РОМА ЕДЗЕ. Кніга 2.

рома свечнiкаў

рома едзе кнiга 2

2015

© Свечнiкаў Раман, 2015 © 34mag.net, 2015

РОМА Ў ЛОС-АНДЖЭЛЕСЕ

РОМА ЕДЗЕ

Вены 5:40 раніцы. Я праспаў аўтобус. Хутка, аўтаматычна на­ цягваю адзіныя свае шорты і, нават не ўмываючыся, вы­ валь­ваюся ў горад. Бягом — уверх па вуліцы, уздоўж фан­ тан­чыкаў, якія ўвільгатняюць газон, — на Ўілшар, у надзеі ўскочыць у аўтобус да адпраўлення. Здалёк бачу, што на прыпынку ўжо тусуецца Габрыель — повар-мексіканец, з якім мы штораніцы разам чакаем наш 720-ты. Ён падымае вялікі палец угору, я выдыхаю і пераходжу на крок. Паспеў. Я ў Лос-Анджэлесе, працую грузчыкам у рускай мувінг-­ кам­па­ніі. Мы пакуем мэблю, перавозім яе са старога дома ў новы і расстаўляем па кутах. За пару месяцаў я так прапам­паваўся ў гэтай справе, што з заплюшчанымі вачы­ ма магу разабраць на дэталі і запакаваць практычна любы прадмет амерыканскага інтэр’ера. Сёння я працую з Артам, пузатым мексіканцам, і Лі, двухметровым чорным мужыком. Як толькі мы сядаем у рабочы грузавік, хлопцы перш-наперш распальваюць

6

РОМА Ў ЛОС-АНДЖЭЛЕСЕ

дабротны касяк марыхуаны. Мы выкочваемся на хайўэй і наступную гадзіну цягнемся ў трафіку да дома кліента. На прыступках нас сустракае нягеглы хлопец гадоў двац­ цаці шасці. З таго, як ён адказвае на нашыя звычайныя разведпытанні, мы разумеем, што пераязджае ён нячаста — такіх мы адразу бяром у абарот. Яго кватэру, калі працаваць добрасумленна, можна адбамбіць гадзіны за тры, але мо­ жна і за шэсць. Мы ніколі не перавозім мэблю «голай», для пачатку мы яе як след пакуем. У нейкай ступені гэта робіцца для таго, каб нічога не падрапаць, але насамрэч — каб пацягнуць час. Акрамя таго, калі мы з сур’ёзнымі тварамі захутваем шафу ў тры шубы, гэта выглядае вельмі прафесій­ на, і кліенту здаецца, што ён не пралічыўся, калі згадзіўся на самы дарагі мувінг ва ўсёй Каліфорніі. Але сёння асаблівы дзень — усё будзе як у кіно. Мек­ сіканец Арт бярэ на «двулю» (так мы пяшчотна называем каляску на двух колах) пяць скрынак са шклом і цягне іх уніз па стромкай лесвіцы. Перад працай Арт яшчэ разок як след дзьмухнуў, і свет здаецца яму ярчэйшым, а скрыні — лёгкімі як пух. Менавіта таму праз секунду гук разбітага шкла напаўняе лесвічны пралёт, а мексіканец планіруе ўніз услед за скрынямі і «двуляй». Нягледзячы на драма­ тызм сітуацыі, я заўважаю, што Арту смешна. Ён рэзка падрываецца, падымае скрыню, з якой сыплюцца аскепкі разбітага шкла, і бяжыць уверх па лесвіцы: — Hey, guys! I dropped this shit! I dropped this fucking glass! Ah-ha-ha!

7

ВЯЛІКІ ЧОРНЫ ХЛОПЕЦ МАХАЕ РУКОЙ, ЗАЛІВАЮЧЫ ПАКОЙ ГУСТОЮ КРЫВЁЮ, КЛІЕНТ АСЯДАЕ НА КРЭСЛА.

РОМА Ў ЛОС-АНДЖЭЛЕСЕ

Вялікі чорны Лі таксама пачынае рагатаць. Я стаю з упа­ каванай тумбачкай у руках і плаўна пераводжу позірк са сваіх упоратых калегаў на кліента — ён відавочна разгу­ блены і не ведае, што рабіць. Тым часам Лі выхоплівае ў Арта скрынку: — Let me see what's going on inside. Лі распакоўвае скрыню, у якой не засталося нічога жы­ вога: — Oho-ho, man! You crashed everything! Лі закрывае скрыню і пачынае абгортваць яе пакаваль­ най плёнкай. Ён робіць гэта задорна, не зважаючы на тое, што са сценак тырчаць вострыя кавалачкі шкла, і хутка распорвае сабе вены на руцэ: — O my God! I cut myself! Ён махае рукой, заліваючы пакой густою крывёю, клі­ ент асядае на крэсла, Арт бяжыць прэч з кватэры. Тым часам вялікі чорны хлопец пачынае губляць прытомнасць. Я залятаю ў талкан, хапаю туалетную паперу, раблю там­ пон у некалькі слаёў, прыкладваю яго да раны і перамот­ ваю ўсё гэта пакавальнай плёнкай. Я за легалайз.

9

РОМА ЕДЗЕ

Іміграніяда Першы тыдзень у горадзе Анёлаў мы гасіліся ў Арсенія, майго кораша з аўтазавода, які недзе год таму эміграваў у Штаты. Усё было добра, але дзеля не самых лагодных ста­ сункаў з Сеневай суседкай па хаце нам з Воляй неўзабаве давялося шукаць новую ўпіску. Я ляжу на падлозе ў малым пакоі пасярод Заходняга Га­ лівуда. Цяпер каля трэцяй гадзіны густога жнівеньскага дня. Пад столлю гудзе вентылятар, кожны абарот якога скрыга­ там аддаецца ў маёй галаве. Ад спёкі падасланая прасціна прыліпае да спіны. Я ляжу ў адных майтках і слухаю, як за сценкай трахаюцца суседзі. Сёння мой трэці выходны запар. Я з радасцю выбраўся б у горад, але ўсе мае знаёмыя ў гэты час або аддзіраюць в’етнамскую макарону ад тале­ рак, або перасоўваюць мэблю. Вядома, можна наведаць якое-небудзь цікавае месца, але ўсе цікавыя мне месцы, як правіла, агароджаныя плотам, пазначаныя таблічкай «Private Property» або проста зачыненыя на свірнавы з­ амок.

10

Я ЛЯЖУ НА ПАДЛОЗЕ Ў МАЛЫМ ПАКОІ ПАСЯРОД ЗАХОДНЯГА ГАЛІВУДА І ЎСМОКТВАЮ СВАЮ ІМІГРАНІЯДУ ТУТ — ВА ЎЛАСНЫМ ПОЦЕ.

РОМА ЕДЗЕ

Застаюцца кафэхі або кінатэатры, але туды я таксама не пайду, бо з цяжкасцю разумею амерыканскую думку. І рэч тут не столькі ў мове, колькі ў ментальнай несумяшчаль­ насці. Словам, я застаюся ўсмоктваць іміграніяду тут — ва ўласным поце.

12

РОМА Ў ЛОС-АНДЖЭЛЕСЕ

Кекс Я нічога не бачу. Чаму мяне ніхто не папярэдзіў, што тут нічога не відаць? Усе казалі: «Паспрабуй!» — але ніхто не папярэдзіў, што я аслепну. І што гэта за дзіўныя гукі? Я нічога не разумею. Адкуль гэтыя гукі? Як можна зразу­ мець, адкуль гэтыя гукі, калі я нічога не бачу? І чаму гук называецца гукам? І чаму на «г»? Г-г-г-гук! Гэта вельмі дзіўнае слова — гук. А раптам я тут навечна? Раптам гэта ўсё гульня, і той, хто паспрабаваў, трапляе сюды назаў­ жды? Гэта нешта накшталт смерці, ты памёр — і ўсё, назад дарогі няма! Але ж у мяне ўсё было так добра! Навошта я паспрабаваў гэтыя чортавы наркотыкі?! Няўжо ўсе яны ведалі і не казалі мне?! Я лічыў іх сябрамі, а яны так нахабна хлусілі мне ў вочы! Раптам зрок вяртаецца. Я бачу, як Воля блюе з акна. Я спрабую дацягнуцца да яе, але яна так далёка. Я цягнуся да яе праз вечнасць аўтамабільнага сядзення, якое нас раздзяляе. Яе выварочвае проста на тратуар. Яна ванітуе

13

РОМА ЕДЗЕ

зорачкамі і зялёнымі квадрацікамі. Божа, як выдатна яна ванітуе! Я люблю цябе, Воля! Калі б не гэтая адлегласць... Мяне трымае ўсю ноч і наступны працоўны дзень. Мой першы кекс з травой дае мне столькі глебы для разва­ жанняў над сістэмай свету, што некалькі наступных тыдняў я хаджу, апусціўшы вочы ў дол, і мала размаўляю. Цяпер я перакананы рэлятывіст.

Хайўэй Праехаць Паўночную Амерыку на машыне я задумаў яшчэ ў малайзійскім аэрапорце. Ужо праз месяц працы ў душ­ ным Лос-Анджэлесе я купіў сабе Dodge Ram Van 1986 года з пяцілітровым рухавіком. Мая першая машына зламала­ ся праз пяцьдзясят міляў ад месца набыцця — скрынцы перадач прыйшоў каюк. Рамантаваць яе было неапраўдана дорага, і я прадаў машыну на звалку. Яшчэ праз месяц у мяне з’явіўся Dodge Caravan 1998 года. Машына была падобная на музычны інструмент, тым не менш яна ездзіла. У першую ж ноч я, Воля і Арсеній

14

МАЯ ПЕРШАЯ МАШЫНА ЗЛАМАЛАСЯ ПРАЗ ПЯЦЬДЗЯСЯТ МІЛЬ АД МЕСЦА НАБЫЦЦЯ — СКРЫНЦЫ ПЕРАДАЧ ПРЫЙШОЎ КАЮК.

РОМА ЕДЗЕ

падаліся ў горы непадалёк Лос-Анджэлеса. Упершыню за бясконцыя працоўныя тыдні мы раптам удыхнулі кіслароду. У грудзях балюча забілася, застаялы алей хлынуў па сухіх рэчышчах — астатнія тыдні я лічу гадзіны да ад’езду. Нарэшце мы з Воляй атрымліваем канадскія візы. Чаму­ сьці новыя штампы ў пашпарце перастаюць прыносіць бы­ лую радасць. Акрамя візаў я атрымліваю часовыя правы на кіраванне, раблю аўтамабільныя нумары, страхоўку і здзяй­ сняю цэлы комплекс дробных падрыхтоўчых дзеянняў. У сярэдзіне верасня мы з Сенем проста забіраем Волю з працоўнага месца ў марыхуана-шопе і выплываем на пяты хайўэй. Цяпер мы едзем на Аляску. Яшчэ ў Менску я запланаваў маршрут падарожжа, які, калі быць шчырым, змяняўся ўжо дзясяткі разоў. Было ўсяго некалькі спотаў на планеце, якія я нават баяўся ма­ля­ваць у марах. Аляска — месца, да якога я стаўлюся з асаблівым хваляваннем. Нават цяпер, калі, здавалася б, усе сцены прабітыя і проста цісні на педаль, я ўсё яшчэ да канца не веру ў тое, што еду ў гэтае сакральнае месца, што еду ­«дамоў».

16

17

РОМА Ў КАНАДЗЕ I НА АЛЯСЦЫ

РОМА ЕДЗЕ

Дарога За некалькі дзён мы пралятаем на нашым верным «доджы» сонечную Каліфорнію і дажджлівы Арэгон ды ў самы разгул глухой ночы ўвальваемся ў Сіэтл. Тут мы пакідаем Сеню ў кругласутачным кафэ — да Аляскі ён паляціць самалё­ там, бо не мае канадскай візы. А ў нас з Воляй наперадзе чатыры тысячы кіламетраў тайгі. За ўсю дарогу да Энкарыджа дзікія звяры будуць тра­ пляц­ца нам часцей за людзей. Паліва падаражэе да двух даляраў за літр, а адлегласці паміж населенымі пунктамі пераваляць за трыста кіламетраў. Мы будзем бачыць толькі бясконцы жоўты лес, снежныя шапкі гор і спрадвечныя ка­ шлатыя постаці ласёў, мядзведзяў ды бізонаў. Мы будзем спыняцца ля ручаінак, каб набраць сцюдзёнай вадзіцы, пе­ра­тварыць яе ў кіпень, а потым — у гарбату. Печка ў ма­ шы­не канчаткова здохне. З правіянту застануцца толькі пара пачак рысу, грэчка, якую нам падарыў Сымон з Сан-­ Францыска, нейкая куча макароны і бляшанак дзесяць

20

МЫ БУДЗЕМ СПЫНЯЦЦА ЛЯ РУЧАІНАК, КАБ НАБРАЦЬ СЦЮДЗЁНАЙ ВАДЗІЦЫ, ПЕРАТВАРЫЦЬ ЯЕ Ў КІПЕНЬ, А ПОТЫМ У ГАРБАТУ.

РОМА ЕДЗЕ

­кансерваў: курыца, рыба, бабы. І ўсё гэта мы будзем га­ та­ваць на амерыканскай паходнай плітцы Coleman, якую купілі за дваццатку яшчэ ў Лос-Анджэлесе. Але ўсё гэта будзе наперадзе. А пакуль мы з Воляй стаім за дзвесце кіламетраў ад Ванкувэра, і ў нас канчаткова скончыліся грошы.

Жавальная гумка Скалістыя горы цягнуцца з поўначы на поўдзень Канады амаль на пяць тысяч кіламетраў. Шырыня горнага ланцуга каля сямісот кіламетраў, і дзесьці ў сэрцы гэтай шырыні мы з Воляй сядзім у аўтамабілі. З рухавіка аб’ёмам тры з чвэрцю літры б’е прыгожы бензінавы фантанчык. Бензін 87‑ы. Яго нам заліў добры канадскі дзядуля, калі мы стаялі з таблічкай «Gas needed» на запраўцы ўсё ў тых жа гарах. Але што да цяпераш­ няга мо­ман­ту, то ехаць далей немагчыма — ёсць рызы­ ка пе­ра­тва­рыцца ў агнявую камету і спаліць нацпарк да д’ябла. Сітуацыя пагаршаецца тым, што навокал няма Wi-Fi

22

РОМА Ў КАНАДЗЕ

і, баюся гэта агучваць, нават GSM-сеткі. З аўтаслясарным рамяством я на «вы», так што становішча паступова наблі­ жаецца да катастрафічнага. З прыладаў я маю толькі малы развадны ключык і дзве адвёрткі. Яшчэ ёсць Воля, каб панікаваць. Я цвёрда вырашаю адрамантаваць тачылу і ныраю з га­ лавой пад капот. Тым часам мая партнёрка тармазіць рэд­ кія машыны ў надзеі нарвацца на механіка нашай мары. Спыняюцца 100% аўто, але фізічна дапамагчы ніхто не можа. Пакуль я трэці раз спрабую ліквідаваць фантан пад ка­ потам, Воля нарэшце заарканьвае нейкага канадца напад­ пітку. Ён адважваецца пакалупаць наш матор — разбірае паводле майго метаду месца прабоіны, пранікнёна глядзіць

23

З РУХАВІКА АБ’ЁМАМ ТРЫ З ЧВЭРЦЮ ЛІТРЫ Б’Е ПРЫГОЖЫ БЕНЗІНАВЫ ФАНТАНЧЫК. БЕНЗІН 87-Ы.

РОМА НА АЛЯСЦЫ

у праапераванае сэрца аўтамабіля і прыкручвае ўсё назад. Сраная шчылінка працягвае пырскаць дарагім бензам. Канадзец дзіка просіць прабачэння і паспешна з’язджае. Я разбіраю мацаванне чацвёрты раз, намотваю на ме­ сца прабоіны жавальную гумку і моцна закручваю ўсё, што можна закруціць. Фантанчыка больш няма. Не паспяваем мы завесціся, як аднекуль з’яўляецца ўсё той жа п’янаваты канадзец і прэзентуе нам пакет з бу­ тэрбродамі. Наступны раз мы сустракаем яго ў бліжэйшым горадзе. Мужык шалёна рады нас бачыць. Ажно дае сотку баксаў на рамонт. Праз восем тысяч кіламетраў машына ўсё яшчэ едзе на жавальнай гумцы.

25

РОМА ЕДЗЕ

Гена — Мяса ў іх тут гаўно! Не, нармальнае знайсці можна, але яго яшчэ пашукаць прыйдзецца. Я вось што прапаноўваю: уначы пойдзем на могілкі і на вуду гусака зловім. Іх там да­ халеры ў сажалцы плавае. Галоўнае, каб ніхто нас не ­спаліў, бо за гусака табе тут такі тэрмін улепяць! Больш, чым за чалавека, — кажа Гена і ўпіваецца позіркам мне ў твар. З Генам мы знаёмімся праз пару дзён пасля прыбыцця ў Энкарыдж. Амаль адразу ён селіць нашу брыгаду ў сваю хату і ставіць на поўнае ўтрыманне. Гене за пяцьдзясят. Ён прывёз сваю сям’ю на Аляску год таму дзякуючы латарэі Green Card. Па-англійску Гена амаль не размаўляе, таму пакутуе ад недахопу простых чалавечых стасункаў. Праз гэтую акалічнасць першыя пару дзён мы выходзім з-за стала далёка за поўнач. Падчас сяброўства з Генам і ягонай сям’ёй мы некалькі разоў робім вылазкі: то па рыбу, ад якой мясцовыя ры­ бакі адразаюць два шматочкі філеечкі, а астатняе проста

26

РОМА НА АЛЯСЦЫ

­выкідаюць, то па дзікія яблыкі, якія амерыканцы ўвогуле лічаць неядомымі. Праз тое, што Гена дакладна ведае, дзе і што не так ляжыць, ягоная сям’я ніколі не галадае. Больш за тое — апошні раз я так смачна аб’ядаўся, му­ сіць, у Грузіі. Я ведаю так шмат людзей, што жывуць па-за сістэмай. Хтосьці паліць паліцэйскія ўчасткі, хтосьці не ўжывае мяса, хтосьці засынае і прачынаецца ў закінутых будынках. К ­ ожны носіцца са сваім пазасістэмным сцягам і крычыць на кож­ ным куце аб прагнілым свеце. А Гена тым часам збірае ранеткі і робіць з іх варэнне.

27

РОМА ЕДЗЕ

Спонсар Калі б не Гена, мы б ужо даўно елі кару з дрэваў і завар­валі чарназём замест кавы. Нашы з Воляй грошы скон­чыліся яшчэ пад Ванкувэрам, а дзе зарабіць новыя, мы пакуль не ведаем. Запас макароны відавочна вычарпаўся. Да таго ж за наш экстрэмальны аўтапрабег назбіраўся стос штрафных квітанцый за паркоўку. Гена падабраў нас на ўзбочыне і выдзеліў пакой у сваім доме. Звычайна у гэтым пакоі жывуць дзве ягоныя дачкі, Паліна і Ксюша, але дзяўчынкі таксама не супраць нашага візіту. Нас, дарэчы, зноў трое — Сеня дабраўся да Энкары­ джа па паветры хутчэй за нас і пару дзён перабіваўся па каўчы ў чаканні нашага прыезду. Пакуль зусім не пахаладала, нашая тройка ў пошуках працы абыходзіць усе парты, да якіх толькі можна дабрацца. Але наступны рыбны сезон пачынаецца толькі ў студзені, таму больш-менш годных вакансій няма татальна. Адзіныя варыянты падпрацоўкі, якія могуць нам свяціць, — гэта

28

РОМА НА АЛЯСЦЫ

мыццё посуду або пагрузка-разгрузка ўсялякага хлам’я, але пасля лос-анджэлескага экспірыенсу я цвёрда вырашаю гэтых памылак не паўтараць. Час цягнецца, і грашовае пытанне паўстае вельмі востра. Можна, вядома, кінуць машыну ў якім-небудзь кюве­ це і рвануць спынам на ўсходняе ўзбярэжжа, але ўзнікае шэраг праблем: 1. Нельга проста ўзяць і кінуць машыну: за пакінуты без нагляду аўтамабіль у ЗША прадугледжаныя сур’ёзныя штра­ фы. Прадаць тачылу таксама вельмі складана, бо зімой на Алясцы ад «каравана» мала карысці, да таго ж ён зарэгі­ страваны ў Каліфорніі.

2. ЗША і Канада — не найлепшае месца для аўтаспыну. Ён хоць і нарадзіўся тут, але, здаецца, тут жа і памёр. Аўта­ спыннікі, якіх мы падбіралі па дарозе на Аляску, распа­ вядалі, што часта машыну можна прачакаць цэлы дзень.

3. Пачало прыкметна халадаць. У дарозе на гасціннасць мясцовых жыхароў лепш не разлічваць — тут вельмі баяцца забойцаў і тэрарыстаў. Спаць на снезе хоць і весела, але не карысна. Урэшце мы вырашаем рвануць у Нью-Ёрк. Адлегласці не змяшчаюцца ў галаве, толькі на бенз нам спатрэ­ біцца каля дзвюх тысяч даляраў, не кажучы ўжо пра харчы і дроб­ныя выдаткі. Мы адразу вырашаем ад­ кінуць легальныя метады — на паліва будзем аскаць на запраўках. Пытанне з ежай павісае ў паветры, і мы ўжо маральна рыхтуемся праехаць Канаду на рысавай

29

РОМА ЕДЗЕ

баландзе, але тут з’яўляецца Ён! Fred Meyer. Казачная крама нашай мары.

Fred Meyer — гэта велізарны гіпермаркет, у якім вядзец­ ца рэканструкцыя. Таму ў агромністым спажывецкім выраі няма ніводнай камеры назірання, а выхады размешчаныя так, што праскочыць у іх з набітым пад дышаль кошыкам можа нават дзед з хваробай Паркінсана. З гэтага моманту генеральны спонсар маргінальнага праекта «Рома едзе!» — сетка супермаркетаў Fred Meyer, Inc.!

Чароўны аўтобус Тэмпература ўначы апускаецца ніжэй за нуль. Мы добра разумеем, што пешшу да культавага чароўнага аўтобуса з фільма Into the wild, у якім жыў і памёр легендарны Крыс МакКендлес, можна дабрацца або зараз, або ўжо ніколі. За­ плечнікі сабраныя. Гена падганяе нам пару намётаў, пярцо­ вы спрэй ад мядзведзяў і дачку Паліну. Гэтак у складзе ча­ тырох чалавек мы выпраўляемся па трасе ў бок Фэрбэнкса.

30

РОМА НА АЛЯСЦЫ

31

РОМА ЕДЗЕ

Пасярод ночы нашая машына зноў стае колам у самым сэрцы тайгі. З неба плюхае ці то снег, ці то дождж. Мы з Се­ нем, пакутуючы ад нясцерпнай крыўды, лезем пад капот. Рамень, ад якога залежыць палова агрэгатаў аўтамабіля, безжыццёва вісіць на прывадным вале. Спрабуем уторкнуць яго на месца, але наш малы байцоўскі развадны ключык, набыты яшчэ ў Лос-Анджэлесе, не вытрымлівае націску і ломіцца. Маральна мы ўжо рыхтуемся заночыць у стылай глух­ мені, але раптам з цемры ляснога масіву на нязграбным шумным цягачы выпаўзае ўкраінец Сямён. Адзіны на ўсю аляскінскую тайгу, ён вязе нам вялікі развадны ключ. Ра­ мень стае на месца як родны, Сямён нават не паспявае дасмаліць цыгарэту. На апошняй запраўцы мы раптам узгадваем, што забылі прыхапіць з сабой мапу. Справа херовая, але на станцыі

32

РОМА НА АЛЯСЦЫ

знаходзіцца атлас Аляскі, і мы фатаграфуем цікавы нам участак зямлі ў не надта зручным маштабе — так, на ўся­ лякі выпадак. Раненька, па пабітай грунтоўцы, нарэшце дабіраемся да ўтрамбаванай квадрацыкламі сцежкі. Мы з Сенем не спалі ўсю ноч, але тэмпература падганяе, і мы вырашаем патрываць яшчэ гадзін дванаццаць, як у старыя добрыя ўніверсітэцкія часы. Да легендарнага аўтобуса застаецца каля трыццаці кіла­ метраў. Большая частка шляху праходзіць па нізінах, таму наперадзе шмат лужын, малых ручаінак і дзікіх ручаёў. Рака, якая загубіла Крыса МакКендлеса, у кастрычніку не нясе асаблівай небяспекі. Вада хоць і ледзяная, але глыбінёю ледзь вышэй за калена. Як высветлілася, у гэтую пару года можна лёгка дабрацца да аўтобуса на роварах. Але рова­ раў у нас няма, таму мы становімся лагерам адразу над ракой — за плячыма застаецца крыху больш за дваццаць кіламетраў. Цямнее, мы раскідваем намёты. Тут нас чакае непры­ емны сюрпрыз — падобна на тое, што палаткі разлічаныя на вельмі малых людзей. Напрыклад, Сеня змяшчаецца ўнутры толькі напалову. Куды падзець другую палову, незразумела. Сяк-так мы захутваемся ў спальнікі і адразу ж вырубаемся. Сеня з Палінаю ледзь знаёмыя, відаць, таму ім удаецца паспаць усяго гадзіну. А пятай раніцы Сеня кан­чаткова не вытрымлівае і вылазіць з намёта. Ён катэгарычна заяўляе на ўвесь лагер, што ціхі час скончаны, бо ўсе сапраўдныя

33

УНУТРЫ ЧАРОЎНАГА АЎТОБУСА — ПЕЧКА І ДВА ЛОЖКІ НА СПРУЖЫНАХ. УСЕ ПАВЕРХНІ, НА ЯКІХ МАГЧЫМА ПІСАЦЬ, СПІСАНЫЯ ПЫШНЫМІ СЛОВАМІ.

РОМА НА АЛЯСЦЫ

вандроўнікі-авантурысты не маюць права спаць а пятай раніцы. Калі шчыра, мы слаба ўяўляем, дзе мы. Паводле нашых разлікаў, прыйдзецца шпацыраваць яшчэ гадзін восем, але доўгачаканы аўтобус з’яўляецца перад намі значна раней. Ён узнікае так нечакана, што я нават не паспяваю ўзрадавацца. Унутры аўтобуса стаіць печка і два ложкі на спружынах. Усе паверхні, на якіх магчыма пісаць, спісаныя пышнымі словамі. Мы калупаемся ў знойдзеных нататніках, спрабу­ ем затрамбаваць шчыліны, лапім пабітыя вокны і цягаем дровы з ракі — карацей, абжываемся. Сеня разганяе печ так, што ў салоне можна парыцца. Але, калі шчыра, большую частку часу ў чароўным аўтобусе мы проста адсыпаемся. Маё касмічнае спатканне з чароўным аўтобусам, пра якое я так даўно марыў, не адбылося. Вось стаіць ён — вось стаю я. Я хацеў бы пацалаваць яго, але навокал зашмат людзей. Я хацеў бы абняць яго, прыляпіцца да яго на­мёрт­ ва. Але не атрымліваецца. Гара ўмоўнасцяў стаіць паміж намі, мы глядзім адзін на аднаго, як сябры дзяцінства, што выпадкова сустрэліся ў краме і не ведаюць, пра што рас­ пытаць адзін аднаго. Такая дурная сітуацыя здараецца ўжо тысячны раз. Ты ведаеш, што дзесьці далёка-далёка існуе нешта недасягаль­ нае, але вельмі дарагое твайму сэрцу. Ты песціш гэта ўнутры сябе. Яно дапамагае табе біцца са штодзённасцю. І вось раптам ты набіраешся адвагі і кідаешся ў недасягальнасць,

35

РОМА ЕДЗЕ

каб хаця б на секунду пабыць разам з ім. Праз вечнасць ты прыпаўзаеш да свайго ідэалу, разгублены, задыханы, не ў найлепшай кашулі, і ўсё псуеш. Абсалютна ўсё! Знайсці новы «дом» не атрымалася. Увесь зва­рот­ны шлях мы праходзім за дзень. Раку фарсіруем уначы. На до­світку, напаўжывыя, даходзім да машыны. Па дарозе ў Энкарыдж выбухае трубка падачы вады ў радыятар за­ дняй печкі. Сем гадзінаў на снезе пад машынай, і новая прабоіна ліквідаваная. Жавальная гумка і бляшанка з-пад кока-колы — вось яны, герметыкі новага пакалення! Нарэшце марозным кастрычніцкім ранкам мы развітва­ емся з Генам і ягонай сям’ёй. Мне вельмі хочацца верыць, што праз пару-тройку гадоў мы сустрэнемся зноў і аба­ вязкова знойдзем час, каб злавіць гусака на гарадскіх могілках. Але цяпер я заводжу матор, і нашы сябры па­воль­ на згасаюць у люстэрку задняга віду. Тым часам Сеня ўжо ляціць самалётам да Тэхаса. А мы бяром курс на Нью-Ёрк. Навігатар выдае крыху больш за восем тысяч кіламетраў.

36

ПРАЗ ВЕЧНАСЦЬ ТЫ ПРЫПАЎЗАЕШ ДА СВАЙГО ІДЭАЛУ, РАЗГУБЛЕНЫ, ЗАДЫХАНЫ, НЕ Ў НАЙЛЕПШАЙ КАШУЛІ, І ЎСЁ ПСУЕШ.

РОМА ЕДЗЕ

38

РОМА НА АЛЯСЦЫ

Зіма Зіма — цяжкі час для валацуг. Я пішу гэты тэкст, седзячы ў Starbucks у горадзе Эдмантан — сталіцы канадскай Ал­ бэр­ты. На вуліцы ляжыць снег, і нават у выратавальнай ка­вяр­ні пальцы дранцвеюць над клавіятурай. Я толькі што збегаў у машыну, каб па-хуткаму з’есці паўбанкі кансерва­ ваных памідораў, і вярнуўся назад адаграваць далоні пад цёплай вадой у прыбіральні. У бензабаку — літраў дзесяць паліва, у руках — нябачны барабан, на шыі — гальштук. Зараз мы паедзем у які-небудзь прыватнік, парканемся і будзем грэц­ца пад кучай коўдраў да раніцы. Упэўненасць у заўтрашнім дні — доля слабакоў!

39

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

РОМА ЕДЗЕ

Сцюжа У машыне падцякае радыятар печкі. Таму ў салоне холадна і смярдзіць антыфрызам. Мне ўдаецца здабыць малы ке­ рамічны награвальнік, які працуе ад акумулятара. Перад сном мы закідваем награвальнік пад спальнікі, каб хутчэй сагрэцца. Раніцай усе вокны машыны пакрываюцца намараз­ зю. З рота валіць пара. Звычайна Воля ўстае першай. Следам я. Мацюкаючыся, нацягваю прасякнутую потам тэрмабялізну і заводжу матор. Адкрываю капот і правяраю вадкасці. Як правіла, даліваю трохі астуджайкі. Воля тым часам робіць каву і залівае кіпнем які-небудзь хуткасуп. За сняданкам мы абмяркоўваем стратэгію жабрацтва на сённяшні дзень. У залежнасці ад сітуацыі мы або выка­ рыстоўваем таблічку-папрашайку, або просім бензін кла­ січным спосабам — бегаючы ад машыны да машыны. Мы так даўно не мыліся, што ўжо не заўважаем ня­ сцерп­нага паху ўласных целаў. У адзін момант робіцца

42

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

настолькі ўсё роўна, што, здаецца, можна больш увогуле ніколі не мыцца. Музыка ў плэеры надакучвае настолькі, што мы гатовыя слухаць канадска-амерыканскія радыё­ станцыі, якія, дарэчы, амаль нічым не адрозніваюцца ад беларускіх — у добраахвотным парадку ўсё тыя ж 70% эфіру на іх складае нацыянальная творчасць. Чым далей мы прасоўваемся на поўдзень, тым больш хо­ чацца назад на поўнач. Для тутэйшай правінцыі харак­тэрная адсутнасць характэрнага. Час запавольваецца, і канадскі кіламетр для нас доўжыцца, як пяць лос-анджэлескіх міль. З Энкарыджа да Нью-Ёрка мы дабіраемся цэлы месяц. Па да­ розе завісаем у сяброў з Таронта, адмываемся і ад’ядаемся.

43

РОМА ЕДЗЕ

Афера Да NYC мы дабіраемся позна ўвечары і адразу трапляем у страшэнны вячэрні корак на Манхэтане. За месяц блу­ кання па канадскіх дарогах я так адвыкаю ад трафіку, што да нашага будучага дома ў габрэйскім раёне Брукліна мы дабіраемся ўзмакрэлымі і пасівелымі. Недзе з дзясятак дзён мы з Воляй прыходзім у сябе пасля дарогі. Напэўна, толькі праз тыдзень я ўпершыню дазваляю сабе прайсціся на адлегласць дзвюх вуліц ад сваёй нары, каб размяць косткі. Я так стаміўся ад дарогі, што мне зусім не хочацца ні на Таймз-скўэр, ні ў Сэнтрал Парк, ні куды б там ні было ўвогуле. Я вандрую ад хаты да бліжэйшай крамы, а ўвесь астатні час праводжу ў аб­ дымках з ноўтбукам. Наш раён насяляюць пераважна габрэі-хасіды. У кра­ мах прадаецца кашэрныя ежа, а на слупах вісяць рэ­ клам­кі танных парыкоў і афішкі будучых выступленняў вядомых рабінаў. Кожную пятніцу авіяцыйная сірэна

44

НАШ РАЁН НАСЯЛЯЮЦЬ ГАБРЭІ-ХАСІДЫ. КОЖНУЮ ПЯТНІЦУ АВІЯЦЫЙНАЯ СІРЭНА АГЛУШАЛЬНА ІНФАРМУЕ НАС ПРА ПАЧАТАК ШАБАТА.

РОМА ЕДЗЕ

аглушальна інфармуе нас пра пачатак шабата. З гэтага моманту і да вечара суботы ўвесь раён будзе абсалютна мёртвым. На ціхіх вуліцах не будуць працаваць крамы, цішыню не сапсуе рокат машыннага рухавіка, усе жыхары затояцца ў сваіх норках, здаецца, нават птушкі часова прыпыняць свае пералёты. Мы з Воляй да апошняга адмаўляемся працаўладкоў­ вацца. Дэдлайн аплаты за пакой пачынае заглядаць нам у вочы і нядобра скаліцца. Грошай рашуча няма. Ад дум­ кі пра тое, каб зноў пайсці на працу ў рускае кам’юні­ ці, кідае ў халодны пот. Мяне настолькі палохае гэтая перспектыва, што я гатовы літаральна на ўсё, каб толькі зноў не трапіць у кампанію да не задаволенага жыццём рускага чалавека.

46

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

Неяк увечары мяне наведвае ідэя, як вытрасці трохі гро­ шай з Нью-Ёрка. Я раблю сайт у сеціве, дзе на ­англійскай распавядаю пра сябе і сваю гісторыю падарожжа, а ўнізе старонкі прашу наведнікаў перавесці мне колькі грошай на новы ноўт. Вядома, кампутар не вырашыць прабле­ мы з арэндай пакоя, але гэта дарагая рэч, якую можна прадаць у выпадку крайняй патрэбы. Зацягваць наведнікаў на сайт я вырашаю праз афлайн. Малюю на вялікай кардонцы QR-код, у якім шыфрую спа­ сылку на тую самую старонку ў сеціве. З гэтай кардонкай я некалькі дзён бадзяюся па горадзе, ляжу на лаўках і нават валяюся на асфальце ля офіса Google. Гэтак мне ўдаецца сабраць некалькі сотняў даляраў. Па гарачых слядах я пішу артыкул для рэсурсу «Хабрахабр» пра сваю маўклівую аферу, і гэта прыносіць мне яшчэ шэсцьсот да­ ляраў. На кампутар па-ранейшаму не хапае, але за пакой я расплачваюся.

47

РОМА ЕДЗЕ

Метро Тым часам Сеня купляе ў Каліфорніі машыну і прыязджае на ёй у Нью-Ёрк. Першыя некалькі тыдняў ён перабіваецца па ўпісках, кантуецца то ў нас з Воляй, то ў нашых новых ту­ тэйшых сяброў. І вось неяк увечары Сеня прыносіць у нашу нару радасную навіну — ягоная знаёмая на некалькі тыдняў з’язджае ў Маскву і пакідае яму на гэты час найкруцейшую кватэру на 34‑м паверсе ў самым цэнтры Манхэтана. Гэтак нашая банда зноў робіцца адным цэлым. Воля і Сеня працуюць дні напралёт, я працягваю су­ праціўляцца. Удзень і ўначы я бадзяюся па Манхэтане туды-­сюды, перасякаючы за шпацыр па паўтары сотні вуліц. Я спрабую ўпісаць сябе ў Нью-Ёрк, адчуць сябе моцным і шчаслівым, калі стаю на ўваходзе ў які-небудзь высачэзны хмарачос. Я ўскладаю на гэты горад вялікія надзеі, але ў мяне зноў нічога не атрымліваецца. Мне прэсна ў Нью-­Ёрку, і я дакладна ведаю, што не затрыма­ юся тут надоўга.

48

МЕТРО, МАБЫЦЬ, АПОШНЯЕ МЕСЦА, ДЗЕ ЗАСТАЎСЯ ДУХ НЬЮ-ЁРКА. ТУТ МОЖНА ЖЫЦЬ, НІКОЛІ НЕ ВЫБІРАЮЧЫСЯ НА ПАВЕРХНЮ.

РОМА ЕДЗЕ

Дні праходзяць бесталкова. Я больш не нашу з са­ бой фотаапарат. Я дажыў да таго, што выходжу з хаты без заплечніка. Звычайна ў сярэдзіне дня я наведваюся ў 99 Cent Pizza і заказваю тры кавалкі піцы. Дзякуючы каляднай акцыі ў Starbucks у любым філіяле сеткі мяне чакае бясплатная свежая кава. Такім чынам, я рэдка ад­ даю больш за тры баксы на дзень. Калі мне трэба кудысьці паехаць на метро, я проста скачу праз турнікет і знікаю ў натоўпе. Метро, мабыць, апошняе месца, дзе застаўся дух Нью-Ёрка. Амаль на кожнай станцыі граюць вулічныя музыкі, чорныя хлопцы пад хіп-хоп з бумбоксаў выдаюць акрабатычныя нумары проста ў вагонах. У метро можна купіць ежу або наркату, можна паспаць, можна заскочыць у грамадскую прыбіральню. На некаторых станцыях нават ёсць бясплатны Wi-Fi і разеткі. Тут можна жыць, ніколі не выбіраючыся на паверхню.

50

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

Я разумею, што маё гультайства не можа цягнуцца доў­ га. У планах Паўднёвая Амерыка, дзе наўрад ці знойдзец­ ца месца для добрай падпрацоўкі. Чарговы раз прагляда­ ючы бруклінскую дошку абвестак, я канчаткова вырашаю, што больш не буду працаваць на рускіх імігрантаў. Мяне не палохае праца, я проста баюся мець справу з рускімі людзьмі. Напрыклад, некалькі дзён таму я пабіўся з адным рус­ камоўным мужыком, які проста на вуліцы пачаў збіваць сваю жонку. Але апошнюю кроплю ў пытанні сувязяў з ­рускім кам’юніці паставіў стос штрафаў за паркоўку аў­ тамабіля, якія я атрымаў па пошце. Высвятляецца, што му­ дак, якому я прадаў сваю машыну на сметнішча, перавесіў мае нумары на іншы аўтамабіль і адчувае сябе даволі сва­ бодна ў выбары месца для паркоўкі ў цэнтры Манхэтана. Прыкладна гэтак заканчваецца большасць гісторый пра мае фінансавыя стасункі з рускімі амерыканцамі.

51

РОМА ЕДЗЕ

MDMA Крыху больш за год таму я віртуальна пазнаёміўся з Во­ ляй. Тады я сядзеў у Новасібірску і рыхтаваўся да рыўка ў бок Алтая. Першы раз мы сустрэліся ў аэрапорце Шанхая. Я ўпер­шы­ню ў жыцці трапіў у аэрапорт, таму пераблытаў зону вылету з зонай прыбыцця. Воля некалькі гадзін прача­ кала мяне ў вестыбюлі ды ўжо рыхтавалася ехаць у горад і шукаць гатэль, але тут я нарэшце дагнаў, што памыліўся, і пабег да яе ўніз па выключаным эскалатары. З моманту нашай сустрэчы ў Шанхаі мы толькі адзін раз разлучыліся на некалькі тыдняў — Воля лётала ў ­Менск, каб завяршыць усе свае справы і з’ехаць да мяне з кан­ ца­мі. Такім чынам, ужо год мы не губляем адно аднаго з поля зроку больш як на некалькі гадзін. Мы з Воляй — людзі з розных светаў: я закаранелы двоечнік і хуліган, які прагульвае ўрокі, а Воля — круглая выдатніца. У палявых умовах у нас было больш чым да­ статкова тэмаў для спрэчак і сварак. Я не магу даць хоць

52

МЫ СЯДЗІМ З ЁЙ БЕЗ СВЯТЛА Ў ЦЕСНЫМ ВАННЫМ ПАКОІ НА 34-М ПАВЕРСЕ МАНХЭТАНСКАГА ХМАРАЧОСА І НЕ МОЖАМ АДАРВАЦЦА АДНО АД АДНАГО.

РОМА ЕДЗЕ

колькі б там выразнага адказу на пытанне, як ёй удаецца мяне трываць. Я гэтак жа не магу сказаць, чаму мяне дагэтуль вабіць гэтая дзяўчына. Але нягледзячы на нашу неверагодную цягу адно да аднаго, за год між намі наза­ пасілася дахалеры нявыказаных словаў. Не ведаю, ці адважыўся б я калі-небудзь сумленна распавесці ёй пра ўсё, што я пра яе думаю. Мне здаецца, яна таксама не знайшла б трапных словаў, каб выгава­ рыцца мне пра набалелае. Але прама цяпер мы сядзім з ёй без святла ў цесным ванным пакоі на 34‑м паверсе манхэтанскага хмарачоса і не можам адарвацца адно ад аднаго. Толькі што мы ўпершыню ў жыцці прынялі па таблетцы MDMA, таму наступныя шэсць гадзін мы будзем горача выплёскваць адно на аднаго ўсё тое, пра што маў­ чалі апошнія трыста дзён. Лёгкі наркотык дапамагае нам разабрацца ў сабе і здымае назапашанае нервовае напружанне. Раніцай наступнага дня я прачынаюся іншым чалавекам побач з па-новаму каханай дзяўчынай. Яшчэ некалькі месяцаў таму я быў перакананым ворагам усялякіх рэчываў, але цяпер мая ўпэўненасць у тым, што наркотык — гэта смя­ рот­ны грэх, моцна пахіснулася.

54

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

Марадзёры Мы з Воляй запланавалі зарабіць у Нью-Ёрку некалькі ты­ сяч даляраў на Паўднёвую Амерыку. Таму, пакуль Воля працуе за кава-машынай у адным з папулярных кафэ Ман­ хэтана, мы з Сенем швэндаемся па самых дарагіх крамах Соха, шукаючы слабыя месцы ў сістэмах бяспекі. У першую чаргу нас цікавяць дарагія і досыць малыя прадметы, якія лёгка змяшчаліся б у заплечніку, у другую чаргу — дарагое адзенне, якое можна вынесці проста на сваім целе. З цягам часу мы складаем спіс кропак, у якіх можна досыць проста прыхапіць тавар. У асноўным у нашым спісе трапляюцца турыстычныя крамы і крамы дарагога хіпстарскага адзення. Нягледзячы на тое, што практычна ўсе кропкі абста­ ляваныя антыкрадзежнымі сістэмамі, мы заўважаем, што часта можна знайсці тавар наогул без метак. Нават у самых дарагіх крамах, дзе цана за кашулю перавышае некалькі соцень даляраў, а пад столлю замаскіраваная

55

ВЫКОНВАЮЧЫ ПРАВІЛЫ, МЫ СТАНОВІМСЯ НА БОК ДАБРА. БЫЦЬ ДОБРЫМ — ЗНАЧЫЦЬ ЗАПІСАЦЦА Ў ШЭРАГІ СЦЫКУНОЎ.

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

«сістэма разумнага відэаназірання», мы знаходзім адзен­ не без тэгаў. Ад нас не хаваецца і той факт, што ў шмат якіх крамах з відэаназіраннем ахоўнікі на выхадзе не ма­ юць рацый або навушнікаў, а гэта сведчыць пра тое, што за камерамі папросту ніхто не сочыць. У многіх шопах сістэма назірання наогул пабудаваная такім чынам, што трэба яшчэ добра пастарацца, каб трапіць у зону сачэння. У першыя дні налёты на крамы запускаюць ува мне адрэналінавыя цягнікі, але ўжо праз некалькі тыдняў я на­ огул перастаю нешта адчуваць. Цяпер, калі я дзейнічаю на мяжы, манеўруючы ў новенькай куртачцы за спіна­ мі ў кансультантаў, я адчуваю прыкладна тое самае, што ­адчувае геймер, калі шпіліць у якую-небудзь GTA, бо ўжо на памяць ведаю паводзіны кожнага юніта. Усе рэчы, якія нам удаецца здабыць, мы прадаём праз мясцовыя анлайн-пляцоўкі. Гэтак за дастаткова кароткі час я дасягаю кантрольнай сумы.

57

РОМА ЕДЗЕ

Чалавек без пашпарта Страх за сваё жыццё або, у іншай версіі, страх перад заў­ трашнім днём — гэта, здаецца, галоўны рухавік унутры кож­нага чалавека. Некаторыя спрабуюць падмануць сістэ­ му і зазірнуць наперад з дапамогай хірамантаў, гараско­ паў і стужак навін. А хтосьці па-старому гадамі напралёт ходзіць на працу. Грошы — гэта таксама свайго кшталту прадказальнік будучыні. З імі ты ўпэўнены, што тваёй дупе ў бачнай перспектыве нічога не пагражае. Першае, што адчувае чалавек, якога выносіць на да­ рогу, — гэта няўпэўненасць у сваёй будучыні. Ад гэтага робіцца казытліва адразу ва ўсіх абласцях мозгу — не­ вядомасць п’яніць. Тым не менш у першыя часы ён но­ сіць з сабой велізарны заплечнік, у якім ляжыць шмат непатрэбных рэчаў. З цягам часу чалавек разумее, што ў ­боль­шасці прадметаў не мае патрэбы; заплечнік пусцее і памяншаецца ў памерах. У нейкі момант здаецца, што мож­на ісці далей і зусім без заплечніка. Заўтра больш

58

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

не палохае валацугу. Дакладней — заўтра перастае існа­ ваць. Уся чалавечая надбудова з правілаў, законаў і звычаяў у большай ступені трымаецца на абсалютызацыі ка­штоў­на­ сці чалавечага жыцця. Выконваючы правілы, мы стано­вім­ ся на бок дабра. Парушаючы правілы, мы ствараем зло. Быць добрым — значыць прызнаваць перамогу страху смерці над уласнай свядомасцю. Быць добрым — значыць запісацца ў шэрагі сцыкуноў. Я стаміўся ад дарогі. Змена рэльефу больш не пры­ носіць радасці. Рэчы, якія вабілі ў шляху, ператварыліся ў руціну. Мне вельмі хочацца дадому, да сябе, у Менск на станцыю метро «Аўтазаводская». Мне хочацца выгуляць свайго сабаку і абняць бацькоў. Я так хацеў бы напіцца са сваімі сябрамі. Але ёсць адна рэч, якая мяне пало­ хае і спыняе. Я ведаю, што ў мяне не атрымаецца жыць

59

РОМА ЕДЗЕ

на першай паніжанай. Я не змагу мірыцца з тыраніяй кіраўнікоў, законаў і традыцый. Я шалёна хачу пазбавіц­ ца ўласнага імя і любога пашпарта. Я хачу быць простым чалавекам безадносна любога дзяржаўнага ладу і статусу.

Смецце Некалькі разоў на тыдзень, увечары, нашая тройка выбі­ раецца ў горад, каб пралезці па смеццевых кантэйнерах каля вялікіх супермаркетаў на Манхэтане. Звычайна нам дастаткова паўгадзіны, каб пад завязку набіць прадуктамі заплечнікі і торбы. Мы ў прамым сэнсе бяром роўна столь­ кі, колькі можам несці. Нам не даводзіцца шмат хадзіць, ля першай жа крамы мы дастаём са смеццевых пакетаў усё неабходнае. Кожны раз, калі мы, набітыя пад завязку, цягнемся да метро, Сеня ўспамінае сваю гадавую макарон­ ную дыету ў Лос-Анджэлесе.

— Не магу паверыць! — узбуджаецца ён. — Я цэлы год жор толькі макарону. Мне не хапала грошай нават на кетчуп. Пра сасіскі я наогул маўчу. Кожная сасіска была для мяне

60

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

святам! Я цэлымі днямі адшкрабаў ад талерак в’етнамскую локшыну ў самым убогім шынку Лос-­Анджэлеса толькі для таго, каб увечары пайсці ў краму і на заробленыя грошы купіць сабе макароны. А цяпер мы за паўгадзіны дастаём са сметніцы прадуктаў на пару сотняў даляраў! На гэтыя вось шампіньёны я раней у краме нават глядзець баяўся. Як жа выдатна быць адкідам грамадства! Дзякуючы шчодрасці капіталістычнай памыйніцы мы пачынаем ладзіць царскія абеды, на якія б ніколі не да­ зволілі сабе патраціцца. У нас ёсць пастаянны выбар раз­ настайных прадуктаў, таму Воля нават пачынае пра­пам­ поўваць свае кулінарныя скілы. Мне тым часам прыходзіць у галаву яшчэ адна ідэя — здабыць сапраўдную парусную яхту і адправіцца ў бок Ка­ рыбскага мора. Дакладнага плану пакуль няма, я проста

61

ЗА ПАЎГАДЗІНЫ МЫ ДАСТАЁМ СА СМЕТНІЦЫ ПРАДУКТАЎ НА ПАРУ СОТНЯЎ ДАЛЯРАЎ. ЯК ЖА ВЫДАТНА БЫЦЬ АДКІДАМ ГРАМАДСТВА!

РОМА Ў НЬЮ-ЁРКУ

днямі напралёт чытаю тэорыю і гляджу ўрокі кіравання суднам. Здаецца, мора — гэта іншы свет, які заўсёды быў побач, але пра які я дагэтуль нічога не ведаю. Якім чынам мы стартанём на поўдзень, будзе ясна зу­ сім хутка — сядзець на месцы больш няма сілаў. У любым выпадку, наперад мне ўжо даўным-даўно карацей, чым назад.

63

64

РОМА Ў МЕКСІЦЫ, ГВАТЭМАЛЕ І ГАНДУРАСЕ

65

РОМА ЕДЗЕ

Маньяк Мы з Воляй брыдзём па беразе шырокай амерыканскай трасы, пакідаючы за плячыма аэрапорт Даласа. Халодны, прысыпаны пяском і соллю Нью-Ёрк змяняецца вясновым пустынным Тэхасам. Мы прызямліліся гадзіну таму і цяпер бесклапотна топчам узбочыну ў паўднёвым кірунку. Ды­ хаецца па-сакавіцку лёгка. Свежы вецер цярэбіць маю расшпіленую куртку. Апошнія пяць дзён у Нью-Ёрку мы праваляліся з тэмпе­ ратурай за 38˚С і збіралі заплечнікі па калена ў соплях. Мы так і не адважыліся знайсці яхту — Сеня нечакана атрымаў грын-карту, прадаў тачылу і зваліў па справах у Маскву. Маё вернае карыта ўжо даўно спачывае на сметнішчы, а аглядаць мясцовыя прыстані без колаў пад дупай — справа вельмі няўдзячная. Таму ідэю прайсціся пад ветразем прыйшлося адкласці да лепшых часоў. Цяпер уся гэтая нью-ёркаўская бытавуха ўжо ў мінулым, мы брыдзём па тэхаскай трасе і маральна рыхтуемся

66

Я МІМАВОЛІ АГЛЯДАЮ ПРАСТОРУ ПАД СЯДЗЕННЯМІ І ДЗВЯРНЫЯ КІШЭНІ НА ПРАДМЕТ ЦЕСАКА СА СЛЯДАМІ ЗАГУСЦЕЛАЙ КРЫВІ.

РОМА ЕДЗЕ

да жахлівага амерыканскага аўтаспыну. Але выцягнуць вялікі палец я не паспяваю — побач з намі ўжо спыня­ ецца машына. За стырном старэнькага бэжавага «гранд-меркурыя» сядзіць чалавек гадоў сарака пяці. Гэта Джордж. У яго вялікія кісці рук, ліхая лысіна на патыліцы, круглы лоб і масіўныя акуляры савецкага інжынера. Ягоная міміка — нібы запаволены ў два разы відэашэраг, ён размаўляе вельмі мякка, удумліва і адразу ж пагаджаецца давесці нас да Форт-Ўэрта. Джордж жудасна нагадвае класічнага маньяка з амерыканскіх фільмаў. Настолькі жудасна, што я мімаволі аглядаю прастору пад сядзеннямі і дзвярныя кішэні на прадмет цесака са слядамі загусцелай крыві. Вадзіла тым часам прапаноўвае заскочыць на хвілінку да яго на хату, каб захапіць мапу і тое-сёе перакусіць. Мы пагаджаемся. Па дарозе балбочам пра аўтаспын тых часоў, якіх ужо не вярнуць. Джордж і сам не раз ганяў спынам па мала­ досці. Кажа, што пасля ўзарваных вежаў Амерыка вельмі змянілася. Ужо ў цемры ён адвозіць нас за сто міль ад свайго дома і частуе вячэрай. Мы сядзім у Burger King і бясконца доўга смакуем апошнія кавалачкі бульбы. Я разумею, што Джорджу няма да каго вяртацца дамоў, і гэты добры ма­ ньяк у акулярах з надзеяй чакае, што мы прапануем яшчэ адну хаця б трохі цікавую тэму для гутаркі. Праз хвіліну ён сумна прызнае, што, напэўна, пара ехаць. Падкідвае нас

68

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

да бліжэйшага гатэля, здымае нам нумар і растае ў ночы, каб вярнуцца ў свой блакітны домік з завешанымі вокнамі. Ён мог бы быць ідэальным маньякам, але зрабіўся проста адзінокім чалавекам.

Какаінавыя войны Штаты застаюцца за плячыма. Цэлае жыццё застаецца ў мінулым. Мы прабіраемся ўсё бліжэй да мексіканскай мяжы — старонка павольна пераварочваецца. У мяне зусім не было часу асэнсаваць усё, што адбы­ валася, пакуль мы рвалі праз кантынент і тусаваліся ў ха­ лодным Брукліне. Але цяпер, стоячы на краі велізарнай краіны, я разумею, што буду сумаваць па Штатах. Я ўспамі­ наю вымотвальны Лос-Анджэлес, любімую Аляску і тытанік Нью-Ёрк, які ідзе на дно. Цяпер, калі нашая іміграніяда засталася за плячыма, уся гэтая гісторыя варушыць унутры мяне цёплыя пачуцці. Мы перасякаем мексіканскую мяжу ў мястэчку Нуэва-­ Лярэда, і з першых жа секундаў робіцца ясна, што мы

69

ПА ВУЛІЦАХ СНУЮЦЬ ПІКАПЫ, ПАД ЗАВЯЗКУ ЗАБІТЫЯ ВАЕННЫМІ АЎТАМАТЧЫКАМІ, ЯКІЯ ПРАВОДЗЯЦЬ НАС ЗДЗІЎЛЕНЫМІ ПОЗІРКАМІ.

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

трапляем у іншы свет. Натоўпы мексіканцаў цякуць праз пост у абодва кірункі. Адразу за пераходам стаіць калона таксовак — спрэс дабітае хлам’ё родам з дзевяностых. Мы заскокваем у бліжэйшую калымагу і просім давезці нас да вакзала. У Нуэва-Лярэда базуецца адна з самых моцных кака­ інавых груповак. Па вуліцах снуюць пікапы, пад завязку забітыя ваеннымі аўтаматчыкамі, якія праводзяць нас здзіўленымі позіркамі. Падобна на тое, што мы адзіныя белыя ў гэтым горадзе. Прыпамінаю, як пару дзён таму мы кантаваліся ў гас­ цях у адной тэхаскай сям’і і глядзелі па тэлебачанні крыва­ вы рэпорт акурат адсюль. У роліку распавядалі пра вынікі

71

РОМА ЕДЗЕ

спецаперацыі, у якой загінулі паўсотні чалавек, дзеля ста кілаграмаў коксу. Пасля гаспадыня дома распавяла нам пра сваё ранча ў Мексіцы, на якое яна не можа трапіць апошнія дзесяць гадоў у выніку пастаянных какаінавых войнаў. Нарэшце мы дабіраемся да вакзала і бяром квіткі на аўтобус да Мантэрэя — бліжэйшага больш-менш бяспеч­ нага горада. Перад адпраўкай у салон аўтобуса ўломліва­ ецца вайсковец з відэакамерай і здымае кожнага паса­ жыра буйным планам, а-ля Сэрджа Леонэ. На маршруце праз паўночныя рэгіёны Мексікі аўтобус спыняюць пяць разоў для праверкі дакументаў і дагляду багажу. У пры­ цем­ках мы ўязджаем у Мантэрэй. Вырашаем адразу не кідацца ў адрэналінавыя мексі­ кан­скія прыцемкі і застаёмся начаваць на вакзале. Але як толькі мы раскладваем спальнікі, падыходзіць паліцэйскі патруль і просіць нас знікнуць адсюль. Выбару няма — мы вывальваемся ў душны горад. Праз дарогу ад вакзала пад фіялетавым неонам паляць сіськастыя шлюхі, праз кожныя сто метраў дымяць манга­ лы, ля іх можна прыкупіць така або бурыта. Мы набываем у вулічнага гандляра бутэльку колы і парачку хот-догаў ды цягнемся па тратуарах у пошуках найтаннейшага гатэля. Літаральна ў кожным будынку на нашым шляху працуе як мінімум адзін бардэль. Цьмянае святло падваротняў, самотныя бухія мексіканцы, што паўзуць пад тваімі нага­ мі, — усё навокал намякае, што лепей хутчэй забіцца

72

НЕПАДАЛЁК АД ВАКЗАЛА ПАД ФІЯЛЕТАВЫМ НЕОНАМ ПАЛЯЦЬ СІСЬКАСТЫЯ ШЛЮХІ, ПРАЗ КОЖНЫЯ СТО МЕТРАЎ ДЫМЯЦЬ МАНГАЛЫ.

РОМА ЕДЗЕ

ў якую-небудзь нару далей ад лішніх вачэй. Пакой, які мы знаходзім, відавочна прызначаны для двухгадзінных спатканняў — тут ёсць толькі ложак і малюсенькі ванны пакойчык. Нават нашы невялічкія заплечнікі з цяжкасцю змяшчаюцца ў зазор паміж сценамі і ложкам. Сон пры­ ходзіць хутка.

Іншапланецяне Наступнай раніцай нарэшце атрымліваем магчымасць як след разгледзець мексіканцаў. Выходзім з гатэля і літа­ ральна ўпіваемся позіркам у кожнага мінака. Па чарзе тыцкаем пальцамі ў людзей і шэпчам адно аднаму: «О! Глядзі вунь на таго!» — «Бля! Яны рэальна носяць нажы ў ботах!» — «Бачыш? У яе прычоха, як у са­ вецкай прадавачкі!» Рэальнасць перапаўняецца тлус­ ценькімі жанчынамі з велізарнымі сіськамі і вусатымі, цвёрдымі, як леташняя булка, мужыкамі ў шыракаполых капелюшах і зіхоткіх ботах. На рагу вуліцы адзін сеньёр націрае да бляску боты іншаму сеньёру з газетай у руках.

74

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

75

ПЕРШЫЯ СЛОВЫ, ЯКІЯ МЫ ВЫВУЧВАЕМ У МЕКСІЦЫ, — MUY PELIGROSO. ІХ ЯК МАНТРУ ПАЎТАРАЮЦЬ УСЕ І З ЛЮБОЙ НАГОДЫ.

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

Побач размясцілася сеньярыта, каб пабарыжыць нарэза­ ным ананасам. Ля ўваходу ў танную закусачную хрыпяць нешта трубна-дудачнае дапатопныя калонкі. Нарэшце мы трапляем у мексіканскі серыял! Натхнёныя, збіраемся адразу рваць у Мэхіка-Сіці, каб збегчы далей ад паўночных рэгіёнаў. Да таго ж у Волі нейкім цудам знаходзяцца знаёмыя ў сталіцы. З Мантэрэя наіўна вырашаем выбірацца пешшу — гэты працэс адбірае ў нас чатыры гадзіны. Мы трапляем у бясконцую пыльную будоўлю. Увесь прыгарад жыве пад гудзенне перфарата­ раў і цыркулярак ды рык бензінавых генератараў. Будуец­ ца і дабудоўваецца ўсё — нават, здавалася б, скончаныя дамкі маюць на даху шчацінне арматуры, якое пакідаюць

77

РОМА ЕДЗЕ

на той выпадак, калі ў сям’і раптам з’явяцца грошы, каб узвесці яшчэ адзін паверх. За дзень дарогі мы адужваем палову адлегласці да сталіцы і ўвечары дабіраемся да нейкага мексіканска­ га гарадка. Мы брыдзём па начных вуліцах, каб адшу­ каць хоць якое-небудзь жытло. Хутка робіцца ясна, што напрасіцца ў госці ў вялікую мексіканскую сям’ю наўрад ці атрымаецца — усе дамы абгароджаныя высачэзным плотам, а з надыходам цемры прыстойныя гараджане ад­ разу хаваюцца па хатах, зачыняюць дзверы, завешваюць вокны. «Ноч апускаецца на горад — мафія прачынаецца!» Рабіць няма чаго, мы на дыбачках прабіраемся на страху нейкага адміністрацыйнага будынка, раскідва­ ем спальнікі і рыхтуемся да адпачынку. Толькі я скідваю красоўкі, як ад ценю прыбудовы аддзяляецца прывідная постаць. Глыбокім басам чалавек просіць мяне падысці бліжэй, і я няўпэўнена падыходжу. Высвятляецца, што гэта мясцовы ахоўнік — вусаты мексіканец гадоў пяцідзе­ сяці-шасцідзесяці. Як толькі ён упэўніваецца, што мы не рабаўнікі, адразу цяплее і расплываецца ва ўсмешцы. Мы з Воляй на пальцах тлумачым яму, што нам няма куды па­ дзец­ца, і ахоўнік без лішніх словаў дазваляе нам застацца на начоўку. Праз нейкі час нават прыносіць коўдры. Першыя словы, якія нам удаецца вывучыць у Мек­ сіцы, — muy peligroso («вельмі небяспечна»). Іх як ман­ тру паўтараюць усе і з любой нагоды. Peligroso тут літа­ ральна ўсюды — і ў самым прыстойным раёне горада,

78

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

і ў пастарун­ку паліцыі. Падобна на тое, што нават думаць пра Мек­сі­ку — peligroso. Вось і цяпер нас падкідвае даль­ на­бой, які ад душы жадае вывезці парачку грынга з не­ бяспечнага раёна. Наступную ноч мы правядзём у кабіне цягача на вузкай спальнай паліцы ў гарачых мексіканскіх абдымках з потным кіроўцам. Наперадзе нас чакае тыдзень жыцця ў сталіцы. Мы кідаем косці ва ўкраінскай пенсіянеркі Таццяны, якая імігравала ў Мексіку ўслед за дочкамі, што выйшлі за­ муж за мясцовых мача. Ад футурыстычнага Мэхіка ў нас начыста зносіць дах. Метрапалітэн горада нагадвае савец­ кія фільмы пра піянераў космасу. Цягнікі — касмічныя караблі, мексіканцы — іншапланецяне. За адну паездку

79

МЫ СЕЛІМСЯ Ў ХІПАРСКАЙ КАМУНЕ CASA DE CATALINA, І НАС АДРАЗУ Ж ЧАСТУЮЦЬ АДВАРАМ З КАНАБІСУ.

РОМА Ў МЕКСІЦЫ

ў метро мы двойчы бачым, як дзяўчаты падкручваюць сабе вейкі сталовай лыжкай. Дарэчы, усе станцыі метро тут маюць свой унікальны лагатып. Гэта зроблена спецы­ яльна, каб прасцей было патлумачыць кірунак неадука­ ваным індзейцам. Праз пару дзён мы пакідаем Мэхіка і перасяляемся ў горную вёску Сан-Хасэ-дэль-Пасіфіка. Гэтае невялічкае паселішча знакамітае ледзь не на ўвесь свет дзякуючы галюцынагенным грыбам (іх тут як на радзіме дзьмухаўца вясною). Дзякуючы гэтай фічы вёска амаль круглы год пад дышаль забітая валацугамі ўсіх масцяў. Мы селімся ў хіпарскай камуне Casa de Catalina, і нас адразу ж частуюць адварам з канабісу. Пакуль мы з ­кож­ным

81

РОМА ЕДЗЕ

глытком апускаемся ўсё глыбей у незапланаваны трып, суседзі разводзяць агонь у каміне і падаюць вячэру. Суп вельмі смачны, але есці замінаюць назойлівыя зорач­ кі, якія лётаюць вакол. Я адганяю іх рукамі і азвярэла наярваю лыжкай. Недарэчы ў поле майго зроку трапляе агонь з каміна, і я ўмомант забываю пра ежу. Як начны матылёк, загіпнатызаваны вулічным ліхтаром, заліпаю на языках полымя. Воля з націскам апускае маю руку з напоўненай лыжкай назад у талерку, і мы абое губля­ емся з жыцця на цэлую гадзіну.

82

РОМА Ў ГВАТЭМАЛЕ

Чорнае Мексіка — гэта зона ачышчэння ад матэрыялізму. Тут ужо няважна, у што ты апрануты і колькі бабла ў тваіх кішэнях. Ты можаш праліць сабе на пуза кубак кавы і ўсё астатняе жыццё хадзіць у гэтай майцы. Цябе сустракаюць не па адзеж­цы, а па вачох. Мы ўпісваемся на човен да гватэмальскага Лівінгста­ на — у гэты калісьці буйны партовы горад можна трапіць толькі па вадзе. За гадзіну марской гонкі на спід-лодцы я да сіні адбіваю сабе яйкі аб лаўку і высаджваюся на сушу пры дапамозе ўсіх чатырох канцавін. Два чорныя амбалы дапамагаюць мне выцягнуць на бераг заплечнік і тут жа прапаноўваюць купіць травы. Я адмаўляюся, бо ў нас з Воляй ужо запланаваная культурная праграма. Мы селімся ў хостэл на ўскрайку горада, затарваемся салодкім і прымаем беражліва схаваныя ад усіх памежні­ каў маркі ЛСД. У акне без аконнай рамы разлітае мора, над якім вісяць хмары колеру сырой зямлі. Цямнее. ­Густая

83

КРАМЫ ПАКРЫТЫЯ ЦВІЛЛЮ, ЧОРНЫЯ ЛЮДЗІ ЗАМЕРЛІ Ў ЧОРНЫХ ПАДВАРОТНЯХ, ПАВЕТРА МОЖНА КАТАЦЬ У ЧОРНЫЯ СНЕЖКІ.

РОМА Ў ГВАТЭМАЛЕ

чарната міксуецца са шчыльным святлом вулічных ліхта­ роў. Нас выносіць вонкі і цягне па вузкіх вулачках гарадка. Крамы пакрытыя цвіллю, чорныя людзі замерлі ў чор­ ных пад­варотнях, паветра можна катаць у чорныя снежкі. Мы запавольваемся, каб лепей разгледзець брук, упіцца вачыма ў твар чарговага мінака, урубіцца ў трапяткое святло, якое ледзь прабіваецца праз вершаліны дрэваў. Мясцовая футбольная пляцоўка набітая бліскучымі чор­ ны­мі целамі, што перапасоўваюць адно аднаму мяч-ядро. Мы за­лі­па­ем на гэтую шаманскую карцінку, і, здаецца, нас ужо нішто не зможа ссунуць з месца. Уся рэчаіснасць — выразна вывераны кадр.

85

РОМА ЕДЗЕ

Маё «я» тым часам губляе межы. Я расплываюся ў пра­ сторы тонкай празрыстай коўдрай. Я захутваю свет са­ бой. Я раблюся чыстай увагай — трэскам струн, хрусткімі стрэл­ка­мі гадзінніка, густой ватай неба. Інтэрпрэтацыя губляе сэнс, словы разбураюцца ў літары, знакі не маюць значэння. Свядомасць, вострая як брытва, знаходзіць прыгажосць ува ўсім. Маштаб увагі няважны — мімалёт­ нае адлюстроўваецца ў вечным, і разам яны аднолькава ідэальныя. Мы выходзім на прычал. Чорныя хвалі б’юцца аб бетон. Нібы голыя, мы ляжым на мокрым халодным ас­фаль­це. Здаецца, ідзе дождж. Мы ловім кроплі вуснамі і плачам ад убачанага. Мы перажываем экзістэнцыйнае пара­жэн­­не.

86

РОМА Ў ГАНДУРАСЕ

Спакой Рэспубліку Гандурас мы бяром прыступам на машыне ней­ кага дзяржаўнага клерка, які шалёна рады магчымасці папрактыкаваць сваю англійскую. Малы шчуплы мужычок у пенжыку доўга фармулюе свае пытанні і некалькі разоў паўтарае нашы адказы. У фінале ён запрашае спадарож­ нікаў у кафэ на вячэру, дзе мы — упершыню за месяц ба­ нанавай дыеты — да адвалу наядаемся мясам. На каўчсёрфінг мне прыходзіць запрашэнне ад шыра­ каскулага гандурасца Хорхэ. На выгляд яму каля пяцідзе­ сяці. А яшчэ ён валодае досыць вялікім гатэлем у надта малым мястэчку Замбрана непадалёк ад сталіцы. Мы вырашаем, што гэта нядрэнная магчымасць перадыхнуць ад стамляльнай вулічнай сумятні, і бяром курс на гатэль. Хорхэ паўстае перад намі неверагодна ветлівым чала­ векам. Ён адзін жыве ў сваім вялікім гатэлі, які перажывае не самыя лепшыя часы. Будынак больш нагадвае старую еўрапейскую сядзібу і рэзка вылучаецца сярод тыповага

87

ЧАСАМ ВОЛЯ СЯДАЕ ЎДАСКАНАЛЬВАЦЬ СВАЮ ІСПАНСКУЮ, А Я РАБЛЮ ЗАМАЛЁЎКІ Ў НАТАТНІК. НАМ ДОБРА І СПАКОЙНА.

РОМА Ў ГАНДУРАСЕ

гандураскага гаўнабуду. Мы раскладваем рэчы на апош­ нім паверсе, у пакоі з малым балконам і панарамным відам на пышныя клёны. Мы планавалі правесці тут тры дні, але яны павольна расцягнуліся на тры тыдні. Штодня Хорхэ гатуе для нас неверагодныя абеды, ад якіх мы нават трохі назапашва­ ем тлушчыку. Воля бярэ на сябе абавязкі домработніцы і дапамагае Хорхэ на кухні. Я выпраўляю дробныя бытавыя касякі: рамантую машыну, лакірую аблупленыя дзверы і аконныя рамы, перакладаю чарапічны дах. За першыя два тыдні нашага пастою ў гатэль не завітаў ніводзін бяздомны сабака, я не кажу ўжо пра кагосьці больш плацежаздольнага. Мы з Воляй вырашаем ­зрабіць Хорхэ новы сайт і тыдзень распрацоўваем ­лагістыку

89

РОМА ЕДЗЕ

і дызайн. Калі дэманструем гаспадару канчатковы ва­ рыянт, добры самотны Хорхэ расплываецца ва ўсмешцы і ­некалькі наступных дзён кожную гадзіну дзякуе нам за тое, што мы ёсць на свеце. Час, праведзены у ціхім утульным гатэлі, я назваў бы самым улагоджаным адрэзкам свайго падарожжа. Цёплы­ мі вечарамі мы з кубкамі гарбаты доўга сядзім на балконе і разглядаем кароны дрэваў. Часам Воля сядае ўдаска­ нальваць сваю іспанскую, а я раблю замалёўкі ў нататнік. Нам добра і спакойна. Так спакойна, што хочацца проста заплюшчыць вочы і замаўчаць. Дух гэтага месца нагадвае мне доўгія летнія вечары на вёсцы ў маіх старых. Я, зусім яшчэ маленькі, сяджу пад ліхтаром на лавачцы ля хаты і разглядаю жмені зорак. Гудзе малаказавод. Недзе ўдалечыні брэшуць сабакі. Ба­ буля нясе з хлява сырадой. Я сяджу і гляджу ўверх. І няма нічога цяплейшага за гэты просты вясковы ўклад.

90

РОМА Ў ГАНДУРАСЕ

91

92

РОМА Ў НІКАРАГУА, КОСТА-РЫЦЫ І ПАНАМЕ

93

РОМА ЕДЗЕ

Дэпартацыя Праз месяц рэлаксу ў Гандурасе мы нарэшце дабіра­ емся да мяжы з Нікарагуа. Памежны пост размешчаны ў смярдзючай п’янай вёсцы на беразе бруднай ракі. Без праблем праходзім гандураскую мяжу, але на нікарагу­ анскай нас чакае ліхі замес. За шклом сядзіць мардаты няголены мужык у некалі белай кашулі і, нават не зірнуўшы ў нашы пашпарты, патра­ буе з кожнага дванаццаць даляраў. Вопыт перасячэння межаў падказвае, што гэта развод. Да таго ж мы як след прачасалі інтэрнэт на тэму памежных збораў у Цэнтраль­ най Амерыцы і не сустрэлі ніводнага слова пра грашовыя выдаткі на нікарагуанскай мяжы. Я патрабую ад памежні­ ка паперу, дзе распісаныя візавыя зборы за ўезд у краіну, але ён проста смяецца мне ў твар: — Ты каму верыш, мне ці інтэрнэту? Я тут закон! Пасля гэтай фразы мне ўжо цяжка сябе стрымаць. У ход ідуць пасведчанні журналістаў, якія на секунду гасяць

94

АХОЎНІК ПАРАДКУ АБРУШВАЕ МАЁ ЦЕЛА НА КРЭСЛА, Я ПАЧЫНАЮ КРЫЧАЦЬ І РВАЦЬ ЗУБАМІ ЯГОНЫ МУНДЗІР.

РОМА ЕДЗЕ

запал памежніка, але пасля паўгадзіннай спрэчкі нам так і не ўдаецца пабачыць нешта, хоць прыблізна падобнае на афіцыйны дакумент. Урэшце я дастаю камеру, каб за­ хаваць на памяць твар гэтай сранай памежнай жабы, але, убачыўшы аб’ектыў, таўстун пачынае гарлапаніць на ўсё аддзяленне: «Паліс! Паліс!» Аднекуль вылятае кволы, як багамол, паліцэйскі і пачы­ нае трэсці перад маім тварам кайданкамі. Мяне закоўва­ юць у жалеза і адводзяць у суседні пакой. Ахоўнік парадку, наваліўшыся, абрушвае маё цела на крэсла і спрабуе сілай адабраць камеру. Я пачынаю крычаць і рваць зубамі ягоны мундзір. Ён, ашаломлены маёй рашучасцю і цвёр­ дай адмовай весці перамовы на іспанскай, запрашае ў пакой Волю, якая сяк-так тлумачыцца на мове. Разам мы прыходзім да высновы, што трэба перацерці з на­чаль­ нікам памежнага пераходу. Кіраўнік гэтага слаўнага месца настолькі велічэзны і тлу­ сты, што з неймавернай цяжкасцю ўлазіць у дзвярны праём. Вонкава ён нагадвае тыповага крымінальнага аўтарытэта з фільмаў пра ліхія дзевяностыя. Пасля доўгага сканаван­ ня нашых дакументаў памежнікі вырашаюць дэпартаваць нас з тэрыторыі Нікарагуа за непавагу да афіцэра. Нават паказваюць нейкі афіцыйны дакумент з афіцэрскім ста­ тутам на іспанскай. Але як толькі мы дастаём тэлефоны, каб перакласці напісанае, начальнік пачынае размахваць рукамі, расплёскваючы па пакоі пратуберанцы тлушчу, нібы бурлівае сальнае сонца, і пускаючы марскую пену з рота.

96

РОМА Ў НІКАРАГУА

Пасля дэпартацыі вырашаем так проста не здавацца. Мяжа паміж дзвюма краінамі праходзіць па нешырокай запаскуджанай рацэ. На мелкаводдзі мясцовыя жанчыны мыюць бялізну. Мы спускаемся да вады і праціскаемся паміж хатнімі гаспадынямі. Усім прысутным хутка робіцца ясна, што мы не папяровыя караблікі прыйшлі запускаць. Пад пільнай жаночай увагай ныраем у кусты на другім беразе ракі і дробнымі партызанскімі перабежкамі ад дрэва да дрэва абыходзім памежны пункт. Няўдача спа­ сцігае нас у самы апошні момант — выпадкова мы амаль уразаемся ў маладога памежніка, які выправіўся ў вёску прыкупіць кока-колы.

97

ПАСЛЯ ДЭПАРТАЦЫІ ВЫРАШАЕМ ТАК ПРОСТА НЕ ЗДАВАЦЦА І ДРОБНЫМІ ПАРТЫЗАНСКІМІ ПЕРАБЕЖКАМІ АБЫХОДЗІМ ПАМЕЖНЫ ПУНКТ.

РОМА Ў НІКАРАГУА

Нашая дыверсія цярпіць татальную паразу — на гары­ зонце з’яўляецца пікап, з якога тырчаць морды нашых нядаўніх знаёмых. Безразмерны начальнік пераходу нават не робіць спробы вылезці з кабіны, каб не выглядаць нязграбна, і з акна пачынае галасіць пра тое, што мы зараз адправімся ў турму за нелегальнае перасячэнне дзяржаўнай мяжы Нікарагуа. Нас садзяць на задняе сядзенне, адбіраюць дакументы і адвозяць назад да памежнага паста. Праз гадзіну зняво­ лення ў душным чэраве аўтамабіля начальнік пераходу, пакрыты зыбкімі рухлівымі хвалямі, нібы гіганцкае жы­ вое заліўное, выносіць пратаколы нашага затрымання і замест турмы загадвае адвезці нас назад на памежны пост Гандураса. Тамтэйшыя больш лаяльныя і спакойныя працаўнікі мяжы пацвярджаюць, што за ўезд у Нікарагуа сапраўды трэба плаціць дванаццаць баксаў. Наступным днём мы дабіраемся да чарговага ўезду ў краіну, плацім належны збор і нарэшце трапляем у новы непрыступны куток планеты. Недарэчная здарылася ­гісторыя.

99

РОМА ЕДЗЕ

Рытм Прахалодны вечар. Лёгкі ветрык. Адбітыя белай сцяной плы­ні вячэрняга святла ахутваюць прыдарожныя дрэвы. Усе кра­мы ў горадзе ўжо зачыненыя. Людзей на вулі­ цах амаль няма. Я сяджу на пластыкавым крэсле на тэ­ расе другога паверха аднаго з дамкоў. У нумары душна і смярдзіць фар­бай, таму я гашуся тут — у соннага горада навідавоку. На майку сядае начны матылёк. Я пішу гэты тэкст, а ён ста­ран­на маскіруе свой жоўты на маім зялёным. Усё навокал безгустоўна абматанае калючым дротам. Уся краіна запакаваная ў яго ад мяжы да мяжы. Тутэй­ шыя людзі таксама часта нагадваюць супрацьтанкавых вожыкаў. З імі цяжка завесці размову. Іх трэба выводзіць на чыстую ваду. Яны не вераць маёй адкрытасці і доўга супраціўляюцца ўсмешцы. Але амаль усе здаюцца, калі я ляпаю іх па плячы або проста кранаю рукой. Часам я стамляюся размотваць іхную кальчугу і сам быццам бы хаваюся за шчыт. Гэта самае небяспечнае

100

УСЁ НАВОКАЛ БЕЗГУСТОЎНА АБМАТАНАЕ КАЛЮЧЫМ ДРОТАМ. УСЯ КРАІНА ЗАПАКАВАНАЯ Ў ЯГО АД МЯЖЫ ДА МЯЖЫ.

РОМА ЕДЗЕ

ў падарожжы — калі вы абое забарыкадаваліся і на ўся­ лякі выпадак навастрылі нажы. Гэткі настрой прыходзіць у спякоту або голад, таму я п’ю ледзяны ліманад і смакую бальядас. Раптам я пачынаю адчуваць рытм. Ён усё выразней праглядаецца, праслухоўваецца ва ўсім. У дарогі ёсць рытм, у бяздомнага сабакі ёсць рытм, у мяне таксама ёсць свой рытм. Ён робіцца настолькі відавочным, што я больш не магу супраціўляцца гэтай метафізіцы. Я давяраю ўсім навокал і адчуваю давер усяго да сябе. Мы прыслухоўва­ емся да рытмаў адно аднаго і граем музыку. І я разумею, як гэта — быць дарогай або сабакам. Як быць чалаве­ кам насупраць. Як прадаваць тамалес на скрыжаванні ля

102

РОМА Ў КОСТА-РЫЦЫ

а­ блупленай глінянай гасцініцы. Як выкладваць літары на друкарскім станку ў каморцы побач з уваходам у касцёл. Быццам я ёсць усюды ці быў усім калісьці. Але ўсё гэта становіцца выразным і даступным толькі тады, калі я перастаю размаўляць унутры сябе. Калі пе­ра­ жыванні перастаюць набываць форму ў словах і дум­ках. Калі пачуццё застаецца проста пачуццём. Імёны сціраюц­ ца, за імі бурацца контуры названага, і некалі размежа­ ванае зліваецца ў адно.

Ствол і сталь Нашы амерыканскія візы скончацца праз два дні, таму коста-рыканскія памежнікі даюць нам толькі транзіткі. Мы пракладваем па Google Maps найкарацейшую дарогу праз краіну і выходзім на трасу. Нам шанцуе, хутка нас падбірае дальнабой, які цягне набіты туалетнай паперай прычэп у нейкі панамскі гарадок. Мы павольна прабіраемся па Коста-Рыцы праз залітыя залатым сонцам лугі з рэдкімі размашыстымі дрэвамі. Пад

103

РОМА ЕДЗЕ

імі, дакладна паводле правілаў кампазіцыі, раскіданыя беласнежныя каровы і стрыжаныя авечкі — проста біблей­ скія пейзажы. Кіроўцу клічуць Хуан. Поўны, няголены, лагодны саль­ вадорскі мужык — ён у нейкай не ўласцівай гэтаму рэгіёну будысцкай манеры марудна накіроўвае свой кавалак жалеза некуды на поўдзень. Воля адрубаецца на ложку ў задніку кабіны. Я шырэй прыадчыняю рыпучае акно старажытнага амерыканскага цягача і высоўваюся вонкі. За бортам душна і збіраецца дождж. Два апошнія месяцы я пачуваюся лугавым трусам. Жыц­цё траваеднага пастаянна звязанае з сур’ёзнымі стрэсамі. Кожны сустрэчны наровіць зняць з цябе твой беленькі пушысты кажушок сваім востранькім сцізорыкам. Кожны квапіцца на тваю бяскрыўднасць, і ты вымушаны

104

РОМА Ў КОСТА-РЫЦЫ

быць гатовым да разборак, бойкі або ўцёкаў у рэжыме 24/7. Небяспека пільнуе цябе за кожным вуглом. Вось ідзе па дарозе дзед у шырачэнным капелюшы з мачэтэ наперавес. І быццам бы хочацца яму ўсміхну­ цца, але ты на ўсялякі выпадак стараешся не сустрака­ цца з ім позіркам — яшчэ секане з пляча, хер яго ведае. Кожны другі кіроўца захоўвае ствол пад сядзеннем або ў дзвярной кішэньцы, і ўжо дакладна кожны першы мае ў салоне заточаны кавалак сталі. На пастаянны кантроль тут сыходзіць шмат сілаў, і папросту не застаецца энергіі на подзвігі. Да таго ж падарожжа па Коста-Рыцы выходзіць дужа накладным. На даху ночку больш не перагасішся — каб трапіць туды, прыйдзецца прайсці праз тры пласты ка­ лючага дроту. У полі таксама асабліва не пакімарыш — ад выгляду безабароннай палаткі мясцовыя налётчыкі, напэўна, пусцяць слязу шчасця. Застаюцца самыя ўбогія гатэлі, якія ўсё роўна ўстаюць у капейчыну. Цэнтральная Амерыка прасякнутая атмасферай поў­ нага недаверу.

105

РОМА ЕДЗЕ

Грайндхаўс Увечары дабіраемся да аб’язной дарогі горада Пунтарэнас. Вадзіла ставіць фуру на стаянку, а мы з Воляй сыходзім шу­ каць які-небудзь гатэль у акрузе. На жаль, адзінае, што мы знаходзім у дастатку, — двухметровыя муры вакол прыват­ ных дамоў. Нешматлікія начныя мінакі глядзяць на нас круг­ лымі ад здзіўлення вачыма. Кожны пераконвае залётных грынга, што гэта вельмі небяспечнае месца і нам няблага было б хутчэй куды-небудзь залегчы. Але хавацца папросту няма куды, і мы вяртаемся на стаянку да дальнабоя. Чуллівы вадзіла выдае гамак, і мы развешваем яго пад прычэпам з туалетнай паперай. Рэчы беражліва хаваем у кабіну. Наяўнасць ахоўніка на стаянцы трохі супакойвае, і мы ўкладваемся ў абдымку, накрыўшыся спальнікам. Ноч гусцее. Рык машын, якія снуюць па трасе, зліваец­ ца ў калыханку. Я лёгка разгойдваю гамак і павольна правальваюся ў сон.

106

КОЖНЫ ПЕРАКОНВАЕ НАС, ШТО ГЭТА ВЕЛЬМІ НЕБЯСПЕЧНАЕ МЕСЦА І НАМ НЯБЛАГА БЫЛО Б ХУТЧЭЙ КУДЫНЕБУДЗЬ ЗАЛЕГЧЫ.

РОМА ЕДЗЕ

Манатонны гуд коста-рыканскай ночы псуюць упэў­ не­ныя бадзёрыя крокі. У паўсне я разляпляю вочы. За некалькі метраў ад нас на секунду заміраюць тры чор­ ныя фігуры. Імгненне яны драпежна свідруюць вачыма наш цень і рэзка кідаюцца ў атаку. Я паспяваю крыкнуць: «Воля!» — і зрываюся з гамака ў прастору пад прычэпам. Два злодзеі з аднаго боку і адзін з другога спрабуюць арудаваць мачэтэ, але дзякуючы прыпаркаваным упрытык трэйлерам метровай жалязякай моцна не памахаеш. Мы што ёсць сілы крычым. Бандыты відавочна разгубленыя — атака сарвалася. Малойчыкі робяць ногі, і мы чуем рокат матора, які іх уносіць.

108

РОМА Ў КОСТА-РЫЦЫ

Нам не адразу ўдаецца прыйсці ў сябе. Мы ломімся ў кабіну да вадзілы і блытана, на трох іспанскіх словах тлумачым яму, што адбылося. Ён хапае свой нож і бяжыць аглядаць машыну. Высвятляецца, што прычэп паспелі ўзламаць, але туалетная папера не абяцала рабаўнікам сур’ёзнага навару, таму засталася некранутай. Мы гру­ зімся, даем па газах і хутка звальваем з месца здарэн­ ня — у любую хвіліну бандыты могуць вярнуцца з падма­ цаваннем. Нам з Воляй шанцуе, мы абое абыходзімся лёгкімі драпінамі. Хуан, ад імя ўсіх народаў Цэнтральнай Аме­ рыкі, просіць у нас прабачэння. Матор раве — мы зноў пажыраем цемру.

109

РОМА ЕДЗЕ

Роля Айца Страшна, калі на цябе настаўляюць пісталет або вырашаюць прыкласці да горла метровы мачэтэ. Асабліва калі гэта здараецца падчас сну. Страшна! У адно імгненне ты з чалавека ператвараешся ў звера. Ты і сам не заўважаеш, як здараецца гэтая трансфарма­ цыя, як вылазяць кіпцюры, напаўняюцца крывёю вочы, а клыкі нацэльваюцца ў горла праціўніка. Ты больш не можаш гаварыць, толькі рыкаеш і крычыш. Страх смерці знаёміць цябе з тваім унутраным зверам. Потым складана паверыць, што секунду таму ты рыхтаваў­ ся ірваць зубамі плоць. Але хутка ты разумееш, што толькі што па-сапраўднаму прачнуўся. Убачыў сябе, закапанага пад пластом грамадскіх дамоваў. Смерць не трывае па­ сярэдніцтва культуры. У сутычцы застаюцца толькі чыстыя інстынкты. У абсалютнай астачы застаецца звер. Кожны з нас у большай ці меншай ступені перакладае пытанні бяспекі ўласнага жыцця на той ці іншы інстытут. Мы выбралі пасярэднікаў у асобе дзяржавы, арміі ды

110

РОМА Ў НІКАРАГУА

паліцыі. Шмат у чым гэта сапраўды эфектыўнае рашэнне праблемы. Але ў той жа час гэтая традыцыя нараджае іншую сур’ёзную праблему. Адказнасць за захаванне ўласнага жыцця заўсёды ляжыць выключна на індывідзе, якому яно належыць. Тут проста няма месца пасярэд­ ніцтву. Калі дзяржмашына бярэ на сябе ролю абаронцы, яна легалізуе сваю ролю Айца. Індывід, які пражыў жыц­ цё пад апекаю, успрымае бяспеку як нешта натуральнае. Пасярэдніцтва дзяржавы ў пытаннях бяспекі выхоўвае ў людзях інфантылізм. Толькі Бацька мае права на праяву гвалту. Дзеці заў­ сёды яго апраўдаюць. Асабліва калі Тата абараняе сваіх нашчадкаў на паўвостраве. Дзеці будуць вадзіць карагоды да таго часу, пакуль каля іх не пачнуць лётаць кулі. Стален­ не наступіць з раненнем у нагу.

111

РОМА ЕДЗЕ

Вакуум Я еду ўжо так даўно, што дарога ператварылася для мяне ў руціну. Новыя людзі, гарады, краіны, штампы ў пашпарце больш не прыносяць упэўненасці ў тым, што я на правіль­ ным шляху. Я зросся з дарогаю намёртва. Тут для мяне больш няма нічога новага. Кожны раз, сядаючы ў машыну, я наперад ведаю ўсе пытанні кіроўцы. Я вымушаны крывадушнічаць, рабіць выгляд, што мне цікава тысячны раз зачытваць з памяці спіс краін, праз якія я праехаў. Я не магу абмеркаваць глабальныя рэчы, якія мяне сапраўды хвалююць, бо ў дзе­ вяноста дзевяці выпадках з сотні мяне падвозяць простыя людзі. Таму я рады кожнаму сустрэчнаму пікапу, бо гэта шанец проста заскочыць у кузаў і не граць зноў спектакль пра вясёлага спадарожніка. Ува мне збіраецца сацыяльнае напружанне. Я маю вос­ трую патрэбу ў «сваіх людзях», якіх папросту не знай­сці ў Цэн­тральнай Амерыцы. У нас занадта розныя к­ аштоўнас­ці

112

РОМА Ў НІКАРАГУА

для таго, каб адшукаць агульную мову. Я ўяўляю сябе се­ лядцом у вакуумным пакунку — на мне можна чытаць эты­ кетку, але размаўляць я, на жаль, не магу. Мне патрэбныя новыя невырашальныя задачы. Мама ўжо даўно не лічыць мяне вар’ятам, і гэта верны знак таго, што пара запісвацца ў астранаўты.

113

РОМА ЕДЗЕ

Непраходная тэрыторыя Нарэшце дабіраемся да Панамы — адной з нешматлікіх бязвізавых краін на нашым шляху. Нам дазволена месяц прабыць на яе тэрыторыі. Мы ныкаемся ў глухі хостэл у джунглях, але ўжо праз пару дзён збягаем адтуль, бо штоночы тлустыя амеры­ канскія студэнткі ў п’яным угары ладзяць сексуальныя оргіі на суседніх ложках з любымі самцамі мясцовай фаўны, якім не пашэнціла трапіць пад цьмянае святло іх ­забрадзілых чырвоных вачэй. Той факт, што агульны пакой на шаснаццаць чалавек забіты пастаяльцамі пад завязку, іх ніколькі не бянтэжыць, а можа, наадварот, узбуджае.

— Fuck me to my pussy! — разносіцца па джунглях шчасце гэтых самак. — You are so huge!

114

РОМА Ў ПАНАМЕ

Ачмуральныя джунглі пад гэты акампанемент губляюць сваю першародную прывабнасць, і мы вырашаем зваліць адсюль у Панама-Сіці, каб атрымаць калумбійскія візы. Высвятляецца, што нядаўна працэдура атрымання гэтых візаў моцна змянілася, і цяпер з нас патрабуюць цэлы стос паперак — вельмі падобны на той, што мы падавалі ў амерыканскую амбасаду. Да ўсяго візавыя зборы складаюць сто трыццаць даляраў, а сама працэ­ дура займае не менш за пяць дзён, што таксама моцна б’е па кішэні. Калі дадаць да гэтага кошт перасячэння Дар’ена — непраходнай тэрыторыі паміж Панамай і Ка­ лумбіяй, дык на гэта пойдуць усе грошы, што засталіся ў нас са Штатаў.

115

ЗА НЕКАЛЬКІ ДЗЁН МЫ ЗАРАБЛЯЕМ ЧАТЫРЫСТА ДАЛЯРАЎ, РАССЫЛАЮЧЫ ПЛАТНЫЯ ПАШТОЎКІ З КРАЯВІДАМІ.

РОМА Ў ПАНАМЕ

За некалькі дзён мы зарабляем чатырыста даляраў, рассылаючы платныя паштоўкі з краявідамі сваім сябрам і проста неабыякавым людзям. Потым шчыра праходзім праз усю папяровую валакіту і плацім за візы. Але, калі мы нарэшце атрымліваем пашпарты, нас чакае новае расчараванне — візы разлічаныя роўна на даты броні гатэля, то бок на чатырнаццаць дзён. Акрамя таго, тэрмін іх дзеяння пачынаецца заўтра, а гэта значыць, што ў нас проста няма часу на пошукі таннай яхты — мы вымушаныя купляць квіткі на самалёт. Некалькі дзён мы праседжваем у гатэлі ў пошуках са­ мага таннага спосабу абмінуць чортаў Дар’енскі прабел, за якім ляжыць Калумбія. Знайсці спадарожную лодку праз інтэрнэт вельмі складана, у асноўным лодкі прыват­ ныя і ніякага раскладу плавання не маюць. Акрамя таго, каштуюць яны не танней за пералёт.

117

САМАЛЁТ АДЛЯТАЕ БЕЗ НАС. ГЭТА ФІНАЛЬНЫ ЎДАР ПА ЯЙКАХ АД ЦЭНТРАЛЬНА­ АМЕРЫКАНСКАГА ПЕРАШЫЙКА.

РОМА Ў ПАНАМЕ

Пастаяльцы хостэла раяць нам купіць білет Панама— Маямі, які каштуе дзвесце дзевяноста даляраў. Фішка ў тым, што гэта рэйс з перасадкай у Багаце — сталіцы Калумбіі, дзе можна проста выскачыць з самалёта. Уліч­ ваючы, што віза пачала сваё дзеянне ўжо ўчора, выбару ў нас не застаецца. Мы купляем квіткі на самалёт, які вылятае праз пару гадзін.

Зноў на дне Сказаць, што мы разбітыя — не сказаць нічога. Апошнія некалькі тыдняў нашага падарожжа былі сур’ёзным выпра­ баваннем на трываласць. Наперадзе Калумбія — адна з са­ мых небяспечных краін Паўднёвай Амерыкі, якую мы выму­ шаныя будзем праехаць менш як за два тыдні. Да таго ж Дар’ен высмактаў усе нашы грашовыя ашчаджэнні, і мы зноў вымушаныя перайсці на падножны корм. Мы дабіраемся да аэрапорта. Паміж рашэннем ляцець, пакупкай білетаў і рэйсам праходзіць усяго пара гадзін. Мы паказваем дакументы на стойцы рэгістрацыі. Працаўнік

119

РОМА ЕДЗЕ

­кампаніі доўга і ўдумліва праглядае нашы пашпарты і кажа, што, на вялікі жаль, мы не можам быць зарэгістраваныя на гэты рэйс, бо не маем дзейнай візы ЗША. Мы распа­ вядаем яму пра тое, што не збіраемся ляцець у Штаты, а саскочым у Багаце. Працаўнік кампаніі ўпіраецца, як баран, спрэчка расцягваецца, і самалёт адлятае без нас. Гэта фінальны ўдар па яйках ад цэнтральнааме­ры­кан­ скага перашыйка. Наступныя тры дні мы правядзём у аэра­ порце, седзячы ў фае з шыльдамі: «Дайце зляцець у Багату». Нарэшце ўдаецца наскрэбці неабходную суму і купіць квіткі да месца прызначэння. Мы сядзім у бізнес-класе самалёта, які ляціць у ка­ лумбійскую сталіцу, — на гэты рэйс былі самыя танныя з даступных білетаў. У драных майках і абрэзаных джын­ сах мы п’ём шампанскае, якое разносяць выдрачаныя сцюардэсы. Панама застаецца недзе ўнізе — я шчыра не буду сумаваць. Мы развальваемся на скураных фатэ­ лях і засяроджваемся на праёме ілюмінатара. Расслабляцца рана. Наперадзе яшчэ адзін няпросты рэгіён. Я прашу прынесці мне келіх чырвонага і яшчэ шам­ панскага для Волі. У нас свята — мы зноў на дне.

120

РОМА Ў ПАНАМЕ

121

122

РОМА Ў КАЛУМБІІ, ЭКВАДОРЫ І ПЕРУ

123

РОМА ЕДЗЕ

Наркакартэль Хай лепш на тратуары валяюцца паўразумныя брудныя людзі і кожны квадратны метр гарадскіх фасадаў будзе ўшчэнт спісаны графіці. Хай лепш мяне абрабуюць ноччу ў падваротні і дадуць бутэлькай па галаве. Гэта сапраўды лепш, чым жыць у стэрыльным акварыуме з кормам для рыбак. Можа, таму, што тут ты павінен пастаянна глядзець пільна, мясцовыя людзі і не баяцца паказваць свае вочы? У аўтобус заскокваюць двое няголеных мужыкоў з гі­ тарамі і напаўняюць салон гучным: «Buenas tardes!» Дзіў­ на, але пасажыры поўным складам адказваюць: «Buenas tardes, señores!» Мужыкі расчахляюць інструменты і пачы­ наюць лабаць свае хіты, народ бадзёранька патупвае ў рытм і падпявае. Бабуля гадоў сямідзесяці ў смарагда­ вай сукенцы ўсміхаецца рэшткамі зубоў і выграбае са сваіх кішэняў усю дробязь. Я тайком дастаю камеру, але мужык з гітарай крычыць мне: «Не саромейся, сынок, фатаграфуй!»

124

БАБУЛЯ Ў СМАРАГДАВАЙ СУКЕНЦЫ ЎСМІХАЕЦЦА РЭШТКАМІ ЗУБОЎ І ВЫГРАБАЕ СА СВАІХ КІШЭНЯЎ УСЮ ДРОБЯЗЬ.

РОМА ЕДЗЕ

З першай хвіліны ў Багаце я заўважаю, наколькі ад­ крытыя адзін да аднаго мясцовыя людзі. Варта табе ўсміх­ нуцца, і ў адказ умомант ляціць светлая шчырая ўсмеш­ ка. Гэта так падкупляе, што мімаволі забываеш пра ўсе тыя страшылкі, што некалі чуў або чытаў пра гэты горад. Праз пару прыпынкаў у аўтобус забіраецца малады пацан і пачынае бубніць у мікрафон свае рэп-куплеты. Бабуля ў смарагдавай сукенцы працягвае давіць лыбу. Калумбія — лідар у вытворчасці і збыце какаіну. Усё дзякуючы групоўцы ФАРК, якая калісьці была ўсяго толькі ваенізаваным крылом камуністычнай партыі. Вытвор­ часць наркаты спачатку была спосабам сабраць касу на барацьбу з капіталістычным драконам, але паступова

126

РОМА Ў КАЛУМБІІ

і ­незаўважна выцесніла начыста саму палітычную ідэю. ФАРК зрабіўся адной з самых уплывовых бандыцкіх гру­ повак за ўсю гісторыю чалавецтва. Бабла ў банды было столькі, што яна магла дазволіць сабе любую зброю. Ка­ жуць, што картэль меў нават уласны парк падводных лодак, на якіх перапраўляў какаін у Штаты. І ўсё было б добра, калі б у сярэдзіне двухтысячных Калумбія не атрымала неверагодных памераў куш на ба­ рацьбу з наркатрафікам. Штаты перакінулі ў краіну столькі зброі, колькі змаглі сабе дазволіць. Некалькі гадоў улады паспяхова ціснулі ФАРК. Здавалася, перамога ўжо блізкая, але ў адзін момант супрацьстаянне спынілася. Такім чынам, сумнеўная арганізацыя існуе дагэтуль. Вядома, групоўка страціла былую ўладу, але какаін усё яшчэ прэ з паўднёвай часткі краіны, як з жэрла вулкана. Унутры самой Калумбіі дзяржорганы ўжо даўно не змага­ юцца са спажыўцамі стафу — турмы і без таго пад завязку забітыя наркаманамі. Існуе сакрэтная норма: калі ў тваёй кішэні знойдуць да грама рэчыва, цябе нават у пастарунак не забяруць. Дарэчы, парашок тут прадаецца літаральна на кожным рагу.

127

РОМА ЕДЗЕ

Эндарфін Праз увесь горад мы едзем у госці да Сары, з якой я пазна­ ёміўся яшчэ ў Менску. Яна тады была валанцёркай у адной моладзевай арганізацыі, і часам мы працавалі над агуль­ нымі праектамі. Сара нарадзілася пад Венай у аўстрыйска-­ алжырскай сям’і і да сваіх дваццаці з капейкамі ўжо добра размаўляе на пяці мовах. Цяпер дзяўчына праходзіць уні­ версітэцкую практыку ў мясцовым турыстычным агенцтве. Сара ўладкоўвае нас у агульным пакоі, на­су­праць пры­ стаў­кі Sony PlayStation. Як нішто іншае, гарачы душ пе­ра­ўтва­ рае валацугу ў чалавека. Мы гатуем духмяны абед — спа­ геці з тушанай гароднінай. Пасля трох начэй у аэрапорце, пражытых дзякуючы чыпсам Lay's, талерка гарачай ежы падобная да эндарфіну ў чыстым выглядзе. Наступныя пяць дзён мы будзем швэндацца па цэн­ тры горада. Багата́ — велізарны гучны мегаполіс, і тут ёсць некалькі пацанскіх раёнаў, куды лепей не совацца нават удзень. Але ў астатнім гэта сапраўды ўтульнае месца,

128

РОМА Ў КАЛУМБІІ

з вялікай колькасцю паркаў і веладарожак ды развітой сі­ стэмай грамадскага транспарту. Тут проста прыемна быць, таму мы цэлымі днямі блукаем па брукаваных вулачках і асфальтаваных сцежках. Неяк увечары мы выпадкова натыкаемся на літаратур­ нае кафэ недзе зусім у нетрах сталіцы. Там мы і асядаем на наступныя тры дні, каб скончыць тэкст пра Цэнтральную Амерыку. Наведнікі кафэ — спрэс мясцовая інтэлігенцыя. Як бы пахабна гэта ні гучала, але я проста лаўлю кайф ад таго, што я ў атачэнні прыгожых адукаваных людзей. І падоўгу любуюся імі, седзячы пад прыкрыццем кутняга століка.

129

Я ПРОСТА ЛАЎЛЮ КАЙФ АД ПРЫГОЖЫХ АДУКАВАНЫХ ЛЮДЗЕЙ І ПАДОЎГУ ЛЮБУЮСЯ ІМІ, СЕДЗЯЧЫ ПАД ПРЫКРЫЦЦЕМ КУТНЯГА СТОЛІКА.

РОМА Ў КАЛУМБІІ

Праз некалькі дзён мы выпаўзаем на трасу ў бок эква­ дорскай мяжы. Напачатку аўтаспын даецца даволі лёгка, але чым далей мы рухаемся на поўдзень, тым склада­ ней спыніць наступную машыну. Увечары нашая каманда намёртва заліпае ля паліцэйскага пастарунка непадалёк горада Калі. Транспарт увогуле не спыняецца. Палісмены кажуць, што мы можам прастаяць тут тыдзень — шанцы спыніць машыну ў гэтым рэгіёне проста адсутнічаюць. Вырашаем прайсціся да дома добрага чалавека, які падкінуў нас у гэты штыль. Дзверы адчыняе жанчына гадоў сарака, з целам, сабраным паводле калумбійскіх стандартаў. Яна адразу пагаджаецца прытуліць нас на ноч. Мы атрымліваем прасторны пакой з гарачым душам і шчодры паёк. Наступнай раніцай, ступіўшы на трасу, мы спыняем першую ж машыну. Палісмены проста не вераць сваім вачам. Мы робім ім ручкай і зрываемся з месца ў кіру­ нку мяжы. Калумбія пакідае пасля сябе прыемныя ўспаміны.

131

РОМА ЕДЗЕ

Крывавая Молі Увечары мы перасякаем эквадорскую мяжу. Градус напру­ жання адразу падае. На поўначы Эквадора большая частка насельніцтва мае індзейскі выгляд. Мужчыны носяць косы, гавораць размерана і спакойна. Мы едзем спынам да бліжэйша­ га горада, Сан-Габрыеля, і засяляемся ў гатэль усяго за чатыры даляры на дзень. Увогуле, з перасячэннем мяжы цэны на ўсе прадукты абвальваюцца амаль удвая. Бензін тут каштуе каля даляра за галон. Спакойны ўклад мясцовага жыцця ўсыпляе нашу піль­ насць, і калі ноччу мы выходзім у гарадок, каб ляснуць па кубачку гарачай кавы, то ледзьве не нарываемся на бойку з бухімі малойчыкамі. Дарэчы, кожны лацінаамерыканскі горад з надыхо­ дам змроку пераўтвараецца ў небяспечную клааку, якая кішыць усялякай нечысцю. Сонца хаваецца за гару, і ву­ ліцы адразу напаўняюцца оркамі і ваўкалакамі. Мы хутка

132

РОМА Ў ЭКВАДОРЫ

шлёпаем ножкамі па дварах і падваротнях падалей ад непрыемнасцяў і прасочваемся ў гатэль літаральна пад носам у банды бамбізаў, якія для разагрэву б’юць бутэлькі ля ўваходных дзвярэй нашага прытулку. Вось так, крок за крокам, горад за горадам, мы дабі­ раемся да сталіцы Эквадора, мегаполіса Кіта. У першага ж басаногага гітарыста, што трапляецца нам на вочы, давед­ ваемся, дзе ў горадзе можна танна заначаваць. Вядома ж, гэта падпольны хостэл Casa de las malabaristas («Дом жанглёраў»), прыстанак для загартаваных валацуг усіх масцяў. Пад уражаннем ад убачанага ў хостэле я, не раз­ важаючы, купляю сабе камплект булаваў для жанглявання. Горад Кіта нельга назваць спакойным месцейкам. Праз два блокі ад цэнтра пачынаюцца сапраўдныя трушчобы, і гэта значыць, што нарвацца на лязо тут можна нават удзень. Асаблівага жадання доўга затрымлівацца ў гэтым

133

РОМА ЕДЗЕ

бандыцкім раі няма. На сайце пошуку валанцёрскіх пра­ ектаў мы атрымліваем запрашэнне на працу ў хостэле на ціхаакіянскім узбярэжжы і ўжо праз пару дзён гнём спіны ва ўстанове пад назвай Donkey Den. Гэта невялікі гатэль-хостэл за дваццаць кіламетраў ад горада Манта. Уладальніца бізнесу — сямідзесяцігадовая амерыканская бабка па імені Лінда. Нас адразу ж запэў­ ніваюць у тым, што Лінда толькі на першы погляд здаецца божым дзьмухаўцом. Насамрэч у дамскай сумачцы яна пастаянна носіць стары масіўны пісталет па мянушцы Молі. З яго старая нядаўна ледзь не заваліла аднаго рускага, які па п’яні спрабаваў забіць ейнага сабаку. Важна адзначыць, што на тэрыторыі гатэля жывуць ажно чатыры сабакі і адзінаццаць катоў. Наогул, Лінда

134

ЛІНДА НОСІЦЬ З САБОЙ СТАРЫ МАСІЎНЫ ПІСТАЛЕТ ПА МЯНУШЦЫ МОЛІ. З ЯГО СТАРАЯ НЯДАЎНА ЛЕДЗЬ НЕ ЗАВАЛІЛА АДНАГО РУСКАГА.

РОМА ЕДЗЕ

больш любіць катоў, таму, калі на ўчастку суседняга гатэля быў знойдзены трупік адной з жывёлін, гаспадыня ледзь не перамачыла з Молі ўвесь персанал канкурэнтаў. Ка­ рацей, нягледзячы на сталы ўзрост, Лінда, як кажуць, не дае пораху папсавацца ад вільгаці. Другі паводле важнасці чалавек у Donkey Den — мене­ джарка Шэрыл. Ёй за пяцьдзясят, яна маленькая, строй­ ная і вельмі спрытная для сваіх гадоў. Я знаёмлюся з гэ­ тай далікатнай на выгляд жанчынай у момант, калі яна ўсталёўвае дваццацілітровую баклагу з вадой на кухонны кулер. Наогул, Шэрыл — клёвая цётка! За наступныя два месяцы мы з ёй моцна пасябруем і будзем часцяком аб­ мяркоўваць плёткі з усяго ўзбярэжжа. На радасць нам Эквадор перанаселены састарэлымі экспатамі з Канады, Штатаў і Еўропы. Берагавая лінія па большай частцы пад дышаль забітая пенсіянерамі з Паў­ ночнай Амерыкі. Кожную нядзелю кафэ пры нашым гатэлі прымае больш за паўсотню старых, якія вырашылі кінуць усё чарцям на разарванне і пачаць новае жыццё на су­ седнім кантыненце. Больш за ўсіх мне запомніўся Раві — індыец з пахо­ джання, які ўсё свядомае жыццё пражыў у Каліфорніі. Першыя гады ў Штатах малады эмігрант падзарабляў тым, што штурхаў на вуліцы кніжкі рэлігійнага зместу, але по­ тым вывучыўся на хіміка і зрабіўся вядучым спецыялістам кам­паніі Coca-Cola. Раві са смакам распавёў мне пра аднаго армяніна з Глэндэйла, які задурыў яму галаву

136

РОМА Ў ЭКВАДОРЫ

просьбамі распрацаваць рэцэпты «Дзюшэсу», «Тархуну» і «Бураціна». Наогул, дзіўна днямі назіраць за натоўпам старых, якія, нібы каралеўскія крэветкі, пад завязку запаўняюць сеці нашага гатэля. Шмат хто з іх прадаў усю маёмасць, пакі­ нуў за плячыма большую частку жыцця і ўспамінаў ды з канцамі пераехаў у новую экзатычную краіну. Цяжка ўявіць сабе беларускую бабулю, якая возьме за шкірку свайго старога і пацягне яго на ціхаакіянскае ўзбярэжжа дажываць апошнія салодкія дзясяткі. Гэтыя ж пенсіянеры відавочна не згодныя з тым, што яны дажываюць — кроў кіпіць у іхных жылах, кожны новы дзень поўніцца аванту­ рамі ды інтрыжкамі. Амерыканец Стыў, які нядаўна размяняў сёмы дзяся­ так, каламуціць з мясцовай дваццаціпяцігадовай трэ­нер­ кай па валейболе. Сівыя сужэнцы Лора і Дэйвід штодня

137

РОМА ЕДЗЕ

прыязджаюць у кафэ з велізарным Canon'ам і трохсотмілі­ метровымі лінзамі, каб паляваць праз аб’ектывы на кітоў, што плешчуцца ў акіяне. Вось і былы хімік Раві ўзводзіць велізарны комплекс будынкаў, у якім хутка паселіцца но­ вая партыя амерыканскіх ветэранаў жыцця. За два месяцы валанцёрства ў гатэлі я запілю тры­ валыя сайты для Donkey Den і новага бізнесу Раві. Буду свідраваць дзіркі ў сценах, вешаць карціны, рамантаваць унітазы, мяняць маскітныя сеткі, лямпачкі і дзвярныя ручкі ды, вядома, фіксіць ноўты і мадэмы для ўсіх пенсі­ янераў узбярэжжа. Воля будзе працаваць афіцыянткай і як след прапампуе сваю іспанскую ў зносінах з эква­ дорскімі кухарамі. Штовечар перад захадам сонца мы

138

РОМА Ў ЭКВАДОРЫ

будзем выводзіць зграю сабак на шпацыр па гарачым пяцікіламетровым пляжы. Я моцна прывяжуся да гэтага месца, да людзей і асаб­ ліва да сабак.

Пяльмешкі У канцы чэрвеня я раптам знаходжу ў «Скайпе» незвы­ чайнае паведамленне. Украінская прадакшн-кампанія выпадкова наткнулася ў інтэрнэце на праект «Рома едзе» і прапаноўвае мне весці адну вельмі папулярную прагра­ му пра падарожжы. Пішуць, што я патрэбны ім вельмі тэрмінова, і просяць вылецець у Кіеў на наступным тыдні. Абяцаюць катаць па ўсім свеце і, вядома, шчодра плаціць за працу. Гэтая прапанова выбівае мяне з каляіны. З аднаго боку, тупа кідаць кругасветку цяпер, калі за плячыма ўжо два гады вандроўнага пылу, а да фінішу застаецца зусім нічога. З другога боку, я ўжо так укатаўся ў дарозе, што новыя кра­ іны не прыносяць былога драйву, вочы заплюшчваюцца.

139

ПАШПАРТ МОЖНА НАБЫЦЬ У ІНТЭРНЭЦЕ ЗА ДЗЕСЯЦЬ ХВІЛІН І ШЭСЦЬ ДЗЯСЯТКАЎ БАКСАЎ. САПРАЎДНАЕ ІМЯ НАЗЫВАЦЬ НЕ АБАВЯЗКОВА.

РОМА Ў ЭКВАДОРЫ

Думка пра тое, што ўжо праз тыдзень я магу ўбачыць сваіх родных, падсаджвае мяне «на измену». Некалькі дзён я блукаю па беразе сам не свой. Рашэнне працягваць падарожжа даецца нялёгка. Лупіць дождж. На вуліцы яшчэ цемрадзь. Я ляжу і гля­ джу ў столь. Усё ўнутры мяне дрыжыць. Я мог бы ўбачыць дарагіх мне людзей ужо заўтра, але ўбачу калі-­небудзь, магчыма, праз год. Такое адчуванне, што ўсе яны існу­ юць толькі ў маёй галаве. Дом ужо перастаў мне сніцца — я за­быў, як ён выглядае. Хочацца завыць ваўком. Стрэлы дажджу малоцяць па шыферы. Столь ледзь бачная праз слёзы. Наступае той дзень, калі Лінда з сябрамі з’язджае па справах у горны гарадок Баннёс. Мы з Воляй напрошва­ емся ў заднік ейнага пікапа. Развітваемся назаўсёды з ду­шэў­ны­мі Шэрыл і Раві, ціснем лапы кожнаму сабаку. Гэты адрэзак жыцця таксама падышоў да канца. З гара­ чага ўзбярэжжа мы ляцім у халодныя горы. Ужо ў Баннёс на рэсэпшне самага таннага гатэля ў го­ радзе мы знаёмімся з блатным рускім хлопцам Сярогам. Ён некалькі тыдняў падзарабляе тут швейцарам у на­чную змену. Як і большасць рускіх, Сярога нездарма асеў у Эква­до­ры — ад выплаты падаткаў або крымінальнага тэр­мі­ну тут хаваюцца злачынцы з усёй галактыкі. Эква­ дор — адна з шасці краін планеты, якая прымае пашпарт гра­ма­дзя­ні­на свету як афіцыйнае пасведчанне асобы. Пашпарт гэты можна набыць у інтэрнэце за дзесяць х­ вілін

141

РОМА ЕДЗЕ

і шэсць дзясяткаў баксаў. Сапраўднае імя называць не абавязкова. За вуглом гатэля Сярога знаёміць нас з Галінай Іва­ наўнай, «сваёй жанчынай» з Мікалаева, якая гандлюе самаробнымі ўкраінскімі пяльмешкамі. Вось так неча­ кана, пасярод паўднёваамерыканскіх джунгляў, мы да­ кранаемся стомленымі языкамі да непаўторнага смаку родных краёў. Пасля гэтага на заробленыя ў Donkey Den грошы мы з Воляй арандуем квадрацыклы і нясёмся мясіць бруд па горных серпанцінах. Напэўна, упершы­ ню за год мы дазваляем сабе проста так зліць грошы на забаўку. Наступны дзень застае нас на шляху да перуанскай мяжы. Аўтаспын ідзе на рэдкасць удала, але на апошніх трыццаці кіламетрах мы трапляем у пастку — дарога да

142

РОМА Ў ПЕРУ

мяжы перакрытая. Наперадзе рэлігійнае шэсце, мэта ­якога — даставіць статую Найсвяцейшай Панны Марыі да мяжы з Перу. Гэтыя трыццаць кіламетраў мы выму­ шаныя плесціся пешшу ў хвасце бясконцай калоны пад рэлігійныя напевы з рупара.

Цяжка быць богам Аўтаспын у Перу неяк не задаўся. Мабыць, гэта першая краіна ў свеце, дзе я адчуваю віну перад кожным кіроўцам за тое, што не магу даць яму грошай за праезд. Больш за тое, я нават адчуваю віну перад мясцовымі жыхарамі, што гэтак жа не магу падаць ім капейчыну на тое-сёе. Кожны сустрэчны малец тыкае ў нас пальцам і з ваяў­ нічай грымасай крычыць на ўсю вуліцу: «Гры-ы-ынгас!» Мясцовыя вытрэшчваюцца на нас, як ведзьмы на інкві­ зітараў. Нават усмешка не дапамагае. Нешта намёртва стала клінам у мазгах тутэйшага насельніцтва. Ад гэтага наша паўтаратыднёвае падарожжа па горных вёсачках поўніцца сярэдневяковаю халоднаю злосцю.

143

РОМА ЕДЗЕ

Усё навокал нібы пад уздзеяннем нейкай асаблівай сацыяльнай радыяцыі. Мы бачым толькі доўгую горную грунтоўку і непрыветлівых брудных людзей, якія рэдкімі зубамі жуюць жылістае мяса. Яны хрумсцяць храсткамі і глядзяць на мяне з пагардаю. Яны лічаць мяне вінава­ тым у тым, што іхныя адзенне, твар і будучыня брудныя. Ім здаецца, што горад іхны засраны таму, што ў мяне белы твар. У іх для мяне на ўсё падвойная цана, але ад гэтага іхныя халупы не становяцца зграбнейшымі. Уся краіна — суцэльная дэкарацыя да фільма «Цяжка быць богам». Я не хачу бачыць гэтых людзей. Я абмінаю іх позіркам. Я раздражнёны да такой ступені, што гатовы даць па носе першаму сустрэчнаму, якога не задавальняе колер маёй

144

МЫ ПАГЛЫНАЕМ НОЧЫ Ў КАСЦЁЛАХ, ПАЛІЦЭЙСКІХ ПАСТАРУНКАХ І ПАЖАРНЫХ СТАНЦЫЯХ. Я ЗЛУЮСЯ НА СЯБЕ ЗА ЗЛОСЦЬ НА ГЭТЫХ ЛЮДЗЕЙ.

РОМА ЕДЗЕ

скуры. Шкада, але нават ад удару пад дых ён не ўцяміць, што я на тым жа дне, што я прачнуся на гары і пайду сраць у кусты, а падатруся сурвэткай, якую ўзяў у крайняй за­ бягалаўцы. Збольшага цяпер мы адрозніваемся толькі тым, што я прынамсі карыстаюся паперай. Я не разумею, як можна ставіцца з павагай да чалаве­ ка, у якога прама на ўваходзе ў дом ужо тыдзень стыне ве­ лізарная куча сабачага гаўна. Як можна зразумець кіроўцу, што спыняецца пасярод вёскі, каб пасцаць на нечы плот, замест таго каб зрабіць гэта праз дзвесце метраў у лесе? Я двойчы ездзіў па мясцовых рэзервацыях на аўтобусах і з упэўненасцю кажу, што лепей буду плесціся пешшу пад праліўным дажджом, чым яшчэ раз залезу ў прапахлую ма­ чой сталёвую скрынку на колах, з якой на поўнай гучнасці даносіцца здзеклівая песня пра «каразон». Мы паглынаем ночы ў касцёлах, паліцэйскіх пастарун­ ках і пажарных станцыях. Як толькі нам выпадае магчы­ масць зашыцца ў зацішны куток, нямытыя ўжо тыдзень, стомленыя атракцыёнамі горных серпанцінаў, мы адразу хаваемся ад рэальнасці за кніжкамі, робім выгляд, быц­ цам не заўважаем гэтага малога зябкага свету. Я злуюся на сябе за злосць на гэтых людзей, але нічога не магу з сабой зрабіць. Праз дзесяць дзён бадзяння па горных дарогах мы раптоўна разумеем, што з такімі тэмпамі дабяромся да Кус́ ка толькі праз месяц. Насуперак жаданням даводзіц­ца вяртацца на Панамерыканскую шашу, што ідзе па ўзбя­

146

РОМА Ў ПЕРУ

рэж­жы, і ехаць у Ліму. Рабіць гэтае кола вельмі не хоча­ цца, але намотваць па сто кіламетраў на дзень больш няма сілы. Ліма паўстае перад намі гіганцкай клаакай. Вялізны горад, патанулы ў смогу. Палова будынкаў пабудаваная з фанеры і кардону. Сталіца нагадвае адзін вялікі гараж, падлога ў якім па шчыкалатку залітая адпрацаваным але­ ем. Дзверы нашага аўтобуса расхінаюцца, і прама па курсе на тратуары ляжыць спарахнелы ад алкаголю му­ жык у балотцы ўласнай блявоціны. Едзем далей. Маршрут канчаецца каля нейкага гандлёвага цэнтра, і мы адразу хаваемся ўнутры будынка. Як жа крута апынуцца сярод вітрын з кітайскімі шмот­ка­ мі! Падобна на тое, што мясцовыя людзі таксама ­ходзяць

147

РОМА ЕДЗЕ

сюды, як на свята: усе назойліва прыадзетыя, часам нават расфуфыраныя, смакуюць марожка, прыцэньваюцца да новых тэлевізараў. Напэўна, калі будучы мэр вырашыць змяніць гэты горад да лепшага, яму прасцей будзе знесці ўсё нахер і пабудаваць нанова. Мы выдатна разумеем, што выбрацца з Лімы аўта­ спы­нам будзе немагчыма, таму трацім апошнія грошы на аўтобус да суседняга горада. Перу становіцца для нас сур’ёзным выпрабаваннем. Па прыездзе ў Куска мы адразу ўладкоўваемся на працу ў хостэл. Гэта бадай што самая танная дзірка ў го­ радзе — усяго два з паловаю даляры за ноч. Бясплатны начлег і абед мы аплачваем тым, што шэсць гадзін на

148

РОМА Ў ПЕРУ

дзень сустракаем пастаяльцаў і ціснем сокі для навед­ нікаў кафэ. Здавалася б, нічога складанага, калі б не перуанскі падыход да вядзення бізнесу. Першае правіла кафэ Let's go Bananas! з дэвізам «Най­леп­шыя фрэшы ў горадзе»: ніколі не кладзі дастат­ кова садавіны ў сокавыціскалку, ці, як фармулююць яго мясцовыя, «мала садавіны шмат не бывае». І вось, замест таго каб радаваць наведнікаў смачнымі напоямі, мы цягам двух тыдняў у прамысловых маштабах робім вадзяністую жыжку з лёгкім, а-ля дэжавю, прысмакам садавіны. Другое правіла хостэла: вырубі ў будынку на паўдня ваду і звалі ўсё на гарадскія службы. Дзякуючы гэтаму важ­на­му правілу талканы ў хостэле паўдня даверху за­бі­тыя дзярмом, але «жыровачка» ў канцы месяца важыць на пару капеек менш, чым у канкурэнтаў. Ну і, вядома, трэцяе правіла: самае важнае ў кавярні — гэта музыка, насраць на пастаяльцаў! Згодна з апошнім пункцікам бос здабыў на сметніку дзве важкія і афігіцельна рыпучыя калонкі, з якіх мы выціскаем максімум дні напралёт. Словам, два тыдні ў Куска, самым турыстычным гора­ дзе Перу, цяжка назваць вакацыямі ў Прастаквашыне. Мы так і не з’ездзілі на Мачу-Пікчу, бо квіткі туды каштуюць непамерна дорага. Мы не выправіліся на Інка-трэк з той жа прычыны. Калі шчыра, больш за ўсё цягам двух ты­ дняў нам хацелася хутчэй зваліць з гэтай памыйніцы. Але, перш як выпусціць нас за мяжу, Перу ўсё ж такі прынёс нам свае прабачэнні.

149

РОМА ЕДЗЕ

Аяўаска На цырымонію аяўаскі мы запісаліся ў адмысловым рэ­ трыт-цэнтры непадалёк ад Куска. Аяўаска — гэта нату­раль­ ны напой, завараны на абрэзках Banisteriopsis caapi, або «лазы духаў», і Diplopterys cabrerana, або чаліпонга. Ша­ маны Паўднёвай Амерыкі спакон вякоў выкарыстоўва­ юць гэты брутальны эліксір для рытуальнага пашырэння свядомасці. Часам у сумесь дадаюць іншыя спецыфічныя расліны, але класічная «цёмная аяўаска» гатуецца менавіта з двух вышэйназваных інгрэдыентаў. Асноўным дзейным рэчывам напою выступае дыметылтрыптамін (ДМТ) — адзін з самых моцных вядомых псіхадэлікаў. Цырымонія прахо­ дзіць ноччу, бо яркае сонечнае святло проста немагчыма вытрываць падчас псіхадэлічнага трыпу. Шаман раздае напой усім удзельнікам рытуалу — пры­ кладна па дзвесце міліграмаў кожнаму. На смак аяўаска нечым нагадвае брагу або квас. Псіхадэлічны спектакль пачынаецца прыкладна праз дваццаць хвілін і доўжыцца

150

ТЫСЯЧЫ ЛЮДЗЕЙ УЖЫВАЮЦЬ АЯЎАСКУ Ў ПОШУКАХ АДКАЗАЎ НА НЯЎРЫМСЛІВЫЯ ПЫТАННІ, ШТО Б’ЮЦЦА ЎНУТРЫ ДВУХНОГІХ ЧАЛАВЕЧЫХ КЛЕТАК.

РОМА ЕДЗЕ

каля шасці гадзін. Праз некаторы час пачынаюцца пры­ ступы млоснасці, але ў цэлым працэс пераносіцца лёгка. Падчас цырымоніі шаман грае на музычных інстру­ ментах і спявае свае дзікія песні — па сутнасці, акурат гэтыя спевы і выступаюць праваднікамі ў іншыя сусветы. Пад уздзеяннем напою чалавек становіцца неверагодна ўспрымальным да гукаў. А вось здольнасць распазнаваць мову можа часова прытупіцца. Паддоследны хутчэй успры­ мае інтанацыю, чым саму лірыку. Ад гэтага падарожжа набывае нейкае жывёльнае, першабытнае адценне, калі ты можаш толькі выць, скуголіць ды рыкаць. У нейкай ступені гэта абмяжоўвае спектр успрымання, бо пад уз­ дзеяннем аяўаскі рацыянальныя развагі губляюць усялякі сэнс, але, з іншага боку, ты зверам апускаешся на дно неўтаймаванай дзікай прыроды, дзе перад табой расхі­ наецца таямнічае падзямелле свядомасці. Праз шэсць гадзін трыпу мозг вынырвае ў рэальнасць, а цела адчувае лёгкую стомленасць. Прывітанне! Ты ў звычайным жыцці. Штодня тысячы людзей па ўсёй Паўднёвай Амерыцы ўжываюць аяўаску ў пошуках адказаў на няўрымслівыя пытанні, што б’юцца ўнутры двухногіх чалавечых клетак. Шмат каго падарожжа да вытокаў быцця мяняе назаўжды.

152

РОМА Ў ПЕРУ

Трып Я пачынаю выразна чуць жаночыя стогны. У цемры мне складана зразумець, рэальнасць гэта ці ўжо галюцына­ цыя. Раптам да мяне даходзіць, што гэта голас маёй маці. Яе ўздыхі ўпярэмешку з шолахам лісця паўтараюцца ўсё часцей. Аднекуль з’яўляецца бразгатлівы металічных гук. Потым — галасы птушак і выццё ветру. Усё закручваецца ў адзіную плынь — шум, у якім усё цяжэй разабраць асоб­ ныя складнікі. Ад гэтага гулу нікуды не падзецца, ён ахінае мяне. Я скурчваюся і сціскаю сківіцы. Робіцца страшна. Раптам я пачынаю змяншацца і падаць унутр сябе. Маё цела ўсё хутчэй і хутчэй сціскаецца да памеру пяс­ чын­кі. Я раблюся бясконца малым, але пры гэтым ад­ чуваю ўнутры сябе неверагодную сілу, быццам уся жыц­ цёвая ­энергія сабралася ў маёй мікраскапічнай істоце. Гук паступова знікае, і я застаюся ў ліпкай цеплыні сам-­ насам з сабой. Здаецца, я перажываю момант свайго зачацця.

153

ГУК ПАСТУПОВА ЗНІКАЕ, І Я ЗАСТАЮСЯ Ў ЛІПКАЙ ЦЕПЛЫНІ САМ-НАСАМ З САБОЙ. ЗДАЕЦЦА, Я ПЕРАЖЫВАЮ МОМАНТ СВАЙГО ЗАЧАЦЦЯ.

РОМА Ў ПЕРУ

Праз некаторы час я пачынаю бачыць святло. Нейкія яркія абстрактныя формы, нібы мае зрэнкі набылі ўласці­ васці калейдаскопа. Малюнкі пачынаюць захапляць мяне, становіцца вельмі весела. Я — дзіця, што гуляе з формамі і колерамі, выкладае карцінкі ў такт маналітнаму гуку джунгляў. Цяпер гэты гук ужо не палохае, а наадварот — закалыхвае і абараняе. У гэты момант я трапляю ў пустэчу — не страшную, але і не безабаронную — у абсалютную пустэчу, у якой няма ні грама інтэнсіўнасці. Ні гуку, ні святла, ні паху. Ні жыцця, ні смерці. Нічога. Ні-чо-га. Праз некаторы час я разумею, што вецер шамаціць па даху. Можа, нават капае дождж. Я азіраюся ў цемры. Шаман запальвае ліхтар і рыхтуе музычныя інструменты.

155

РОМА ЕДЗЕ

Раптам перад ім з’яўляецца дзіця, а сам шаман набывае біблейскае аблічча. Ён паказвае хлопчыку на штосьці, і той паслухмяна ківае. Я адварочваюся — вакол абса­ лютна нічога не відаць, я блукаю позіркам па паўценях, пакуль зноў не натыкаюся на шамана. Ён глядзіць мне проста ў вочы. Я заплюшчваю іх. Перада мной усплываюць слайды з дзяцінства. Бабулі і дзядулі, цёткі і дзядзькі. Сусед, які даўно памёр. Вёска, карова, лес. Старэйшая сястра дастае рыбу з сажалкі і ўсміхаецца. Маё сэрца б’ецца бойка, яно б’ецца ў рэбры, як поршань новага матора. Я дыхаю так, быццам акрамя паветра мне больш нічога не трэба. Час паскараецца, я праношуся праз школьныя гады. Азвярэлыя настаўніцы малодшых класаў малоцяць у бара­ баны і махаюць чырвонымі сцягамі. Рыкаюць і напінаюць. Я хаваюся пад парту і зноў трапляю ў пустату.

156

РОМА Ў ПЕРУ

Усімі птушынымі галасамі дрыжыць будзільнік. Я раша­ юся на ўцёкі. Дрэвы пачынаюць расці проста ва ўніверсі­ тэцкай аўдыторыі. Студэнты — усе, ад яшчарак да дзікоў. Я падаю ў раку і чапляюся за бервяно, яны падаюць за мной, але тонуць у бурнай плыні. Я больш не трымаюся за дрэва рукамі. Бо я — вада. У маіх грудзях поўна сілы — хоць пруты гні, хоць разгру­ жай вагоны. Я дыхаю ўпэўнена, мне нічога не перашка­ джае. Я брыду па джунглях і гарадах. Вакол дахалеры небяспечнага. І я не промах. Мне бывае страшна, але нож навостраны. Скокні на мяне з гушчару тыгр — я сам учаплюся яму ў горла. Побач нясуцца ровары з кітайцамі, табуны мангольскіх авечак, басаногія мулаты з мачэтэ. Яны то ўсміхаюцца мне, то наровяць атакаваць. Аголе­ ныя жанчыны з прыгожымі целамі запрашаюць да сябе ў хаціны, п’яныя мужыкі з бяззубымі ўсмешкамі косяцца на мяне чырвонымі вачыма. Я прабіваюся ўсё глыбей і глыбей. Час паскараецца. Урыўкі маёй дарогі ўсплываюць пе­ рад вачыма. Усё нясецца ваўчком, не паспяваю нават тол­кам разгледзець. Я быццам аднекуль зверху назіраю за гэтым калаўротам. Пачынаю стамляцца. Я дыхаю роўна. Мне спакойна. Ува мне па-ранейшаму поўна сілы, якую я не марную папросту. Воля кажа, што яна цяжарная. Мы няньчым дзіцё, і здаецца, што новае жыццё становіцца маёй кропкай апоры. Усё ўнутры мяне перакручваецца. Я сам для сябе перастаю быць важным.

157

ДЫХАЦЬ — ГЭТА ПРАЦА. І Я ПРАЦУЮ. СЯДЖУ Ў КРЭСЛЕ І ПРАЦУЮ. ДЫХАЮ. ДЫХАЮ. ДЫХАЮ. НЕ ДЫХАЮ.

РОМА Ў ПЕРУ

Заўважаю, што зрабілася цяжэй дыхаць. Гэта вельмі дзіўнае адчуванне, калі табе даводзіцца прыкладаць хай і невялікія, але намаганні, каб жыць. І яшчэ адно дзіўнае пачуццё, якога я раней ніколі не заўважаў: зямля — магніт. Яна прыцягвае мяне. Пакуль я з лёгкасцю магу гэтаму працівіцца, але адчуваю, што надыдзе час, калі су­праць­ стаянне зробіцца куды больш сур’ёзным. Малюнкі ўсё лятуць і лятуць перад вачыма. Кітайцы ўсё нясуцца. Я ўжо амаль не рухаюся. Толькі выявы змяняюцца за акном. Думак робіцца нашмат менш. Мяне часам падхоп­ лівае і кудысьці нясе, але потым я нязменна знаходжу сябе ў тым жа крэсле, з якога ўсё пачалося. Дыханне? Так, дыхаць — гэта праца. І я працую. Сяджу ў крэсле і працую. Дыхаю. Дыхаю. Дыхаю. Не дыхаю. Я не дыхаю і больш не сяджу ў крэсле. Я больш не я. Дажджом праношуся па планеце. Попелам выстрэльваю ў неба. Ветрам гну дрэвы на гары. Хваляй качаю лодку.

159

160

РОМА Ў БАЛІВІІ ДЫ АРГЕНТЫНЕ

161

РОМА ЕДЗЕ

Зомбі Да мяжы з Балівіяй мы падбіраемся позна ўначы. Стаіць сабачы холад. Вецер падымае ў паветра сумесь пяску з пла­ стыкавым смеццем, які кучамі ляжыць паабапал дарогі. Бесперапынная плынь чаўнакоў у пухавіках цягне праз мяжу на ручных каталках мяхі з бульбай, скрыні з півам ды іншыя прадметы першай неабходнасці. Усё гэта пад­ свят­ляецца велізарнымі пражэктарамі з нясцерпна яркім халодным святлом. Такое адчуванне, быццам мы апынуліся на здымачнай пляцоўцы і хтосьці нябачны здымае кіно пра Манголію пасярод Паўднёвай Амерыкі. На шляху да памежнага пункта дзіўны мужык у ваеннай форме накідваецца на нас і цягне да сябе ў камору для праверкі змесціва заплечнікаў. Усё занадта кінематагра­ фічна, таму мы не супраціўляемся. У малым пакойчыку вельмі цёпла. Дзве каржакава­ тыя за­шмаль­цаваныя істоты просяць нас адкрыць за­ плеч­ні­кі. Мы хутка дэманструем увесь наш няхітры скарб

162

РОМА Ў БАЛІВІІ

і, на прось­бу працаўнікоў пераходу, яшчэ некалькі хвілін апантана жанглюем булавамі на развітанне. Нам хутка штампуюць пашпарты, і мы перш за ўсё адпраўляемся на пошукі абменніка. Высвятляецца, што ён ёсць толькі на перуанскім баку. Рабіць няма чаго, насуперак усім мясцовым законам мы куляй ляцім назад на перуанскія землі, дзе зліваем свае апошнія солі. Пры мінімальным жаданні практычна любую мяжу Паў­ днёвай Амерыкі можна перайсці нелегальна. Для гэтага нават не спатрэбіцца ахвярна цягнуцца праз горы, можна проста наскрозь прайсці памежны пераход, ні разу не паказаўшы пашпарт. Адразу за пераходам нас сустракае зомбі-армія ба­ лівійскіх таксістаў. Мы праломваем павуцінне іхных рук і па галовах караскаемся да выратавальнага латка, дзе захутаная ў швэдар шчакастая жанчына гатуе дэшманскія бургеры. Мы такія галодныя, што бяром адразу пяць штук. Пакуль я раблю заказ, да Волі падыходзіць ахайнага выгляду перуанец і па-англійску цікавіцца, ці не жадаем мы ўзяць таксоўку да Ля-Паса ўскладчыну. Воля ветліва адказвае, што таксі для нас занадта дарагі сродак пе­ра­ соў­вання, і мужык адвальвае. Але не паспяваем мы за­ тачыць першы бургер, як ён вяртаецца і кажа, што вельмі спяшаецца і гатовы падкінуць нас да горада за добрую гутарку. Рабіць няма чаго, мы скачам у дабітую белую таёту-ўніверсал, а ў багажнік нашага аўтамабіля запаўзае гіганцкая балівійка ў нацыянальным строі.

163

БЕСПЕРАПЫННАЯ ПЛЫНЬ ЧАЎНАКОЎ У ПУХАВІКАХ ЦЯГНЕ ПРАЗ МЯЖУ НА РУЧНЫХ КАТАЛКАХ МЯХІ З БУЛЬБАЙ І СКРЫНІ З ПІВАМ.

РОМА Ў БАЛІВІІ

Высвятляецца, што наш добры спадарожнік — фізік-­ра­ ды­ёлаг. У Ля-Пасе ў яго свая медыцынская клініка, у якой ён лечыць рак. Запас англійскіх словаў у яго хутка вы­чэрп­ ваецца, так што да самага горада я лаўлю толькі абрыўкі іспанскіх фраз і мірна даядаю цётчыны бургеры. Потым Воля раскажа мне, што яны размаўлялі ў асноўным пра дзівака­ ватага прэзідэнта Балівіі ды мясцовае здабыванне газу — і тое, і другое ўжо шмат гадоў не робіць краіну багацейшаю. Тым часам кіроўца залятае ў Ля-Пас — напэўна, самы жывы горад Балівіі. Праз чатыры чырвоныя святлафоры і корак з людзей на гарадскім рынку мы трапляем у цэнтр горада. Фізік застаецца задаволены гутаркай, мы аб­мень­ ваемся мэйламі і выходзім з таксоўкі.

88 °C Ля-Пас нам адразу падабаецца. На вуліцах пануе поўная блы­та­ні­на. Проста з тратуараў гандляры прадаюць усялякі дапатопны хлам. Людзі ў офісных касцюмах упярэмешку з горцамі ў нацыянальных строях сноўдаюць па вузкіх артэ­ рыях горада. Правілы дарожнага руху спрэс ігнаруюцца

165

РОМА ЕДЗЕ

ўсімі ўдзельнікамі. Грамадскі транспарт прадстаўлены ста­ рымі аўтобусамі маркі Dodge, якія маглі б пацягацца па старажытнасці з чароўным аўтобусам на Алясцы. На вуліцах можна сустрэць людзей, што сядзяць за механічнымі дру­ кавальнымі машынкамі — яны аказваюць паслугі набору тэксту. Архітэктура горада — мікс з будынкаў у стылі баро­ ка, сацыялістычнага мадэрну і бессістэмнай індзейскай забудовы. Вада ў Ля-Пасе кіпіць пры тэмпературы 88 °C. Карацей, месца што трэба! Мы хутка прабіваем, дзе самы небяспечны раён гора­ да, і накіроўваемся наўпрост у гэтае пекла ў надзеі зняць максімальна танны гатэль. Але на шляху нам т­ рапляецца сімпатычны грынга-хостэл, і мы паддаёмся на гэтую пра­ ва­кацыю. Сёння будзем плёскацца ў гарачай вадзе, спаць на чыстых прасцінах і карыстацца інтэрнэтам. Ля-Пас — выдатная дзіра, тут сапраўды можна добра павесяліцца. Але мы так нажэрліся пылу, пакуль дабіра­ ліся да гэтага горада, што выходзіць на паўнавартаснае паля­ван­не ўжо няма сілаў. Дробнымі перабежкамі па горадзе мы сёрбаем каву ў кавяраньках і перакусваем у злачняках. Наступнай раніцай сядлаем аўтобус да горада Патасі — дзякуй богу, аўтобусы тут самыя танныя на свеце. Балі­ війскі грамадскі транспарт — ужо звыклы кавалак лайна: у салоне нясцерпна смярдзіць нямытымі целамі, проста ў праходзе наваленая гара сумак, з усіх шчылін свішча вецер, і на радасць шаноўнай публіцы недзе на апошніх

166

МЫ ПРАБІВАЕМ САМЫ НЕБЯСПЕЧНЫ РАЁН ГОРАДА І НАКІРОЎВАЕМСЯ НАЎПРОСТ У ГЭТАЕ ПЕКЛА Ў НАДЗЕІ ЗНЯЦЬ МАКСІМАЛЬНА ТАННЫ ГАТЭЛЬ.

РОМА ЕДЗЕ

шэрагах упарта галасіць немаўля. Начная паездка абяцае быць разухабістай. Мы хаваемся ў навушнікі і спальнікі. Воля ўтыкаецца мне ў падпаху і хутка адрубаецца. А мне «шанцуе» — я не ўмею спаць седзячы.

Беларускія даляры У Патасі ўязджаем на світанні. Стаіць знаёмы горным жыха­ рам ранішні дубак. Мы знаходзім адзіную адкрытую забяга­ лаўку на вакзале і бяром па кубку цёплай кавы. Патасі — адзін з самых высакагорных гарадоў планеты і калісьці даўно, дзякуючы гіганцкаму радовішчу срэбра, адзін з самых багатых. Іспанцы ў свой час вывезлі адсюль столькі каштоўнага металу, што гэта вырашыла ўсе іхныя фінансавыя праблемы на пару сотняў гадоў наперад. Мож­ на сказаць, што акурат дзякуючы гэтаму гораду ім удалося пабудаваць такую магутную імперыю. Сляды былой сла­ вы Патасі бачныя няўзброеным вокам — неверагодная коль­касць прыгожых касцёлаў, велізарныя багатыя дамы, манетны двор і пустыя шахты куды ні паглядзі.

168

РОМА Ў БАЛІВІІ

Кідаем косткі ў нейкай таннай дзірцы з адным душам на паверх. Зусім недалёка пралягае чыгунка, і мы тут жа адпраўляемся на разведку. У нашых галовах даўно цепліцца ідэя пракаціцца па Балівіі на таварняку. Але, на жаль, вузлавая станцыя самага магутнага мясцовага горада Новага часу выглядае горш, чым вакзал у Асіпо­ вічах. Усяго адна лінія рэек і дзве кішэні-адстойнікі. Калі верыць раскладу, разы два на тыдзень адсюль адпраўля­ ецца пасажырскі цягнік, таварнякі ходзяць яшчэ радзей. Вырашаем не чакаць ля мора пагоды. Праз дзень мы ўжо рвём спынам да самага вялікага саланчаку на свеце. Аўтаспын у Балівіі дастаткова пры­ емны: машын мала, таму спыняюцца ўсе. Акрамя таго, спынам да патрэбнай кропкі ты дабярэшся гарантавана хутчэй, чым на аўтобусе, які высаджвае пасажыраў ля

169

РОМА ЕДЗЕ

­кожнага слупа. Мы нясёмся праз горную пустыню, якая так моцна нагадвае Манголію, што ў галаве ўсплываюць недарэчныя рэшткі мангольскай мовы: «Би бууз хүсч бай­ на!» («Я хачу пельменяў!»). У кузаве пікапа вельмі холадна, таму на хаду мы прафе­ сійна ўхутваемся ў цёплую вопратку. Усю дарогу едзем паўз шахты. Кіроўца раз-пораз падбірае новых людзей. Ва Уюні, гарадок на краі салёнай пустыні, мы ўязджа­ ем у складзе атрада мясцовай дзетвары. Калі машына спыняецца, малыя бягуць расплачвацца за праезд. Мы разумеем, што калі цяпер дамо кіроўцу грошай, начаваць давядзецца пад зоркамі. Воля спрабуе растлумачыць яму, што мы вельмі бедныя грынгас, але нічога не выходзіць. Тады я прасоўваю мужыку сто беларускіх рублёў з тых, што важу ў гаманцы на сувеніры: — Гэта беларускія даляры! — упэўнена кажу я.

170

ТЛУМАЧЫМ КІРОЎЦУ, ШТО МЫ ВЕЛЬМІ БЕДНЫЯ ГРЫНГАС, АЛЕ НІЧОГА НЕ ВЫХОДЗІЦЬ. ТАДЫ Я ПРАСОЎВАЮ ЯМУ СТО БЕЛАРУСКІХ РУБЛЁЎ.

РОМА ЕДЗЕ

— Ого! Ніколі такіх не бачыў, — кіроўца круціць купюру ў руках. — А колькі гэта?

— Ну-у, — раблю выгляд, быццам прыкідваю ў гала­ ве. — Як пятнаццаць амерыканскіх. Прыкладна.

— Няхай. Пойдзе. Мы развітваемся з кіроўцам і бадзёра тупаем у горад. Высвятляецца, што Уюні складаецца ўсяго з трох вуліц і ра­ біць тут шчыра няма чаго. Мы селімся ў гатэлі-будоўлі за ча­ тыры даляры за ноч. Ва ўстанове няма душа, затое ёсць стол, за які я сядаю дапісваць свой перуанскі ­тэкст. У перапынках паміж выкладаннем той ці іншай думкі я бегаю на вугал хаты па цёплы сакавіты бургер — як ні дзіўна, бургеры тут самая папулярная і танная вулічная ежа.

Дзіра Здаецца, я ўжо ведаю ўсё пра самыя танныя гатэлі свету. За дарогу мне ўдалося пажыць у сапраўдных дзірах. Першае, што ты мусіш зрабіць на рэсэпшне гатэля, які табе параіў гандляр кампакт-дыскамі на рагу, гэта

172

РОМА Ў БАЛІВІІ

с­ казаць: «Мне патрэбны самы танны пакой!» Калі гас­ падар назаве цану, ты павінен дадаць: «Пакой з адным ложкам, без тэлевізара і з прыбіральняй звонку». Цана хутчэй за ўсё ўпадзе. Другое правіла засялення ў дзіру — абавязкова асабіста агледзь пакой. Правер бялізну на свежасць. Зазірні пад ложак на прадмет яшчэ не астылых гандонаў або га­лод­ных тараканаў. Знайдзі разетку і правер яе праца­здоль­насць. Акно павінна зачыняцца, інакш ноччу ты здохнеш ад мас­ кі­таў. Добра прынюхайся! Калі адчуваеш староннія пахі, магчыма, гэта мыш здохла ў тваёй падушцы. Не саромейся, спытай гаспадара пра Wi-Fi. Яго, вядома ж, няма, і гэта дасць табе шанец яшчэ трошкі збіць цану. І калі ты ўжо цалкам гатовы засяліцца ў гэтую ўбогую будку, папрасі даць табе мыла і туалетную паперу — у тал­кане нічога падобнага ты, вядома ж, не знойдзеш. За­будзь­ся на ручнік. Калі ён ляжыць на ложку, гэта не дзіра.

173

РОМА ЕДЗЕ

Соль і кэш Увесь наступны дзень мы з Воляй пешшу цягнемся па пусты­ ні. Соль хрумсціць пад нагамі, нібыта снег. Вочы стамляюц­ ца ад марыва. Каля нас часта праязджаюць джыпы, набітыя турыстамі. Недзе там, далёка, маячаць гатэлі, пабудаваныя з саляных цаглін. Мы наварочваем кіламетраў дваццаць і да захаду сонца, знясіленыя, выпаўзаем на дарогу. Нас падбірае цягач, гружаны мяшкамі з соллю. Мне складана апісаць сваё стаўленне да балівійцаў, але я востра адчуваю розніцу ў нашай сутнасці. Яны людзі пустыні, людзі гор, і ў іхнай лёгкай хадзе па бяз­ меж­ных узгорках адгадваецца векавая натуральнасць. Яны быццам кіты — займаюць сабой шмат месца і ўпэў­ нена, ва ўлас­ным стройным рытме, працуюць хвастамі. Яны не баяцца нападу з засады, у пустыні няма каму і няма дзе хавацца. Тут бессэнсоўна будаваць агаро­ джы — бяры столькі зямлі, колькі табе трэба. А я хаджу па пустыні і не магу прысесці адпачыць, пакуль не заўважаю

174

РОМА Ў БАЛІВІІ

­выратавальную кучу смецця, пакінутую турыстамі, — хоць бы нейкае «каля». Наступнай ноччу мы сядаем на цягнік, які адвозіць нас да аргентынскай мяжы. На пагрузцы багажу знаёмімся з парай пажылых канадцаў, якія на роварах прыехалі сюды з Куска. Ім абаім за пяцьдзясят, і яны ганяюць на сваіх ча­ тырох колах па гарах інкаў. Гэтыя двое на секунду ўсяляюць у мяне надзею, таму што, шчыра кажучы, я пабойваюся, што да іхнага ўзросту мне зробіцца сумнавата. Старыя абваль­ ваюцца на нас штормам апавяданняў пра сваю дарогу праз горныя перавалы. Мяне так разбівае іхны шчыры агонь, што я са сваім багажом нават не ведаю, пра што распавесці. Раніцай прыбываем у памежны горад і селімся ра­ зам са старымі ў хостэл. Мне трэба тэрмінова выслаць

175

ЯНЫ ЛЮДЗІ ПУСТЫНІ, ЛЮДЗІ ГОР, І Ў ІХНАЙ ЛЁГКАЙ ХАДЗЕ ПА БЯЗМЕЖНЫХ УЗГОРКАХ АДГАДВАЕЦЦА ВЕКАВАЯ НАТУРАЛЬНАСЦЬ.

РОМА Ў БАЛІВІІ

­матэрыялы ў рэдакцыю, але высвятляецца, што ў горадзе забастоўка — мэр за чатыры гады так і не правёў сюды добрай пітной вады, таму крамы, тэлефоны ды інтэрнэт не працуюць. Да ўсяго іншага даведваемся, што ў мястэчку няма аргентынскай амбасады, таму доўга не разважаем і адразу стартуем у суседні населены пункт — Тарыха, што ляжыць прыкладна за дзвесце кіламетраў на ўсход. У наступныя пяць дзён мы намёртва ўвязнем у пасоль­ скай бюракратыі. Мне давядзецца чарговы раз маляваць тону недарэчных дакументаў, каб даказаць уласную пры­ датнасць. Я ўжо так набіў руку на фэйкавых выпісках з ­бан­каў, няісных квітках на самалёты і ліпавых бронях гатэляў, што магу адкрыць уласны візавы аддзел. Аднак нечакана з'яўляецца і станоўчая рэакцыя на нашае доўгае аселае жыццё ў Тарыха — Воля праз паўго­ да абяцанняў атрымлівае пэйчэк за апошні месяц працы ў нью-ёркаўскай кавярні. Праз памылку менеджара чэку прыйшлося здзейсніць кругасветнае падарожжа з NY у Беларусь, затым у Маскву і толькі потым на нашу пла­ стыкавую картку. Раптам на нас звальваюцца чатырыста баксаў, на якія мы ўжо даўным-даўно страцілі надзею. Пайка прыходзіць у вельмі зручны момант — пасля дэфолту ў Аргентыне песа абясцэньваецца ўдвая, таму на чорным рынку кэш можна абмяняць па супервыгодным курсе. Гэтак нашыя чатырыста баксаў ператвараюцца ў во­ сем соцень у песавым эквіваленце.

177

РОМА ЕДЗЕ

Сабака Позна ноччу перасякаем аргентынскую мяжу. У густой цем­ ры шлёпаем па пустэльнай трасе да пункта пашпартнага кантролю, які вось-вось павінен з’явіцца за паваротам. Дзьме прахалодны кветкавы брыз. Размаўляць не хочацца. На памежным пункце наша з’яўленне робіць нямала шуму. Тут ніхто не ведае пра існаванне Рэспублікі Беларусь, так што пашпарты нашы нясуць на дадатковую праверку і, здаецца, нават будзяць амбасадара ў Тарысе для па­ цвер­джання сапраўднасці візаў. Мы ўжо настолькі звыклі­ ся з такімі гісторыямі, што ў нас не ўзнікае і ценю турботы. Праз паўгода жыцця ў дзікіх умовах мы вяртаемся ў цы­ вілізацыю. Звер унутры мяне сумуе, чалавек нарэшце ўдыхае на поўныя грудзі. Апошнія шэсць месяцаў былі добрай школай знаёмства з інстынктамі. Я навучыўся чуць жывое вакол і слухаць жыццё ў сабе. Сабака ўнутры мяне расплюшчыў вочы, яму больш не патрэбныя законы, запісаныя словам. Ён чуе кліч прыроды — уласны час.

178

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

Сабака чуе важакоў і матак, хворых і квітнеючых, сытых і галодных. Ён бачыць, як плынь жыцця літаральна цячэ з кожнага, адчувае яе сілу і характар. Гэтаю ноччу мы дабіраемся да нейкага безназоўнага гарадка каля мяжы. Дзіўна, але а дванаццатай ночы мы без напругі знаходзім тут адкрытую харчэўню. За пару баксаў я з’ядаю велізарны кавалак мяса з салатам. Гаспа­ дыня прапаноўвае нам пакой за восемдзесят песа — гэта штосьці каля пяці даляраў. Гэтак мы кідаем якар у чарго­ вым клапоўніку з падушкамі з кавалкаў паралону і халод­ ным душам са шланга.

179

РОМА ЕДЗЕ

Аргазм Раніцай цягнемся на трасу. На шляху да магістралі даро­ гу нам перакрывае цэлы ўзвод узброеных паліцэйскіх на двух пікапах. Мяне, не цырымонячыся, ставяць тварам да сцяны і даглядаюць з ног да галавы. Волю просяць вывер­ нуць заплечнік. Ваякі перапісваюць звесткі нашых пашпартоў. Акра­ мя імёнаў іх цікавіць прапіска, якая ў нашых дакументах ­напісаная кірыліцай. Назва вуліцы Жукоўскага ўводзіць афі­ цэра ў ступар, Волі даводзіцца забраць у яго нататнік і запі­ саць адрас уласнаручна. Высвятляецца, што такія паводзіны ахоўнікаў парадку выкліканыя нечалавечым трафікам кака­ іну з Балівіі. На развітанне паліцэйскія раяць нам ні ў якім разе не спрабаваць перасоўвацца па краіне аўтаспынам, а адразу ж прайсці да бліжэйшага аўтобуснага вакзала. Аднак яны памыляюцца — аўтаспын у Аргентыне хвац­кі! Так хутка мы не ездзілі з азіяцкіх часоў. Чарговы к­ іроўца па імені Хуан запрашае нас у госці на абед. Гэтак мы тра­

180

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

пляем на ранча вялікай аргентынскай сям’і. Нас сустра­ каюць трое дзяцей і жонка Хуана, Аналія. Стол ломіцца ад ежы і віна. Мы з Воляй адчуваем сябе шчаслівымі. Апошні раз так смачна мы вячэралі некалькі вечнасцяў таму — ад Мексікі да Балівіі ў дзевяноста адсотках выпадкаў нам падавалі рыс з курыцай. Апроч іншага, гэта практычна адзіныя людзі за вельмі доўгі час, з якімі насамрэч лёгка і прыемна бавіць час. Позна ўвечары дабіраемся да горада Сальта. Перш чым шукаць хостэл, забягаем у краму, каб купіць бутэ­ лечку віна і кавалак пармезану. Пакуль мы бры­дзём па начных вуліцах, я спрабую ўзгадаць, калі нашая каманда апошні раз дазваляла сабе такую раскошу. Ужо тысячу

181

КАРЦІНКА РОБІЦЦА АБСАЛЮТНА ПСІХАДЭЛІЧНАЙ. Я ПАДБІРАЮ ТРЫ АПЕЛЬСІНЫ І ПАЧЫНАЮ ЖАНГЛЯВАЦЬ ІМІ НА ХАДУ. УСЁ СТАЕ НА СВАЕ МЕСЦЫ.

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

гадоў мы не рабілі такіх простых і прыемных рэчаў для сябе — толькі самая танная ежа, толькі самыя забітыя начлежкі, толькі самы ўбогі транспарт. Як жа я стаміўся ад усяго ­самага ­таннага! Менавіта таму Воля ўвесь вечар праводзіць у інтэрнэце ў пошуках найлепшага ў горадзе стэйка. На наступны дзень з намі адбываецца прадказальны гастранамічны аргазм — у добрым рэстаране мы ямо сапраўдны, сакавіты, з два пальцы таўшчынёй кавалак мяса проста з салодкай задніцы каровы. Багі, як жа гэта смачна! Я ўжо і забыўся, што ежа можа прыносіць такое задавальненне. Гэта найлепшая вячэра ўсіх маіх жыццяў! У Сальта мы затрымліваемся ўсяго на пару дзён. Але перш чым пакінуць гэты горад, нам трэба вызначыцца: гнаць на Буэнас-Айрэс ці спусціцца ўніз, да Патагоніі? Мы доўга не знаходзім сілаў прызнацца сабе ў тым, што — пры ўсёй любові да горных вяршынь і неверагодных прасто­ раў — паходнага жыцця мы наглыталіся ўжо па горла. Словам, гонім на Буэнас-Айрэс, і першы вялікі горад на нашым шляху — Тукуман, дзе мы завісаем на ноч. З падслу­ ханай у хостэле размовы даведваемся, што білет на цягнік з Тукумана да Буэнас-Айрэса каштуе пяцьдзясят песа. Інакш кажучы, паўтары тысячы кіламетраў мы можам праехаць за тры даляры. Не доўга думаючы, бяжым у касы і бяром квіткі на бліжэйшы рэйс. Пакуль мы дабіраемся да чыгункі, на зямлю абвальва­ ецца жудасны град. Я ўпершыню ў жыцці бачу, як з неба

183

РОМА ЕДЗЕ

падаюць ледзяныя перапёлчыны яйкі. У адну секунду ­цёплы ціхі вячэрні горад напаўняецца крыкамі, гукамі бітага шкла і ровам аўтамабільных сігналізацый. Шырачэ­ зная ледзяная рака запаўняе вуліцы. Неверагодная коль­ касць апельсінаў, якімі засаджаны ўвесь цэнтр горада, падае ў ваду — і гэта самы фантастычны фрэш з тых, што выпадалі на маю долю! Карцінка робіцца абсалютна псіхадэлічнай. Мы скідва­ ем чаравікі і хутка прабіраемся праз затопленыя вадой ды аўтамабілямі скрыжаванні. Я падбіраю тры апельсіны і пачынаю жангляваць імі на хаду. На секунду ўсё стае на свае месцы. Мой мокры сабака смяецца на бягу.

184

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

Час вяртацца Правёўшы дзень і ноч у сядзячым вагоне, прыбываем у ста­ ліцу Аргентыны. Знаёмы нашых знаёмых абяцае прытуліць нас у сябе на падлозе, так што мы адразу накіроўваемся ў мясцовы McDonald's, каб наладзіць з ім сувязь па дар­ ма­вым інтэрнэце. Нашага новага сябра завуць Сашам, некалькі гадоў таму ён пераехаў сюды з Санкт-Пецярбурга. У Піцеры х­ лопец атрымаў гістарычную адукацыю, а цяпер працягвае ву­ чобу ў Аргентыне. Пра тое, што Саша ў дасканаласці валодае іспанскай, мы даведваемся, калі разам з ім уваходзім у пад’езд нашага новага дома — хвілін пятнаццаць сыходзяць на вітанне з усімі суседзямі, што выйшлі ранкам прапусціць кубачак кавы на тэрасе. Саша жыве на дзявятым паверсе ў неверагодна малой кватэрцы з выглядам на гарадскую плошчу. На пятнаццаці квадратных метрах размяшчаюцца ложак, шафа, гітара

185

ШТОВЕЧАР МЫ РАСКАТВАЕМ ПАРАЧКУ БУТЭЛЕК МЯСЦОВАГА ВІНІШЧА І ГАРЛАНІМ З БАЛКОНА ПЕСНІ ПРА КАМАНДАТЭ ЧЭ ГЕВАРУ.

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

і ўкраінская бандура. Малюсенькая кухня хаваецца за дзвярыма-гармонікам. Ванны пакой — памерам з прыбі­ ральню ў цягніку. Словам, ідэальная будка для халасцяка. Увесь наступны тыдзень мы рассякаем па горадзе. Буэ­ нас-­Айрэс, напэўна, шмат у каго выклікае дэжавю — ён адначасова нагадвае Парыж, Мадрыд, Барселону і Нью-­ Ёрк. Горад жыве ўначы — тут лічыцца нармальным адпра­ віцца ў кнігарню апоўначы. Тусоўкі ў клубах пачынаюцца з чацвярга, бо чацвер стаіць перад пятніцай, а пятніца не такі ўжо і працоўны дзень. Дзякуючы моцнаму прафсаюзу аўтобусных кампаній у го­ра­дзе вельмі слаба развітае метро, затое на­зем­ным

187

РОМА ЕДЗЕ

транспартам у любы час дня можна дабрацца куды з­ ахочаш. Буэнас-Айрэс складана назваць небяспечным мега­полісам, нягледзячы на тое, што ўсе даведнікі кажуць пра адва­рот­ нае. Я нават назваў бы яго адным з самых спакойных га­ радоў Паўднёвай Амерыкі. Штовечар мы раскатваем парачку бутэлек мясцовага вінішча і заядаем яго цвёрдым сырам. Высвятляецца, што Саша — надзвычайны апавядальнік: за пару тыдняў ён моцна мяняе наша ўяўленне пра сусветную гісторыю. Да таго ж ён ліха падпявае гітары, так што начамі мы гарла­ нім з балкона песні пра камандантэ Чэ Гевару. Мы вельмі

188

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

моцна прывязваемся да Сашы, і, седзячы на падлозе ў ягонай маленечкай кватэрцы, я ўжо дакладна ведаю, што хутка буду па ім сумаваць. Таксама я добра разумею, што Буэнас-Айрэс — апошні незнаёмы горад на маім шляху. Кругасветка падыходзіць да канца. Ехаць далей асабліва няма куды. Пасля двух з паловаю гадоў блукання я ўжо проста не пацягну выжы­ ванне на бровах у Афрыцы, а візу ў Еўропу хутчэй за ўсё не дадуць. Надышоў хвалюючы момант, калі мне пара задумацца пра вяртанне ў родны край. Я бяру Санеў касцюм, Воля апранае сваю адзіную су­ кенку, і мы адпраўляемся ў тур па еўрапейскіх амбаса­ дах у надзеі атрымаць шэнген. Шчыра кажучы, нам вядо­ ма, што тут зрабіць яго практычна немагчыма — згодна з законамі Еўразвяза, мы маем права падаваць на візу толькі ў краіне нашага жыхарства. Цэлы дзень мы ду­шым­ ся ў прыёмных усіх магчымых еўрапейскіх амбасадаў, але цуд так і не адбываецца. Пабітыя і прамоклыя пад раптоў­ ным дажджом, мы вяртаемся дадому.

189

РОМА ЕДЗЕ

Беляшы Каб зарабіць на квіткі, мы вырашаем яшчэ раз запусціць свае паштоўкі ў інтэрнэт. Я заказваю ў мясцовай друкарні пяцьсот картак са сваёй фатаграфіяй ля чароўнага аўтобуса і раблю пост у сацсетках: «Сябры! З дрыготкай у руках і частым пульсам у сэр­ цы я мушу прызнаць — прыйшоў час вяртацца дадому. Здаецца, гэтым разам гэта сапраўды не сон. Ззаду два з паловай гады шляху, больш за 100 000 кіламетраў, 30 краін, 13 пар абутку і 7 жыццяў. Наперадзе, ужо зусім хутка, — самалёт дадому. На квіткі мне трэба сабраць непамерна шмат — 2500$. За любую суму грошай, якую вы можаце мне перавесці, я адпраўлю вам паштоўку са сваёй фатаграфіяй ля „ча­ роўнага аўтобуса“ на Алясцы. Іх мне толькі што даставілі з друкарні». Некалькі наступных дзён мы добранька заліваемся чыр­ воным. Я не магу думаць ні пра што, акрамя ­немінучасці

190

ЗА ПЛЯЧЫМА ДВА З ПАЛОВАЙ ГАДЫ ШЛЯХУ, БОЛЬШ ЗА 100 000 КІЛАМЕТРАЎ, 30 КРАІН, 13 ПАР АБУТКУ І 7 ЖЫЦЦЯЎ.

РОМА ЕДЗЕ

вяртання. Амаль тры доўгія гады ў мяне была вельмі ясная мэта, жыццё маё мела вектар — я вяртаўся ў першы дом. Ногі сцерліся ў пыл дарожны, сэрца агнём разлілося, я голы стаю ля вялікай вады, вочы падняць баюся. Былі б у мяне струны, я свету спяваў бы пра любоў звера да жывога, пра дарогу ў стагоддзе ўласнае. Я спяваў бы пра цану блізкасці і тугу бездані. Я выдыхаў бы на слабасці і ўдыхаў бы на смеласці. Я зваліўся б на скалы і плакаў бы ад любові да тых, хто выйшаў. Заліць бы зямлю полымем, спаліць бы вопратку да д’ябла! Уключыць лівень-рэшата і каб падалі апельсіны! І хай нашаму племені стане на момант не да лішняга, каб

192

ЗАЛІЦЬ БЫ ЗЯМЛЮ ПОЛЫМЕМ, СПАЛІЦЬ БЫ ВОПРАТКУ ДА Д’ЯБЛА! УКЛЮЧЫЦЬ ЛІВЕНЬ-РЭШАТА І КАБ ПАДАЛІ АПЕЛЬСІНЫ!

РОМА ЕДЗЕ

мы пратанцавалі ўсяго адну варыяцыю, а я памёр бы ў канцы вальса шчаслівым! Ужо праз некалькі дзён мы збіраем патрэбную суму грошай. Чатыры ночы запар я падпісваю больш за тры сотні канвертаў. 24 кастрычніка наш самалёт падымаецца ў паветра і на наступны дзень мы ўжо спускаемся па трапе ў марозным Кіеве. Першае, што выклікае ў нас сур’ёзны дысананс, — гэта татальнае разуменне наваколля: гаворкі мінакоў, арганізацыі руху, усіх надпісаў і шыльдаў. Але яшчэ больш палохае тое, што нашая гаворка становіцца зра­ зумелай людзям навокал. Каб узяць брэйк і трохі ачу­ хацца ад скачка ў прасторы, мы на пару начэй завісаем у сяброў. Амаль увесь час мы праводзім у ложку, знаёмства з рэ­ ча­існасцю хочацца адцягнуць як мага далей. І толькі калі

194

РОМА Ў АРГЕНТЫНЕ

мы адсыпаемся за ўсё падарожжа, Воля бярэ квіткі да Менска, а я вырашаю рушыць на радзіму аўтаспынам. Да беларускай мяжы мяне падвозіць на таксоўцы ад­ стаўны капітан дальняга плавання. Магутны сівы дзед недзе ўжо трохі накаціў, таму з цяжкасцю выбіраецца з машыны. У памежнай забягалаўцы мы з капітанам пад беляшы бяром на дваіх яшчэ адну бутэлечку гарэлкі: — Я ўжо дзесяць гадоў як у мора не хадзіў, адна ра­ дасць у маім жыцці засталася — бабы! Адстаўны капітан падморгвае мне і кіўком паказвае на паўнагрудую прадавачку. Я з разуменнем пасміхаюся і паднімаю апошнюю чарку: — За баб і маладых сэрцамі! — выдаю смелы тост, уліваю ў рот чарку з вогненным змесцівам і зажмурва­ юся з усіх сілаў. Дзед смяецца з маёй няёмкасці і раптам ні з таго ні з сяго пераходзіць на шэпт: — Чаго ж ты мардуешся, студэнт? Па радзіме не за­ сумаваў? У кафэ заходзіць зграйка нязграбных дальнабояў і за­ пускае ў памяшканне трывалы вулічны холад. Я губляю­ ся — хмельныя слёзы падступаюць да вачэй. Дзед разу­ мее свой промах, разгублена моршчыць лоб і па-дурному рагоча. Я смяюся ў адказ, так і не падабраўшы ніводнага патрэбнага слова.

195

196

РОМА Ў МЕНСКУ

197

РОМА ЕДЗЕ

Ленін Чароўны зялёны аўтобус вырульвае з-за павароту. Я гляджу на яго, быццам загіпнатызаваны. Наўрад ці ёсць больш усюдыісны сімвал беларускай рэчаіснасці, чым гэты зялёны механічны вусень. Да прыпынку грамадскага транспарту на ўскраіне Го­ меля мяне падкідвае т'юнінгаваны жыгуль. На развітан­ не кіроўца совае ў руку пяць тысяч беларускіх рублёў на талон. Калі я ад’язджаў, праезд каштаваў крыху больш за дзве тысячы. Бойкі кандуктар выдае адрыўны талон, і я сядаю ў цэнтры пустога салона. За акном мільгаюць мікрараёны. Вуліцы пустэльныя да здранцвення — ні душы. Толькі святло ў во­ кнах дамоў нагадвае, што людзі тут усё-такі жывуць. Аўтобус давозіць мяне да вакзальнай плошчы і выплёўвае ля закры­ тага абменніка. Пяць гадоў таму менавіта з гэтага пойнту я выпраўляўся ў Крым у сваё першае падарожжа аўтаспынам. Тады ў гэтым акенцы я мяняў беларускія рублі на грыўні.

198

НАМ ХАПІЛА ТРОХ ГАДЗІН, КАБ СПЛАНАВАЦЬ ПРАЕКТ КРУГАСВЕТКІ. НАЎРАД ЦІ ХТОСЬЦІ ТАДЫ СТАВІЎСЯ ДА ЗАДУМЫ СУР'ЁЗНА.

РОМА ЕДЗЕ

У пустым будынку гомельскага вакзала пад белым пом­ нікам Леніну мяне сустракае Даніла — рэдактар гэтай кнігі. Жыўцом мы бачыліся з ім усяго двойчы — перад падарожжам нам хапіла трох гадзін і яшчэ адной кароткай сустрэчы, каб спланаваць праект кругасветкі і замуціць усю гэтую кашу з пуцявымі нататкамі. Наўрад ці хтосьці тады ставіўся да задумы сур'ёзна. Мы проста паціснулі адзін аднаму руку, і ўжо праз пару дзён я стаяў на трасе М1, якая павінна была панесці мяне ў невядомасць. Уначы на мясцовым вакзале можна сустрэць толькі бамжоў і міліцыянтаў. Даніла купляе мне бяляш і наварыс­ тую буфетную гарбатку ды спакваля разрульвае нейкую дзіўную і вельмі танную ўпіску ў гасцініцы пры анкалагіч­ ным дыспансеры.

200

РОМА Ў МЕНСКУ

У невялічкім чыстым нумары, выкананым у найлепшых традыцыях беларускага еўрарамонту, нас чакаюць два ложкі, тумбачка і малое радыё. Яшчэ нейкі час мы трацім на размовы і адрубаемся глыбока за поўнач, калі да ад­ праў­лен­ня цягніка застаюцца лічаныя гадзіны.

Рэзкасць Гарбату ў цягніку падаюць у пластыкавай тары — замест гранёнага шкла. Вафлі «Чарнаморскія» запячатаныя ў дзіў­ ную пластыкавую абгортку — замест папяровай упакоўкі савецкага ўзору. Толькі радыёстанцыі па-ранейшаму тры­ маюць планку з 70% беларускага кантэнту. А дзясятай раніцы, за пару гадзін да прыбыцця ў ­Менск, я тэлефаную дамоў і паведамляю родным, што хутка пры­ еду. Да гэтага моманту я трымаў сваё вяртанне ў сабе. Урэшце я вынырваю на станцыі метро «Аўтазавод­ ская». Тут усё засталося такім жа, як і два з паловаю гады таму. Быццам хтосьці спыніў час. Мяне кідае ў жар ад дум­ кі, што пакуль я глытаў пыл і тройчы ледзь не ­развітаўся

201

РОМА ЕДЗЕ

з жыццём, тут усё да апошняй крупінкі заставалася на сваіх месцах. А далей — дом, мамчыны слёзы, мой пакой, у якім пасля рамонту не засталося нічога, што магло б нагадаць пра мінулае жыццё. І я, разгублены, не знаходжу сабе мес­ ца ў горадзе, дзе пакуль што адчуваю сябе за­меж­ні­кам. Наступны месяц выдаецца занадта рэзкім. Унутры мяне нешта пераломліваецца. Маё ўспрыманне так моц­на аб­ ва­стра­ецца, што я літаральна прасвечваю сцены. Кожная дэталь навакольнага свету быццам бы набывае не­ве­ра­год­ ную важнасць. Я заліпаю на ўсім запар: на людзях, слупах, скрыжаваннях, адлюстраваннях і бліках.

202

РОМА Ў МЕНСКУ

Два тыдні я амаль не сплю. Мне складана даюцца раз­ мо­вы з малазнаёмымі людзьмі, а яшчэ складаней — з тымі, каго я ніколі не ведаў. Тоны ўвагі з боку мінакоў робяць з мяне параноіка. Мае паводзіны крыўдзяць сяброў і зна­ ё­мых, што толькі пагаршае сітуацыю. Я пачынаю баяцца, што ў мяне паедзе дах. Я падоўгу сачу за сваім дыханнем, каб не згубіць берагоў.

Праз чатыры месяцы Падарожжа вакол свету навучыла мяне важнаму навыку — не песціць ілюзій пра тое, што недзе будзе лепей, чым там, дзе ты цяпер. Няма на планеце месца, дзе ўсё ідэальна. Ні ў Нью-Ёрку, ні ў Бангкоку, ні ў Тэгусігальпе табе не будзе выдатна, калі ўнутры гарыць склад боепрыпасаў. Гармонія пачынаецца з цябе самога. І калі ты ў парадку, то што б ні падала з неба — снег, ракеты або галубінае лайно, — ты будзеш у парадку.

203

МАЁ ЖЫЦЦЁ — ГЭТА ХВАЛЯ. МАЁ СЭРЦА ВЫСТУКВАЕ МОЙ ЧАС. Я ДОБРЫ І ЗЛЫ, ШЧАСЛІВЫ І ПАДАЎЛЕНЫ — Я ЖЫВЫ.

РОМА Ў МЕНСКУ

Каб не перавярнуцца на акіянскіх хвалях, патрэбны важкі кіль. Калі цябе спрабуюць праткнуць нажом або за­ гарнуць у дыван, або калі папросту едзе дах, не абысці­ся без таго, што верне табе рэзкасць думкі. Мой пункт апо­ ры — дыханне. Яно ратавала мяне сотню разоў. Упершыню я адкрыў дыханне як інструмент для здабыц­ ця спакою і рэзкасці на дзесяцідзённай медытацыі ў гарах на востраве Пінанг. Звычайна мы не кантралюем дыханне. Гэта такі фонавы працэс, што адбываецца без нашага ўдзелу. Але дастаткова крыху паназіраць за рытмам сваіх лёгкіх, як зробіцца ясна, што дыханне цесна звязанае са свядомасцю. У моманты небяспекі паніка адключае розум, але варта збіць хуткі рытм удыхаў і выдыхаў, як яснасць вяртаецца.

205

РОМА ЕДЗЕ

Усё гэта здаецца малапрыдатным для горада, дзе мянтоў больш, чым людзей. Мы перасталі баяцца — нас па­ста­ян­ на аберагаюць. Мы развучыліся абараняцца — ма­на­па­лі­ стам на права праявіць агрэсію выступае дзяржава. Мы за­бы­лі­ся, што такое голад і холад. Наша жыццё ста­біль­нае, прад­казальнае і распісанае на доўгія гады наперад. У нас усё добра, таму нам так складана адчуць смак жыцця. Мы паціху паўзём у несмяротнасць. Я шчыра баюся зрабіцца неўміручым. Мая свядомасць аднойчы замкнула мяне ў пустаце і адкрыла мне месца, дзе няма часу. Там, у гэтым месцы, не існуе ніякага рытму. Нішто не прадугледжвае перамен. Усё стабільна настолькі, што ты не можаш зразумець, прайшла адна секунда ці дзесяць гадоў. Ты не можаш скеміць, жывы ты ці мёртвы. У цябе няма цела — ты ёсць увага, накіраваная ў пустэчу. Вопыт абсалютнай нязменнасці, адсутнасці часу, вопыт вечнасці навучыў мяне цаніць жыццё. Маё жыццё — гэта хваля. Маё сэрца выстуквае мой час. Я добры і злы, шча­ слівы і падаўлены — я жывы. Праз чатыры месяцы я ўсё яшчэ сплю на падлозе і штодня хаджу каля трасы, што сыходзіць за горад, — той самай, з якой калісьці пачалося маё кругасветнае пада­ рожжа. Мы з ёй часам глядзім адно на аднаго, усміха­ емся, просім перадаць прывітанні знаёмым. Мяне часта цягне заначаваць на вуліцы, але я стараюся не трывожыць родных сваімі выхадкамі, таму сплю дома з адкрытымі

206

РОМА Ў МЕНСКУ

вокнамі, каб чуць гукі дарогі і адчуваць халоднае паветра. Мне некамфортна без заплечніка, таму я ўсюды цягаю яго з сабой. Я дагэтуль адвыкаю ад слова «gracias». Гэтая гісторыя падышла да канца. Я шчаслівы пісаць апошнія радкі — быццам здымаю груз з плячэй. Зіма дае мне час перазагрузіцца, але на ўсялякі выпадак я заўсёды нашу з сабой компас. Ніколі не ведаеш, у якую хвіліну зноў падзьме спада­ рожны вецер.

THE END.

207

Змест Рома ў Лос-Анджэлесе — 5 Рома ў Канадзе i на Алясцы — 19 Рома ў Нью-Ёрку — 41 Рома ў Мексіцы, Гватэмале і Гандурасе — 65 Рома ў Нікарагуа, Коста-Рыцы і Панаме — 93 Рома ў Калумбіі, Эквадоры і Перу — 123 Рома ў Балівіі ды Аргентыне — 161 Рома ў Менску — 197

Свечнiкаў Раман Сяргеевіч

Рома едзе кнiга 2

Рэдактар — Danila Berencef Дызайн — Кася Сырамалот Вёрстка — Іван Свешнікаў Карэктура — Алена Талапіла Фота — Рома Свечнікаў, Вольга Палевікова, Арсеній Хачатуран, Кася Сырамалот, Караліна Палякова Куратар выдання — Вольга Палевікова