......................................................................... 38 Top10 .................................................................................... 46
NOORDWEST-SICILIË ................................................54 Palermo ............................................................................... 58 Golfo di Castellammare ...................................................... 90 Trapani ................................................................................. 96 Marsala .............................................................................. 114 Cefalù ................................................................................. 122
NOORDOOST-SICILIË ............................................... 132 Catania ............................................................................... 136 Etna & omgeving ............................................................... 152 Taormina ............................................................................ 168 Messina .............................................................................. 178 Noordoostkust ................................................................... 188 Eolische Eilanden .............................................................. 196
ZUIDOOST-SICILIË ................................................... 210 Syracuse ............................................................................ 214 Enna ................................................................................... 226 Piazza Armerina ................................................................ 234 Caltagirone ........................................................................ 238 Ragusa ............................................................................... 244 Modica................................................................................ 252 Noto.................................................................................... 262 Zuidoostkust ...................................................................... 268
ZUIDWEST-SICILIË................................................... 274 Agrigento ........................................................................... 278 Kust tussen Agrigento en Sciacca .................................... 288 Sciacca ............................................................................... 292 Terre Sicane ....................................................................... 300 Index ................................................................................... 310
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 3
02-06-14 08:44
PALERMO, GOLFO DI CASTELLAMMARE, TRAPANI, MARSALA, CEFALÙ
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 54
24-04-14 09:42
NOORDWEST-SICILIË
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 55
24-04-14 09:43
AUTOROUTE NOORDWEST-SICILIË Ontdek Noordwest-Sicilië in vijf dagen. Je mist niets van de belangrijkste bezienswaardigheden, maar komt ook op verrassende plaatsen. Je eet tussen de locals en slaapt op bijzondere plekken. DAG
1
SCOPELLO > vertrek uit palermo na een caffè en cornetto bij bar mazzara of spinnato (p. 75) > rijd naar monreale > bewonder de byzantijnse mozaïeken in de kathedraal (p. 86) > rijd via partinico naar de kust en tour verder tot aan scopello > koop wat lekkers bij de bakker of de pasticceria > zwem of snorkel bij de oude tonnara (p. 91) > drink een aperitief op het gezellige terras van bar nettuno (p. 92) > overnacht bij pensione tranchina (p. 93) >
DAG
2
ZINGARO & SAN VITO LO CAPO > drink koffie met een amandelgebakje bij pasticceria scopello (p. 92) > koop een pane cunzato bij de bakker, als picknick > wandel en zwem in het zingaro-paradijs (p. 92) > kom bij met een heerlijk ijsje (p. 92) > rijd via castelluzzo naar san vito lo capo > geniet van een aperitivo in hotel capo san vito (p. 94) > dineer in oriëntaalse sferen bij tha’am (p. 95) en rol daar ook in bed >
DAG
3
ERICE & TRAPANI > vertrek vroeg en rijd om de monte cofano heen naar erice > wandel door dit magische dorp > snoep en shop bij maria (p. 110) > rijd door naar trapani > wandel langs de haven en de winkeltjes in het centrum > dineer bij cantina siciliana en blijf daarna nog even in hun enoteca (p. 100) > overnacht met zeezicht in garibaldi31 (p. 104) >
DAG
4
SEGESTA & MARSALA > ontbijt met granita van colicchia (p. 101) > laat je imponeren door de oudheid in segesta (p. 110) > rijd naar het bergstadje salemi voor het kasteel en een broodje (p. 113) > vervolg de reis naar marsala > drink een wijntje in la sirena ubriaca (p. 117) > flaneer over het piazza della repubblica (p. 115) > dineer bij il gallo e l’innamorata (p. 116) > overnacht en laat je vertroetelen bij il profumo del sale (p. 119) >
DAG
5
MOZIA & ZOUTVELDEN > begin de dag met het ontbijt van celsa (p. 119) > verwonder je in het museo archeologico baglio anselmi (p. 116) > ontdek mozia per kano of ferry (p. 121) > bekijk het zoutlandschap vanaf het terras van mammacaura (p. 120) > rijd over de zoutweg terug naar trapani > geniet van een maaltijd bij i grilli (p. 101) > overnacht luxe in la gancia (p. 104) >
56 - NOORDWEST-SICILIË > AUTOROUTE
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 56
02-06-14 08:45
1
4
2
5
3
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 57
09-05-14 08:54
PALERMO STAD
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 58
24-04-14 09:43
FASCINEREND, CHAOTISCH & EXOTISCH De Siciliaanse hoofdstad Palermo (Grieks voor panormos, volledige haven) heeft een geheel eigen sfeer, die voortkomt uit de historische cocktail van Europese en Arabische invloeden. De stad met 655.000 inwoners is door haar bewogen geschiedenis getekend, maar biedt een fascinerend samenspel van chaotisch verkeer, exotische handel, afstotelijke hoeken en dan weer adembenemend mooie plekken. Palermo is geen ‘opgepoetste’ stad en ook geen voor de hand liggende. Voor Palermo moet je moeite willen doen, de tijd nemen. Overdag, maar ook ’s nachts, want dan is alles anders. Zo kan een straat met ogenschijnlijk onbeduidende panden rond middernacht ineens veranderen in een bruisende hotspot, terwijl de levendige marktpleinen van overdag dan juist uitgestorven zijn. ’s Nachts is de stad met haar glanzende straten magisch.
Voor een wandeling door de stad, zie het uitneembare kaartje achter in dit boek.
Je kunt er niet omheen: bij Palermo denk je aan de maffia. De aanwezigheid van de maffia is weliswaar nooit zo theatraal zichtbaar als de filmindustrie ons voorspiegelt, maar wel merkbaar en soms voelbaar. Langs de snelweg tussen de stad en het vliegveld staan twee grote obelisken ter nagedachtenis aan onderzoeksrechter en maffiajager Giovanni Falcone. Aan de bergkant staat een wit huisje met ‘No Mafia’ erop; hiervandaan werd in 1992 de bom tot ontploffing gebracht die hem doodde. Rechter Borsellino werd in datzelfde jaar om het leven gebracht. In de Via d’Amelio staat een boom ter nagedachtenis aan hem. De Feniciërs stichtten Palermo in de 7e eeuw v.Chr. De strategische ligging - precies in het midden van de Middellandse Zee - trok veel buitenlandse handelslieden en overheersers aan: Grieken, Romeinen, Arabieren, Duitsers, Normandiërs, Fransen en Spanjaarden. Hun sporen zijn vandaag de dag nog goed zichtbaar, vooral in de uiteenlopende architectuur. De stad beleefde een bloeiperiode onder Arabische heerschappij en vervolgens als Normandisch koninkrijk. Zo ontstond de unieke, voor Palermo zo typerende ArabischNormandische stijl, waarbij de Normandiërs doorbouwden op bestaande stijlen en, in geval van ‘nieuwbouw’, te maken kregen met Arabisch geschoolde werklieden. De opzet van de markten, als een soort soek, komt ook van de Arabieren. Veel later drukten de Spanjaarden met de barokstijl weer een duidelijk stempel op het stadslandschap. Tot op de dag van vandaag zijn er ruïnes van de bombardementen uit de Tweede Wereldoorlog in het stadscentrum blijven liggen. Een confronterend voorbeeld hiervan is het naargeestige Piazza Magione. Na de oorlog werd er geïnvesteerd in omvangrijke nieuwbouw buiten de stad, vaak met de maffia als voornaamste opdrachtgever. Het nieuwe stadsplan ging ervan uit dat het naoorlogse Palermo zou groeien tot een
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 59
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 59
24-04-14 09:43
PALERMO STAD
H
60 - NOORDWEST-SICILIË > PALERMO
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 60
24-04-14 09:43
BEZIENSWAARDIGHEDEN > P. 65-73 1. PALAZZO DEI NORMANNI 2. CHIESA DI SAN GIOVANNI DEGLI EREMITI 3. CATTEDRALE DI PALERMO 4. QUATTRO CANTI 5. FONTANA PRETORIA 6. LA MARTORANA 7. CHIESA DI SAN CATALDO 8. PALAZZO RISO 9. TEATRO MASSIMO 10. MUSEO ARCHEOLOGICO REGIONALE 11. ORATORIO DI SAN LORENZO 12. PIAZZA MARINA & STERI 13. PALAZZO ABATELLIS 14. CHIESA DI SANTA MARIA DELLO SPASIMO 15. CATACOMBE DEI CAPPUCCINI
ETEN & DRINKEN > P. 73-77 16. FRANCO U’VASTIDDARO 17. ANTICA FOCACCERIA DI SAN FRANCESCO 18. AI CASCINARI 19. FERRO DI CAVALLO 20. ENOTECA PICONE 21. ALTRI TEMPI 22. ACANTO 23. SAPORI PERDUTI 24. ANTICO CAFFÈ SPINNATO 25. BAR MAZZARA 26. CIOCCOLATERIA LORENZO 27. KURSAAL KALHESA 28. GELATERIA ILARDO
SHOPPEN > P. 77-78 29. MARKT: VUCCIRIA 30. MARKT: CAPO 31. MARKT: BALLARÒ 32. LUAN
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 61
24-04-14 09:43
33. DEJA VU
46. STADIO RENZO BARBERA
56. QUINTOCANTO HOTEL & SPA
34. QUIR
47. ONTDEK DE SICILIAANSE
57. ALLA KALA
KEUKEN (PASSAGE TO SICILY)
35. MODUSVIVENDI
58. BB22 59. GRAND HOTEL ET DES
36. VUEDU
UITGAAN > P. 81-83
37. LA COPPOLA STORTA 38. LA RINASCENTE
48. CANA ENOTECA
39. MITZICA
49. MIKALSA BAR
40. OFFICINE ACHAB
50. I GRILLI GIÙ
PALMES 60. HOTEL PRINCIPE DI VILLAFRANCA SLAPEN ALS DE PALERMITANEN:
51. PALAB
61. CASA PALAZZO CATTOLICA
LEUK OM TE DOEN
52. I CANDELAI
62. CASA PANORAMICA BLU
> P. 78-81
53. NUOVO MONTEVERGINI
63. CASA BALMOSSIÈRE CHARTROUX
41. HAMMAM
OVERNACHTEN
42. ORTO BOTANICO
> P. 84-85
43. FORO ITALICO 44. CARCERE DELL’UCCIARDONE
54. ARTEPALERMO
45. MONTE PELLEGRINO
55. 4 QUARTI
miljoen inwoners. Dat aantal is nooit bereikt, maar de eindeloze betonnen woonblokken zijn wel gebouwd. Vanaf de Monte Pellegrino, maar ook in de badplaats Mondello, wordt deze ondoordachte naoorlogse wildgroei pijnlijk duidelijk. In het ‘nieuwe’ centrum, waar de Via della Libertà als een ader doorheen loopt, zijn veel jugendstilgebouwen afgebroken en vervangen door sfeerloze flats – vaak met intimiderende maffiapraktijken. Toch is de wijk eromheen nog steeds een van de duurste van de stad en is er een aardig winkelgebied met een aantal goede restaurants. Het oude centrum begint grofweg bij het Teatro Massimo en hoorde er lange tijd niet meer bij. Het was deels verwoest, amper verlicht en enigszins onguur. Hoewel de stadsrenovatie, die in 1995 begon, nog lang niet ten einde is, bloeit de oude stad langzaam op. Naast vervallen gebouwen zie je prachtig gerenoveerde panden en er zijn veel nieuwe ontwikkelingen en initiatieven.
WIJKEN VAN PALERMO De wijken in het oude stadsdeel worden in de volksmond genoemd naar hun markten.
KALSA heeft als enige tegenwoordig geen markt meer. Na de bombardementen in de Tweede Wereldoorlog was het hier decennia vrijwel verlaten. Het was de eerste wijk die in de jaren 90 begon op te leven. Iedereen zal je vertellen dat je erheen moet. Hier gaan Palermitanen en toeristen eten, winkelen en op stap – vooral op en rond het Piazza Kalsa en het Piazza Marina.
62 - NOORDWEST-SICILIË > PALERMO
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 62
02-06-14 08:46
BALLARÒ
VUCCIRIA, bij het Piazza Caracciolo en de Via Argenteria, was ooit de belangrijkste markt en werd vroeger ook wel ‘de buik en het hart van de stad’ genoemd. Je vindt er nog steeds alles; van groenten tot gedroogde kruiden en van gemarineerde octopus tot ingelegde kappertjes. ’s Ochtends komen er vooral toeristen, ’s nachts is het een alternatieve hangout voor studenten en artiesten. CAPO Deze zeer Palermitaanse food-markt begint bij de Porta Carini. Dit is de beste plek om van het ochtendlicht in de stad te genieten. De markt loopt door tot de Via Sant’Agostino / Via Bandiera, waar je nepdesignerkleding en een trouwuitzet vindt. Om Capo heen staan prachtige ‘verborgen’ kerken. Opvallend is ook het Piazza della Memoria met het zwaar bewaakte Paleis van Justitie in de stijl van het rationalisme. BALLARÒ Vele Palermitanen doen hier hun dagelijkse boodschappen en er zijn stalletjes met streetfood. Deze goedkope, gemengde markt is zeer authentiek, maar tevens de spiegel van het hedendaagse Palermo: mensen en producten uit alle windstreken. Ook al kan het soms wat beklemmend voelen in de wirwar van straatjes tussen het Piazza Ballarò en het Piazza del Carmine, je hoeft niet méér op te letten dan je op een andere drukke markt zou doen.
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 63
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 63
24-04-14 09:43
CAPPELLA PALATINA
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 64
24-04-14 09:43
PRAKTISCH Lopen is veruit de beste manier om de stad te verkennen. Met de auto heb je wat extra geduld (en geld) nodig. Mocht je toch graag met de auto het centrum in willen: de meeste wijken hebben parkeerplaatsen voor € 1 per uur (te zien aan de blauwe lijn). Parkeren kan ook op het Piazza Marina (geef € 1 aan de ‘bewaker’ die je auto beschermt), het Piazza Ungheria of onder het Paleis van Justitie op het Piazza della Memoria (circa € 2 per uur). Palermo heeft een aardig busnetwerk, al is op tijd rijden niet het sterkste punt. Voor een regioverkenning zonder auto gaan er vanaf het centraal station op het Piazza Giulio Cesare treinen en bussen.
BEZIENSWAARDIGHEDEN Palermo is afgeladen met bezienswaardigheden. Alleen al in het centrum staan 158 kerken en 400 palazzo’s! Het is aan te raden zomaar een binnenplaats of kerk in te lopen: achter elke deur of poort tref je verborgen schatten aan. Typerend voor Palermo zijn de Arabisch-Normandische stijl en de barokstijl, uit de tweede bloeiperiode van de stad. Belangrijke namen zijn rococobeeldhouwer Giacomo Serpotta en Giovanni Basile, een populaire 19e-eeuwse architect. Veel bezienswaardigheden liggen op loopafstand van elkaar, met de Corso/Via Vittorio Emanuele als leidraad, behalve de Catacombe dei Cappuccini, die net iets verder naar het westen ligt. Als je toch die richting opgaat, buig dan ook even linksaf richting het Castello della Zisa (Arabisch paleis uit 12e eeuw) of naar rechts voor La Cuba (Normandisch paleis uit dezelfde tijd).
PALAZZO DEI NORMANNI Dit enorme paleis was ooit het epicentrum van de middeleeuwse rechtspraak. Sinds 1921 zetelt hier het Siciliaanse parlement. Op de eerste etage van het immense palazzo is, als een delicaat juweel, een van de belangrijkste bezienswaardigheden van de stad verstopt: de CAPPELLA PALATINA. Bij het binnenstappen overvalt je een gouden, Byzantijnse regen. Deze kerk is van boven tot onder bekleed met goudmozaïek. Eenmaal gewend aan dit rijke zicht, kun je uren turen naar de gedetailleerde decoraties en mozaïekwanden met Bijbelse taferelen. Telkens ontdek je weer iets nieuws. De vloer is van ingelegd marmer en het plafond is een prachtig reliëf van Arabisch houtsnijwerk, dat lijkt op een versierde bijenkorf. De Cappella is een perfecte balans tussen Normandische, Byzantijnse en Arabische bouwkunst, met een van de meest verfijnde mozaïekwerken ter wereld. Het zou koning Rogier II, die deze kapel in 1130 bestelde, met trots hebben vervuld als hij wist hoeveel bezoekers deze plek elke dag trekt. Als je vroeg komt, kun je de groepen toeristen voor zijn. Op de tweede verdieping liggen de Appartamenti Reali, de koninklijke appartementen. Vergaap je aan 12e-eeuwse mozaïeken met dier- en plantmotieven in de Sala di Ruggero, de voormalige slaapkamer van koning Rogier II. Hier mag je geen foto’s maken, omdat de ruimte grenst aan de parlementaire kantoren. Rondleidingen zijn in
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 65
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 65
24-04-14 09:43
het Italiaans, stuur voor een Engelstalige rondleiding een e-mail aan fondazione@ federicosecondo.org. PIAZZA INDIPENDENZA 1, T 091 6262833, OPEN MA-ZA 8.15-17.00, ZO 8.15-12.15, CAPPELLA PALATINA MA-ZA 9.45-11.15, APPARTAMENTI REALI ALLEEN VR-MA, ENTREE € 8,50
CHIESA DI SAN GIOVANNI DEGLI EREMITI De kerk met vijf rode ‘koepels’ is Palermo’s bekendste voorbeeld van de Arabisch-Normandische stijl. Binnen zijn enkele vervaagde fresco’s te zien. De serene tuin met sinaasappelbomen, vlinders en cactussen compenseert, stilletjes en bescheiden, het verwaarloosde interieur ruimschoots. Vanaf de klokkentoren van de San Giuseppe Cafasso aan de zijkant heb je het mooiste zicht op deze ‘oriëntaalse schone’. VIA DEI BENEDETTINI 18, T 091 6515019, OPEN DI-Z0 9.00-18.30, ENTREE KERK € 6, TOREN € 2
CATTEDRALE DI PALERMO De zachtgele kathedraal in de felle zon, omgeven door groen en palmen, op een ruim plein afstekend tegen de blauwe lucht; het is alsof je een ansichtkaart binnenwandelt. De Normandiërs modelleerden bestaande moskeeën en paleizen naar eigen inzicht en creëerden zo de unieke Arabisch-Normandische stijl. Deze immense kathedraal uit de 12e eeuw is hier een afspiegeling van. Het bouwwerk heeft door de tijd heen veel aanpassingen ondergaan en het resultaat is een mix van stijlen, waaronder gotisch en neoclassicistisch. Ook al lijkt dit wellicht een chaotisch geheel, je raakt niet uitgekeken op de fascinerende buitenkant. Loop vooral even naar de zijkant voor de Moorse elementen in volle glorie. Het interieur is veel soberder. Je vindt er de sarcofagen van de koningen Rogier (Ruggero) II en Frederik (Federico) II in een aparte kapel. Voor de Palermitanen is echter de zilveren urn van patroonheilige Santa Rosalia vele malen dierbaarder. Ga buiten op een bankje zitten en neem het allemaal rustig in je op: de geometrische patronen, de grote barokke koepel, de kleine ‘zusjes’ van een eeuw later, de gotische klokkentoren en de puntbogen bij de ingang. CORSO VITTORIO EMANUELE, WWW.CATTEDRALE.PALERMO.IT, T 091 334373, OPEN DGL 7.00-19.00 BUITEN DE DIENSTEN (MA-ZA 7.30 & 18.00, ZO 8.45, 9.45, 11.00 & 18.00), GRATIS (DONATIE WORDT OP PRIJS GESTELD)
QUATTRO CANTI is het symbool van het nieuwe stadsplan uit 1600 en een van de eerste grote voorbeelden van stedenplanning in Europa. Deze kruising verdeelde Palermo in vier mandamenti (wijken): Kalsa in het zuidoosten, Albergheria in het zuidwesten, Capo in het noordwesten en Castellammare in het noordoosten. In de volksmond worden deze wijken naar hun markt genoemd: Kalsa, Ballarò, Capo en Vucciria. Officieel heet dit achthoekige plein Piazza Vigilena, naar de Spaanse onderkoning die in 1611 opdracht gaf in de barokfaçades beelden op te nemen met voorstellingen als de vier seizoenen, de Spaanse koningen en de patroonheiligen van de stad. KRUISING CORSO VITTORIO EMANUELE / VIA MAQUEDA
FONTANA PRETORIA Deze fontein om de hoek bij Quattro Canti was in eerste instantie helemaal niet bedoeld om het Piazza Pretoria op te fleuren. Deze fontein in drie niveaus
66 - NOORDWEST-SICILIË > PALERMO
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 66
02-06-14 08:47
CATTEDRALE DI PALERMO
werd in de periode 1552-1555 gemaakt door beeldhouwer Francesco Camillini, voor de voortuin van een Toscaanse villa. De mythologische beesten, monsters en sirenen, maar vooral ook de talrijke naakte beelden werden niet gewaardeerd door de iets conservatievere zoon van de opdrachtgever. Hij verkocht de fontein aan Palermo, waar deze in delen naartoe werd verscheept. Na de onthulling moesten de inwoners ook even slikken en zo ontstond de bijnaam ‘Fontein van de Schaamte’. De fontein is ’s nachts verlicht en vanaf de trap van de Chiesa di Caterina heb je er een mooi uitzicht op. PIAZZA PRETORIA
LA MARTORANA, of officieel: CHIESA DI SANTA MARIA DELL’AMMIRAGLIO, is terecht populair voor huwelijken. Een beter decor, zowel binnen als buiten, zal de fotograaf moeilijk vinden! De kapel is adembenemend mooi. Deze Normandische kerk uit het midden van de 12e eeuw is rijkelijk voorzien van Byzantijns mozaïek. In de 16e eeuw werd er van alles aan veranderd en aangevuld, en zo kreeg de kerk haar barokke façade. Binnen ben je wel even zoet; waar je ook kijkt – of een voet zet – is het prijs. Je wordt letterlijk ingepakt door de vele decoraties. PIAZZA BELLINI 3, T 091 6161692, OPEN MA-ZA 9.30-13.00 & 15.30-17.30, ZO 9.00-10.30, ENTREE € 2
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 67
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 67
24-04-14 09:43
QUATTRO CANTI
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 68
24-04-14 09:43
CHIESA DI SAN CATALDO Deze Arabisch-Normandische kerk met de drie rode koepeltjes is minstens zo bijzonder als de buurkerk La Martorana. Samen vormen ze een mooi plaatje en bovenal een groots symbool van Palermo’s multiculturele verleden. PIAZZA BELLINI 1, T 091 6077111, OPEN MRT-OKT MA-ZA 9.30-12.30 & 15.00-18.00, ZO 9.00-14.00, NOV-FEB DGL 9.00-14.00, ENTREE € 2
PALAZZO BELMONTE RISO Je hoeft de stickers op straat maar te volgen en je vindt het vanzelf: dit museum voor moderne kunst, met café en boekwinkel, in een mooi (deels gerestaureerd) 18e-eeuws palazzo. Zo’n frisse, kosmopolitische plek vind je (nog) niet veel in Sicilië. Je komt hier meer voor de complete ervaring dan voor de moderne kunst alleen. De aantrekkelijke binnenplaats is altijd toegankelijk. Het lichte café met hoge ramen en doorzichtige stoeltjes, is een fijne plek om uit te blazen en nieuwe plannen te maken, terwijl de Palermitaanse hectiek aan je voorbijtrekt. CORSO VITTORIO EMANUELE 365, WWW.PALAZZORISO.IT, T 091 320532, OPEN DI-ZO 10.00-20.00, ENTREE € 6
TEATRO MASSIMO In 1875 werd begonnen met de bouw van dit indrukwekkende theater, ontworpen door architect Giovanni Basile. Dit grootse operahuis heeft een schitterend interieur met veel rood en goud en balkons rondom. De twee art-nouveaukiosken buiten zijn ook van de architectenfamilie Basile. Als je door je oogharen kijkt, waan je je even in een andere tijd, met paardenkarren voor de deur. Als er geen groep toeristen staat te fotograferen natuurlijk... Na 24 jaar ‘maffioos verbouwen’ is het theater sinds 1997 weer open voor voorstellingen en rondleidingen. Het is een groot feest om ‘in stijl’ naar het theater te gaan als er een opera of ballet wordt opgevoerd. Vóór de voorstelling een blik op de trappen werpen is op zichzelf al een uitje. Veel haarlak, gouden brillen en glitterbolero’s: Siciliaanse chic ten top. PIAZZA VERDI, WWW.TEATROMASSIMO.IT, T 091 6053267, T 091 6053580 (KASSA), OPEN DI-ZO 9.30-17.00, PRIJS RONDLEIDING € 9 (25 MIN.), VOORSTELLING € 25-125
De dramatische slotscène van The Godfather III speelt zich af op de trap van het Teatro Massimo.
MUSEO ARCHEOLOGICO REGIONALE ziet eruit zoals je van een archeologisch museum mag verwachten: een beetje brokkelig van buiten en lichtelijk stoffig van binnen. Maar vergis je niet, het behoort tot de beste oudheidkundige musea van Europa. De drie verdiepingen zijn prettig volgepropt met vondsten van de belangrijkste archeologische plekken van Sicilië, zoals Agrigento, Syracuse, Selinunte en Mozia. Grote schatten zijn bijvoorbeeld de metopen (sierelementen van een tempelfries) van Selinunte en een hellenistische, bronzen ram uit Syracuse. VIA BARA ALL’OLIVELLA 24, T 091 6116805, OPEN DGL 8.30-13.30, ENTREE € 6
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 69
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 69
24-04-14 09:43
ORATORIO DI SAN LORENZO is een van de plekken waar werk te bewonderen is van Giacomo Serpotta (1652-1732). Hij was afkomstig uit Palermo en werd de belangrijkste Siciliaanse beeldhouwer van de late barok en vroege rococo. Zijn decoratieve pleisterwerk kenmerkt zich vooral door putti: al dan niet gevleugelde kinderfiguurtjes in allerlei posities. De creaties van virtuoos Serpotta vind je niet in musea, maar in kerken en oratoria (gebedsruimtes). In het Oratorio di San Lorenzo werkten ook zijn broer en zijn zoon Procopio mee aan de ruimte vól speelse putti en heilige taferelen, die ook wel wordt beschreven als ‘de grot met wit koraal’. Hier hing tevens het doek Natività van de schilder Caravaggio achter het altaar. Híng, want het doek werd in 1969 gestolen en is helaas nooit meer teruggevonden. VIA IMMACOLATELLA, T 091 582370, OPEN DGL 10.00-18.00, ENTREE € 2,50
In de ‘Serpotta top 3’ horen ook: - Oratorio del Rosario di San Domenico aan de achterzijde van de barokke kerk Chiesa di San Domenico op het prachtige, gelijknamige plein (Via dei Bambinai 2, open ma-vr 9.00-13.00) - Oratorio del Rosario di Santa Zita (Via Valverde 3, open ma-za 9.00-13.00)
PIAZZA MARINA is een van de grootste pleinen van de stad. In het midden ligt de tuin Giardino Garibaldi, waar een immense ficus magnolia met in elkaar gestrengelde wortels prominent aanwezig is. Het plein wordt geflankeerd door het Palazzo Chiaramonte, ofwel het STERI. Dit 14e-eeuwse paleis van de familie Chiaramonte werd in 1600 het hoofdkwartier van de inquisitie en in de mooie Giardino Garibaldi vonden dikwijls executies plaats. Het Steri heeft nu een heel andere ‘sociale’ functie: er zijn kantoren van de universiteit en het is open voor bezoek. Je ziet hier restanten van cellen (met wanhoopskreten en tekeningen) en een imposant, beschilderd middeleeuws plafond. Hoogtepunt is het schilderij Vucciria van Renato Guttoso uit 1974. PIAZZA MARINA, STERI, OPEN DI-ZA 9.00-13.00 & 14.30-18.30, ZO 10.00-14.00, ENTREE € 5
De inspiratiebron voor het schilderij Vucciria (1974) van Renato Guttoso, dat in het Steri hangt, was de gelijknamige markt.
PALAZZO ABATELLIS, ofwel Galleria Regionale della Sicilia, is een museum met schilderijen en andere kunstschatten van de middeleeuwen tot de 18e eeuw. Het is gevestigd in de wijk Kalsa in een Catalaans-gotisch palazzo dat met smaak is gerestaureerd, met behoud van de oude gewelven en poorten. De diverse kunstwerken, verdeeld over zestien zalen, hebben hier alle ruimte om te schitteren. Zoals de buste van prinses Eleonora van Aragón, de op hout geschilderde ‘Maria Boodschap’ en grote gouden crucifixen, allemaal uit de 15e eeuw. Leuk is dat studenten ter plekke beelden
70 - NOORDWEST-SICILIË > PALERMO
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 70
24-04-14 09:43
FONTANA PRETORIA
en iconen restaureren. Een proces dat je zelden van dichtbij ziet! VIA ALLORO 4, T 091 6230000, OPEN DI-ZA 9.00-18.30, ENTREE € 8
CHIESA DI SANTA MARIA DELLO SPASIMO is de ‘kerk zonder dak’, met bomen binnen en een echt ‘sterrenplafond’. Dit is een bijzondere en confronterende plek in het hart van de wijk Kalsa. ‘Lo Spasimo’, uit 1506, is ook een theater, pakhuis, ziekenhuis en sterfhuis geweest. Het gebouw werd lang slecht onderhouden. In 1995 werd de kerk opgeknapt tot wat die nu is: een cultureel centrum, het ‘huis’ van Palermo’s jazzacademie en de trots van menig Palermitaan. VIA DELLO SPASIMO 15, T 091 6171658, OPEN VR-WO 8.00-11.00 & DGL 16.30-18.00, GRATIS, VOOR CONCERTEN ZIE WWW.THEBRASSGROUP.IT
CATACOMBE DEI CAPPUCCINI is een van de meest bizarre en macabere plekken van de stad. In deze catacomben liggen en hangen zo’n 8.000 gemummificeerde lichamen en skeletten van Palermitanen, uit de 16e tot halverwege de 20e eeuw. In 1533 begonnen kapucijner broeders met het balsemen van lichamen, toen een zeer ongewoon idee. Tevreden over het positieve effect, zetten ze hun werk voort en behandelden voornamelijk overledenen van gegoede of adellijke komaf. Die werden in hun
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 71
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 71
24-04-14 09:43
ENOTECA PICONE
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 72
24-04-14 09:43
mooiste kledij opgehangen aan de muren van de catacomben. Deze traditie werd gebezigd tot ongeveer negentig jaar geleden. De laatste ‘gelukkige’ was Rosalia, een meisje van twee. Haar lichaam is nog zo intact, alsof het Doornroosje betreft. Helaas nam haar behandelend arts het recept van het bijzondere procedé mee zijn graf in. Op de begraafplaats naast het klooster is het graf van de Siciliaanse schrijver Giuseppe Tomasi di Lampedusa (De tijgerkat). PIAZZA CAPPUCCINI 1, T 091 212117, OPEN MA-ZA 9.00-13.00 & 15.00-17.00 (ZOMER TOT 19.00), ZO 9.00-13.00, ENTREE € 3
ETEN & DRINKEN Eigenlijk draait het in Palermo de hele dag om eten. En dat kan dan ook overal, vooral in en rond de Via della Libertà, op het Piazza Marina, richting het Piazza Kalsa (inclusief semilegale tenten met vis op de grill) of in de straatjes tegenover Teatro Massimo. Veel bars serveren een aperitivo: een drankje met een – meestal gratis – hapje erbij, variërend van een paar olijven tot een lopend buffet. Deze trend is een jaar of tien geleden overgewaaid uit Milaan en vindt hier ruime navolging.
Typisch voor Palermo is ook het enorme aanbod aan streetfood (cibo di strada), geboren uit een multicultureel verleden dat duizenden jaren teruggaat. In de woordenlijst voor in deze gids vind je de vertaling van deze en andere Siciliaanse en Italiaanse gerechten.
FRANCO U’VASTIDDARO wordt wel de koning van de panelle (gefrituurde kikkererwtenkoek, vaak gegeten op een broodje) genoemd. Dit is een goede plek voor een eerste ontmoeting met streetfood. Franco’s snacks hebben een tafeltje en stoeltje gekregen, al eet een echte Siciliaan ze gewoon staand. CORSO VITTORIO EMANUELE / HOEK PIAZZA MARINA, OPEN DGL 12.00-0.00, PRIJS BROODJE VANAF € 2,50
ANTICA FOCACCERIA DI SAN FRANCESCO is met recht antica, want deze broodjeszaak zit al 180 jaar in de business. Het ouderwetse interieur met antieke toonbanken en opkamers getuigt daarvan. Inmiddels bestaat de zaak uit verschillende delen, alle met terras aan het aangename plein. Je kunt er ook dineren. Aanrader: drink koffie bij de oude zaak, met een cornetto con crema (croissant met banketbakkersroom) of eet een panino con milza (broodje milt). Deze ondernemer was een van de eersten die zich aansloten bij de Addiopizzo-beweging. Er staan bijna altijd carabinieri verdekt opgesteld. VIA A. PATERNOSTRO 58 / PIAZZA S. FRANCESCO D’ASSISI, WWW.AFSF.IT, T 091 320264, OPEN JUN-SEP DI-ZO 12.0015.30 & 17.00-23.30, OKT-MEI VANAF 8.00, PRIJS BROODJE VANAF € 3
NOORDWEST-SICILIË > PALERMO - 73
100Sicilie_Binnenwerk_NL.indd 73
24-04-14 09:44