6__ainda

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬پێنجشەممە ‪2012/11/1‬‬

‫گۆڤاریکی رۆشنبیری مانگانەیە‬

‫‪www.khushkan.org‬‬

‫وشکبوونـەوەی پێسـت لەوەرزی پایـزدا (هۆکـارو چارەسەر)‬

‫هاوسەرگیریی دووەم سەرکەوتوو دەبێت؟‬ ‫هونەرمەندی شێوەكار ئاشنا ئەحمەد‪:‬‬

‫وەک ئـەنـدازیـارێـک کـارە هـونـەریـیـەکـانـم‬ ‫بـەسـەرکـەوتـوویـی ئـەنـجـامـدەدەم‬

‫شااڵوی تێکدانی ئەخالق کاری خۆی کرد‬ ‫سوودە تەندروستیەكانی‬ ‫نوێژی بەیانی‬

‫“رۆژانە دەکراینە دەرەوەو‬ ‫لەپۆلدا لەچکەکانیان دەدڕاندین”‬

‫کاتی گونجاو بۆ ئاوخواردنەوە‬

‫َ‬ ‫هةظال ئةبوبةكر‬ ‫د‪.‬‬

‫‪05‬‬

‫پرسی ژن‬

‫‪10‬‬

‫د‪ .‬عالیە فەرەج‬

‫جێندەر لەنێوان پێناسە‌و بەئەپڕۆچبوندا‬

‫‪16‬‬

‫داوا لەئافرەتان دەکەم خۆیان‬ ‫بەدووربگرن لەخۆسووتاندن‌و خۆکوشنت‬

‫‪20‬‬

‫‪35‬‬

‫قۆناغەکانی سکپڕی‬ ‫ئافرەتان‬

‫گرنگی ئاین لەژیانی ئافرەتی‬ ‫مالیزیدا‬

‫‪ Email: ayndasazi@yahoo.com www.Facebook.com/ayndasazi‬‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‪ :‬چیا حەمە عەلی‬

‫خاوەنی ئیمیتاز‪:‬‬ ‫بەیان نوری تۆفیق‬ ‫سەرنوسەر‪:‬‬ ‫هەاڵڵە محەمەد ئەڵماس‬

‫دەستەی نوسەران‪:‬‬ ‫شادان تالیب‬ ‫كەتان خادیمی‬

‫‪halalaalmas@yahoo.com‬‬

‫ ‪www.khushkan.org‬‬

‫بەشی ریكالم‪07705304339 :‬‬ ‫پەیوەندیکردن‪07701931110 :‬‬ ‫ناونیشان‪ :‬سلێمانی‪ .‬فلكەی یەكگرتن‪ .‬سكرتاریەتی‬ ‫یەكگرتووی خوشكانی ئیسالمی كوردستان‪ .‬خوار‬

‫دیزاین‪:‬‬

‫ئەو نوسینانەی باڵودەكرێتەوە بۆچوونی نووسەرەكانیانە‪ ،‬گۆڤار بەرپرسیار نییە لێی‬

‫یەكێتی مامۆستایان‪07501240317 /‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬تشرینی دووەمی ‪2012‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫سەرنوسەر‬

‫مێشێك دەكات بەگایەك!‬ ‫تیشک‬

‫رۆشنبیریی‬

‫جاران دەوترا ڕاگەیاندن دەسەاڵتی چوارەم‌و پێگەی زۆری هەیەو كاریگەری باش وناباش لەسەرجەم بوارەكانی ژیاندا‬ ‫بەجێ دەهێڵێ‌‪ ،‬بەاڵم ئێستا ڕاگەیاندن وەك دەڵێن خەریكە دەبێتە دەسەاڵتی یەكەم و دەستی گرتووە بەسەر هەموو‬ ‫جومگەكانی ژیانی مرۆڤایەتیداو كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە‪.‬‬ ‫الی ئێمەی كوردیش لەهەرێمدا‪ ،‬ڕاگەیاندن پانتاییەكی زۆری داگیركردووە‪ ،‬بەم بۆنەشەوە هەركەس دەبینی‬ ‫سەیردەكەی ڕاگەیەندكارە یان ڕۆژنامەنوسە؟ یان زۆری دەزگاكانی ڕاگەیاندنی بینراوو بیسراوو خوێنراو بەخێرایی زیادی‬ ‫كردووە كەمەپرسە!‬ ‫دەكرێت بوترێت باشە ئەمانە هەموو باشن و‪ ،‬نیشانەی بەرزی ئاستی ڕۆشنبیری كۆمەڵگەو هۆشیارییان دەردەخات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی نیگەرانی دروست دەكات كەڕاگەیاندن كاری بۆتە زیاد لەپێویست گەورەكردن وفووكردن بەڕوداوو ئەوشتانەی‬ ‫ێ بابەت بەڕاشكاوانە كەلەشوێنی خۆی تایبەت كراوە بەتوێژێكی دیاری كراو!‬ ‫لەدەوروبەر ڕوودەدەن‪ ،‬یان وروژاندنی هەند ‌‬ ‫ئەخالقیات لێرەش لەم بوارەداو لەم پیشە پیرۆزەدا كەگەیاندنی ڕاستیەكانە وەك خۆی‪ ،‬كەوتۆتە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫پەیماننامەی شەرەفی ڕۆژنامەنوسان بەگشتی وپەیماننامەی شەرەفی دەزگ��ای تایبەت گرنگە ڕەچاو بكرێت‬ ‫لەڕووماڵكردنی هەواڵ و روداو تیشك خستنە سەریان‪.‬‬ ‫ێ لەدەزگاكانی ڕاگەیاندن وڕۆژنامەنوسەكان و هەمیشە ئەوەندە بەدووی هەواڵی ناسۆرو پەتای‬ ‫مەخابن ئەمڕۆ هەند ‌‬ ‫گەلكوژو ناشرین كردن و نابوت كردنی فاڵن كەسایەتی وفاڵن حیزب و ئەوپروپاگەندەبۆئەو نەخۆشی‪....‬هتد‬ ‫گوێ‌ قواڵخ و بۆ سبقی سحفی خۆیان فوو زۆر زیاد لەپێویست دەكەنە هەواڵ و ڕووداوەكان‪ .‬هەر بۆ ئەوەی خۆی‬ ‫یەكەم دەزگا بێت كەباسی بكات‪ ،‬نیو ئەوەندە بەتەنگ بنەما دروستەكانی هەواڵەكەو كاریگەرییە خراپەكانی باڵوكردنەوەی‬ ‫هەواڵەكە لەسەر تاك و كۆمەڵگە نیە‪ ،‬كەپێویستە لەڕووماڵكردن یان پێشكەش كردنی هەر بابەت و هەواڵێك ڕەچاوی‬ ‫الیەنی دەرونی و كۆمەاڵیەتی وكلتوری و تەندروستی كۆمەڵگە بكرێت نەك تەنها خستنە ڕووی هەواڵەكەو ترساندن‬ ‫وتۆقاندن و دروست كردنی فۆبیا لەناخی تاكەكاندا‪.‬‬ ‫یان هەندێ‌ جار دەزگاكانیش بەسیاسی كراون وباگراوندی سیاسیانە كاریگەرییان لەسەریان هەیە كە بەتەواوەتی‬ ‫دیسپلن كراون لەالیەن دەسەاڵت و الیەنی پەیوەنددارەوە‪.‬‬ ‫ێ بەتواناو ئازایە ئەوە براوەیە!!‬ ‫هەروەها شەڕی ڕاگەیاندن خۆی لەخۆیدا ئاماژەیەكی ترسناكە كە ئەمڕۆ دەبینرێت‪ ،‬ك ‌‬ ‫كوردستان پێویستی بە ڕاگەیاندنێكە كە خزمەتگوزاری خەڵكی كوردستان بێت‪ ،‬لەبەر خاتری خستنە ناو ڕیزی خۆی‬ ‫و ناو دەركردن ناكرێت نەتەوەیەك توشی ترس و بیم وپشێوی دەرونی بكرێت‪ ،‬بەڵكو ڕاگەیاندن و دەزگاكانی پێویستە‬ ‫هەستی نەتەوایەتی و كوردبوون و خزمەت كردن وهێوركردنەوە و دەرخستنی ڕاستیەكان وەك خۆی و بەئەندازەی خۆی‬

‫پـرسی ژن‬

‫‪6‬‬

‫هەڵكەوت هەورامی‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫حیساب ب��ك��رێ�ت‌و س��ەدەه��او‬ ‫بەڵكو هەزارەها ئافرەت‌‌و ژن لەم‬ ‫پێناوەدا بوونەتە قوربانی‪ ،‬هەر‬ ‫لەكۆیلەبوون‌و زیندەبەچاڵكردن‌و‬ ‫س��ەی��رن��ەك��ردن وەك مرۆڤی‬ ‫ئاسایی‌و بەكااڵكردن‌و‪ ...‬هتدو‬ ‫چ��ەن��دەه��ا شتانی دی��ك��ە كە‬ ‫تەنانەت لەئەمڕۆی مرۆڤایەتیشدا‬ ‫هەست بەگەلێك ل��ەو ستەم‌و‬ ‫زوڵم‌و چەوسانەوانە دەكرێت و‬ ‫رۆژان��ە رۆح و ناخمان بریندار‬ ‫دەب��ن بە بینینی هەموو ئەو‬ ‫دیمەن و وێنەو و كارەساتانەی‬ ‫بەرامبەر بە ژن دەكرێن وئەنجام‬ ‫دەدرێن‪ .‬تەنانەت الی هەندێك لە‬ ‫مرۆڤە عاقڵ و فەیلەسوفەكانەوە‬ ‫ئافرەت مرۆڤ و تەنها بۆ حەز و‬ ‫تێركردنی ئارەزووەكانی پیاوانە‬ ‫و دەبێت لە خزمەتی ئەواندا‬ ‫ب��ن‪ .‬هەڵبەتە ئەمە نزمترین‬ ‫روانین و سەیركردنی كەسێتی‬ ‫ب��ەرز و ب��ااڵی ئەم بوونەوەرە‬ ‫هاوشانەی پیاوە كە لە واقیعدا‬

‫نەك تەنها ئەو هاوسەنگیەی كە‬ ‫پێویستە لە هەمو مرۆڤایەتیدا‬ ‫بێتە دی و كاری لەسەر بكرێت‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەڵكو رۆژانە لە كونج‬ ‫و كەلەبەرەكانی دونیاوە ئەم‬ ‫هاوسەنگیە تێكدەچێت و رۆحی‬ ‫ژنان بریندار و نائومێد دەكرێن و‬ ‫پرسی ژن و ئافرەتان لە جیاتی‬ ‫چارەسەر‪ ،‬دەكرێتە كااڵ و لە‬ ‫پەنایەوە سەدەها و هەزارەها‬ ‫مەبەست و مەرامی دیكە بە‬ ‫ئەنجام دەگەێنرێن‪.‬‬ ‫لە راستیدا گەر تاكو ئێستا‬ ‫پ��رس��ی ژن��م��ان وروژان����د بێت‬ ‫و وێنەیەكی خێرا و كورتی‬ ‫بارودۆخی خراپ و ناهەمواری‬ ‫ژنانمان خستبێتە روو‪ ،‬ئەوا‬ ‫ن��ەك ه��ەر پێویستە بە دوای‬ ‫چ��ارەس��ەردا بگەڕێین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم پرسە گرنگە ئەوە دەهێنێت‬ ‫كە زۆر شێلگیرانە "جیدی"یانە‬ ‫مامەڵەی لە تەكدا بكەین و‬ ‫تاكو لە كەمترین كاتدا ئاسۆی‬

‫چارەسەرمان ل ‌ێ نومایان بێت‬ ‫و ب���ەدوی چ��ارەس��ەرك��ردن��ی��دا‬ ‫بگەڕێین و بەو روانینە جیهانی‬ ‫و ك��راوەوە بڕوانین كە ژنیش‬ ‫وەكو پیاو مرۆڤ و مرۆڤبوون‬ ‫تەنها پێوەری هەڵسەنگاندن و‬ ‫قسەكردن و دواتریش چارەسەر‬ ‫كردنی هەر پرس و كێشەیەك‬ ‫بێت لەمەڕ ئافرەت‪.‬‬ ‫پێش هەر شتێك پێویستە‬ ‫لەو خاڵەوە دەست پێ بكەین‬ ‫كە روانین و نیگای ئێمە بۆ ژن‬ ‫چیە و چۆنە‪ ،‬پێشگریمانەكانی‬ ‫ئێمە ب��ۆ خ��وێ��ن��دن��ەوەی ئەم‬ ‫پرسە و بابەتێكی وەكو ژنبوون‬ ‫چیە و چۆن لێی تێدەگەین؟‬ ‫چونكە ئەوە ئەندێشەی ئێمەیە‬ ‫ئاراستەی روانینمان دی��اری‬ ‫دەك��ات و خاڵی دەستپێك و‬ ‫سەرەتای هەر بڕیار وحوكمێكی‬ ‫ئێمەیە سەبارەت بە جیهانی‬ ‫دەرەوە و دەوروبەرمان‪.‬‬ ‫بۆ چوونە ناو وەاڵمی ئەم‬

‫بابەتەوە بە بەیتێكی "مەوالنا‬ ‫جەاللەددینی بەڵخی رۆم��ی"‬ ‫دەس��ت پێدەكەین‪" ،‬مەوالنا"‬ ‫پێی وایە مرۆڤ هزر وئەندێشە‬ ‫و روانینە و ئیدی ئەوەی تەنها‬ ‫دەمێنێتەوە ئێسك وخوێن و‬ ‫گۆشتە‪ ،‬ئەو دەڵێت‪:‬‬ ‫ای برادر توهمان اندیشەای‬ ‫ما بقی استخوان و ریشەای‬ ‫گر گل است اندیشەات گلشنی‬ ‫ور بود خاری تو هیمەای گلخنی‬ ‫وات����ە‪( :‬ئ���ەی دۆس���ت و‬ ‫ه��اوڕێ‌‪ ،‬تۆ تەنها ئەندێشە و‬ ‫بیریت‪ ،‬ئ���ەوەی دەمێنێتەوە‬ ‫ئێسك و خوێنە‪ ،‬گەر ئەندێشەت‬ ‫گوڵشەنە‪ ،‬تۆ پارچەیەكی لە‬ ‫گ��وڵ��زار‪ ،‬گ��ەر دڕكیشە‪ ،‬ئەوا‬ ‫پارچەیەكی لە دڕك و داڵ)‪.‬‬ ‫لێرەوە ئەوە نومایان دەبێت‬ ‫كە رەفتار و كردەوەكانی ئێمەی‬ ‫م���رۆڤ ه��ەڵ��ق��واڵوی زەی���ن و‬ ‫عەقڵمانە و ئەوەی كە پیشانی‬ ‫دەدەی���ن ه��ەر ئ��ەو شتەیە لە‬

‫‪7‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫ب��ە درێ��ژای��ی م��ێ��ژووی‬ ‫مرۆڤایەتی و بە ووردبوونەوە‬ ‫ل��ە ن��ووس��ی��ن و تەنانەت‬ ‫ق��ۆن��اغ��ی پ��ێ��ش نووسین‬ ‫ئ��ەوە نومایان دەبێت كە‬ ‫پرسی ژن و بابەتی ژن‬ ‫یەكێك بووە لەو كایانەی‬ ‫زۆر قسەی لەسەركراوەو‬ ‫ه��ەروەه��ا لەبابەتە ه��ەرە‬ ‫وروژێنراوەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫مرۆڤایەتیە چ لەئێستاو چ‬ ‫ل��ەراب��ردوو‪ ،‬ئیدی بە بارە‬ ‫ئەرێنی"پۆزەتیف"ەكەیدا‬ ‫ب��ووب��ێ��ت ی����ان ب���ەب���ارە‬ ‫نەرێنی"نێگەتیڤ"ەكەیدا‪.‬‬ ‫دی�����ارە ئ�����ەوەی كە‬ ‫وت���راوە ڕوان��ی��ن و نیگای‬ ‫م��رۆڤ��ەك��ان ب���ووە ب��ۆ ژن‬ ‫و پرسەكانی تایبەت بە‬ ‫ژنانەوە یان قسەكردن بووە‬ ‫لەو پەیوەندییەی لە نێوان‬ ‫هەردوو رەگەزدا هەیە و چ‬ ‫ئەركەكان بن یان مافەكان‬ ‫و جێكەوت و كاریگەری‬ ‫ه��ەری��ەك��ێ��ك��ی��ان ل��ەس��ەر‬ ‫ئەویتریان‪.‬‬ ‫ئ�����ەوەی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫بەئایینەكانەوە هەبووەو‬ ‫هەیەو دەیخوێنینەوە بریتیە‬ ‫لەوەی كە یەكسانی یاخود‬ ‫گشتگیرترو‬ ‫بەمانایەكی‬ ‫ف���راوان���ت���ر س��ەی��رك��ردن��ی‬ ‫ژن‌و پ��ی��اوە وەك م��رۆڤ‬ ‫و ئ���ەوەی ك��ە یەكێكیان‬ ‫لەویتر جیادەكاتەوە خودی‬ ‫جەستەیی‌و‬ ‫پێكهاتەی‬ ‫رۆح���ی‌و دەروون���ی���ان نیە‬ ‫یان بنەڕەتی دروستبوون‌و‬ ‫تایبەتمەندی هەریەكێكیان‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و كۆمەڵێك‬ ‫م�����ەرج‌و ئ�����ەرك‌و م��اف��ەو‬ ‫لەجێبەجێكردنی ئەركی‬ ‫هەریەكێكیان ج��ی��اوازی‬ ‫لەنێوانیاندا دروستدەبێت‪،‬‬

‫وات���ە ئ��ەگ��ەر ت��ەن��ان��ەت دوو‬ ‫رەگ��ەزی وەك یەكیش‪ ،‬واتە‪،‬‬ ‫دوو ژن یان دوو پیاو جیاوازی‬ ‫لەجێبەجێكردنی ك��ارو ئەرك‬ ‫و چاالكی ژیاندا یەكسان بن‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو دوو كەسە با لەهەمان‬ ‫رەگەزیش بن ئەوە هەر جیاوازن‬ ‫و ماف و پاداشتیان وەك یەك‬ ‫نیە‪ ،‬كەواتە جیاوازی دوو رەگەز‬ ‫لەجیاوازی لەش و پێكهاتەی‬ ‫جەستەییان نیە‪ ،‬بەڵكو شتە‬ ‫رۆح��ی و مەعنەوی و شتانی‬ ‫دی��ك��ە پ���ێ���وەرن‪ .‬ئ��ی��دی ئەم‬ ‫پێوەرە بۆ رەگەزی بەرامبەریش‬ ‫هەر راستە‪ .‬ئەمە سەبارەت بە‬ ‫ئایینەكان‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا ئەوەی لەواقیعدا‬ ‫ه��ەی��ەو م��رۆڤ��ەك��ان جێبەجێ‬ ‫دەك���ەن و ئ��ەزم��وون��ی دەك��ەن‬ ‫ب��ەوج��ۆرەی��ە؛ ی��ان جۆرێكی‬ ‫دیكەیە؟‬ ‫دیارە دەتوانین بڵێن ئەوەی‬ ‫لەئایینەكان‌و دەقە نووسراوەكاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬گەر نەڵێین بە تەواوی‪،‬‬ ‫ئەوا گەلێك جیاوازی لەنێوان‬ ‫واقیع‌و دەقەكاندا هەیە‪ ،‬هەڵبەتە‬ ‫ئەمە پەیوەندی بەمرۆڤەكان‬ ‫خۆیانەوە هەیە كە بۆچی بەو‬ ‫جۆرە ناكەن كە دەبێت وابكەن‪.‬‬ ‫ئێمە دەكرێت سەیری چەند‬ ‫ئاوێنەیەك بكەین بۆ ئ��ەوەی‬ ‫خ��ۆم��ان‌و كۆمەڵگەكەمانی‬ ‫تێداببینینەوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫پێوەرانە بریتیە لە"مێژوو"‪،‬‬ ‫دەكرێت لەمێژوودا مرۆڤ هەم‬ ‫فێری وان��ە م��ەزن��ەك��ان بێت‌و‬ ‫ه��ەم��ی��ش دۆخ‌و گ���وزرەان���ی‌و‬ ‫شێوەی ژیانی مرۆڤەكانی پێش‬ ‫خۆی بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پرسی ژن‌و مافی‬ ‫ژنان‌و رەگەزی "مێ‌" دەكرێت بەم‬ ‫جۆرە دەریببڕین‪ :‬چەوسانەوەو‬ ‫ب��ەك��ەم سەیركردنی ئافرەت‬ ‫لەالیەن دەسەاڵتی پیاوساالری‌و‬ ‫رەگەزی نێرەوە وایكردووە كە‬ ‫ژن بە بوونەوەرێكی پلەدوو‬

‫رۆحماندا بوونی هەیە‪ ،‬گەر چاك‬ ‫و جوان بێت ئەوە هێمای جوانی‬ ‫و پاكی رۆح و تەندروستی‬ ‫زەین و هزرمانە و ئەوەش كە‬ ‫ناشیرین وخ��راپ��ە‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوە ناو دەروون و رۆح و هزر‬ ‫و بیركردنەوەمان ئەو شتەی تێدا‬ ‫بووە كە هاتۆتە دەرەوە وخۆی‬ ‫نومایان كردووە‪ .‬ئاخر عاریفێك‬ ‫گوتەنی‪( :‬ئ��ەو درەختەی تۆ‬ ‫دەیبینی رەگ و ریشەكەی‬ ‫لە ناو ئاودایە و لە شوێنێكی‬ ‫دیكەیە‪ ).‬ئیدی دەردەكەوێت‬ ‫هەموو ئەو ستەم و نادادیەی‬ ‫مرۆڤەكان بەرامبەر بە یەكتر و‬ ‫لەناویشیاندا ژنان و ئافرەتان‬ ‫ئەنجامدراوە و ئەنجام دەدرێت‬ ‫هێمای ناساغی و ناتەندروستی‬ ‫رۆح و بیركردنەوەی مرۆڤەكانە‬ ‫لەم رەوەوە‪ ،‬هەر بۆیە دەشێ‌‬ ‫بڵێین لێرەوە سەرەداوێكمان‬ ‫دەست دەكەوێت ئەویش بریتیە‬ ‫لەوەی دەبێت ئێمەی مرۆڤ هەر‬ ‫لە سەرچاوەی بیركردنەوەوە بۆ‬ ‫دەوروبەر و كۆمەڵگە و مرۆڤەكانی‬ ‫هاوشێوەمان روانینی خۆمان‬ ‫راست بكەینەوە و بزانین چیمان‬ ‫دەوێت و چۆن بیر دەكەینەوە‪،‬‬ ‫چۆن سەیری هاو رەگەزەكانمان‬ ‫دەكەین بە جوان و چاك یان‬ ‫خراپ و ناجوان‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫ئەم نیگا و روانینەیە كاریگەری‬ ‫و جێكەوتی لەسەر كۆی رەفتار‬ ‫و هەڵسوكەوتەكانمان دەبێت‬ ‫و دونیایەك جوانی و ناسكی‬ ‫و پاكی دەخولقێنین ی��ان بە‬ ‫پێچەوانەوە جیهانێكی تاریك و‬ ‫پڕ لە ستەم و پیسی دروست‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫بۆ ئ��ەوەی كۆمەڵگەیەكی‬ ‫تەندروستمان هەبێت كە بە‬ ‫گوتەی كۆمەڵناسان كۆمەڵگەی‬ ‫س���اغ و ت��ەن��دروس��ت (ئ��ەو‬ ‫كۆمەڵگەیەیە كە بە الیەنی‬ ‫كەمەوە ستەم لە دوو توێژی‬ ‫تێدا نەكرێت‪ ،‬ئەوانیش توێژی‬

‫مندااڵن و توێژی ئافرەتان‬ ‫و ژنان) پێویستە روانینمان‬ ‫بۆژیان بۆ مرۆڤایەتی راست‬ ‫بكەینەوە و ئەوفەرمودە‬ ‫ب��ەن��اوب��ان��گ��ەی پێغەمبەر‬ ‫"د‪.‬خ" بكەینە دروشمی‬ ‫ژی��ان��ك��ردن و مامەڵەمان‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەوانیتردا‪،‬‬ ‫ئیدی هەر رەگەز و هەر توێژ‬ ‫و ه��ەر گەلێك و زمانێك‬ ‫بن كە بریتیە لە دروشمی‬ ‫(ئەوەی بۆ خۆمان پێمان‬ ‫خ��ۆش��ە ب��ۆ ئەوانیتریش‬ ‫پێمان خۆش بێت و ئەوەی‬ ‫بۆ خۆمان پێمان ناخۆشە‬ ‫ب��ۆ ئ��ەوان��ی��ت��ری��ش پێمان‬ ‫ن��اخ��ۆش ب��ێ��ت)‪ .‬ئەمەش‬ ‫گەورەترین رێسای ئەخالقی‬ ‫و مەعنەویە‪ .‬بۆیەش ئێمەی‬ ‫م��رۆڤ تەنها ب��ەو مامەڵە‬ ‫مەعنەوی و ئەخالقیەوە‬ ‫ه��ەم دەت��وان��ی��ن روانینی‬ ‫خ��ۆم��ان پ��اك و پاكتر و‬ ‫جوانتر بكەین و هەمیش‬ ‫رۆحی ئەوانیتر ئازار نەدەین‬ ‫و هەمووان بە چ��اوی رێز‬ ‫وح���ورم���ەت و چ��اوێ��ك��ی‬ ‫مەعنەوی و ئەخالقیەوە‬ ‫س��ەی��ری ئەوانیتر بكەین‬ ‫و ئیدی لێرەوە ئافرەتان‬ ‫و ژن��ان��ی��ش دەب��ن��ە ئ��ەو‬ ‫توێژەی نەك تەنها ئازاریان‬ ‫ن��ادرێ��ت و لە ژێ��ر پاساو‬ ‫گەلی جۆراوجۆر و بەناوی‬ ‫شەرەف و كەرامەت و ئایین‬ ‫و ‪...‬هتد ناچەوسێنرێنەوە و‬ ‫ستەمیان لێناكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوانیش رۆڵ��ی سەرەكی‬ ‫و گرنگی ونبووی خۆیان‬ ‫دەگێڕنەوە و شەرەفمەندانە‬ ‫و سەربەرزانە ژیان جوانتر‬ ‫و ئاوەدانتر دەك��ەن��ەوە و‬ ‫كۆمەڵگەیەكی تەندروست‬ ‫و دوور لە ئازار و كوشتن‬ ‫و برینداركردنی یەكدی‬ ‫بەرهەم دێت‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫تەحسین حەمەغەریب‬

‫لەژمارە (‪)71‬ی ڕۆژنامەی ئایندە‪ ،‬ساڵی ‪ ،2004‬باڵوكراوەتەوە‬

‫خــۆشـەویـسـتــی لــەنـێـــوان واتــــــــــــای دروســت‌و شــێــوێــنــراودا‬

‫رۆشنبیریی‬

‫رۆشنبیریی‬

‫بەبۆچوونی من بۆ ئەوەی لە بابەتی خۆشەویستی‬ ‫تێبگەین پێویستمان بە هەناسەیەكی ئاسمانیانە هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر لەو هەناسەیە بڕاین ئیدی ئەوە نەعیشق‌و نە‬ ‫خۆشەویستی بوونی نیە‪ ،‬هەروەك ئەوەی لە ئەخالقدا‬ ‫فەلسەفەی ئەخالق دوای ڕازی بوون بە وەاڵمی ئەو‬ ‫پرسیارەی كە بۆچی من ئەخالقیانە بژیم؟ كاتێ‌ بەو‬ ‫وەاڵمە ڕازی بوویت واتە بڕیارتدا ئەخالقیانە بژیت ئەوجا‬ ‫كاری زانست‌و فەلسەفەی ئەخالق دەست پێدەكات‪،‬‬ ‫لە خۆشەویستیدا بەهەمان شێوە بە بوونی متمانە‌و‬ ‫باوەڕێكی میتافیزیكی ئەوجا خۆشەویستی مانایەك‬ ‫پەیدا دەكات‪ ،‬بەبڕانی لەو باوەڕە ئیدی ئەفسونەكانی‬ ‫خ��ۆی ل��ە دەس��ت دەدات‪ ،‬هەربۆیە ل��ە س��ەردەم��ی‬ ‫مۆدرێنەدا لە قەیراندایە‪ ،‬خۆری خۆشەویستی ڕۆژبەڕۆژ‬ ‫ڕووە‌و نیشتنە‪ ،‬ئەمە تەنیا قەیرانی خۆشەویستی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو قەیرانی چەندین چەمكی بنەڕەتی دیكەشە كە‬ ‫پابەندبوونیان بە مانایەكی ڕۆحانی ئاسمانیەوە ئەوجا‬ ‫دەردەك��ەون بێ ئەو جیهان‌و فەزا ئاسمانیە دەبنە‬ ‫شتی دیكە وەك چەمكی (عەدالەت‪ ،‬ئەخالق‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئاینیش)‪ ،‬لێرەوە چەندین فەیلەسوفی وەك گیدنەر‪،‬‬ ‫ئەریك فرۆم‪ ،‬باسیان لە قەیرانی خۆشەویستی لەم‬ ‫سەردەمی نوێدا ك��ردووە‪ ،‬چونكە هەتا ئەو نەفەسە‬ ‫ئاسمانیە ئاینیە مابوو (ئۆگەستین)ی زانای كەالمی‬ ‫مەسیحی بەناوبانگ وتەنی‪( :‬خۆشەویستی هەرگیز‬ ‫نامرێ‌ ) ‪ ،‬ب��ەاڵم بێ‌ ئەو نەفەسە ئاسمانیە ئیدی‬ ‫مرد لە فەزای ئیشق‌و ئیرۆتیكاوە گۆڕا تەنانەت لە‬ ‫مامەڵەیەكی جەستەیشەوە نەوەستایەوە‪ ،‬بەڵكو بوو‬ ‫بەوێنەیەك دەبینین بوو بە فلیمێك لەسەر شاشەیەك‬ ‫دەبینرێ‌‪ ،‬هەروەك (لیڤی شتراوس)‪ ،‬گوتەنی‪ :‬ئاین‬ ‫بوویە خورافە‪ ،‬هەروەها عەدالەت‌و ئەخالقیش وەك‬ ‫(ماك ئانتیار)‪ ،‬گەورەترین فەیلەسوفی فەلسەفەی‬ ‫ئەخالق دەڵێت‪ :‬هەموو زاناكانی ئەخالق م��ردوون‬ ‫هەموو كتێبەكانی سووتاون‪.‬‬

‫لە ڕاستیدا جگە لە كۆمەڵێك بەهای بێ‌ قۆاڵیی‌و وشك‬ ‫هیچی نەماوەتەوە وەك (بەردا بۆق)‪ ،‬فەیلەسوفی ناوداری‬ ‫ڕوس دەڵێ‌‪ :‬لە ڕاستیدا هەموو ئەوانە كە بوون پێكەوە‬ ‫هەبوون (ئاین‪ ،‬ئومید‪ ،‬متمانە‪ ،‬هاوڕێیەتی‪ ،‬خۆشەویستی‪،‬‬ ‫ئەخالق‪ )...‬كەنەمان پێكەوە نەمان‪ ،‬چونكە هەموویان‬ ‫ڕۆڵەی فەزایەكن‪ ،‬میوەی چنراوی باخێكن‪ ،‬درەختەكانی‬ ‫هیندە بەریان پێوە بوو خەریكە دەنیشنە سەر زەوی‪،‬‬ ‫هەموو مرۆڤێكی ئەو سەردەمە هەرچەندە بااڵ كورتیش‬ ‫بووایە خۆی میوەی لێ‌ دەكردەوە‪ ،‬بەاڵم هەنوكە ئەو باخە‬ ‫ئاوی لێ‌ بڕاوە (ئەو ئاوەش جیهانی ڕۆحە) درەختەكانی‬ ‫وشكبوون ی��ان ورد بڵێین‪ :‬ئ��ەو داران���ە لە حەسرەتدا‬ ‫هەڵكشاون‪ ،‬نەك بەدەستخستنی میوەكانیان‪ ،‬نەك بۆ هەموو‬ ‫كەس نین بەڵكو بۆ مرۆڤی دارەوانیش‪ ،‬ئەومرۆڤەی باش‬ ‫دەتوانێت بەدرەختەكاندا سەربكەوێت دەگمەن بوونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر خۆشەویستی ڕاستەقینە خۆی نایاب و دەگمەن‬ ‫بێت ئەوا ئەمڕۆ زۆر دەگمەنترە ئیدی خەڵكەكەی دیكە‬ ‫لەبری ئەزموونیان بكەن (بیانچەژن) باسیان دەبیستن‪،‬‬ ‫وێنەیان دەبینن‪ ،‬لەڕاستیدا دەمیان پێناگات دەڵێن ترشە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی لە جیهانی نوێدا لە كوردستانی خۆشماندا‬ ‫دوای دەركەوتنی ئامڕازەكانی مۆدێرنە لەهەموو كاتێك‬ ‫زۆرت��ر بانگەشەكارانی زۆرت��رن‪ ،‬ب��ەاڵم لەهەموو كاتێك‬ ‫دەگمەنترە‪ ،‬لە ڕاستیدا مرۆڤی ئەم سەردەمە هێندەی‬ ‫تاسوخ و تاسەی خۆشەویستی دەكات هێندە خۆشەویستی‬ ‫ناكات‌و نەبوەتە حاڵ الی‪ .‬وەك ئەو تینووەی تاسەی ئاو‬ ‫دەكات و ئاوی دەستناكەوێت نابێت ئەوەمان لە بیر بچێت‬ ‫نهێنی بەقاو مانەوەی خۆشەویستی (ڕاز) بوونیایەتی واتە‬ ‫دەرنەكەوتن و كەشفنەبوونی هەموو دییوەكانی داپۆشران‌و‬ ‫پەردە بەسەردادانی دەوێت‪ ،‬ئەمڕۆ ئیدی ڕازێك نەماوەو‬ ‫هەموو پەردەكان هەڵدراونەتەوە ه��ەردوو ڕەگ��ەز هەموو‬ ‫نهێنییەكانی یەكدی دەزانن بەهەموو گیانی یەگدی ئاشنان‬ ‫ئەمەش بۆیە دەڵێم بۆئەوەی وانەزانرێت تەنها باسی عیشقە‬ ‫ئیالهی و ئاسمانیەكان دەك��ات‪ ،‬بەڵكو عیشقی مەجازی‬

‫(خۆشەویستی) زەمینی زیاتر لە قەیراندایە‪ ،‬من لە شوێنی‬ ‫دیكەش وتومە مرۆڤ چاوێكی داخراوە كەبەقەد هەڵماتێكە‬ ‫بە عیشق دەكرێتەوە‪ .‬چاوی بچوكیش كراوەیە ئیتر لە‬ ‫هەڵماتێكی بچوكەوە دەبێتە جیهانێكی بینراوی گەورە‪.‬‬ ‫عیشق حاڵەتێكی ڕۆح نیە وەك وا دەزان��رێ��ت‪ ،‬وەك‬ ‫لەبابەتی عیشق نامەدا وتومە بەڵكو عیشق خودی ڕۆحە‪،‬‬ ‫ڕۆحە لەكاتی كرانەوەو گەورە بوونیدا‪ ،‬بەاڵم هەنووكە ڕۆح‬ ‫خۆی لەقەیراندایە‪ .‬ئەگەر ئ��ازادی ف��ەزای گ��ەورە بوونی‬ ‫عەقڵ بێت ئەوا خۆشەویستی فەزای گەورە بوونی ڕۆحە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ ڕۆح نابینرێت ئیدی عیشقیش نابینرێت‪ ،‬تەنها‬ ‫لە ڕێگەی جێكەوت و ئاسەوارەكانەوە دەناسرێتەوە‪ .‬واتە‬ ‫بە ئەوسافەكانی هەستی پێدەكرێت‪ ،‬خۆشەویستی بەدەست‬ ‫ناگیرێت بە چاونابینرێت بەگوێش نابیسرێت‪ .‬بەاڵم بە ڕۆح‬ ‫هەست پێدەكرێت ئاماژەو خەسڵەتەكانی دەردەك��ەون‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە لە عیشق نامەدا باسمان لێوە كردووە‪ ،‬ناوی هەندێكیان‬ ‫لێرە دەهێنیین‪:‬‬ ‫عیشق مرۆڤ بەالوی دەهێڵێتەوە ئەگەر چی بەتەمەنیش‬‫پیر بێت‪:‬‬ ‫پەی چێش مەیی لەیل پیریش مەحاڵەن‬ ‫سەنەی باڵغیش سەد هەزار ساڵەن‪.‬‬ ‫مرۆڤ دووبارە لەدایك دەبێتەوە‪.‬‬‫هەركەس تەوەلود دووبارەش نیەن‬ ‫البود سەعادەت ستارەش نیەن‬ ‫ڕۆح��ی م��رۆڤ گ��ەورە دەب��ێ�ت‌و گ��ەرم دادێ‌‌و ناسك‬‫دەبیتەوە‌و زیندوو دەبیتەوە‪ ،‬غەمی نیە‪.‬‬ ‫مرۆڤی عاشق مرۆڤێكی خاكی ئارامە‪ ،‬ئەمەش خەسڵەتی‬‫عیشقە‪ ،‬هەر كەس ئاوا نەبوو با بانگەشەی عاشق بوونیش‬ ‫بكات ئەو هەرگیز عاشق نیە‪.‬‬ ‫عیشق مەست بوون‌و حاڵەتی رۆحی‌و بكوژی ملمالنێیە‪،‬‬‫وات��ە ملمالنێ‌ ناهێڵێت‪ ،‬ئەمانە‌و چەندین خەسڵ!ەتی‬ ‫تر لەهەركەسدا بوون ئیتر عاشقە با بەدەمیش نەیڵێت‪،‬‬ ‫لەهەركەسیشدا نەبوون هەرگیز عاشق نیە با دونیاش پر‬

‫لە هاواری عاشق بوونی خۆی بكات‪ .‬ئیتر عیشق‌و‬ ‫خۆشەویستی بەو خەسڵەتانەی گەر زەمینیش بێت‬ ‫ئاسمانیە‪ ،‬چونكە ئەو خەسڵەتانە ئاسمانین‪ .‬ئەگەر‬ ‫لە نێوان دوو ڕەگەزدا بێت پیرۆزە‌و ژیانی عارف‌و‬ ‫شاعیرەكان لە میژووی ئیسالمدا شاهیدی ئەوەن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیز بانگەشە نیە‪ ،‬نابێت لە بیرمان بچێت‬ ‫(خۆشەویستی) یەكێك لە ناوەكانی پەروەردگارە‌و‬ ‫ه��ەروەك (بەبەزەیی) یەكێك لە ناوەكانی ئەوە‪،‬‬ ‫لەو بەزەییەی خۆی بەشی بەندەكانی خۆی داوە‪،‬‬ ‫بەزەیی نێوان مرۆڤەكان بۆنمونە بەزەیی دایك‬ ‫بۆ منداڵەكەی‪ ،‬ه��ەروەه��ا ل��ەو خۆشەویستیەی‬ ‫خۆی بەشی دروستكراوەكانی داوە بۆ نموونە ئەو‬ ‫خۆشەویستیەی لە نیوان رەگەزی نێر‌و مێدا هەیە‬ ‫تەنانەت لە فەرموودەی سەحیحی پێغەمبەریشدا‬ ‫هەیە لە نهێنی ئەو خۆشەویستیە سەری سوڕماوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی ناچێتە ئ��او بابەتەكانی زانستی‬ ‫فیقهەوە‪ ،‬چونكە ئەو زانستە تەنها ئەو كاتە كاری‬ ‫دەستپێدەكات كە ئیختیار‌و ئیرادەی مرۆڤ حزوری‬ ‫هەیە‪ ،‬ناشێت بەكاری شتێك بڵێین حەاڵل یا خود‬ ‫حەرام یا خود بە كردەی خەوتویەك‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫ڕاستەقینەش هەروایە مرۆڤی عاشقی ڕاستەقینە‬ ‫نایەوێت بە ئیرادەی خۆی عاشق بێت بەدەست خۆی‬ ‫نیە كاتێك دەزانێت عاشق بووە‪ ،‬بەو ئەندازەیەی‬ ‫لەسەر ریگەیەك دەكەویت‌و نەیویستووە بكەویت‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێكی زانی كەوتووە بەدەست خۆی نەبوو‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە گوناهی ناگات‪ ،‬ئەوەیش لە كەلتوری‬ ‫ئیسالمیدا لە فیقهدا باس نەكراوە‪ ،‬بەڵكو لە زانستی‬ ‫عیرفاندا‪ ،‬ئەو زانستەی دەشێت بوترێت زانستی‬ ‫خۆشەویستی‌و عیشقە‪.‬‬ ‫ئەگەر قسە لەسەر عیشق بكەم‪ ،‬ب���ەردەوام‬ ‫سەدجار قیامەت دێت‌و دەڕوات‪ ،‬ئەو تەواو نابێت‪،‬‬ ‫وەك حافز دەڵێت بۆیە ئەوندە ئیكتیفا دەكەم‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئەگەر ئازادی فەزای گەورەبوونی عەقڵ بێت‪ ،‬ئەوا خۆشەویستی‬ ‫فەزای گەورەبوونی ڕۆحە‪ ،‬بەاڵم خۆ ڕۆح نابینرێت ئیدی عیشقیش نابینرێت‪،‬‬ ‫تەنها لەڕێگەی جێكەوت‌و ئاسەوارەكانەوە دەناسرێتەوە‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫(‪)5‬‬

‫‪10‬‬

‫‪11‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫جێندەر لەنێوان پێناسە‌و بەئەپڕۆچبوندا‬

‫رۆشنبیریی‬

‫رۆشنبیریی‬

‫ج��ێ��ن��دەر وەك���و‬ ‫چ���ەم���ك دان��ەن��رێ��ت‬ ‫ب���ەی���ەك���ێ���ك ل���ەو‬ ‫چەمكانەی كەلە نیوەی‬ ‫دووەم�������ی س����ەدەی‬ ‫بیستەمەوە تائیستا‬ ‫زۆرترین بەكارهێنانی‬ ‫ب����ۆ دەك�����رێ�����ت ل��ە‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی پرسی‬ ‫ژن��ان��دا‌و ل��ەس��ەرج��ەم‬ ‫ب�����واری م��ەع��ری��ف �ی‌و‬ ‫ف��ی��ك��ری‌و س��ی��اس�ی‌و‬ ‫ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ژینگەییدا‪.‬‬ ‫ی��ەك��ەم ق��ۆن��اغ��ی‬ ‫جێندەر‪،‬‬ ‫پێناسەی‬ ‫لە ڕێ��ی بەكارهێنانی‬ ‫ئ��ەم چەمكەوە ب��ووە‬ ‫ل���ەڕووی زارەك��ی��ی��ەوە‬ ‫بۆ پۆلێنكردنی ناو‌و‬ ‫ڕان���او‌و سیفەتەكان‪،‬‬ ‫یان بەكاردەهێنرا وەكو‬ ‫ك��ردارێ��ك��ی دیاریكەر‬ ‫بۆ تایبەتمەندییەكانی‬ ‫وشەی سێكس (‪)Sex‬‬ ‫ل��ە چ��ەن��د قاڵبێكی‬ ‫زمانەوانی تایبەتدا‪.‬‬ ‫ئ������ەم ق���ۆن���اغ���ە‬ ‫ب������ەردەوام������ب������وو‬ ‫لەبەكارهێنانی جێندەر‬ ‫ب��ۆ ناساندنی ج��ۆری‬ ‫ڕەگ��ەز مێ ی��ان نێر‪،‬‬ ‫ت��ا قۆناغی دووەم���ی‬ ‫پێناسەكردنی جێندەر‬ ‫دەستی پێكرد‪ ،‬جێندەر‬

‫بەواتای ئەو تایبەتمدییانەی‬ ‫كەلە قاڵبە كۆمەاڵیەتیەكاندا‬ ‫داڕش����ت����ن����ی ب�����ۆدەك�����را‬ ‫ب��ەك��اردەه��ێ��ن��را لەبەرامبەر‬ ‫ئەو تایبەتمەندییانەی كەلە‬ ‫قاڵبە بایۆلۆژیەكەدا داڕشتنی‬ ‫ب����ۆدەك����را‪ ،‬ل���ەب���ەرئ���ەوەی‬ ‫تائەوكاتە وشەی (‪ )Sex‬بۆ‬ ‫دەربڕینی ئەو تایبەتمەندییانە‬ ‫بەكاردەهێنرا‪.‬‬ ‫ی������ەك������ێ������ك ل������ەو‬ ‫ت��ای��ب��ەت��م��ەن��دی��ی��ان��ەی كە‬ ‫فێمەنیزم‬ ‫پێشەنگەكانی‬ ‫(‪ )Feminism‬دی��اری��ی��ان‬ ‫كردبوو تایبەتمەندی نێرێتی‬ ‫ی���ان م��ێ��ی��ەت��ی (ال���ژك���ورە‬ ‫وااڵن���وپ���ە) ك��ەل��ە دی��دگ��ای‬ ‫فێمەنێستەكانەوە هەردووكیان‬ ‫كۆمەاڵیەتین‬ ‫تایبەتمەندی‬ ‫لەڕووی داڕشتنەوە لەگەڵ بونی‬ ‫بنچینەیەكی بایۆلۆژی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئەم تێڕوانینە جیادەكاتەوە‬ ‫لەقۆناغی یەكەمی پێناسەی‬ ‫جێندەر بریتیە لەلێكدانی‬ ‫هەردوو ڕەهەندی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫بایۆلۆژی لەداڕشتنی مانای‬ ‫ن��ێ��رێ��ت��ی ی���ان م��ێ��ی��ەت��ی لە‬ ‫چ���وارچ���ێ���وەی م��ەدل��والت��ی‬ ‫چەمكی جێندەر‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫داڕش��ت��ن��ی ئ���ەم ن��ێ��رێ��ت�ی‌و‬ ‫مێنیەتی پێش ئ��ەم قۆناغە‬ ‫تەنها لەسەر بنەمای (‪‌)Sex‬و‬ ‫لەچوارچێوەی سێكسدا‪.‬‬ ‫ل��ەق��ۆن��اغ��ی دووەم������دا‬ ‫س�����ەرەت�����ای ئ���اڕاس���ت���ەی‬

‫جیاكردنەوەی هەردوو ڕەهەندی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‌و ب��ای��ۆل��ۆژی‬ ‫ه��ات��ەك��ای��ەوە‪ ،‬ه��ەرچ��ەن��دە‬ ‫ل���ەم ق��ۆن��اغ��ەش��دا ل��ەگ��ەڵ‬ ‫گرێدانی مەدلوالتی جێندەر‬ ‫بەڕەهەندی كۆمەاڵیەتیەوە‪،‬‬ ‫ڕەهەندی بایۆلۆژی بە بنەما‬ ‫م��اب��وەوە‌و ك��اری��گ��ەری ب��ووە‬ ‫لەداڕشتنی پێناسەی جێندەردا‬ ‫كەلە زۆرێ���ك لەئەدەبیاتی‬ ‫فێمەنیزمی ئەو كاتەدا بەم‬ ‫شێوازە دەربڕینی بۆ دەكرا‪:‬‬ ‫"جێندەر لەسەر بنەمای ڕەگەز‬ ‫(‪ )Sex‬بیناكراوە‌و لەمەوە‬ ‫داڕشتنی جێندەر ئەوەندەی‬ ‫ك��ۆم��ەالی��ەت��ی��ە‪ ،‬ئ���ەوەن���دە‬ ‫بایۆلۆژی نییە‪.‬‬ ‫قۆناغی سێهەمی پێناسەی‬ ‫جێندەر لەگەڵ سەرەتاكانی‬ ‫ڕەوت��ی ڕادیكاڵی (‪Radical‬‬ ‫‪ )Feminism‬لەبزوتنەوەی‬ ‫فیمەنیزم دەستیپێكردووە‪،‬‬ ‫لەم قۆناغەدا جیاكردنەوەی‬ ‫تەواوەتی لەنێوان دوو چەمكی‬ ‫جێندەر‌و ڕەگەز (‪ )Sex‬لەسەر‬ ‫ئاستی تیۆری ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫ب���ۆی���ە چ��ەم��ك��ی ج��ێ��ن��دەر‬ ‫بەكاردەهێنرا بۆ جیاكردنەوەی‬ ‫ئەو ڕۆڵ‌و پێگانەی ژنان‌و پیاوان‬ ‫كەلە چوارچێوەی كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫داڕشتنیان بۆكراوە‌و‪ ،‬بەمەش‬ ‫ئەكرێت بەگۆڕانی هەل‌و مەرجە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان ئ��ەم ڕۆڵ‌و‬ ‫پێگانە گۆڕانكارییان بەسەردا‬ ‫بێت‪.‬‬

‫ڕەوت������ی ف��ێ��م��ەن��ی��س��ت��ە‬ ‫ڕادی��ك��اڵ��ی��ەك��ان خ��اوەن��ی‬ ‫ب��ی��رۆك��ەی ج��ی��اك��ردن��ەوەی‬ ‫هەردوو ڕەهەندی كۆمەالیەتی‌و‬ ‫بایۆلۆژین بە بەكارهێنانی‬ ‫چەمكی ج��ێ��ن��دەر‪ ،‬ل��ەم��ەوە‬ ‫یەكەم هەنگاوی پێچەوانە بەو‬ ‫واقیعەی ئەو كاتە هاتەكایەوە‬ ‫لەخستنەڕوی ڕۆڵی هەریەكە‬ ‫لە پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ژینگەی كۆمەاڵیەتی‌و كلتوری‬ ‫ل��ە داڕش��ت��ن‌و دی��اری��ك��ردن‌و‬ ‫داب��ەش��ك��ردن��ی ڕۆڵ‌و پێگە‌و‬ ‫ئەركەكاندا لە نێوان هەردوو‬ ‫ڕەگەزدا‪ .‬لە بەرامبەردا زانایانی‬ ‫جیاكردنەوەی‬ ‫كۆمەڵناسی‬ ‫هەردوو ڕەهەندی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫بایۆلۆژی بە هەنگاوێكی نزیك‬ ‫لەمەحاڵ دادەنێن بە تایبەتی‬ ‫كاتێك ب���اس ل��ە پ��ڕۆس��ەی‬ ‫مناڵبون دەكرێت‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی تێبینی دەكرێت‬ ‫ل����ەم ق���ۆن���اغ���ەدا ب��ری��ت��ی��ە‬ ‫لەدوورخستنەوەی سەرجەم‬ ‫كاریگەرییەكانی ڕەگەز (‪)Sex‬‬ ‫لە داڕشتنی ڕۆڵ‌و پێگە‌و ئەركە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكاندا‌و هێنانەكایەی‬ ‫ئەگەری گۆڕانی ڕۆڵ‌و پێگە‌و‬ ‫لێپرسراوێتیەكان‬ ‫ئ���ەرك‌و‬ ‫ب��ەگ��ۆڕان��ی ك����ات‌و ش��وێ �ن‌و‬ ‫سیستەمی ك��ۆم��ەاڵی��ەت �ی‌و‬ ‫كلتوری كۆمەڵگاكان‪ .‬هەروەها‬ ‫ڕەتكردنەوەی گرێدانی چەمكی‬ ‫جێندەر بە ژنانەوە یان پیاوان‬ ‫ی��ان هەردوكیان‌و لە جیاتی‬

‫ئ��ەوە جێندەر بۆ یەكەمجار‬ ‫گرێدرا بەبونیادی كۆمەاڵیەتی‬ ‫كۆمەڵگاكانەوە‪.‬‬ ‫قۆناغی چ��وارەم دەستی‬ ‫پێكرد ب��ەك��اراب��ون��ی ڕەوت��ی‬ ‫ج��ێ��ن��دەر ف��ی��م��ەن��ێ��زم��ەك��ان‬ ‫(‪ )Gender Feminism‬كە‬ ‫هەر لەسەرەتاوە بە دانپیانەنان‬ ‫بەبونی هەرجیاوازییەك لە‬ ‫نێوان ژنان‌و پیاواندا دەستیان‬ ‫پێكرد‪ ،‬جا ئ��ەم جیاوازییە‬ ‫ل��ە ڕوی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی بێت‬ ‫ی��ان بایۆلۆژی‪ ،‬تا ڕادەی��ەك‬ ‫پێشەنگەكانی ئەم ڕەوت��ە لە‬ ‫ئەدەبیاتیاندا بونی هێزی بازوو‬ ‫الی پیاوان بەدەرهاویشتەیەكی‬ ‫چ��وارچ��ێ��وە كۆمەاڵیەتیەكە‬ ‫دائەنێن‌و‪ ،‬لەمەوە ئەم ڕەوتە‬ ‫ب��ان��گ��ەوازی دژایەتیكردنیان‬ ‫بەرزكردووەتەوە بۆ هەموو ئەو‬ ‫كاریگەرییانەی كەسەرچاوە‬ ‫دەگرن لەجێگیركردنی جیاوازی‬ ‫بایۆلۆژی نێوان دوو ڕەگەز‪.‬‬ ‫ل��ەم ق��ۆن��اغ��ەدا جێندەر‬ ‫لەقۆناغی‬ ‫فێمەنیستەكان‬ ‫ج���ی���اك���ردن���ەوەی ه����ەردوو‬ ‫ڕەه���ەن���دی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‌و‬ ‫ب��ای��ۆل��ۆژی گ��واس��ت��ەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫قۆناغی ڕەتكردنەوەی بونی‬ ‫ج��ی��اوازی ل��ەن��ێ��وان ه��ەردوو‬ ‫ڕەگەزدا بەهەر پاساوێك بێت‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بونی بەكارهێنان‬ ‫بۆ ڕەگ��ەز لەگەڵ جێندەردا‬ ‫الی جێندەر فێمەنستەكان‬ ‫دەخ���رێ���ت���ە چ���وارچ���ێ���وەی‬ ‫چینایەتی جێندەر‪ /‬ڕەگ��ەز‬ ‫(‪‌)Gender/Sex‬و‪ ،‬گرنگە‬ ‫ك��ار لەسەر نەهێشتنی ئەم‬

‫چینایەتیە بكرێت‪ ،‬بۆیە لەم‬ ‫قۆناغەوە ڕەگەز (‪ )Sex‬بووە‬ ‫چەمكێكی نەخوازراو لەالیەن‬ ‫ڕەوتی جێندەر فێمەنیزمەوە‪.‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل��ەگ��رن��گ��ت��ری��ن‬ ‫دەره���اوی���ش���ت���ەك���ان���ی ئ��ەم‬ ‫ق����ۆن����اغ����ە ب���ری���ت���ی���ە ل��ە‬ ‫ئاڕاستەكردنی تێڕوانین‌و كار‌و‬ ‫چاالكیەكانە ب��ەئ��اڕاس��ت��ەی‬ ‫تێهەڵكێشانی جێندەر یان‬ ‫بەدامەزراوەییكردنی جێندەر‬ ‫(‪)Gender Mainstreaming‬‬ ‫لەڕێی بەرنامە‌و دۆكیومێنت‌و‬ ‫ڕێ��ك��ەوت��ن��ام��ەك��ان��ی ن��ەت��ەوە‬ ‫یەكگرتووەكان لەالیەك‌و لەڕێی‬ ‫ناحكومیەكانەوە‬ ‫ڕێكخراوە‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫ل��ۆك��اڵ��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��اك��ان��ەوە‬ ‫لەالیەكی تر‪.‬‬ ‫دەره��اوی��ش��ت��ەی��ەك��ی تر‬ ‫بریتیە لەداننان بەجێندەردا‬ ‫وەك��و سەرەكیترین كاریگەر‬ ‫ل���ەدی���اری���ك���ردن���ی ژی��ان��ی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و كلتوری‪ ....‬هتد‬ ‫كۆمەڵگاكاندا‪ ،‬هەروەها دانانی‬ ‫جێندەر بەپلەیەك بەرامبەر‬ ‫گۆڕاوەكانی تر وەك��و‪ :‬چین‪،‬‬ ‫ڕەچەڵەك‪...،‬هتد لە هەریەكە‬ ‫لەپالندانان‌و جێبەجێكردن‌و‬ ‫هەڵسەنگاندن‌و بەدواداچونی‬ ‫بەرنامە‌و پڕۆژە جیاوازەكانی‬ ‫گەشەپێداندا‪.‬‬ ‫ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی قۆناغی‬ ‫چ����وارەم����دا‪ ،‬ه��ەری��ەك��ە لە‬ ‫ب��ون��ی��ادەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ�ا‌و‬ ‫دەس�����ەاڵت ب��ون��ەت��ە ب���واری‬ ‫چەسپاندنی مافە مرۆییەكانی‬ ‫ژنان‌و پیاوان لە چوارچێوەی‬

‫بەدامەزراوییكردنی جێندەردا‪،‬‬ ‫ل��ە ك��ات��ێ��ك��دا ب��ە درێ��ژای��ی‬ ‫مێژوو بونیادەكانی دەسەاڵت‬ ‫قۆرخكراون لەالیەن پیاوانەوە‌و‬ ‫ژنانیش بە زۆری پەراوێزخراون‬ ‫یان بەگشتی فەرامۆشكراون‪،‬‬ ‫بۆیە هەڵگری دەسەاڵتەكان‬ ‫بەهەمان شێوەی پیاوان بون‪.‬‬ ‫ل�����ە ش����ی����ك����ردن����ەوە‬ ‫جێندەرییەكانەوە (‪Gender‬‬ ‫‪ )Analysis‬دەردەك��ەوێ��ت‬ ‫كە ڕێگری یەكەم لە بەردەم‬ ‫گ��ۆڕان��ی هێزەكانی ژن��ان بۆ‬ ‫دەس��ەاڵت‌و چێژوەرگرتن بەو‬ ‫دەسەاڵتەوە بریتیە لەپڕۆسەی‬ ‫شەرعیەت پێدانی ژن��ان تا‬ ‫بتوانن هێزەكانیان بگۆڕن بۆ‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬ڕێگرییەكانی بەردەم‬ ‫شەرعیەتپێدان دیاریكراون بە‬ ‫هەریەكە لە‪:‬‬ ‫زاڵ����ب����ون����ی ب���ەه���ای‬‫پیاوساالری‪.‬‬ ‫داب��ەش��ب��ون��ی ڕوب����ەرە‬‫ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی‌و س��ی��اس �ی‌و‬ ‫ك��ل��ت��وری‌و ك��ارگ��ێ��ری��ی��ەك��ان‬ ‫ب��ۆدوو ڕوب���ەری لەیەك جیا‬ ‫ك��ەس��ەرەت��ان ب��ۆ جیاكاری‬ ‫نێوان دوو ڕەگ��ەز‌و‪ ،‬هەریەكە‬ ‫كۆمەالیەتی‬ ‫لەجوگرافیای‬ ‫م��اڵ لە الی��ەك‌و جوگرافیای‬ ‫كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگا لەالیەكی‬ ‫تر كراونەتــە دوو دونیای‬ ‫ێ‬ ‫جیا ل��ە ن��اوخ��ۆی��ان��دا‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ڕەچاوكردنی جیاوازی لەنێوان‬ ‫ئەم دوو جوگرافیایەدا لەڕوی‬ ‫سروشتی بونیاد‌و وەزیفە‌و‬ ‫ڕۆڵ‌و پێگەی ه��ەردوو ڕەگەز‬ ‫تیایاندا‌و‪ ،‬هەروەها سروشتی‬

‫فۆڕمی بەریەككەوتنی‬ ‫هەردوو ڕەگەز بەیەك‬ ‫لە و دوو جوگرافیایەدا‪.‬‬ ‫پ���ڕۆس���ەك���ان���ی‬‫پێگەیاندن‌و چەپاندنی‬ ‫ك�����ۆم�����ەاڵی�����ەت�����ی‬ ‫( ‪)S o c i a l i z a t i o n‬‬ ‫ك��������ە ئ������ەرك������ی‬ ‫گواستنەوەی هەریەكە‬ ‫ل���ە پ���ی���اوس���االری‌و‬ ‫دوو ڕوب����ەری م��اڵ‌و‬ ‫كۆمەڵگایان گرتووەتە‬ ‫ئەستۆ لە نەوەیەكەوە‬ ‫ب��ۆ ن��ەوەی��ەك��ی ت�ر‌و‬ ‫لە قۆناغێكی ژیانی‬ ‫ب��ون��ی��ادەك��ان��ەوە بۆ‬ ‫قۆناغێكی تر‪.‬‬ ‫ك�������اراك�������ردن‌و‬ ‫پیادەكردنی هەریەكە‬ ‫ل���ە ش��ی��ك��ردن��ەوەی‬ ‫جێندەری (‪Gender‬‬ ‫‪‌)Analysis‬و ئیدراكی‬ ‫جێندەری (‪Gender‬‬ ‫‪‌)S e n s i t i v i t y‬و‬ ‫پالندانانی جێندەری‬ ‫( ‪G e n d e r‬‬ ‫‪)‌Planning‬و سەرجەم‬ ‫پ��ێ��وەرەك��ان��ی ت��ری‬ ‫ج���ێ���ن���دەر ل���ەس���ەر‬ ‫ئ��اس��ت��ی ت���ی���ۆری‌و‬ ‫پڕاكتیكی بەیەكەم‬ ‫ه��ەن��گ��او دادەن���رێ���ن‬ ‫ل��ەگ��واس��ت��ـ��ـ��ن��ەوەی‬ ‫چ��ەم��ك��ی ج��ێ��ن��دەر‬ ‫ل��ە چ��ەم��ەك��ەوە بۆ‬ ‫ئەپڕۆچێكی كاریگەر‬ ‫ل��ەب��ـ��ـ��واری پ��رس��ی‬ ‫ژناندا‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫نوسینی‪ :‬د‪ .‬عالیە فەرەج مستەفا‪ ،‬پسپۆڕ لەبواری جێندەر‌و خێزان‬

‫‪12‬‬

‫د‪ .‬هەڤاڵ ئەبوبەكر‪ .‬مامۆستای ڕۆژنامەگەریی لەزانكۆی سلێامنی‬ ‫بەشی چوارەم‌و كۆتایی‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫رۆشنبیریی‬

‫ب��ەدوای شێوازەكانی‬ ‫ڕاگ����ەی����ان����دن����دا‪ ،‬ئ���ەو‬ ‫تیۆرانە دێ��ن كە ئێستا‬ ‫كاریگەرییان هەیەو پاش‬ ‫دی��اری��ك��ردن��ی شێوازێك‬ ‫ل��ەو ش��ێ��وازان��ەی پێشوو‬ ‫كە باسكران‪ ،‬بەیەكێك‬ ‫ل��ەو تیۆرانە بۆ بارێكی‬ ‫پراكتیكی دەگوێزرێنەوەو‬ ‫ب�����ەگ�����ەڕدەخ�����رێ�����ن‌و‬ ‫ك��ارت��ێ��ك��ردن��ەك��ان��ی��ان لە‬ ‫وەرگردا بەرجەستەدەكەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬ك��ارت��ێ��ك��ردن��ی‬ ‫ڕاستەوخۆ یان كورتخایەن‪،‬‬ ‫یان تیۆری گوللە(‪Short‬‬ ‫‪:)Termeffect‬‬ ‫ئ��ەم ت��ی��ۆرە پێیوایە‬ ‫كە پەیوەندی م��رۆڤ بە‬ ‫پەیامی ڕاگ��ەی��ان��دن��ەوە‪،‬‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ی خێراو‬ ‫ڕاستەوخۆ كارتێكردنە‪،‬‬ ‫ب���ەو م��ان��ای��ەی پەیامی‬ ‫ڕاگەیاندن‬ ‫هۆكارەكانی‬ ‫ل��ەم��اوەی��ەك��ی ك��ورت��دا‬ ‫ڕاس��ت��ەوخ��ۆ ك��اری��گ��ەری‬ ‫لەسەر مرۆڤ دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬ك��ارت��ێ��ك��ردن��ی‬ ‫درێ�����ژخ�����ای�����ەن ی���ان‬ ‫كارتێكردنی كەڵەكەبوون‬ ‫(‪:)Long Termeffect‬‬ ‫ئەم ئاراستەیە پێیوایە‬ ‫ك��ە ك��اری��گ��ەری پەیامی‬ ‫ڕاگ��ەی��ان��دن زەمەنێكی‬ ‫دەوێت تاكو ئاسەوارەكانی‬ ‫لەسەر وەرگر دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫وات����ە ك��ەڵ��ەك��ە ب��وون��ی‬ ‫زانیارییەكان لە ماوەیەكی‬ ‫درێژخایەندا‪ ،‬دەبێتە هۆی‬

‫گۆڕینی هەڵوێست و بیروباوەڕو‬ ‫قەناعەتەكان‪ ،‬ئەم گۆڕانەش‬ ‫ڕەنگدانەوەی دەبێت لەسەر‬ ‫ڕەفتاری ڕۆژانەی وەرگر‪.‬‬ ‫‪ .3‬تیۆری دروستكردنی‬ ‫بەرگری‪ ،‬یان تیۆری (كوتان)‬ ‫ی ه����زری خ��ەڵ��ك��ەك��ان بۆ‬ ‫دروستكردنی بەرگری تیایاندا‬ ‫یان (موتوربەكردن) (‪Innu‬‬ ‫‪:)collation Theory‬‬ ‫بریتی دەبێت لەوەرگرتنی‬ ‫چەند ژەمێكی بەردەوام لەهەر‬ ‫بەهاو چەمك و بۆچونێك لە‬ ‫دەزگایەكی ڕاگەیاندنەوە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەو كوتانە وایە كە بەهۆیەوە‪،‬‬ ‫ت��وان��ای میكرۆبەكان ئەگەر‬ ‫بنەبڕیش نەكرێن‪ ،‬كەم و الواز‬ ‫دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬تیۆری كارتێكردن بە‬ ‫دوو قۆناغ (‪Two Step Flow‬‬ ‫‪:)Theory‬‬ ‫وات�����ە گ���وزەرك���ردن���ی‬ ‫زانیارییەكان بە دوو قۆناغ‪،‬‬ ‫قۆناغی گەیاندنی زانیارییەكان‬ ‫(ئ��ەوەی ڕاستەوخۆ لەالیەن‬ ‫ڕاگەیاندنەوە باڵودەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە زۆر كاریگەر نەبێت و زۆر‬ ‫جێی بایەخپێدانیش نەبێت الی‬ ‫وەرگر) لێرەدا قۆناغی یەكەم‬ ‫كۆتایی دێت‪ .‬قۆناغی دووەم‬ ‫دەستپێدەكات ك��ە قۆناغی‬ ‫ڕێبەریكردنی ڕاكانە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫خەڵكی دەستەبژێری كۆمەڵگا‬ ‫ڕۆاڵ دەبینن بەباسكردنەوەی‬ ‫ئ���ەو زان���ی���اری و ڕای��ان��ە‪،‬‬ ‫كارتێكردنەكان الی كەسانی‬ ‫قۆناغی یەكەمیش چەسپاوتر‬ ‫دەك����ەن ب����ڕواو ب��ای��ەخ��ی��ان‬

‫بەرزدەكەنەوە لەئاكامی كەوتنە‬ ‫ژێر كاریگەری دەستەبژێری‬ ‫كۆمەڵگاكەیانەوە‪.‬‬ ‫‪ .5‬تیۆری بەرنامە داڕشتن‬ ‫(‪:)Agenda-Setting‬‬ ‫دەق������ی ئ�����ەم ت���ی���ۆرە‬ ‫هاوشێوەی كارنامەی كۆڕو‬ ‫كۆبوونەوەی سیاسەتمەدارو‬ ‫كۆمپانیاكانە كە بە (ئەجندە)‬ ‫ن��اودەب��رێ��ت‪ ،‬وات���ە دەب��ێ��ت‬ ‫میدیاكانی ڕاگەیاندن كارنامەی‬ ‫تایبەتی خۆیانیان هەبێت و‬ ‫تیایدا ئەولەویاتی كارەكانیان‬ ‫دیاریكرابێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ت��ی��ۆری دەرگ�����اوان‬ ‫(‪:)Gate Keeper Theory‬‬ ‫ب��ی��رۆك��ەی ئ���ەم ت��ی��ۆرە‬ ‫لەكاری پاسەوانەوە هاتووە‪،‬‬ ‫ل��ەوەدا كە دەتوانێ‌ ڕێگەبە‬ ‫چ���وون���ەژوورەوەی كەسانێك‬ ‫ب��دات و ڕێگەش لەكەسانی‬ ‫تر بگرێت‪ .‬واتە كەناڵەكانی‬ ‫ڕاگ��ەی��ان��دن كۆنترۆڵی ئەو‬ ‫بابەتانە دەكەن كە دەیانەوێت‬ ‫بگەنە جەماوەر یان (وەرگر)‪،‬‬ ‫بە دوو رێگا‪ ،‬یەكەم‪ :‬رێگەدان‬ ‫بەو پەیامانەی كە خۆی بە‬ ‫پێویستی دەزانێت‪ ،‬دووەم‪:‬‬ ‫ڕێگرتن ل��ە گەیشتنی ئەو‬ ‫پ��ەی��ام��ان��ەی ك��ە خ���ۆی بە‬ ‫پێویستی دەزانێت‪ .‬بۆیە لەم‬ ‫ڕووەوە وت��ەی��ەك هەیە كە‬ ‫دەڵێت‪( :‬ئەوە گرنگ نیە كە‬ ‫باڵودەكرێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫گرنگە كە باڵوناكرێتەوە) وەك‬ ‫ئ��ام��اژەی��ەك بۆ ش��اردن��ەوەی‬ ‫ڕاستیەكان وتراوە‪.‬‬ ‫‪ .7‬تیۆری بەكارهێنان‌و‬

‫‪:)gratification Theory‬‬ ‫ئ��ەم ت��ی��ۆرە دەخ��وازێ��ت‬ ‫بەشێوەیەكی جیا لەتیۆرەكانی‬ ‫دی‪ ،‬بڕوانێتە پەیوەندی نێوان‬ ‫جەماوەرو هۆكانی ڕاگەیاندن‪،‬‬ ‫بەپێی ئەم تیۆرە میدیاكانی‬ ‫ڕاگەیاندن جۆری پەیامەكان‬ ‫ب��ۆ ج��ەم��اوەر دی��اری��ن��اك��ەن‪،‬‬ ‫بەڵكو بەكارهێنانی پەیامەكان‬ ‫و ج������ۆری پ���ەی���ام���ەك���ان‬ ‫ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی ت��ێ��رك��ردن��ی‬ ‫خواست‌و ئارەزووەكان لەالیەن‬ ‫جەماوەرەوە تا ڕادەیەكی زۆر‬ ‫ڕۆڵ��ی دەبێت لەدیاریكردنی‬ ‫ب��اب��ەت��ی پ��ەی��ام��ەك��ان��ی ئ��ەو‬ ‫كەنااڵنەدا‪.‬‬ ‫لەمانەیشەوە كە باسكران‬ ‫دەگ���ەی���ن���ە س����ەر زان��ی��ن��ی‬ ‫ج��ۆرەك��ان��ی ك��اری��گ��ەری كە‬ ‫بریتیدەبن لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬گ��ۆڕی��ن��ی هەڵوێست‬ ‫یان ئاراستەكان (‪Attitude‬‬ ‫‪.)change‬‬ ‫‪ .2‬گ��ۆڕی��ن��ی مەعریفی‬ ‫(‪.)Cognitive change‬‬ ‫‪ .3‬پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫(‪.)Socialization‬‬ ‫‪ .4‬وروژان��دن��ی بەكۆمەڵ‬ ‫(‪.)Collective Reaction‬‬ ‫‪ .5‬وروژان��دن��ی سۆزەكان‬ ‫(‪.)Emotional Responses‬‬ ‫‪ .6‬ك��ۆن��ت��رۆڵ��ك��ردن��ی‬ ‫(‪Social‬‬ ‫ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی‬ ‫‪.)Control‬‬ ‫‪ .7‬داڕش��ت��ن��ەوەی واقیع‬ ‫(‪.)Defining Reality‬‬ ‫‪ .8‬س��ەپ��ان��دن��ی واق��ی��ع‬ ‫‪Endorsement‬‬ ‫(‪Of‬‬ ‫‪.)Dominant Ideology‬‬ ‫كارتێكەكانی ڕاگەیاندن‬

‫‪13‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ڕاگەیاندن‌و كاریگەرییەكان‬

‫ت��ێ��رك��ردن‬

‫(‪Uses and‬‬

‫چەند ڕەگەزێكی گرنگ‬ ‫كار لەهەر دامەزراوەیەكی‬ ‫نێرەر دەك��ەن و ناوەرۆكی‬ ‫ئ��ەو پەیامە دی��اری��دەك��ەن‬ ‫كە ئاراستەی وەرگ��رەك��ان‬ ‫دەك��رێ��ن و لە زۆرباریشدا‬ ‫هەر ئەم ڕەگ��ەزان��ەو ڕاست‬ ‫خ��وێ��ن��دن��ەوەی��ان دەب��ێ��ت��ە‬ ‫ه��ۆی ئ���ەوەی (كەناڵێكی‬ ‫ڕاگەیاندنیش) بۆ شوێنێكی‬ ‫دیاریكراو دیاریبكەن كە شیاو‬ ‫بێت بەگەیاندنی پەیامەكە‬ ‫لە دوورت��ری��ن شوێنەوە بۆ‬ ‫زۆرترین ژم��ارەی خەڵك و‬ ‫بەخێراتریین و گونجاوترین‬ ‫شێوەو بەكەمترین كات و بۆ‬ ‫دروستكردنی زۆرترین ڕێژەی‬ ‫ك��ارت��ێ��ك��ردن وك��اری��گ��ەری‬ ‫ل��ەس��ەر خ��ەڵ��ك��ەك��ان‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕەگەزانەش بریتی دەبن لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬زمان‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئابووری‪.‬‬ ‫‪ .3‬پەروەردەو فێركردن‪.‬‬ ‫‪ .4‬ئایین‪.‬‬ ‫‪ .5‬شوێن و هەڵكەوتەی‬ ‫جوگرافیی‪.‬‬ ‫‪ .6‬باری سیاسی‪.‬‬ ‫‪ .7‬داب و نەریت و باری‬ ‫سایكۆلۆژی‪.‬‬ ‫‪ .8‬تێكڕای تەمەن‪.‬‬ ‫‪ .9‬ڕەگەز‪.‬‬ ‫‪ .10‬كات‪.‬‬ ‫مێدیا‌و ڕۆڵی پۆزەتیڤانە‬ ‫مێدیاكان ئەگەر بەدوای‬ ‫خەمی گەشەو نەشونماكردنی‬ ‫شیاوانەی گەنجەوە بوون‪،‬‬ ‫دەتوانن ڕۆڵێكی پۆزەتیڤانە‬ ‫ل��ە پەرەپێدانی گەنجاندا‬ ‫ببینن‪ ،‬ئەمەش بە جواڵندنی‬ ‫بیرو بزواندی بیركردنەوەو‬ ‫دەبێت‪،‬‬ ‫ئاماجدیاریكردن‬ ‫س���ەرەت���ا پ��ێ��وی��س��ت��ە ئ��ەو‬ ‫كەناڵە مێدیاییە خ��ۆی بۆ‬ ‫خۆی خاوەنی بەرنامەیەكی‬ ‫ئامانجداریی مرۆیی بااڵی‬ ‫وەه��ا بێت كە بتوانێت لە‬

‫ڕێ��ی پەیامەكانییەوە ڕۆاڵ‬ ‫لە پەرەپێدانی ئەوانی تردا‬ ‫ببینێت‪ ،‬ئ��ەم��ەش كاتێك‬ ‫دەبێت كە‪:‬‬ ‫‪ .1‬بایەخ بە تاكەكەس‬ ‫ب�����درێ�����ت‌و ك��ەس��ێ��ت��ی��ی‬ ‫بەهێزبكرێت‪ ،‬زەمینەی بڕوا‬ ‫بەخۆبوونی البەهێزبكرێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬توانای بیركردنەوەی‬ ‫ڕەخنەگرانە بەهێزبكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬توانای بەرهەمهێنانی‬ ‫پرسیارو ڕام���ان‌و گومانی‬ ‫پۆزەتیڤانە زیادبكات‪.‬‬ ‫‪ .4‬زان��ی��اری��ی ڕاس���ت‌و‬ ‫دروست‌و ورد پێشكەشبكات‪.‬‬ ‫‪ .5‬ب���اب���ەت���ی���ب���وون‬ ‫پارادۆكسەكان‬ ‫بپارێزێت‌و‬ ‫چ����ارەس����ەرب����ك����ات ب��ە‬ ‫چارەسەرێكی لۆژیكییانە‪.‬‬ ‫‪ .6‬لەڕێی پیشاندانی ڕاو‬ ‫ڕای ج��ی��اوازەوە جیاوازیی‬ ‫وەك دیاردەیكی سروشتیی‬ ‫دروست بۆ مامەڵەلەگەڵكردن‬ ‫پیشانبدات‪.‬‬ ‫‪ .7‬ك���ەل���ت���ووری ڕق‬ ‫ب��س��ڕێ��ت��ەوە‌و بیگۆڕێت بە‬ ‫ڕەخنە‪.‬‬ ‫‪ .8‬بەها بە تاكەكەس‬ ‫ب���ب���ەخ���ش���ێ���ت���ەوە‌و ڕۆڵ‬ ‫لەبیناكردنەوەی كەسێتیدا‬ ‫ببینێت‪.‬‬ ‫‪ .9‬توانای دواندنی ئەوانی‬ ‫ت���ری ه��ەب��ێ �ت‌و دەرف��ەت��ی‬ ‫دواندیان بۆ فەراهەمبكات‪.‬‬ ‫‪ .10‬دەرفەتی هاوسەنگ‌و‬ ‫ی��ەك��س��ان ب���ۆ ه���ەم���ووان‬ ‫بسازێنێت‌و هیچ كەسێك‬ ‫پەراوێزنەخات‪.‬‬ ‫‪ .11‬ه���اوخ���ەم���ی���ی‌و‬ ‫هاوئاماجیی بێنێتەكایەوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬ڕێز لە بیركردنەوەو‬ ‫ڕاك��ان بگیرێت‌و بەهێندیان‬ ‫وەربگرێت‪.‬‬ ‫‪ .13‬ب�����ەه�����ا ب��ە‬ ‫ب���ەش���داری���ك���ردن���ی ت��اك‬ ‫ببەخشێتەوەو دیوارەكانی‬

‫ترس بشكێنێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬خەڵكی جیاواز لە‬ ‫دەوری ئامانجی هاوبەش‬ ‫كۆبكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ .15‬ب��ڕواب��ەخ��ۆب��وون‬ ‫بەهێزبكات‪.‬‬ ‫‪ .16‬م��ی��ك��ان��ی��زم��ە‬ ‫م���ەدەن���ی���ی���ەك���ان‌و ڕێ��گ��ا‬ ‫ئ��اش��ت��خ��وازان��ەك��ان وەك‬ ‫ئەڵتەرناتیڤێك بۆ توندو‬ ‫تیژیی پیشانبدات‪.‬‬ ‫‪ .17‬ئارامیی دەروونیی‌و‬ ‫ئ��اس��ای��ش��ی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی‬ ‫زامنبكات‪.‬‬ ‫‪ .18‬دەرفەتی دیالۆگ‌و‬ ‫تەنانەت مەنەلۆگیش لە ناو‬ ‫خەڵك‌و خوددا بەهێزبكات‪.‬‬ ‫مێدیاو بەها گشتییەكان‬ ‫هەر كۆمەڵگایەك خاوەنی‬ ‫چەند بەهایەكی گشتییە‪،‬‬ ‫كە خودی ئەو بەهایانەیش‬ ‫ڕۆاڵ لە گەاڵڵەبوون‌و گەشەی‬ ‫ڕۆشنبیریی تاك‌و كۆمەڵدا‬ ‫دەبینن‪ ،‬مێدیا كە لەسەر‬ ‫بنەماكانی (داخوازییەكانی‬ ‫ڕاستەقینەیی‪،‬‬ ‫ڕووداو‌و‬ ‫س���ی���اس���ەت���ی ك����ەن����اڵ‪،‬‬ ‫پێداویستیی‌و خواستەكانی‬ ‫وەرگر) كاردەكات‪ ،‬پێویستی‬ ‫ب��ەوە دەبێت كە ل��ەو بەها‬ ‫گشتییانە ب��ەئ��اگ��اب��ێ�ت‌و‬ ‫بەهۆشیارییەوە مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا بكات‪ ،‬چونكە مێدیا‬ ‫ڕۆاڵ لە نوێكردنەوەی ئاوەزی‬ ‫وەرگ��ردا دەبینێت‌و بە پێی‬ ‫جۆری ئەو كاریگەرییانەی‬ ‫ل��ەس��ەر وەرگ����ر دروس��ت��ی‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ئاراستەی وەرگ��ر‬ ‫دیاریدەكات‪ ،‬دیارترینی ئەو‬ ‫بەهایانەیش بریتین لە‪:‬‬ ‫ ئایین‪.‬‬‫ كەلتوور‪.‬‬‫ ك���ارل���ێ���ك���ردن���ی‬‫كۆمەاڵیەتیی‪.‬‬ ‫پەیوەندیی دیالێكتیكیی‬ ‫ن��ێ��وان (س��ۆس��ی��ۆل��ۆژی �ا‌و‬

‫ڕۆش��ن��ب��ی��ری��ی) ئاستی‬ ‫ئەو گ��ۆڕان‌و ڕیفۆرمانە‬ ‫دی���اری���دەك���ەن ك���ە لە‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەك��دا دێنە‬ ‫ك���ای���ەوە‪ ،‬ئ��ەم��ان��ەی��ش‬ ‫ئ��������ەو ڕەه������ەن������دە‬ ‫فیكریی‌و كەلتوورییانە‬ ‫پ��ێ��ك��ی��ان��دەه��ێ��ن��ن كە‬ ‫ل���ەن���او ك��ۆم��ەڵ��گ��ادا‬ ‫ك���اردەك���ەن‌و مێدیایش‬ ‫وەك س��ەرچ��اوەی��ەك��ی‬ ‫دی��اری ئ��ەم ڕەهەندانە‬ ‫دەردەك���ەوێ���ت‪ .‬مێدیا‬ ‫ئەركێكی سەرەكیی بریتی‬ ‫دەبێت لە چاودێریكردن‌و‬ ‫پیشاندان‌و دیاریكردنی‬ ‫كەیس بۆ بیرلێكردنەوە‬ ‫یان بیرخستنەوە‪ ،‬یان‬ ‫بیروڕا لەسەرگۆڕینەوە‪.‬‬ ‫ل����ەگ����ەاڵ گ���ەش���ەی‬ ‫ئ������اوەزی ت���اك���دا ئ��ەو‬ ‫پ���رس���ی���اران���ە دێ��ن��ە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬ك��ە ئایا بیر‬ ‫ل���ەچ���ی ب��ك��ەی��ن��ەوە؟‬ ‫بیركردنەوەمان ب��ەرەو‬ ‫ك��وێ‌ دەچ��ێ��ت؟ بیر لە‬ ‫ك �ێ‌ ب��ك��ەی��ن��ەوە؟ كەی‬ ‫ب��ی��رب��ك��ەی��ن��ەوەو چ��ۆن‬ ‫بۆچی‬ ‫بیربكەینەوە؟‬ ‫مێدیا‬ ‫بیردەكەینەوە؟‬ ‫دێ��ت‌و بەخێرایی خۆی‬ ‫دەك���ات ب��ە بیرمانداو‬ ‫ئ����ەوەی ئ���ەو بایەخی‬ ‫پ��ێ��دەدات بەجۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان الی ئێمەیش‬ ‫ب��ای��ەخ پ��ەی��دا دەك���ات‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە م��ێ��دی��ا ڕۆڵێكی‬ ‫دی���ار ل��ە دی��اری��ك��ردن��ی‬ ‫م��ەی��ل‌و ئ��اراس��ت��ەك��ان��ی‬ ‫ب���ی���رك���ردن���ەوەم���ان���دا‬ ‫دەبینێت‪ ،‬ك��ە ئەمەش‬ ‫دواج��������ار ڕەف����ت����ارو‬ ‫هەڵسوكەوتی كەسیمان‬ ‫دیاریدەكات‌و زۆرجاریش‬ ‫وەك ڕەفتاری كۆمەڵگەرا‬ ‫دەردەكەوێت‪.‬‬

‫‪14‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫سەملان نادر‬

‫رۆشنبیریی‬

‫"پرسی ئەخالق‬ ‫لەڕوانگەی فیمینستانە‬ ‫بابەتی بنەڕەتی‬ ‫فەلسەفەی ئەخالقی‬ ‫فیمینیستی گەڕانە‬ ‫بەدوای وەاڵمی ئەو‬ ‫پرسیارەدا ئایا‬ ‫ئەخالق بابەتێكی‬ ‫پیاوانەیە" سۆزان‬ ‫پارسنۆز‬

‫پ����رس����ی ژن ب������ەدەر‬ ‫لەپرسە سیاسی‌و یاسایی‌و‬ ‫پرسێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكەی‬ ‫ئەخالقیە‪ ،‬لەو ڕووەوە دیدگای‬ ‫ئەخالقی بۆ هەبوونی عەدالەت‌و‬ ‫ماف‌و ئ��ازادی یان نەبوونیان‬ ‫ڕۆڵێكی گ��رن �گ‌و ج��ەوه��ەری‬ ‫دەگێڕێت لەسەر بزوتنەوەی‬ ‫ژن��ان‌و فەلسەفەی فمینیزم‪،‬‬ ‫بەاڵم پرسی ئەخالقی تایبەتی‬ ‫ژن���ان‌و پ��ی��اوان ناچێتە ئەم‬ ‫ب����وارەوە‪ ،‬بەڵكو بابەتێكی‬ ‫سەربەخۆی جیاوازە پەیوەست‬ ‫نیە بەپرسی ژن‌و بزوتنەوەی‬ ‫فیمینیزمەوە‪ ،‬بەڵكو بابەتێكە‬ ‫پاش سەرهەڵدانی فیمینیزم‬ ‫جەختی خراوەتەسەر‌و وەك‬ ‫یەكێك لەبازنەكانی كارو هزری‬ ‫فیمینیستی دی���اری ك��راوە‪،‬‬ ‫بۆیە فیمینیستەكان لەالیەك‬ ‫جەنگیان ل��ەدژی ك��ردوەو لە‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە كاریان‬ ‫لەسەر كردوە‪.‬‬ ‫پێش سەرهەڵدانی فمینیزم‬ ‫پرسی ئەخالقی پیاوانەو ژنانەش‬ ‫بوونی هەبووە‪ ،‬هەڵسوكەوتی‬ ‫پیاوانەو هەڵسوكەتی ژنانە‬ ‫پۆلێنكردنی كۆمەڵگاكان بوون‬ ‫بۆ هەڵسوكەوتە جیاوازەكان‪،‬‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ئ��ەخ�لاق تایبەت‬ ‫ب���وون ب��ەپ��ی��اوان‌و هەندێكی‬ ‫دیكەش بەژنان‪ .‬ئەو پیاوانەی‬ ‫ه��ەڵ��گ��ری ئ��ەو خەسڵەتانە‬ ‫ب���وون كەكۆمەڵگا بۆژنانی‬ ‫ق��ەرارداون بەژنانی ناسراون‪،‬‬ ‫بەكاربردنی ئ��ەو چەمكەش‬ ‫زۆرج����ار خەسڵەتی سلبی‬ ‫وەرگرتوەو بەمانای شكاندن‬ ‫بەكار ب��راوە‪ ،‬پێچەوانەكەشی‬ ‫ب��ۆ ژن���ان ڕاس���ت ب����ووە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە بابەتی ت��رس‌و بوێری‬ ‫داب��ەش ب��وون‪ ،‬ئەو پیاوانەی‬

‫ترسیان زۆر بووە چەمكی ژن‬ ‫بوونیان بۆ بەكاربراوە‪ ،‬ئیلتزام‬ ‫كردن بەبەڵێنیشەوە چەمكی‬ ‫پیاوانە بوونیان بۆ بەكاربراوە‪،‬‬ ‫كەهەموو ئەمانە بەشێك بوون‬ ‫لەتوندوتیژیەی زمان بەرامبەر‬ ‫بەژنی ك��ردووە‪ ،‬وەك زمان‌و‬ ‫وەك پۆلینكردنی ئەخالقیش‬ ‫پاساوێك دروست بوون‌و گەاڵڵە‬ ‫بوونی فیمینیزم بوون‪.‬‬ ‫بابەتی ئەخالقی ژنانەو‬ ‫پ��ی��اوان��ە ت��ەن��ه��ا لەئاستە‬ ‫سۆشیاڵ‌و كۆمەاڵیەتیەكەیدا‬ ‫ن���ەب���ووە‪ ،‬ب��ەڵ��ك��و لەئاستە‬ ‫فەلسەفیەكەشیدا پشتێنەی‬ ‫فەلسەفی هەبووەو تەنزیری‬ ‫ئەوجۆرە هزرە كراوە‪.‬‬ ‫جان جاك ڕۆسۆ‪ ،‬باوەڕی‬ ‫وای��ە "ئ��ەو شتانەی بۆ ژنان‬ ‫فەزیلەتن بۆ پیاوان ڕەزیلەتن"‬ ‫بۆیە ڕۆس��ۆ داوای دووج��ۆر‬ ‫پەروەردەی دەكرد بۆ كوڕان‌و‬ ‫كچان‪ .‬ئەمیل‌و سۆفیا‪ ،‬كە‬ ‫پەروەدەی ئەمیل جیاواز بێت‬ ‫لە پەروەردەی سۆفیا‪.‬‬ ‫لەسەرەتای سەرهەڵدانی‬ ‫فیمینیزمەوە ژنە فمینیستەكان‬ ‫ب�����اوەڕی�����ان ب����ەم ت����ەرزە‬ ‫بیركردنەوەو دابەشكردنەی‬ ‫ئەخالقیات نەبوو‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫گەاڵڵە بوونی زیاتر فیمینیزمدا‬ ‫پرسی ئەخالقی ژنانە وەك هەر‬ ‫پرسێكی دیكە ئەدەبی ژنانە‪،‬‬ ‫فەلسەفەی ژنانە‪ ،‬مێژووی ژنانە‬ ‫…هتد‪ ،‬هاتە ئ���اراوەو ژنانی‬ ‫فیمینست ڕۆڵی خۆیان گێڕا لە‬ ‫ڕەخنەگرتنی ئەخالقی كلتوری‬ ‫سەردەمی خۆیاندا‌و پێیان وابوو‬ ‫بەدرێژایی مێژوو ئەخالقی ژن‬ ‫ڕەچاونەكراو لە فۆرمەڵبوون‌و‬ ‫ت��ی��ۆرای��زە ب��وون��ی ئەخالقی‬ ‫گشتیدا‪ ،‬ئالێرەوە فەلسەفەی‬

‫ئەخالقی فیمینیستیان وەك‬ ‫ب��ەدی��ل��ی ئ��ەخ�لاق��ی كلتوری‬ ‫پێشنیار كرد‪.‬‬ ‫پێدەچێت پێناسەكردنی‬ ‫ف���ەل���س���ەف���ەی ئ��ەخ�لاق��ی‬ ‫فیمینیستی ئاسان نەبێت‪،‬‬ ‫چونكە زیاتر لە ڕوگەیەك هەیە‬ ‫بۆ پێناسەكردنی ئەو چەمكە‪،‬‬ ‫یان ڕاستر بڵێین فەلسەفەی‬ ‫فیمینیستی‬ ‫ئ���ەخ�ل�اق���ی‬ ‫لەچەترێك دەچ��ێ��ت دەی��ان‬ ‫ڕوگەی جیاوازی لەژێر خۆیدا‬ ‫كۆكردۆتەوە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەش‬ ‫چوارچێوەیەكی گشتی بوونی‬ ‫هەیە كەزۆرینەی تیۆرسینەكانی‬ ‫ئەو بوارە لەسەری هاوڕان‪.‬‬ ‫رۆزماری تۆنگ‪ ،‬لە كتێبی‬ ‫فیمینیستیدا‪،‬‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی‬ ‫دەڵێت‪ :‬فەلسەفەی ئەخالقی‬ ‫فیمینیستی بریتیە لە"هەوڵدان‬ ‫ب���ۆ دووب�������ارە ت��ی��ڕوان��ی �ن‌و‬ ‫سیاغەكردنەوەو تێڕامان لەو‬ ‫الیەنانەی فەلسەفەی ئەخالقی‬ ‫كلتوری كە ئەزموونی ئەخالقی‬ ‫ژنان بەكەم تەماشا دەكات"‪ .‬بە‬ ‫وورد بوونەوە لەو پێناسەیەی‬ ‫ك��ە ت��ۆن��گ‪ ،‬ب��ۆ فەلسەفەی‬ ‫ئەخالقی فیمینیستی كردووە‬ ‫دەبینین ه���ەردوو خەسڵەتە‬ ‫ب��ن��ەڕەت��ی��ەك��ەی فیمینیزم‬ ‫ل��ەف��ەل��س��ەف��ەی ئ��ەخ�لاق��ی‬ ‫فیمینیستیدا ڕەنگ دەدەنەوە‪.‬‬ ‫یەكەمیان سیاغەكردنەوەی‬ ‫داه����ات����وو ب��ەش��ێ��وەی��ەك‬ ‫شەبەنگەكانی ڕەنگی ژنیش‬ ‫تێیدا بەرجەستە ببن‌و ببینرێن‪،‬‬ ‫دووەم لە ڕابردووی مرۆڤایەتیدا‬ ‫ژن��ان ستەملێكراوو پەراوێز‬ ‫خراوو بوون‌و ئەو پەراوێزخستن‌و‬ ‫چ��ەوس��ان��ەوەی��ەش ڕێگربووە‬ ‫لەگەشە ب��وون‌و دەركەوتنی‬ ‫خەسڵەت‌و تایبەتمەندیەكانی‬

‫‪15‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئــەخــالقــی ژنـانـــە‬

‫ژن لەمێژوو بەرهەم و ئەزموونە‬ ‫مرۆییەكاندا‪.‬‬ ‫ئیدعای فیمینیزم بەوەی‬ ‫ئەخالقی باو ئەخالقی پیاوانەیە‬ ‫ل��ە م��ێ��ژووی ه��ەزارس��اڵ��ەی‬ ‫ئەخالقیدا دەنگی ئەخالقی‬ ‫ژنانە لە بوونیاتنانیدا ئامادەی‬ ‫ن���ەب���ووە‪ ،‬چ��ەم��ك‌و ت��ی��ۆری‬ ‫ئەخالقی لەئیختیاری پیاواندا‬ ‫بووەو ئەخالق بابەتێكی یەكجار‬ ‫پیاوانە بووە‪ ،‬ئەخالق ناتوانێت‬ ‫ئیدعای ئەوە بكات ئەخالقی‬ ‫مرۆڤایەتیە‌و ڕەخنە گرتن لە‬ ‫الیەن ژنانەوە سودی هەبووە‬ ‫لە ئاوەاڵ بوونی دەرگا لەبەردەم‬ ‫ژناندا‪ ،‬بەاڵم بەبێ تەرحكردن‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی ب��ەدی��ل ناتوانێت‬ ‫ژن��ان بگەیەنێتە مەبەست‪،‬‬ ‫چونكە ئەخالقیات پێویستی‬ ‫بەپشتێنەی فەلسەفی‌و تیۆری‬ ‫هەیە تاوەكو وەك بنەمایەك‬ ‫لەسەری دابمەزرێت‪ ،‬ئالێرەوە‬ ‫بۆ بوونیاتنانی ئەو پشتێنە‬ ‫فەلسەفی‌و تیۆریە تیۆرسێنە‬ ‫فەلسەفەی‬ ‫فیمینیستەكان‬ ‫ئەخالقیان وەك بوارێكی پڕ‬ ‫بایەخ تەماشا دەك��رد تاوەكو‬ ‫ئەو كەلێنانە پڕبكەنەوە‌و لێیەوە‬ ‫كۆتایی بێت بە نایەكسانی‌و‬ ‫نابەرابەری ژن و پیاو‪.‬‬ ‫كالودیا كارد‪ ،‬باوەڕی وابوو‬ ‫سێ ه��ۆی س��ەرەك��ی لەپشت‬ ‫ئ��ەوەوە ب��وون تیۆرسێنەكانە‬ ‫ژنەكان ڕوو بكەنە فەلسەفەی‬ ‫ئەخالق‬ ‫‪ .1‬ئەو ستەمەی لە ژنان‬ ‫كراوەو دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .2‬پەیوەستی‌و ئاگایی‬ ‫ژن���ان ب��ە خ��اڵ��ی دەسپێكی‬ ‫تیۆرپەردازی ئەخالقی‪.‬‬ ‫‪ .3‬ل��ەن��او ب��ردن��ی ستەم‬ ‫ل��ەس��ەر ژن���ان‌و ج��دی بوونی‬ ‫دەنگی ژنان لەناو ئەخالقدا‪.‬‬ ‫ف��ەل��س��ەف��ەی ئ��ەخ�لاق��ی‬ ‫كلتوری بەدرێژیی مێژووی خۆی‬ ‫هەڵگری ب��اوەڕی سلبی بووە‬

‫بەرامبەر بە ژن‌و ئەزموونی‬ ‫ئەخالقی ژن‌و خەسڵەتەكانی‬ ‫ژن وەك م���ن���داڵ���ب���وون‌و‬ ‫دایكایەتی بەرچاو نەگرتووە‪،‬‬ ‫ی��ان سوكایەتی پێكردوون‬ ‫جگەلەوەی تیۆرە ئەخالقیەكان‬ ‫ئەوەندەی بەپێی خەسڵەت‌و‬ ‫تایبەتمەندی پیاوانە نوسراون‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی خ��ەس��ڵ��ەت��ی ژن���ان‬ ‫نەنوسراون‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫دەب��ێ��ت ئ��ەوەن��دەی ڕەچ��اوی‬ ‫س��روش��ت��ی پ��ی��اوان دەك���ەن‬ ‫ڕەچ���اوی سروشتی ژنانیش‬ ‫ب��ك��ەن‪ ،‬ب���ەڕای فەیلەسوفە‬ ‫ئەخالقی‬ ‫فیمینیستەكان‬ ‫فیمینیستی باشترین ئیختیارە‬ ‫بۆ ئەوەی دیدێكی موتەعالی‬ ‫ببەخشێتە ئ��ەخ�لاق��ی ئ��ەم‬ ‫سەردەمە كە مرۆڤ پیویستی‬ ‫پێیەتی‪.‬‬ ‫وەك ل���ەپ���ێ���ش���ەوەش‬ ‫ئ��ام��اژەم��ان پێدا تیۆرسێنە‬ ‫فمینیستەكان باوەڕیان وابوو‬ ‫كەڕەخنەكردنی فەلسەفەی‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی ك��ل��ت��وری گرنگە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ە ئ��اس��ت پێویستدا‬ ‫نیە‪ .‬هەرچەندە ئەم هەنگاوە‬ ‫دەرگ����ا ب����ەڕووی مافەكانی‬ ‫ژناندا دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم تاوەكو‬ ‫مافەكانی ژنان بنەمای تیۆری‌و‬ ‫فەلسەفی لە پشتەوە نەبێت‬ ‫ناتوانێت دۆزی ژن بباتە‬ ‫پێشەوە‌و بیگەیەنێتە مەبەست‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ە ل��ە ت��ەرح��ك��ردن��ی‬ ‫ئەخالقی فیمینیستیدا كۆمەڵێك‬ ‫بنەمایان وەك بنەمای ئەخالقی‬ ‫ژنانە تەرح كردووە كە پاشتر‬ ‫ڕەن��گ��دان��ەوەی ل��ەس��ەر ب��اری‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و یاسایش هەبووە‪.‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬پ��رس��ە تایبەتەكانی‬ ‫ژن��ان��ی��ان ب���ردووەت���ە ب���واری‬ ‫فەلسەفەی ئەخالق ئەمەش‬ ‫وەك ئاڕاستەیەكی جدی بۆ‬ ‫پەیوەستیەكانی ژن��ان‪ .‬كاری‬ ‫تیۆرسێنە فمینیستەكان ئەوە‬

‫بوو پەیوەستیە تایبەتیەكانی‬ ‫ژنان ببەنە بواری فەلسەفەی‬ ‫ئەخالقەوە بۆ نمونە قسەكردن‬ ‫لەسەر لەباربردنی منااڵن‌و‬ ‫بەكرێدانی مناڵدان‌و دایكایەتی‬ ‫گرێبەست و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫‪ .2‬بوونیاتنانی پارادایمی‬ ‫ئەخالقی ن��وێ هەریەك نیل‬ ‫نودینگ‌و سارا رادی��ك‪ ،‬ڕۆڵی‬ ‫جیدیان ل��ەم ب���وارەدا گێڕاو‬ ‫پارادایمی ئەخالقی نوێیانەی‬ ‫ب��وون��ی��ات��ن��ا وەك ئەخالقی‬ ‫ئەخالقی‬ ‫بەرپرسیاریەتی‌و‬ ‫دایكانەو ئەخالقی ژنانە‪.‬‬ ‫‪ .3‬ڕووك��ردن��ە ئەخالقی‬ ‫ع���ەم���ەل���ی ل����ە ن��م��ون��ەی‬ ‫ئەوانەش ئەخالقی پزیشكی‪.‬‬ ‫تەكنەلۆژیای بەرهەمهینانی‬ ‫م��رۆڤ‪ .‬فیربوونی پ��ەروەردە‪،‬‬ ‫ئەخالقی ژیانی (‪.)Bio ethic‬‬ ‫مافی ئاژەاڵن‪.‬‬ ‫بەدەر لەوەی كە بەشێك‬ ‫فیمینیسم لە جیهان بینی‌و‬ ‫بنچینەی فەلسەفی خۆیدا‬ ‫ل���ەس���ەر ب��ن��ەم��ای ج��ی��ه��ان‬ ‫بینی هیومانیزمی بوونیات‬ ‫ن���راوە ئ��ال��ێ��رەوە بەشێك لە‬ ‫تیۆرسێنەكانی فیمینیزم لەسەر‬ ‫ئەو بڕوایەن كە ژن خاوەنی‬ ‫حەقیقی جەستەی خۆیەتی‪،‬‬ ‫مافی بڕیاردان لەسەر شێوەی‬ ‫بەكار بردن‌و سود لێوەرگرتن‌و‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫لەگەڵ ئەو كەسەدا كە خۆی‬ ‫دەیەوێت تەنها بۆ خۆیەتی‪،‬‬ ‫ئەم بنەمایەش وادەكات زۆرێك‬ ‫لە تەوژمە ژنگەراكان داكۆكی‬ ‫لەپەیوەندی هاوڕەگەزی بكەن‬ ‫لەنێوان ژناندا لەبەرامبەردا‬ ‫بەشێكی دیكەشیان پێیان‬ ‫وایە لەبنەڕەتدا هاوڕەگەزبازی‬ ‫پەیوەندی بە فیمینیزمەوە‬ ‫نیە ل��ەوان��ەش بتی فریدان‪،‬‬ ‫ئەم بنەمایەی فیمینیزم كە‬ ‫ژن خاوەنی حەقیقی جەستەی‬ ‫خ��ۆی��ەت��ی‌و ئ�����ازادە ل���ەوەی‬

‫چ���ۆن ب��ەك��ار دەهێنێت‬ ‫خاڵی ج��ی��اوازی یەكەمی‬ ‫ن��ێ��وان ئ��ای��ی��ن��دارەك��ان‌و‬ ‫چونكە‬ ‫فیمینیزمەكان‪،‬‬ ‫ل��ە تێكڕای ئایینەكاندا‬ ‫ب���ەگ���ش���ت���ی‌و ئ��ای��ی��ن��ە‬ ‫ئاسمانیەكاندا بە تایبەتی‬ ‫خ��وادا (الخالق‌و الشارع)‬ ‫خ��اوەن��ی یەكەمی مرۆڤ‬ ‫(اال لە الخلق)ە‪ ،‬چونكە‬ ‫خ��ۆی خولقاندوویەتی‪،‬‬ ‫ه��ەروەه��ا خ��اوەن��ی بنەما‬ ‫ئەخالقیەكانیشە (و االمر)‪،‬‬ ‫لەدیندارەكاندا كە خوا بە‬ ‫خواوەندی ماف‌و ئەبێ و‬ ‫نابێكان دەزان��ن جیاوازی‬ ‫ڕیشەییان هەیە لەگەڵ‬ ‫هیومانیستەكاندا‪.‬‬ ‫ژن����ان ب�����ەدەر ل��ەو‬ ‫پارادایم‌و بابەتە نوێیانەی‬ ‫كە فیمینیستەكان لە بازنەی‬ ‫ئەخالقدا وروژاندوویانە لە‬ ‫ڕووی دەرفەتی پابەندی‬ ‫ئەخالقی‌و بەجێ گەیاندنی‬ ‫وەزی���ف���ەی ئ��ەخ�لاق��ی��ەوە‬ ‫باوەڕیان وایە لە مێژووی‬ ‫ئەخالقیدا ژنان دەرفەتی‬ ‫ئ��ەوەی��ان بۆ نەڕەخساوە‬ ‫ئەخالقیانە بژین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ازاد‌و یەكسان نەبوون‬ ‫لەگەڵ مرۆڤەكەی دیكەدا‪،‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر س��ەرەك��ی��ت��ری��ن‬ ‫بنەمای ئەخالق هەبوونی‬ ‫خ��ی��ار (ب������ژاردە) بێت‪،‬‬ ‫ژن���ان ئ���ەو خ��ی��اران��ەی��ان‬ ‫لەبەردەستدا نەبوون ئەمە‬ ‫وا دەك����ات فەلسەفەی‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ی فیمینیستی‌و‬ ‫تیۆرسێنەكانی باوەڕیان‬ ‫وایە بۆئەوەی ژنان بتوانن‬ ‫ئەركی ئەخالقی خۆیان‬ ‫ب��ەج��ێ بهێنن پێویستە‬ ‫لەڕووی ئابوری‌و سیاسی‌و‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت�ی‌و ڕەگ���ەزی‌و‬ ‫دەرونناسیەوە یەكسانی‬ ‫پیاوان ببن‪.‬‬

‫‪16‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئایندەسازی‪ :‬سازدانی‬ ‫بەڕێوەبەری نوسین‬

‫رۆشنبیریی‬

‫هاتەنێو واق��ع��ی ك��ارك��ردن‌و‬ ‫خ��زم��ەت��ەوەو دڵ��س��ۆزان��ەش‬ ‫ئامانج‌و ستراتیژەكانی پراكتیزە‬ ‫ك�����ردوە‪ ،‬ل��ەخ��زم��ەت��ك��ردن��ی‬ ‫كۆمەڵگەو هێنانەدی خواست‌و‬ ‫داخوازییە ڕەواك��ان��ی ژن��ان‌و‬ ‫چەسپاندنی مافەكانیاندا"‪.‬‬ ‫ب���ەرن���ام���ەو س��ت��رات��ی��ژی‬

‫خولی نوێی ڕێكخراوەكەشمان‬ ‫هەروەك لەكۆنگرەی شەشەمدا‬ ‫بەدەنگی ئەندامانی كۆنگرە‬ ‫پەسەندكرا‪ ،‬وچەند خاڵێكی‬ ‫ج����ەوه����ەری وگ��رن��گ��ن بۆ‬ ‫ئ��ەم��ڕۆی ك��اری ڕێكخراوەیی‬ ‫و ئێمەش ل��ەو ڕەهەندانەوە‬ ‫كاردەكەین بۆنمونە‪ ،‬مەسەلەی‬

‫خ���ێ���زان ك���ە ی��ەك��ێ��ك��ی��ش��ە‬ ‫لەدروشمی ڕێكخراوەكەمان‬ ‫و ب��ەالم��ان��ەوە زۆر گرنگە‬ ‫وبەئەركی هەنوكەیی خۆمانی‬ ‫دەزانین وتائێستا ل��ەوڕووەوە‬ ‫هەنگاوی باشمان ن��اوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمڕۆشمان پرسی پاراستنی‬ ‫خ��ێ��زان وچەسپاندنی بەها‬

‫رۆشنبیریی‬

‫حەڤدە ساڵ لەمەوبەرو‬ ‫لەبەرواری (‪)1994/10/26‬‬ ‫دا (یەكگرتووی خوشكانی‬ ‫ئیسالمی ك��وردس��ت��ان)‪،‬‬ ‫وەك ڕێكخراوێك لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا خۆی ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫ل�����ەب�����ەرواری (‪-5‬‬ ‫‪)2012/9/6‬ش���������دا ئ��ەو‬ ‫ڕێ��ك��خ��راوە شەشەمین‬ ‫كۆنگرەی خۆی گرێداو تێدا‬ ‫تاوتوێی سەرجەم پەیڕەوو‬ ‫پرۆگرامی ڕێكخراوەكە كراو‬ ‫بەزۆری دەنگی ئەندامانی‬ ‫ك��ۆن��گ��رەش گ��ۆڕان��ك��اری‬ ‫ل��ەه��ەن��دێ��ك ك���اردا ك��را‪،‬‬ ‫یەكێك لەو گۆڕانكارییانەش‬ ‫هەڵبژاردنی سكرتێری نوێ‬ ‫بو بۆ ڕێكخراوەكە‪.‬‬ ‫(خ��ەرام��ان محەمەد‬ ‫بەزۆرینەی‬ ‫عبدالكریم)‬ ‫دەنگی ئەندامانی كۆنگرەی‬ ‫ش��ەش��ەم��ی یەكگرتووی‬ ‫خوشكان‪ ،‬بۆ سكرتێری‬ ‫ن����وێ ئ����ەو ڕێ��ك��خ��راوە‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژێ��ردرا‪ ،‬بەبۆنەی‬ ‫س��اڵ��ی��ادی ئیعالنكردنی‬ ‫ڕێكخراوەكەیانەوە خاتوو‬ ‫خەرامان باسی بەرنامەو‬ ‫ستراتیژی داه��ات��ووی��ان‬ ‫ك��ردو وت��ی "یەكگرتووی‬ ‫خ��وش��ك��ان ح��ەڤ��دە ساڵ‬ ‫پێش ئێستاو لەسەرەتای‬ ‫خ���ۆڕاگ���ەی���ان���دن���ی���ەوە‪،‬‬ ‫ستراتیژو‬ ‫بەكۆمەڵێك‬ ‫ئامانجی پ��ڕ بایەخەوە‬

‫‪17‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫سکرتێرەی یەکگرتووی خوشکان‪:‬‬ ‫داوا لەئافرەتان دەکەم خۆیان بەدووربگرن‬ ‫لەخۆسووتاندن‌و خۆکوشتن‬

‫پەیوەستەكان بەبونیادنانیەوە‬ ‫لەئەولەویەتی كارمان دەبێت‪،‬‬ ‫ڕێكخراوەكەمان لەستراتیژی‬ ‫ه��ەم��ی��ش��ەی��ی��دا ب�����اوەڕی‬ ‫ت����ەواوی ب��ەك��اری ه��اوب��ەش‬ ‫وكۆدەنگی لەسەر مەسەلە‬ ‫چارەنوسسازەكانی تایبەت‬ ‫بەژنان هەبووە‪ ،‬كاری زیاتر‬ ‫دەكەین بۆ كاراتركردنی كاری‬ ‫هاوبەشە لەگەڵ ڕێكخراوەكانی‬ ‫ژنان لەكوردستان و عێڕاق دا‪.‬‬ ‫ه��ەر چ��ۆن یەكگرتووی‬ ‫خوشكان لەڕابردوودا دژی هەر‬ ‫ناتەواوی وگەندەڵیەك بووەو‬ ‫لە ئەمڕۆو ئایندەشدا كاركردن‬ ‫ل��ەس��ەر ڕووب���ەڕووب���ەن���ەوەی‬ ‫گەندەڵی ئیداری پەیوەست‬ ‫ب���ەك���اری ڕێ��ك��خ��راوەی��ی لە‬ ‫كوردستاندا بە ئەركی خۆمان‬ ‫دەزانین وهەوڵی ت��ەواوی بۆ‬ ‫دەدەین‪.‬‬ ‫لەدەستكەوتە‬ ‫یەكێك‬ ‫گرنگەكانی ئ��ەم ڕێكخراوە‬ ‫ب��ون��ی ب��ن��ك��ەی نەهێشتنی‬ ‫ن��ەخ��وێ��ن��دەواری ب���ووە لە‬ ‫ڕاب�����ردووداو دەی���ان ئافرەت‬ ‫ل�����ەدەردی ن��ەخ��وێ��ن��دەواری‬ ‫ڕزگ����اری����ان ب����ووە ب��ەه��ۆی‬ ‫ه��ەوڵ��ەك��ان��ی ی��ەك��گ��رت��ووی‬ ‫خوشكانەوە‪ ،‬هەر بۆیە یەكێكی‬ ‫تر لە ستراتیژی چوار ساڵی‬ ‫داهاتوومان‪ ،‬كاركردنە لەسەر‬ ‫نەهێشتنی ن��ەخ��وێ��ن��دەواری‬ ‫بەتایبەت ژنانی گوندنشین و‬ ‫هۆشیاركردنەوەیان بەئەرك‬ ‫وم��اف��ەك��ان��ی��ان‪ ،‬ئ��ەم��ان��ەو‬ ‫ك��ارك��ردن بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫توندوتیژی وبرەودان بەگیانی‬ ‫خۆشەویستی ول��ێ��ب��وردن و‬ ‫پێكەوەژیان بنەماو ستراتیژی‬ ‫هەمیشەییمانە"‪.‬‬ ‫ل�������ەب�������ارەی ك��ێ��ش��ە‬ ‫ه��ەن��ووك��ەی��ی��ەك��ان��ی وەك‬ ‫گرفتەكانی ب��ەردەم��ی ژن��ان‌و‬ ‫توندوتیژی دژی ژن��ان‪ ،‬ئایا‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووی خ��وش��ك��ان چ‬

‫ڕێ��گ��ەی��ەك��ی گ��رت��ۆت��ە ب��ەر؟‬ ‫سكرتیری ڕێكخراوەكە وتی‪:‬‬ ‫"ب��ۆ پ��رس��ی توندوتیژی‬ ‫كەئێستا ل��ەس��ەر ئاستی‬ ‫جیهان ك���اری ب��ۆ دەك��رێ��ت‬ ‫وسااڵنە ل��ە‪25‬ی نۆڤەمبەردا‬ ‫كەبەڕۆژێكی تایبەت بەودیاردە‬ ‫ناسراوە‪ ،‬هەڵمەتی هەفتانە‬ ‫دەكرێت بۆ كەمكردنەوە یان‬ ‫باسكردن لەوبۆنەیە‪.‬‬ ‫ئ��ێ��م��ە وەك خ��وش��ك��ان‬ ‫هەمیشە لەكاركردندا بووین‬ ‫ب��ۆ ئ����ەوەی ه��ۆش��ی��اری��ی��ەك‬ ‫ب�ڵاوب��ك��ەی��ن��ەوە ت��ێ��ی��دا داوا‬ ‫ل��ەخ��ەڵ��ك��ی خ��ۆم��ان بكەین‬ ‫ێ لەتوندو تیژی‬ ‫ژیانمان دوور ب ‌‬ ‫و ڕۆشنبیری وخۆشەویستی و‬ ‫لێبوردن و پێكەوە ژیان ویەكتر‬ ‫قبوڵ كردن وزاڵبوون بەسەر‬ ‫گ��رف��ت و چ��ارەس��ەرك��ردن��ی‬ ‫كێشەكان بەگفتوگۆو لێك‬ ‫تێگەشتن بێت وقەناعەتی‬ ‫تەواومان هەیە كەتوندو تیژی‬ ‫چ���ارەس���ەری كێشە ناكات‬ ‫ودژی ه��ەم��وو فۆرمەكانی‬ ‫ك��اردەك��ەی��ن ول��ەوڕووەش��ەوە‬ ‫هەر لەگرتنی كۆڕو سیمینار‬ ‫وبەرنامەی ڕادیۆ وتەلەفیزیۆن‬ ‫لەڕێگەی باڵوكراوەو مەتویەو‬ ‫ف��ۆڵ��دەرو سایت و ڕۆژنامەو‬ ‫بەشداری لەسەرجەم هەڵمەتە‬ ‫ڕێكخراوەیی و نیشتمانییەكان‬ ‫بۆ كەم كردنەوەو نەهێشتنی‬ ‫دیاردەكە‪ ،‬كە ئەمانەی باسم‬ ‫ل��ێ��وەك��رد ك���اری س��ەرەك��ی‬ ‫ڕێكخراوەكەیە"‪.‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە یەكگرتووی‬ ‫خ��وش��ك��ان ل��ەم��ەرج��ەك��ان��ی‬ ‫ئ��ەن��دام��ێ��ت��ی��ان��دا ئ��ام��اژەی‬ ‫پێنەكردووە‪ ،‬ئایا ئافرەتێك‬ ‫دەكاتە ئەندامی خۆی ئەگەر‬ ‫ب��ااڵپ��ۆش نەبێت؟ خەرامان‬ ‫محەمەد وتی‪:‬‬ ‫"ی��ەك��گ��رت��ووی خوشكان‬ ‫ڕێكخراوێكی جەماوەریەو بۆ‬ ‫خزمەتی سەرجەم ئافرەتان‬

‫هاتۆتە ناو بواری كاركردنەوە‬ ‫بەبێ‌ ج��ی��اوازی‪ ،‬دەرگ��اش��ی‬ ‫وااڵیە هەر ئافرەتێكی چاالك‬ ‫وبەخزمەت ببێتە ئەندام المان‬ ‫بەپێی مەرجەكانی ئەندامێتی‬ ‫كە خاڵەكانی پەسەندكراون‬ ‫لەالیەن ئەندامانی كۆنگرەوە‪،‬‬ ‫كە ئەم پێنج مەرجەیە وەك‪:‬‬ ‫خ����������اوەن ڕەوش������ت‬‫وكەسایەتی شیاو بێت‪.‬‬ ‫تەمەنی یاسایی ت��ەواو‬‫كردبێت‪.‬‬ ‫بڕوای بەپێڕەوپڕۆگرامی‬‫ناوخۆی ڕێكخراوەكە هەبێت‪.‬‬ ‫لە هیچ ڕێكخراوێكی تری‬‫ئافرەتاندا كار نەكات‪.‬‬ ‫داوان���ام���ەی ئەندامێتی‬‫پێشكەش ب��ك��ات وف��ۆرم��ی‬ ‫تایبەت پڕبكاتەوە"‪.‬‬ ‫پەیامی خاتوو خەرامان‬ ‫وەك س��ك��رت��ێ��ری ن��وێ��ی‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووی خ��وش��ك��ان‪،‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی��ادی ڕاگ��ەی��ان��دن��ی‬ ‫ڕیكخراوەكەیاندا بۆ خوشكان‌و‬ ‫ئافرەتان ئەوەیە كە‪:‬‬ ‫"وێ������ڕای پ��ی��رۆزب��ای��ی‬ ‫ل��ە س���ەرج���ەم خ��وش��ك��ان��م‪،‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی��ادی ڕاگ��ەی��ان��دن��ی‬ ‫ڕێكخراوەكەیان و تێپەڕاندنی‬ ‫ت��ەم��ەن��ێ��ك��ی ح��ەڤ��دەس��اڵ��ی‬ ‫لەخزمەت وخەبات وكۆڵنەدان‬ ‫ووەستانەوە بەڕوی ئاستەنگ‬ ‫و بەربەست وملمالنێكانی‬ ‫ڕێگای خەباتی ژن لەپێناو‬ ‫ژی��ان��ی دادپ����ەروەران����ە لە‬ ‫ئ��ەرك وی��ەك��س��ان لەمافدا‪.‬‬ ‫چاویان ماچ دەكەم ودەست‬ ‫ومەچەكی ماندوویان دەگوشم‬ ‫وپێیان دەڵێم كۆڵ ن��ەدەرو‬ ‫بەردەوام بن‪ ،‬دڵتان بەكارتان‬ ‫خ���ۆش ب��ێ��ت ئ��ێ��وە ل��ەن��او‬ ‫یەكگرتووی خوشكاندا كار بۆ‬ ‫ئامانجێكی گەورە دەكەن و‬ ‫خەڵكی ئومێدی زۆری پێتانە‬ ‫و‪ ،‬جێی ه��ی��واو متمانەی‬ ‫زۆرێك لەژنانی چاولە ڕێن‪،‬‬

‫تاخواستەكانیان بۆ بەدی‬ ‫بهێنن‪.‬‬ ‫ب������ۆ س�����ەرج�����ەم‬ ‫ئافرەتان وێ��ڕای پەیامی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��م ب��ۆی��ان‬ ‫ئومێد دەك���ەم‪ ،‬هەوڵی‬ ‫خ���ۆ ڕۆش��ن��ب��ی��رك��ردن��ی‬ ‫زی��ات��ری خ��ۆی��ان ب��دەن‪،‬‬ ‫وزاڵ ببن بەسەر كێشەو‬ ‫وپێویستە‬ ‫گرفتەكاندا‬ ‫ئ��ەوەب��زان��ن كەكێشەكان‬ ‫چ����ەن����دە گ����ەورەب����ن‪،‬‬ ‫م���رۆڤ زۆر گ��ەورەت��رە‪،‬‬ ‫ب��ۆی��ە داوای����ان لێدەكەم‬ ‫بەهێزبن وخۆ بەدەستەوە‬ ‫ن�����ەدەن وڕووب�������ەڕووی‬ ‫ناڕەحەتییەكان ببنەوە‬ ‫وخ���ۆ دور ب��گ��رن لەخۆ‬ ‫سوتاندن و خۆكوشتن كە‬ ‫تەنها خۆیان زەرەرمەند‬ ‫دەب����ن‪ ،‬پێویستە ژن��ی‬ ‫ك��ورد هۆشیاری ت��ەواوی‬ ‫هەبێت دەرب��ارەی ئەرك‌و‬ ‫مافەكانیان‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی‬ ‫چێژ ل��ەژی��ان وەرب��گ��رن‌و‬ ‫ژی����ان ب��ەئ��اس��ودەی��ی و‬ ‫خۆشەویستی بگوزەرێنن‪.‬‬ ‫وە پێویستە ژن��ان‬ ‫ئ��اس��ت��ی ه��ۆش��ی��اری��ان‬ ‫ل��ەس��ەرج��ەم ب��وارەك��ان��ی‬ ‫سیاسی‪ ،‬یاسایی‪ ،‬ئابوری‪،‬‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪...‬ه��ت��د‪،‬‬ ‫بەرزبكەنەوە بۆ ئ��ەوەی‬ ‫ڕۆڵ‌و كاریگەرییان هەبێت‬ ‫لەبەڕێوەبردنی كایەكانی‬ ‫ئەم ژیانە‪ ،‬كەبەبێ یەكێك‬ ‫ژن ی���ان پ��ی��او ن��ات��ەواو‬ ‫و مەشلول دەردەچ���ێ‪،‬‬ ‫ئ���ەگ���ەر ژن����ان خ��ۆی��ان‬ ‫هەوڵنەدەن‌و نەیەنە پێش‬ ‫كەس فەرموویان لێناكات‌و‬ ‫كەسیش دیوەخانی خۆیان‬ ‫بۆ چۆڵ ناكات‪ ،‬ژنان دەبێ‬ ‫ئ��ەوە بزانن كە خەباتی‬ ‫ژن دێ���ری���ن���ەو دەب��ێ��ت‬ ‫بەردەوامیش بێت"‪.‬‬

‫هێمن عومەر خۆشناو‬

‫‪18‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫(‪)3‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫تایبەت بۆ(ئایندەسازی) دەینووسێت‬

‫بۆئەوەی دڕ بەشەوەزەنگی‬ ‫تەماویی‌و تەنهاییەكانی نێو ژوورە‬ ‫داخراوەكانی دڵمان بدەین وەرن‪،‬‬ ‫وەرن باپەنجەرەیەك لەسەر‬ ‫هەیوانی رۆحەكانمان ب��ەڕووی‬ ‫ئەوینی خ��وای��ی��دا بكەینەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەزی��زان��م گ���ەر دەت��ان��ەوی��ت‬ ‫گ��وڵ��ەك��ان��ی ب��اخ��چ��ەی دڵ��ت��ان‬ ‫بۆهەمیشە گ��ەش وت��ێ��ر ئ��اوو‬ ‫ڕەنگین بێت‪ ،‬گەر دەتانەوێت‬ ‫ڕوخسارتان پڕلەخەندەو نورو‬ ‫ڕووناكی خواییی بێت‪ ،‬بابولبولی‬ ‫شەیدای رۆحتان گشت بەیان‬ ‫وئ��ی��واران ونیوەشەویك‪ ،‬هەتا‬ ‫چەندێك توانای هەیە لەئاسمانی‬ ‫پ��ڕ ل��ەم��وح��ب��ب��ەت��دا ب��ف��ڕ ‌ێ و‬ ‫بەسەرپۆپەی درەختەكانی یادی‬ ‫خ����وداوە س���رەوت ب��گ��ری وپڕ‬ ‫بەگەرووی ئاوازی تەهلیلە بچڕێ‌‪،‬‬ ‫ل��ەم س��ات��ەدا لەناخی خۆتان‬ ‫بڕوانن‪ ،‬چی دەبینن؟!‬ ‫ئ����ەوژورەی دوێ��ن� ‌ێ تەنهاو‬ ‫تەماویی‌و تاریك ب��وو‪ ..‬ئەمرۆ‬ ‫بۆتە ئەبارتمانێك ل��ەس��وزو‪،‬‬ ‫ش��اری��ك ل��ەخ��وش��ەوی��س��ت��ی و‪،‬‬ ‫والتیك لەئاسوودەیی‌و ئاسمانێك‬ ‫لەیەقین وجیهانێك لەپاكی‬ ‫وب��ەرائ��ەت��و زەوی���ەك���ی پ���اراو‬ ‫بەئەسرینەكانی پەشیمانی و‬ ‫بەهارێك لەسەوزایی ئیمان بۆژیان‬ ‫وشەماڵێك لەڕەحمی خ��وداو‪...‬‬ ‫شنەیەك ه��اوڕ ‌ێ لەگەڵ تنۆكە‬ ‫بارانەكانی میهرەبانی شوێن پێی‬ ‫هەنگاوە كورتەكانی تەمەنتان‬ ‫جێگیر دەك��او‪ ...‬چرای نورتان‬ ‫بۆهەل ئەكاو دەستان دەگرێت‬ ‫وهەرگیز لێتان جودا نابێتەوەو‬ ‫ب����ەرەو ج��ەن��ات ال��ف��ردوس��ت��ان‬ ‫دەب��ات‪ ...‬دەسا وەرن ئازیزانم‬ ‫باچرای ن��ووری خواهەڵكەین‪،‬‬ ‫بارۆحەكانمان بەیادی خودا تێر‬

‫بیروهۆشتان ناخەنە ك��ارو ژیر‬ ‫نابن یان ئەی نابێت هۆشتان‬ ‫هەبێت‌و بزانن خودا چ نیعمەتێكی‬ ‫پێبەخشیوون)‪.‬‬ ‫جاگەر دڵەكانتان تاسەمەندی‬ ‫یادی ئەوزاتە گەورەیە وەرن با‬ ‫هەرچیەكمان لەناڕەحەتی توش‬ ‫دەب ‌ێ تەنها هانا بۆئەو بەرین‪،‬‬ ‫هەرچیەكمان پێویست ئەبێت‬ ‫باهەرداوامان لەو بكەین‪ ،‬چاولە‬ ‫پەیامبەر موسا بكەین (سەالمی‬ ‫خ��وای ل ‌ێ بێت) و بڵێین (كی‬ ‫نذكرك كثیرا) نەوەك كە بارانی‬ ‫نیعمەتەكانی خ��ۆی ب��ەس��ەردا‬ ‫ڕشتین كە چی ئێمە لەم ساتەدا‬ ‫جگە لە خوا هەمووكەسێكمان لە‬ ‫بیرە‪ .‬بەڵكو مەبەستمان پێی تە‬ ‫نها بۆیادی پ��ەروەردار بێت بەم‬ ‫شێوەیە دڵەكانمان دەتوانێت‬ ‫بۆهەمیشە بەئاگابێت‪.‬‬ ‫ئایا هەرگیز سەرنجی ئەوەتان‬ ‫داوە ڕۆژێ��ك لە ڕۆژان هەاڵتنی‬ ‫ڕۆژو ئاوابونی‪ ،‬پاشان هاتنی‬ ‫شە وو ڕازاندنەوەی ئاسمانەكان‬ ‫بەئەستێرە ومانگ‪ ،‬بەرزی وبە‬ ‫ه��ێ��زی ش��اخ��ەك��ان‪ ،‬ڕاخستنی‬ ‫زەوی كە زەلیلە لە ژێرپێمان چ‬ ‫وانەیەكی پێداوین لە ژیان؟! ئایا‬ ‫ئەمانە بوونەتە هۆی بە هێزكردنی‬ ‫ئیمان لە دڵەكانمان‪ ،‬یاخود هەر‬ ‫بە شتێكی زۆرسانا خوومان پێوە‬ ‫گرتووەو دێتە پێش چاومان؟!‬ ‫بالەهەمو چركەیەكی ژیانماندا‬

‫یادی خوای گەورە بكەینەوە‪،‬‬ ‫جاگەر هەریەكێك لەئێوە‬ ‫دەی��ەوێ��ت كەشتی ڕۆح��ی‬ ‫ل���ەدەری���ای ی���ادی خ���وادا‬ ‫بۆهەتایی بمێنێتەوەو بۆ‬ ‫هەمیشە گەشتە ڕۆحانیەكانی‬ ‫بەدونیایەك ئومێدو‪ ،‬دڵێكی‬ ‫پ��ڕل��ە خ��ۆش��ە وی��س��ت��ی و‬ ‫ڕوویەكی گەشو دڵنیابوون‬ ‫بەڕەزامەندی پەروەرگارەوە‬ ‫ئە نجام ب��دات‪ ،‬ئ��ەوا بالە‬ ‫ئ��ێ��س��ت��ەوە ه��ەری��ەك��ەم��ان‬ ‫خ��ۆم��ان بەئیمان تۆكمەو‬ ‫بەهێزو پتەوبكەین‪ ،‬تەقوامان‬ ‫هەبێت‌و یەقین خۆشەویستی‬ ‫ل��ەدڵ��م��ان��دا بچەسپێنین‪،‬‬ ‫ئاگامان لەچاودێری خوایی‬ ‫بێت‪ ،‬كە وایە بائیدی باوریابین‬ ‫بە دڵنیاییەوە لە كەناری‬ ‫ئارامیەكاندا بۆهەتایی لەنگەر‬ ‫بگرین‪ ،‬بابە هۆی دووریمان‬ ‫ل��ە ی���ادی خ���واوە نەبینە‬ ‫هاوەڵو هاودەمی شەیتان‪،‬‬ ‫خوای گەورە لەمە ئاگادارمان‬ ‫ئ��ەك��ات��ەوە وئ��ەف��ەرم��وێ��ت‪:‬‬ ‫(ومن یعش عن ذكر الرحمن‬ ‫نقیض له شیطانا فهو له قرین)‪،‬‬ ‫جاگەر بێت‌و ب���ەردەوام لە‬ ‫ی���ادی خ��وادوورب��ی��ن ئ��ەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە هیچ شنەبایەكی‬ ‫سۆزی خوایی چارۆكەی ئەم‬ ‫كەشتیانەی ڕۆحمان بە هیچ‬ ‫ناجوڵینی‪.‬‬

‫ئایینی‬

‫زۆرن ئەوانەی لە دونیادا بەناوی وەسڵەوە دەدوێن و سەفەر دەكەن‪ ،‬كەچی نە بەرهەمی وەسڵ و نە دیدەنی راستەقینەی‬ ‫مەعشوقیان ل ‌ێ بەرجەستە نابێت‪ .‬عاشقی راستەقینەیش ئەو كەسەیە كە گوێڕایەڵی مەعشوقەكەی بێت‌و دونیای بۆ تەی بكا‪،‬‬ ‫تا بە وەسڵی شاد بێت‪ .‬ل ‌ێ ئەوانەی لەناو دەریای عیرفان و پاككردنەوەی دەروون‌و رۆحی راستەقینەدا مەلەوان نەبن‪ ،‬ئەوا‬ ‫عاشقی روخسار دەبن و لەو نێوانەشدا بە قەد توێكڵەكەیەوە سادە سادە‪ ،‬تین و هێزەكە كەم دەبێتەوەو بە ناوەڕۆكەكەی ناگات‪.‬‬ ‫ژنان لەناو مێژووی ئەدەبیات بەگشتی و لەناو ئەدەبی كوردیدا بەتایبەتی چ وەك كەسێتی و چ وەك ئەندامەكانی‬ ‫روخسارییان زۆرجاران بە قیبلەو مۆم و شاعیرە پیاوەكانیش بە حاجی و پەپولەی دەوریان شوبهێنراون‪ ،‬لە راستیدا بە‬ ‫ب ‌ێ بوونی رۆح ئەم شینە درۆیەكە بۆ خۆی و ئیزدواجییەتێكە كە مەگەر لەو چوارچێوەیەدا نوێنەرایەتی پیرەزاڵی دونیا‬ ‫بكات‪ ,‬ئەگەرنا ستەمێكە هەر نەبێتەوە كە بە زمانی لووس تەفرەی حەقیقەت بدرێت‪ ,‬بۆیە تەوافی راستەقینەو‬ ‫سوتانی پەپولە بۆ مۆم‪ ,‬بەرهەمێك دەهێنێتە كایەوە بە مەرجێك رۆحیانە بێت نەك جەستەییانە‪ ,‬ئەوا مرۆڤ لە‬ ‫رامانیدا سەرسام و ئەندێشە لە دیاریدا شێت و شەیدا دەبێ‌‪ ,‬هەر ئەمەشە پێناسەی ژینی راستەقینەو ئەوانی تر ئارەزوو‬ ‫پەرست و جەستە پەرستی سووك و چرووكن و لە هەرپایەیەكدا بن و بەناوی هەر عەشق و ئەوینێكەوە الفی هاوسەرگیری‬ ‫وسازاندنی ژیان بدەن‪ ،‬لە زەرفی بەتال و عەقڵی منداڵ دەچن و ناتوانن تا سەر بەردەوام بن و لە یادگەیاندا بە نەمری بیهێڵنەوە‪.‬‬ ‫ئەوانەی بۆ دیداری كەعبە چەندان كیلۆمەتری رێگا دەبڕن‌و لە دوورەوە عەوداڵی ئەم مەعشوقەیانن‪ ،‬دەب ‌ێ چ ئەوینێكیان لە‬ ‫دڵدا بێت؟ ئەوانەیشی نەچوون و چاوەڕێی ئەوە دەكەن مەعشوق بانگیان بكا‪ ،‬ئەوا لە راستیدا دەب ‌ێ جەنابی حەق رێگایان‬ ‫بدا‪ ،‬چونكە عاشق وا نابین ‌ێ خۆی توانادار بێت‪ ،‬بەڵكو ئەگەر مەعشوق ویستی لەسەر بێت‪ ،‬ئەوسا ئەم هەر را دەكا‪.‬‬ ‫(مەوالنای رۆمی) دەفەرموێت‪ :‬ئێستا ئەم بەیتوڵاڵیە الی ئەهلی زاهیر‪ ،‬ئەم كەعبەیەیە كە خەڵك بە دەوریدا تەواف‬ ‫ێو‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم الی عاشقان گەیشتنە بە حەق‪ ،‬بۆیە ئەوان دەڵێن ئەگەر جەنابی حەق ویستی لەسەر بێت دەیگەین ‌‬ ‫بە دیداری شاد دەبین‪.‬‬ ‫ئەهلی زاهیرو عاممەی خەڵك ئەوانەن‪ ،‬بە روخسارەوە پەیوەستن‪ ،‬تەن ‌ێ كەعبە لە بەردێك‌و بەرگەكەی دەوری دەبینن‪،‬‬ ‫بۆیە خۆی ل ‌ێ نزیك دەكەنەوەو بە لچ و لۆچی بەرگە رەشەكەوە دەنووسێن‪ .‬ئەمەش چەشنی بتپەرستی دیمەنەكە‬ ‫وێنا دەكەن‪ .‬بەاڵم خۆشەویستانی راستەقینە كەعبە بە دەرگای مەعشوق دادەنێن و لەگەڵ سەرسامییان بە جوانی و‬ ‫بەهایەكەی‪ ،‬پاڵەپەستۆ دروست ناكەن بۆ دەست لێدان و خۆ گەیاندنیان پێی‪.‬‬ ‫هەندێك كەس لە ماڵەوەن‪ ،‬بەاڵم دڵ و عەقڵیان تەواف بە دەوری كەعبەدا دەكەن‪ ،‬هەیشن بە الشە لە دەوری دان‪،‬‬ ‫بەاڵم دڵ و هۆشیان لە ماڵ و الی بازرگانی و سەروەتەكەیانە‪ ،‬یەكەمیان لە كەعبە دەڕوانن وەك دەروازەی حەق‌و دووەمیان‬ ‫وەك بەردێك‌و بەرگێك تەماشای دەكەن‪ .‬چینی یەكەم ئەوانەن سوتاون و شەیدابوونەو لەوێوەوە رەنگی مەعشوق و‬ ‫دەستی قودرەت و هیوای لەمێژینە دەبینن‌و بەو بۆنە ئەزەلی و ئەبەدییە شاگەشكە دەبن كە عەیامێك بووە دڵ خورپەی‬ ‫ێ رۆحیان بەج ‌ێ بمێنێ‌‪ ،‬بۆیەشە كە دەگەڕێنەوە چاوی پڕ‬ ‫ێ لەو ‌‬ ‫پێداهاتووەو هەستیان دنەیانی داوە‪ .‬ئەمانە دەیانەو ‌‬ ‫ئەسرینیان لەسەر دیواری كەعبە جێدەمێن ‌ێ و هەر بە نیازی مانەوەو چوونەوەن‪.‬‬ ‫تۆ ئەی بنیادەم لە خۆت بپرسە‪ :‬ئایا ئەتەو ‌ێ فەریزەیەك جێبەج ‌ێ بكەی یان تامەزرۆی سوتانی دڵتە بۆ كەعبە؟‬ ‫چەشنی ئەو دوو خوشكەی ئەوەندە عاشقی ئەم كەعبەیە بوون هەر بە بینین گیانیان لەدەست دا‪ .‬ئەوانەیشی تەنیا‬ ‫قەڕەباڵغی و ماندوبوون و زەحمەتی ل ‌ێ دەگێڕنەوە‪ ،‬ئەوانەن دڵیان گڕی نەگرتوەو بۆ دیدارەكە نەسوتاون‪ ،‬چونكە‬ ‫بینینی ئەم مەعشوقە لە روانگەیەكی رۆحییەوە كاریگەرییكەی وا دەبێت كە الفاوی خوێن لە چاو دەڕژێ‌‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ج ‌ێ نەزەرگەی یارو ئاوێنەیەكە مەعشوقی تێدا دیارەو ناخ هەژێن و رۆح سوتێنە‪ ،‬كە دەب ‌ێ لە دیاریدا بگوترێ‌‪:‬‬ ‫دەب ‌ێ حورمەت بگیر ‌ێ ج ‌ێ نەزەرگەی حەزرەتی یارە‬ ‫كە ناكا دەم بەدەم تۆفانی دەم زێڕو زەبەر چاوم‬ ‫(مەحوی)‬ ‫ ‬

‫ئیلهام محەمەد‬

‫بكەین‪ ،‬چونكە یادی خودا تاكە‬ ‫سەرچاوەی بەگەرخستنی ووزەو‬ ‫تواناكانی ئیماندارە‪ ،‬مانگی‬ ‫چ��واردەی شەوی تارە‪ ،‬دلنیابن‬ ‫ی���ادی بكەن ی��ادت��ان دەك���ات‪،‬‬ ‫ژینتان پرخێرو بێردەكات‪ ،‬خۆی‬ ‫فەرمویەتی‪( :‬فاذكرونی أذكركم)‪،‬‬ ‫من تیناگەم دەب ‌ێ تاكەی وەكو‬ ‫پێویست یادی نەكەین‪ ،‬هەتاكو‬ ‫كەی دەرگاكانی بیرمان بەرووی‬ ‫یادیا واال نەكەین‪ ،‬دەبی تاكەی‬ ‫پێمان بڵێ‌‪( :‬أف�لا ت��ذك��رون‪،‬‬ ‫اف�لا ت��ت��ذك��رون)!؟ هەتاكەی‬ ‫ب��ی��رن��اك��ەی��ن��ەوەو بەخوێندنی‬ ‫هەریەكێك لەئایەتەكانی قورئان‬ ‫لەدڵەكانماندا كۆشكێك لەئارامی‬ ‫بنیات نەنێین ؟‬ ‫دڵ���ەك���ان���م���ان ب��ون��ەت��ە‬ ‫پەردەیەكی رەش بەدەس دەردی‬ ‫تاوانەوە‪ ،‬دڵەكانمان بۆتە مەلیكی‬ ‫ب��ەس��ت��ەزم��ان ب����ەدەم گ��ورك��ی‬ ‫گ��ون��اه��ەوە‪ ،‬ئەگەر دڵەكانمان‬ ‫باشبیت هەموژیانمان باش دەبی‬ ‫وهەموو الشەمان س��اغ دەب��ی‪،‬‬ ‫ئەگەرنا ژیان هەمووی دۆزەخێكە‬ ‫بابەڕواڵەتیش ڕەن��گ وڕووی‬ ‫لەبەهەشت بچێت‪،‬‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ان��م ب��ۆی��ادی‬ ‫خواپێویستیمان بەهەڵكردنی‬ ‫دای��ن��ەم��ۆی ژی��ری��م��ان ه��ەی��ە‪،‬‬ ‫هەربۆئەم مەبەستە مەبەستمە‬ ‫كەلەگەڵدا سەرنجی ئەم ئایەتە‬ ‫پیرۆزەی قورئان بدەن كەخوای‬ ‫گەورە تیایدا دەفەرمویت‪( :‬لقد‬ ‫أنزلنا إلیكم كتابا فیه ذكركم‬ ‫أفال تعقلون) چی سەرسامییە‬ ‫ك��ە"(ف��ی��ه ذك��رك��م) ئ���ەی بۆ‬ ‫(أفال تعقلون) وات��او مەبەستی‬ ‫ئایەتی پیرۆزیش ئەمەیە كە‬ ‫(بەراستی سوێند بەخوای ئیمە‬ ‫كتێبێكمان ڕەوانە كردووە بۆتان‬ ‫كەیاداوەرییەو سەربەرزی ئێوە‬ ‫لەشوێنكەوتنیایەتی ئایا ئێوە‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ژن‌و كەعبەی مەعشوق‬

‫بایادی خودا بەهاری ناخ‌و ژینمان بێت‬

‫‪19‬‬

‫‪20‬‬

‫‪21‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫گرنگی ئاین لەژیانی ئافرەتی مالیزیدا‬

‫رۆشنبیریی‬

‫بەتایبەت ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫ک��راوەت��رو چوست و چاالکترو‬ ‫ئازادترو چاونەترس ترن‪ .‬ئەوەش‬ ‫هۆکاری مێژوویی و ژینگەیی و‬ ‫کلتوری خۆی هەیە‪ .‬بەو پێیەی‬ ‫لەشانشینەکانی ئەم ناوچەیەدا‬ ‫ئافرەت ڕۆڵی مێژویی و سەرەکی‬ ‫بووە‪ ،‬چ وەک شاژن و چ وەک‬ ‫ش���ازادە‪ .‬بۆیە پاش موسڵمان‬ ‫ب��وون��ی خ���ان���ەوادەی شاهانە‪،‬‬ ‫ئافرەتانی موسڵمانیش هەمان‬ ‫ڕۆڵیان گێڕاوە‪ .‬ئەتوانرێ بوترێت‬ ‫ئافرەتی مالیزی هەر لەسەرەتاوە‬ ‫زۆرێ���ک ل��ەو مافانەی هەبووە‬ ‫کەئافرەتی کۆمەڵگەکانی تر لێی‬ ‫بێبەشن‪.‬‬

‫م��ال��ی��زی��ا ن��زی��ک��ەی ‪%60‬‬ ‫دانیشتوانەکەی ڕەگەزی ماالیۆن و‬ ‫سەرجەمیان موسڵمانن‪ .‬هەروەها‬ ‫بەشێک لەچینی و هیندیەکانیش‬ ‫لەسەر ئاینی ئیسالمن‪ .‬ئافرەتی‬ ‫م��االی��ۆ بەگشتی ب��ااڵپ��ۆش��ن‪.‬‬ ‫پۆشاکی کلتوری و نەتەوەیی‬ ‫م��االی��ۆ پ���ڕاوپ���ڕ پۆشاکێکی‬ ‫ئیسالمیە‪ .‬ئەم پۆشاکە تەنها‬ ‫ب��ۆ ب��ۆن��ەک��ان ن��ی��ە‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫چوونە دەرەوەو شوێنی کاریش‬ ‫دەی��پ��ۆش��ن‪ .‬ک���ەدوو پارچەیە‪.‬‬ ‫بەشی خ����وارەوەی لەشێوەی‬ ‫ت��ەن��ورەی��ە‪ .‬بەشی س��ەرەوەش‬ ‫درێژ دەبێتەوە تا سەر ئەژنۆ‪.‬‬ ‫س��ەرپ��ۆش کەزیاتر لەشێوەی‬

‫‪malaysia4kurd.com‬‬

‫رۆشنبیریی‬

‫لەهەرکات و شوێنێک‬ ‫مرۆڤ بوونی هەبووبێت‬ ‫ئایینیش بوونی هەبووە‪.‬‬ ‫ج��ا ئ��ەو ئاینە راس��ت‬ ‫و دروس���ت بێت و الی‬ ‫پەروەردگارەوە هاتبێت‪،‬‬ ‫ی��اخ��ود ش��ێ��وێ��ن��دراوو‬ ‫داه��ێ��ن��راوی مرۆڤەکان‬ ‫بێت‪ .‬ئاین و پەرستش‬ ‫بەشێکی گرنگی مێژووی‬ ‫ڕۆژه�����ەاڵت�����ی ئ��اس��ی��ا‬ ‫پێکدێنێ‪ .‬ئێستاش دەیان‬ ‫ئاین و ب��ی��روب��اوەڕوی‬ ‫ج��ی��اواز ل��ەم ناوچەیە‬ ‫بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ب��ەپ��ێ��ی س��ەرچ��اوە‬ ‫م��ێ��ژووی��ەک��ان‪ ،‬ئایینی‬ ‫پیرۆزی ئیسالم زیاتر لە‬ ‫ه��ەزار ساڵە گەیشتۆتە‬ ‫مالیزیا‪ .‬ئەوترێت لەڕێگای‬ ‫بازرگانی عەرەب و هیند‬ ‫یاخود لەچینیەکانەوە‬ ‫پێیانگەیشتووە‪ .‬دواتر‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەک��ی خێرا‬ ‫ئیسالم گەشەی کردووەو‬ ‫سوڵتان و فەرمانڕەواکان‬ ‫ب��اوەڕی��ان پێیهێناوە‪.‬‬ ‫پاشتریش بووەتە ئاینی‬ ‫ڕەس���م���ی و والی��ەت��ی‬ ‫ئیسالمی پێش س��ەدان‬ ‫ساڵ لێرە فەرمانڕەوایی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫ئ��اف��رەت��ی مالیزی‬ ‫ج��ی��اواز لەئافرەتانی‬ ‫تری واڵتانی ئیسالمی‪،‬‬

‫(مقنع)دایە‪ ،‬پارچەیەکی تری‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ڕێ��ک��دەخ��ەن‪ .‬بەگشتی‬ ‫جل وبەرگیان قوماشی تەنک و‬ ‫سووکە‪ .‬ئەوەش بەهۆی گەرمی‬ ‫و ش��ێ��داری واڵتەکەیانەوەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەوان زۆر گرنگی بەشێوازی‬ ‫بەستنی سەرپۆش و لەچک و‬ ‫پۆشاكەکانیان دەدەن‪ .‬سەدان‬ ‫گرتەی ڤیدۆیۆیی هەیە لەسەر‬ ‫ئینتەرنێت ل��ەس��ەر چۆنیەتی‬ ‫ڕێکخستنیان‪ .‬هەروەها نمایشی‬ ‫جل و بەرگی ئیسالمی دیاردەیەکی‬ ‫ب��ەرچ��اوە لەمالیزیا‪ .‬زۆرج��ار‬ ‫لەزانکۆو شوێنە گشتیەکانیشدا‬ ‫ئ��ەو نمایشە ئەنجام ئەدرێت‪.‬‬ ‫تەنانەت مناڵەکانیشیان هەر‬ ‫لەسەرەتاوە لەسەر ئەو پۆشاکە‬ ‫ڕادێنن و شانازی پیوە دەکەن‪.‬‬ ‫چ��ی��ن��ی��ەک��ان ک��ەه��اواڵت��ی‬ ‫مالیزین پ��ێ��چ��ەوان��ەی ماالیۆ‬ ‫موسڵمانەکان کەمترین ڕووبەری‬ ‫لەشیان دادەپ��ۆش��ن‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەمەش کاریگەری خۆی هەیە‬ ‫لەسەر کۆمەڵگا‪ ،‬ب��ەاڵم خاڵی‬ ‫بەهێزی ئافرەتی ماالیۆ لەوەدایە‬ ‫کەکاریگەری ئ��ەو حاڵەتەیان‬ ‫لەسەر کەمەو بەگشتی پەیوەستن‬ ‫بەپۆشاکی ئیسالمیەوە‪ .‬بۆیە ئەو‬ ‫کەسەی دێتە مالیزیا ڕوبەڕووی‬ ‫دیمەنی سەرسوڕهێنەر ئەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوسەری بااڵپۆشی تا ئەمسەری‬ ‫خۆڕوتکردنەوە دەبینێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەمیشە ڕێ��ز لەیەکتر ئەگرن‬ ‫و ن��ەب��ۆت��ە خ��اڵ��ی ملمالنێ و‬ ‫ناشیرینکردنی یەکتر‪.‬‬

‫بێگومان هەماهەنگی حاڵەتی‬ ‫ئاینی مالیزیا لەگەڵ بنەماکانی‬ ‫شەریعەت جێگای مشتومڕی‬ ‫ب��ەردەوام��ە‪ .‬ناتوانرێت بوترێت‬ ‫کەئەوەی هەیە فۆرمێکی شەرعی‬ ‫ت���ەواوی وەرگ��رت��ووە‪ .‬ئەمەش‬ ‫ناوەرۆکی باسەکەی ئێمە نیەو‬ ‫پێویستە تایبەتمەندانی ئەو‬ ‫ب���وارە ق��س��ەی ل��ەس��ەر بکەن‪.‬‬ ‫ک��اری ئێمە نیشاندانی دی��اردە‬ ‫ج��وان و سەرنجڕاکێشەکانە‪.‬‬ ‫ه��ۆک��اری ئ��ەم حالەتەش زۆرە‬ ‫لەوانە کەمی زانیاری لەبارەی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ەوە‪ ،‬جەختکردنەوە‬ ‫لەسەر دروشمەکان و ڕێنماییە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان‪ .‬الوازی زمانزانی‬ ‫و نەبوونی سەرچاوەی پێویست‪.‬‬ ‫بەشێکیشی ت��ای��ب��ەت��م��ەن��دی‬ ‫پێکهاتەی مالیزیایە‪ ،‬چونکە‬ ‫دەسەاڵت پێی باشە خەڵکی زیاتر‬ ‫الیەنە کۆمەاڵیەتیەکانی ئیسالم‬ ‫بناسن‪ .‬کەمتر گرنگی بەفیکرو‬ ‫تێگەیشتنی ق���ووڵ ئ��ەدرێ��ت‪.‬‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ە خ��وێ��ن��دن��ەوەی��ان بۆ‬ ‫ئیسالم ڕواڵەتی و ساکارە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی گرنگە بوترێت شانازی و‬ ‫خۆشحاڵی ئەوانە بەئیسالمەوە‪.‬‬ ‫لەهەموو ک��ۆڕو کۆبونەوەیەکدا‬ ‫س��ەرب��ەرزان��ە خ��ۆی��ان نمایش‬ ‫ئەکەن‪ .‬هەمیشە بە (بسم الله)‬ ‫و (سالم علیکم) و زۆرجاریش‬ ‫بەخوێندنی سورەتی (الفاتحە)‬ ‫دەست پێدەکەن‪ .‬ئەم حاڵەتە‬ ‫تەنانەت لەزانکۆکانداو لەکاتی‬ ‫وان���ە وت��ن��ەوەش��دا چەسپاوە‪.‬‬ ‫ناوەکانیان بەگشتی عەرەبین‪.‬‬ ‫ناوی (نور) زۆر بەرباڵوە‪ ،‬زۆرجار‬ ‫وەک پێشگری ناو بەکاری دێنن‪.‬‬

‫وەک نورعائیشە‪ .‬نورفەزیلە‪..‬‬ ‫ئافرەتی مالیزی هەمیشە‬ ‫لەمزگەوتەکان ئامادەیە‪ .‬تەنانەت‬ ‫بۆ نوێژی بەکۆمەڵی بەیانیانیش‬ ‫ل��ەگ��ەڵ هاوسەرەکانیان دێنە‬ ‫م���زگ���ەوت‪ .‬ب��ەش��ی ت��ای��ب��ەت‬ ‫ب��ەخ��ۆی��ان ه��ەی��ە ب��ەه��ەم��وو‬ ‫خولی‬ ‫پێداویستیەکانیەوە‪.‬‬ ‫هەمەچەشنەی تێدا دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ب��ۆ کاتی ن��وێ��ژک��ردن پۆشاکی‬ ‫تایبەتی نوێژکردن دەپۆشن‪.‬‬ ‫زۆرجار بۆنەی مارەبڕین دەبەنە‬ ‫مزگەوتەکان‪ .‬ئافرەتانیش وەک‬ ‫پیاوان تێیدا ئامادەن‪ ،‬هەمووان‬ ‫بۆ بووك و زاوا دەپاڕێنەوە‪.‬‬ ‫سااڵنە لەمالیزیا پێشبڕکێی‬ ‫دەنگخۆشی ق��ورئ��ان��ی پیرۆز‬ ‫هەیە‪ ،‬لەسەر ئاستی جیهانی و‬ ‫ناوخۆیی‪ .‬ئافرەتان بەشداربویەکی‬ ‫سەرەکین‪ .‬دەیان قورئانخوێنی‬ ‫ناوداریان هەیە‪ .‬خەاڵتی تایبەتی‬ ‫ل��ەو پێشبڕکێیانەدا هەیە بۆ‬ ‫ب���راوەی پ��ی��اوان و ئافرەتان‪.‬‬ ‫زۆربەیان السایی (عبدالباسگ‬ ‫و مەنشاوی) ئەکەنەوە‪ .‬لەڕووی‬ ‫هونەری و زانستیەوە دەنگیان‬ ‫زۆر ناوازەیە‪ .‬زۆربەیان بەشێوەی‬ ‫دیڤیدی بەرهەمیان هەیە‪ .‬گرتەی‬ ‫ڤیدیۆیی زۆریان لەسەر ئینتەرنێت‬ ‫باڵو ئەکرێتەوە‪ .‬تەنانەت لەکاتی‬ ‫ک��ارک��ردن��ی��ش��دا زۆرب����ەی کات‬ ‫گوێبیستی قورئانن‪.‬‬ ‫ه��ەروەک هەموو بوارەکانی‬ ‫ت��ری زانست و ک��ار‪ ،‬ئافرەتان‬ ‫ئامادەییەکی بەرچاویان هەیە‬ ‫لەدەزگا زانستیەکاندا‪ .‬لەخوێندنی‬ ‫شەرعی ئیسالمیدا چەندین خاوەن‬ ‫بڕوانامەی ب��ااڵو توێژەرەوەیان‬

‫هەیە‪ .‬سااڵنە پێشبڕکێی تایبەت‬ ‫هەیە بۆ هەڵبژاردنی باشترین‬ ‫بانگخوازی ئافرەت‪ ،‬بۆ ئەوانەی‬ ‫زۆرت��ری��ن خزمەتیان ک���ردووە‪،‬‬ ‫زۆرترین لێهاتنیان هەیە لەوتاردان‬ ‫و دروستکردنی کاریگەری لەسەر‬ ‫دەورب��ەری��ان‪ .‬هەروەها چەندین‬ ‫دادوەری ئ��اف��رەت��ی��ان هەیە‬ ‫لەدادگاکاندا‪.‬‬ ‫خێزان الی مالیزیەکان گرنگی‬ ‫بەرچاوی هەیە‪ ،‬ژن و پیاو پێکەوە‬ ‫کاردەکەن‪ .‬زۆربەی کات هاوکاری‬ ‫یەکترن لەگواستنەوەو گەیاندنی‬ ‫هاوسەرەکانیان‪ .‬ئافرەتان هەم‬ ‫دایکن هەم هاوسەرێکی باشن‬ ‫لەهەمانکاتیشدا کارمەندێکی‬ ‫لێهاتوون لەشوێنی ک��اری��ان‪.‬‬ ‫دیمەنێکی ن�����اوازەی ئ���ەوان‬ ‫ک���ەل���ەس���ەرج���ادەو ش��وێ��ن��ە‬ ‫گشتیەکانیشدا هەمیشە بەرچاو‬ ‫ئەکەوێت دەستماچ کردنی پیاوە‬ ‫لەالیەن هاوسەرەکەیەوە‪ .‬لەکاتی‬ ‫جیابوونەوەو خواحافیزی‪ ،‬ژن‬ ‫تەوقە لەگەڵ مێردەکەی ئەکات‬ ‫و دەستی ماچ ئەکات و ئەینێت‬ ‫بەناوچاویەوە‪ .‬پیاوەکەش سەری‬ ‫ژنەکەی ماچ ئەکات‪ .‬دیمەنێکی‬ ‫پڕ لەخۆشەویستی و پەیوەست‬ ‫بوونە بەهاوسەرەوە‪ .‬لەسااڵنی‬ ‫ڕاب����ردوودا کۆمەڵێک ئافرەتی‬ ‫موسڵمان ڕێکخراوێکیان پێکهێنا‬ ‫ب���ەن���اوی (ک��ۆم��ەڵ��ەی ژن��ان��ی‬ ‫گوێڕایەڵ)‪ .‬ئامانجی سەرەکی ئەم‬ ‫ڕێکخراوە هۆشیارکردنەوەی ژنان‬ ‫بوو سەبارەت بەچۆنیەتی مامەڵە‬ ‫ک���ردن ل��ەگ��ەڵ مێردەکانیان‪.‬‬ ‫ڕاهێنانیان ب��ەژن��ان ئەکرد تا‬ ‫بتوانن ببنە هاوسەرێکی باش و‬

‫گوێڕایەڵی مێردەکانیان‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا پێویستە‬ ‫ب��وت��رێ��ت‪ ،‬س����ەرەڕای‬ ‫کەمی زان��ی��اری ئاینی‪،‬‬ ‫بوونی کلتورو گەشتیاری‬ ‫ج���ی���اواز ل��ەم��ال��ی��زی��ا‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ب��وون��ی فشارو‬ ‫تەحەدیاتی جۆربەجۆر‬ ‫بەهۆی جیهانگەرایی و‬ ‫شۆڕشی تەکنەلۆژیەوە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئافرەتی مالیزی‬ ‫ت����اڕادەی����ەک����ی ب��اش‬ ‫توانیویەتی پارێزگاری‬ ‫لەجل و بەرگ و کلتورو‬ ‫دابونەریتی خۆی بکات‪.‬‬ ‫هەمیشە خۆی بەسەربەرز‬ ‫ئەبینێت کەموسڵمانە‪.‬‬ ‫ئ����ەم ح��اڵ��ەت��ەش��ی��ان‬ ‫کردۆتە کردارو توانیویانە‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەک��ی زۆر‬ ‫شارستانیانە مامەڵە‬ ‫بکەن‪ .‬نمونەیەکی جوانی‬ ‫ئ��اف��رەت��ی موسڵمان‬ ‫ل��ەه��ەم��وو ب��وارەک��ان��ی‬ ‫ژی���ان و پێشکەوتندا‬ ‫نمایش ئەکەن‪ ،‬کەپشت‬ ‫ب��ەخ��وا ل��ەوت��ارەک��ان��ی‬ ‫داهاتوودا ڕۆڵی ئافرەتان‬ ‫ل��ەب��وارە جیاجیاکانی‬ ‫تردا دەخەینەڕوو‪ ،‬بەو‬ ‫ئ��وم��ێ��دەی ئافرەتانی‬ ‫ئ��ێ��م��ەش ب��ت��وان��ن ل��ەو‬ ‫ح���اڵ���ەت���ە ج��وان��ان��ە‬ ‫ب���ەه���رەم���ەن���د ب���ن‪،‬‬ ‫تاهەمیشە بەشانازیەوە‬ ‫لەخۆیان و پۆشاک و‬ ‫کارەکانیان بڕوانن‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئیسامعیل حەمەعەلی خورماڵی‪ .‬مالیزیا‬

‫‪22‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئایینی‬ ‫ێ سەرمایەی‬ ‫لە پاش س ‌‬ ‫گرنگی (وج��ود و ڕۆح و‬ ‫ئ��ای��ی��ن)ەوە‪ ،‬سەرمایەی‬ ‫(ئ��ەخ�لاق) یەكێكە لە‬ ‫گەورەترین و بەنرخترین‬ ‫س��ەرم��ای��ەك��ان��ی م���رۆڤ‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر ئەخالق و‬ ‫ڕەوش��ت لەمرۆڤ داڕن��ی‪،‬‬ ‫ج��ی��اوازی��ی��ەك��ی ئ��ەوت��ۆی‬ ‫ێ لەگەڵ ئ��اژەڵ و‬ ‫نامێن ‌‬ ‫گ��ی��ان��دارەك��ان��ی دی��ك��ەدا‪،‬‬ ‫م��ەگ��ەر تەنها ل��ە ڕووی‬ ‫ڕوخسار و جەستەییەوە‪،‬‬ ‫ڕیزبەندی ئەو نیعمەتانە‬ ‫و قەدر زانینیان‪ ،‬گرنگی‬ ‫و بایەخی خۆیان هەیەو‬ ‫پێویستە م��رۆڤ ئەركی‬

‫ئایینی‬

‫مودریك عەلی عارف‬

‫لەبەرامبەر‬ ‫سوپاسگوزاری‬ ‫دەه��ەن��دەو ب��ەخ��ش��ەری ئەو‬ ‫ێ بگەیەنێ‌‪،‬‬ ‫نیعمەتانەوە بەج ‌‬ ‫پێویستە چەند خاڵێكمان لەم‬ ‫بابەتەدا لەپێش چاو بێت‪ ،‬بەم‬ ‫چەشنەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪1‬ـ نیعمەتی وجود و بوون‪،‬‬ ‫شوكر و سوپاسی پێویستە‪،‬‬ ‫س��وپ��اس ب��ۆ خ���وای���ەك كە‬ ‫ئێمەی لە نەبوون و (هیچ)ەوە‬ ‫هێنایە بوون‪ ،‬بوونێك جیاواز‬ ‫لە زۆرینەی دروستكراوەكانی‬ ‫دی��ك��ە‪ ،‬ك��ە ل��ەگ��ەڵ خەلق و‬ ‫بەدیهێنانماندا دوو سەرمایەی‬ ‫ێ‬ ‫گرنگی (عەقڵ و ئیرادە)ی پ ‌‬ ‫بەخشین‪.‬‬ ‫‪2‬ـ نیعمەتی ڕۆح‪ ،‬ڕۆحێك‬ ‫كە نەفخەیەكە لەڕۆحی ئیالهی‪،‬‬ ‫ی��ان ل��ەالی خوایەو تایبەتی‬

‫ك���ردووە ب��ە م��رۆڤ��ەوە‪ ،‬بەو‬ ‫هۆیەشەوە فەزڵیداوە بەسەر‬ ‫زۆرێ��ك لە دروستكراوەكانی‬ ‫دی��ك��ەی��دا‪( :‬ول��ق��د كرمنا بنی‬ ‫ادم وحملناهم فی الرب والبحر‬ ‫ورزق��ن��اه��م م��ن ال��ط��ی��ب��ات و‬ ‫فضلناهم علی كثیر ممن خلقنا‬ ‫تفضیال) االرساء‪ .70/‬وات��ە‪:‬‬ ‫(بەڕاستی ن��ەوەی ئادەممان‬ ‫ڕێ��زدارك��ردووە‪ ،‬لەسەر زەوی‬ ‫و ناو دەریادا هەڵمانگرتوون‪،‬‬ ‫ل��ە ڕزق و ڕۆزی����ە پ���اك و‬ ‫خاوێنەكانیشمان پ��ێ��داون‪،‬‬ ‫لە زۆرب��ەی دروستكراوەكانی‬ ‫خۆمان بەڕێزترمان كردوون‪).‬‬ ‫‪3‬ـ ن��ی��ع��م��ەت��ی ئ��ی��م��ان‬ ‫و ئیسالم و ب�����اوەڕداری و‬ ‫خ��وان��اس��ی‪ ،‬ك��ە نیعمەتێكی‬ ‫ئێجگار گەورەیە و بەبێ‌ ئەم‬ ‫نیعمەتە‪ ،‬دوو نیعمەتەكەی‬ ‫دی��ك��ەش بەها و ئ���ەرزش و‬ ‫جێكەوتێكی ئەوتۆیان نابێ‌ و‬ ‫نامێنێ‌‪ ،‬نیعمەتێكە كەخوای‬ ‫بەخشندەو میهرەبان لەچەند‬ ‫شتێكی كەمدا باسی منەتی‬ ‫كردووە بەسەر مرۆڤدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ەم��ەڕ نیعمەتی ئیمان و‬ ‫ئیسالمەوە زۆر ڕاشكاوانە و‬ ‫بە تەئكیدەوە منەت دەكات‬ ‫بەسەر بەندەكانیدا‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫بایەخ و گرنگی و گەورەیی‬ ‫ئەم نیعمەتە دەردەخات‪ ،‬وەك‬ ‫دەفەرمووێ‌‪( :‬یمنون علیك ان‬ ‫اسلموا قل المتنوا علی اسالمكم بل‬ ‫الله یمن علیكم ان هداكم لالیامن‬ ‫ان كنتم صادقین) الحجرات‪.17/‬‬ ‫واتە‪( :‬منەت دەنێنە سەرت‬ ‫ك��ە موسڵمان ب���وون‪ ،‬بڵێ‌‪:‬‬

‫منەتی موسڵمان بوونی خۆتان‬ ‫مەنێنە سەر من‪ ،‬بەڵكو خودا‬ ‫منەت دەنێتە سەر ئێوە‪ ،‬كە‬ ‫ئێوەی شارەزا كردووە بەرەو‬ ‫ئیمان‪ ،‬گەر ڕاست دەكەن)‪.‬‬ ‫ئ����ەخ��ل�اق و ڕەوش�����ت‬ ‫ت��ەواوك��ەری وج��ود و ئایین‬ ‫و بیر و ب���اوەڕە و هۆكاری‬ ‫پاراستن و هێشتنەوەی جوانی‬ ‫و پاكی و بەرائەتی ڕۆح��ە‪،‬‬ ‫مرۆڤی ئاییندار و پەیامدار‬ ‫بێ‌ ئەخالق نییە و نابێ‌ ببێ‌‪،‬‬ ‫چونكە م��رۆڤ كە ئەخالقی‬ ‫نەبوو‪ ،‬هیچی نییە و هەموو‬ ‫ك��ارێ��ك��ی ن��اب��اش و خراپی‬ ‫لێدەوەشێتەوە‪ ،‬وەك وتراوە‪:‬‬ ‫(اذا مل تستحی فصنع ما شئت)‬ ‫واتە‪ :‬ئەگەر شەرم و حەیات‬ ‫ێ‬ ‫نەكرد‪ ،‬ئەوە هەرچیت دەو ‌‬ ‫بیكە‪ ،‬وەك شاعیری بەناوبانگ‬ ‫(ئەحمەد شەوقی)ش دەڵێ‌‪:‬‬ ‫انما االمم االخالق مابقیت‬ ‫فان هم ذهبت اخالقهم‪ ،‬ذهبوا‬ ‫واتە‪( :‬گەل و نەتەوەكان‬ ‫پەیوەستن بە بوونی ئەخالقەوە‬ ‫و بە ئەخالقەوە شتن‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر ئەخالق و ڕەوشتیان‬ ‫نەما‪ ،‬ئەوە خۆشیان نەماون و‬ ‫تیاچوون‪ ).‬واتە نەمانی ئەخالق‬ ‫و ڕەوش��ت لەناو هەر تاك و‬ ‫كۆمەڵگە و گەلێكدا‪ ،‬یەكسانە‬ ‫بە تیاچوون و سڕینەوەیان‬ ‫ل��ەس��ەر تابلۆی ژی���ان‪ ،‬وات��ە‬ ‫ب����وون ب��ەك��ۆی��ل��ەی ه���ەواو‬ ‫ئ��ارەزووەك��ان و لەدەستدانی‬ ‫ه��ەم��وو ت��وان��ا جەستەیی و‬ ‫زەینی و مەعنەوییەكان‪ ،‬واتە‬ ‫یەكسانبوون لەگەڵ كۆمەڵگەی‬

‫‪23‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫شـااڵوی تێكدانی ئەخالقی‪،‬‬ ‫كــاری خــۆی كــرد‬

‫حەیوانیدا‪.‬‬ ‫پاراستن و ب��رەودان بەم‬ ‫س��ەرم��ای��ە گ���ەورەو گرنگ و‬ ‫بایەخدارەی ئەخالق‪ ،‬ئەرك‬ ‫و ب��ەرپ��رس��ارێ��ت��ی ه��ەم��وو‬ ‫الیەنەكانی كۆمەڵگەیە بەگشتی‬ ‫و ب�ێ‌ هیچ ئیستیسنایەك‪،‬‬ ‫ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی ت��اك��ە‪،‬‬ ‫بەرپرسیارێتی دایك و باوك‬ ‫و خێزانەكانە‪ ،‬بەرپرسیارێتی‬ ‫ناوەندو دەزگ��او كەناڵەكانی‬ ‫بەرپرسیارێتی‬ ‫ڕاگایەندنە‪،‬‬ ‫م��ام��ۆس��ت��ای��ان و زان��ای��ان��ی‬ ‫ئایینی و نووسەرو ڕۆشنبیرو‬ ‫هونەرمەندو ئەكادیمییەكانە‪،‬‬ ‫ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی س��ەرج��ەم‬ ‫دام و دەزگ��اك��ان��ی دەوڵ��ەت‬ ‫و حكومەتە‪ ،‬وات��ە (ف��ەرزی‬ ‫ێ هیچ كەسێك بە‬ ‫عەین)ەو ناب ‌‬ ‫(فەرزی كیفایە) لێی تێبگات‬ ‫و بێباك و خەمسارد بێت‬ ‫بەرامبەر نەمان و الوازبوونی‬ ‫ئەم سەرمایە و بەها گرنگەی‬ ‫مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی ك��وردەواری و‬ ‫كوردستانی‪ ،‬لە درێژایی مێژووی‬ ‫چەند س��اڵ��ەی ڕاب��ردووی��دا‪،‬‬ ‫یەكێك ل��ەو دەس��ت��ك��ەوت و‬ ‫سەرمایە گەورە و گرنگانەی‬ ‫كە شانازی پێوە ك��ردووە و‬ ‫سەری بەرز ڕاگرتووە‪ ،‬بریتی‬ ‫ب��ووە ل��ە ب��وون��ی ئ��ەخ�لاق و‬ ‫ڕەوشتێكی بەرزی ئاییندارانە‬ ‫و داب و نەریتێكی مرۆڤانەی‬ ‫پ���اك و ج����وان‪ ،‬هەمیشەو‬ ‫لەهەموو هەل و مەرجەكاندا‪،‬‬ ‫لە خۆشی و ناخۆشییەكاندا‪،‬‬ ‫لەبوون و نەبووندا‪ ،‬لەهەژاری‬ ‫ێو‬ ‫و دەوڵ��ەم��ەن��دی��دا‪ ،‬ل��ەالد ‌‬ ‫ل��ەش��اردا‪ ،‬لەشەڕو ئاشتیدا‪،‬‬ ‫پەیوەست بووە بە دابونەریت‬ ‫و بەهابااڵكان و ڕەوش��ت و‬ ‫ئەخالقە ج��وان��ەك��ان��ەوە‪ ،‬كە‬ ‫ب��ەڕاس��ت��ی جێی ش��ان��ازی و‬ ‫دڵخۆشبوون و سەربەرزییە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ب��ەداخ��ەوە‪ ،‬ئەوەی‬

‫كەئێستا و ل��ە م���اوەی ئەم‬ ‫چەند ساڵەی ڕابردوودا‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەناو گەلی كوردی كوردستانی‬ ‫و ل��ەن��او ئ��ەم كۆمەڵگەیەدا‬ ‫دەیبینین‪ ،‬پێچەوانەیە لەگەڵ‬ ‫ئەو مێژووە ڕاب��ردووە پڕ لە‬ ‫ش��ان��ازی و س��ەروەری��ی��ەدا‪،‬‬ ‫مەخابن كەمتەرخەمی و بێباكی‬ ‫و خەمساردییەكی زۆر لەهەموو‬ ‫الیەنەكانەوە دەبینین‪ ،‬خەریكە‬ ‫ئ��ەوش��ان��ازی و س��ەروەری��ی��ە‬ ‫بەهادارەمان لەدەست دەچێ‌‪،‬‬ ‫ئەویش بەهۆی چەند كەس و‬ ‫الیەن و كۆمپانیاو دەزگایەكی‬ ‫بەرژەوەندی خوازی هەلپەرست‬ ‫و ن��ەف��س ن���زم و دوور لە‬ ‫هەستكردن بە بەرپرسیارێتی‬ ‫ئایینی و مرۆیی و نەتەوەیی و‬ ‫نیشتیمانی و كۆمەاڵیەتییەوە‪.‬‬ ‫پێویستە لەوە تێبگەین و‬ ‫ێ و چۆن و بەچی‬ ‫بزانین كە‪ :‬ك ‌‬ ‫وا كراوە بەگەنج و الو و تەنانەت‬ ‫م��ن��اڵ و مێردمناڵەكانمان‬ ‫كە جگەرەكێشان بەالیانەوە‬ ‫بووەتە نیشانەی گەورەیی و‬ ‫شانازی ك��ردن بەالیانەوە؟!‬ ‫دەبێ‌ تێبگەین چۆن لە ماوەی‬ ‫چەند ساڵێكی كەمدا (نێرگەلە‬ ‫كێشان) ئەم هەموو ڕەواجەی‬ ‫پ��ەی��دا ك���رد؟! بەكارهێن و‬ ‫ب��ازرگ��ان��ەك��ان��ی (ت��ل��ی��اك و‬ ‫حەشیش و هێرۆیین و هتد)‬ ‫كە بكوژترین هۆكاری ئەخالق‬ ‫ێ ڕێگەی‬ ‫و جەستەیە‪ ،‬كێن و ك ‌‬ ‫بۆ خۆشكردن و ئ��ەو كەش‬ ‫و زەمینە و دەرف��ەت��ەی بۆ‬ ‫ڕەخساندن كە ئێستە ڕۆژانە‬ ‫ێ بازرگان و بەكارهێنی‬ ‫دەب� ‌‬ ‫ئەو ماددە هۆشبەرە بكوژانە‬ ‫ێ‬ ‫دەس��ت��گ��ی��ر ب��ك��رێ��ن؟! ك ‌‬ ‫گومرگی لەسەر هێنانی جگەرە‬ ‫و مەی و مەشروباتی هۆشبەر‬ ‫الب��رد یان كەمترین گومرگی‬ ‫ێ‬ ‫لەسەر دان��ان؟! بۆچی دەب ‌‬ ‫گومرگی ت��ەم��ات��ەو خ��ەی��ارو‬ ‫سەوزە لەهێنانی ئەو ماددانە‬

‫زیاتر بێت؟! كێ‌ ڕەواج��ی��دا‬ ‫بەپۆشاكی ك��ورت و تەسك‬ ‫و تەنكی كچان و ئافرەتان‬ ‫و الس��ای��ی ك��ردن��ەوەی گەل‬ ‫و نەتەوەكانی دیكە؟! ئەو‬ ‫كەهەندێكیان‬ ‫پۆشاكانەی‬ ‫بەوێنەو نووسراوی نائەخالقی‬ ‫ڕازێ��ن��راون��ەت��ەوە؟! كێ‌ بووە‬ ‫ه���ۆك���اری ك��ەم��ب��وون��ەوەی‬ ‫ش�����ەرم و ش���ك���ۆو ح��ەی��او‬ ‫شكاندنی دابونەریتە جوان‬ ‫و ڕەسەنە كوردەوارییەكان‬ ‫ێ‬ ‫ل��ەن��او ك��ۆم��ەڵ��گ��ەدا؟ ئ��ەر ‌‬ ‫نومایشكردن و هەڵواسینی‬ ‫پۆشاكی ژێ��رەوەی ئافرەتان‬ ‫لە دوكان و بازاڕەكاندا‪ ،‬كەی‬ ‫لەئەخالق و ڕەوشت و شعوری‬ ‫كورد و كوردستانی دەچێ‌؟!‬ ‫ێ‬ ‫دەبینن كە وایلێهاتووە هەند ‌‬ ‫شوێن هەیە پیاو شەرم دەكات‬ ‫كە بەو ب��ازاڕ و شەقامانەدا‬ ‫تێپەڕ ببێ‌؟! ئەدی كی بووە‬ ‫ه���ۆی ئ����ەوەی ك���ەڕەواج���ی‬ ‫جۆرەها ماكیاج و كەرەستەی‬ ‫بەناو جوانكاری و ڕازاندنەوەی‬ ‫دەموچاو‪ ،‬زۆر زیاترە لەكتێب‬ ‫و ڕۆژن��ام��ەو گ��ۆڤ��ارەك��ان و‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ل��ە پێداویستییە‬ ‫سەرەكییەكانی ناو ماڵ؟!‬ ‫ێ هەموو الیەكمان‬ ‫ئایا ناب ‌‬ ‫ێ‬ ‫لەخۆمان بپرسین ك��ە‪ :‬ك ‌‬ ‫ب��ەرپ��رس��ی��ارە ل��ە پۆشینی‬ ‫پ��ۆش��اك��ی زۆر ن���ام���ۆ بە‬ ‫دابونەریتی كوردەواری لەالیەن‬ ‫ئ��اف��رەت��ان��ەوە؟! ت��ەن��ان��ەت‬ ‫گ��ەی��ش��ت��ووەت��ە ئ���ەو ئاستە‬ ‫ێ جار‬ ‫نەخوازراوەی كە هەند ‌‬ ‫بەشێك لە دای��ك و خوشكە‬ ‫گ����ەورەك����ان‪ ،‬ح��ەزەك��ان��ی‬ ‫خ��ۆی��ان ب��ە ك��چ��ە ب��چ��وك و‬ ‫مێردمناڵەكانیان تێر دەكەن‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی كە پۆشاكی زۆر‬ ‫نەشیاو و ناشایستە دەكەنە‬ ‫ب��ەر مناڵە بچوكەكانیان و‬ ‫لەگەڵ خۆیان دەیانبەن بۆ‬ ‫ب���ازاڕو س���ەردان و گەشت و‬

‫سەیران!! چونكە خۆیان‬ ‫ت��ازە بە عەیبەو نەنگی‬ ‫و ناشیرینی دەزان��ن لەو‬ ‫تەمەنەدا ئەو پۆشاكانە‬ ‫لەبەر بكەن!!‬ ‫ێ ب��ەڕاس��ت ئەوە‬ ‫ئ��ەر ‌‬ ‫نامۆ و نەشیاو نییە كە‬ ‫ێ‬ ‫هەندێك ك��ەس‪ ،‬هەند ‌‬ ‫وێنەی تایبەت دەگرن و لە‬ ‫سایت و پەیجە تایبەتەكانی‬ ‫خۆیان لە (فەیس بووك)‬ ‫و هتد‪ ،‬باڵویان دەكەنەوە‬ ‫و نومایشیان دەك��ەن بۆ‬ ‫هەمووان؟! جێی شەرم و‬ ‫لەسەر وەستان نییە كە‬ ‫ێ م��اڵ و‬ ‫دەبینین ه��ەن��د ‌‬ ‫خێزان ـ بە ئامادەبوونی‬ ‫دای��ك و ب��اوك و خوشك‬ ‫و برای گەنج و هەرزەكار‬ ‫ـ ت��ەم��اش��ای ئ���ەو فیلم‬ ‫و درام���ای���ان���ە دەك���ەن‬ ‫ك��ە دی��م��ەن��ی ن��ەش��ی��او و‬ ‫سێكسییان تێدایە و ئەم‬ ‫تەماشاكردنەش ئاسایی‬ ‫بووەتەوە بەالیانەوە؟!‬ ‫ئ���ای���ا ه���ەم���وو ئ��ەم‬ ‫دی���اردەو حاڵەتە خ��راپ‬ ‫و ناشایستانە‪ ،‬هەمووان‬ ‫لێی ب��ەرپ��رس��ی��ار نین؟‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ح��ك��وم��ەت و‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكان؟‬ ‫كەناڵەكانی ڕاگەیاندن؟‬ ‫ئایا ه��ەر ئ��ەوان نەبوون‬ ‫كە كارئاسانیان ك��رد و‬ ‫ڕێیانخۆشكرد بۆ ئەم دەردە‬ ‫كوشندە و تێكدەرانە؟‬ ‫ئ��ەوان نەبوون كە بوونە‬ ‫ه��ۆك��اری كەمبوونەوەی‬ ‫ئ��ەخ�لاق و ڕەوش����ت و‬ ‫الوازی پ��اب��ەن��دب��وون‬ ‫ب���ە ب��ەه��ا ئ��ەخ�لاق��ی و‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ی��ەك��ان��ەوە؟‬ ‫ئ������ەوان ن����ەب����وون كە‬ ‫پابەندبوون بە دابونەریتی‬ ‫كوردەوارییان خستە ژێر‬ ‫پرسیارەوە؟ ئایا حكومەت‬

‫بۆ چێژوەرگرتن لەمانای ژیان‬

‫‪24‬‬

‫‪25‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئایینی‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫بەرپرسیار نییە لەم‬ ‫ح��اڵ��ەت و دی���اردە دزێ��و‬ ‫و ناشیرینانە؟ تەنانەت‬ ‫پ��ۆش��ی��ن��ی ج��ل��وب��ەرگ��ی‬ ‫ك����وردی‪ ،‬وەك شتێكی‬ ‫یاساغ و قاچاخی لێهاتووەو‬ ‫ت��ەن��ه��ا ل���ە ب��ۆن��ەك��ان��دا‬ ‫دەب��ی��ن��رێ��ن‪ ،‬ئ��ەوان��ی��ش‬ ‫بوونەتە جلوبەرگی كوردی‬ ‫ئ��ەوروپ��ی‪ ،‬زۆر نامۆ بە‬ ‫ن��ەری��ت��ی ك�����وردەواری؟!‬ ‫سەیر و سەمەرەی ئاخر‬ ‫زەمان نییە كە وەزارەتی‬ ‫پەروەردە تەنها یەك ڕۆژ‬ ‫مۆڵەت دەدات مامۆستایان‬ ‫و قوتابیان جلوبەرگی‬ ‫ك�����وردی ب��پ��ۆش��ن‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا كە ئ��ەزم��وون و‬ ‫حكومەتێكی سەربەخۆمان‬ ‫هەیە و باسی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆش دەك��ەی��ن؟!‬

‫ئ�����ەی ن���ام���ۆ ن��ی��ی��ە ك��ە‬ ‫ڕاگەیاندنكار و پێشكەشكاری‬ ‫ب���ەرن���ام���ەك���ان و ب��ێ��ژەری‬ ‫هەواڵی كەناڵە تەلەفزیۆنی‬ ‫و ئاسمانییەكانمان‪ ،‬تەنها لە‬ ‫جەژنەكانی قوربان و ڕەمەزان‬ ‫و ڕۆژانی نەورۆزدا جلوبەرگی‬ ‫كوردی دەپۆشن؟!‬ ‫ئێستە ئیدی كاتی ئەوە‬ ‫هاتووە ئەو پرسیارە لەخۆمان‬ ‫بكەین كە‪ :‬ئایا ئەم شااڵوی‬ ‫تێكدانی ئەخالق و ڕەوشتەی‬ ‫ك��ە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن‬ ‫ێ الی��ەن و دەزگ��او‬ ‫و ه��ەن��د ‌‬ ‫ناوەندو ب��ازرگ��ان‪ ،‬دەستیان‬ ‫داوەت �ێ‌‪ ،‬كاری خۆی كردووە‬ ‫یان نا؟! ئایا پابەندبوون بە‬ ‫ئ��ەرزش و بەها ئەخالقی و‬ ‫ڕەوشتییەكان و داب و نەریتە‬ ‫كوردەوارییەكان‪ ،‬الواز نەكراون‬ ‫و الواز نەبوون؟! ئایا نرخ و‬

‫سەنگینیمان الی كەسانی‬ ‫دیكە كەمی ن��ەك��ردووە و بە‬ ‫چ��اوی س��وك��ەوە تەماشامان‬ ‫ناكەن؟!‬ ‫تاك و خێزان و كۆمەڵگە‬ ‫و حكومەت و سەرجەم الیەنە‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��دارەك��ان‪ ،‬دەب �ێ‌‬ ‫ب��اش ئ��ەوە بزانن و لەپێش‬ ‫چاویان بێت كە ئێمە ئەگەر‬ ‫موسڵمان بین و پابەند بین‬ ‫بە ڕێنوماییە ئاینییەكانەوە‬ ‫ـ كە بەشێكی زۆریان باسی‬ ‫ئەخالق و ڕەوش��ت دەك��ەن ـ‬ ‫ئەوا هەمووان لێی بەهرەمەند‬ ‫دەب��ی��ن و كەمترین كێشەو‬ ‫ت����اوان ڕوو دەدات‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر ـ بە هەر پاساوێكیش‬ ‫بێت ـ حكومەت و الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان هاندەر نین‬ ‫ب��ۆ پابەندی ئایینی‪ ،‬ئ��ەوا‬ ‫با ه��ان��دەر بن بۆ پابەندی‬

‫ئەخالقی و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫دابونەریتە جوان و چاك و‬ ‫ڕەس��ەن��ە ك��وردەواری��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ی��ەك��ەم ك���ەس كە‬ ‫ل��ە ب�ێ‌ ئەخالقی و پابەند‬ ‫نەبوونی ئەخالقی كۆمەڵگە‬ ‫زیانمەند ببێت‪ ،‬حكومەت و‬ ‫دەزگ��ا و فەرمانگەكانیەتی‪،‬‬ ‫ك��ە س��ەرق��اڵ��ی و كێشەی‬ ‫فراوانیان بۆ دروست دەبێت‪،‬‬ ‫پێچەوانەكەشی هەر ڕاستە‪،‬‬ ‫كەوابوو با چیدی لەوە زیاتر‬ ‫دەرف��ەت نەڕەخسێنرێت بۆ‬ ‫شااڵوی تێكدانی ئەخالقی و‬ ‫كەمكردنەوە و لەناوبردنی بەها‬ ‫ئەخالقی و ڕەوشتییەكان‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ڕاڤەی ئایەتەكان‬ ‫ێ لە‬ ‫لەتەفسیری (تیشك ‌‬ ‫قورئانی پ��ی��رۆز)ی مامۆستا‬ ‫(ئ��ی��ب��راه��ی��م م���ەردۆخ���ی)‬ ‫وەرگیراوە‪.‬‬

‫‪-1‬هەستی خۆشی و پێكەنین و بەهێزی لە خودی خۆتدا بێنە فڕین و دڵخۆش ببە بەرامبەر هەموو كەس ‌ێ و هەموو شتێك‪2.‬ـدوعا‬ ‫كردن كاریگەرییەكی زۆری لەسەر مرۆڤەكان هەیە هەوڵبدە كە هەمیشە دوعا بۆكەسانی دەوروبەرت و خۆت بكەیت‪.‬‬ ‫‪-3‬خوێندنەوەت لەبیر نەچێت‪ ،‬چونكە خوێندنەوە دەبێتە هۆی زیادبوونی زانیاری وهەروەها توانای قسەكردن لەتۆدا بەرزدەكاتەوەو‬ ‫بەهێزی دەكات‪.‬‬ ‫‪-4‬لەبێدەنگی چێژوەرگرە‪ ،‬چونكە دەنگە دەنگ و هاوار هاوار بنەرەتی نارەحەتی و گۆشەگیریە‪.‬‬ ‫‪-5‬مۆڵەت بە خۆت بدە بۆ بینینی خەون‌و خەیاڵ‪ ،‬چونكە رۆژێك دێتەدی‪.‬‬ ‫ێ كات دیاری بۆ خۆت بكڕە‪ ،‬چونكە دیاری هەرچەندە بچوكیش بێت حاڵ و دڵ ودەرونت گۆڕانی بەسەردا دەهێنێت‪.‬‬ ‫‪-6‬هەند ‌‬ ‫‪-7‬پالن دابن ‌ێ بۆ رۆژەكانی ژیانت بەم جۆرە زۆركات بەفیڕۆ نادەیت‪.‬‬ ‫ێ پێكبهێنە‪.‬‬ ‫‪8‬ـ لەهەر ڕۆژێكی ژیانت ڕۆژێكی نو ‌‬ ‫‪9‬ـ بڕوا بكە بەخوداو هەموو شت ‌ێ بدەرە دەستی خۆی‪ ،‬چونكە خۆی بەباشی دەزانێت كەخێرو خۆشی لەچی دایە‪.‬‬ ‫ێ بڕۆیت‪.‬‬ ‫‪10‬ـوریا ببە كەلەكوێدا ڕاوەستاوی و دەتەوێت چی بكەیت یا بۆكو ‌‬ ‫‪11‬ـ لەكاتی توڕەییدا هەوڵبدە كەخۆت كۆنتڕۆڵ بكەیت‪ ،‬چونكە هەر توڕە بونێك پەشیمانی لەدواوەیە‪.‬‬ ‫ێ ئەنجامی بدەیت‪.‬‬ ‫‪12‬ـ لەهەموو كاتەكانی ژیانتدا و لەهەموو كاروبارەكانتدا پرس و ڕاوێژ بكە سەبارەت بەو كارەی كەدەتەو ‌‬ ‫‪13‬ـ لەبنیادنان و پێكهێنانی هەر بیرۆكەیەكی نەگەتیڤ خۆت بەدوربگرە ‪.‬‬ ‫‪-14‬ئومێد باشترین خاڵە بۆ سەركەوتنی هەر كەسێك لەهەر بوارێكدا كەهەیە‪.‬‬ ‫‪-15‬كات دابن ‌ێ و ئامانجەكانت لەسەر كاغەز بنوسە و بەردەوام سەیری بكە‪ ،‬چونكە وات ل ‌ێ دەكات كەوا هەست بكەی كەخەریكە‬ ‫نزیك دەبیتەوە لەئامانجەكەت‪.‬‬ ‫‪16‬ـ لەكۆتای هەر ڕۆژێكدا كاتێكی باش بۆخۆت دیاری بكەو بیربكەرەوە كە ئەمرۆ چیت كردوە كە بەسود بووە یان چیت ئەنجام‬ ‫داوە كەب ‌ێ سود بووە و یابۆچی ئەوكارەت ئەنجام داوە؟چونكە دەبێتە هۆی ئەوەی كە لێپرسینەوەت لەبارەی خۆتەوە هەبێت بەر‬ ‫لەئەوەی كە كەسانی تر لێپرسینەوەت ل ‌ێ بكەن سەبارەت بەئەوكارەی كە ئەنجامتداوە ‪.‬‬ ‫‪-17‬هەست ودڵسۆزیت بنوێنە بۆ ئەندامانی خێزانەكەت‪ ،‬چونكە بە ئەنجامی ئەم كارە خێزانێكی پتەوو بەختەوەر پێك دێت‬ ‫وخۆشەویستی لەنێوانتاندا دروست دەبێت‪.‬‬ ‫‪-18‬لەناخۆشیەكان و نەهامەتیەكانی ژیان زۆر دڵگران مەبە‪ ،‬هەروەكو چۆن خۆشی و پێكەنین پێویستە بۆ ژیان بەو جۆرەش بڕێك‬ ‫ێ كات و لە جێی خۆیدا پێویستە لەكاتی نارەحەتیدا‪ ،‬لەكاتی پێكەنینیش دا تەنها پەنا بۆ خودا بەرە ‪.‬‬ ‫ناخۆشی بۆ ژیان هەند ‌‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی سەركەوتن‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫و‪/‬خەیاڵ هەڵەبجەیی‬

‫هونەرمەندی شێوەكار ئاشنا ئەحمەد؛‬

‫‪26‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ئا‪ :‬گۆنا محێدین‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ساڵی (‪ )1969‬لە شاری سلێمانی لە‬ ‫دایك بووە‪ ،‬ئێستا لە ستۆكۆلم دەژی‪.‬‬ ‫‪ 1989‬پەیمانگای هونەرە جوانەكانی‬ ‫سلێمانی تەواو كردووە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1994 - 1990‬وەك مامۆستا‬ ‫وانەی هونەری ووتۆتەوە لەكوردستان‪.‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی ‪ 1994‬ژی��ان��ی ه��اوس��ەری‬ ‫پێكهێناوەو ل��ە ووالت���ی س��وی��د نیشتە‬ ‫جێدەبێت‪.‬‬ ‫پاش فێربوونی زمانی سویدی تاساڵی‬ ‫‪ 2006‬بەردەوامی بەكاری مامۆستایی خۆی‬ ‫داوە‪ ،‬لەووالتی سووید بۆ تەمەنی منداالن‌و‬ ‫گەورە سااڵن‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2006‬دەست دەكات بە خوێندن‬ ‫لە بواری ئەندازیاری ئاوو ئ��اوەڕۆ‪ ،‬ئێستا‬ ‫وەك ئەندازیار كاردەكات‌و كاتی ئازادیشی‬ ‫بۆ وێنەكێشان تەرخانكردووە‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫خ�����ات�����وو ئ��اش��ن��ا‬ ‫لەسەردانێكیدا ئەمساڵ‬ ‫ب��ۆك��وردس��ت��ان كۆمەڵی‬ ‫چ������االك������ی ج����وان����ی‬ ‫پێشكەشكرد‪ ،‬ل��ەوان��ە‬ ‫كردنەوەی پێشانگایەكی‬ ‫ت����ای����ب����ەت ب����ۆك����ارە‬ ‫لەهۆڵی‬ ‫هونەرییەكانی‬ ‫م��ۆزەخ��ان��ەی سلێمانی‪،‬‬ ‫ك����ە چ����ەن����د ڕۆژێ�����ك‬ ‫ب����ەردەوام ب��وو‪ ،‬هەمان‬

‫پێشانگا ل��ەه��ەن��دی ش��اری‬ ‫ت��ری كوردستان پێشاندرا‪،‬‬ ‫هەروەها هێنانەوەی كۆمەڵێ‌‬ ‫دەرمانی دەگمەن و بەسوود‬ ‫بۆ نەخۆشانی نەخۆشخانەی‬ ‫هیوا‪.‬‬ ‫ئەوەی كە زۆر گەورەیی‬ ‫ئ���ەم خ��ان��م��ە دەردەخ�����ات‬ ‫جیا لە هەموو مرۆڤێكی تر‬ ‫ئەوەیە كەزۆر بە گەشبینیەوە‬ ‫دەروانێتە ژی��ان‪ ،‬سەرەرایی‬ ‫نەخۆشییەكی قورسو گران‬ ‫كەساالنێكە ئ��ەم خاتوونە‬

‫دووچاری بووە كەساڵی ‪1990‬‬ ‫توشی ل��ەرزو تایەكی سادە‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ەه��ۆی تەشخیسی‬ ‫(دی���اری���ك���ردن���ی) ه��ەڵ��ەوە‬ ‫لەالیەن پزیشكەوە‪ ،‬توشی‬ ‫دەبیت و تائیستاش بەردەوام‬ ‫چ��ارەس��ەردەك��رێ��ت‪ ،‬دواج��ار‬ ‫نەشتەرگەرییەكیش‬ ‫چەند‬ ‫دەك���ات‪ ،‬ب��ەاڵم سەركەوتوو‬ ‫نابێت‪ ،‬ماوەیەكی زۆر لەسەر‬ ‫ق��ەرەێ��ڵ��ەی نەخۆشخانە لە‬ ‫سووید بەسەردەبات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوون��ی��ای هونەر بەجۆرێكە‬

‫بەردەوام هەموو ئان و سات ‌‬ ‫ێ‬ ‫لە رۆحتایەو لەگەڵتا ئەژی‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەساتە قورسەكانی‬ ‫ژیاندا ملت دەگرێ‌ بۆ ئەوەی‬ ‫شاكارێك بەرهەم بێنی‪ ,‬ئاشنا‬ ‫دەوڵەتیش لەم هەست و حاڵە‬ ‫بەدەرنەبوو‪ ،‬ئەوماوە دوورو‬ ‫درێ���ژەی ن��او نەخۆشخانەو‬ ‫ئ���ازارە قوورسەكانی ك��ردە‬ ‫فرسەتیكی گ��ەورە بۆ كارە‬ ‫هونەرییەكانی و لەگەرانەوەیدا‬ ‫ب��ۆك��وردس��ت��ان ج��وان��ت��ری��ن‬ ‫پیشانگای هونەری پێشكەش‬

‫‪27‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫وەک ئەندازیارێک کارە هونەرییەکانم‬ ‫بەسەرکەوتوویی ئەنجامدەدەم‬

‫بە میللەتەكەی كرد‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا ب��ەه��ۆی گ��ران��ی و‬ ‫قورسی نەخۆشییەكەیەوە ئەو‬ ‫دەرمانانەی بۆ بەكارئەهێنرا‬ ‫بۆیانگۆڕی بە قورستر‪ ،‬بەالم‬ ‫ئ��ەم خاتوونە هونەرمەندە‬ ‫دڵسۆزە بیری لەوە كردەوە‬ ‫ن��اب��ێ��ت دەرم���ان���ەك���ان كە‬ ‫رێژەیەكە زۆر ب��وو فڕێیان‬ ‫ب��دات گەر بیشیگەرێنێتەوە‬ ‫بۆ نەخۆشخانەكەی لەسوید‬ ‫ئ����ەوان ن��ەری��ت��ی��اوای��ە ئ��ەو‬ ‫چ����ارەس����ەرەی ك��ە ب��ۆی��ان‬ ‫بگەرێتەوە ف��رێ��ی��دەدەن بۆ‬ ‫ن��ەخ��ۆش��ی��ك��ی ت��ر ب��ەك��اری‬ ‫ناهێنن‪.‬‬ ‫ئاشنا خاتون لەگەڵ كارە‬ ‫هونەرییەكانیدا سەرجەم ئەو‬ ‫دەرمانو دەرزیانەی بەهاوكاری‬ ‫كۆمەڵێ‌ كەسی دلسۆز لەناو‬ ‫حكومەتا دەیاهینیتەوە بۆ‬ ‫ك��وردس��ت��ان و پیشكەشی‬ ‫نەخۆشخانەی‬ ‫نەخۆشانی‬

‫هیوای دەكات‪.....‬‬ ‫لێمان پرسی بۆچی لە‬ ‫زۆرینەی كارەكانیدا لەفافی‬ ‫بەكارهێناوە؟ وتی‪" :‬من زۆر‬ ‫جیا لە كەسە نەخۆشەكان‬ ‫سەیری هۆكارە پزیشكییەكان‬ ‫دەك����ەم‪ ،‬زۆر ج��وان��ن الم‪،‬‬ ‫چونكە ب���ەردەوام هاورێمن‬ ‫و هۆكارن بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫ئازارەكانم‪ ،‬بۆیە دەمەویت‬ ‫بەشداربن ل��ەك��اروو هەستە‬ ‫هونەرییەكانم‪ ،‬لەفافم بۆ‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی س��ەرب��ان��و‬ ‫هەندێ‌ دیكۆر لەكارەكانمدا‬ ‫ب��ەك��اره��ێ��ن��اوە س��ەرج��ەم‬ ‫هۆكارەكانی ژارەس��ەر مژدە‬ ‫بەخشن بۆمرۆڤەكان"‪.‬‬ ‫پ��ێ��م��ان وت ئ��ای��ە ئ��ەم‬ ‫نەخۆشییە گ��ران‌و بەئازارە‬ ‫كاری نەكردۆتە سەر ژیان و‬ ‫كارە هونەریەكانت؟‬ ‫بەپێكەنینیكی پ��ر پر‬ ‫ل��ەه��ی��واوە وت���ی "م���ن زۆر‬

‫ه��ی��وام ب��ە ژی��ان��ە‪ ،‬دڵخۆشم‬ ‫بەژیان تائەوساتەی لەژیانام‬ ‫بەهیواو خۆشی‌و خەندەوە‬ ‫ئ��ەژی��م و هەرگیز ناوەستم‬ ‫ل��ەك��ارك��ردن" وت��ی‪" :‬كاتێك‬ ‫كەمن وەك مامۆستا وانەی‬ ‫هونەرم دەوتەوە لەسوید كە‬ ‫نەخۆشییەكەم وای لیكردم‬ ‫نەمئەتوانی زۆر لەسەرپێ‬ ‫ب��ووەس��ت��م ل��ەس��ەر كورسی‬ ‫وانەم دەوتەوە‪ ،‬لەوێ‌ وتیان‬ ‫ئیتر نابێ‌ وان��ە بڵێیتەوە‪،‬‬ ‫دەبێت داوابكەیت خانەنشین‬ ‫بكرێیت‪ ،‬بەراستی ئەمە بۆمن‬ ‫زۆر ق��ورس��ب��وو پێشوەخت‬ ‫خ��ان��ەن��ش��ی��ن ب��ك��رێ��م بچمە‬ ‫ماڵەوە و دانیشم‪ ،‬نەمتوانی‬ ‫قبووڵی بكەم یەكسەر هەوڵی‬ ‫خوێندنێكمدا كە زۆر جوڵەو‬ ‫رۆشتنی پێوویست نەبێت‪،‬‬ ‫چوم دەستمكرد بەخوێندنی‬ ‫ئ��ەن��دازی��اری ئ���اوو ئ���اوەڕۆ‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ە ب��ۆم��ن زۆر باشبوو‪،‬‬

‫بەسەركەوتویی‬ ‫توانیم‬ ‫ت����ەواوی ك��ەم و ئێستا‬ ‫وەك ئەندازیار كاردەكەم‬ ‫و ك��ات��ی زۆری���ش���م بۆ‬ ‫ه���ون���ەرەك���ەم ت��ەرخ��ان‬ ‫دەكەم"‪.‬‬ ‫ئ���اش���ن���ا دەوڵ������ەت‬ ‫خ���اوەن���ی ه��اوس��ەرێ��ك��ی‬ ‫م��ی��ه��رەب��ان و كوڕێكی‬ ‫ج��وان��ە ك��ە ب�����ەردەوام‬ ‫سێبەری سەركەوتنەكانین‬ ‫و هاوكاری دەكەن‪ ،‬خاتوو‬ ‫ئاشنا خ��اوەن��ی چاالكی‬ ‫زۆرە لەوانە‪:‬‬ ‫لەسالەكانی ‪-1984‬‬ ‫‪ 1989‬ب��ەش��داری گشت‬ ‫پ��ێ��ش��ان��گ��ای س��االن��ەی‬ ‫پ��ەی��م��ان��گ��ای ه��ون��ەرە‬ ‫جوانەكانی ك���ردووە لە‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫پ�����ێ�����ش�����ان�����گ�����ا‬ ‫تایبەتییەكانی‪:‬‬ ‫‪ 1996‬ل��ەگ��ەل��ەری‬‫دال���ی ل��ە هودیكسڤاڵ‪-‬‬ ‫وواڵتی سوید‬ ‫‪huset‬‬ ‫‪2000‬‬‫‪ ABF‬لەستۆكهۆڵم‬ ‫‪ 2001‬لەكتیبخانەی‬‫ئینبی بیری –داندرید‬ ‫‪ 2003‬لە فالون‬‫‪ 2009‬ل��ەس��ی��ت��ی‬‫ك���ۆن���ف���راس \خ���ان���ەی‬ ‫ئەندازیاران –ستۆكهۆلم‬ ‫‪ 2010‬لەئینفرەسیتی‬‫–ئۆپالندس ڤێسبی‬ ‫‪ 2011‬لەشیستا مێسا‬‫–ستۆكهۆڵم‬ ‫‪ 2012‬ل��ە داڤنشە‬‫ئارت –ستۆكهۆڵم‬ ‫‪ 2012‬هۆلی شانەدەر‬‫‪/‬هەولێر‬ ‫پێشانگای هاوبەشی‬ ‫زۆری هەیە ل��ەن��اوەو لە‬ ‫دەرەوەی ووالت‪ ،‬ئەندامە‬ ‫ل��ەزۆری��ن��ەی رێ��ك��خ��راوە‬ ‫هونەرییە جیهانییەكان‪.‬‬

‫نەبەز پێنجوێنی؛ شاعیر‪:‬‬

‫‪28‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫نەبەز پێنجوێنی؛ ئەو شاعیرە هەست ناسكەیە هەر بەدیداری‬ ‫فێردەبیت كە ب ‌ێ هیوا نەبیت لەژیان‪ ،‬كاتێك لەبن دارئەرخەوانەكەی‬ ‫ئەو شاعیرە وچانێك دەدەین‪ ،‬ئیدی لەوێوە فێردەبین ژیان هێندەی‬ ‫خەمەكانی جوانی بەخشیوە بەمرۆڤ‪ ،‬نەبەز لەپایزی خەزاندا‬ ‫پێماندەڵێت "دڵت لەبیری سایەقەی شەوانی پایز غافڵ مەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫پێدەچێت بەتەنها وشەیەكی ناسك پایز ببێتە بەهاری ژیانت"‪،‬‬ ‫بەوشە ناسكەكانی فێرت دەكات خۆشەوستی پایز دەتهێنێتەوە نێو‬ ‫گوڵزاری بەهاری تەمەنت‪ ،‬چەند ساتێك لەگەڵ ئەو شاعیرە هەست‬ ‫ناسكەدا بەسەربەرە‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئەدیبە ئەحمەد‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ن��ەب��ەز‬ ‫ئاشناكرد؟‬ ‫ن��ەب��ەز پێنجوێنی‪ :‬ناتوانم‬ ‫بەدیاریكراوی بڵێم فاڵن شاعیر‬ ‫ك���اری���گ���ەری ه���ەب���ووە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫لەسەرەتای شیعر نووسینمەوە‬ ‫ش��ی��ع��رەك��ان��ی ق��ان��ع ئ��ەوان��ەی‬ ‫لەبواری كۆمەاڵیەتیدا نوسراون‬ ‫ی��ان شیعرەكانی بێكەس كە‬ ‫كرابوون بەسرودو لەقوتابخانە‬ ‫ئ��ەوت��ران‪ ،‬وەك (خوایە وەت��ەن‬ ‫ئ��اواك��ەی) ی��ان (شاخی ڕەنگاو‬ ‫ڕەنگی گۆیژە)و هەند ‌ێ شیعری‬ ‫ت��ر‪ ،‬ی��ان پەندەكانی پیرەمێرد‬ ‫ی��ان كاسێتەكانی ش��وك��رواڵی‬ ‫بابان‪ ،‬ئەوانە بەشێوەكی گشتی‬ ‫شیعریان پێناساندم‪ ،‬لەئێستایشدا‬ ‫شیعرەكانی مەحوی‌و نالی‌و گۆران‌و‬ ‫وەف��ای �ی‌و هەند ‌ێ شاعیری تر‪،‬‬ ‫كاریگەری زۆریان هەیە لەسەرم‪..‬‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬شیعر چ‬ ‫كاریگەرییەکی لەسەر كەسێتی‬ ‫نەبەز پێنجوێنی هەبووە؟‬ ‫نەبەز پێنجوێنی‪ :‬من ئەبینی‬ ‫وەك سایەقەی شەوێكی پایز‬ ‫ئ��ارام‪ ،‬وەك دەری��ا هێمن‪ ،‬وەك‬

‫نم‪..‬نم‬ ‫بەرلەوەی ڕەنگەكانی ژیان لەیەك جیابكەمەوە‌و ئاوازەكان‌و ئازارەكان بناسم‪ ،‬هێشتا ئاشنا نەبووم بەئەلف بێی قوتابخانە‪،‬‬ ‫لەخەونی منااڵنەی قوڵی خۆمدا بووم‪ ،‬بڕیاردرا ببمە قوربانی جیاوازییەكانی ژن‌و پیاوێك‪ ،‬دایكم بەرە‌و الیەك ڕێی ژیانی گرتەبەر‌و‬ ‫باوكیشم بەرەو ڕێیەكی دی‪ ،‬منیش لەو نێوەندەدا مامەوە‪ ،‬تەمەنم سێ‌ ساڵ‌و نیو دەبێت دەكەومە ماڵە مامێكم‪ ،‬ئەوە سەرەتای‬ ‫تیغی ڕۆژگار بوو‪ ،‬ئیدی كە چاوم بەدونیا هەڵهێنا دوور لەنازی دایكم لەژیر زەبری باوەژنە دڵڕەقەكەمدا ژیانم ناسی‪ ،‬زۆركەس‬ ‫كە چاولێكدەنێت بیر لە مناڵی خۆی دەكاتەوە لەوانەیە بیر لە سەیرانێك خۆشیەك یان جەژنێك یان دیالنێیەك یان‪ ....‬هتد‬ ‫بەاڵم‪ ،‬من كە بیر لە مناڵیم دەكەمەوە تەنها وێنەی چاوە هەمیشە تەڕەكانی خۆم دێتەبەر چاوم‪ ،‬ئازار‌و بێنازیە بەردەوامەكەی‬ ‫خۆمم بیردێتەوە‪ ،‬بیر لە ڕۆژەكانی سەرشتنم دەكەمەوە كە نەمدەوێرا هاوارێك بكەم‪ ،‬فرمێسكە گەرمەكانم تێكەڵ بەكەفی‬ ‫دەم‌وچاوم دەبوون دڵۆپە ئاوەكان نقرچی لێئەگرتم‪ ،‬هەستم دەكرد گۆشتی جەستەم پارچەپارچە لێكراوەتەوە‪ ،‬ئای قەت ئەو‬ ‫ئازارانەم لەیاد ناچن‪.‬‬ ‫جارێكیان شەكر شكێنێكی كێشا بەسەرما نیوەی دەمەكەی چەقیەسەرم‪ ،‬ڕۆژێكی دی پێی وتم ئادەی ئەو عەرزە ماچ بكە‪ ،‬كە‬ ‫ماچم كرد لەدواوە لەقەیەكیدا لەپشتەسەرم دەم‌و لوتم هەمووی بوو بەخوێن‪ ،‬قوتابی پۆلی شەشی سەرەتاییی بووم لە خوێندن‬ ‫بێبەش كرام‌و دەستم بەكاركردن كرد‪ ،‬هەرچەندە زۆر زۆر تامەزرۆی خوێندن بووم‪ ،‬بەاڵم نەمتوانی درێژە بەخوێندن بدەم‪ .‬دواجار‬ ‫بڕیارمدا ببمە پێشمەرگەی الیەنێك‪ ،‬ئەو كاتە شەڕی ناوخۆش هەبوو‪ ،‬بەاڵم ژیانی ناو مەقەڕێكم پێخۆشتر بوو لە ژیان لەگەڵ‬ ‫باوەژندا‪ ،‬ڕۆژێك بینیم باوكم هات بۆ الم‌و بردمیەوە كردمی بەشوانی دێ‌‪.‬‬ ‫تەمەنم بوو بە سیانزە ساڵ هەستم دەكرد كە گەورە بووم دەتوانم هەڵبێم‪ ،‬بۆیە ڕۆژێك لەدەست ئازاری ڕۆحم ڕێمگرتەبەر‬ ‫بەرەو سلێمانی هەڵهاتم‪ ،‬نازانم چۆن بوو ماڵی باپیرمم دۆزیەوە‪ ،‬لەوێشەوە چوومە الی دایكم هەرچەندە ئەو شووی كردبوەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەستم كرد باوە پیاوەكەم لەباوكم دڵسۆزترە بۆم‪ ،‬پاش ماوەیەك باوكم ئاشتی كردمەوە‌و بردمیەوە الی خۆی‪ ،‬كەچی‬ ‫ماڵەكە هەر جەهەنەمەكەی جاری جاران بوو‪ ،‬ئەمجارە بەیەكجاری ماڵم بەجێهێشت‪ ،‬تەمەنم چواردەساڵ بوو دەستم بەكاركردن‬ ‫كرد‪ ،‬لەپاكەت فرۆشتنەوە پاشان ماوەی چوار ساڵ لە عەلوەكە حەمالیم كرد‪ ،‬دایكم تا كوڕەكەی لەدەست نەدات‌و خزمێكی باوكم‬ ‫نەهێنم‪ ،‬بۆیە لەتەمەنی شانزە ساڵیدا كەسێكی نزیكی خۆی لێ مارەكردم كە زۆر لە خۆم گەورەتر بوو لەتەمەنا‪ ،‬ئیدی ئەركی‬ ‫ماڵ‌و مناڵیشم بەسەراكەوت‪ ،‬بۆیە هەروەك چۆن چێژم لەمناڵیم نەكرد هەروا چێژیشم لە هەرزەكاری‌و پاشان ژیانی هاوسەرگیری‬ ‫نەكرد‪ ،‬هەمیشە جیاواز بیر دەكەینەوە‪ ،‬تا ئەم تەمەنە گەیشتم زۆر كارم كردوون‪ ،‬بەقاڵی‌و حەمالی‌و پاشان نەوت هێنان لە‬ ‫سنورەوە‌و ماسی فرۆشتن‌و هەنگوین فرۆشتن‌و تا شوفیری‪...‬‬ ‫ئێستا باری ئابوریم زۆرباشە هەمیشە سوپاسی خوای گەورە دەكەم كە پشت‌و پەناو هاوكارم بوو‪...‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬نەبەز‬ ‫پێنجوێنی كێیە؟‬ ‫ن���ەب���ەز پێنجوێنی‪:‬‬ ‫س��وپ��اس ب��ۆ ئ��ەم دی���دارە؛‬ ‫م��ن ن���اوم (ئ����اوارە سدیق‬ ‫حەمە م��ەج��ی��د)‪ ،‬ن��ازن��اوی‬ ‫شیعریم نەبەز پێنجوێنیە‪،‬‬ ‫لەساڵی (‪ )1979‬لەسەرەتای‬ ‫شەڕی نێوان عێراق‌و ئێران‬ ‫ل��ەش��ارۆچ��ك��ەی پێنجوێن‬ ‫ل���ەدای���ك���ب���ووم‪ ،‬ب��ەه��ۆی‬ ‫ئ���ەو ش���ەڕە ن��ەگ��ری��س��ەوە‬ ‫بنەماڵەكەمان زێدی خۆیان‬ ‫بەجێهێشتووەو ئاوارەبوون‬ ‫هەر لەبەرئەوەیش ناونراوم‬ ‫ئ��اوارە‪ ،‬ئێستا دانیشتووی‬ ‫شاری سلێمانیم‌و خێزاندارم‬ ‫خ��اوەن��ی دوو كچی جوانم‬ ‫بەناوەكانی (بارین)و (ئارین)‬ ‫ك��اری ڕۆژان���ەم كارمەندی‬ ‫كۆمپانیایەكی ئەهلیم‪.‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬سەرەتای‬ ‫شیعر نووسینت دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ كەی؟‬ ‫نەبەز پێنجوێنی‪ :‬هەر‬

‫لەپۆلی سێیەمی سەرەتاییەوە‬ ‫ئاشنابووم بەشیعرو زیاتر شیعرە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی قانع‌و بێكەسم‬ ‫دەخ��وێ��ن��دەوە‪ ،‬كاتیك تەمەنم‬ ‫گەیشت ب��ە (‪ )13‬س��اڵ ئیدی‬ ‫هەستمكرد كاتی ئەوەیە بەخۆم‌و‬ ‫خ���ەی���اڵ‌و ج��ان��ت��ای��ەك��ی بچوك‬ ‫لەمەعریفەوە سەفەربكەم بۆ ئەو‬ ‫نیشتیمانەی پێی ئەڵێن شیعر!!‬ ‫كاتێك گەیشتمە ئ��ەو ‌ێ بینیم‬ ‫دنیایەكی هێندە جوان‌و ڕازاوە بوو‬ ‫نەمتوانی بێمەوە بۆ ئەو شوێنەی‬ ‫ك��ە پێشتر لێی ب����ووم‪ ،‬بۆیە‬ ‫تاهەنوكە ل��ەو ‌ێ بەئارامی ژیانم‬ ‫بەڕێدەكەم‪..‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬چەند بەرهەمی‬ ‫شیعریت هەیەو ناویان چیە؟‬ ‫ن��ەب��ەز پێنجوێنی‪ :‬ساڵی‬ ‫(‪ )2004‬یەكەم بەرهەمی شیعریم‬ ‫ب�ڵاوك��ردەوە بەناوی (خەزانی‬ ‫خۆزگە)‪ ،‬ئێستایش بەرهەمێكی‬ ‫ترم ئامادەیە بۆ چ��اپ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫خ��وای گ���ەورە كارئاسانیم بۆ‬ ‫بكات بەنیازم لەشێوەی دیوان‬ ‫لەدەرەوەی واڵت چاپی بكەم‪..‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬چ شاعیرێك‬

‫پێنجوێنی‬

‫بەشیعر‬

‫شەماڵ پڕ لەتاسە‪ ،‬وەك موسیقا‬ ‫پڕ لەئۆقرەیی‪ ،‬وەك باران عاشق‪،‬‬ ‫ئەوە بزانە كە شیعر وایلێكردووم!!‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬نەبەز پێنجوێنی‬ ‫شیعر بۆ ك ‌ێ دەنوسێت؟‬ ‫ن��ەب��ەز پێنجوێنی‪ :‬ئ��ەو‬ ‫دەم��ەی بای خ��ەزان باخچەیەك‬ ‫ئەشیوینێ‌‌و سەما لەپەپولەیەك‬ ‫تێكدەداو گۆرانیەك لەقوڕگی‬ ‫بولبوال ئەكوژێت‪ ،‬ئەو دەمەی‬ ‫ڕێ��ب��وارێ��ك ب���ەدوای ساتەكانی‬ ‫ئوقرەیی عەوداڵەو نایدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەو ح��ەل��ەی خ��ەی��اڵ ب��ەدوای‬ ‫ماچی شەونما سەحەر نامێنێ‌‬ ‫جێژوانێكی لێ بەست ‌ێ ئەو دەمەی‬ ‫نیشتیمان ئەبینم دواساتەكانی‬ ‫ژیانی بەبێنازی ئەگوزەرێنێ‌‪ ،‬ئەو‬ ‫دەمەی دایكم ئەبینم نەخۆشی‬ ‫ی��اری بەتەمەنی ئ��ەك��ات‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتەی لەبەر ئاوێنە چیای سەرم‬ ‫ئەبینم بەفر دایپۆشیوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەوكات هیچ شك نابەم جگە‬ ‫ل��ەوەی لەپێكی شیعرێكا ئەو‬ ‫خەمانە بخۆمەوە‪..‬‬ ‫ئ���ای���ن���دەس���ازی‪ :‬شیعر‬ ‫چ��ی ب��ەن��ەب��ەز ب��ەخ��ش�ی‌و چی‬ ‫لێسەندەوە؟‬ ‫ن��ەب��ەز پێنجوێنی‪ :‬شیعر‬ ‫هەست‌و خەیاڵ‌و چاوێكی بەمن‬ ‫بەخشی كە هەرچی جوانیەك‬ ‫ل��ەگ��ەردوون��ا ئەبینم ناسكتر‬ ‫لەخەڵك لێی ڕائەمێنم‪..‬‬ ‫ئ��ەوەی كە لێی سەندمەوە‬ ‫بوغزو توڕەیی‌و قین بوو ماڵی‬ ‫ئاوابێت پێویستم نیە!!‬

‫‪29‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫دڵت لەبیری سایەقەی شەوانی پایز غافڵ مەكە‪،‬‬ ‫رەنگە بەتەنیا وشەیەک پایز ببێتە بەهاری ژیانت‬

‫مناڵییەكی بێڕەنگ‬

‫چی‬ ‫ر‬ ‫ۆ‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫واقیعی‬

‫‪30‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ڕۆژانە دەكراینە دەرەوەو لەپۆلدا‬ ‫لەچكەكانیان دەدڕاندین‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫زۆرن ئەو كچە ئازایانەی هەرچەندە بەتەمەن منداڵ بوون‪ ،‬بەاڵم گوێیان‬ ‫بە هیچ شتێك نەداوە لەپێناو بااڵپۆشییەكەیاندا‪ ،‬یەكێك لەو كچانەی‬ ‫كە لەسااڵنی پێش هەشتاكاندا بەبوێری بااڵپۆشی كردووە‪ ،‬خاتوو‬ ‫سەبریە غەفار بووە‪ .‬ئایندەسازی لەم دیمانەیەدا چەند پرسیارێکی‬ ‫سەبارەت بەژیانی لێکردو ئەویش بەسوپاسەوە وەاڵمی داینەوە‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬ڕێژنە‬

‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬زۆرێ��ك‬ ‫لەقوتابیان ئەڵێن لەسەرەتای‬ ‫بااڵپۆشیدا (سەبریە غەفار)‬ ‫ه���اوك���ارم���ان ب����وو‪ ،‬ئ��ەی‬ ‫سەبریەخان لەكوێوە ئەو‬ ‫قەناعەتەی بۆ دروستبوو؟‬ ‫س���ەب���ری���ە غ����ەف����ار‪:‬‬ ‫س�����ەرەت�����ای ب���ااڵپ���ۆش���ی‬ ‫یەكێك بوو لەداهێنانەكان‪،‬‬ ‫دوای ت��ەوف��ی��ق��ات��ی خ��وای‬ ‫گ���ەورە بەهیمەتی هەند ‌ێ‬ ‫خوشك‪ ،‬چونكە یەكێك بوو‬ ‫لەگرفتەكانی ڕێگای خوێندن‪،‬‬ ‫ئەوە یەكەمجار بوو پۆشاكی‬ ‫ئیسالمی بچێتە شوێنە‬ ‫ڕەسمیەكانەوە سەرەتاش‬ ‫لەهەڵەبجە لەچەند كەسێكی‬ ‫كەمەوە دەستیپێكرد‪.‬‬

‫ئایندەسازی‪ :‬ئ��ەو كەسانە‬ ‫كێبوون؟‬ ‫سەبریە غەففار‪( :‬دڵكەشی‬ ‫مامۆستا ج��ەع��ف��ەرو ڕووخ���ۆش‬ ‫حاجی عوسمان‌و شیرین حاجی‬ ‫عەلی بامۆكی‌و فاتمە ئیبراهیم‌و‬ ‫پیرۆزە خانیش بەڕەحمەت بێت‌و‬ ‫ئامینە شێخ عارف‌و ڕوقیە سدیق‌و‬ ‫كچەكانی ب��ەگ��ش��ت��ی)‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بەپۆشاكی ئیسالمیەوە چوونەوە‬ ‫بۆ خوێندن‪ ،‬هەڵبەت تا ئەوكاتە‬ ‫زۆركەس بەمامۆستایانی ئاینیشەوە‬ ‫كچیان نەئەنارد بۆ خوێندن‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی نەیاندەتوانی بەپۆشاكی‬ ‫ئیسالمیەوە دەوام بكەن‪.‬‬ ‫ئەمە وەك شۆڕشێك وابوو‪،‬‬ ‫ئەوكاتە لەساڵی (‪ )1979‬من‬ ‫لەسەرەتایی ب��ووم‪ ،‬لەسنووری‬ ‫سەرەتاییەكاندا من یەكەم كچ بووم‬

‫كە پۆشاكی ئیسالمیم كرد‪.‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬لەسەرەتادا چۆن‬ ‫مامەڵەت لەگەڵكرا؟‬ ‫‪+‬سەبریە غەفار‪ :‬بەشێوازێكی‬ ‫زۆر ن���ام���ۆ س����ەی����ردەك����راو‬ ‫قبوڵنەكراوبوو‪ ،‬هەتا تەتبیع بوو‬ ‫زۆری ویست‪ ،‬تاساڵی (‪)1983‬‬ ‫ش ه��ەر زەح��م��ەت ب���وو‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫ئەتوانم بڵێم تا دوای هەشتاو‬ ‫سێ‌‌و هەشتاو چوار ڕێژەكە زۆر‬ ‫زیادیكرد‪ ،‬لەدامودەزگاكان‪ ،‬بۆیە‬ ‫ب��ووە ئەمری واقیع‌و ناچاربوون‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بكەن؟‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬ئ��ای��ا ئ��ەم‬ ‫تەسلیمبوونە ئاسان بوو؟‬ ‫سەبریە غەففار‪ :‬زۆر زەحمەت‬ ‫بوو تا تەتبیع ك��را‪ ،‬من لەپۆلی‬ ‫پێنجی سەرەتاییدا ب��ووم وەكو‬ ‫ڕێزێك بۆ مامۆستاكە ناوی نابەم‪،‬‬

‫هەستا دوو سێ لەچكی بەمەقەست‬ ‫وردكرد‪ ،‬داوایكرد منیش بیدەمێ‬ ‫نەمهێشت‪ ،‬كردمیە دەرەوە‪،‬‬ ‫لەیادمە لەو وانەیەدا سفری بۆ‬ ‫دانام هەر لەسەر كارتەكەم‪ ،‬بەو‬ ‫مەرجە من هەموو دەرەجەكانی‬ ‫ترم لەنەوەدا بوون‪ ،‬سەرەتاییمان‬ ‫بەم شێوازە بڕی‪ ،‬ڕۆژان��ە كردنە‬ ‫دەرەوەو لەچك دڕاندن بەردەوام‬ ‫ب���وو‪ ،‬تاگەشتینە ن��اوەن��دی‪،‬‬ ‫لەناوەندیش چەندجار دەكراینە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬مامۆستاكان دەترسان‪،‬‬ ‫س��ەرەت��ای شۆڕشی ئێران بوو‪،‬‬ ‫ب��ەه��ەم��وو دی��دگ��ای��ەك��ی خۆیان‬ ‫وایاندەزانی ئەمە درێژكراوەی ئەو‬ ‫شۆڕشەی ئەوێیە‪ ،‬یان دەیانوت‬ ‫ئ��ەم��ان��ە ئ��ی��خ��وان��ن‪ ،‬بەعسیش‬ ‫هەردووكی بەالوە دوژمن بوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆر دژایەتی دەكراین‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫* سەبریە غەفار ئەمین‪ ،‬ساڵی (‪ )1968‬لەهەڵەبجەی‬ ‫شەهید لەدایكبووە‪ ،‬خوێندنی سەرەتایی‌و دواناوەندی‬ ‫لەهەڵەبجە تەواوكردووە‪.‬‬ ‫* دەرچووی پەیمانگای پزیشكیەو خاوەنی بڕوانامەی‬ ‫(دبلۆم)ە ساڵی (‪ ،)1992-1991‬بەكالۆریسی لەزانستە‬ ‫ڕامیارییەكان لەساڵی (‪ )2012-2011‬هەیە‪.‬‬ ‫* ئەندامی پێشووی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬خولی دووەمە‪.‬‬ ‫ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستانە‪.‬‬ ‫بەرپرسی مەكتەبی كاروباری خوشكانی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستانە‪.‬‬

‫‪31‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫سەبریە غەفار‪:‬‬

‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬چ��ی هەبوو‬ ‫پاڵپشتیتان لێبكات؟‬ ‫‪+‬سەبریە غ��ەف��ار‪ :‬ئ��ەوان��ەی‬ ‫ڕۆڵ���ی زۆر گ���ەورەی���ان بینی‪،‬‬ ‫ب��ۆم��ی��ژوو ئ��ەی��ڵ��ێ��م ڕەح��م��ەت��ی‬ ‫مامۆستا مەال عەلی و مامۆستا‬ ‫مەال عوسمان‪ ،‬ئ��ەوان هەرچیەك‬ ‫ببوایە لەمینبەرەكانەوە دیفاعیان‬ ‫لێدەكردین‪ ،‬بێجگە لەو مامۆستا‬ ‫بەڕێزانەی ك��ەڕۆژان��ە شەحنیان‬ ‫دەكردینەوە‪،‬بەردەوام وانەی ئارام‬ ‫وخۆڕاگرییان فێردەكردین‪.‬‬ ‫ئینجا ئێمە ب��ەم��ەب��دەئ��و‬ ‫ق��ەن��اع��ەت��ەوە دەم��ان��ك��رد‪ ،‬كام‬ ‫ڕۆژە زۆر عەزیەت دەدرای��ن ئەو‬ ‫ڕۆژە زۆر دڵمان خۆش دەب��وو‪،‬‬ ‫كە ئەوپەڕی سیانزە تاچواردە‬ ‫سااڵن دەبووین‪ ،‬هەتا بەوەشەوە‬ ‫ن��ەدەوەس��ت��ان ع��ەزی��ەت��ەك��ەی��ان‬ ‫دەهێنایە ماڵەكانەوەو ماڵەوەیان‬ ‫هان دەدا ك��ەواز لەم جلوبەرگە‬ ‫بێنین ئەم گەرم وگوڕیە بەردەوام‬ ‫بوو تا تەتبیع بوو‪.‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬لەژێر كاریگەری‬ ‫چ كەسێكدا بوویت؟‬ ‫س��ەب��ری��ە غ���ەف���ف���ار‪ :‬ه��ەر‬ ‫ب��ەم��ن��اڵ��ی��ەوە ڕێ���م���ان ك��ەوت��ە‬ ‫مزگەوتی (كانی ئاشقان) بەڕێز‬ ‫مامۆستا (ئەحمەدی شافیعی)‬ ‫ل��ەو ‌ێ دەرس��ی دەوت���ەوە‪ ،‬دوات��ر‬ ‫الی ماموستا محمدعبدالرحیم‪،‬‬ ‫كۆمەڵیك كەسایەتی بانگخوازی‬ ‫كاریگەرهەبون ئەمانە هەمووی‬ ‫كاریگەر بوون لەسەرمان‪.‬‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬ئ��ەی كتێب‬ ‫ونووسەر؟ كامانەبوون لەوكاتەدا‬ ‫خوێنەریان بووبێت؟‬ ‫س��ەب��ری��ە غ��ەف��ار‪ :‬هەڵبەت‬ ‫ئەوكاتە ئێمە مناڵبووین‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫كتێبی گەورە نا‪ ،‬بەڵكو نامیلكەو‬ ‫هەندێك كاسێت‪ ،‬وەك كاسێتەكانی‬ ‫(زەینەب غەزالی)و لەیادمە ڕۆژێك‬ ‫ژیانی (ئیمام بەننا)م خوێندەوە‬ ‫ئ��ەوەن��دە ك��اری��ك��ردب��ووە س��ەرم‬ ‫ئەو ڕۆژە نەمتوانی بچمەوە بۆ‬ ‫قوتابخانە‪ ،‬نامیلكەكانی مامۆستا‬ ‫حەبیب‌و حەسەن پێنجوێنی‪ ،‬دواتر‬ ‫پەیامەكانی (سەعیدی نەورەسی)‪،‬‬ ‫لەو تەمەنەی ئێمەش كە لەتەمەنی‬ ‫(‪ )14-13‬ساڵ دەبووین‪ ،‬دواتر‬ ‫كەوتینە س��ەر كتێبەكانی تر‬ ‫گۆڕانكاری ت���ەواوی لەڕەهەندە‬ ‫فیكریەكانەوە هێنایە ژیانمان‪.‬‬

‫ئایندەسازی‪ :‬دەڵێن بەوە‬ ‫ناسراویت كە كۆڵنادەیت لەگەڵ‬ ‫خوێندندا؟‬ ‫سەبریە غەففار‪ :‬ئەوە یەكێك‬ ‫بووە لەتموحاتم‪ ،‬قەناعەتم وایە‬ ‫ئینسان لەژیاندا نابێت وەستانی‬ ‫هەبێت لەهیچ شتێكدا‪ ،‬ڕاستە‬ ‫سەقفی تموحت ئەبێت ب��ەرەو‬ ‫ئاڕاستەیەكت نەبات س��ەرت لێ‬ ‫بشێوێنێت‪ ،‬چونكە ئەگەر سەقفت‬ ‫دی��اری نەكەیت نازانیت لەكوێ‌‬ ‫دەوەس��ت��ی��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەس هەندێك‬ ‫شت هەیە ئێمە بەدەقی قورئان‬ ‫وف��ەرم��وودە بۆمان دی��اری كراوە‬ ‫(طلب العلم)ە‪ ،‬بگەڕێ بەپێی‬ ‫تواناكانی خۆت‪ ،‬منیش ڕەغبەیەكی‬ ‫زۆرم هەبوو بۆ خوێندن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ق��ەدەری ژیانم وابوو فورسەكانم‬ ‫بەحاڵەتێكی تەبیعی بۆ نەئەهاتن‪،‬‬ ‫چ���وار س��اڵ ل��ەش��ەش م��ام��ەوە‪،‬‬ ‫ساڵێك بریندار ب��ووم بەقەسفی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬ساڵیك كیمیاباران‬ ‫بوو‪ ،‬ساڵێك فەسڵ كراین لەبەر‬ ‫ئەوەی هەڵەبجەیی بووین‪ ،‬ساڵی‬ ‫چوارەمیش ئاوارەی سلیمانی بووین‬ ‫كرێچی مااڵن بووین‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫توانیم (پەیمانگای پزیشكی) تەواو‬ ‫بكەم‪ ،‬پاشان ژیانی هاوسەریم‬ ‫پێكەوەناو بەكالۆریۆسم لەسیاسەدا‬ ‫لەژیانی هاوسەریدا بەدەست هێنا‪،‬‬ ‫ئێستاش ئەگەر لەسەر حسابی‬ ‫كەسانی ترو ئیش‌و كار نەبێت‪،‬‬ ‫وائەزانم تەمەن نابێت تەحدیدی‬ ‫ئەو الیەنەت بۆ بكات‪.‬‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬م��اوەی��ەك‬ ‫پەرلەمانتار ب��ووی��ت‪ ،‬ئەزمونی‬ ‫پەرلەمانتاری چۆن بوو بۆ تۆ؟‬ ‫سەبریە غەفار‪ :‬لەكوردستاندا‬ ‫ی��ەك��ەم خ��ول��ی پ��ەرل��ەم��ان بوو‬ ‫ك��ەئ��ێ��م��ە ب��ەش��داری��م��ان ك��رد‪،‬‬ ‫وەك یەكگرتوو‪،‬ڕاستە ل��ەڕووی‬ ‫هەڵسەنگاندنەوە خەڵكی دنیایەك‬ ‫ڕەخ��ن��ەی ج��ۆر ب��ەج��ۆری هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕووی عەمەلیەوە ڕۆڵێكی‬ ‫كاریگەرمان هەبوو لەگەیاندنی‬ ‫خەمەكانی ج���ەم���اوەر‪ ،‬ئەگەر‬ ‫قسەكانیشمان بە عەمەلی نەكرابن‬ ‫هۆكارەكەی دەستەالتی سیاسی‬ ‫كوردستان ب��وو‪ ،‬یەكەمجار بوو‬ ‫لەسەر هەندێك قەزیەقسەبكریت‪.‬‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬ئەگەر یەكێك‬ ‫لەوكارانەت لەیادبێ؟‬ ‫س�����ەب�����ری�����ە غ�����ەف�����ار‪:‬‬

‫بەشداریكردنمان بوو لەدۆسیەی‬ ‫(عەلی كیماییدا) وەك لیژنەی‬ ‫مافی م��رۆڤ‪ ،‬هەموو الئیرادی‬ ‫دەگ��ری��ای��ن ل��ەك��ات��ی دادگ��ای��ی‬ ‫ك��ردن��ەك��ەدا‪ ،‬بۆ ئ��ەو ڕۆژگ���ارەی‬ ‫كەهاتبووە دی‪ ،‬دواتر كەسەیریمان‬ ‫ك��رد دەب��وای��ە ل��ەو ‌ێ شاهیدێكی‬ ‫ه���ەرە ك��اری��گ��ەر ب��وای��ە لەسەر‬ ‫كیمیابارانی هەڵەبجە دۆسیەی‬ ‫(گ��ارق رمچان) ب��وو‪ ،‬كەونكرا‪،‬‬ ‫كەهاتینەوە زۆر بەجورئەتەوە‬ ‫دیفاعمان لەسەركرد‪ ،‬دۆسیەمان‬ ‫ل��ەل��ی��ژن��ەك��ەم��ان��دا دروس��ت��ك��رد‪،‬‬ ‫دەچ��ووی��ن ب���ەدوای قەزیەكەدا‪،‬‬ ‫خەڵكمان ئ��اگ��ادارك��ردەوە‪ ،‬یان‬ ‫لەهەمواركردن‌و دارشتنی یاساكاندا‬ ‫ڕۆڵی كاریگەرمان هەبوو‪ ،‬پاشان‬ ‫فێركردنی ژیانی پێكەوە ژیان‪،‬‬ ‫كەسەلماندمان ئێمەی ئیسالمی‬ ‫دەتوانین لەگەڵ سەرجەم بیرو‬ ‫ئایدیاو ئاین ونەتەوەجیاوازەكان‬ ‫پ��ێ��ك��ەوە ب��ژی��ن‪ ،‬كەتائێستاش‬ ‫ئەوپەیوەندییە گ��ەرم‌و گوڕەمان‬ ‫ب���ەردەوام���ە ل��ەگ��ەڵ س��ەرج��ەم‬ ‫فراكسیۆنەكاندا‪ ،‬ئەوەی جێی داخە‬ ‫دەك��را ك��اری زیاتر بكرایە بەالم‬ ‫دەزگای جێبەجێكار بەدەممانەوە‬ ‫ن��ەب��وو‪ ،‬ب���ەدەی���ان دۆس��ی��ەم��ان‬ ‫لەپەرلەمان وروژاندووە‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫حكومەت كاری لەسەرنەكردووە‪.‬‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬ت��ائ��ێ��رەت‬ ‫گەیاندووە‪ ،‬ئ��ەوان��ەی پاڵپشت‌و‬ ‫هاوكارت بوون كێ بوون؟‬ ‫سەبریە غەفار‪ :‬ماڵی باوكم‪،‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە ب��اوك��م زەم��ەن��ێ��ك‬ ‫دابڕانی هەبوو لەگەڵماندا بەهۆی‬ ‫پێشمەرگایەتییەوە‪ ،‬بەاڵم خوشكە‬ ‫گ��ەورەك��ەم زیاتر لەگەل ئ��ەودا‬ ‫تێكەڵ ب��وو‪ ،‬براكانم یەكەمجار‬ ‫خۆیان دەستیان گرتم بردمیان‬ ‫بۆ مزگەوتی (كانی عاشقان)‪،‬‬ ‫ئێمە بنەماڵەیەك بووین بەگایەتی‬ ‫لەناوماندا هەبوو‪ ،‬چوونە دەرەوەی‬ ‫كچ زۆر قەدەغەبوو‪ ،‬بەاڵم خێزانەكەم‬ ‫زۆر مەدەنیانە مامەڵەیان لەگەڵ‬

‫دەكردم‪ ،‬هەتا بەدری خوشكم‬ ‫خ��ەی��ات��ی دەك���رد پ��ارەك��ەی‬ ‫دەدا ب��ەم�ن‌و منیش دەم��دا‬ ‫بەكتێب‪ ،‬یان جلو بەرگی بۆ‬ ‫هاوڕێكانم دەدوری‪ ،‬زەختیك‬ ‫لەالیەن دایك‌و باوكمەوە بوو‪،‬‬ ‫چونكە ئەو جۆرە جموجوڵە‬ ‫ت��ەف��ەه��وم ن��ەدەك��را بۆیان‪،‬‬ ‫پاشان مامۆستا (سدیق)ی‬ ‫برام چەنی بۆ كرابێت هاوكارم‬ ‫بووە‪ ،‬دواتر كۆمەڵێك مامۆستا‬ ‫وەك (محمد عبدالرحیم‪،‬‬ ‫ئەحمەد شافعی) لە ئاوەریشدا‬ ‫مامۆستا (وری��ا كەركوكی)‬ ‫و(ئیبراهیم ڕێشاوی) خوای‬ ‫گ���ەورە بەبەهەشتیان شاد‬ ‫بكات‪ ،‬پاشان لەدوای راپەرین‬ ‫مامۆستا (عمر عبدالعزیز)‬ ‫كاریگەری گ���ەورەی لەسەر‬ ‫ژی��ان��م ه��ەب��وو‪ ،‬دوات���ر ك��اری‬ ‫دەزگایی دەستی پێكرد‪.‬‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی‪ :‬بۆچی‬ ‫ب��ڕی��ارت��داب��وو هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ هەڵەبجەییدا نەكەیت؟؟‬ ‫سەبریە غەفار‪ :‬لەسنوری‬ ‫كاری ئیسالمی ئەو سەردەمەدا‬ ‫ك��چ زۆر ك��ەم��ب��وو‪ ،‬زۆرب��ەی‬ ‫ئەوانەی كارم لەگەڵ دەكردن‬ ‫ك��وڕ ب��وون‪ ،‬ئیستاش وەك‬ ‫خوشك‌و برامن لەوانە (بەكر‬ ‫حەمەسدیق‪ ،‬حەسەن شێخ‬ ‫عبدالله و كاك حیكمەت‌و‪)...‬‬ ‫كۆمەڵێك ب��راب��وون كەس‬ ‫هەستی نەدەكرد كە خوشك‌و‬ ‫ب���را ن��ی��ن‪ ،‬ب��ۆی��ە ب��ڕی��ارم��دا‬ ‫ل��ەه��ەڵ��ەب��ج��ە ش��وون��ەك��ەم‬ ‫بۆئەوەی ئەو پەیامە گەورەی‬ ‫كەپێمە خەڵك نەڵێن بۆیە‬ ‫ئەم ئیشەی دەكرد بۆ ئەمە‬ ‫بوو‪ ،‬بۆیە بڕیارمدا هەموویان‬ ‫وەك برای شیریم بنو خوای‬ ‫گ����ەورەش ب��ەه��اوس��ەرێ��ك��ی‬ ‫س��اڵ�ح‌و ه��اوك��ارو پشتیوان‬ ‫پاداشتی دامەوە‪.‬‬

‫‪32‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫"هاوسەرگیری یەكەمم قوتابخانەیەكی زۆر گەورە بوو‬ ‫بۆ ئەوەی هاوسەری دووەمم باشترین بێت"‬

‫راپۆرتی دانێر قەرەداغی‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫دووەم س��ەرك��ەوت��وو دەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو هەاڵنەی رابردوو‬ ‫دروس���ت ن��اب��ن��ەوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫كێشە هەر دروست دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەڵەی هەڵبژاردنی هاوسەرگیری‬ ‫كەمتر دەبێت لە دووەمدا‪".‬‬ ‫ل��ە پێش ‪ 20‬س��اڵ لەمەو‬ ‫بەر سەیران حسێن محەمەدی‬ ‫تەمەن ‪ 38‬س��اڵ‪ ،‬وەك خۆی‬ ‫دەڵێت خوا وەكیلی هاوسەرگیری‬ ‫ك���ردووە و تا سێی ناوەندی‬ ‫خ��وێ��ن��دووە ه��اوس��ەرەك��ەش��ی‬ ‫مامۆستابووە تەنها دووس��اڵ‬ ‫لە سەیران گەورەتربووە‪ ،‬ئەو‬ ‫ه��ۆك��اری ج��ی��اب��وون��ەوەی باس‬ ‫دەك����ات ك��ە ل���ەم���اوەی ی��ەك‬ ‫هەفتەدا هاوسەرگیری كردووە و‬ ‫گواستراویشەتەوە‪ ،‬وتی‪" :‬لێك‬ ‫تێنەدەگەیشتین نەدەگونجاین‬ ‫ج��ی��اب��ووی��ن��ەوە"‪ ،‬ئ���ام���اژەی‬ ‫بەوەكرد‪" :‬ئیستا ساڵ و نیوێكە‬ ‫هاوسەرگیری دووەم��م ك��ردووە‪،‬‬ ‫ئەوكەسەیە كە خۆم دەمویست‪،‬‬ ‫چونكە دام��ن��اب��وو ك��ە چەند‬ ‫خاڵێكی تێدابێت‪ ،‬لە هاوسەری‬ ‫یەكەممدا نەبوو"‪.‬‬ ‫هێمن عومەر تەمەن‪ 30 ،‬ساڵ‪،‬‬ ‫كە ئیستا ه��اوس��ەری دووەم��ی‬ ‫هەیە سەبارەت بەبابەتەكە وتی‪:‬‬ ‫"كۆتایی هێنان بەهاوسەرگیری‬ ‫ی���ەك���ەم ه���ۆك���ەی ئ����ەوە ب��وو‬ ‫بەدواداچوونی تەواوم نەكردبوو‬ ‫لەسەر كەسایەتی ئەو‪ ،‬فلتەرێك‬

‫نییە بۆئەوەی لەتەمەنی گەنجیدا‬ ‫هاوسەرگیرییەكی‬ ‫بتوانیت‬ ‫سەركەوتوو پێكبێنیت‪ ،‬كەسێكی‬ ‫پر لە ئەزمون و زان��ی��اری نین‬ ‫نەلە قوتابخانە لە ماڵەوە هیچ‬ ‫بەرچاورونییەكمان نییە‪.‬‬ ‫وەك ئەزمونی خۆم نەمتوانی‬ ‫ئەو كەسەی هەڵمبژارد پێكەوە‬ ‫درێژەبەژیان بدەین‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫باكگراوەندە كۆمەاڵیەتیەی ئەو‬ ‫هەیبوو زۆر جیاوازبوو لەمنەوە‪،‬‬ ‫ل��ە دوو ژینگەی ج��ی��اوەزەوە‬ ‫هاتبووین دەتوانم بڵێم ‪140‬پلە‬ ‫جیاوازبووین لەیەكترەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكرد رۆژ ب��ەرۆژ كەلێنەكانی‬ ‫نێوانمان فراوانتر بێت"‪.‬‬ ‫هێمن دەڵێ‪" :‬هاوسەرگیری‬ ‫یەكەمم قوتابخانەیەكی زۆر‬ ‫گەورە بوو بۆ ئەوەی هاوسەری‬ ‫دووەم��م باشترین بێت‪ ،‬توانیم‬ ‫دیاری بكەم كێ هەڵبژێرم‪ ،‬چی‬ ‫مەرجێكی تێدابێت‪ ،‬دووەمیش‬ ‫بۆئەو هەاڵنەی خۆم كردوومە‬ ‫ئەو مافانەی یان ئەو هەاڵنەی‬ ‫لەگەڵ هاوسەری یەكەمم كردوومە‬ ‫لەدووەمدا دووبارەیان نەكەمەوە‪،‬‬ ‫دەتوانم بڵێم ئیستا بەرئەنجامی‬ ‫ئ��ەو ئ��ەزم��ون��ەی ل��ە واقیعەی‬ ‫بەسەرمدا هات‪ ،‬ئیستا ژیانێكی‬ ‫خۆشبەختو س��ەرك��ەوت��وم��ان‬ ‫هەیە"‪.‬‬ ‫ئ����ازاد ج����ەالل‪ ،‬ت��وێ��ژەری‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪" :‬م��ەس��ەل��ەی‬

‫سەركەوتن لە پرۆسەی زەواجدا‬ ‫پەیوەندی بەكۆمەڵێك هاوسەنگی‬ ‫هەیە لە پرۆسەی پێش زەواج‬ ‫ئەگەر ئەو هاوسەنگیانە گونجاوبن‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن ب��ەدەس��ت دێنێت‬ ‫ئەگەر گونجاونەبێت سەركەوتن‬ ‫بەدەست ناهێنێت"‪.‬‬ ‫وت���ی‪" :‬پ���رۆس���ەی زەواج‬ ‫كەلەیەكەم سەركەوتو نابێت‬ ‫كاریگەری دەبێت لەسەر پرۆسەی‬ ‫زەواجی دووەم‪ ،‬ئەگەر مەبەستم‬ ‫پیاوبێت روب���ەروی كۆمەڵێك‬ ‫رەخنە دەبێتەوە‪ ،‬من پێموایە‬ ‫لەزەواجی دووەمیشدا سەركەوتو‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم لەبەرعادات ونەریت‬ ‫دەیەوێت بگونجێت"‪ ،‬ئەو توێژەرە‬ ‫لەدرێژەی وتەكانیدا بۆ گۆڤاری‬ ‫ئایندەسازی وتی‪" :‬ئەو فەشەلەی‬ ‫لە زەواج��ی یەكەمدا هێناوێتی‬ ‫ل��ەدووەم��دا وای نیشان ب��دات‬ ‫كەسەركەوتووە"‪.‬‬ ‫بە پێی توێژینەوەیەك دەڵێ‪:‬‬ ‫"هەركەسێك كەزەواجی دووەم‬ ‫دەك���ات ل��ە زەواج���ی یەكەمدا‬ ‫سەركەوتوترە‪ ،‬زاكیرەی هەمیشە‬ ‫خەزنە لەسەر ئ��ەو بنەمایەی‬ ‫كەلە پرۆسەی یەكەمدا دروستی‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬ك���وردەواری خۆشمان‬ ‫دەڵێ (هەوەڵ تەخت و هەوەڵ‬ ‫بەخت)‪ ،‬ئەگەر ئەو رێكەوتنانە‬ ‫نەبێت سەركەوتونابێت كە زۆر‬ ‫شتە‪ :‬تەمەنە‪ ،‬بیئەیە‪ ،‬سەقافەتە‪،‬‬ ‫دینە‪ ،‬زۆرشتە‪."..‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫زۆرب���ەی بۆچوونەكان‬ ‫لەگەڵ ئ���ەوەدان لە دووەم‬ ‫هاوەسەرگیریدا مرۆڤ زیاتر‬ ‫چەنسی سەركەوتنی هەیە‪،‬‬ ‫لەبەر وەرگرتنی ئەزموون‬ ‫لە هاوسەرگیری یەكەمدا‪،‬‬ ‫بەاڵم هاواڵتیان و توێژەرانی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و دەروون���ی‬ ‫بۆچوونی جیاواز دەخەنە‬ ‫ڕوو سەبارەت بەبابەتەكە‪،‬‬ ‫ت��وێ��ژەرێ��ك��ی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پێیوایە‪" :‬هاوسەرگیری وەك‬ ‫یانسیبوایە تا لەگەڵی نەژیت‬ ‫نازانیت باشە یان خراپ‪".‬‬ ‫هۆكارەكانی جیابوونەوە‬ ‫زۆرن پارێزەر رازاو عەبدول‪،‬‬ ‫لەدادگای سلێمانی بە گۆڤاری‬ ‫ئ��ای��ن��دەس��ازی وت‪" :‬زۆر‬ ‫هۆكار هەن بۆجیابوونەوە‬ ‫زۆرترینیان خیانەی زەوجیە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە پیاوەكە ئافرەتێكی‬ ‫تری ئامادە كردوە لە ژنەكەی‬ ‫خۆی جیا دەبێتەوە‪ ،‬لێك‬ ‫تێنەگەیشتنی ژن و پیاوەكان‬ ‫لە یەكتر‪ ،‬نەبوونی دەزگا‬ ‫بۆ بەدواداچوونی چۆنێتی‬ ‫ژیانی خێزانەكان‪ ،‬بە هەڵە‬ ‫تێگەیشتن ل��ە مەفهومی‬ ‫ئازادی‪ ،‬باڵوبوونەوەی بەتای‬ ‫بێخەمی و بێ بەرپرسیارێتی‬ ‫پیاوو ژنەكان لەناو خێزاندا‬ ‫و قوڵبوونەوەی هەریەكەیان‬ ‫بۆ ژیانی تایبەتی خۆی بێ‬ ‫ه��ەوڵ��دان بۆ تێكەڵكردنی‬

‫بەشێك ل��ە ژیانیان بۆیەكتر‬ ‫بەمەبەستی م��ان��ەوەی یەكەی‬ ‫خێزانێكی یەكگرتوو‪".‬‬ ‫شكستهێنان لەهاوسەرگیری‬ ‫یەكەم بەهۆكاری جیابوونەوە و‬ ‫دابران‌و‪ ،‬دووبارە ئەنجام دانەوەی‬ ‫ئەم پرۆسەیەش پاش ماوەیەك‬ ‫دەست پێكردنەوەی ژیان لەگەڵ‬ ‫كەسێكی نوێدا دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫بەكر بەهرەمەند‪ ،‬دەروونناس‪،‬‬ ‫ب��اس ل��ەس��ەرك��ەوت��ن��ی دووەم‬ ‫هاوسەرگیری‬ ‫تاقیكردنەوەی‬ ‫دەكات و دەڵی‪" :‬دیارە مرۆڤ‬ ‫نەك هەر لە ژیانی ژن ومیردایەتی‬ ‫وخێزان گرفتی هەر دەبێت‪ ،‬زۆر‬ ‫جاریش ئەو گرفتە دەگاتە ئەو‬ ‫رادەیەی لێك جیاببنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوقۆناغەش كۆتایی ژیان نیە‪،‬‬ ‫دەبێت ئیرادەیەكی پتەو وبروا‬ ‫بەخۆبوون هەبێت بەرنامە بۆ‬ ‫قوناغی دوای شكستەكە دابنرێن‪،‬‬ ‫ئ��ەو ژن وم��ێ��ردان��ەی كەجاری‬ ‫یەكەم لە پرۆسەی زەواج تووشی‬ ‫شكست بوون‪ ،‬پێویستە بۆ جاری‬ ‫دووەم خۆیان تاقی بكەنەوە‬ ‫وانەو پەند لەوهەاڵنە وەربگرن كە‬ ‫لەرابردوو بۆتە هۆی ئەوەی لێك‬ ‫جیاببنەوە‪ ،‬پێموایە ئەوكەسانە‬ ‫لەجاری دووەم زۆر سەركەتوو‬ ‫خ��ۆش بەخت دەب���ن‪ ،‬چونكە‬ ‫پێشتر بە ئەزمونێك تیپەربوون‬ ‫هەموو باشەو خراپەكانیان تاقی‬ ‫ك��ردۆت��ەوە لێی تێگەیشتوون‪،‬‬ ‫بۆیە لەو باوەرەدانیم بۆ جاری‬ ‫دووەم توشی هەمان هەڵەی‬ ‫رابردوو ببنەوە‪ ،‬بەڵكو پەندی لی‬

‫وەردەگ��رن و دەبێتە فاكتەریك‬ ‫بۆ سەركەوتنینان‪ ،‬هەروەها‬ ‫خۆشەویستی زیاتریش لەنیوانیان‬ ‫دوورست دەبێت جا چ پیاوبێت‬ ‫یاخود ئافرەت"‪.‬‬ ‫ب���ۆی���ە دی������ارە ك��ات��ێ��ك‬ ‫پ��ەروەردگ��ار (ت��ەاڵق)ی دان��اوە‬ ‫ب��ۆئ��ەوەی رێگایەك هەبێت بۆ‬ ‫دەرب��ازب��وون��ی م��رۆڤ��ەك��ان لەو‬ ‫كێشە‪ ،‬ن���ەوەك ه��ەر لەژیانی‬ ‫ناخۆشدا بمیننەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫بشتوان بۆ جاری دووەم خۆیان‬ ‫تاقی بكەنەوە و سەرلەنوێ‬ ‫ژیانێكی نو ‌ێ دەستپێبكەنەوە‪.‬‬ ‫بەهرەمەند وتی "لە دوای‬ ‫هەر شكستیك هەستانەوەیەكی‬ ‫س��ەرك��ەوت��وو ه��ەی��ە‪ ".‬ئاشتی‬ ‫ئیبراهیم‪ ،‬ت��ەم��ەن ‪ 45‬س��اڵ‪،‬‬ ‫سەرنەكەوتنی لە هاوسەرگیری‬ ‫یەكەمدا گەراندەوە بۆ نەگونجانی‬ ‫تەبیعەتی لەگەڵ هاوسەرەكەی‬ ‫وتی‪" :‬هاوسەرگیری بە لێبوردەی‬ ‫و لەروانگەی شەرعەوە بێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫پێك دێن و دەگونجێن هەندێك‬ ‫پ���ەروەردە هەیە ج��ی��اوازە یان‬ ‫ئاستی خێزانی و رۆشنبیری و‬ ‫ژینگە هەموو كاریگەری هەیە‪،‬‬ ‫ب��اش وای���ە دەورب����ەرو خێزان‬ ‫یەكتر بناسن لەروی رەوشت و و‬ ‫سروشتی كەسەكەوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫مەرجانەی بۆ ژیانی هاوسەرگیری‬ ‫گرنگە ئاستی رۆشنبیرییە‪ ،‬من‬ ‫هاوسەرەكەم دڵ پیس و رەزیل‬ ‫بوو"‬ ‫ئاشتی لەهاوسەری یەكەمی‬ ‫منداڵێكی دەب��ێ��ت و نایەڵن‬

‫بەخێوی بكات وت���ی‪" :‬ب��ەاڵم‬ ‫خۆشەویستی هاوسەری دوەمم‬ ‫وایلێكردوم كەمێك ئەو منداڵەم‬ ‫بیر بچێتە"‪.‬‬ ‫بۆچوونی پێچەوانەی هەیە‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەم ب��اس��ە‪ ،‬س��ەالم‬ ‫رەسوڵ تەمەن ‪ 51‬ساڵ‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫"ل��ەگ��ەڵ ه��اوس��ەرەك��ەم كێشەم‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم كێشەی ژن و مێرد‬ ‫لەهەموو جێگایەكی گۆی زەوی‬ ‫هەر هەیە‪ ،‬سیستەمی پیاوساالری‬ ‫بەدرێژای مێژوو ژنی ناچاركردووە‬ ‫ب��ە ف��رت��وو فێڵ ل��ەگ��ەڵ پیاو‬ ‫ب��ژی‪ .‬س��ەرج��ەم كۆمەڵگاكانی‬ ‫مرۆڤایەتی سیستەمی پیاوێتی‬ ‫دەس��ەاڵت��ی پیاو بنچینەكەی‬ ‫كلتوری نیمچەرەوانی یە‪.‬‬ ‫پێموایە هەرگیز كێشەی‬ ‫نێوان ژن و پیاو كۆتای نایەت و‬ ‫چارەسەریش نابن‪".‬‬ ‫ئ���اری���ان ع���ەزی���ز‪ ،‬پسپۆر‬ ‫لەبواری كۆمەالیەتیدا‪ ،‬پێیوایە‪:‬‬ ‫"هاوسەرگیری ئەزمونێكە مرۆڤ‬ ‫پێیایدا دەروات‪ ،‬ب��ەاڵم مرۆڤ‬ ‫دەبێت زۆر بەوریاییەوە ئەو‬ ‫ئەزمونە تێپەرێنێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫نەكاتەوە"‪،‬‬ ‫بیرلەجیابوونەوە‬ ‫ئەو كە خاوەنی دوو هاوسەرە‬ ‫وتی‪" :‬كاتێك لەگەڵ هاوسەری‬ ‫یەكەم نەگونجایت دەبێت هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی بدەیت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كێشەكە چارەسەرنەبوو ئەوكاتە‬ ‫دەت��وان��ی هاوسەرگیری دووەم‬ ‫بكەیت بۆئەوەی كێشەی منداڵ‬ ‫دروس��ت نەبێت"‪ ،‬ئەو پسپۆرە‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪" :‬هاوسەرگیری‬

‫ئازاد جەالل‪:‬‬ ‫توێژەری کۆمەاڵیەتی‬

‫ئاریان عەزیز‪:‬‬ ‫پسپۆڕی کۆمەاڵیەتی‬

‫بڕیار بەکر‪:‬‬ ‫پارێزەر‬

‫‪33‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫هاوسەرگیریی دووەم سەركەوتوو دەبێت؟‬

‫"ئەمە بۆچوونێكە من‬ ‫پێموایە شوكردن بۆ ئافرەت‬ ‫وەك یانسیب وایە‪ ،‬چونكە‬ ‫تەبیعەت و سلوك و رەفتاری‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئەمانە هەموو‬ ‫لەگەڵ دروستكردنی پرۆسەی‬ ‫زواجدا دەردەكەوێت‪ ،‬ئەگینا‬ ‫ت��ۆ ئ��اف��رەت��ێ��ك دەهێنیت‬ ‫دەچ��ی��ت پرسیار دەكەیت‬ ‫ه��ەم��ووی دەڵ��ێ��ت چاكە‪،‬‬ ‫تاسەفەرو مامەڵە لەگەڵ‬ ‫خەڵكا نەكەیت نایناسیت‬ ‫چۆنە"‪.‬‬ ‫ئ��ازاد وت��ی‪" :‬پێمباشە‬ ‫ژن و مێرد لێك جیابوونەوە‬ ‫بازەواجی دووەم بكەن گەر‬ ‫ئەویش سەركەوتو نەبوون‬ ‫باسێیەمیش بكەن ئاساییە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەوەی تەبیعی نییە‬ ‫ئەو مەسەلەیە لەپێش ئەوی‬ ‫پ��رۆس��ەك��ە جێبەجێبكات‬ ‫الیەنی هۆشیاری دەرون��ی‬ ‫ك���ۆم���ەالی���ەت���ی ب���ەس���ەر‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی زاڵ نییە‪،‬‬ ‫تەمەن گرنگە وكاریگەری‬ ‫ه��ەی��ە ل��ەس��ەر پ��رۆس��ەی‬ ‫زەواج"‪.‬‬ ‫پ���ارێ���زەرێ���ك���ی���ش‪،‬‬ ‫ئ��ام��اژەب��ەوەدەك��ات رێ��ژەی‬ ‫ج��ی��اب��وون��ەوە ل��ەی��ەك��ەم‬ ‫هاوسەرگیریدا زیاترە وەك‬ ‫لەدووەم‪.‬‬ ‫بریار بەكری پارێزەر‬ ‫ب��ە گ��ۆڤ��اری ئایندەسازی‬ ‫وت‪" :‬هاوسەرگیری دووەم‬ ‫س���ەرك���ەوت���ووت���ر دەب��ێ��ت‬ ‫لەیەكەم‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوە‬ ‫دەگێرێتەوە كەلەهاوسەرگیری‬ ‫یەكەم ئەزمون پەیدادەكەن‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی دووەم و ئەو‬ ‫گرفتانەی لەهاوسەرگیری‬ ‫یەكەمدا هەبووە لە دووەمدا‬ ‫كەمتر دەب��ێ��ت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆهەموو هاوسەرگیریەكی‬ ‫دووەم مەرج نیە وابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫برێكی زۆر لەراستی تێدایە"‪.‬‬

‫‪34‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫تەندروستی‬

‫ك��ۆت��ا ق��ۆن��اغ��ی سكپڕی‬ ‫لەئافرەتدا قۆناغی سێیەمە‪،‬‬ ‫ك��ەل��ەی��ەك��ەم ڕۆژی مانگی‬ ‫ح��ەوت��ەم��ەوە دەستپێدەكات‌و‬ ‫بەولەدایكبوونی كۆرپەلە كۆتایی‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫لەمانگی حەوتەمدا دێژی‬ ‫ك���ۆرپ���ەل���ە ن��زی��ك��ەی (‪)37‬‬ ‫س �م‌و كێشی نزیكەی (‪)1000‬‬ ‫گ��رام دەب��ێ��ت‪ ،‬ڕەنگی پێستی‬ ‫دەردەكەوێت‌و لێوەكانی پەمەیی‬ ‫دەب���ن‪ ،‬ج��وڵ��ەی زۆرو بەهێز‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەوانەیە پەنجەی خۆی‬ ‫بمژێت‪ ،‬هەست بەخواردنی تاڵ‌و‬ ‫شیرین دەكات‪ ،‬هەروەها هەست‬ ‫بە ئازارپێگەیشتن‌و ڕوناكی و‬ ‫دەنگ دەك��ات‪ ،‬ئەگەر كۆرپەلە‬ ‫لەم مانگەدا لەدایك بوو ئەوا‬ ‫دەتوانی بژیت‪.‬‬ ‫دایك لەم قۆناغەدا میزكردنی‬ ‫هەر بەردەوام دەبێت‪ ،‬بەتەواوەتی‬ ‫جوڵەی كۆرپەلەكەی دەبینێت‪،‬‬ ‫هەناسەی بەئاسانی بۆ نادرێت‌و‬ ‫هەست بەئازاری پشتی دەكات‪،‬‬ ‫ت��رش��ەل��ۆك (دڵ���ەك���زە)ی زۆر‬ ‫دەب��ێ�ت‌و ب��ەگ��ران خ��واردن��ی بۆ‬ ‫ه��ەرس دەب��ێ �ت‌و توشیی سك‬ ‫ئاوسان‌و غازات دەبێت‪ ،‬زۆر جار‬ ‫پ��ووك‌و ددان��ی خوێنی لێدێت‪،‬‬ ‫دەست‌و پێكانی دەئاوسێت‪.‬‬ ‫واباشە ئەگەر سكپڕ هەستی‬ ‫بەئاوسان كرد ئەوا لەسەر پشت‬ ‫بكەوێت قاچەكانی بەرزبكاتەوە‪.‬‬ ‫لەمانگی هەشتەمدا نزیكی‬ ‫كۆتایی قۆناغەكەیە‪ ،‬كە وردە‬ ‫وردە دایك خۆی بۆ منداڵ بوون‬ ‫پێشوازی كۆرپەلە ئامادە دەكات‪.‬‬ ‫ل��ەم مانگەدا دای��ك دەبێت‬ ‫ب��ەت��ەواوی گوێڕایەڵی هەموو‬ ‫ئامۆژگارییەكان بێت لەسەر‬

‫تەندروستی‬

‫ئا‪ :‬الوالو حسین‬ ‫(كۆلێرا) نەخۆشیەكی بەكترییە‌و ماوەیەكی كورت‬ ‫دەخایەنێ‌‪ ،‬یەكێكە لەنەخۆشیە باڵوەكان لەعێراقدا‪ ،‬تووشی‬ ‫كۆئەندامی هەرس دەبێ‌ بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ڕیخۆڵەباریكە‪ ،‬ئەگەر بەخێرایی چارەسەری بۆ نەكرێ‌ دەبێتە‬ ‫هۆی مردن‪ ،‬بەكتریای كۆلێرا دەمێنێتەوە لەئاوێك كە خاوێن‬ ‫نەبێ‌‌و لەشوێنێكدا كە شێی هەبێ‌‪ ،‬بەكواڵندنی ئاو لەو‬ ‫میكرۆبە ڕزگارمان دەبێ‌‪.‬‬ ‫ڕێگاكانی باڵوبوونەوەی ئەم نەخۆشیە‬ ‫ئ��ەم میكرۆبە ڕاستە‌وخۆ لەڕێگەی دەم��ەوە دەچێتە‬‫لەشی م��رۆڤ‪ ،‬بەهۆی بەكارهێنانی كەرەستەی هەڵگری‬ ‫میكرۆبەكەوە‪.‬‬ ‫نیشانەكانی‬ ‫ێ ئ��ازاری سك‪ ،‬دڵتێكهەاڵتن‬ ‫سكچوونی كتوپڕ بەب ‌‬‫لەئەنجامدا دەبێتە هۆی ونبوونی بەشێكی زۆری شلە‌و خوێی‬ ‫لەشی نەخۆشەكە‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی خەلەل‬ ‫لەكاروبارەكانی گورچیلەو لەكاركەوتنی گورچیلەكان‪ ،‬دواتر‬ ‫دەبێتە هۆی ڕوودانی مردنی كتوپڕ‪ ،‬ئەمەش بەهۆی دابەزینی‬ ‫شلە‌و خوێیە لەلەشدا لەكاتێكدا ئەگەر خێرا جێگرەوەی شلە‬ ‫ونبووەكەی بۆ نەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ماوەی مانەوەی میكرۆبەكە لە ‪ 12‬سەعات تا ‪ 7‬ڕۆژەو‬‫ێ ڕۆژە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی مامناوەندی س ‌‬ ‫ڕەنگی پیساییەكەی سەرەتا زەردە‪ ،‬پاشان وەك ئاوی‬‫برنجی لێدێت‪.‬‬ ‫تینویەتی زۆر بەهۆی سكچوون‌و ڕشانەوە‪.‬‬‫تووش بوون بەوشكبوونەوە (الجفاف)‪.‬‬‫نەخۆش هاواردەكات بەهۆی ئازاری پەلەكانی‌و سك‌و‬‫سنگی‪ ،‬بەهۆی كەمبوونی ڕێژەی خوێی كلۆریدات‌و كالسیۆم‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫كەمبوونەوەی ڕێژەی میز بەهۆی وشكبوونەوە‪ ،‬لەهەند ‌‬‫كاتدا میزكردن دەوەستێ‌‪.‬‬

‫كەسی تووش بوو بەم نەخۆشیە چی بخوات؟‬ ‫ه��ەر لەگەڵ وەستانی ڕشانەوەكەی پێویستە گیراوەی‬‫دیكستروالیت لەڕێگەی دەم بخواتەوە‪ ،‬هەتاوەكو وشكبوونەوەكەی‬ ‫نامێنێ‌‪.‬‬ ‫پێویستە شۆربا‌و شلەمەنی‌و پێكهاتنی لەنان‌و شلەمەنی‬‫ێ ڕۆژ بخواتەوە‪.‬‬ ‫شەكرو پەتاتەوە برنج بۆ ماوەی س ‌‬ ‫پاش ئەوە پارچەیەك مریشك یان گۆشت بەتدریجی هەتا‬‫پاش هەفتەیەك دەستدەكاتەوە بەخواردنی ئاسایی وەك جاران‪.‬‬ ‫ڕێگاكانی خۆپاراستن لەنەخۆشی كۆلێرا‬ ‫گرنگیدان بەپاك‌و خاوێنی‌و پاك شتنەوەی سەوزە‌و میوە‪.‬‬‫پاككردنەوەی ئاوی خواردن یان كلۆر یان بە كواڵندن‪ ،‬ئەمە‬‫باشترین ڕێگایە بۆ خۆ پاراستن لەنەخۆشییەكە‪.‬‬ ‫(تعقیم)كردنی جل‌وبەرگی كەسانی تووش بوو‪ ،‬بۆ باشتر‬‫ڕێگرتن لەنەخۆشیەكە‪.‬‬ ‫دورك��ەوت��ن��ەوە ل��ەخ��واردن‌و خ��واردن��ەوەو شتومەكی ئەو‬‫شوینانەی كە گشتین‪ ،‬وەك چێشتخانەكان كە مۆڵەتی‬ ‫تەندروستیان نیە‪.‬‬ ‫دوورك��ەوت��ن��ەوەی م��ن��دااڵن لەخواردنی شتومەكی سەر‬‫عارەبانەكان‪.‬‬ ‫دوركەوتنەوەی لەخواردنی شەربەت‌و ئاوی شوێنە گشتیەكان‬‫بەتایبەتی لەناو بازاڕدا‬ ‫دەستشتن بەباشی لەپێش نان خواردن‌و پاش هاتنەدەرەوە‬‫لەتەوالێت‪.‬‬ ‫سەرچاوەكانی پیسبوون كورت ئەكرێتەوە لەم شوێنانەدا‬ ‫ئەو دەستگێڕانەی شەربەت‌و شیر‌و ماست‌و دۆ دەفرۆشن‪.‬‬‫بەستراوەكان كە لەبازار دەفرۆشیت مۆتەو ئایس كریم‪.‬‬‫چێشتخانە گشتیەكان‌و عارەبانەكان كە خۆراكی خێرا‬‫دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫ئ���ەو م��ح �ل‌و ع��ەرەب��ان��ان��ەی گ��ۆش �ت‌و م��اس �ی‌و لەفەی‬‫سەردانەپۆشراو دەفرۆشن‪.‬‬

‫و‪ /‬چیا حەمەعەلی‬

‫خ���واردن‪ ،‬چونكە گرنگییەكی‬ ‫زۆری هەیە بۆ كەمبوونەوەی‬ ‫ه��ەس��ت��ك��ردب��ە دڵ���ەك���زە‪ .‬بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی ئ��ەم حاڵەتەش‬ ‫نابێت دای��ك بۆماوەیەكی زۆر‬ ‫بێ خ��واردن بمێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫خوارنیشی خوارد نابێت گەدەی‬ ‫پڕ بكات‪ ،‬بۆیە دەبێت ژەمی‬ ‫سوك‌و ب��ەردەوام بخوات‪ ،‬دوور‬ ‫بكەوێتەوە لەخواردنی چەورو‬ ‫سورەكراو‪.‬‬ ‫ئەگەر دای��ك ل��ەم مانگەدا‬ ‫توشی كەمخوێنی ب��وو‪ ،‬ئ��ەوا‬ ‫پێویستە گ��ۆش��ت��ی ئ����اژەڵ‌و‬ ‫مریشك زۆر ب��خ��وات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو ڕووەكانەی كە دەوڵەمەندن‬ ‫بەئاسن‪ ،‬وەك نیسك‪ ،‬فاسۆلیا‪،‬‬ ‫س���ەوزە گ��ەاڵدارەك��ان (سڵق‌و‬ ‫سپێناخ)‪ ،‬هەروەها ڤیتامین سی‬ ‫نابێت لەبیر بكات كەلە لێمۆو‬ ‫پ��رت��ەق��اڵ‌و برۆكلی و بیبەری‬ ‫س���ەوزدا ه��ەی��ە‪ ،‬ه��ەروەه��ا ئەو‬ ‫دەرم��ان��ان��ەی كەپزیشك بۆی‬ ‫دیاریدەكات دەبێت بەڕێكۆ پێكی‬ ‫بیخوات‪.‬‬ ‫درێ���ژی كۆرپلە لەمانگی‬ ‫هەشتەمدا نزیكەی ‪40‬سم‌و كێشی‬ ‫ن��زی��ك��ەی ‪1800‬گ�����رام دەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫هەستی بینینی فراوان دەبێت‌و‬ ‫گوێی لە دەنگ دەبێت‪ ،‬مێشك‌و‬ ‫ئەقڵی بەتەواوەتی گەشەدەكات‪،‬‬ ‫دەتوانێت بەجوانی ببیستێت‌و‬ ‫ببینێت‪ ،‬جگەلە سییەكانی كەتا‬

‫كۆتا مانگی سكپڕی لەگەشە‬ ‫كردن بەردەوام دەبێت‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەندامەكانی تری لەشی تەواو‬ ‫دروست دەبن‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەر ئ����ەوەی ك��ۆرپ��ەل��ە‬ ‫دادەب��ەزێ��ت��ە خ���وارەوەی ڕەحم‬ ‫ج��ارەك��ان��ی م��ی��زك��ردن��ی دای��ك‬ ‫زۆر دەب��ێ��ت‪ ،‬ب���ەزۆری هەمان‬ ‫نیشانەكانی مانگی حەوتەمی‬ ‫تێدا ڕوودەدات‪ ،‬هەست بەبوونی‬ ‫(ژەك) دەكات لەمەمكەكانیدا‪،‬‬ ‫خەوی كەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫زۆرب���ەی ئافرەتانی سكپڕ‬ ‫ل��ەم م��اوەی��ەی سكپڕیدا توشی‬ ‫كەمخوێنی و شەكرەدەبن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پی`ویستە ئاگاداری خۆیان بن‪،‬‬ ‫شلەمەنی زۆر بخۆنەوەو خوێ‌‬ ‫لەخواردنەكاندا كەمبكەنەوە‪ ،‬و‬ ‫س��ەوزە ومیوە ب��ەزۆری بخۆن‪،‬‬ ‫ب��ەزۆری ئ��ەو خواردنانە بخۆن‬ ‫ك��ە پ��رۆت��ی��ن��ی ت��ێ��دای��ە وەك‌و‬ ‫شیرو بەرهەمەكانی و گۆشت‪،‬‬ ‫دوورب���ك���ەون���ەوە ل��ەخ��واردن��ی‬ ‫شیرینی‪.‬‬ ‫دای�������ك ن���اب���ێ���ت ش��ت��ی‬ ‫پێویستە‬ ‫قورسبەرزبكاتەوە‪،‬‬ ‫هەفتانە س��ەردان��ی پزیشكی‬ ‫تایبەت بكات‪ ،‬هەروەها خواردنی‬ ‫تەندروست لەو ماوەیەی كە ماوە‬ ‫یارمەتی منداڵبوون‌و شیردانی‬ ‫سروستی دەدات لەداهاتوودا‪.‬‬ ‫لەكۆتا مانگی سكپڕیدا درێژی‬ ‫كۆرپەلە دەگاتە ‪50‬سم‌و كێشی‬

‫‪ 3.300‬گ���رام‪ ،‬سییەكانی‬ ‫بەتەواوی پێدەگات‌و مووی‬ ‫قژی درێ��ژ دەبێت‪ ،‬ل��ەدوای‬ ‫هەفتەی ‪40‬ەوە لەبەر گەورە‬ ‫ب��وون��ی ك��ۆرپ��ەل��ەو بچوك‬ ‫ب���وون���ەوەی ش��وێ��ن��ەك��ەی‪،‬‬ ‫جوڵەی كەمدەبێتەوەو زیاتر‬ ‫دەس��وڕێ��ت��ەوە تا بجوڵێت‪،‬‬ ‫هەوڵدەدات كاتەكانی خەوی‬ ‫ڕێكبخات‪ ،‬لەهەركاتێكی ئەم‬ ‫مانگەدا ئەگەری لەدایكبوونی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ك��ات��ی ل��ەدای��ك��ب��وون��ی‬ ‫كۆرپەلە نزیك دەبێتەوە‪،‬‬ ‫دایك هەست بە قورسبوون‬ ‫دەك���������ات‌و ‌و ج���وڵ���ەی‬ ‫ك��ەم��دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬دڵ��ەك��زەو‬ ‫دڵتیچكچوون‌و ڕشانەوەی‬ ‫كەمدەبێتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫مكۆرپەلە دادەبەزێتە بەشی‬ ‫خوارەوەی ڕەحم هەناسەدانی‬ ‫دایك ئاسایی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەس���ەر دای���ك���ە ل��ەم‬ ‫م���ان���گ���ەدا ب���ەت���ەواوەت���ی‬ ‫هەموو ئامادەكارییەك بۆ‬ ‫جل‌وبەرگ‌و پێداویستییەكانی‬ ‫كاتی منداڵ ب��وون بكات‪،‬‬ ‫هەروەها لەبارەی شیردانی‬ ‫سروشتی و بەخێوكردنی‬ ‫كۆرپەلەوە خۆی ڕۆشنبیر‬ ‫بكات‪ ،‬زۆر بەرێگادا بڕوات‪،‬‬ ‫خۆی ئامادە بكات بۆ هاتنە‬ ‫دونیای كۆرپەكەی‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫نــەخــۆشـــی كــۆلــێــــرا‬

‫قۆناغەكانی سكپڕی ئافرەتان‬

‫‪35‬‬

‫‪36‬‬

‫تەندروستی‬

‫هادیە تاجیك‪،‬‬ ‫داكۆكیكاری بااڵپۆشی بووە وەزیر‬ ‫لەحكومەتی نەرویجی‬ ‫ئا‪ :‬شادان تالب‬ ‫هادیە تاجیك‪ ،‬ئافرەتێك بەرائەت لەچاوەكانی ئەبینی‪،‬‬ ‫بەبینینی دەزانی چ كاری مەزنی لێ ئەوەشێتەوە‪..‬‬ ‫ئەو خانمە ئێستا وەك یەكەم خانمی موسڵمان‌و بەتەمەن‬ ‫منداڵ كە تەنها (‪ )29‬ساڵ دەبێت‪ ،‬بەتواناو لێهاتوویەكانی‬ ‫بووەتە وەزیری ڕۆشنبیری واڵتی (نەرویج)‪.‬‬ ‫قەدەغەكردنی بااڵپۆشی بۆ موسڵمانان‌و هەندێك مەوسیمی‬ ‫كەمە ئایینیەكان لەم واڵتە دیمكراتیانە بێ بەرپەرچدانەوە‬ ‫نابێت‪( ،‬هادیە) وەك فریادڕەسێك بۆ موسڵمانان ئەوكاتەی‬ ‫كە ڕاوێژكاری وەزی��ری (داد) بوو لەساڵی (‪)2009-2008‬‬ ‫توانی بەرپرسانی ئ��ەم واڵت��ە قەناعەت پێبكات‌و پ��ڕۆژە‬ ‫یاسایەكی باش پێشكەش بە پەرلەمانی واڵتەكەی بكات كە‬ ‫بۆژنانی موسڵمان ئاسایی بێت لەكاتی كاركردن‌و لە شوێنە‬ ‫گشتیەكاندا بااڵپۆشی بكەن‪.‬‬ ‫ئەم خانمە كە ماجستێری لەبواری یاسادا بەدەستهێناوە‬

‫لەساڵی ‪ ،2012‬هەر لەسەرەتای تەمەنییەوە خۆی بەسیاسەت‬ ‫تێكەڵكردووەو لەساڵی (‪ )2002-1999‬بەرپرسی بزوتنەوە‬ ‫(العمال الشباب) بووە‪.‬‬ ‫لەساڵی (‪ )2009-2008‬بوەتە ڕاوێژكاری وەزیری دادو‬ ‫لەساڵی (‪ )2009‬بووەتە ئەندام پەرلەمانی واڵتەكەی‪.‬‬ ‫لەرۆژی (‪ )2012/9/19‬وەك یەكەم خانمی موسڵمان‬ ‫لەحكومەتەكەی ''جینس شتولتنبرج'' ب��ووە وەزی��ری‬ ‫ڕۆشنبیریی‪.‬‬ ‫بەرنامەو پالنی گرنگیدانە بەتەواوی كەلتورو ڕۆشنبیرییە‬ ‫جیاوازەكان بەتایبەت كەمایەتیەكان لەو واڵت��ەو دانان‌و‬ ‫زیادكردنی چەندین یاسا بۆ پێدانی ماف بە موسوڵمانەكان‌و‬ ‫هندۆسەكان‪.‬‬ ‫ئ��ەم خانمە ب��ەڕەگ��ەز پاكستانیەو لەساڵی (‪)1970‬‬ ‫خێزانەكـــەی لەپێـــناو ژیانێكـــی باشـــتر ڕوو لەواڵتی‬ ‫نەرویج دەكەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬االهرام‪www.masrawy.com ،‬‬

‫هەمەرەنگ‬

‫ئامادەكردنی‪ :‬هودا‬ ‫یەكەمین هێڵەكانی پاراستن لەلەشی مرۆڤدا پێستە‪،‬‬ ‫كە بەشێكی گرنگی الشەی مرۆڤی داپۆشیوە‪ ،‬پارێزگاری‬ ‫لەهەموو بەشەكانی لەش دەكات‪ ،‬پارێزگاری لەپلەی گەرمی‬ ‫لەش دەك��ات و بەجێگیری دەیهێڵێتەوە لەكەش و هەوا‬ ‫جیاوازەكاندا‪ ,‬ئەندامی هەستی بەركەوتنەو رۆڵی پاراستنی‬ ‫ئەم بەشە گرنگە بەم جۆرەیە‪:‬‬ ‫ڕژێنی ئارەقی تێدایە بۆهاوسەنگ كردنی پلەی گەرمی‬ ‫ێ زیادەیە‬ ‫لەش لەرێگای دەردراوەكانی لەشەوە لەو ئاووخو ‌‬ ‫ڕزگاری دەكات كەزیانبەخشە بۆی‪ ,‬ڕژێنی چەوری تێدایە‬ ‫مادەی چەوری دەڕژێت و پێست نەرم دەكات‪ ،‬تا لە قڵیشان‬ ‫بیپارێزن بۆئەوەی لەورێگەیەوە ووردەزیندەوەر نەچنەژورەوە‪،‬‬ ‫هەروەها ناوچەكانی دەرهاتنی مووی پێست وەكو دەوازەیەكن‬ ‫بۆهەواگۆڕكێ‌ و بۆپاراستنی پێست وپاككردنەوەی‪ ،‬ناوەندێكە‬ ‫لەنێوان بەشەكانی لەش و دەرەوەی لەشدا‪.‬‬ ‫لەبارەی جۆرەكانی پێستەوە د‪ .‬نیاز ئەحمەد‪ ،‬پسپۆری‬ ‫نەخوشیەكانی پیست بۆ ئایندەسازی دوا‪ ،‬وتی‪ :‬پیستی‬ ‫مروڤ سێ‌ جۆرە‪ :‬پیستی چەور‪ ،‬پیستی مام ناوەند‪ ،‬پیستی‬ ‫وشك‪.‬‬ ‫دەرب��ارەی پیستی وشك كە لەوەرزی پایزدا دووچاری‬ ‫زۆربەمان دەبێتەوەو توشی گرفتمان دەكات‪ ،‬وتی "پیستی‬ ‫وشك چەوری كەمە‪ ،‬كەسەكە خۆی هەستدەكات پیستەكەی‬ ‫تۆزی‌ وشكی هەیەو چەور نییە‪ ،‬كاتیك بیشوات هەست بەو‬ ‫وشكیە دەكات‌و كرێش دەكات‪ ،‬تا زیاتر بیشوات‌و سابونی‬ ‫لێبدات زیاتر وشكدەبیتەوە"‪ ،‬هەروەها وتی "هۆكارەكانی‬ ‫وشكبونەوەی پێستیش ئەوەیە هەندێ‌ كەس هەرخۆی‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی پێستی وشكە‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫دوو جۆرن‪ ،‬جۆرێكیان كایگەری ناوەكیه‌و جۆرێكی تریان‬ ‫كاریگەری دەرەكیه‌‪.‬‬ ‫هەندێ‌ نەخۆشی یان خواردنی هەندێ‌ دەرمان والەپێست‬ ‫دەك��ات وشكبێتەوە‪ ،‬ئ��ەوەی دەرەكیە كەشوهەوایە‪ ،‬یان‬ ‫بەبەكارهێنانی ئاو سابوونی زۆر یان هەندی دەرم��ان‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە دەرمانی زیپكە بەكاردیت وەك بابەتی (ریتیدین )‪،‬‬ ‫ێ وەرزی وەك پایزدا پێستی مرۆڤ‬ ‫ئەمە جگەلەوەی لەهەند ‌‬ ‫وشكدەبیتەوە‪.‬‬ ‫دكتۆرە نیاز باسی لەنیشانەكانی وشكبونەوەی پێست‬ ‫كرد‪ ،‬وتی "پێست وشك‌و گرژئەبێ‌ هەندێکجار لەوانەیە‬ ‫قڵیش ببات‪ ،‬ئەگەر زیاتر بەردەوام بوو لەوانەیە سوربونەوەو‬ ‫كزانەوەو لەوانەشە خروی لەگەڵدابێ‌‪ ،‬وشكبوونەوەی پێست‬ ‫لەوەرزێكەوە بۆ وەرزێكی تر فەرقی هەیە لەوەرزی پایزو‬ ‫هاویندا لەبەرئەوەی كەشوهەوا وشكەو تەپوتۆز هەیە زیاتر‬ ‫پێست وشكدەبێتەوە‪.‬‬

‫ل��ەب��ارەی چارەسەركردنی وشكبونەوەی پێستەوە وتی‬ ‫"ئەگەر وشكبونەوەكە بەهۆی دەرمانەوەبوو ئەتوانین دەمانەكە‬ ‫بوەسێنین یان بیگۆڕین بەدەرمانێكی تر‪ ،‬بەاڵم ئەگەر كەسەكە‬ ‫سروشتی پێستەكەی وابوو دەبێ‌ تا پێی دەكرێت نەیشوات یان‬ ‫سابونی تایبەت بەپێستی وشك بەكاربێنێ‌‪ ،‬لەكاتی بەكارهێنانی‬ ‫میكیاج یان كرێمی بەرهەتاو یاهەرشتێكی تردا كەبۆ دەموچاوی‬ ‫ێ بەپێستی وشك‪.‬‬ ‫ێ ئەبێ‌ تایبەت ب ‌‬ ‫بەكاریدەهێن ‌‬ ‫ئەو پاككەرەوانەی بەكار ئەهێنرێ‌ وەك‌و شامپۆو فاست‌و‬ ‫ێ كاریگەری لەسەر پێست هەیە‪،‬‬ ‫ئەوانەی لەناو ماڵ بەكاردەهێنر ‌‬ ‫ێ بەر پێست بكەوێ‌‪.‬‬ ‫هەمووی مادەی كیمیاوی بەهێزەو ناب ‌‬ ‫لەبارەی خواردنی س��ەوزەو میوەو ڤیتامینەكانەوە وتی‬ ‫ێ پێست‬ ‫"خواردنی سه‌وزەو میوەكان زۆر باشە‪ ،‬چونكە ئێمە كات ‌‬ ‫تەڕدەكەینەوە بەدوو شێوە دەبێ‌‪ ،‬یەكێكیان لەدەرەوە بەكریم‬ ‫نەرم دەكرێتەوە‪ ،‬ئەوی تریان لەناوەوە بەخواردنی سەوزەو میوە‪،‬‬ ‫هۆكارێكی تری وشكبوونەوەی پیست كەم خوێنییە كە دەبیتە‬ ‫هۆی دروستبوونی پەڵە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫وشكبوونەوەی پێست لەوەرزی پایزدا‬

‫‪37‬‬

‫‪36‬‬

‫ئایندەسازی‪ :‬و‪ .‬ڕۆزی‬ ‫بێگومان هەموومان زۆر س��ودو گرنگی ئ��اوم��ان بۆ‬ ‫تەندروستی و جوانی پێست‌و ڕێژەی ئەو ئاوەی پێویستە‬ ‫ڕۆژانە بخورێتەوە بیستووە‪ ،‬بەاڵم پرسیاری گرنگ لێرەدا‬ ‫ئەوەیە ئەو كاتە گونجاوانە كامانەن كەئاوی تێدا بخورێتەوە؟‬ ‫پێویستە دوای بەتاڵبوونەوەی گەدە بەدرێژایی شەو‪،‬‬‫بەیانیان بەگەدەی بەتاڵ پەرداخێك ئاو بخورێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ریخۆڵەكان ئاگادار بكاتەوەو گەدە بشواتەوەو گورچیلەكان‬ ‫لە بەردو رمڵ پاكبكاتەوە‪ .‬هەروەها گەدە ئامادەبات بۆ‬ ‫هەرسكردنی خواردنی نانی بەیانی‪.‬‬ ‫واباشە ئاوی مامناوەند كەزۆر سارد نەبێت بەكاتژمێرێك‬‫پیش نان خواردن‌و دووكاتژمێر دوای خواردن‪ ،‬بخورێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی كار لەهارینی هەرس نەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر لەكاتی نانخواردندا ئاوی سارد خورایەوە‪ ،‬دەبێت‬‫پەرداخێك زیاتر نەخورێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ك��رداری هەرس‬ ‫پەكنەخات‪.‬‬ ‫‪-‬دەتوانرێت پەرداخێك ئ��اوی س��ارد لەگەڵ خواردنە‬

‫هەمەڕەنگ‬

‫هەمەرەنگ‬

‫وشكەكانی وەك نان‌و گۆشت بخورێت بۆ ئەوەی كرداری هەرس‬ ‫هەر ئاسان بكات‪.‬‬ ‫واباشە ئاو دوای كاركردنی قورس وەك وەرزش‌و بەپێ‬ ‫ڕۆیشتن بخورێتەوە‪ ،‬بەاڵم پێویستە كەمێك پشوو بدرێت ‌و‬ ‫بەهێمنی و وردە وردە بخورێتەوە‪.‬‬ ‫ئاو خواردنەوە دوای خواردنەوەی چاو قاوەو خواردنەوە‬‫گازییەكان كارێكی باشە‪.‬‬ ‫هەروەها دوای منداڵبوون‪ ،‬و شیردان بەكۆرپەلە بۆ ئەوەی‬‫ڕێژەی شیر زیاد بكات‌و ببێتە جێگرەوەی ئەو شلەیەیەی لەلەشی‬ ‫دایكەكەوە دەردەچێت‪.‬‬ ‫لەكاتی هەستكردن بە گەرمای هاویندا ئاو بخورێتەوە‪.‬‬‫پێش چونە ناو جێگەی خەوتن ئاو خواردنەوە كارێكی باشە‪.‬‬‫كاریگەرییەكانی كەم ئاو خواردنەوە لەسەر تەندروستی‪:‬‬ ‫لەشی ئاسایی مرۆڤ ڕۆژانە پێویستی بە ڕێژەی دوو تا سی‬ ‫لیتر ئاو هەیە‪ ،‬واتە ‪ 8‬پەرداخ‪ ،‬تاوەكو تەمەن بەرەو پیری بڕوات‬ ‫مرۆڤ زیاتر پێویستی بەئاوە‪ ،‬چونكە پیستی مرۆڤ زیاتر وشك‬ ‫دەبێتەوەو پێویستی بە ئاوی زیاترە‪ ،‬جگە لەم كاتانەش پێویستە‬ ‫مرۆڤ ڕۆژانە ئاو بخواتەوە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی یەكسان‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆر ئاو خواردنەوە دەبێتە هۆی‪:‬‬ ‫هەڵئاوسانی سك‪.‬‬‫هەست بە قورسی كردن‪.‬‬‫زۆر بوونی هەوای ناو سك (غازات)‪.‬‬‫هەروەها كەم ئاو خواردنەوەش دەبێتە هۆی‪:‬‬ ‫وشكبوونەوەو ماندوێتی و كەم جوڵەیی‪.‬‬‫لەدەستدانی توانای ڕێكخستنی گەرمی لەش‪.‬‬‫لەبیرچوونەوە‪.‬‬‫وشكبوونەوەی پێست‌وچاو و دەم‪.‬‬‫ئاو خواردنەوە لەم كاتانەدا زیانی هەیە‪:‬‬ ‫خ��واردن��ەوەی ئ��اوی زۆر س��ارد لەكاتی هەستكردن بە‬‫گەرمایەكی زۆردا دەبێتە هۆی هەوكردنی دی��واری گ��ەدە‪ ،‬و‬ ‫هەوكردنی قورگ‪.‬‬ ‫ئەوانەی تەمەنیان گەورەیە هەست بەتینوێتی ناكەن‪،‬‬‫لەكاتێكدا كە لەشیان پێویستی بە ئاوە‪ ،‬بۆیە پێویستە هەر‬ ‫لەمنداڵییەوە الشە ڕابهێنرێت لەسەر ئاو خواردنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫كەگەورە بوو بەردەوام بێت لەسەری‪.‬‬ ‫خواردنەوەی ئاوی زۆر سارد لەكاتی نانخواردندا كاردەكاتە‬‫سەر كرداری هەرس‌و دوای دەخات‌و دەردراوەكانی گەدە پەك‬ ‫دەخات‪.‬‬ ‫ئاو خواردنەوەی زۆر لە حاڵەتی قەڵەویدا دەبێتە هۆی‬‫خاوكردنەوەی هەرس‌و وادەكات كە خواردنەكان ببێتە چینێك‬ ‫لەچەوری لەبری ئەوەی چەوری بسوتێنێت‪.‬‬ ‫سایتی‪ :‬عائلتی‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫كاتی گونجاو بۆ ئاو خواردنەوە‬

‫‪39‬‬

‫چۆرەك‬ ‫كەرەستەكان‪:‬‬ ‫ (‪ )2‬دوو هێلكە‬‫ (‪ )1‬یەك كوپ شەكر‬‫ (‪ )1‬یەك كوپ ڕۆن‬‫ (‪ )1‬یەك كەوچكی چێشت پیكن پاودەر‬‫ (‪ )1‬یەك كەوچكی چێشت ڤانێال‬‫ (‪ )1‬یەك كەوچكی چا خوێ‬‫ (‪ )2‬دوو كەوچكی چا خومرە‬‫‪ -‬ئارد‬

‫چۆنێتی دروستكردنی‪:‬‬ ‫هێلكەو شەكرەكە تێكەڵ دەكەین‌و بەجوانی تێكی‬ ‫ئەدەین‪ ،‬پاشان ڕۆنەكەی تێدەكەین تێكەڵی دەكەین‪،‬‬ ‫دواتر پیكن پاودەرو ڤانێالو خوێ‌و خومرەكەی تێئەكەین‪،‬‬ ‫دواتر كەمكەم ئاردەكەی تێدەكەین نزیكەی سێ پەرداخ‌و‬ ‫ئەیشێلین تا هەویرێكی یەكگرتوومان دەستدەكەوێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ماوەی پانزە خولەك سەری دادەپۆشین‌و دایدەنێین‪.‬‬ ‫دواتر خڕ خڕ ئەیبڕین‌و لەهەڵیئەژەنین لەكونجی‌و‬ ‫ئەیخەینە فڕنێكی گەرمكراوەوە بەپلەی (‪)200-150‬ی‬ ‫سیلیزی‪ ،‬یەكەمجار ژێرەكەی ئەبرژێنین دواتر سەرەكەی‪،‬‬ ‫دواتر پێشكەشی دەكەین‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫تر ‌ێ ئەحمەد‬ ‫كاتێ‌ مرۆڤ ماوەیەكی‬ ‫زۆر دەخەوێت لێدانەكانی‬ ‫دڵ����ی ك����ەم دەب���ێ���ت‌و‬ ‫بەهێواشی لێدەدات‪.‬‬ ‫لە لێكۆ لینە و ە یە كد ا‬ ‫دەرك��ەوت��ووە بچراندنی‬ ‫خ�����ەوو ه���ەس���ت���ان بۆ‬ ‫ن��وێ��ژی بەیانی لەكاتی‬ ‫خۆیدا م��رۆڤ دەپارێزی‬ ‫دڵ‌و‬ ‫لەنەخۆشیەكانی‬ ‫ڕەق����ب����وون����ی‬

‫هەمەڕەنگ‬

‫مەساجی ماست‌و جۆرەكانی بۆ‬ ‫جوانكردنی پێست‬ ‫ئایندەسازی‪ :‬و‪ .‬شیعریە عوسامن‬ ‫ماست چەند سودێكی ج��ۆراوج��ۆری هەیە بۆ پاراستنی‬ ‫دەموچاوت لەژینگەی پیسی دەوروبەر‪ ،‬هەروەها خاڵە ڕەشەكانی‬ ‫دەموچاو ناهێڵێت‪ ،‬بۆ هەموو پێستێك بەسودە بەتایبەت ئەوانەی‬ ‫پێستییان وشكە‪.‬‬ ‫مەساجی ماست‌و لیمۆ‬ ‫چۆنیەتی بەكارهێنانی‪:‬‬ ‫ئاوی لیمۆ‪.‬‬‫ئاوی توێكڵی پرتەقاڵ‪.‬‬‫ماست‪.‬‬‫هەمویان تێكەڵ ئەکەیت لەناو شوشەیەك دایدەنێیت لەناو‬ ‫ساردكەرەوە‪ ،‬دوای (‪ )٢٤‬كاتژمێر بەكاردێ بۆ پێستی دەموچاو‪،‬‬ ‫باشتریش وایە دوور لەتیشكی خۆر بەكاربێت‪.‬‬ ‫مەساجی ماست‌و پەتاتە‬ ‫پەتاتە‪.‬‬‫ماست‪.‬‬‫سەلكێ پەتاتە بكوڵێنەو پاشان جوان بیشێلە تا ئەبێتە‬ ‫هەویر‪ ،‬پاشان ماستەكە بكە بەسەریداو تێكەڵی بكە‪ ،‬لەناو‬

‫شوشەیەكی سەرقەپاتدا دایبنێ لەسەالجەدا‪ ،‬باشتروایە‬ ‫ئێواران بەكاربێت‌و دوور لەتیشكی هەتاو‪.‬‬ ‫مەساجی ماست‌و خەیار‬ ‫دوو خەیار‪.‬‬‫ماست‪.‬‬‫خەیارەكــە ب��دە ل��ە ڕنـــە یاخـــود عەســـارە‪،‬‬ ‫ماســــتەكەی تێكـــەڵ بــــكە لەسەالجەدا دایبنــــێ دوای‬ ‫(‪ )٣‬سەعات بەجێی بهێڵە‪ ،‬پاشــــان بیدە لەدەموچاوت‬ ‫ڕۆژانـــە كاتی ئێواران‪.‬‬ ‫مەساجی هەنگوین‬ ‫(‪ )٣‬كەوچك‪.‬‬‫(‪ )١‬كەوچك هەنگوینی سروشتی‪.‬‬‫ ماست‪.‬‬‫ زەردێنە هێلكەیەك‪.‬‬‫ئاوەكەو هەنگوینەكە تێكەڵ بكەو ماستەكەو زەردێنەی‬ ‫هێلكەكە تێكەڵ بكە بەجوانی تا دەبێتە شێوەی (مەڵهەم)‪.‬‬ ‫لەسەالجەدا هەڵیبگرە ئێواران بۆ ماوەی یەك كاتژمێر‬ ‫بەكاریبهێنە‪.‬‬

‫هەمەرەنگ‬

‫شادەمارەكان‪.‬‬ ‫ش��ارەزای��ان��ی ئ��ەم ب��وارە‬ ‫ل��ەك��ۆم��ەڵ��ەی پزیشكانی‬ ‫دڵ ل���ەئ���وردن دووپ���ات���ی‬ ‫دەك���ەن���ەوە‪ ،‬ئەنجامدانی‬ ‫نوێژی بەیانی رۆژانە لەكاتی‬ ‫خۆیدا باشترین هۆكارە بۆ‬ ‫خۆپاراستن‌و چارەسەرە بۆ‬ ‫نەخۆشیەكانی دڵ‌و رەقبوونی‬ ‫شادەمارەكانی كە لەناویاندا‬ ‫گرژبونی ماسولكەكانی دڵە‬ ‫كە هۆكارە بۆ دروستبونی‬ ‫سه‌كته‌ی دڵ‌و ڕەقبونی‬ ‫ش���ادەم���ارەك���ان���ی‌و‬ ‫ڕودان���ی وەستانی‬ ‫مێشك‪.‬‬ ‫د و ا ی‬ ‫لێكو ڵینە و ە یه‌كی‬ ‫ت���ازە س��ەب��ارەت‬ ‫بەنەخۆشیەكانی‬ ‫ئ����ەم‬ ‫دڵ‪،‬‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��ەی��ان‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬

‫زانستی‌و‬ ‫لێكوڵینەوە‬ ‫پ��زی��ش��ك��ی��ەك��ان دووپ���ات���ی‬ ‫دەك�����ەن�����ەوە گ���رژب���ون���ی‬ ‫ڕی���ش���اڵ���ەك���ان���ی دڵ ك��ە‬ ‫مەترسیدارترین نەخوشیەكانە‬ ‫لەگەڵ ڕەقبوونی خوێنبەرو‬ ‫داخران‌و گیرانی شاخوێنبەر‪،‬‬ ‫هۆكاری سەرەكین بۆ ئەم‬ ‫نەخۆشیانە‪ ،‬خەوتنی زۆر‬ ‫بۆماوەیەكی زۆر لەرۆژ یان‬ ‫لەشەودا بێت‪.‬‬ ‫هەروەها لێكوڵینەوەكە‬ ‫ئاماژەیداوە كە مرۆڤ كاتێ‌‬ ‫زۆر لەجێگەدا دەمێنێتەوەو‬ ‫دەخەوێت‪ ،‬لێدانەكانی دلێ‌‬ ‫كەمدەكات كە لە(‪)50‬ترپە‬ ‫زی��ات��ر ن��اب��ێ��ت‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫ترپەكانی دڵ كەمبونەوە‬ ‫خوێن بەهێواشی بەخوێنبەرو‬ ‫خوێنهینەرو م��ل��ول��ەك��ان‌و‬ ‫دەمارەكاندا دەڕوات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەبێتە هۆی نیشتنی خوێ‌‌و‬ ‫چ��ەوری��ەك��ان‌و م��ان��ەوەی��ان‬ ‫ل��ەس��ەر دی�����واری دەم����ارو‬ ‫بەتایبەتی‬ ‫خوێنبەرەكان‪،‬‬ ‫ش��اخ��وێ��ن��ب��ەرو داخ���ران���ی‪،‬‬ ‫لەئەنجامی ئ��ەم��ەدا م��رۆڤ‬ ‫دەمارەكانی دڵی ڕەق دەبێت‌و‬ ‫دەبێتە هۆی سستی‌و الوازی‬ ‫ماسولكەی دڵ‌و داخستن‌و‬ ‫گ���ی���ران���ی خ��وێ��ن��ب��ەرو‬ ‫خ��وێ��ن��ه��ێ��ن��ەر‪،‬‬

‫ئ����ەوك����ات ج����ەڵ����دەی دڵ‬ ‫خ��وێ��ن��ب��ەرو‬ ‫ڕوودەدات‌و‬ ‫خوێنهینەر دادەخرێن‌و خوێن‬ ‫بەباشی ناچێت بۆ مێشك‪،‬‬ ‫دەبێتە هۆكاری دروستبونی‬ ‫سەكتەی مێشك كە لەزۆربەی‬ ‫كاتەكان مردن ڕودەدات‪.‬‬ ‫ئ����ەن����ج����ام����ەك����ان����ی‬ ‫ل��ێ��ك��وڵ��ی��ن��ەوەك��ە داوای‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت�ی‌و خ��ۆگ��رت��ن��ەوە‬ ‫لەخەو بۆ ماوەیەكی دوورو‬ ‫درێ���ژ دەك���ەن ك��ە ل��ەچ��وار‬ ‫س���ەع���ات زی���ات���ر ن��ەب��ێ��ت‪،‬‬ ‫پێویست بەهەستان هەیە‬ ‫لەخەو جوالنی بەئەندازەی‬ ‫(‪ )15‬دەق���ی���ق���ە ب���ەالی‬ ‫كەمەوە‪ ،‬بەو ئەندازە نوێژی‬ ‫ب��ەی��ان��ی ئ��ەن��ج��ام��دەدرێ��ت‬ ‫لەكاتژمێرەكانی سەرەتای‬ ‫هەموو ڕۆژی��ك��ی ت��ازەدا كە‬ ‫باشترە پ��ی��اوان لەمزگەوت‬ ‫ن���وی���ژەك���ەی���ان ب��خ��وێ��ن �ن‌و‬ ‫بەكۆمەڵ بێت‬ ‫ه��ەروەه��ا ئ��ام��اژەی بە‬ ‫م��رۆڤ��ی مسوڵمان ك��ردووە‬ ‫ك���ات���ی ه���ەڵ���دەس���ت���ێ‌ بۆ‬ ‫ن��وێ��ژی ب��ەی��ان�ی‌و بەكۆمەڵ‬ ‫ئەنجامیدەدات كە دەبێتە‬ ‫هۆی بوژانەوەو پێشەكیەكی‬ ‫ب��اش‌و بەهێزه‌ ب��ۆ ئاسایی‬ ‫ب��وون��ەوەی لێدانەكانی دڵ‌و‬ ‫شادەمارەكان‪ ،‬چونكە خەوتن‬ ‫لەالی زوربەی خەڵكەوە (‪)8‬‬ ‫كاتژمێر زیاترە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫سـوودە تـەنـدروسـتـیـیـەكـانــی‬ ‫ئــەنــجامــدانـی نــوێـژی بــەیـانــی‬

‫‪41‬‬

‫‪42‬‬ ‫ژمار‌ه (‪ ،)5‬ت‪ .‬دووەمی ‪2012‬‬

‫شادان‬

‫هةسانة‬ ‫سواوةكة‬

‫دواالپەڕە‬

‫توندوتیژی دووبارە بوەوە‪ ،‬ئەو هەسانە سواوەی كە توانای كارێكی‬ ‫دیسان بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫بەرگوێمان كەوتوە كە لە سەوز نەبوونی بەرهەمێكی ئەوتۆ لەم‬ ‫ئەوتۆی نەماوە‪ ،‬ئەوەندە ئەم باسە‬ ‫باس و خواسە تەواو بێزار بویین‪ ،‬چونكە دەبینیین زیاتر توندوتیژییەكان (بەتەواوی چین و ڕەگەزەكانەوە) بەرەو‬ ‫بەرفراوانترچووە لە ڕووی چونیەتی و چەندێتییەوە‪ ،‬بەداخەوە چەندێتی توندو تیژییەكان بە شیوەیەك قێزەون بووە كە‬ ‫شەرم ئەكەین بڵێن ئەمە لە كۆمەڵگەی كوردیدا ڕویداوە‪.‬‬ ‫هەركات باس و خواسی توندوتیژی بێتە پێش ئەو بیرۆكەی (ئەریك فرۆم) دێتە بیرم كە دەڵێت‪":‬ئەگەر پەیوەندی‬ ‫نێوان مرۆڤەكانی هەر كۆمەڵگەیەك باش بوو ئەوا پەیوەندی نێوان ئافرەت و پیاویش باش دەبێت‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە ئەگەر‬ ‫پەیوەندی نێوان مرۆڤەكانی هەركۆمەڵگەیەك خراپ بوو پەیوەندی نێوان ئافرەتان و پیاوانیش خراپ دەبێت"‪.‬‬ ‫جوانترین بیرۆكەیەكە بۆ پێكەوە ژیانی من و تۆیەك كەلەسەر بنەمای ڕەگەز جیاوازیین‪ ،‬ئەبێت ئێمە قەناعەت بۆ‬ ‫خۆمان و ئەم كۆمەڵگەیە دروست بكەین كە ژنێك توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت یانی خانەیەك لە جەستەی كۆمەڵگە ئازاری‬ ‫پێگەیشتوە‪ ،‬ئیتر با واز لەوە بێنین گروپی سەردەستە (نیرینە) گروپی ژێر دەستە (مێیینە) دروست ببێت‪ ،‬ئەوكاتە ژیان‬ ‫جوانە ئەو كاتەی فرە جەمسەر بیت نەك دوو جەمسەر‪ ،‬دنیا پڕ بێت لە هەمەڕەنگی و جوانی‪ ،‬ئەو كاتەی من لەبەر ئەوەی‬ ‫مرۆڤم ئازار نەدرێم‪ ،‬نەك لەبەر ئەوەی ژنم بچەوسێنرێمەوە یان مامەڵەیەكی بە بەزەییانە هەبێت بەرامبەرم‪ ...‬هەرچەندە‬ ‫ئەبێت قەناعەت بەوە بكەین هەریەكە لە ژن و پیاو ئەگەر سەنگەریان لەیەك گرت مانای دژایەتییە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر هاوشانی‬ ‫یەكتریەكەیان لە ئاستی ژیانی خۆیانەوە ڕۆیشتن ئەوە جوانتر ڕێگاكان ئەبڕن‪ ،‬ئیتر گرنگ نیە كێ‌ لەو ڕۆشتنە پێش‬ ‫دەكەوێت (مێ‌ یان نێر) گرنگ ڕۆیشتنە بەدەم ژیانەوە‪.‬‬ ‫هەروەها قەناعەت بەوە بكەین ئافرەت وەك سەرەكی ترین ڕەگەزی بەردەوامی ژیان و مرۆڤایەتی و تەواوكاری پیاوان‪،‬‬ ‫لە ئیستادا دەیەوێت بێتە نێو گشت كایەكانی ژیان و شانبەشانی پیاوان ئازایانەو مەردانە بێتە مەیدان و بوارەكان جوانتر‬ ‫بكات‪ ،‬دەیەوێت بە پیاوان بڵێت دێم تاباری سەرشانتان سوك بكەم و هاوشانتان بم لە پێناو دەستەبەركردنی ژیانێكی‬ ‫باشتر‪ ،‬چونكە بونی ئافرەت و پیاو وەك تەواوكار لە هەر كایەیەكدا ڕەونەق و متمانەیەكی جوانترو زیاتر وبەو كارو شوێن‬ ‫و كات دەبەخشێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ بەرەو پێشچونی كۆمەڵگەداو كرانەوەی زیاتردا‪ ،‬كێشەكانی ئافرەت لە ئێستا چەندین قۆناغ و بەربەستی‬ ‫تێپەڕاندووەو‪ ،‬چۆتە قۆناغێكی دیكەو فۆرمێكی دیكەی وەرگرتوە‪.‬‬ ‫لەمەوبەر وێردی سەرزمانی داكۆكیكاران لە مافەكانی مرۆڤ و ئافرەتان تەنها بنەبڕكردنی كێشەكانی (گەورە بەبچوك‬ ‫و بەزۆر بە شودان و‪ ،‬نەهێشتنی چونە دەرەوەی ژنان و كاركردنیان لە دەرەوەی ماڵ و نەخوێندەواری و كوشتن لەسەر‬ ‫شەرەف و كۆمەڵێ‌ شتی دیكە)‪ ،‬هەرچەندە لە ئیستاشدا نكوڵی لە بونی ئەم كێشانە ناكەین‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵگای كوردی‬ ‫خەریكە لەم كێشانە تێبگات هەر هیچ نەبێت بەالیەوە نەنگ نەبێت كە گوێی لەم باس‌و خواسانە بێت‪...‬‬ ‫بەڵكو لەگەڵ پەلهاویشتنی ئافرەتان بۆ نێو كایە سیاسی و مەعریفی و ڕاگەیاندن و بگرە سیاسیەكانیش توشی‬ ‫بەربەستی نێو ئەم كایانە دەبنەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە ئافرەتانیش قسەیان هەیەو دەڵێن مادەم ئەم كایانە پێویستیان بە ئێمەیە و ئێمەش پەلمان بۆ هاویشتوە‬ ‫دەبێت كۆمەڵگا بە چاوێكی ڕێزەوە سەیری بكات و ئازایانەو ئازادانە بەشدار بین و هاوكاربن بۆ بەرەو پێشبردن‪ ،‬تەنها‬ ‫بەشداری كرد بە ناوو بۆ بەكارهێنانی مەبەست و ئامانجی دیاریكراو تایبەت نەبێت‪ ،‬كە بەدەر بێت لە ویستی ئافرەتان و‬ ‫گرنگی كایەكە‪ .‬بۆ پڕكردنەوەی جێگەو پۆست و كورسی نەبێت‪ ،‬بەڵكو بۆ خزمەتكردن بێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمانە بەرجەستە بوو ئیدی نەك ڕۆژێ‌‪ ،‬من تەواوی ڕۆژەكان ئەدەم بە كۆمەڵگەو یادی بەرەنگاری توندوتیژی‬ ‫ناكەمەوە‪.‬‬

‫نامەی وەفا بۆ یەكگرتووی خوشكان‬ ‫نێرگز ڕزگار‪ .‬كەركوك‬ ‫لەساڵیادەكەتدا چەپكێ‌ وەفا پێشكەشە بەتۆ بەدڵی بەهارئاسای كوردستانەكەم‌و‬ ‫لەگەڵ كازیوەی بەیانی سپێدەیەكی نیشتیمانەكەم پێت ئەلێم‪ :‬بێ‌ كۆتایی لێت‬ ‫پیرۆز بێت‪ ...‬ساڵیادەكەت موبارەك بێت‪.‬‬ ‫نازانم نوكی خامەم بەچ دەسپێكێك لەوەسفی تۆ بنەخشێنم‌و چۆن گوزارشت بكەم‬ ‫كە شایستەی گەورەیی تۆ بێت‪.‬‬ ‫تۆ كە لەسەرەتای ڕاگەیاندنتەوە لیبڕاوانە هاتیتە مەیدان‌و قۆڵی مەردایەتی‌و‬ ‫بازووی كارت لێهەڵكردوو مەدەنیانەو سەردەمیانە پەیمانتدا كاربكەیت بۆ‬ ‫خزمەتی خاك‌و منی ئافرەت‌و ناساندنی ئەرك‌و مافەكانم‪.‬‬ ‫بەڵێ‌ ئەزیزەكەم‪:‬‬ ‫من بەهەموو بوونمەوە قەرزاری تۆم‪ ،‬ئاخر تۆ بوویت منت پێگەیاندو منت كردە‬ ‫ئەم ئێستایەی كە ئێستا هەم‪ ،‬من بەخوشكانی بەویقارو تاجی نورین لەسەری ئەم‬ ‫كاروانە ئاشنابووم‪ ،‬من ئەوانم دیت بۆیە تۆم خۆش ویست‪ ،‬من ناخ پاكی‌و دڵپاكی‬ ‫ئەوانم دیت بۆیە تۆم ویست‪ ،‬ئەوان وێنایەكی جوانی تۆیان نیشاندام‪ ،‬تۆ دایكی‬ ‫دووەم‌و نازهەڵگری من بووی تۆ منت لەبێشكەی ورەبەرزی‌و متمانەو بڕوابەخۆبوندا‬ ‫ئەالواند‪ ،‬تۆ فێرتكردم هەمیشە بەدەم ئەم ژیانە پڕ لەژانەوە پێبكەنم‌و چۆك بۆ‬ ‫ئازارەكانی دانەدەم‪...‬‬ ‫ئەمەوێ‌ بڵێم نەك بچوكترین ئەندامی لقی خوشكانم لێرە‪ ،‬نا‪...‬نا من گەورەترین‬ ‫خزمەتكاری دەزگاكەتم كە خۆم تیابینیەوەو منت تیا پەروەردەكرد‪ ،‬دڵنیاشبە ئەم‬ ‫دەربڕین‌و گوفتارانەم لەهەناوی دڵمەوە سەرچاوەی گرتووەو هەڵئەقوڵێ‌‪ ،‬تامردن‬ ‫شانازی بەخۆمەوە ئەكەم‌و فەخریشە لەگەڵ تۆدا هاوبیرو هاوكارم‪.‬‬ ‫ئاخرگیانە من ئیستا فێری نازبووم نازیش ئەكەم بەسەر دەستە خوشكەكانم‪،‬‬ ‫نازێك پڕ لەعشق‌و پڕ لەخۆشەویستی‌و پڕ لەفەنابوون‪ ،‬دڵنیاشم ئەوان نازم‬ ‫لەئامێزئەگرن؛ چون من تاقانەیی خۆم لەوێدا ونكردوو پۆلێك گوڵئاسای ناو‬ ‫باخەكەی تۆ؛ شوێنی نەك خوشكێك؛ هەزاران خوشكیان بۆ كردمەوە‪ ،‬من بچوكی‬ ‫ناویانم‪ ،‬بەاڵم بەخۆشەویستی خۆیان گەورەیانكردم‪ ،‬ئەوان هێندەی گەورەییەك‬ ‫كە تەعبیر نەكرێ‌ ناخیان گەورەیەو پڕە لەسۆزی دایكایەتی‌و خوشكایەتی كە‬ ‫لەچاوانیاندا ئەیخوێنمەوە‪.‬‬ ‫ئەوان بۆ من خێزانێكن پڕلەوەفا پڕ لەجوانی ئەوان البەرو ڕەوێنەری خەمەكانمن‬ ‫هەركات بمەوێ لەدەرگای دڵیان ئەدەم‌و ژوانێك لەئارامی‌و بۆ یەك بوون دروست‬ ‫ئەكەین‪...‬‬ ‫ئەوان ناخ‌و دڵیان هەمیشە وااڵیەو بەردەوامیش دەست بەنزان بۆ یەكتری‪.‬‬ ‫ئیتر چی بكەم؛ چی بنوسم؛ ئەشكی چاوم ڕێگەنادات خۆشیەكانم بیربێتەوە‪،‬‬ ‫یادگاریەكانیش هێندە زۆرن لەهیچ دەمێك ناسڕێنەوە‪ ،‬نوكی خامەش پێم ئەبێژێ‌‬ ‫ئیدی بەسە هەڵمەڕێژە باجوانییەكان ساتەپڕ لەبەهارییەكان لەناختدا بمێننەوە‪،‬‬ ‫دڵنیاشبە سەد هێندەی تر بۆت بێمەگۆ؛ تازە هێشتا سەرەتایە؛ چون من چەندێ‌‬ ‫وەسفی تۆ بەم لەهەمبەرتا؛ بێ‌ بەهایە‪ ،‬بۆیە ئەڵێم تاموچێژی خوشكایەتی‬ ‫تەنها لەیەكگرتووی خوشكاندایە‪...‬‬ ‫لەپایانیشدا لەیەزدان ئەخوازم كارو هەوڵ‌و ماندووبوونەكانت بەر ڕەزامەندی خوا‬ ‫گیان بكەون‌و مقبولی الی پەروەردگاربن‪...‬‬