Λευτέρης Τσίλογλου
Οη θνηηεηέο (Μυθιζηόρημα)
Αθήνα 2016
1
2
Περιεχόμενα Ειζαγωγή ………………………………………. 1. Σν αηώλην εξώηεκα …………………………………..
5 5
Κεθάλαιο πρώηο ……………………………….
8
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
8 9 11 14 16 19 21 23
Ζ Ράληα …………………………………………….. Ζ αλαηξνθή…………………………………………. Ο καλάβεο ηεο γεηηνληάο…………………………….. Υήξα ζηα ηξηάληα ηεο……………………………….. Ο έξσηαο ……………………………………………. Ζ πξνζγείσζε ………………………………………. Ζ λέα θαηάζηαζε ……………………………………. Ο ρσξηζκόο …………………………………………..
Κεθάλαιο δεύηερο ………………………………. 26 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
Νένο πξνζαλαηνιηζκόο ……………………………. Ζ γέλλεζε ηνπ παηδηνύ …………………………….. Ο Λάκπξνο αλαπνιεί ………………………………. Κη ύζηεξα ήξζαλ νη κέιηζζεο……………………….. Σν ζρίζκα Μόζραο-Πεθίλνπ ………………………. Σν πξώην ξάγηζκα………………………………..… Ο Λάκπξνο πηπρηνύρνο……………………………..
26 27 29 32 34 36 37
Κεθάλαιο ηρίηο ………………………………… 39 17. 18. 19. 20.
Πνηνο θηαίεη ηειηθά;………………………………. Ο Μήηζνο θάλεη ηε ζηξνθή ………………………. Δπηηέινπο θάηη όκνξθν ζηε δσή ηνπ …………….. Ζ εμνκνιόγεζε ηνπ Μήηζνπ ………………………
39 40 44 46
Κεθάλαιο ηέηαρηο ……………………………… 49 21. Σα ζύλλεθα καδεύνληαη πάλσ απ’ ην θεθάιη καο….. 22. Ραγδαίεο εμειίμεηο θαη αιιαγέο …………………….. 23. Ζ ζπλάληεζε Λάκπξνπ θαη Σάζνπ …….………….. 24. Ζ αλσκαιία ηνπο πξόθηαζε…………………………. 25. Πξνεηνηκαζία γηα αληίζηαζε………………………… 26. Σν λεξό κπαίλεη ζην απιάθη…………………………. 3
49 51 53 54 56 58
27. Ζ αηκόζθαηξα ηεο επνρήο …………………………... 61 28. Ο Σάζνο …………………………………………….. 63 29. Ο Λάκπξνο πάλσ ζηα αλακκέλα θάξβνπλα ………… 67
Κεθάλαιο πέμπηο ………………………………. 70 30. Ση έγηλε ε Ράληα; …………………………………… 70 31. Ο Λάκπξνο απνζύξεηαη απ’ ηε θπθινθνξία ………… 72 32. Ο θινηόο ζθίγγεη ………………………………….… 74 33. Ζ δεκνζηόηεηα θηλεηνπνίεζε θόζκν ………………… 76 34. Ζ έθπιεμε ……………………………………………. 79 35. Ζ δίθε ζην ζηξαηνδηθείν ……………………………. 80 36. Ζ Ράληα κε πξόβιεκα ……………………………….. 82 37. Ζ θαηάζηαζε επηδεηλώλεηαη ………………………… 84 38. Ζ εμνκνιόγεζε ……………………………………… 86 39. Οη ηειεπηαίεο επηζπκίεο …………………………. … 88
Κεθάλαιο έκηο …………………………………. 90 40. Σν πνιηηηθό ηέικα …………………………………… 90 41. Ζ πξνζπάζεηα από ηελ αξρή…………………………. 92 42. Ζ απνθάιπςε ……………………………………….. 94 43. Οη επόκελεο εμειίμεηο ……………………………….. 97 44. Πξνζσξηλνί δηαθαλνληζκνί …………………………. 99 45. Ζ Νηίλα……………………………………………… 101 46. Ζ ζπλάληεζε ………………………………………. 103 47. Πξόηαζε ζπγθαηνίθεζεο………………………….. 104 48. Με ηελ αγσλία, αιιά θαη ηε ραξά …………………. 106 49. Οη επόκελεο θηλήζεηο ………………………………. 109 50. Νέα ζρέδηα ………………………………………….. 111 51. Ζ έθπιεμε θαη ε ραξά……………………………… 113 52. Υηίζηκν νηθνγέλεηαο……………………………….. 114 53. Έλαο θύθινο έθιεηζε ……………………………….. 116
Κεθάλαιο έβδομο (Κλείζιμο)………………….. 118 54. Ζ κέζε νδόο ……………………………………… 118
4
Εισαγωγή 1. Τν αηώλην εξώηεκα Έρνπλ εηπσζεί ηόζα πνιιά γηα ην ζέκα θη έρνπλ ζε θείκελα θαηαγξαθεί πνηθίιεο απόςεηο θαη πιεζώξα ελδερνκέλσλ. Κη όκσο! Παξά ηελ επίκνλε θη αγσληώδε αλαδήηεζε ιύζεο ην εξώηεκα παξακέλεη αθέξαην θη αλαπάληεην. Ση είλαη, αιήζεηα, ρακέλνο ρξόλνο; Ο θύθινο ηεο δσήο ελόο αλζξώπνπ είλαη ακειεηένο κεο ζηελ αησληόηεηα, αιιά ηδσκέλνο ζην κηθξόθνζκν ηνπ θαζελόο, ηα ρξόληα δσήο ηνπ κπνξεί λα θαληάδνπλ αξθεηά έσο αηέιεησηα. Πώο κπνξεί απηόο λ’ «αμηνπνηήζεη» απηό ην «ζύληνκν πέξαζκα»; Μηα ζηάζε είλαη λα δεηο έληνλα αλαδεηώληαο αδηάθνπα εκπεηξίεο, επηδηώθνληαο ζπλερώο γλσξηκίεο κε λένπο αλζξώπνπο, ηαμηδεύνληαο ζε λένπο ηόπνπο, δνθηκάδνληαο άγλσζηεο γεύζεηο, ληώζνληαο πξσηόγλσξα αηζζήκαηα. Να δεηο κε ηξόπν ώζηε λα κελ αθήλεηο ιεπηό λα πεγαίλεη «ρακέλν», ρσξίο θακηά ζηηγκή πνπ λα κελ ηε γεκίδεηο από κηα αζρνιία, κε κηα δξαζηεξηόηεηα. Δίλαη ε πξαγκάησζε ηεο γλσζηήο παξαίλεζεο πνπ ιέεη: Εήζε ηελ θάζε κέξα ιεο θη είλαη ε ηειεπηαία ζνπ! κσο ην εξώηεκα κπαίλεη από κόλν ηνπ. Απηό ην αέλαν θπλεγεηό είλαη ιύζε; Αλαξσηηέζαη εύινγα αλ κηα ηέηνηα ζηάζε, ζ’ αθήλεη ρξόλν γηα κηα αλάζα, κηα ελδνζθόπεζε, έλα δηάιεηκκα γηα ήξεκε ζπλαγσγή θάπνησλ ζπκπεξαζκάησλ. Μέζα ζ’ απηό ην ζπλερέο θπλεγεηό πξνιαβαίλεηο, άξαγε, λα αθνκνηώλεηο ηηο γλώζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα; Δίλαη εξσηήκαηα πνπ πνιιέο θνξέο δελ έρνπλ απηνλόεηεο απαληήζεηο. Τπάξρεη ελαιιαθηηθή ιύζε; Γεύηεξνο δξόκνο; ίγνπξα πξέπεη λα ππάξρεη γηαηί ηόηε, αιίκνλν! Πάκε ην ζπιινγηζκό ζηελ άιιε άθξε. Μηα άιιε ζηάζε πεξηιακβάλεη ην ρνπδνύξεκα, ηελ ξαζηώλε, ηελ αλέκειε βόιηα ρσξίο θαλέλα πξννξηζκό, ην νξγαλσκέλν –
5
θαηά ην δπλαηόλ – άδεηαζκα ηνπ κπαινύ από νπνηαδήπνηε ελνριεηηθή ζθέςε. Απηά θαη ηόζα άιια αληίζηνηρα, είλαη ράζηκν ρξόλνπ; Μήπσο θακηά θνξά ηέηνηεο αλνύζηεο, εθ πξώηεο όςεσο ελαζρνιήζεηο, είλαη κηα θαηαθπγή, έλα δξνζεξό αεξάθη κέζα ζηε ζαλαηεξή λελεκία; Αο πξνζγεηώζνπκε ηε ζθέςε καο. Ζ δσή είλαη κηα αιπζίδα πεξηζηαηηθώλ. Ζ ζπλάζξνηζε όισλ απηώλ είλαη εθείλν πνπ νλνκάδνπκε ν «βίνο ηνπ αλζξώπνπ». Γελ ππάξρεη «ρακέλνο ρξόλνο». ια απνηεινύλ ςεθίδεο ηνπ πξνζσπηθνύ ζνπ πεξάζκαηνο από ηνλ κάηαην απηόλ θόζκν. Βεβαίσο, θάπνηα από απηά ηα πεξηζηαηηθά, πέξαζαλ θη έθπγαλ ζηε ιεζκνληά κελ αθήλνληαο πίζσ ηνπο εκθαλείο ή ζεκαληηθέο επηπηώζεηο, ελώ άιια, αληηζέησο, έβαιαλ αλεμίηειε ηελ ζθξαγίδα κέζα ζνπ θαη ζε ζεκάδεπζαλ δηα βίνπ. Ζ βαξύηεηα ελόο ζπκβάληνο ζηελ πνξεία ηεο δσήο αμηνινγείηαη θαη από ηε δηάξθεηα πνπ ε επίδξαζή ηνπ επηβηώλεη εληόο ζνπ. Απηό πνπ ζύληνκα μερληέηαη ή πέξαζε απαξαηήξεην από ζέλα ην πήξε ν άλεκνο θαη ζηε ζπλέρεηα είλαη ζαλ λα κελ ππήξμε ζηελ πξαγκαηηθόηεηα δελ ζα ήηαλ ίζσο ζεκαληηθό. κσο, αο κελ αγλνεζεί θαη κηα άιιε δηάζηαζε. ηαλ έλα γεγνλόο αλαβηώλεη θαη αλαζηαίλεηαη, ζαλ ηνλ Λάδαξν, ζηελ κλήκε ζνπ, από γλσζηή ή άδειε αθνξκή, ηόηε μαλαδείο ην γεγνλόο, πνιιέο θνξέο κάιηζηα εληνλόηεξα από ηελ πξώηε θνξά. Μαθάξη λα ππήξραλ ζηαζεξά αληηθεηκεληθά θξηηήξηα αμηνιόγεζεο ησλ ζπκβαηλόλησλ ζηελ θαζεκεξηλόηεηά καο. κσο θάηη ηέηνην κάιινλ δελ ππάξρεη. Δίλαη θνηλόο ηόπνο όηη θάζε απηόπηεο ήξσαο ή κάξηπο ελόο γεγνλόηνο, όηαλ πξνθιεζεί λα πεξηγξάςεη ηα ζπκβάληα, δίλεη ηε δηθή ηνπ εθδνρή, επηζεκαίλεη θάπνηα ζεκεία ελώ παξαγλσξίδεη θάπνηα άιια, πνπ γηα ηνλ επόκελν απνηεινύλ ηελ θαξδηά ηνπ ζπκβάληνο. Γελ ππάξρνπλ ζηάληαξ απαληήζεηο θαη ίζσο απηό είλαη ε ηδηαίηεξε γεύζε ηεο αλζξώπηλεο δσήο.
6
Γελ ππάξρεη «ρακέλνο ρξόλνο». Σν θάζε ηη πνπ ζπκβαίλεη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξώπνπ είλαη έλαο θξίθνο ζηελ αιπζίδα ησλ αλακλήζεσλ πνπ ζα ηνλ αθνινπζνύλ κέρξηο όηνπ ην ρώκα ζθεπάζεη ην λεθξό πιένλ ζώκα ηνπ.
7
Κεφάλαιο πρώτο 2. Η Ράληα πνπ θησρόο θη ε κνίξα ηνπ. ε κεξηθνύο αλζξώπνπο από ηε γέλλα ηνπο είλαη θαζνξηζκέλα ηα όξηα ηεο δσήο ηνπο, νη επθαηξίεο πνπ δίλνληαη θαη ηα ελδερόκελα πνπ ππάξρνπλ. Δίλαη πνιύ δύζθνιν ζε έλαλ λέν άλζξσπν ιόγσ έιιεηςεο γλώζεσλ, ιόγσ νηθνλνκηθώλ αδπλακηώλ θαη πνιιέο θνξέο ιόγσ αδξάλεηαο λα ζπάζεη ην ηζόθιη ηεο κηδέξηαο ζηελ νπνία κεγαιώλεη θαη λ’ αλνίμεη ηα θηεξά ηνπ ζε λέεο δπλαηόηεηεο, αλώηεξνπο ζηόρνπο, κηα θαιύηεξε πνξεία. Κη από απηνύο πνπ επηρεηξνύλ λα δξαπεηεύζνπλ από ηελ αξρηθή κηδέξηα ιίγνη είλαη εθείλνη πνπ ην επηηπγράλνπλ ζην ηέινο. Υξεηάδεηαη πνιύρξνλν πείζκα, αδηάθνπε πξνζπάζεηα, επηκνλή θαη πξνζήισζε. Σέηνηα ραξαθηεξηζηηθά δελ ππάξρνπλ ελ αθζνλία ζηε δσή. πνπ ηα ζπλαληήζεηο αληηκεηώπηζέ ηα σο εμαηξέζεηο πνπ απαηηνύλ παξαδνρή θαη ζεβαζκό. Ζ Ράληα δελ ζπκάηαη ζηα παηδηθά ηεο ρξόληα κηα κέξα, πνπ λα είρε απηά πνπ επηζπκνύζε. ιν θάηη ιηγόηεξν ππήξρε, ζηα πεξηζζόηεξα θαζόινπ. Μνλαρνθόξε, κεγαισκέλε ζε θιεηζηό θαη ζπληεξεηηθό πεξίγπξν, κε νξίδνληεο πεξηνξηζκέλνπο έκαζε λα έρεη ρακειέο απαηηήζεηο από ηε δσή. Οη δηθνί ηεο, άγηνη άλζξσπνη, αιιά κε ιίγεο γλώζεηο, ηελ κεγάισλαλ κε ηηο αξρέο θαη ηελ αηκόζθαηξα κηαο, πεξαζκέλεο πηα, επνρήο. Αιιά κε γίλεη παξεμήγεζε. Γελ ηελ παξακεινύζαλ. Σν αληίζεην. Σελ αγαπνύζαλ. Σελ αγαπνύζαλ πνιύ. Σν κόλν είδνο πνπ ηεο πεξίζζεςε ήηαλ ηα ράδηα, νη αγθαιηέο θαη ηα θηιηά. Σν θνξίηζη ήηαλ γη απηνύο ε πιηθή επαιήζεπζε ηεο κεηαμύ ηνπο ήξεκεο θαη ρακειόθσλεο αγάπεο, πνπ ηνπο έδεζε από ηελ αξρή ηεο γλσξηκίαο ηνπο. Σόζα ήμεξαλ, ηόζα κπόξεζαλ. Σελ βαθηίζαλε Οπξαλία, ην όλνκα ηεο κάλαο ηνπ παηέξα ηεο, κα ζύληνκα ε ίδηα πξνηηκνύζε λα ηε θσλάδνπλ Ράληα. Μόλν ν παηέξαο ηεο ζπλέρηζε αδηάιεηπηα λα ηε θσλάδεη Οπξαλία θη απ’
8
ην ζεβαζκό θη αγάπε πνπ ηνπ είρε δελ ηνπ είπε πνηέ ηελ εζσηεξηθή αληίξξεζή ηεο Έκαζε ζηα ιίγα. Από λσξίο ζπκβηβάζηεθε κε ηε κνίξα θαη δελ απνπεηξάζεθε πνηέ λα ζπάζεη ηα όξηα πνπ ν ξπζκόο ηεο δσήο, ηεο είρε επηβάιιεη. ησπειή, κε ππνκνλή θαη θαξηεξηθόηεηα, πέξαζε όια ηα ρξόληα ηεο ζρνιηθήο πεξηόδνπ. αλ καζήηξηα ήηαλ κέηξηα, από απηέο πνπ πεξλάλε ζρεδόλ απαξαηήξεηεο, ρσξίο θακηά ηδηαίηεξε θιίζε ζε θάπνην ηνκέα θαη ρσξίο ηηο εμάξζεηο κεξηθώλ άιισλ είηε πξνο ην θαιό είηε πξνο ην θαθό. Γελ ήηαλ από άγλνηα ή αδηαθνξία. ρη! ρεδόλ πάληα ήηαλ εληάμεη ζηηο ζρνιηθέο ππνρξεώζεηο ηεο, βεβαίσο ζηε ρακειή ζηάζκε πνπ ήηαλ θαη νη άιιεο πιεπξέο ηεο θαζεκεξηλόηεηάο ηεο. ηαλ ηέιεησζε ηελ ηξίηε γπκλαζίνπ δε ζπλέρηζε παξαθάησ, κε ηε ζύκθσλε γλώκε ησλ δηθώλ ηεο, πνπ ζεσξνύζαλ αξθεηή γηα έλα θνξίηζη ηε κέρξη εθεί κόξθσζή ηεο. - Έσο εδώ, θηάλεη, είπε ν παηέξαο ηεο. Κη ε ίδηα δελ εμέθξαζε θακηά δηαθσλία. Γελ είρε πνηέ ην θαλαηηζκό ησλ γξακκάησλ. Γπν-ηξείο παηδηθέο θίιεο ζπλέρηζαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο, άιιαμαλ ζρνιεία, παξέεο θαη ελδηαθέξνληα, μέθνςαλ εθ ησλ πξαγκάησλ, απ’ απηήλ. Γελ ην πήξε θη επί πόλνπ. Αθόκα θη απηό ην δέρηεθε ζαλ έλα επαθόινπζν ηεο δηθήο ηεο ειιεηκκαηηθήο δσήο.
3. Η αλαηξνθή Ζ ζρέζε ηεο κε ηα γξάκκαηα πεξηνξίζηεθε ζηελ αλάγλσζε ιατθώλ κπζηζηνξεκάησλ κε νλνκαζηνύο έξσηεο θαη θάπνηα βηβιία θιαζζηθώλ πνπ ηπραία έπεθηαλ ζηα ρέξηα ηεο. ’ εθείλν πνπ έξημε καύξν δάθξπ κε ην ηξαγηθό ηνπο ηέινο ήηαλ ν Μηκίθνο θαη ε Μαίξε. Υίιηεο ζειίδεο θαη. Δπζπγθίλεηε έσο ππεξβνιήο δνύζε ηελ ηζηνξία ζην πεηζί ηεο. ηαλ θάπνηα ζηηγκή πξηλ ιίγα ρξόληα αγόξαζαλ κε δόζεηο ξαδηόθσλν ε παξαθνινύζεζε ησλ πξνγξακκάησλ έγηλε ε θπξηόηεξε - γηα λα κελ πσ απνθιεηζηηθή δηαζθέδαζε ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ Ράληα ζπκπιήξσλε ηελ ελεκέξσ-
9
ζή ηεο κε ηα ιατθά εβδνκαδηαία πεξηνδηθά. Σν Πάλζενλ, ην Ρνκάληδν θαη ν Θεζαπξόο κε ηηο δαθξύβξεθηεο ζπλαηζζεκαηηθέο ηζηνξίεο ζε ζπλέρεηεο πνπ πεξηιάκβαλαλ κε όια ηα λέα θαη ηα θνπηζνκπνιηά γηα ηα επώλπκα αζηέξηα ηεο επνρήο. Μεηά ηελ απνθνίηεζή από ην γπκλάζην ηεο θόξεο κπήθε ελώπηνλ ησλ γνλέσλ ην εξώηεκα: - Καη ηώξα ηη ζα γίλεη κε ηε κηθξή; Με ηη ζα αζρνιεζεί από δσ θαη πέξα; Ζ γλώκε ηεο κάλαο ηεο ήηαλ λα κάζεη κηα ηέρλε. Έηζη πήγε ζηε κνδίζηξα ηεο γεηηνληάο κε ηελ ππόζρεζε όηη δελ απαηηνύλ ακνηβή. - Αξθεί ην θνξίηζη κνπ λα κάζεη θάπνηα πξάγκαηα! Δίλαη εξγαηηθή θαη θηιόηηκε, θπξία Πειαγία. Γελ ζα ράζεηο απ’ απηήλ. Δθεί πέξαζε ηα επόκελα ηξία ρξόληα ηεο. Μεηά ηνλ πξώην ρξόλν ε αθεληηθίλα ηεο, άξρηζε λα ηεο δίλεη έλα θησρό βδνκαδηάηηθν. Ήηαλ ηα πξώηα ιεθηά πνπ θέξδηδε από ηε δνπιεηά ηεο θη απηό ηε γέκηζε κε πεξεθάληα. Σα έδσζε ζηε κάλα ηεο θη εθείλε πξαθηηθή θαη ξεαιίζηξηα ζπκπιήξσζε ην πνζόλ θαη ηεο αγόξαζε κε δόζεηο κηα ξαπηνκεραλή ίλγθεξ, πνπ κπήθε κέζα ζην ζπίηη - ιν θαη ζε θάηη ζα ρξεηάδεηαη. Κη αξγόηεξα; Θα είλαη ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηε Ράληα. Γελ ηεο έηπρε θακηά ηζηνξία αγάπεο, παξά ηελ έγθαηξε θαη έκθπηε επηζπκία ηεο γηα θάηη ηέηνην. Μηα επηζπκία πνπ ππνδαπιηδόηαλ θαη από ηα αθνύζκαηα ζην πεξηβάιινλ ηεο. Σαηλίεο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν, ζπδεηήζεηο ζηε δνπιεηά, εζσηεξηθή νξκνληθή παξόξκεζε. Παξ’ όια απηά πνηέ δελ είρε ηνικήζεη ε ίδηα θάηη. Έλαο λεαξόο πνπ γηα αξθεηέο εκέξεο ηελ αθνινπζνύζε ζην δξόκν γηα ην ζπίηη θη έδεημε πσο ελδηαθέξεηαη γη απηήλ πνηέ δελ ηόικεζε λα ηελ ζηακαηήζεη θαη λα ηεο δεηήζεη θάηη. Γελ μέξεη πνηά ζα ήηαλ ε αληίδξαζε ηεο, αλ ην ηνικνύζε. Αιιά δελ ην ηόικεζε. Αθίιεηε, ρσξίο εκπεηξίεο πξνζσπηθέο, θαηαπηεζκέλε θαη θνπξαζκέλε από ηε ξνπηίλα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο ήηαλ επεπίθνξε ζηελ νπνηαδήπνηε αιιαγή πνπ ζα ηεο ηύραηλε. Κη απηή ήξζε.
10
4. Ο καλάβεο ηεο γεηηνληάο Ήηαλ δεθαελληά ρξνλώλ όηαλ ήξζε ην πξνμεληό ζην ζπίηη. Ζ θπξία Πνιπμέλε, πνπ είρε ζπίηη δηαγσλίσο θαη απέλαληί ηνπο, έπηαζε ηε κάλα ηεο θαη ηεο ην ζθύξημε: - Ο Πξνθόπεο θαιέ, ν καλάβεο ηεο γεηηνληάο! Θέιεη ηελ θόξε ζνπ. Γελ έρεη απαηηήζεηο γηα πξνίθα. Έρεη κηα ζηξσκέλε δνπιεηά, έρεη θαη επξύρσξν παηξηθό ζπίηη. Δθεί ζα δήζνπλ. ίγνπξα θάηη είλαη θη απηό. Κνληά ζαο ζα ηελ έρεηε. Μελ ράζεηε απηό ην ηπρεξό γηα ηε Ράληα. Ο Πξνθόπεο ζα ηελ έρεη βαζίιηζζα ζην ζπίηη! - Καιέ, Πνιπμέλε κνπ, δελ είλαη κεγάινο γηα ηε δηθηά κνπ; Μνλαρνθόξε ηελ έρνπκε. Γελ ζα ηε δώζνπκε θαη ζαλ γνπξνύλη ζην ζαθί! - Σί κεγάινο Μαξία κνπ! Ούηε ζαξάληα δελ είλαη. Α! Να ην μέξεηο, ζηνλ επηπρηζκέλν γάκν ν άληξαο πξέπεη λα έρεη κηα δηαθνξά από ηε γπλαίθα. Γελ είλαη ώξα γηα παηρλίδηα θαη θιεξη γηα καο ηνπο θαηαηξεγκέλνπο. πίηη ζα αλνίμνπλ, παηδηά ζα θάλνπλ. Να δείηε θαη ζεηο, ελ δσή, εγγνλάθηα. Ση άιιν κπνξεί λα δεηά έλαο γνλέαο θαιέ; Ξύπλα θαη θνπλήζνπ! - Καιά! Θα ζπδεηήζσ κε ηνπο δηθνύο κνπ θαη ζα ζνπ απαληήζσ. - Μελ αξγήζεηο όκσο θαη ηνλ ράζνπκε. Πξώηα ην είπε ζηνλ άληξα ηεο. Σνπ είπε όια ηα πιενλεθηήκαηα. Μαγαδί, ζπίηη, δελ ζέιεη πξνίθα θαη ζα ηελ έρνπκε θαη θνληά καο. Ο θπξ Υξόλεο ην βξήθε ινγηθό θαη ζπκθώλεζε, αιιά έβαιε όξν: - Να πείζνπκε όκσο ην θνξίηζη. Γε ζέισ λα ηελ παληξέςνπκε κε ην δόξη. - Άζην ζε κέλα απηό. Ζ ζπδήηεζε κε ηελ θόξε θξάηεζε πνιιή ώξα. Ήξεκα. Με ηελ παξάζεζε όισλ ησλ ζηνηρείσλ, έρνληαο κέζα ηεο πεηζζεί όηη δελ ππάξρνπλ άιιεο ελαιιαθηηθέο ιύζεηο. Σν έθεξε ζρεδόλ, σο αλαπόθεπθην. Βξήθε θαη ηε Ράληα ζηελ θαηάιιειε ςπρνινγία. Δίρε ήδε θνπξαζηεί πηα ζηε κνδίζηξα. Αλία ηνπ θεξαηά ρσξίο θηόιαο λα ηεο δίλεη πξσηνβνπιίεο λα κάζεη πεξηζζόηεξα θαη λα ιπζνύλ ηα ρέξηα ηεο. Μόλν θάπνηα απ’ ηα δηθά ηεο ξνύρα, θαη κε ην δόξη,
11
κπνξνύζε λα θάλεη. Σνλ Πξνθόπε ηνλ ήμεξε. Γελ ηεο έιεγε ηίπνηα ηδηαίηεξα. Αιιά, κσξέ, έρεη θη άιιε επηινγή; Έηζη, ίζσο βηαζηηθά, είπε ην λαη. Οη εηνηκαζίεο δελ ήηαλ θαη πνιιέο. Έλαο απιόο γάκνο ζηελ εθθιεζία ηεο γεηηνληάο κε ιίγνπο θαιεζκέλνπο. Άιισζηε ν Πξνθόπεο ήηαλ από ρξόληα κόλνο. Από λσξίο νξθαλόο από κάλα θαη παηέξα. Σξεηο-ηέζζεξηο θίινη ηνπ, άιινη ηόζνη ζπγγελείο ηεο Ράληαο θαη κεξηθνί θνηλνί γείηνλεο. Σν γακήιην ηξαπέδη έγηλε ζε ηαβέξλα ηεο πεξηνρήο θαη ηηο πξώηεο πξσηλέο ώξεο ηεο επόκελεο κέξαο, θνπξαζκέλνη σο ην θόθθαιν, βξέζεθαλ γηα πξώηε θνξά κόλνη ζην παηξηθό ηνπ. Βεβαίσο ζηηο πξνεγνύκελεο κέξεο ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ γάκνπ, ε Ράληα θη ε κάλα ηεο θαζάξηζαλ θαη ζηόιηζαλ ην ζπίηη, κεηέθεξαλ ηα ιηγνζηά πξνηθηά ηεο θαη ηε ξαπηνκεραλή. Έηζη ν ρώξνο ηεο ήηαλ γλσζηόο. Ζ κάλα ηεο ηελ είρε δαζθαιέςεη, κα όια θξίλνληαη ζηελ πξάμε. Ο Πξνθόπεο, παξ’ όιε ηελ θνύξαζε ηνπ γάκνπ θαη ηνπ γιεληηνύ πνπ αθνινύζεζε, ήζειε εδώ θαη ηώξα λα δξέςεη ην έπαζιν ηεο λπθηθήο παζηάδαο. Ζ Ράληα δε κπνξνύζε λα αξλεζεί, αιιά εθ ησλ πξαγκάησλ ε πξάμε πνπ αθνινύζεζε ήηαλ κηα ζθέηε απνγνήηεπζε. Κάησ ηνπ κεηξίνπ. Ζ ίδηα κόλν ηνλ πόλν ηεο εθπαξζέλεπζεο πξόιαβε λα ληώζεη. Ο άιινο είρε ήδε ηειεηώζεη κέζα ηεο. Γε δήηεζε νύηε κηα ζπγλώκε, γύξηζε από ηελ άιιε πιεπξά θαη ζύληνκα άθνπζε ηε ξπζκηθή αλάζα ηνπ. Δίρε ήδε απνθνηκεζεί. Ζ ίδηα ήηαλ αδύλαην λα θνηκεζεί. Απνγνεηεπκέλε αλαξσηήζεθε. Έηζη είλαη ε ηόζν δηαθεκηζκέλε εξσηηθή πξάμε; Γη απηήλ πνπ γξάθηεθαλ θαη ιέρζεθαλ ηόζα θαη ηόζα; κσο, κηα εζσηεξηθή θσλή ηελ θαζεζύραδε: - Γελ ζα είλαη πάληα έηζη, θνξίηζη κνπ. Θα θηαίεη ε θνύξαζε θαη ην όηη είλαη ε πξώηε θνξά. Αιιά εζύ, κόλε ζνπ, νθείιεηο λα βειηηώζεηο ηα πξάγκαηα. ην ρέξη ζνπ είλαη. Σώξα είζαη ε ζύδπγόο ηνπ θαη πξέπεη λα βξεηο ηελ ηζνξξνπία. Απηέο νη ζθέςεηο ηελ θαζεζύραζαλ θαη έηζη κπόξεζε κεηά από ιίγν λα θηάζεη ζηνλ ύπλν. Πξάγκαηη ζηε ζπλέρεηα βειηηώζεθαλ ηα πξάγκαηα, ν Πξνθόπεο ηεο θεξόηαλ επγεληθά θη άξρηζε λα 12
ληώζεη ηε δεζηαζηά ηεο εξσηηθήο πξάμεο, ρσξίο όκσο πνηέ λα θηάλεη ζηελ νινθιήξσζε. Απηό κέρξη ζηηγκήο δελ ην είρε δνθηκάζεη. Οη κήλεο πεξλνύζαλ, αιιά, απηό πνπ όινη πεξίκελαλ, δελ εξρόηαλ. Ζ Ράληα δελ έκελε έγθπνο. Ζ κάλα ηεο ζηελ αξρή ηελ παξεγνξνύζε όηη είλαη λσξίο θαη κε ηνλ θαηξό ην παηδί ζα έξζεη. Αξγόηεξα άξρηζαλ ηα πξαθηηθά γηαηξνζόθηα θαη ηέινο θώλαμαλ ην παπά λα ηελ επινγήζεη θαη λα θάλεη επρέιαην ζην ζπίηη. Ο άληξαο ηεο ηελ παξεγνξνύζε κε ηελ άπνςε ηεο ηόηε επνρήο: - Απηά είλαη ηπρεξά, γπλαίθα. Με ζηελαρσξηέζαη. Κάπνηα ζηηγκή. ν ζεόο ζα καο επινγήζεη… Σελ επνρή εθείλε ην ςάμηκν κε ηνπο γηαηξνύο δελ ήηαλ αθόκα δηαδεδνκέλν, ηδηαίηεξα γηα ηνλ άληξα ζεσξνύληαλ πνιύ ππνηηκεηηθό θάηη ηέηνην. Να παξαδερζεί δεκνζίσο όηη είλαη άζθαηξνο. Νηξνπήο πξάγκα! Πνηέ ησλ πνηώλ! Ζ ίδηα επηζθέθζεθε ηνλ γηαηξό, ηελ εμέηαζε θαη ηε βξήθε πγηή θαη ηθαλή γηα ηεθλνπνίεζε. Σν ζέκα βάιησζε θαη από κηα ζηηγκή θαη πέξα άξρηζε θηόιαο λα αθνκνηώλεηαη. - Ση λα θάλνπκε; Γελ είκαζηε ηπρεξνί! Σα ρξόληα άξρηζαλ λα δηαβαίλνπλ. Ζ Ράληα ηνλ πεξηπνηνύληαλ όζν ήμεξε θαη ηεο ήηαλ δπλαηόλ, ηνπ ήηαλ απόιπηα πηζηή, κε κεδεληθέο πξνζσπηθέο απαηηήζεηο. Αιιά ν Πξνθόπεο δελ ηα αμηνινγνύζε απηά. Σν ζεσξνύζε θπζηθά θη απηνλόεηα. ε ιίγν απηή ζα ηξηαληάξηδε θη ν Πξνθόπεο κόιηο είρε δηαβεί ην όξην ησλ πελήληα όηαλ έζθαζε ε βόκβα. Πξνεηδνπνηεηηθέο βνιέο δελ ππήξμαλ, αιιά έλα πξσηλό κέζα ζην καγαδί, παξνπζία δπν πειαηώλ ν Πξνθόπεο έλησζε έλα δπλαηό πόλν ζην ζηήζνο. Σξόκαμαλ όηαλ μάπισζε ζην έδαθνο θαη έραζε ηηο αηζζήζεηο ηνπ. Μέρξη λα κεηαθεξζεί ζην λνζνθνκείν, είρε πηα θύγεη νξηζηηθά απ’ ηε δσή. Ο ρακόο ηνπ άληξα ηεο ήηαλ κηα νινθιεξσηηθή αλαηξνπή ζηε δσή ηεο Ράληαο.
5. Χήξα ζηα ηξηάληα ηεο 13
Ζ Ράληα έπξεπε λ’ αιιάμεη ηα πάληα ζηε δσή ηεο. Να θξαηήζεη κόλε αλνηρηό ην καγαδί, δελ ππήξρε πεξίπησζε. Έπξεπε λα ην θιείζεη. Σαθηνπνίεζε ηηο νηθνλνκηθέο εθθξεκόηεηεο πνπ ππήξραλ θαη ην έθιεηζε. Σν θαηάζηεκα ήηαλ λνηθηαζκέλν θαη ν εμνπιηζκόο ηνπ, εθηόο ιίγσλ πξαγκάησλ, πνπ ηα κεηέθεξε ζην ζπίηη, ήηαλ γηα ηελ ίδηα άρξεζηνο. Σνλ εγθαηέιεηςε εθεί. Δπηπρώο ρξέε δελ ππήξραλ θαη ην βηβιηάξην ζηελ ηξάπεδα είρε έλα πνζόλ, αιιά ηίπνηα ηδηαίηεξν. Ίζσο αξθεηό λα πιεξσζνύλ νη θόξνη θιεξνλνκηάο. Έπξεπε λα θξνληίζεη κε ην ηακείν πνπ ήηαλ αζθαιηζκέλνο. Μεηά δπν ρξόληα θπλεγεηνύ θαη πιεζώξαο γξαθεηνθξαηηθώλ πξνβιεκάησλ εμαζθάιηζε κηα πεληρξή ζύληαμε ρεξείαο, πνπ αξθνύζε ηζίκα-ηζίκα γηα ηα ζηνηρεηώδε. Σόηε ην ζθέθηεθε. Να ρσξίζεη ην ζπίηη θαη λα λνηθηάδεη δσκάηηα ζ’ όζνπο ελδηαθέξνληαη. Αθόκα, κήπσο κπνξνύζε λα θάλεη θαη ηε ξάθηξα ζηε γεηηνληά. ρη ζε πνιύπινθα πξάγκαηα, αιιά ζε απιέο απαηηήζεηο γπλαηθώλ ηεο γεηηνληάο θαη ηπρόλ επηδηνξζώζεηο. ην ίδην δηάζηεκα είρε αιπζίδα πξνζσπηθώλ ηεο απσιεηώλ. Έραζε ηνλ παηέξα ηεο πνπ ηόζν πνιύ αγαπνύζε. Απηό ηεο ζηνίρηζε πεξηζζόηεξν απ’ ηνλ άληξα ηεο. Γηα ηνλ δηθό ηεο άληξα έηξεθε θάπνηα αηζζήκαηα. Πίζηεο, αθνζίσζεο, θαζήθνληνο, αιιά ηίπνηα πεξηζζόηεξν. Ο καθαξίηεο είρε θαιή θαξδηά, ηελ ζεβόηαλ, θξόληηδε κελ ηεο ιείςεη θάηη, αιιά ηελ παξάθνξε εξσηηθή έιμε πνπ κε ηόζε αλππνκνλεζία πεξίκελε δελ ηελ έλησζε πνηέ κέρξη ην ζάλαηό ηνπ. Καη ζαλ λα κελ έθηαλε απηό κεηά ην ζάλαην ηνπ κπακπά - ιεο θαη ην απνθάζηζε - ε κάλα ηεο πήγε λα ηνλ ζπλαληήζεη. Παξά ηελ πξνζπάζεηά ηεο λα ηελ ζπλεθέξεη κέζα ζε έλα κήλα ηεο μέθπγε κέζα απ’ ηα ρέξηα. Σε ζπγθηλνύζε απηή ε αθνζίσζε, κα ε ίδηα δελ έλησζε ηελ αλάγθε ηεο. Ο Λάκπξνο ήηαλ ν δεύηεξνο λνηθάξεο ηεο. Ο πξώηνο ήηαλ έλαο δάζθαινο πνπ πξηλ ιίγν θαηξό πήξε κεηάζεζε ζηελ επαξρία. Από ην ζάλαην ηνπ άληξα ηεο είραλ πεξάζεη ηέζζεξα ρξόληα θαη ε Ράληα είρε θιείζεη όιεο ηηο εθθξεκόηεηεο πνπ είρε κε ηνλ άληξα θαη ηνπο γνλείο ηεο. ην κπαιό ηεο έπαηδε θαη ε πηζαλόηεηα λα 14
θάλεη λέα αξρή ζηε δσή ηεο βξίζθνληαο έλαλ λέν άληξα, αιιά δελ είρε πάξεη κέρξη ζηηγκήο πξσηνβνπιία πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε. ε ιίγν ζα γηλόηαλ ηξηαληαπεληάξα θαη νη επηζπκίεο ηελ θύθισλαλ θη έθαλαλ ηα βξάδηα ηεο βαζαληζηηθά. Αληί λα θαηαιαγηάδνπλ κεγάισλαλ κε ηνλ θαηξό θαη ηελ έπληγαλ. Μεγαισκέλε ζε θιεηζηό θαη ζπληεξεηηθό θύθιν δελ είρε σο ηώξα θάλεη απόπεηξα επθαηξηαθήο ζρέζεο. Γελ είρε θη ελαιιαθηηθέο αζρνιίεο. Βιέπεηο ν γάκνο ηεο δελ επινγήζεθε από έλα παηδί λα ηεο γεκίδεη ηε δσή θη έηζη δνύζε κόλε θαη κε ηε ζηέξεζε ηνπ κεηξηθνύ ελζηίθηνπ. Σνλ Λάκπξν ακέζσο ηνλ ζπκπάζεζε. Ήηαλ θνηηεηήο από ηελ επαξρία, επγεληθόο, ληξνπαιόο, κε ζαθώο πεξηνξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δπλαηόηεηεο. Σνλ έβαιε ζηελ θαξδηά ηεο. Με ζνιά αηζζήκαηα. Ίζσο αλαδπόηαλ από κέζα ηεο ην θαηαπηεζκέλν κεηξηθό έλζηηθην. Σελ αλαζηάησλαλ θαη ηα ληάηα ηνπ. Ζ δύλακε πνπ απέπλεε ε θίλεζή ηνπ. ια καδί, αλαθαησκέλα θαη κπεξδεκέλα. Γελ είρε ηελ πνιπηέιεηα λα ηνλ απαιιάμεη από ην λνίθη, πνπ πάληα ηεο ην πιήξσλε εγθαίξσο, αιιά ηνπιάρηζηνλ έλα κέξνο ηνπ ην επέζηξεθε κε πξνζθνξέο αγάπεο. Έλα θνκκάηη απ’ ην γιπθό πνπ έθηηαμε, έλα πηάην θαγεηό, όηαλ πίζηεπε όηη πέηπρε ηε ζπληαγή θαη θακηά θνξά λα ηνπ ζηδεξώζεη έλα πνπθάκηζν, έλα ηζαιαθσκέλν παληειόλη, λα ηνπ ξάςεη θαλέλα θνπκπί πνπ έθπγε ή έλα ζρίζηκν ζε ξνύρν. Φηινδνπιεηέο, αιιά ηόζν ρξήζηκεο θαη εμππεξεηηθέο γηα ηνλ Λάκπξν, πνπ δνύζε καθξηά απ’ ηνπο δηθνύο ηνπ. Αλάκεζά ηνπο είρε εγθαηαζηαζεί κηα γιπθηά νηθεηόηεηα θη ν έλαο έλησζε όκνξθα κε ηελ παξνπζία ηνπ άιινπ. Από έλα ζεκείν θαη κεηά ρσξίο λα ηνλ ξσηήζεη έκπαηλε ζην δσκάηην ηνπ, λα ξίμεη έλα ζθνύπηζκα, λα ηαθηνπνηήζεη ην άζηξσην θξεβάηη. Μηα νηθνγελεηαθή αηκόζθαηξα. Σν ζθέθηεθε. Θα κπνξνύζε λα είλαη θαη παηδί ηεο αλ παληξεπόηαλ ζηα 14 ηεο θη έκελε ακέζσο έγθπνο. Ναη, είραλ 15 ρξόληα δηαθνξά. Μεγάιε, όηη θαη λα πεηο. Γηα ην Λάκπξν έλησζε βαζεηά ηξπθεξά αηζζήκαηα θαη απηό θαηλόηαλ ζε θάζε ιόγν θαη πξάμε ηεο.
15
Κη ν Λάκπξνο δελ ήηαλ αράξηζηνο, ηελ ζπκπαζνύζε θαη εθηηκνύζε ηηο ελέξγεηεο ηεο ζπηηνλνηθνθπξάο ηνπ. Μεηά δελ ήηαλ θακηά άραξε γεξνληνθόξε. Κξαηηόηαλ, σο γπλαίθα, κηα ραξά. Δίρε παληξεπηεί θαη ε άηπρε έραζε λσξίο ηνλ άληξα ηεο, ελώ αθόκα ήηαλ ζρεηηθά λέα. Αλ ηελ έβιεπε ζαλ ηξόπαην θαη ζηόρν λα ηελ θαηαθηήζεη είρε ηα πξνζόληα ηεο. Αιιά απηόο δελ κπνξνύζε λα έρεη βιέςεηο ζε απηό ην επίπεδν.
6. Ο έξσηαο Σν ρεηκώλα πνπ ήξζε, νη ξόινη γηα δπν κέξεο άιιαμαλ μαθληθά. Ζ θπξία Ράληα έπεζε ζην θξεβάηη κε δπλαηό θξύσκα θαη επεηδή θη απηή δελ είρε αλζξώπνπο γύξσ ηεο, εθ ησλ πξαγκάησλ απηόο αλέιαβε λα ηελ εμππεξεηήζεη. Πήγε ζην θαξκαθείν θη αγόξαζε ηα θάξκαθα πνπ ηνπ είπε. Να καγεηξέςεη δελ ήμεξε θη έθεξε έηνηκν θαγεηό από ηε δηπιαλή ηαβέξλα. Σν βξάδπ ηνλ παξαθάιεζε λα ηεο θάλεη κηα εληξηβή ζηελ πιάηε γηαηί ηεο πόλαγε πνιύ. Γελ έλησζε θαη άλεηα, αιιά θαη δε κπνξνύζε λα αξλεζεί. Πάληα, βιέπεηο, ε Ράληα ηνπ έθαλε όια ηα ραηίξηα. Δίρε ππξεηό. Λίγν πξηλ είραλ βάιεη ην ζεξκόκεηξν. Έιεγε 38ν. Ο Λάκπξνο ηεο πξόηεηλε λα θαιέζνπλ γηαηξό, αιιά ε απηή αξληόηαλ θάζεηα: - ρη Λάκπξν. Γε ζέισ λα κπεη κέζα εδώ γηαηξόο. Διπίδσ αύξην λα είκαη πεξδίθη. Έια πάξε ηελ εληξηβή πνπ έθεξεο θαη ηξίςε κνπ ιίγν ηελ πιάηε πνπ κε πνλάεη. Γελ κπνξνύζε λα θάλεη δηαθνξεηηθά. Ζ Ράληα ζήθσζε ην λπρηηθό ηεο θαη ηνπ πξόζθεξε γπκλή ηελ πιάηε ηεο. Άξρηζε λα θάλεη εληξηβή. ε ιίγν από θάησ άξρηζαλ ηα βνγθεηά. - πγλώκε Ράληα. ε πνλάσ; - ρη, κελ ζηακαηάο ζπλέρηζε. Μ’ αλαθνπθίδεη! Ναη… ζπλέρηζε... ζπλέρηζε! Σώξα ην θαηάιαβε. Σα βνγθεηά δελ ήηαλ πόλνπ, αιιά επραξίζηεζεο. Ο ίδηνο δελ ήηαλ θη από πάγν, νύηε έκπεηξνο ζηνλ εξσηηθό ηνκέα. Από θάησ ηνπ κηα γπλαίθα βνγθνύζε κάιινλ από εδνλή. Πξώηε θνξά ζηε δσή ηεο, ε ζηεξεκέλε κηα δσή Ράληα, άξρηζε 16
λα ληώζεη απηνύ ηνπ είδνπο ηα αηζζήκαηα. Κάπνηα ζηηγκή δελ άληεμε. Με αλεμήγεην - γηα ηελ πνξεία ηεο κέρξη ηώξα - ζάξξνο, πήξε ηελ πξσηνβνπιία. Γύξηζε αλάζθειά θαη ηα πινύζηα παιιόκελα βπδηά ηεο ηνπ δόζεθαλ ζην πηάην. Ήδε είρε πιήξε δηέγεξζε θη απηό ην είδε ζην θνπζθσκέλν παληειόλη ηνπ ε άξξσζηε. Με πξσηόγλσξε ηόικε θαη ζάξξνο ηνλ ηξάβεμε πάλσ ηεο θαη ην πξόζσπό ηνπ ράζεθε κέζα ηε ραξάδξα αλάκεζα ζηα ζηήζε ηεο. - Ναη αγόξη κνπ. ε ρξεηάδνκαη. Πάξε κε επηηέινπο. Δίκαη δηθηά ζνπ! αλ έηνηκε από θαηξό. Ο πξώηνο ζπαζκόο ηελ ζπληάξαμε κόλν κε ην βάξνο πνπ έλησζε πάλσ ηεο. Απηό, πνπ ν άληξαο ηεο δελ θαηόξζσζε κεηά ηόζν θόπν όια ηα πξνεγνύκελα ρξόληα, κε ην Λάκπξν ήξζε από κόλν ηνπ, απνδεηθλύνληαο όηη ε ηθαλνπνίεζε είλαη ήδε εγθαηαζηεκέλε ζην κπαιό θαη εθδειώλεηαη επηιεθηηθά. Δίλαη θαη δήηεκα ςπρνινγηθήο πξνεηνηκαζίαο θαη δηάζεζεο. ε ιίγν ζεθώζεθε όξζηνο θη έβγαιε ηα ξνύρα ηνπ. Βιέπνληαο ην λεαληθό θνξκί γπκλό δίπια ηεο κε ην όξγαλό ηνπ ζε πιήξε δηέγεξζε ηαμίδεςε ζε κέξε απόθξπθα πνπ κόλν ε ακαξησιή θαληαζία ηεο ην είρε επηηξέςεη. Κη όηαλ άξρηζε ε αμεπέξαζηε πάιε ησλ δπν ζσκάησλ λα ελσζνύλ θαη λα γίλνπλ έλα, ε θνξύθσζε πνπ έδεζε μαλά, ήηαλ γη απηήλ κηα εκπεηξία πνπ ζίγνπξα ζα ηελ ζθξάγηδε όια ηα επόκελα ρξόληα Σνλ θπιάθηζε κέζα ζηα πόδηα ηεο θη όηαλ θη ν Λάκπξνο έθηαζε ζην ακήλ δελ είρε άιιε επηινγή από ην λα ραξίζεη όιν ηνλ πινύην ησλ πγξώλ ηνπ κέζα ηεο. Σνλ αγθάιηαδε κε δύλακε ιεο θαη θνβόηαλ κελ ηεο θύγεη. Πληγόηαλ από ηελ επηπρία. Ο άληξαο πνπ ηελ έθαλε επηπρηζκέλε θαη ην γιπθό παηδί πνπ πάληα ήζειε λα έρεη ήηαλ, θαη ηα δπν καδί ελσκέλα, κέζα ζηελ αγθαιηά ηεο. ρη δελ ζα ηνλ άθελε λα ηεο θύγεη, είλαη δηθόο ηεο. Γη’ απηόλ είλαη δηαηεζεηκέλε λα θάλεη ό,ηη ηεο δεηήζεη. ε ιίγν άθνπζε ηελ ήξεκε αλαπλνή ηνπ Λάκπξνπ ζην πιάη ηεο. Μεηά ηε γιπθηά κάρε ην αγόξη ηεο ην θέξδηζε ν ύπλνο. Πόζν εύθνια, αιιά θαη επηθίλδπλα, δσληαλεύεη ζηνλ άλζξσπν ην αίζζεκα 17
ηεο ηδηνθηεζίαο Δίλαη δηθόο ηεο. Δίλαη ν άληξαο ηεο. Απηόο πνπ κπνξεί λα ηελ αλεβάδεη ζηα νπξάληα. Δίλαη ην γιπθό αγόξη, πνπ πάληα ήζειε θαη πνηέ κέρξη ηώξα δελ κπόξεζε λ’ απνθηήζεη. Κη εδώ ήηαλ ην ιάζνο ηεο. Γελ κπνξείο λα θπιαθίζεηο ζην θινπβί έλα πνπιί πνπ ν πξννξηζκόο ηνπ είλαη λα πεηάεη ειεύζεξν. Μηα ζρέζε απαηηεί πάληα δπν. Καη λα ππάξρεη κηα αξρηθή ζπγθαηάζεζε. ρη ζύκπησζε, αιιά ηνπιάρηζηνλ κηα θάπνηα ζπκθσλία. ηαλ άξρηζε λα μεκεξώλεη, ε Ράληα είρε δελ είρε θνηκεζεί νύηε κηα ώξα. Αιιά παξ’ όια απηά έλησζε κέζα ηεο θαηλνύξηα δσληάληα. Ζ ρζεζηλή αξξώζηηα μεπεξάζηεθε, ν ππξεηόο έπεζε. Με πξνζνρή ζεθώζεθε απ’ ην θξεβάηη κελ ηνλ μππλήζεη. Ήζειε λα ηνπ πεη έλα επραξηζηώ ρσξίο ιόγηα. ηελ θνπδίλα εηνίκαδε έλα πινύζην πξσηλό θη εθεί πνπ ηέιεησλε, ν Λάκπξνο κπήθε θη απηόο ζηελ θνπδίλα αγνπξνμππλεκέλνο. αλ λα είλαη κέζα ζε λαξθνπέδην κίιεζαλ κεηξώληαο κηα- κηα ηηο ιέμεηο ηνπο: - Πώο είζαη ζήκεξα; Ο ππξεηόο; - Δίκαη θαιά κελ αλεζπρείο! Έια εηνίκαζα πξσηλό λα θάκε. Κάζηζαλ ζηηο θαξέθιεο θη άξρηζαλ λα ηξώλε κε όξεμε. Γηα ηα ρζεζηλνβξαδηλά κήηε ιέμε. Καλείο δελ ηνικνύζε ην ζρνιηαζκό ηνπο. Γηα ηε Ράληα ήηαλ κέζα ηεο δσληαλέο όιεο νη ζηηγκέο θαη νη ζπλαξπαζηηθέο εληππώζεηο εμαθνινπζεηηθέο. κσο θνβόηαλ λα πεη ην νηηδήπνηε κε ηπρόλ ήηαλ όλεηξν θαη ηώξα πξέπεη λα μππλήζεη. Ο Λάκπξνο ληξεπόηαλ λα πεη θνπβέληα, γηαηί δελ κπνξνύζε λα ζπιιάβεη ηηο ζπλέπεηεο ηεο πξάμεο ηνπ. Αλαξσηηόηαλ. Μελ ηπρόλ μεπέξαζε ηα εζθακκέλα; Καη ηώξα από δσ θαη πέξα ηη γίλεηαη; Σί ππνρξεώζεηο ηνπ δεκηνπξγνύληαη; κσο από κέζα ηνπ πξέπεη λα ην νκνινγήζεη. Σνπιάρηζηνλ ζηνλ εαπηό ηνπ. Ζ ρζεζηλή λύρηα ήηαλ αλεπαλάιεπηε! Γελ είρε ζην παξειζόλ ηέηνηα εξσηηθή εκπεηξία. Έρεη θάπνηεο, έζησ ρισκέο εξσηηθέο ζπλεπξέζεηο κε θνξίηζηα, αιιά απηό ην νινθιεξσηηθό ηαίξηαζκα ησλ ζσκάησλ, απηή ε έληαζε ηεο εδνλήο, απηό ην απόιπην, ην νινθιεξσηηθό δόζηκν, πξώηε θνξά ην ζπλαληνύζε. Έηζη ζπλερίζηεθε θαη ε ππόινηπε κέξα, ρσξίο θακηά αλαθνξά ζηα γεγνλόηα 18
ηεο λύρηαο. Καλέλαο απ’ ηνπο δπν δελ ηόικεζε λα θάλεη νπνηαδήπνηε λύμε ζ’ απηά. Σν ζέκα έθαλε ηδηδ. 7. Η πξνζγείσζε Ζ Ράληα, γπλαίθα, πην έκπεηξε ζηε δσή, ιόγσ ίζσο ηεο ειηθίαο θαη ηνπ θύινπ ηεο, κύξηδε ην αδηέμνδν πνπ ηα πξάγκαηα επέβαιαλ ζηε κεηαμύ ηνπο ζρέζε. Ζ κεγάιε δηαθνξά ειηθίαο, ε ληόηε θαη νη ζπνπδέο ηνπ Λάκπξνπ ήηαλ δεδνκέλα δύζθνια λα μεπεξαζηνύλ. Απηόο είλαη έλα λέν, ιεύηεξν πνπιί πνπ ζε ιίγν ζα πεηάμεη θαη ζα βξεη λέεο θσιηέο, ζα ηαμηδεύζεη ζε θαηλνύξγηα ιηκάληα, όπνπ ε ίδηα δελ είλαη δπλαηόλ λα παξαβξίζθεηαη θαη λα ζπκκεηέρεη. Να, ζε ιίγεο κέξεο έξρνληαη νη δηαθνπέο ηνπ Πάζρα θη ν Λάκπξνο ζα πάεη ζηελ επαξρία. ηελ πόιε πνπ δνύλε νη γνλείο ηνπ. Έρεη θάζε δηθαίσκα λα ην θάλεη! Κη απηή; Αο είλαη θαιά ην γιπθό, ην αγαπεκέλν παιηθάξη ηεο. Γηα πξώηε θνξά ζηε δσή ηεο έδεζε απηέο ηηο νλεηξεκέλεο ώξεο. Καιά, ηόζα ρξόληα παληξεκέλε ηη έθαλε; Σίπνηα. Μεδεληθή ζνδεηά θαη κόλε ηεο. Υακέλα, άδηθα ρξόληα! Σνπιάρηζηνλ ηώξα έρεη θάηη λα ζπκάηαη ζηα κνλαρηθά θαη άππλα ππόινηπα βξάδηα ηεο. - Υξηζηέ κνπ ηη όκνξθν πνπ ήηαλ! κνλνιόγεζε από κέζα ηεο κσο λα πεη ηελ ακαξηία ηεο. Καη ηη δε ζα έδηλε λα έρεη έλα κεξίδην ζηε δσή ηνπ Λάκπξνπ! Γελ ηελ λνηάδεη θαζόινπ ηί ζα πνπλ νη άιινη. ινη νη γλσζηνί θαη ε γεηηνληά. Απηή, αλ ππήξρε κηα ηέηνηα πεξίπησζε, είλαη απνθαζηζκέλε λα ηα αγλνήζεη όια θαη λα δήζεη κε ην παιηθάξη ηεο ηελ επηπρία πνπ θη απηή - ζηεξεκέλε κέρξη ηώξα - ηελ δηθαηνύηαη. κσο δελ ηνικάεη λα πάξεη νπνηαδήπνηε πξσηνβνπιία. ρη δελ ζ’ αληέμεη ηνλ νξηζηηθό ρσξηζκό. Σν ζώκα ηεο ηνλ απνδεηά. Σώξα πνπ έκαζε πσο είλαη, ηώξα πνπ δνθίκαζε ην λεξό ηεο δσήο, πώο ζα δήζεη ρσξίο ηε δόζε ηεο; Μελ εθβηάζεη όκσο θαηαζηάζεηο. Γελ ζέιεη - ζε θακηά πεξίπησζε - ηίπνηα κε ην δόξη. Γελ ζα έρεη ηόηε θαη θαζόινπ γνύζην. Έηζη θη αιιηώο ηνλ ζπκπαζνύζε, αιιά κεηά απ’ απηή ηε βξαδηά 19
ηνλ ιαηξεύεη πηα. Γηα πάξηε ηνπ είλαη δηαηεζεηκέλε λα θάλεη θάζε ζπζία. Σώξα βξίζθεηαη ζηνλ αζηεξηζκό ηεο αγσλίαο γηα ηε ζπλέρεηα. Ση άξαγε πεξλάεη απ’ ην κπαιό ηνπ; Πόζν πνιύ ζα ήζειε λα κπνξνύζε λα δηαβάζεη ηε ζθέςε ηνπ; Κη ν Λάκπξνο δελ πήγαηλε πίζσ. Βξηζθόηαλ ζε κεγάιν δίιεκκα. Σί ζα γίλεη κε ηε ζπηηνλνηθνθπξά ηνπ; Θα ππάξρεη επαλάιεςε; Σί ππνρξεώζεηο απηό ζα ηνπ δεκηνπξγήζεη; Γε βιέπεη κέιινλ ζηε ζρέζε ηνπο. Απηόο κεηά ην ηέινο ησλ ζπνπδώλ ηνπ ζα γπξίζεη ζηελ πόιε ηνπ, γηαηί ππάξρνπλ νηθνγελεηαθέο ππνρξεώζεηο πνπ δελ κπνξνύλ λα αγλνεζνύλ. Αλ ήηαλ ςπρξόο ζπκθεξνληνιόγνο ζα κπνξνύζε ζηελ ππόινηπε θνηηεηηθή δσή λα πεξλάεη δσή θαη θόηα. Πιήξεο θάιπςε εξσηηθήο δσήο κε ηόζα θαη ηόζα αθόκα πιενλεθηήκαηα, αθνύ απ’ ό,ηη θαίλεηαη, ζα ηνλ έρεη ζην όπα- όπα. κσο δελ είλαη ηνπ ραξαθηήξα ηνπ θάηη ηέηνην ρη! ην ζεκείν απηό πξέπεη από λσξίο λα είλαη μεθάζαξνο καδί ηεο θαη λα ηεο πεη όηη ε ζρέζε ηνπο έρεη ρξνληθό νξίδνληα. Γελ είλαη ην γατδνύξη λα ξνπθάεη κόλν ηα θαιά θη αξγόηεξα ηεο άιιεο λα ηεο έξζεη θαηαθέθαια. Κάηη πξέπεη λα ζθεθηεί γηα λα ηεο ην δείμεη. ηαλ όκσο ήξζε ε επόκελε λύρηα θιείζηεθε ζην δσκάηηό ηνπ, ελώ ε επηζπκία λα πάεη θνληά ηεο ήηαλ κέζα ηνπ πηεζηηθή θαη αθέξαηα. Πήξε έλα βηβιίν λα δηαβάζεη, αιιά καηαίσο. Σν κπαιό ηνπ δελ κπνξνύζε λα ζπγθεληξσζεί ζην θείκελν. Αξγά ηελ λύρηα ρηύπεζε ε πόξηα ηνπ. Ζ Ράληα ηνλ ξώηεζε αλ ζέιεη ηίπνηα. Από ην ζηόκα ηνπ δελ βγήθε κηιηά, αιιά ηα κάηηα ηνπ κηινύζαλ θαζαξά γηα ηελ εζσηεξηθή ηνπ επηζπκία. Σνλ πιεζίαζε θαη ηνλ μαλαξώηεζε: - Θεο θάηη Λάκπξν; Αληί απάληεζεο, έηζη όπσο ήηαλ ζην θξεβάηη, ηελ αγθάιηαζε ζηε κέζε θη έρσζε ην πξόζσπό ηνπ αλάκεζα ζηα πόδηα ηεο. Γε ρξεηαδόηαλ θάηη πεξηζζόηεξν. Ζ άιιε ηνλ αγθάιηαζε ζθηθηά θαη ηνπ είπε: - Πάξε κε αγόξη κνπ, πάξε κε. Αρ ζεέ κνπ! Πόζν ζε ζέισ!
20
Έηζη ππήξμε κηα επαλάιεςε κε ηελ ίδηα εξσηηθή ηθαλνπνίεζε κόλν πνπ ηώξα ην ζπκβάλ έγηλε ζην δσκάηην ηνπ θαη ζην κνλό θαη ιίγν άβνιν θξεβάηη δελ κπνξνύζαλ λα θνηκεζνύλ θη νη δπν. Ζ Ράληα ηνπ πξόηεηλε λα πάλε ζην δσκάηηό ηεο, αιιά απηνύ ηνπ θιείλαλε ηα κάηηα θαη δε ζέιεζε λα ζεθσζεί. κσο όηαλ ην πξσί μύπλεζε ηνλ πεξίκελε πάιη έλα ιαρηαξηζηό πξσηλό. Σνπ άξεζε θπζηθά θάηη ηέηνην, αιιά είρε θαη ηηο ηύςεηο ηνπ. Μήπσο εθκεηαιιεύεηαη ηελ θαηάζηαζε; Πξέπεη θάηη λα ζθεθηεί θαη λα μεθαζαξίζεη ηελ θαηάζηαζε;
8. Η λέα θαηάζηαζε Έηζη όκνξθα πέξαζαλ αξθεηέο κέξεο ρσξίο λα γίλεη θακηά ζπδήηεζε γηα ηε ζρέζε ηνπο. Τπήξμαλ επαλαιήςεηο ζε κεξηθέο αθόκα λύρηεο, πνπ θαη νη δπν ηηο απόιαπζαλ, αιιά ηδηαίηεξα ε Ράληα πνπ έπιεε ζε πειάγε επηπρίαο. ην ηέινο ν Λάκπξνο απνθάζηζε ηελ επόκελε θίλεζή ηνπ. Ίζσο λα ήηαλ ιίγν ρνληξνθνκκέλε, ίζσο λα πιήγσλε ηε Ράληα, αιιά δε γηλόηαλ θαη δηαθνξεηηθά. Υξεηαδόηαλ μεθαζάξηζκα. Έπξεπε λα ηελ πξνζγεηώζεη, λα κελ ζηεξίδεηαη ζπλαηζζεκαηηθά πάλσ ηνπ. Ζ κεηαμύ ηνπο ζρέζε δελ είρε κέιινλ Δλδηάκεζα ήηαλ νη κέξεο ησλ δηαθνπώλ ηνπ Πάζρα θαη ε άιιε ηνπ είπε πόζν άζρεκα πέξαζε θη όηαλ επέζηξεςε ζηελ Αζήλα ην βξάδπ εθείλν θόιιεζε απειπηζκέλα πάλσ ηνπ. Σν πξάγκα άξρηζε λα ηνπ γίλεηαη ηδηαίηεξα πηεζηηθό. Κάπνηα ζηηγκή ην ηόικεζε. Έλα κεζεκέξη έθεξε ζην δσκάηην ηνπ ηελ Βηβή πνπ εδώ θαη θαηξό ηνπ έθαλε ζηελό καξθάξηζκα θη απηόο, κέρξη ηώξα δελ ελέδηδε ζηελ πίεζε. Μόιηο ηεο ην πξόηεηλε ε άιιε δέρηεθε ακέζσο. Δπίηεδεο έθαλε ζηελ είζνδν θάπνην ζόξπβν γηα λα αθνπζηεί ε άθημή ηνπ. Ζ Ράληα ηνλ άθνπζε θη έβγαιε ην θεθάιη ηεο έμσ από ηελ θνπδίλα κε κηα έθθξαζε γεκάηε απνξία θαη πόλν. Οη εξσηηθέο πεξηπηύμεηο ηνπ λένπ δεύγνπο είραλ ηνπο αληίζηνηρνπο ζνξύβνπο πνπ δε ζηακαηνύζαλ από ηνπο ηνίρνπο ηνπ δσκαηίνπ ηνπ θαη δηαρένληαλ ζ’ όιν ην ρώξν.
21
ηαλ κεηά δπν ώξεο βγήθαλ από ην δσκάηην ηνπο ν Λάκπξνο είδε ηε Ράληα λα είλαη γνλαηηζκέλε ζηελ πόξηα ηεο θνπδίλαο θαη ην πξόζσπό ηεο λα είλαη πληγκέλν ζην ζησπειό θιάκα. Δπηπρώο ε Βηβή δελ θαηάιαβε ηίπνηα αθνύ ηελ έζπξε γξήγνξα έμσ από ην ζπίηη. ηαλ ην βξάδπ επέζηξεςε ζην ζπίηη ε Ράληα δελ έδσζε ζεκεία δσήο. Σν ίδην ζπλέβε θαη ηηο επόκελεο κέξεο. αλ λα ηελ είρε θαηαπηεί ε γε. Ζ αιήζεηα είλαη όηη ε Ράληα δελ ήζειε λα παξνπζηαζηεί κπξνζηά ηνπ γηαηί ζηελ απόγλσζή ηεο δελ ήμεξε πσο ζα ραιηλαγσγήζεη ηηο αληηδξάζεηο ηεο. Κξπβόηαλ, αιιά κέζα ζην ζπίηη. Ο άιινο, αλ ήζειε λα ηε δεη, ήμεξε ην δξόκν. Οη πόξηεο δελ ήηαλ θιεηδσκέλεο. Άξα θη απηόο δελ ήζειε ή δελ ηνικνύζε. Ζ ίδηα έπξεπε λα μεθαζαξίζεη ηε ζέζε ηεο απέλαληί ηνπ θαη ην είδνο ηεο ζρέζεο ηνπο ζηε ζπλέρεηα. ε θακηά πεξίπησζε δε κπνξεί λα ηα έρεη καδί ηνπ. Λίγν πνιύ ήμεξε όηη ε ζρέζε απηή ζα είρε ην ηέινο ηεο. Απιώο ν αγξνίθνο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ηεο ην έθεξε ηελ πιήγσζε κ’ έλα πόλν πνπ ηόζν έληνλν δελ είρε μαλαληώζεη. Εήιηα, πίθξα θαη αηζζήκαηα επηζεηηθόηεηαο. ια καδί. Ήμεξε. Μηθξό θνξηηζάθη δελ ήηαλ, νύηε είρε ηίηινπο ηδηνθηεζίαο γηα ηνλ αγαπεκέλν ηεο Λάκπξν. Απηόο ήηαλ πνπ ηεο ράξηζε ηηο καγηθέο βξαδηέο, πνπ ηελ έθαλε θνηλσλό ζηηο δπλαηέο αηζζήζεηο θη απηό δελ πξέπεη πνηέ λα ην μεράζεη, νύηε λα ην ππνηηκήζεη. ζν θη αλ πιεγώζεθε ν Λάκπξνο είλαη ην πην πνιύηηκν πξόζσπν ζηε δσή ηεο, καδί κε ηνπο γνλείο ηεο. - Καη ηώξα ηη θάλνπκε θπξία; ξώηεζε ηνλ εαπηό ηεο, αιιά ρσξίο λα έρεη θηόιαο ηελ απάληεζε ζην εξώηεκα ηεο. κσο ηηο ηειεπηαίεο κέξεο θαη κηα άιιε δηάζηαζε άξρηζε λα ηελ αλεζπρεί. Μηα παξάμελε αδηαζεζία ηελ πεξηηξηγύξηδε. Εαιάδεο, εκεηνί, αίζζεζε θνύξαζεο θαη όια ηα παξεπόκελα. αλ θαξθί ηεο κπήθε ε ππνςία: - Λεο; είπε από κέζα ηεο. Αδύλαηνλ. Σόζα ρξόληα πξνζπάζεηαο κε ηνλ άληξα ηεο δελ ζηεθαλώζεθαλ από επηηπρία. Καη κε κεξηθέο βξαδηέο κε ην Λάκπξν ην ζαύκα 22
ζπλέβε; Άξα ε αηεθλία δελ νθεηιόηαλ ζηελ ίδηα, κα ζην ζπγρσξεκέλν άληξα ηεο. Μαθάξη Υξηζηέ κνπ! Αλ είλαη αιήζεηα, θαινδερνύκελν ζέιεη λα είλαη. Θα γίλεη κάλα θαη κάιηζηα κε ηνλ Λάκπξν. Ση επηπρία! Σελ επόκελε κέξα έθιεηζε ξαληεβνύ κε έλαλ γπλαηθνιόγν ν νπνίνο επηβεβαίσζε ηε ραξκόζπλε είδεζε. Ναη! Ήηαλ έγθπνο. Σα ιόγηα ήξζαλ ακέζσο ζην κπαιό ηεο: - Σν παηδί είλαη δηθό κνπ θαη ην ζέισ. Ήδε από ζήκεξα ην αγαπώ θαη βάδσ λέν ζθνπό ζηε δσή κνπ δίλνληαο ηελ ππόζρεζε λα ην κεγαιώζσ όζν θαιύηεξα γίλεηαη. ίγνπξα ζα αθνπζηνύλ πνιιά από γλσζηνύο θαη πεξίνηθνπο, αιιά δε κε λνηάδεη θαζόινπ. Αο πνπλ όηη ζέινπλ.
9. Ο ρσξηζκόο Καη κε ηνλ Λάκπξν ηη ζα γίλεη; Γελ ζα ηνπ πεη ηίπνηα. Από ηε κηα δε ζέιεη λα ηνπ αλαζηαηώζεη ην κέιινλ θη από ηελ άιιε δε ζέιεη λα ην κνηξαζηεί κε θαλέλαλ. Δίλαη όιν δηθό ηεο. Ζ εθαηέξσζελ ζησπή ζπλερίζηεθε θαη ηεο επόκελεο κέξεο. Οη ηκεκαηηθέο εμεηάζεηο ηνπ Ηνύλε ηειείσζαλ θη ν Λάκπξνο ζα έθεπγε γηα ηελ πόιε ηνπ όιν ην ππόινηπν θαινθαίξη. Ο κεηαμύ ηνπο ραηξεηηζκόο ήηαλ έλα ζρεδόλ ςπρξό θηιί. Σίπνηε άιιν. Ζ Ράληα θξάηεζε ην κπζηηθό ηεο θαη ίζσο απηόο ν ρσξηζκόο λα ηελ βόιεπε θηόιαο. Ο Λάκπξνο ζα ήζειε έλα ηίκην, ρσξίο εληάζεηο, μεθαζάξηζκα ηεο πεξηπέηεηαο ηνπο, αιιά από ηε κεξηά ηεο δελ έγηλε θακηά λύμε θη απηόο, ην αδύλαην κέξνο ηεο ζρέζεο - έηζη πίζηεπε - δε βξήθε ην ζάξξνο λα ηελ επραξηζηήζεη γηα ηελ πνιύπιεπξε ζηήξημή ηεο όιν απηό ην δηάζηεκα. Μύξηδε αηκόζθαηξά νξηζηηθνύ ρσξηζκνύ, αιιά κήπσο θη ν ίδηνο δελ ην επέηεηλε κε ηελ απάλζξσπε πξσηνβνπιία ηνπ; Ίζσο ζα ρξεηαδόηαλ κηα ζπγλώκε εθ κέξνπο ηνπ; Ούηε απηό ην ηόικεζε. Πίζσ ηνπο έκεηλαλ εθθξεκόηεηεο, ρσξίο λα μέξεη αλ ζα ηνπο δνζεί ε επθαηξία λα ηα μεθαζαξίζνπλ θάπνηε.
23
ηε δηάξθεηα ηνπ απνραηξεηηζκνύ ε Ράληα έζθηγγε κε δύλακε ην ζηόκα ηεο λα κελ μεθύγεη ν ρείκαξξνο ιέμεσλ, αηζζεκάησλ θαη επηζπκηώλ. ρη δε ζα ηνπ πεη θνπβέληα. Ίζσο έηζη είλαη θαιύηεξα. Πεξηζζόηεξν γηα ηνλ Λάκπξν. Να ηνλ πξνζηαηεύζεη ζέιεη. Απηό είλαη ην θπξίαξρν αίζζεκα κέζα ηεο. Να κελ ηνλ κπιέμεη ζηνλ θπθεώλα ησλ ππνρξεώζεσλ πνπ κε ηνλ εξρνκό ηνπ παηδηνύ ζα δεκηνπξγνύληαλ ζην κέιινλ. Ήξζε ν επηέκβξεο θαη πιεζίαδε ν ρξόλνο ηεο επηζηξνθήο ηνπ Λάκπξνπ ζηελ Αζήλα. Σώξα ηα πξάγκαηα δπζθόιεπαλ πεξηζζόηεξν, γηαηί ε εγθπκνζύλε ηεο ήηαλ εκθαλήο παξά ηα θαξδηά ξνύρα πνπ θνξνύζε θαη πνπ ηα είρε ξάςεη κε ηα ίδηα ηεο ηα ρέξηα. ηαλ απηό έγηλε, ηελ θνίηαμε απιώο κε απνξία ιέγνληάο ηεο: - Μάιινλ έβαιεο θηιά ην θαινθαίξη. - Ναη, Φαίλεηαη άλνημε ε όξεμή κνπ! Σνπ είπε έρνληαο ηελ απάληεζε ζην ηζεπάθη έηνηκε από θαηξό. Ο λεαξόο δελ είρε εκπεηξία ηέηνησλ γεγνλόησλ, νύηε θαη ηελ παξαηεξεηηθόηεηα ηνπ κέζνπ αλζξώπνπ. Έηζη δελ πέξαζε απ’ ην κπαιό ηνπ ην ελδερόκελν ηεο εγθπκνζύλεο. Απηό ηελ αλαθνύθηζε θάπσο απ’ ηελ αγσλία πνπ ηελ θπλεγνύζε θαη ηεο έδσζε έλα πεξηζώξην ρξόλνπ. Άιισζηε ήηαλ πξνεηνηκαζκέλε θαη γη απηό ην ελδερόκελν. Θα αξληόηαλ θάζεηα ηελ νπνηαδήπνηε δηθή ηνπ επζύλε θαη είρε έηνηκε κηα θαληαζηηθή ηζηνξία κε ηξίην άηνκν, κε ην νπνίν είρε εδώ θαη θαηξό παξάιιειε ζρέζε καδί ηνπ. Ναη, ρσξίο θακηά ακθηβνιία. Απηόο ζα ήηαλ ν θαληαζηηθόο παηέξαο ηνπ παηδηνύ ηεο. Σειεία θαη παύια! Σελ αγσλία απηώλ ησλ κελώλ ηελ έιπζε ν Λάκπξνο όηαλ ηεο είπε όηη δπζηπρώο πξέπεη λα κεηαθνκίζεη. Έλαο ζπκπαηξηώηεο ηνπ δέρεηαη λα ηνλ θηινμελήζεη δσξεάλ ζην δηακέξηζκά ηνπ πνπ βξίζθεηαη θηόιαο πνιύ θνληά ζηε ζρνιή θαη ηνλ βνιεύεη. - Με ζπγρσξείο κσξέ Ράληα. Ξέξεηο όηη δε κπνξώ λα αγλνήζσ ηελ πξνζθνξά.
24
- Να παο Λάκπξν. Μελ ην ζπδεηάο θαζόινπ. Δγώ ζα βξσ άιιν λνηθάξε. ε δπν κέξεο έβαιε ην θησρό λνηθνθπξηό ηνπ ζε έλα ηξίθπθιν κεηαθνξώλ πνπ βξήθε θάπνπ θνληά θαη ε θάζε απηή ηεο δσήο ηνπ έθιεηζε ηνπιάρηζηνλ πξνο ην παξόλ. Ο ηειεπηαίνο ραηξεηηζκόο είρε κηα ζπγθίλεζε, αθνύ ηνπο ζπλέδεαλ θνηλέο κλήκεο, αιιά γηα ηε Ράληα πνπ ήμεξε πεξηζζόηεξα ε ζηηγκή ήηαλ αθόκα πην ζνβαξή. ηαλ αγθαιηάζηεθαλ γηα ηειεπηαία θνξά ν Λάκπξνο, ηελ έζθημε πάλσ ηνπ θαη ηεο ςηζύξηζε ζην απηί: - ’ επραξηζηώ γηα όια Ράληα. Γε ζα ζε μεράζσ πνηέ! - Δληάμεη θαιέ κνπ. Να πξνζέρεηο. Με πξνζπάζεηα ζπγθξάηεζε ηα δάθξπα πνπ ηεο έξρνληαλ ζηα κάηηα, ηδηαίηεξα όηαλ ηα ζώκαηά ηνπο γηα ύζηαηε θνξά ήξζαλ ζε επαθή. Σν λέν παηδί-εξαζηήο ηεο δελ ήμεξε όηη ρσξίο λα ην θαηαιάβεη «άθνπζε» ηνπο ρηύπνπο ηεο λέαο θαξδηάο πνπ κεγάισλε κέζα ηεο θαη πνπ ήηαλ ν θνηλόο θαξπόο ηελ αιεζκόλεηεο έλσζήο ηνπο - Να παο ζην θαιό Λάκπξν. Να μέξεηο όηη πάληα ζα ζε ζπκάκαη. Καιή ζπλέρεηα ζηηο ζπνπδέο ζνπ. Με καο μεράζεηο εληειώο. Απηό ήηαλ. Σώξα δελ είρε ηνλ θίλδπλν λα θαηαιάβεη ν Λάκπξνο ην ηί δηαδξακαηίδεηαη. Αιιά ππήξραλ πνιιά άιια πξνβιήκαηα θη όια έπξεπε κόλε ηεο λα η’ αληηκεησπίζεη θαη λα ηα μεπεξάζεη.
Κεφάλαιο δεύτερο 25
10. Νένο πξνζαλαηνιηζκόο Μηα πίθξα ηνπ έκεηλε ζην ζηόκα όηαλ γηα ηειεπηαία θνξά ν Λάκπξνο έβιεπε ηε γιπθηά κνξθή ηεο Ράληαο λα ηνλ ραηξεηά κε ην ζεθσκέλν ρέξη θαη ην κεηαθνξηθό ηξίθπθιν, πνπ κεηέθεξε ηα πξάγκαηα θη απηόλ, λα ζηξίβεη ην δξόκν θαη ε κνξθή ηεο λα ράλεηαη απ’ ην νπηηθό ηνπ πεδίν. Πξέπεη λα ην παξαδερζεί. Ήηαλ έλα γατδνύξη κε πεξηθεθαιαία. Ση ρξεηαδόηαλ, κσξέ, απηή ε ρνληξάδα κε ηε Βηβή; Ήηαλ απαξαίηεηε ελέξγεηα; Γε κπνξνύζε λα βξεη κηα πην επγεληθή ιύζε λα ηεο πεη ην αλαπόθεπθην; Ζ Ράληα ηνπ πξόζθεξε απιόρεξα ηελ αγάπε ηεο ρσξίο λα απαηηήζεη θακηά αληαπόδνζε θη απηόο ην αληαπόδσζε κε πηζώπιαην ρηύπεκα. Ζ θαθνκνίξα, δηαθξηηηθή κέρξη ηα άθξα, δελ ηνπ είπε θνπβέληα. κσο ηνπ ην έδεημε εκκέζσο θαη κε πνιινύο ηξόπνπο - ρσξίο παξάπνλα θαη γθξίληεο - πόζν πνιύ ηελ πιήγσζε θαη έηζη αθήλεη πίζσ ηνπ αλνηρηνύο ινγαξηαζκνύο θαη εζηθά ρξέε. Ζ θπγή ηνπ από ην ζπίηη είρε λα θάλεη κε έλα θαηλνύξην ζηνηρείν, πνπ κπήθε ζηε δσή ηνπ. Δληειώο αλεμάξηεην από ηε ζρέζε ηνπ κε ηε Ράληα. Απιώο ζπλέπεζε ρξνληθά θαη ηνλ βόιεπε κε ηελ πξόηαζε πνπ ηνπ έθαλε ν Σάζνο, θίινο θαη ζύληξνθνο ζηηο λέεο αζρνιίεο πνπ ζα απνξξνθνύζαλ κεγάιν ρξόλν απ’ ηε δσή ηνπ ζην επόκελν άκεζν κέιινλ. Ήηαλ κηα δπλαηή, γεκάηε θιόγα θαη πίζηε παξέα θίισλ απνθαζηζκέλε λα δερηεί ηηο ζθιεξέο ζπλέπεηεο γηα εθείλε ηελ επνρή πνπ είρε ε ελαζρόιεζε κε ηηο πνιηηηθέο δξαζηεξηόηεηεο ζην πιεπξό ηεο αξηζηεξάο. Ηδηαίηεξα γηα εθείλνπο πνπ είραλ αξρηθό όλεηξν λα δηδάμνπλ ζε δεκόζηα ζρνιεία απηά γηα ηα νπνία ζπνύδαζαλ. Έλα ήηαλ ζίγνπξν ηόηε. Ζ ζπκπαξάηαμε κε ηελ αξηζηεξά έθιεηλε εμαξρήο θη εξκεηηθά ην δξόκν δηνξηζκνύ ζε δεκόζην ζρνιείν. Αιιά γηα ηνλ λέν πνπ εκθνξείηαη από ηδαληθά νη ζπλέπεηεο θαη νη ζπζίεο ήηαλ ην ηίκεκα πνπ έρνπλ πάληα ζηνλ άλζξσπν νη δίθαηνη αγώλεο.
26
Αο ζπκεζνύκε όζνη ηα πξόιαβαλ θη αο ελεκεξσζνύλ όζνη ήξζαλ ζηε δσή αξγόηεξα, όηη ηόηε ε ζπκπαξάηαμε ζνπ ζην πιεπξό ηεο αξηζηεξάο είρε ην ηίκεκά ηεο. Χο παξάδεηγκα λα αλαθέξσ όηη ε αζηπλνκία δελ «απσζνύζε» νύηε ακπλόηαλ αιιά θηύπαγε ζην ςεηό. Αλ θάπνηνη ζήκεξα ηε ζπκπεξηθνξά ηεο Αζηπλνκίαο ηελ ραξαθηεξίδνπλ σκή βία, γηα λα πεξηγξάςνπκε ηελ ζπκπεξηθνξά ηεο επνρήο πξέπεη λα επηθαιεζηνύκε ηελ ηθαλόηεηα ηνπ γισζζνπιάζηε Παιακά ή ηνπ Καδαληδάθε λα βξνύκε ηα θαηάιιεια επίζεηα πεξηγξαθήο ηνπο. Απηό ήηαλ ην ραξαθηεξηζηηθό ηνπ Λάκπξνπ. ηαλ αζρνινύηαλ κε θάηη πνπ ζα ηνλ ελέπλεε δηλόηαλ νιόζεξκα δίλνληαο ρξόλν, θόπν, αηζζήζεηο ζην λέν ηνπ ελδηαθέξνλ. Ίζσο έηζη λα εξκελεύεηαη όηη δελ πξόζεμε ηελ θαηάζηαζε ηεο Ράληαο. κσο αο εηπσζεί θαη ην αλάπνδν. Καη ηη ζα γηλόηαλ αλ ην θαηαιάβαηλε; Θα ηα παξαηνύζε όια γηα ράξε ηεο; Γελ είκαη θαζόινπ ζίγνπξνο όηη ζα έθαλε ζύληνκα κηα ηόζν νινθιεξσηηθή ζηξνθή. Άιισζηε ηί βνήζεηα ζα κπνξνύζε λα ηεο πξνζθέξεη απηόο. Δπηπρώο ε Ράληα δηέζεηε ηνλ θνηλό λνπ γηα λα ηνλ πξνθπιάμεη. Σν ηί ζα γίλεη ζην κέιινλ θαλείο δε κπνξνύζε από ηώξα λα ην πξνβιέςεη. Οη ηξνρνί ηεο ηζηνξίαο έρνπλ δηθέο ηνπο αλεξκήλεπηεο ινγηθέο, πνπ ν θνηλόο λνπο δελ κπνξεί λα ηνπο πξνβιέςεη. 11. Η γέλλεζε ηνπ παηδηνύ Ζ Ράληα έπξεπε κέζα ζε ζηελά ρξνληθά πεξηζώξηα λα θιείζεη κηα ζεηξά εθθξεκόηεηεο. Ζ ζπληεξεηηθή νηθνλνκηθή δηαρείξηζε όια ηα ρξόληα, ηεο είραλ αθήζεη έλα κηθξό θνκπόδεκα. ρη ηίπνηα ηδηαίηεξν, αιιά ζα κπνξνύζε λα θαιύςεη ηηο έθηαθηεο αλάγθεο ηεο γέλλαο θαη ηα έμνδα ηνπ παηδηνύ, ηνπιάρηζηνλ ζηελ αξρή. Σν δσκάηην ην λνίθηαζε ζε κηα θνηηήηξηα ηεο Ννκηθήο, πνπ ζύληνκα έγηλε θίιε ηεο θαη πξνζθέξζεθε λα ηε ζπλνδεύζεη όηαλ έξζεη ε ώξα ζην καηεπηήξην. Γηα ηελ έιιεηςε ηνπ παηέξα ε δηθαηνινγία ήηαλ απηή πνπ ζα έιεγε ζηνλ Λάκπξν δηαλζηζκέλε κε λέεο ιεπηνκέξεηεο: 27
- Σα ζπάζακε ζηελ πνξεία Νηίλα. ηαλ ηνπ είπα γηα ηελ εγθπκνζύλε έθαλε κνύηξα θαη είπε όηη δελ κπνξεί λα αλαιάβεη ηέηνηεο επζύλεο. Ήδε από ηνλ πξώην ηνπ απνηπρεκέλν γάκν έρεη δπν παηδηά θαη δελ ρξεηάδεηαη άιια, κνπ είπε. Δγώ όκσο ην ήζεια πνιύ θη έηζη νη δξόκνη καο ρώξηζαλ. Γπζηπρώο δελ ήηαλ άμηνο ηεο εκπηζηνζύλεο κνπ. Απηά ζα έιεγε θαη ζ’ όζνπο ζα ηελ ξσηνύζαλ από ηε γεηηνληά θαη ηνπο ιίγνπο γλσζηνύο. Σε ζρέζε ηεο κε ηνλ Λάκπξν ηελ θξάηεζε ζαλ πνιύηηκν κπζηηθό κέζα ζηα θπιινθάξδηα ηεο θαξδηάο ηεο. Απηή θαη κόλν απηή ζα ήμεξε ηελ αιεζηλή ηαπηόηεηα ηνπ παηέξα ηνπ παηδηνύ ηεο. Καλέλαο άιινο, νύηε αθόκα θη ν πξαγκαηηθόο ηνπ παηέξαο. Έηζη έπξεπε. Έηζη ζα γηλόηαλ Ζ άγηα ώξα λα γίλεη κάλα έθηαζε θαη κ’ έλαλ πόλν γέλλεζε κηα παλέκνξθε θόξε. Σξηάκηζη θηιά. Δπηηέινπο άξγεζε, αιιά νινθιεξώζεθε σο γπλαίθα. Απηό ην όκνξθν πιαζκαηάθη πνπ δαγθώλεη εδνληθά ηε ξώγα ζην ζηήζνο ηεο είλαη θαξπόο κηαο βαζεηάο αγάπεο. Ίζσο λα κελ ήηαλ ακνηβαία αιιά από ηελ πιεπξά ηεο ήηαλ απιόρεξε θη άξρηζε εθείλε ηε καγηθή λύρηα πνπ γηα πξώηε θνξά έδεζε καδί ηνπ εθείλε ηελ αιεζκόλεηε θνξύθσζε. Οη εκεξνκελίεο ηαηξηάδνπλ απόιπηα. Σν απνθάζηζε απ’ ηελ αξρή. Θα δώζεη ζηε θόξε ηεο ην όλνκα ηεο αγαπεκέλεο ηεο κάλαο. Μαξία, ην όλνκα ηεο Παξζέλαο Παλαγηάο. Ννλά; Ζ Νηίλα. Μηα ραξά θνξίηζη είλαη. Άιισζηε κήπσο έρεη θη άιιε ελαιιαθηηθή ιύζε; Έηζη θη έγηλε. Γηα λα ζπκπιεξώζεη ην εηζόδεκά ηεο άξρηζε ζηγά–ζηγά λα αζθεί ην επάγγεικα ηεο κνδίζηξαο. Μπνξεί λα κελ ηα ήμεξε όια, αιιά ζηελ πνξεία ζα ηα κάζαηλε. Σν είπε αξηζηεξά δεμηά ζε θίινπο θαη γλσζηνύο, ζηα καγαδηά πνπ ε ίδηα ςώληδε. Σξώγνληαο έξρεηαη ε όξεμε. Σν γαινύρεκα ηεο θόξεο ηεο, ε θηιία θαη ζηήξημε από ηελ θνπκπάξα θαη θίιε Νηίλα, νη επηδηνξζώζεηο ζε ξνύρα, ην ξάςηκν θάπνησλ θαηλνύξγησλ γέκηδαλ όιν ην ρξόλν ηεο θαη ηεο έδηλαλ δύλακε λα ζπλερίδεη κε αηζηόδνμν κάηη
28
ηε δσή. Σηο λύρηεο όηαλ ν ύπλνο θαζπζηεξνύζε λα έξζεη κέζα ζην ζθνηάδη έθεξλε ζην κπαιό ηεο ηνλ αγαπεκέλν ηεο Λάκπξν - Πνύ λα βξίζθεηαη άξαγε, ν θαιόο κνπ; Με ηί λα αζρνιείηαη ηώξα; Έζησ γηα κηα ζηηγκή κε θέξλεη ζην κπαιό ηνπ; Απαληήζεηο δελ ππήξραλ γηαηί όινη νη δξόκνη επαθήο καδί ηνπ ήηαλ θνκκέλνη.
12. Ο Λάκπξνο αλαπνιεί Ο Λάκπξνο είρε πηα ηαθηνπνηεζεί ζην λέν ζπίηη ηνπ θίινπ ηνπ Σάζνπ. Καη νη δπν - καδί κε άιινπο - ήηαλ δξαζηήξηα κέιε ηεο επίζεκεο λενιαίαο ηεο αξηζηεξάο. Απηό είρε κηα ζεηξά ζπλέπεηεο. Πξώηνλ ηνπο έηξσγε κεγάιν κέξνο ηνπ ρξόλνπ ηνπο ζε ζπλεδξηάζεηο νξγάλσλ, αρηίθ, ζπγθεληξώζεηο θαη ζην κόληκν παηρλίδη ηεο επνρήο, θιέθηεο θη αζηπλόκνη, αθνύ όιεο νη απόπεηξεο γηα ζπγθεληξώζεηο, ραξαθηεξίδνληαλ απζαίξεηα σο παξάλνκεο. Ζ ελεξγή ελαζρόιεζε αθόκα βξηζθόηαλ ζηε θάζε ηεο έμαξζεο, έηζη πνπ αθόκα δελ έβαδε εξσηήκαηα γηα ηελ νξζόηεηα ησλ ζέζεσλ θαη ησλ ζηόρσλ. Σα πξάγκαηα ζε απηήλ ηε θάζε ήηαλ μεθάζαξα: «Σν δίθην είλαη κε ην κέξνο καο θαη νη αδηθίεο αθνξνύλ ηνπο άιινπο». Έηζη ε θαζεκεξηλή παξαθνινύζεζε ησλ καζεκάησλ ζηε ζρνιή θαη ε έγθαηξε εθπιήξσζε ησλ ππνρξεώζεσλ, πνπ νη ζπνπδέο απαηηνύλ, πήγαλ πεξίπαην, κε ζπλέπεηα λα ζπζζσξεύνληαη νη εθθξεκόηεηεο θαη κε απνηέιεζκα λα παίξλεη παξάηαζε ην πέξαο ησλ ζπνπδώλ ηνπ ηε πεξίνδν πνπ ην ηνπίν είλαη θαζαξό ε θαηάζηαζε είλαη αλαθνπθηζηηθή θαη ζε γεκίδεη κε όξεμε θαη δύλακε λα ζπλερίζεηο ηνλ αγώλα. Γε ζε ηαιαλίδνπλ εξσηήκαηα θη ακθηβνιίεο. Αξθεηά αξγόηεξα άξρηζαλ λα αλαθύνληαη ηα πξώηα εξσηεκαηηθά γηα ηελ επάξθεηα ηεο εγεηηθήο νκάδαο θαη γηα ηελ ηθαλόηεηά ηεο λα εθπνλήζεη έλα αμηόπηζην ελαιιαθηηθό ζρέδην. Αθόκε πην αξγόηεξα άξρηζαλ νη επζείεο ακθηζβεηήζεηο θαη εκθαλίζηεθαλ ηα πξώηα
29
ξήγκαηα κέζα ζηελ παξάηαμε. Πξνο ην παξόλ θπξηαξρνύζε ε απόιπηε πίζηε, ν ελζνπζηαζκόο θαη ε κνλνιηζηθόηεηα. Κάπνηα ζηηγκή ν Λάκπξνο βπζίζηεθε ζηελ αλαπόιεζε. Σν κπαιό ηνπ ηαμίδεςε ζην παξειζόλ θαη θπξίσο ζηα παηδηθά ρξόληα. Πνηνί, αιήζεηα, ήηαλ νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ ηνλ νδήγεζαλ λα ζηξαθεί ζηελ αξηζηεξά; Να γίλεη νπαδόο ηεο θαη λα δηαζέζεη ηνλ εαπηό ηνπ ζηε πξαγκάησζε ησλ ζθνπώλ ηεο. Πξώηα ε αηκόζθαηξα ησλ παηδηθώλ ηνπ ρξόλσλ, νη πιηθνί όξνη, όξνη ζηέξεζεο πνπ ζθξάγηζαλ ηα πξώηα ρξόληα ηεο δσήο. Μεηά νη άλζξσπνη ηεο γεηηνληάο, ηα θπλεγεηά πνπ θπξηάξρεζαλ κε ηελ επηθξάηεζε ηεο κηαο παξάηαμεο, κεηά ηελ απειεπζέξσζε από ηνπο Γεξκαλνύο. Δίλαη ε αλζξώπηλε ηάζε λα ζπκπαξαηάζζεηαη θάπνηνο κε ηνλ αδύλαην, κε ηνλ θπλεγεκέλν, ηδηαίηεξα όηαλ νη πξάμεηο απηέο γίλνληαη από αλζξώπνπο πνπ ζηε κεγάιε πιεηνςεθία ηνπο είλαη άλζξσπνη ηνπ ζρνηληνύ θαη ηνπ παινπθηνύ, άηνκα ηεο θαηώηαηεο ζηάζκεο πνπ κύξηζαλ ιεειαζία θαη καδεύηεθαλ λα πάξνπλ ην θαηά ην δπλαηόλ κεγαιύηεξν κεξίδην ζηε κνηξαζηά. Όζηεξα πξνζηέζεθαλ νη πεξηγξαθέο από αλζξώπνπο πνπ ηα ππέζηεζαλ ζην πεηζί ηνπο ηηο πεξηπέηεηεο ζηα μεξνλήζηα θαη ηηο θπιαθέο, ε πεξηγξαθή ησλ πόλσλ αλζξώπσλ πνπ άλεπ ιόγνπ θαη αηηίαο έραζαλ αγαπεκέλα πξόζσπα ζηε δηάξθεηα απηώλ ησλ ρξόλσλ, νη άδηθνη αθαληζκνί θαη νη αθξαίνη εξσηζκνί απιώλ αλζξώπσλ, πνπ ζηάζεθαλ πεξήθαλα απέλαληη ζηα εθηειεζηηθά απνζπάζκαηα θξαηώληαο αθέξαηα ηελ αμηνπξέπεηά ηνπο. Ση ηξάβεμαλ ρηιηάδεο θαη ρηιηάδεο άλζξσπνη λα ππεξαζπηζηνύλ απηά πνπ πίζηεςαλ θη νλεηξεύηεθαλ; Ση αιήζεηα ηξάβεμε ν απιόο ιαόο πνπ κπιέρηεθε κε άδνιε αγάπε ζε όκνξθεο ηδέεο θαη ζήθσζε ην ζηαπξό ηνπ καξηπξίνπ θαη ππέζηε βαζαληζηήξηα, πνπ νη πεξηγξαθέο ησλ καξηπξίσλ ηνπ Υξηζηνύ σρξηνύλ κπξνζηά ηνπο. Καη θαιά νη άζιηνη ληθεηέο. Σέηνηνη ήηαλ ηέηνηα έθαλαλ. Σν ηξαγηθό είλαη όηαλ απνθαιύθζεθε όηη απηέο νη ακέηξεηεο ζπζίεο θαηά έλα κεγάιν πνζνζηό νθείινληαλ θαη από νιέζξηα ζθάικαηα
30
ηεο δηθήο ηνπο εγεζίαο. Απηή ήηαλ ε ηξαγηθή απνθαζήισζε ησλ αξρηθώλ «πηζηεύσ» ηνπο. ρη! Ζ έληαμε ηνπ ζηελ αξρή δελ είρε θαλέλα ηδενινγηθό πεξίβιεκα. Γελ ήξζαλ ζηα ρέξηα ηνπ ηέηνηα βηβιία πνπ θπθινθνξνύζαλ ελ αθζνλία ρσξίο απηόο αθόκα λα ην μέξεη. Ήηαλ θπξίσο ζπλαηζζεκαηηθή ε έληαμε. Αηζζήκαηα ζπκπάζεηαο ζηνπο κελ θαη αληηπάζεηαο ζηνπο δε. Μέζα ζηα πξνεγνύκελα ζπκπιέθνληαλ αθόκα, ζαλ αρηαξκάο κηα ζεηξά πνιιά θαη δηάθνξα. Οη δηδαρέο ησλ δαζθάισλ ηνπ γηα ηε κεγάιε παξάδνζε θαη ηζηνξία ηνπ Διιεληζκνύ, γηα ηνπο κεγάινπο Έιιελεο ηνπ πλεύκαηνο θαη ηεο ηέρλεο ηε ρξπζή επνρή ηεο αξραηόηεηαο, γηα ηελ θόθθηλε κειηά θαη ην καξκαξσκέλν βαζηιηά, πνπ θάπνηα ζηηγκή ζα μππλήζεη θαη ζα ειεπζεξώζεη ην γέλνο από ηνλ Σνύξθηθν δπγό. Σνπο εξσηθνύο αγώλεο γηα ηελ απειεπζέξσζε θαη ηε επαλαζύζηαζε ηνπ θξάηνπο ησλ Διιήλσλ, νη πεξηπέηεηεο ζηε ζπλέρεηα κε θνξύθσζε ηελ ηξαγσδία ηεο κηθξαζηαηηθήο θαηαζηξνθήο, ν εζληθναπειεπζεξσηηθόο αγώλαο απέλαληη ζηνπο Ναδί θαηαθηεηέο θαη ηόζα αθόκα. Μαδί κε όια απηά ζπκπιέθνληαλ ε απηόκαηε αγάπε πνπ ληώζεη θάζε άλζξσπνο γηα ηνλ ηόπν πνπ γελλήζεθε θαη κεγάισζε. Σέινο δελ ήηαλ δπλαηόλ λα ηνλ άθελε αλεπεξέαζην ε έληνλε ζξεζθεπηηθή δσή θαη παξάδνζε ησλ παηδηθώλ ηνπ ρξόλσλ ζε κηα θνηλσλία όπνπ ε νξζνδνμία είλαη θνηλόο ηόπνο, ηνλ απαληάο ζε θάζε βήκα ζνπ θαη αθήλεη κέζα ζνπ βαζηέο κλήκεο. Δπηβάιιεη ηνλ απαξαίηεην ζεβαζκό. Μλήκεο από δηθνύο ζνπ αλζξώπνπο, πνπ πίζηεπαλ βαζεηά ζην ζεό θαη ηελ παλαγία θαη ε ζξεζθεία ήηαλ ην Άιθα θαη Χκέγα ηεο ύπαξμήο ηνπο. Μπνξείο εζύ λα πηζηεύεηο ή κπνξεί λα κελ πηζηεύεηο. Δθείλν πνπ δελ κπνξείο είλαη λα απαξλεζείο απηή ηελ παξάδνζε.
31
13. Κη ύζηεξα ήξζαλ νη κέιηζζεο Σν εξώηεκα αλαθύεηαη απηόκαηα κόλν ηνπ θαη απαηηεί κηαλ απάληεζή. Πνηόο ήηαλ ν ζπλδεηηθόο θξίθνο πνπ ηνπο δηαηεξνύζε αξξαγείο, ρσξίο δηελέμεηο, ρσξίο εξσηεκαηηθά, ηόζνπο αλζξώπνπο κε ηέηνηνπο δηαθόξνπο ραξαθηήξεο, κε ηόζεο πνηθίιεο αθεηεξίεο αιιά ην θπξηόηεξν θαη κε δηαθνξεηηθέο ηειηθέο ζηνρεύζεηο; Ίζσο ήηαλ ε θνηλή θαη θαθνηξάραιε κνίξα, ηα ίδηα θπλεγεηά, νη παξόκνηεο δπζθνιίεο, πνπ αληηκεηώπηδαλ από ηε ζπκπεξηθνξά ηεο θπξίαξρεο εμνπζίαο. Απηά απνηεινύζαλ ηελ ζπγθνιιεηηθή εθείλε νπζία πνπ ηνπο ζπγθξαηνύζε ελσκέλνπο ζηε δύζθνιε θάζε, πνπ πεξλνύζε ε παηξίδα. Έηζη δελ είλαη θαζόινπ παξάμελν όηη κε ηελ πξώηε δπλαηόηεηα ειεύζεξεο επηινγήο, κε ηελ πξώηε επθαηξία ειεύζεξεο αλάζαο κεηά ηελ αθόξεηε θαηαπίεζε, ήξζαλ ζηελ επηθάλεηα νη θαηαπληγκέλεο θαηαζηάζεηο. Σα δηαιπηηθά θαηλόκελα όηαλ αξρίζνπλ λα εθδειώλνληαη κέζα ζηνλ ίδην, ππνηίζεηαη, ηδενινγηθό ρώξν, ζπληεινύληαη κε ηδηαίηεξε ζθνδξόηεηα. Αλ ε δηαθσλία κε έλαλ ηξίην άγλσζην έρεη θάπνην βαζκό νμύηεηαο, ε δηαθσλία κε απηόλ πνπ πξνεγνπκέλσο ζηηηδόζνπλ ζηνλ ίδην ρώξν απνθηά νμύηεηα αθόκα ζθνδξόηεξε. Απηό είλαη παξαηεξεκέλν γηαηί ππεηζέξρνληαη θαη ηα πξνζσπηθά ζηνηρεία. Με ην ζπγθάηνηθό ηνπ Σάζν, ήηαλ απηνθόιιεηνη από ηελ αξρή. Ζ ίδηα θαηαγσγή, νη θνηλέο ζπλζήθεο δσήο ησλ παηδηθώλ ηνπο ρξόλσλ, ε ζπλερήο αληαιιαγή απόςεσλ κεηαμύ ηνπο ήηαλ νη ιόγνη πνπ ν έλαο ζεσξνύζε ηνλ άιιν αδειθό. Γάκσλ θαη Φηληίαο. Υξεηάζηεθε λα πεξάζνπλ αξθεηά ρξόληα ζηε δσή ηνπ γηα λα θαηαιάβεη ν Λάκπξνο θάπνηα απηνλόεηα πξάγκαηα πνπ ζε εθείλε ηε θάζε ηνλ πιήγσλαλ θαη ηνπ ήηαλ αλππόθνξα. Σνπ ήηαλ αλεμήγεην ην γεγνλόο όηη θάπνηνη, κέζα ζηελ νξγάλσζε, έβγαδαλ ηελ νπξά ηνπο έμσ όηαλ επηρεηξνύληαλ έλαο θαηακεξηζκόο εξγαζηώλ θαη πξαθηηθώλ θαζεθόλησλ. Μηιάκε γηα ηηο ππνρξεώζεηο πνπ δεκηνπξγνύληαη από ηηο αλάγθεο ιεηηνπξγίαο κηαο νξγαλσκέλεο
32
νκάδαο. Τπάξρνπλ θαη δε γίλεηαη αιιηώο. Δθείλν πνπ παξαηεξνύζε ήηαλ όηη πάληα νη ίδηνη άλζξσπνη έζεξλαλ ην θαξόηζη θαη ηηο έβγαδαλ εηο πέξαο. Μεξηθνί είραλ επηιέμεη γηα ηνλ εαπηό ηνπο ην ξόιν ηνπ κόληκνπ γθξηληάξε, απηνύ πνπ θάλεη ζπλερώο θξηηηθή γηα αδπλακίεο θαη ειιείςεηο, αιιά πνηέ απηνθξηηηθή γηα ηε δηθή ηνπο απνπζία θαη έιιεηςε πξνζθνξάο. Σν αμηνπεξίεξγν όκσο είλαη πσο, όηαλ εκθαληδόηαλ κηα επθαηξία πξνζσπηθήο πξνβνιήο, ηόηε ιεο θαη μππλνύζαλ απ’ ηε ρεηκεξία λάξθε, θαη άξρηδε ν δηαγθσληζκόο πνηόο απ’ όινπο ζα έρεη ηνλ πξσηαγσληζηηθό ξόιν. Αξγόηεξα όηαλ πξνζηέζεθαλ εκπεηξίεο θαη δηαβάζκαηα εξκήλεπζε ην γεγνλόο. Δίλαη απνηππσκέλν ζηελ αλζξώπηλε θύζε. Άιινη λα βγάδνπλ ηα θάζηαλα από ηε θσηηά θη άιινη λα γεύνληαη ηα ελδερόκελα επίρεηξα ηεο νπνηαζδήπνηε νκαδηθήο εξγαζίαο. κσο ζηε λεαληθή ηνπ πεξίνδν ηέηνηα θαηλόκελα ηνλ μάθληαδαλ. Γηαηί αζώνο θαη αδαήο ζε ηέηνηνπο αληαγσληζκνύο, πνιιέο θνξέο νύηε ηνπο έπαηξλε θαλ είδεζε. Γηα ηνπο έμππλνπο θη επηηήδεηνπο ηνπ ρώξνπ, ε αθέιεηα ηειηθώο ήηαλ ζαλάζηκν ακάξηεκα θαη ζαθήο έλδεημε ηνπ απξνζάξκνζηνπ ραξαθηήξα. ηγά-ζηγά θαζώο ηα ρξόληα θπινύζαλ έπεθηαλ ηα ηείρε ησλ ςεπδαηζζήζεσλ πνπ αξρηθά ππήξραλ κέζα ηνπ. Σα αλζξώπηλα ειαηηώκαηα - όπσο θαη ηα πξνηεξήκαηα - κνηξάδνληαη νξηδνληίσο θαη θαζέησο ζηνπο αλζξώπνπο αλεμαξηήησο θύινπ, ζξεζθείαο, ηδενινγηθώλ παξαδνρώλ, επηπέδνπ κόξθσζεο θαη όηη άιιν πεξλάεη απ’ ηελ θνύηξα ηνπ θαζελόο. Αιιά απηό άξγεζε λα ην θαηαιάβεη θαη εηζέπξαμε ζην αθέξαην ηελ πίθξα ησλ ςεπδαηζζήζεσλ. Δθόζνλ κπήθε θη απηόο ζην ινύθη ησλ αληηζέζεσλ έδσζε ζθιεξέο κάρεο γηα λα ππεξαζπηζηεί ηε νξζόηεηα ησλ δηθώλ ηνπ απόςεσλ. Δθ ησλ πζηέξσλ βιέπνληαο ηα πξάγκαηα, μέξεη πηα όηη ε ζσζηόηεξε επηινγή ζα ήηαλ εμαξρήο λα ξίμεη καύξε πέηξα πίζσ ηνπ, λα πάξεη ησλ νκκαηηώλ ηνπ θαη λα αθνζησζεί επηηέινπο ζηνλ εαπηό ηνπ. Γελ ην έθαλε. Έκεηλε ζην πόζην ηνπ θη έδεζε όιε ηελ αιιεινπρία ησλ γεγνλόησλ. Ο ίδηνο αθόκα είρε λα δηαλύζεη 33
πνιιά ρηιηόκεηξα θόπσλ, πεξηπεηεηώλ θαη βαζάλσλ κέρξη λα θαηαιήμεη ζε κηα ηέηνηα νξηζηηθή απόθαζε.
14. Τν ζρίζκα Μόζραο-Πεθίλνπ Μηα εηζαγόκελε θαγσκάξα πνπ ηάξαμε ηε ζπλνρή ηεο επίζεκεο νξγάλσζεο ηεο αξηζηεξήο λενιαίαο ήηαλ ε δηέλεμε πνπ μέζπαζε αλάκεζα ζηα δπν θόκκαηα, ηεο ΔΓ θαη ηεο Κίλαο. Πνηνο έρεη ηειηθά δίθην; Κάπνηνη πνπ είραλ θαη αξθεηό ειεύζεξν ρξόλν θαη κειέηεζαλ ιεπηνκεξώο ην ζέκα, είραλ θαηαζηαιαγκέλεο απόςεηο θαη άξρηζαλ κε θάζε ηξόπν θαη κέζνδν λα εξγάδνληαη γηα ηελ πξνώζεζή ηνπο. Έλαο όρη κόλν ηδενινγηθόο πόιεκνο, αιιά θαη κέζνλ γηα λα θεξδίζνπλ πόληνπο θαη ζέζεηο ζηελ νξγαλσηηθή δηάξζξσζε ηνπ κεραληζκνύ. Ο δηθόο καο, ν Λάκπξνο, ζην ζέκα απηό ήηαλ αξθεηά θαζπζηεξεκέλνο. Γελ αθηέξσζε από ηνλ, ιίγν άιισζηε, ειεύζεξν ρξόλν ηνπ λα κειεηήζεη ηα θείκελα θαη πνιεκηθέο κπξνζνύξεο. Ρεαιηζηήο θαη πξαθηηθόο, από ηελ αξρή, πηνζέηεζε κηα ζηάζε, επθόισο εξκελεπόκελε γηα έλαλ λέν πνπ δνύζε θαη αλέπλεε θαη ηελ αηκόζθαηξα ηεο Διιεληθήο επαξρίαο. «Γελ είλαη γηα καο απηά Σάζν» είπε ζηνλ θνιιεηό ηνπ. Καη κε πεπνίζεζε ζπλέρηζε: - Απηά αθνξνύλ θαη ελδηαθέξνπλ ρώξεο πνπ βξίζθνληαη ζε άιιε θάζε αλάπηπμεο από εκάο. Δκείο Σάζν αθόκα παιεύνπκε λα απνθηήζνπκε ηα ζηνηρεηώδε δεκνθξαηηθά δηθαηώκαηα. Να ζπάζνπκε ηελ αηκόζθαηξα θόβνπ θαη ηξνκνθξαηίαο πνπ ηαιαλίδεη ηνλ απιό Έιιελα πνιίηε, πνπ ζπλερίδεη λα δεη ζηα θαηάινηπα ηεο ήηηαο από ηνλ εκθύιην ζπαξαγκό ησλ πεξαζκέλσλ ρξόλσλ… Έθαλε κηα ζηάζε, ζθέθηεθε απηά πνπ είπε θαη θαηέιεμε πξνζζέηνληαο ηελ ηειεπηαία λόηα ησλ ζθέςεώλ ηνπ: … Άιισζηε ππάξρνπλ ζηελ αξηζηεξά, άιινη κεγαιύηεξνη, κε πεξηζζόηεξε εκπεηξία θαη θξίζε από κάο πνπ είκαζηε ζρεηηθά θξέζθνη ζηελ νξγάλσζε. Ζ γλώκε κνπ είλαη εκείο ζα αθνινπζήζνπκε ηελ επίζεκε γξακκή. Δζύ ηη ιεο;
34
- Σν ίδην ιέσ θη εγώ Λάκπξν, αιιά αο έρνπκε αλνηρηά ηα κάηηα θαη ηα απηηά καο θαη αο παξαθνινπζνύκε ηε δηακάρε. Σνπιάρηζηνλ λα είκαζηε ελήκεξνη, ηνπ απάληεζε ν Σάζνο - σζηό! κσο δνύζαλ ιίγν ζηηο ςεπδαηζζήζεηο ηνπο. ε κηα δηακάρε πνπ δηαδξακαηίδεηαη θαη ζηελ πνξεία γίλεηαη όιν θαη ζθιεξόηεξε δελ κπνξείο εζύ λα είζαη κόλν ζεαηήο ησλ γεγνλόησλ θαη λα βγεηο αιώβεηνο. Πξέπεη λα πάξεηο ζέζε θη απηό ακέζσο ζε ηνπνζεηεί καδί κε νξηζκέλνπο θαη απέλαληη ζε άιινπο. Γεζκνί ζπάλε, θηιίεο ξαγίδνπλ θαη ηα ράζκα πνπ εθ ησλ πξαγκάησλ αλνίγεη δπζηπρώο δε γεκίδεη κ’ άλζε, θαηά ηα ιεγόκελα ηνπ πνηεηή. Μέζα ζ’ απηό ζσξεύνληαη ιόγηα πηθξά, πξάμεηο αλεπάληερεο, θαηεγνξίεο κε ειεγρόκελεο γηα ηελ νξζόηεηά ηνπο θαη ε αηκόζθαηξά ζπλερώο επηβαξύλεηαη
15. Τν πξώην ξάγηζκα Ήηαλ ην πξώην ξάγηζκα ζην γπαιί. Ζ εθεβηθή αζσόηεηα είρε πάεη πεξίπαην. Σώξα άξρηδε λα κπαίλεη ζηελ ώξηκε ειηθία θαη καδί βίσλε ηελ έλαξμε ηεο θαηεδάθηζεο ησλ αξρηθώλ ηνπ «πηζηεύσ». Ήηαλ ζίγνπξνο όηη όινη νη άλζξσπνη πνπ βίσλαλ ηελ θαηαδίσμε θαη είραλ εληαρζεί ζηελ παξάηαμε ηεο εηηεκέλεο αξηζηεξάο δελ ζα είραλ ηα ειαηηώκαηα ησλ θνηλώλ αλζξώπσλ. Ναη! Σξεθόηαλ κε ηέηνηνπ είδνπο ςεπδαηζζήζεηο. Άλζξσπνη αιηξνπηζηέο, άηνκα ηεο πξνζθνξάο ζην θνηλσληθό ζύλνιν, πεξηπηώζεηο πνπ ζπζίαδαλ πνιιέο από ηηο ραξέο ηνπ κέζνπ αλζξώπνπ γηα ην θνηλό θαιό ζα ήηαλ πάλσ θαη πέξα από αηνκηθά ζπκθέξνληα θαη ηδηνηειείο βιέςεηο. Οπνία πιάλε όκσο! ηε πνξεία ζα έβγαδε ην ζσζηό ζπκπέξαζκα. ε όιεο ηηο θπιέο, ζε όια ηα κήθε θαη ηα πιάηε ηεο Γεο, ζε όιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο, ζε όια ηα κνξθσηηθά επίπεδα ππάξρνπλ όια ηα είδε ησλ αλζξώπσλ κε ηηο αξεηέο θαη ηα κεηνλεθηήκαηα.
35
Μεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ νξγαλσηηθώλ δηαδηθαζηώλ, πήξε κηα ζνβαξή απόθαζε. Σν ζπδήηεζε κε ηνλ Σάζν θαη ζην ζέκα απηό δελ ηνλ βξήθε ζύκθσλν. Γηθαίσκα επηινγήο, ην ζεβάζηεθε, δελ έθαλε πξνζπάζεηα λα ηνλ κεηαπείζεη, αιιά ν ίδηνο ήηαλ θάζεηνο: - Γελ απνρσξώ από ηελ νξγάλσζε Σάζν. Δδώ ζα κείλσ. Γελ κπνξώ λα ζβήζσ όια ηα ρξόληα πνπ πέξαζαλ. Αιιά ζα θάηζσ ιίγν ζηελ άθξε. ηελ λέα πεξίνδν δελ ζα πάξσ θακηά ππεπζπλόηεηα. Αο αλαιάβνπλ άιινη. Γελ θνπξάζηεθα. ρη! Μέζα κνπ ληώζσ απόζεκα δύλακεο, αιιά ρξεηάδνκαη έλα δηάιεηκκα πεξηζπιινγήο. Θέισ ιίγν λα δσ ηα πξάγκαηα από θάπνηα απόζηαζε. Ίζσο λα θαηαιήμσ ζε θάπνηα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα… Ο Σάζνο, πνπ ζεβόηαλ θη αγαπνύζε ζαλ αδειθό ηνλ Λάκπξν ηνπ απάληεζε: - πσο λνκίδεηο Λάκπξν. Δκείο είκαζηε αδέιθηα θαη ηίπνηα δελ ζα θινλίζεη ηε θηιία καο. πλερίδνπκε σο ζπγθάηνηθνη θαη ν ρξόλνο ζα δείμεη αλ έρεηο δίθην. Με απνθαζηζηηθόηεηα ν Λάκπξνο ηνλ έθαλε κέηνρν ζηα επόκελα βήκαηά ηνπ: - Με ηελ επθαηξία λα μεκπιέμσ από κεξηθέο εθθξεκόηεηεο ζηε ζρνιή. Γελ πάεη άιιν. Κάπνηα ζηηγκή πξέπεη λα πάξσ ην πηπρίν κνπ. Γελ κπνξεί επ’ άπεηξνλ λα κε ζπληεξνύλ νη δηθνί κνπ.
16. Ο Λάκπξνο πηπρηνύρνο ηελ αξρή απηό ην επηθαιέζηεθε σο δηθαηνινγία πξνο ηνπο άιινπο, αιιά όηαλ άξρηζε λα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηα καζήκαηά ηνπ, ρσξίο λα ην ζπλεηδεηνπνηήζεη αξρηθά, έπεζε κε ηα κνύηξα ζην δηάβαζκα, είρε από πξηλ θαιέο βάζεηο θαη ζηε δηάξθεηα ησλ δπν επόκελσλ εηώλ έθηαλε ζην πέξαο θαη νξθηδόηαλ ζην θεληξηθό θηήξην ηνπ παλεπηζηεκίνπ, σο καζεκαηηθόο κε ηελ επίζεκε παηέληα. Σώξα ήξζε ε ώξα ησλ κεγάισλ απνθάζεσλ. - Πνην ζα είλαη ην επόκελν βήκα;
36
Ζ εμέιημε απηή είρε θαη έλα αθόκα θαιό. Εήιεςε ν Σάζνο θη άξρηζε θη απηόο ην δηάβαζκα. Ήδε ε αηκόζθαηξα κέζα ζηελ νξγάλσζε είρε ζνιώζεη θη άιιν θαη ην απμεκέλν απόζεκα ππνκνλήο θαη θαξηεξηθόηεηαο έθηαλε θη απηνύ ζηα όξηά ηνπ. κσο αθόκα άληερε ηελ νξγαλσηηθή επζύλε πνπ είρε επσκηζηεί, ζε αληίζεζε κε ηνλ Λάκπξν, πνπ αξαηά θαη ζπαλίσο έπαηξλε κέξνο ζηηο πεξηνδηθέο νινκέιεηεο θαη κάιηζηα κόλν σο αθξναηήο. Άπνςε γηα ην νηηδήπνηε θη αλ είρε, δελ ηελ θνηλνπνηνύζε ζηνπο άιινπο παξά ην γεγνλόο όηη δπν θνξέο πξνθιήζεθε θαη κάιηζηα κε άγαξκπν ηξόπν, λα κηιήζεη. Ηδηώηεπε, αιιά δελ απνκνλώζεθε απ’ όινπο θαη όια. Έθαλε ηηο επηινγέο ηνπ. Γόμα ην ζεό θνξίηζηα ζηελ Αζήλα πνηέ δελ ηνπ έιεηςαλ, αιιά απέθεπγε όπσο ν δηάνινο ην ιηβάλη νξηζηηθή δέζκεπζε θαη απνθιεηζηηθόηεηεο. ηαλ ηα πξάγκαηα δπζθόιεπαλ ιεηηνπξγνύζε κε ηε κέζνδν ηνπ Αιέμαλδξνπ ζην γόξδην δεζκό. Μέρξη ηώξα θαιά ηα είρε θαηαθέξεη, Γηάβαζε ό,ηη πξνιάβαηλε θαη κπνξνύζε, παξαθνινπζνύζε θηλεκαηόγξαθν θαη ζέαηξν ζην κέηξν πνπ νη νηθνλνκηθέο ηνπ δπλαηόηεηεο ηνπ επέηξεπαλ. ηνλ νηθνλνκηθό ηνκέα δε θάζηζε κε ζηαπξσκέλα ηα ρέξηα. Από ηνπο δηθνύο ηνπ δερόηαλ ηε κεληαία επηηαγή κέρξη ηε κέξα πνπ πήξε ην πηπρίν ηνπ. Έγθαηξα κε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία βξήθε δπν ηξία καζεκαηάθηα βνεζώληαο παηδηά ηνπ γπκλαζίνπ ζηα καζεκαηηθά θαη από κηα θάζε θη έπεηηα έβαιε θαη αγγειία ζηελ εθεκεξίδα ΝΔΑ θαη βξήθε αληαπόθξηζε. ηαλ πήξε ην πηπρίν ηνπ βξήθε κεξηθή απαζρόιεζε ζε έλα ζπλνηθηαθό θξνληηζηήξην θαη έθαλε κεξηθέο ώξεο παξά ην γεγνλόο όηη δελ είρε αθόκε άδεηα δηδαζθαιίαο από ην ππνπξγείν Παηδείαο. Ο ηδηνθηήηεο ηνπ είρε εθηηκήζεη ηελ ηθαλόηεηα ηνπ Λάκπξνπ, σο δαζθάινπ, νξίδνληαο βεβαίσο ηελ ακνηβή ζην επίπεδν ηεο αληαπόδνζεο ηεο ράξεο πνπ ηνπ έθαλε. Απηό ηνλ Λάκπξν δελ ηνλ πείξαδε ηδηαίηεξα. Άιισζηε δε γηλόηαλ θαη δηαθνξεηηθά. Δίρε θαη έκκεζα πιενλεθηήκαηα. Γλώξηδε παηδηά, απνθηνύζε δηδαθηηθή εκπεηξία θαη πξνεηνηκαδόηαλ γηα ηηο 37
κειινληηθέο ηνπ εθνξκήζεηο. Αιινύ ήηαλ ην κεγάιν αγθάζη θαη ην ήμεξε: - Με ηελ ππνρξέσζε ηνπ ζηξαηνύ ηη ζα γίλεη; Σν πξόβιεκα ήηαλ πνιύ ζνβαξό γηαηί ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1966 ηέιεησλε ε αλαβνιή πνπ είρε ιόγσ ζπνπδώλ. Να πάεη θαληάξνο δελ ην ήζειε θαζόινπ. Οη πιεξνθνξίεο πνπ έξρνληαλ ζηα απηηά ηνπ γηα ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αμησκαηηθώλ ζε άηνκα κε ηα δηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά ήηαλ πνιύ αλεζπρεηηθέο. Να ην απνθύγεη εληειώο εθείλα ηα ρξόληα ήηαλ αδύλαην. Να θάλεη ηνλ ηξειό θαη λα πάξεη αλαβνιή πάιη δελ ηνπ πήγαηλε από ραξαθηήξα. Αδηέμνδν! Σε ιύζε ηελ έδσζε ν «από κεραλήο ζεόο» όπσο γίλεηαη θακηά θνξά ζηε δσή ηνπ αλζξώπνπ. Ο κηθξόο ηνπ αδειθόο, ν Σάθεο ζα πήγαηλε ζηξαηηώηεο γηαηί είρε πξόζθιεζε ε θιάζε ηνπ θαη θάπνηνο ηνπ ζθύξημε ηε ιύζε: - Μπνξείο λα πάξεηο θη άιιε αλαβνιή «ιόγσ ππεξεηνύληνο αδειθνύ». Κηλήζεθε κεζνδηθά ζην ζηξαηνινγηθό γξαθείν ηεο παηξίδαο ηνπ όπνπ ήηαλ θη έλαο ζπκκαζεηήο ηνπ απ’ ην ζρνιείν θαη ην πέηπρε. Γπν αθόκα ρξόληα. Βεβαίσο ν Σάθεο ίζσο εμ αληαλαθιάζεσο αληηκεηώπηδε θάπνηα πξνβιήκαηα, αιιά όια ηα ρξόληα δελ είρε θακηά πνιηηηθή δξαζηεξηόηεηα, νύηε ζπκκεηνρή ζε νξγαλώζεηο. Γηα ηελ πάξηε ηνπ δελ είραλ θαλέλα «επηβαξπληηθό» ζηνηρείν. Σν ζέκα ιύζεθε θαη αλέπλεπζε κε αλαθνύθηζε. Μπήθε κε κεγαιύηεξε δύλακε ζην επάγγεικα ηνπ δαζθάινπ θη άξρηζε λα ςήλεη θαη ηνλ Σάζν λα αθνινπζήζεη ηνλ ίδην δξόκν.
38
Κεφάλαιο τρίτο 17. Πνηνο θηαίεη ηειηθά; Κάζηζε θάησ o Μήηζνο λα ζθεθηεί. ζν γηλόηαλ πην ήξεκα. Δπξόθεηην δηάνιε γηα ηε δσή ηνπ θη έπξεπε όια λα ηα βάιεη θάησ θαη λα ηα δπγίζεη. Να θξίλεη όζν πην αληηθεηκεληθά γηλόηαλ. Να ζπκεζεί, λα ηαμηδέςεη κε ηνλ λνπ ζ’ όια ηα γεγνλόηα ηνπ παξειζόληνο, λα η’ αμηνινγήζεη κε ηελ απιή ινγηθή θαη ηειηθώο λα θαηαιήμεη ζην δηθό ηνπ ζπκπέξαζκα. Ίζσο λα κελ πεξηγξάςεη αληηθεηκεληθά ηελ θαηάζηαζε, αιιά κε δεηάκε θαη ην αθαηόξζσην. Απηό κπνξνύζε, απηό ζα έθαλε. Ζ θαθνηξάραιε πνξεία ηεο δσήο ηνπ θαζνξίζηεθε από παξάγνληεο έμσ θη αλεμάξηεηνπο απ’ απηόλ; Ήηαλ ε θαθηά ηνπ κνίξα ζην πεξηβάιινλ πνπ βξέζεθε; Ήηαλ νη ζπλζήθεο θάησ απ’ ηηο νπνίεο κεγάισζε; Απηό ήηαλ ην έλα ελδερόκελν. ίγνπξα. Σν κνλαδηθό όκσο; Μήπσο θη νη δηθέο ηνπ ζπκπεξηθνξέο, νη δηθέο ηνπ αληηδξάζεηο, ε πξνζσπηθή ηνπ ζπκβνιή θαζόξηζαλ ην ηειηθό απνηέιεζκα; Απηό ήηαλ ην θξίζηκν εξώηεκα θαη απαηηεί ηελ απάληεζή ηνπ. Πξάγκαηη νη δηθνί ηνπ δελ ηνπ εμαζθάιηζαλ άλεηνπο όξνπο αλάπηπμεο, αιιά κελ μεράζεη λα ην πεη. Μέρξη εθεί κπνξνύζαλ νη άκνηξνη λα δώζνπλ, απηό έθαλαλ. Ζ θαζεκεξηλή έγλνηα γηα ηνλ επηνύζην δελ ηνπο άθελε ρξόλν ηα αζρνιεζνύλ κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ δηαπαηδαγώγεζε, κε ηε δηθή ηνπ κόξθσζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πλεπκαηηθώλ ηνπ αλαγθώλ. Απηό είλαη έλα ράληηθαπ πνπ αθεηεξηαθά ιακβάλεηαη ππόςε, σο ειαθξπληηθό. κσο αο είκαζηε απζηεξνί. Ζ ύπαξμε δηθαηνινγηώλ – λα ην μεθαζαξίζνπκε δελ ζεκαίλεη θη εμηιέσζε. Δθείλν πνπ ζα γύξεη ηελ πιάζηηγγα είλαη: Κάησ απ’ ηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο, πνηά ήηαλ ε πξνζσπηθή ζνπ πξνζπάζεηα, πνηνο ήηαλ ν επίκνλνο δηθόο ζνπ αγώλαο λα ζπάζεηο
39
ην ηζόθιη ηεο αλέρεηαο θαη λα μεπεξάζεηο ηελ αξρηθή θαζπζηέξεζε; Αλ ην δνύκε θάησ απ’ απηήλ ηελ νπηηθή γσληά, ηόηε ίζσο θαλεί όηη ην ζηνηρείν πνπ ζθξάγηζε ην ηειηθό απνηέιεζκα ήηαλ ε έιιεηςε εθ κέξνπο ζνπ ζηαζεξώλ ζηόρσλ, καθξόρξνλεο ππνκνλήο θη επηκνλήο. Σν αλαγθαίν πξνζσπηθό πείζκα. Ζ ζηνρνπξνζήισζε. ηνηρεία απαξαίηεηα γηα ηελ ηειηθή επόδσζε ησλ εθάζηνηε επηδηώμεσλ. Δίλαη γεγνλόο. Απηόο δελ ήηαλ αγσληζηήο, δελ άληερε ηελ κνλόηνλε επαλάιεςε, ηελ ξνπηίλα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο. Πνιύ ζύληνκα βαξηόηαλ θαη ηα παξαηνύζε. Σνπ έιεηπε ε θαζαξόηεηα ησλ ζηόρσλ θαη επηδηώμεσλ, ε θηινδνμία γηα δεκηνπξγία. Αδηαθνξνύζε γηα ηε γλώκε θαη ηελ παξαδνρή ησλ αλζξώπσλ ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ, ππνηηκνύζε ηα θξηηήξηα πνπ είραλ γηα ηε δσή νη άιινη, ελώ ππεξεθηηκνύζε ηηο δηθέο ηνπ παξαδνρέο. Πιήξεο επάξθεηα ησλ όξσλ γηα απνηπρία! Έηζη ε απνηπρία ήηαλ ην κόλν ππαξθηό ελδερόκελν γηα ηνλ ίδην. Γηα λα είκαζηε όκσο δίθαηνη ε αιήζεηα είλαη θάπνπ ζηε κέζε. Καη νη δπν πιεπξέο έβαιαλ ην ρεξάθη ηνπο ζην ηειηθό απνηέιεζκα Δθείλν πνπ όκσο έρεη ζεκαζία είλαη ηί γίλεηαη κ’ απηόλ πνπ δελ νινθιήξσζε κε επηηπρία ηνλ θύθιν ηνπ. Με ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ γεγνλόηνο ε επζύλε επηκεξίδεηαη θπξίσο ζ’ απηόλ. Ση ζα θάλεη, ινηπόλ από δσ θαη πέξα; Να ην θξίζηκν εξώηεκα.
18. Ο Μήηζνο θάλεη ηε ζηξνθή Κάπνηα ζηηγκή εληειώο ηπραία, ν Μήηζνο έπεζε πάλσ ζηελ Πόπε. Απηό γίλεηαη ζηε δσή ησλ αλζξώπσλ. Δπεηδή δελ μέξνπκε λα ην εμεγήζνπκε, ην νλνκάδνπκε παηρλίδη ηεο κνίξαο. Έθαλε θηελέο δηαθνπέο κε έλα κηθξό ζαθίδην θαη έλα ζάθν ύπλνπ ζε κηα εξεκηθή παξαιία ηεο Μήινπ. Σνπ ηελ είρε δώζεη ζηελ Αζήλα θη ήηαλ κηα δξαπέηεπζε θη ίζσο έλα δηάιεηκκα γηα πεξηζπιινγή. Μηα κνλαρηθή θαη ζρεδόλ έξεκε παξαιία από ηελ θάησ κεξηά ηνπ λεζηνύ. Δθ ησλ πξαγκάησλ πηεζκέλνο γηα πεξηνξηζκέλα έμν-
40
δα, ρσξίο θακηά επθνιία, κε εκεξήζηα πξνκήζεηα από καθξηά πόζηκνπ λεξνύ, κε μεξά ηξνθή. Έηζη ηελ έβγαδε, αιιά δελ ήηαλ θαη παξαπνληάξεο. Σν κεγαιύηεξν κέξνο ηεο εκέξαο θαηαλαιώλνληαλ ζε κπάλην, γπκλαζηηθή, ειηνζεξαπεία θαη ελδνζθόπεζε. Κπξίσο γηα ην ηί ζα γίλεη ζην κέιινλ. Λίγα ρξήκαηα ζην πνξηνθόιη, αιιά επηπρώο είρε ηα εηζηηήξηα επηζηξνθήο ζηελ Αζήλα. Ήηαλε κόλνο ηηο πξώηεο δπν κέξεο όηαλ καθξηά είδε θη άιιεο αλζξώπηλεο παξνπζίεο λα θηλνύληαη ζην ρώξν. Σόζν όκσο καθξηά πνπ δελ μερώξηδε πξόζσπα, θύιν θαη ειηθίεο. Μπήθε ζηνλ πεηξαζκό λα ηηο πιεζηάζεη, αιιά κέρξη εθεί. Αιιά δελ ην ηόικεζε. Νηξεπόηαλ λα δείμεη ηελ έλδεηά ηνπ ζε ηξίηνπο. ηη πεξλνύζε ηε κέξα κε ιίγν ςσκί, ιίγν θαζέξη θαη έλα θνκκάηη ζαιάκη. - Με ηη κνύηξα λα δεηήζσ ηε ζπληξνθηά ηνπο, είπε από κέζα ηνπ. Αιιά θη απ’ έμσ λα ην έιεγε, πνηόο ζα ηνλ άθνπγε ζηελ εξεκηά; Μέζα ζην κεζνλύρηη, όηαλ ν ύπλνο ηνλ είρε πάξεη γηα θαιά, αηζζάλζεθε θάπνηνο λα ηνλ θνπλάεη: - εηζκόο γίλεηαη! είπε ζηνλ ύπλν ηνπ. κσο ην θνύλεκα ζπλερίζηεθε θη έηζη έβγαιε ην θεθάιη έμσ από ην ζάθν. Αληίθξηζε έλα ζπκπαζεηηθό γπλαηθείν πξόζσπν. Αλαζηαησκέλν κε ηελ αγσλία δσγξαθηζκέλε ζην πξόζσπό ηεο: - αο παξαθαιώ θύξηε, ειάηε λα κε βνεζήζεηε. Έρσ κεγάιε αλάγθε. Πεηάρηεθε ζαλ ζνύζηα όξζηνο: - Ναη, θνξίηζη κνπ! Ση ζέιεηο; - Ληπνζύκεζε θαη δε κπνξώ λα ηε ζπλεθέξσ. Ζ θίιε κνπ. Σα έρσ ρακέλα. Διάηε κήπσο κπνξείηε θάηη λα θάλεηε. Έηξεμε κε όιε ηε δύλακε ησλ πνδηώλ πξνο ην κέξνο πνπ ηνπ έδεημε ε θνπέια θη απηή κε θαζπζηέξεζε ηνλ αθνινύζεζε. ηαλ έθηαζε θνληά, ηελ είδε θαη πιεζίαζε θνληά. Υισκή, αθίλεηε κε ηα κάηηα θιεηζηά λα κελ αληαπνθξίλεηαη ζηα ιόγηα ηνπ. Ήηαλ ζε δίιεκκα. Κάλεη λα ηελ ζθακπηιίζεη δπλαηά; Μήπσο αληί γηα θαιό
41
ζα επέηεηλε ην θαθό. Έθηαζε θη ε θνπέια ιαραληαζκέλε δίπια ηνπ λα ηνπ ιέεη: - Ση λα θάλνπκε; - Ση λα πσ; Γηαηξόο δελ είκαη! Μηα ηδέα ήξζε ζην κπαιό ηνπ. Άξπαμε ην θνξίηζη ζηελ αγθαιηά θαη κπήθε καδί ηεο ζηε ζάιαζζα. ηαλ ηε βύζηζε όιε ζην λεξό δσληάλεςε θαη πεηάρηεθε κ’ έλαλ αλαζηελαγκό. Κνίηαμε κε απνξία ηνλ άγλσζην άληξα πνπ ηελ είρε αγθαιηά θαη ε θίιε ηεο ραξνύκελε ηεο θώλαμε: - Πόπε, εγώ ηνπ δήηεζα βνήζεηα θη ν άλζξσπνο έηξεμε ακέζσο λα καο βνεζήζεη. Έλησζε πιήξσο εμαληιεκέλε θαη ηνλ αγθάιηαζε κε ηα δπν ηεο ρέξηα πνπ ηώξα ηελ έβγαδε έμσ θαη ηελ αθνύκπεζε ζηελ απισκέλε ςάζα. Ζ θνπέια πνπ ηνλ μύπλεζε ηνπ είπε: - ’ επραξηζηώ θύξηε. Αο ζπζηεζνύκε. Δγώ είκαη ε Γεσξγία θαη ε θίιε κνπ είλαη ε Πόπε. Διπίδσ λα ζπλέιζεη εληειώο. Απεπζπλόκελε ζηε θίιε ηεο είπε: - Φνβήζεθα πνιύ Πόπε κνπ, γηαηί δελ αληηδξνύζεο. Έηξεμα θαη μύπλεζα ηνλ θύξην πνπ θνηκόηαλ πην πέξα θη ν άλζξσπνο έηξεμε ακέζσο θαη ζ’ έξημε ζην λεξό. Αο είλαη θαιά! πζηήζεθε κόλνο ηνπ: - Μήηζν κε ιέλε θαη θάλσ δηαθνπέο εδώ θαη κέξεο κόλνο κνπ. Από ηε ζηηγκή πνπ ζπλήιζε ε Πόπε ηνλ θνίηαδε ζπλερώο κε έλα θαζεισηηθό βιέκκα πνπ ηνπ έθεξλε θάπνηα ακεραλία. Με αζζεληθή θσλή απεπζπλόκελε ζ’ απηόλ ηνπ είπε: - ε παξαθαιώ Μήηζν θέξε ηα πξάγκαηά ζνπ εδώ. Θα ληώζσ θαιύηεξα αλ είζαη θνληά κνπ. - Δληάμεη Πόπε εξέκεζε. Θα έξζσ εδώ. Πάσ λα θέξσ ηα δπν κνπ πξάγκαηα. ηαλ μύπλεζε ην πξσί ηνπ ήξζε ζηε κύηε ε κπξνπδηά ςεκέλνπ θαθέ. Ζ Πόπε μύπληα, άδειν από πόηε, έςελε θαθέ ζην γθαδάθη
42
πνπ είραλ καδί ηνπο ηα θνξίηζηα. Δίρε κέξεο λα πηεη θαη ε πξννπηηθή όηη ζα πηεη θαθέ ηνλ μύπλεζε ηειείσο. - Μα Πόπε δελ έπξεπε λα είζαη μαπισκέλε; Γηαηί ζεθώζεθεο; - Ήζεια λα ζνπ θηηάμσ θαθέ Μήηζν, ηνπ απάληεζε γιπθά ξίρλνληάο ηνπ έλα εθθξαζηηθό βιέκκα. Με ηα ιόγηα μύπλεζε θαη ε Γεσξγία. - Θέισ θαη εγώ θαθέ Πόπε. Καιεκέξα Μήηζν! Έηζη άξρηζε ε πξώηε θνηλή ηνπο κέξα. Ο Μήηζνο θαζόηαλ ζ’ αλακκέλα θάξβνπλα, γηαηί νη πξνκήζεηέο ηνπ ζε ηξόθηκα ηειεηώλαλε, όπσο ην ίδην ζπλέβαηλε θαη ζην εμαξρήο ηζρλό ρξεκαηηθό ηνπ απόζεκα. Νηξεπόηαλ απηό λα γίλεη θαλεξό ζηηο όκνξθεο δπν θνπέιεο, πνπ έλα ηπραίν ζπκβάλ ηηο έθεξε δίπια ηνπ, ηδηαίηεξα ηελ Πόπε πνπ ήδε έβιεπε ην ελδηαθέξνλ ηεο γηα ην άηνκό ηνπ. Από ηελ πξώηε ζηηγκή θη απηόο έλησζε κηα ηξπθεξόηεηα γηα ην αδύλαην πιάζκα πνπ ζήθσζε ζηελ αγθαιηά ηνπ θαη ην βύζηζε ζην λεξό. Ήηαλ κηα ξηςνθίλδπλε πξάμε πνπ δελ γλώξηδε ηηο ζπλέπεηέο ηεο, αιιά έηζη ηνπ ήξζε, απζόξκεηα, από ηελ αλζξώπηλε αλάγθε λα ηελ δσληαλέςεη. Δπηπρώο όια πήγαλ θαιά. Θπκάηαη αθόκα πσο είρε αξπαρηεί απειπηζκέλα απάλσ ηνπ όηαλ ζπλήιζε θαη ηε γιπθηά αίζζεζε πσο ηνλ έβιεπε ζαλ ηνλ απξόζθιεην ζσηήξα ηεο, πνπ ηελ έζσζε απ’ ηνλ θαθό δξάθν. Θπκάηαη ην γιπθό ηεο βάξνο θαη ηελ απαιόηεηα ηεο επηδεξκίδαο ηεο. Δθ ησλ πξαγκάησλ άξρηζε ε αληαιιαγή ησλ πξνζσπηθώλ ηνπο πιεξνθνξηώλ. Καη ηα δπν θνξίηζηα ήηαλ θνηηήηξηεο ηεο λνκηθήο ζηελ Αζήλα, ζην κέζν ζρεδόλ ησλ ζπνπδώλ ηνπο. Ζ Γεσξγία από ηα Γηάλλελα θαη ε Πόπε απ’ ην Αγξίλην. Ο Μήηζνο ηνπο είπε ηα ιηγόηεξα θαηά ην δπλαηόλ. Ζ θαηαγσγή ηνπ είλαη από ην Βόιν θαη εξγάδεηαη σο ππάιιεινο ζηελ Αζήλα. Δίπε ην πξώην αζών ςέκα ζηα θνξίηζηα: - Έρσ πνιιέο κέξεο εδώ θη αύξην ζρεδίαδα λα θύγσ. - Χ, όρη! αθνύζηεθε ν απζόξκεηνο αλαζηελαγκόο από ην ζηόκα ηεο Πόπεο.
43
- Γε γίλεηαη δηαθνξεηηθά θαιή κνπ. Σν έρσ πξνγξακκαηηζκέλν από θαηξό. Πξέπεη λα βξίζθνκαη ζηε δνπιεηά ζε δπν κέξεο. - Καη εκείο ηη ζα θάλνπκε κόλεο καο; Γεσξγία κίια θαη ζπ! - Δζέλα ζθέθηνκαη. πσο εζύ λνκίδεηο. - Θα ην πσ θαζαξά. Αηζζάλνκαη αλαζθάιεηα. Πάκε καδί κε ηνλ Μήηζν. Έηζη άλνημε έλα λέν θεθάιαην ζηε δσή ηνπ.
19. Επηηέινπο θάηη όκνξθν ζηε δσή ηνπ Από ηε κηα ζηηγκή ζηελ άιιε ε δσή ηνπ αλαπνδνγύξηζε. Γίπια ηνπ, αθνπκπηζκέλε ζηνλ ώκν ηνπ αλέπλεε ήξεκα έλαο άλζξσπνο πνπ επηηέινπο ελδηαθεξόηαλ πξαγκαηηθά γη απηόλ. Σν έβιεπε ζηα κάηηα ηεο αθόκα πξηλ λα έρεη εηπσζεί θνπβέληα κεηαμύ ηνπο. Πώο λα ηεο εμεγήζεη, ηώξα, όηη είλαη έλαο απνηπρεκέλνο, πνπ δελ έθαλε ζπνπδέο, πνπ δελ έκαζε θαιά κηα ηέρλε πνπ λα κπνξεί λα αζθήζεη, πνπ δε ζηέξησζε ζε κηα ζέζε; Πνπ πάληα νμύζπκνο, ήηαλ ζπλερώο ήηαλ κπιεγκέλνο κε θαπγάδεο. ηη ζπλερώο ηνλ έδησρλαλ από ηηο δνπιεηέο ή ηα παξαηνύζε ν ίδηνο κε αληέρνληαο ηελ πίεζε. Σώξα όκσο ηα πξάγκαηα άιιαμαλ. Σν έλησζε όηη έθηαζε ε ώξα ησλ απνθάζεσλ. Πνηα ζεηξά ςέκαηα έπξεπε λα πεη γηα λα κπαιώζεη θάπσο ηελ θαηάζηαζε; Ζ γιπθηά παξνπζία, δίπια ηνπ, ηνλ γέκηδε κε ηξπθεξά αηζζήκαηα. Θπκόηαλ πνιύ θαιά πώο γαληδώζεθε πάλσ ηνπ, κόιηο ην λεξό ηε ζπλέθεξε θαη άλνημε ηα κάηηα ηεο. Θπκόηαλ θαζαξά ηελ αίζζεζε ηνπ ζώκαηόο ηεο πάλσ ηνπ θαη ηε δηέγεξζε πνπ απηή ηνπ δεκηνπξγνύζε. Πξέπεη λα θαηεβάζεη ηδέεο, λα θαηαζθεπάζεη ηζηνξίεο θαη λα θηηάμεη ζελάξηα. Κάηη δελ ηνπ ηαίξηαδε όκσο. Μηα θνξά ηνπ δίλεηαη ε δπλαηόηεηα λα θάλεη κηα όκνξθε ζρέζε ζηελ έξκε δσή ηνπ θαη ζα ηε ρηίζεη πάλσ ζε ςέκαηα; ρη λα ηνπ ιείπεη! Θα ηα πεη όια κε ην λη θαη κε ην ζίγκα θη ό,ηη ήζειε πξνθύςεη.
44
Ζ θίιε ηεο Γεσξγία, έρνληαο θαηαιάβεη ηί ζπκβαίλεη θαζόηαλ ζησπειή δηαθξηηηθά πην πέξα θαη ζθεθηόηαλ από κέζα ηεο: - Σε δάγθσζε θαιά ηε ιακαξίλα ε δηθηά κνπ. Σνλ θνηηάδεη θαη ιηώλεη. κσο ηί λα ζπλέβε κε ηε ιηπνζπκία ηεο; Ζ αιήζεηα είλαη όηη ηα ρξεηάζηεθα. Δπηπρώο ν Μήηζνο έδξαζε αθαξηαία θαη ιύζεθε ην πξόβιεκα. Μάιινλ ε ππεξβνιηθή θαη απόηνκε έθζεζή ηεο ζηνλ ήιην ηελ πείξαμε. Καη ηεο ην είπα: «Φηάλεη καξή θη αύξην κέξα είλαη. Έια ζηε ζθηά!» Γε κ’ άθνπζε. Πάληα ην Πνπάθη ήηαλ ιίγν κε κνπ άπηνπ, αιιά ηόζν πηα; Ο Μήηζνο είλαη παίδαξνο, άληξαο κε ηα όια ηνπ, αιιά βιέπεηο ε άιιε ηνλ θαπάξσζε κε ηελ πξώηε θη εγώ πξέπεη ηώξα λα βγάισ ην ζθαζκό. ηαλ ην θαξάβη έθηαζε ζηνλ Πεηξαηά κίιεζε ε Πόπε εθ κέξνπο θαη ηεο Γεσξγίαο ζεσξώληαο απηνλόεηε ηε ζπκθσλία ηεο άιιεο: - Ζ Γεσξγία κεγάιν θνξίηζη είλαη, ζα πάεη κόλε ζην ζπίηη ηεο. Δζύ Μήηζν ζα κε παο ζην ζπίηη κνπ. Μόλε κνπ θάζνκαη ζε κηα κηθξή γθαξζνληέξα. Θέινληαο θαη κε επέβαιε ηνπο όξνπο. Ζ Γεσξγία, ηνπο ραηξέηηζε θη έθπγε κόλε ηεο. Πξνεγνπκέλσο ζπδήηεζε θαη ζπκθώλεζε κε ηελ Πόπε: - Θα κνπ ηειεθσλήζεηο λα κνπ πεηο ηη θάλεηο. Έηζη; Πήξαλ έλα ηαμί θαη πήγαλε πξνο ηνπ Εσγξάθνπ. Δπηπρώο ηα ιεθηά ηνπ έθηαλαλ λα ην πιεξώζεη. Μπήθαλ ζην ζπίηη. Έλα κηθξό ρνι, κηα θνπδηλνύια θαη ην δσκάηην κε έλα ηξαπέδη, δπν θαξέθιεο, πνιιά βηβιία θαη ην θξεβάηη. Γελ είπαλ θνπβέληα, ιεο θη ήηαλ θσθάιαινη. Ζ Πόπε δελ έραζε θαζόινπ ρξόλν θη έθαλε ηελ πξώηε θίλεζε. Σνλ αγθάιηαζε, ζθίρηεθε πάλσ ηνπ θαη ηνλ θίιεζε κε πάζνο, θάηη πνπ ήζειε λα θάλεη απ’ ηελ πξώηε ζηηγκή. Κη εθείλνο; Γε κπνξνύζε λα κείλεη αδηάθνξνο ζηελ νκνξθηά πνπ ηνπ πξνζθεξόηαλ έηνηκε ζην πηάην. Πόηε έβγαιαλ ηα ξνύρα ηνπο θαη πόηε βξέζεθαλ γπκλνί ζην θξεβάηη θαλείο απ’ ηνπο δπν αξγόηεξα δελ ζπκόηαλ. Σα ζώκαηα ηνπο ηαηξηάμαλε ιεο θη ήηαλ πιαζκέλα γηα απηό ην ζθνπό. Γε ρξεηάζηεθε πνιύο ρξόλνο ε Πόπε λα θηάζεη ζηελ ηειηθή έμαξζε. 45
Απηό ην ππνδήισλε κε γιαθπξόηεηα νη απεγλσζκέλεο θσλέο ηεο γεκάηεο κε πξσηόγλσξε επηπρία. ε ιίγν θη απηόο πεηάρηεθε από κέζα ηεο θαη πόηηζε ζώκα θαη ζεληόληα κε ηνλ θαξπό ηεο δηθήο ηνπ νινθιήξσζεο. Κάζηζαλ έηζη αθίλεηνη θάπνην δηάζηεκα δώληαο θαη κε ην κπαιό ηηο ζηηγκέο πνπ πξνεγήζεθαλ θη όηαλ νη αλάζεο έγηλαλ θαλνληθέο ε Πόπε αγθαιηάδνληάο ηνλ θαη βάδνληαο ην βάξνο ηνπ ζώκαηνο ηεο πάλσ ηνπ είπε κε ιαηξεία: - ’ αγάπεζα Μήηζν κε ηελ πξώηε καηηά. Γελ κπνξώ λα ην εμεγήζσ πώο θαη γηαηί. Σί ηαίξηαζκα ππήξρε κεηαμύ καο. Ο έξσηαο πνπ θάλακε ην επηβεβαίσζε. Δίκαη πνιύ επηπρηζκέλε. Πεηάσ γιπθέ κνπ ζηα ζύλλεθα! Πξώηε θνξά ζηε δσή κνπ έλησζα κέρξη ηνλ πάην ηελ εξσηηθή πξάμε. Πξώηε θνξά. Να είζαη πεξήθαλνο γη απηό! Λόγν κε ην ιόγν μαλαδεζηάζεθε ν Μήηζνο. Ζ Πόπε αηζζάλζεθε ηε δηέγεξζε ηνπ αλδξηζκνύ ηνπ θαη κε ηόικε ηνλ θπιάθηζε κέζα ηεο. Άξρηζε ε λέα γιπθηά παξηίδα ζε κηα κάρε πνπ ζην ηέινο έρεη κόλν ληθεηέο θαη θαζόινπ εηηεκέλνπο. ε ιίγν ηνπο θέξδηζε ζρεδόλ καδί ε θνύξαζε θαη βπζίζηεθαλ ζ’ έλαλ πνιύσξν αλαθνπθηζηηθό ύπλν. Πξώηνο μύπλεζε ν Μήηζνο θη όηαλ άξρηζε λα επηθνηλσλεί κε ην πεξηβάιινλ είδε δίπια ηνπ ηε γιπθηά Πόπε πνπ ε αλάζα ηεο αθνπγόηαλ θαλνληθή. Ήηαλ ηόζν όκνξθε ε εηθόλα θαη γηα πξώηε θνξά έλησζε απηό πνπ ιέλε αγάπε γηα έλα θνξίηζη. Ήηαλ ηόζν αζών, ηόζν αλππεξάζπηζην πνπ θνβόηαλ κελ ηπρόλ όια είλαη έλα απαηειό όλεηξν θαη κόιηο πξαγκαηηθά μππλήζεη ζα βξεζεί ζην θησρηθό θαη κίδεξν δσκάηηό ηνπ γηα κηα αθόκα θνξά 20. Η εμνκνιόγεζε ηνπ Μήηζνπ ε ιίγν ε Πόπε άλνημε ηα κάηηα ηεο, είδε από πάλσ ηεο ηνλ Μήηζν θαη ηνπ ρακνγέιαζε γιπθά: - Καιεκέξα αγάπε κνπ! μέθπγαλ, απζόξκεηα, ηα ιόγηα από ην ζηόκα ηεο.
46
Ο Μήηζνο θη απηόο κε ηε ζεηξά ηνπ δνύζε λέεο εκπεηξίεο. Καηόπηλ ε Πόπε είπε: - Ακέζσο πξέπεη λα θάλσ θαθέ θαη θάηη, κσξέ, λα θάκε. Μ’ έθνςε ε ιόξδα. Πεηάρηεθε από ην θξεβάηη, θόξεζε θάηη πξόρεηξν θαη πξηλ ν άιινο ην θαηαιάβεη βγήθε έμσ. Γελ ηνπ έκελε ηίπνηε άιιν από λα ηελ πεξηκέλεη. ε δέθα ιεθηά επέζηξεςε θνξησκέλε κε ςώληα. - Βιέπεηο γπξίζακε από δηαθνπέο θαη ην ζπίηη είλαη άδεην από ηξόθηκα. Μελ αλεζπρείο έθαλα ηηο απαξαίηεηεο πξνκήζεηεο. Δλώ ε Πόπε εηνίκαδε ην πινύζην πξσηλό απηόο ληύζεθε έθαλε ηνπαιέηα θαη θάζηζε ζηε θαξέθια. Ζ αηκόζθαηξα ήηαλ νηθνγελεηαθή θη έλησζε πηεζηηθή ηελ αλάγθε λα θάλεη πιήξε απνγύκλσζε ηνπ εαπηνύ ηνπ. Ζ ζρέζε πνπ άξρηδε θαη πνπ ηνπ άξεζε πνιύ, δελ έπξεπε λα ζηεξίδεηαη ζε πήιηλα πόδηα. Από ηελ αξρή έπξεπε λα επηθξαηήζεη θαζαξή εμήγεζε κεηαμύ ηνπο. Έηζη αλάκεζα ζε κηα ξνπθεμηά ηνύξθηθνπ θαθέ θαη ην πξώην δάγθσκα ηεο θξπγαληάο κε ηελ απισκέλε καξκειάδα ν Μήηζνο παίξλνληαο ην αληίζηνηρν ύθνο άξρηζε λα μεηπιίγεη ηε ζθέςε ηνπ: - Κνξίηζη κνπ γιπθό. ε παξαθαιώ άθεζε κε λα πσ θάπνηα πξάγκαηα γηα ηνλ εαπηό κνπ. - Γε ρξεηάδεηαη λα πεηο ηίπνηα Μήηζν. ’ αγαπώ έηζη θη αιιηώο. - ρη, όρη! Άθεζε κε λα ηα πσ όια. Πξώηε θνξά ζηε δσή κνπ ληώζσ ηόζν όκνξθα κ’ έλα θνξίηζη θαη δε ζέισ λα κελ μέξεηο ηα πάληα γηα ηνλ άλζξσπν πνπ όπσο ιεο αγαπάο θαη πνπ θη εγώ ηόζν ζύληνκα, έρσ γηα ζέλα όκνξθα αηζζήκαηα. Γηα πνιινύο ιόγνπο αιιά θύξηα κε δηθή κνπ επζύλε δελ έρσ θάηη ηίπνηα ζεκαληηθό θαη αμηνζεκείσην ζηε δσή κνπ, κέρξη ηώξα. Γηέθνςα ην ζρνιείν, κάισζα κε ηνπο δηθνύο κνπ θαη πνιιέο θνξέο κε ην πεξηβάιινλ πνπ δνύζα. Δλ γέλεη ήκνπλ ζε εκπόιεκε θαηάζηαζε κε ηνπο πάληεο. Απηό δε κπνξεί λα ζπλερηζηεί! Γε γίλεηαη λα έρσ δίπια κνπ έλα ζεζαπξό θη εγώ λα ηα παξαηάσ γηα αζήκαληε αθνξκή. Ζ ηειεπηαία δνπιεηά πνπ έθαλα πξηλ λα αξρίζσ ηηο δηαθνπέο ήηαλ λπρηεξηλόο
47
ππάιιεινο ζε παξθηλγθ. Σν ζπίηη πνπ δσ είλαη έλα γπκλό ζρεδόλ δσκάηην… ηε δηάξθεηα απηήο ηεο εμνκνιόγεζεο ε Πόπε επαλεηιεκκέλα έθαλε απόπεηξεο λα ηνλ δηαθόςεη, αιιά κε απνθαζηζηηθόηεηα ν Μήηζνο δελ ηεο έδσζε πάζα: … Άζε κε λα ηειεηώζσ θαη κεηά πεο όηη ζεο. Δλώ δελ έρσ θάλεη ηίπνηα από ζήκεξα, λαη από ζήκεξα, ζέισ λα δώζσ ηελ πξνζσπηθή κνπ κάρε λα θάλσ θάηη ζηε δσή κνπ. Να κελ ληξέπεζαη γηα ηνλ άληξα πνπ ζα έρεηο ζην πιεπξό ζνπ. Απηή είλαη ε ππόζρεζή κνπ! - Πνηέ ησλ πνηώλ δε ζα ληξεπόκνπλ γηα ζέλα. Δίζαη γηα κέλα ην παλ. Μήηζν, Βνιηώηε, μύπλα. Έια θνληά λα κνπ πεηο αλ κ’ αγαπάο, όζν θη εγώ ζ’ αγαπώ… Μέζα από ηε δύλακε θαη αληνρή πνπ δίλνπλ ηα ληάηα νη επόκελεο δπν ώξεο ήηαλ ε έκπξαθηε απάληεζε ηνπ ελόο ζηνλ άιιν όηη ό,ηη εηπώζεθε ήηαλ αιεζέο αθνύ επηβεβαηώζεθε κε ηε γιώζζα ηεο αγάπεο.
48
Κεφάλαιο τέταρτο 21. Τα ζύλλεθα καδεύνληαη πάλσ απ’ ην θεθάιη καο Σν ζύλεζεο ζηηο αληηδξάζεηο ηνπ κέζνπ αλζξώπνπ είλαη λα επεξεάδεηαη θπξίσο από ηα γεγνλόηα ηεο ζπγθπξίαο θαη ηεο επηθαηξόηεηαο. Πνιινί ιίγνη είλαη εθείλνη πνπ κεηαζέηνπλ ηνλ νξίδνληά ιίγν καθξύηεξα από ηε κύηε ηνπο θη αθόκα ιηγόηεξνη απηνί πνπ δελ πέθηνπλ ζύκαηα πξόζθαηξσλ επεξεαζκώλ. Σν πιένλ ζπλεζηζκέλν είλαη ε πξνζθόιιεζε ζε ακθίβνιεο ζνβαξόηεηαο θαη επίπησζεο ζπκβάληα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο, πνπ όπσο ήξζαλ έηζη θαη ζα εμαθαληζηνύλ ζηε ζπλέρεηα, κελ αθήλνληαο ζεκάδηα θαη κόληκεο επηπηώζεηο ζηελ εμέιημε ηεο ηζηνξίαο. Αζήκαληα πεξηζηαηηθά, πνπ δελ ζα θαηαγξαθνύλ ζε θακηά ζειίδα ηεο ηζηνξίαο. Ζ δνινθνλία ηνπ βνπιεπηή Λακπξάθε έδεημε όηη ηα παξάθεληξα εμνπζίαο πνπ δνύζαλ θαη βαζίιεπαλ πιάη θαη πάλσ από ηελ επίζεκε πνιηηηθή θαη θνηλνβνπιεπηηθή εγεζία θαζόξηδαλ επαθξηβώο ηα όξηα ηεο επηηξεπόκελεο δξάζεο θαη ην εύξνο ησλ πάζεο θύζεσο ειεπζεξηώλ όισλ ησλ άιισλ παξαγόλησλ ηεο πνιηηηθήο δσήο θαη «έπληγαλ» θάζε παξάηαηξν θαηλόκελν πνπ ζα ακθηζβεηνύζε ηελ εμνπζία ηνπο θαη ηνλ πιήξε έιεγρν ζε νξηζκέλνπο ζύιαθεο, όπσο ζηξαηόο, δηθαηνζύλε, εθθιεζία θηι. Ζ πνιηηηθή ησλ θνκκάησλ έπξεπε εγθαίξσο λα μεθαζαξίζεη ηε ζηάζε ηεο πάλσ ζε απηό ην δεδνκέλν. Έρεη ηα θόηζηα λα ρηππήζεη ην ρέξη πάλσ ζην καραίξη; Δίλαη ν ζπζρεηηζκόο ησλ δπλάκεσλ ζε ηέηνην επίπεδν ώζηε λα θεξύμεηο θαηά κέησπν επίζεζε θαηάιεςεο θαη ησλ ηειεπηαίσλ ζπιάθσλ ηεο κεηεκθπιηαθήο εμνπζίαο ή αληίζεηα ρξεηάδεηαη κηα κεηξεκέλε θαη ππνκνλεηηθή πιαγηνζθόπεζε απηώλ ησλ ζπιάθσλ θαη ε βαζκηαία ππόζθαςή ηνπο; Γελ έρσ θαζόινπ ζηνηρεία όηη πέξαζε από ην κπαιό ηνπο απηό ην πξόβιεκα ή έγηλε θάπνηνο ζρεηηθόο πξνβιεκαηηζκόο. Ζ άξλεζε ηνπ Γ. Παπαλδξένπ λα δερζεί ηε ζπκβηβαζηηθή ιύζε, εξκελεύεηαη από κέλα όηη έγηλε ε πξώηε επηινγή, δειαδή ε θαηά 49
κέησπν επίζεζε. Κάπνηεο πην ςύρξαηκεο θσλέο πνπ δήηεζαλ ζπκβηβαζκό σζήζεθαλ ζηε δηάζπαζε ηεο πξνζθάησο ληθήηξηαο δεκνθξαηηθήο παξάηαμεο θαη ζύκαηα ηεο, άδηθεο - έσο ππεξβνιήο - δηαθσκώδεζεο ησλ εγεηώλ ηεο ζπκβηβαζηηθήο άπνςεο. ηνιίζηεθαλ κε όια ηα δπλαηά επίζεηα κε ηα επηεηθέζηεξα εμ απηώλ, ην ζηίγκα ηνπ απνζηάηε θαη ηνπ αλζξώπνπ πνπ εμαγνξάζηεθε κε καύξα ρξήκαηα. Αληί λα γίλνπλ νη αλαγθαίεο θηλήζεηο πνπ ζα απέηξεπαλ ηε δηάζπαζε ηεο Έλσζεο Κέληξνπ έγηλαλ αληίζεηα ηα πάληα λα βαζύλεη ην ράζκα θαη λα ππξσζεί ην κίζνο, πνπ έληερλα θαιιηεξγνύληαλ από πζηεξόβνπινπο θύθινπο θαη από έλαλ ιαό πνπ κε αμηνζεκείσηε επθνιία παξαζύξεηαη από δεπηεξεύνληα γεγνλόηα θαη εληππώζεηο πέθηνληαο ζύκα ηνπο . Καη ε αξηζηεξά; Απηή « αγξόλ εγόξαδελ» δώληαο ζηνλ εηθνληθό ηεο θόζκν, αλακέλνληαο γηα ηελ νπνηαδήπνηε πξσηνβνπιία ηελ έγθξηζε κηαο νκάδαο αλζξώπσλ, πνπ θαηνηθνέδξεπαλ εθηόο Διιάδνο απνκνλσκέλσλ απ’ ηηο εμειίμεηο από ηελ επνρή ηεο ήηηαο, αιιά πνπ πεηζκαηηθά ήζειε λα θξαηήζεη γηα ηνλ εαπηό ηεο όιε ηελ εμνπζία θαη πιήξε έιεγρν επί ησλ απνθάζεσλ. Οη εγρώξηνη εγέηεο, πιελ θάπνησλ θσηεηλώλ εμαηξέζεσλ, δηζηαθηηθνί, κηθξόηεξνη ησλ πεξηζηάζεσλ, ζηέθνληαλ εθθξεκείο, αλαπνθάζηζηνη, άξα αλεπαξθείο. Δύθνια επζπγξακκίζηεθαλ κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε ησλ καδώλ πνπ είραλ δηεγεξζεί εληέρλσο από αλεύζπλνπο θύθινπο πνπ επηδεηνύζαλ έληαζε θαη δηραζκό. ηνηρήζεθαλ ζηελ έληαζε θαη έσο ηελ ζπληήξεζαλ όιν απηό ην δηάζηεκα. Απηή ε ζπκπεξηθνξά δελ ηνπο άθεζε ρξόλν λα αζρνιεζνύλ κε ην θαθό πνπ δξνκέσο επεξρόηαλ. Ζ πνξεία πξνο αλώκαιεο εμειίμεηο άξρηζε ζαθώο λα δηαγξάθεηαη, αιιά παξ’ όια απηά λα κελ εκθαλίδνληαη εθείλεο νη απαξαίηεηεο πξσηνβνπιίεο απνηξνπήο απηνύ ηνπ ελδερόκελνπ, πέξα από ηηο ζπλήζεηο θαη αόξηζηεο θαηαγγειίεο ύπαξμεο απηνύ ηνπ ελδερόκελνπ. κσο ηα πξνβιήκαηα δε ιύλνληαη κε επρέο, όπσο νη αξξώζηηεο δε ζεξαπεύνληαη κε επρέιαηα.
50
Ζ εθηξνπή ήηαλ παζηθαλήο θαη κνηξαία. Μόλν, πνπ γηα ιόγνπο εζσηεξηθώλ αληηζέζεσλ θαη αληαγσληζκώλ, ηνπο έηνηκνπο λα αλέβνπλ ζηελ εμνπζία ζηξαηεγνύο, ηνπο πξόιαβαλ νη πην απνθαζηζηηθνί ζπληαγκαηάξρεο, θηιόδνμνη επηβήηνξεο ηεο εμνπζίαο. ηε ζέζε απηή πξέπεη λα εηπσζεί κε θάζε θαζαξόηεηα θαη ρσξίο ηηο ηδενιεςίεο θαη ζθνπηκόηεηεο, πνπ εθ ησλ πζηέξσλ θαιιηεξγήζεθαλ, όηη ε εθηξνπή δε ζπλάληεζε ηελ αληίζηαζε πνπ αλακελόηαλ θαη πνπ ζα ήιπηδε θάπνηνο παξαηεξεηήο ησλ γεγνλόησλ
22. Ραγδαίεο εμειίμεηο θαη αιιαγέο Ο Λάκπξνο είρε βάιεη ηνλ εαπηό ηνπ ζε έλα ξπζκό εξγαζίαο, πνπ όιν θαη δηεπξπλόηαλ, κε λέεο ζπλεξγαζίεο ζε δηάθνξα ζπλνηθηαθά θξνληηζηήξηα, κε λένπο καζεηέο πνπ ηώξα ήηαλ θνηηεηέο θαη ζπνύδαδαλ θαη λα πνύκε ηε πξαθηηθή πιεπξά ηνπ πξάγκαηνο, είρε πιένλ ζηελ άθξε έλα πνζόλ, αμηόινγν γηα ηα δηθά ηνπ γξάδα. Γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπ είρε αγνξάζεη έλα κεραλάθη, πνπ ήδε είρε θάλεη ηα ρηιηόκεηξα ηνπ θαη ζην πίζσ θάζηζκα είραλ θάηζεη δηάθνξα θνξίηζηα κε δεζκνύο πνπ δελ κπόξεζαλ κέρξη ηώξα λα απνθηήζνπλ ζε βάζνο θαη δηάξθεηα. Έρεη εηπσζεί όηη ν Λάκπξνο ήηαλ ηξαβερηηθόο ζηηο γπλαίθεο θαη ε έιιεηςε γπλαηθείαο ζπληξνθηάο δηαξθνύζε θάπνηα νιηγνήκεξα δηαζηήκαηα. ε όιν ην δηάζηεκα θξάηεζε ακείσηε ηελ επαθή κε ηνλ θνιιεηό ηνπ Σάζν, πνπ ζπλέρηδε λα δηαηεξεί ραιαξέο βεβαίσο επαθέο κε ηελ νξγάλσζε. Ο Σάζνο δελ είρε αθόκα πάξεη ην πηπρίν ηνπ, αιιά ην ππόινηπν ήηαλ ακειεηέν θη ν Λάκπξνο ηνλ πίεδε λα ηειεηώζεη. Κάζνληαλ αθόκα καδί, αιιά ν Λάκπξνο πηεζηηθά επέβαιιε ηα έμνδα λα κνηξάδνληαη εμ ίζνπ πιένλ. Ο Μήηζνο είρε ηεξήζεη ηελ ππόζρεζή ηνπ ζην θνξίηζη ηνπ, ηελ Πόπε. Ζ ζρέζε ηνπο δηαηεξνύζε ηνλ αξρηθό ελζνπζηαζκό θη αληί λα πέθηεη ζηε κνλνηνλία, έξηρλε λέεο ξίδεο θαη έδεηρλε όηη ην ηαίξηαζκα ηνπο δελ είλαη ζπγθπξηαθό. Ακέζσο κεηά ηελ ππόζρεζε ν Μήηζνο κπήθε καζεηεπόκελνο ζ’ έλα ηππνγξαθείν, κε ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ νπνίνπ ηα βήκαηά ηνπο είραλ θάπνηα ζηηγκή ζπλαληεζεί 51
ζηελ επνρή ηεο αλέκειεο δσήο. Σώξα ν εξγνδόηεο ηνπ είρε θηηάμεη νηθνγέλεηα, πεξίκελε θαη παηδί. Έδηλε κ’ όιεο ηηο δπλάκεηο ηνπ ηε κάρε λα θαζηεξσζεί ζηνλ θιάδν. Καη είρε θάλεη αξθεηά βήκαηα αλάπηπμεο. Αγόξαζε λέν ζύγρξνλν εμνπιηζκό θαη είρε γξακκάηηα λα πιεξώλεη θάζε κήλα. ηαλ ζην όλνκα ηεο γλσξηκίαο ηνπο ν Μήηζνο ηνπ δήηεζε δνπιεηά απηόο ηνπ εμήγεζε ηελ θαηάζηαζε. Γελ θνβήζεθε θαζόινπ ηελ απόξξηςε. Σνπ είπε κε πίζηε θαη απνθαζηζηηθόηεηα: - νπ ππόζρνκαη λα δνπιέςσ ζαλ ζθύινο Θαλάζε. Καη γηα κέλα νη όξνη άιιαμαλ θαη νη ηξέιεο θνκκέλεο πηα. Καη ζέισ λα κάζσ ηε δνπιεηά. Θέισ λα κε ληξέπνκαη ζην θνξίηζη κνπ. Έηζη ζθξαγίζηεθε ε ζπκθσλία θαη ν Μήηζνο απεδείρζε όρη κόλν ζπλεπήο, αιιά κε ηδέεο θαη πξνηάζεηο δηεπθόιπλε ηελ θαηάζηαζε πνιύ πεξηζζόηεξν από ηελ ππνρξέσζε ελόο απινύ ππαιιήινπ. Δίρε ηελ πιήξε εκπηζηνζύλε ηνπ Θαλάζε θαη κάιηζηα ηα δπν δεπγάξηα είραλ θαη θνηλή έμνδν ζε ζηλεκά θαη κεηά ηαβέξλα. Ζ Πόπε ζίγνπξνο βξάρνο ζην πιεπξό ηνπ, ήηαλ ην θίλεηξν θαη ε αηηία ηεο δξαζηηθήο αιιαγήο. ζν πείζκα ηνπ έιιεηςε κηα δσή ηώξα ζπζζσξεπκέλν εθδεισλόηαλ θη έπαηξλε ηε ξεβάλο. Από θάπνηα ζηηγκή θαη κεηά ν Μήηζνο μεδίπισζε θαη άιια ηαιέληα, πνπ βξίζθνληαλ κέζα ηνπ ελ ππλώζεη. Ήηαλ πνιύ θαιόο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ζηγά- ζηγά αλέιαβε ηελ δηεθπεξαίσζε ησλ ππνρξεώζεσλ κε ηνπο πειάηεο θαη ηηο γξαθεηνθξαηηθέο ππνρξεώζεηο κε ηνπο κεραληζκνύο ηνπ θξάηνπο, ηεο εθνξίαο θαη ην δήκν. Έγηλε θάηη πεξηζζόηεξν από απαξαίηεηνο θαη απηό είρε ηελ αληαλάθιαζή ηνπ θαη ζην επίπεδν ηεο ακνηβήο ηνπ. Παξ’ όια απηά κέζα ζην κπαιό ηνπ Μήηζνπ θπθινθνξνύζε ε ηδέα θάπνηα ζηηγκή λα αλνίμεη δηθή ηνπ δνπιεηά. Γη’ απηό έδεηρλε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ λα κάζεη όια ηα κπζηηθά ηεο ηέρλεο ηνπ ηππνγξάθνπ. ηε πξάμε απνδείρηεθε ε αθνκνησηηθή ηθαλόηεηα ηνπ Σάζνπ ήηαλ ηδηαίηεξε κε ηελ παξαδνρή θηόιαο ηνπ αθεληηθνύ ηνπ.
52
23. Η ζπλάληεζε Λάκπξνπ θαη Μήηζνπ Πώο ηα θέξλεη θακηά θνξά ε κνίξα, θίιε κνπ, λα ζπλαληνύληαη κε απξνζδηόξηζην ηξόπν άλζξσπνη πνπ έραζαλ από ρξόληα ηε κεηαμύ ηνπο επαθή. Δζύ κπνξείο λα ην ιεο ηπραίν, αιιά πνηέ λα κελ μέξεηο πνηά δύλακε θαη ζθνπηκόηεηα βξίζθεηαη πίζσ από θάζε πξάγκα, θαηάζηαζε θαη ζπκβάλ. Πνηέ δε ζα ην μεδηαιύλεη απηό ν άλζξσπνο θαη ίζσο λα κε ρξεηάδεηαη θαη θάηη ηέηνην. Έλα αλνηρηό παηρλίδη κε ην ηπραίν, ίζσο λα είλαη θάηη γνεηεπηηθό. Ο Λάκπξνο πξνρσξνύζε ζηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ απαζρνιήζεηο θαη είρε θάλεη, όιν ην δηάζηεκα πνπ δίδαζθε, κηα ελδηαθέξνπζα ζπιινγή αζθήζεσλ, κηα βάζε κε ηελ νπνία έθαλε ηηο παξαδόζεηο ηνπ ζηνπο ππνςεθίνπο ζην θξνληηζηήξην. θέθηεθε πσο ζα ήηαλ ρξήζηκν θαη πξαθηηθό λα ηηο έρεη ηππσκέλεο ζε έλα, έζησ πξόρεηξν ζηελ αξρή, βηβιίν θαη λα ηηο κνηξάδεη έλαληη ελόο ζπκβνιηθνύ πνζνύ ζε όζνπο ελδηαθέξνληαη. Πεξπαηώληαο ηπραία ζηα δξνκάθηα ηνπ θέληξνπ ζε έλα ππόγεην ρώξν είδε έλα ηππνγξαθείν πνπ ε κεραλή ηνπ δνύιεπε ρσξίο δηαθνπή. «Γε πάσ λα ξσηήζσ;», είπε από κέζα ηνπ. Καηέβεθε ηα ζθαινπάηηα θαη ζην κεγάιν ππόγεην ρώξν ππήξραλ δπν άηνκα. Έλα δίπια ζηε κεραλή θη έλαο πνπ ήηαλ θαζηζκέλνο ζην γξαθείν θαη θάηη έγξαθε. Πιεζίαζε ηνλ δεύηεξν: - Γεηα ζαο. Δλδηαθέξνκαη λα ηππώζσ έλα θπιιάδην αζθήζεσλ καζεκαηηθώλ κε δηθά κνπ έμνδα. Θέισ λα κάζσ πόζα πεξίπνπ ρξήκαηα ζα ρξεηαζηώ. - Δμαξηάηαη θύξηε. ειίδεο, ζρήκαηα θαη κηα ζεηξά άιινη παξάγνληεο ζα θαζνξίζνπλ ηελ ηηκή… Δθείλε ηε ζηηγκή έλα δπλαηό ρέξη ηνλ πηάλεη δπλαηά ηνλ ώκν θαη ηνλ ζηξίβεη κε δύλακε αλαγθάδνληάο ηνλ λα θάλεη κεηαβνιή: - Παηξίδα, κίια καο θαη κε καο αγαπάο! Δίκαζηε θαη εκείο εδώ! Ζ αξρηθή ελόριεζε ηνπ Λάκπξνπ, κεηαηξέπεηαη ζε έθπιεμε θαη ζηε ζπλέρεηα ζε έθξεμε ραξάο:
53
- Μήηζν θίιε ηη γπξεύεηο εδώ; Ρε παηξίδα έρσ λα ζε δσ ρξόληα. Ση θάλεηο αδειθέ; Αγθαιηάζηεθαλ δπλαηά θαη ε έθπιεμε καδί κε ηε ραξά ήηαλ μέρεηιε ζηα πξόζσπα θαη ησλ δπν. Βιέπεηο, ζηα παηδηθά ηνπο ρξόληα έδεζαλ καδί ζηνπο ίδηνπο δξόκνπο, έπαημαλ ηα ίδηα παηρλίδηα, κεηέθεξαλ θνηλέο κλήκεο θαη ππέζηεζαλ ηηο ίδηεο ζηεξήζεηο. Απιώο από θάπνηα ζηηγκή θαη κεηά αξαίσζαλ νη ζπλαληήζεηο ηνπο γηαηί ν Λάκπξνο ζπλέρηζε ην ζρνιείν πην πάλσ, κεηά θνηηεηήο νπόηε άιιαμε θύθινπο θαη παξέεο. Αιιά όπσο θαη λα ην δεηο ηα παηδηθά ρξόληα είλαη απηά πνπ ζθξαγίδνπλ ηνλ άλζξσπν θαη δε μερληνύληαη κε ηίπνηα. Ο Μήηζνο παξαδερόηαλ θηόιαο ηε δύλακε θαη ηελ επηκνλή ηνπ θίινπ ηνπ, πνπ θακηά δπζθνιία δε ζηακάηεζε ηε θηινδνμία ηνπ λα ζπνπδάζεη. Καη ηώξα ήξζε λα ηππώζεη ην δηθό ηνπ βηβιίν! Ήηαλ ε κνίξα λα θαηέβεη απηά ηα ζθαινπάηηα, πνπ θη απηόο επηηέινπο αξρίδεη λα ρηίδεη ηελ θαξηέξα ηνπ. Απεπζύλζεθε ζην αθεληηθό ηνπ: Κπξ Θαλάζε ν Λάκπξνο θη εγώ κεγαιώζακε ζηελ ίδηα γεηηνληά. Σνλ ζπλαληάσ κεηά πνιιά ρξόληα θαη είκαη πνιύ ραξνύκελνο. - Κάζηζε Λάκπξν! είπε ν θπξ Θαλάζεο, ζα βξνύκε ηελ άθξε κελ αλεζπρείο. Μόλν πεο ηη ζα πηεηο λα παξαγγείινπκε ηειεθσληθά ζην θαθελείν… ύληνκα νη δπν θίινη αληάιιαμαλ ηηο πξώηεο πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή ηνπο θη όξηζαλ ηελ πξώηε ζπλάληεζε λα ηα πνύλε αλαιπηηθά.
24. Η αλσκαιία ηνπο πξόθηαζε Σα θόκκαηα θαηαηξώγνληαλ ζηηο αλώθειεο θη αδηέμνδεο δηακάρεο ηνπο, ελώ ην ζθνπιήθη ηεο αλσκαιίαο θαηέηξσγε ζπλερώο ηα ζεκέιηα ηεο, έηζη θη αιιηώο, ζαζξήο βαζηιεπόκελεο δεκνθξαηίαο. Καη όηαλ ηα ηαλθο βγήθαλ ζηνπο δξόκνπο όινη νη θαζηεξσκέλνη ζεζκνί πηάζηεθαλ κε ηα ζώβξαθα. Βνπιή θαη θόκκαηα, βαζηιηάο θαη εγεζία ηνπ ζηξαηεύκαηνο, ζπλδηθάηα, ζύιινγνη θαη νη πάζεο θύζεσο αλαιπηέο θαη παληνγλώζηεο. 54
Ο ιαόο πνπ απζνξκήησο ζα θαηέβαηλε ζηνπο δξόκνπο θαη ζα ζπλέηξηβε ηνπο παξάλνκνπο επίδνμνπο βηαζηέο ηεο εμνπζίαο επθάληαζηα ζελάξηα «επηθαλώλ» αλαιπηώλ ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο - πξνηίκεζε λα κείλεη ζην ζπίηη ηνπ θαη νη έρνληεο ιόγν θη αληίζηνηρε ζέζε, αληί λα θξπθηνύλ θαη λα νξγαλώζνπλ ην θίλεκα ηεο αληίζηαζεο - νη πεξηζζόηεξνη ηνπιάρηζηνλ - εηνίκαζαλ ην βαιηηζάθη ηνπο θαη αλάκελαλ ην κνηξαίν. Πόηε ζα θαηαθηάζεη ε αζηπλνκία γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ηε ζύιιεςή ηνπο. Καιά ιέεη ε ιατθή ζνθία: Μεγάιε κπνπθηά θάε, κεγάια ιόγηα κε ιεο. Υνξηάζακε από ηζηνξηθέο αλαιύζεηο, από βαξύγδνππεο ππνζρέζεηο απζόξκεησλ ιατθώλ εμεγέξζεσλ, από εξκελείεο γεγνλόησλ, από μεπεξαζκέλα «ηεξά θείκελα». ινη νη θξίθνη ηεο θξαηηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο εμνπζίαο ηεο ρώξαο καο, έιησζαλ κε απξόζκελε επθνιία κέζα ζε ιίγεο κόλν ώξεο. Οη εγρώξηεο αληηδξάζεηο, πέξα από πεξηνξηζκέλεο, ήηαλ θπξίσο αηνκηθέο πξσηνβνπιίεο επαίζζεησλ αηόκσλ, νιίγνλ αιαθξνΐζθησησλ θαη ρσξίο λα έρνπλ πιήξε ζπλείδεζε ησλ ζπλεπεηώλ, πνπ κπνξνύλ λα πξνθύςνπλ. κσο βάδσ ην εξώηεκα: Έηζη δε γίλεηαη, κσξέ, πάληα; Γηαηί ηώξα λα απαηηνύκε θάηη ην δηαθνξεηηθό; Σν ίδην πξσί ν Λάκπξνο θαη ν Σάζνο όηαλ μύπλεζαλ, ινύζηεθαλ ηελ έθπιεμε. Σν ξάδην κε εκβαηήξηα θαη κε κελύκαηα θαζόξηζε ηνπο λένπο όξνπο ηεο δσήο ζηε ρώξα ζθνξπώληαο θόβν θη αλαηξηρίια γηα ηα επόκελα βήκαηα. Μέζα ζε ιίγεο κέξεο νη ειιεληθέο εθπνκπέο μέλσλ ζηαζκώλ αύμεζαλ αικαηηθά ηελ αθξνακαηηθόηεηά ηνπο Ζ Φσλή ηεο Αιήζεηαο από ην Βνπθνπξέζηη, ην BBC από ην Λνλδίλν θαη ε Νηόηηζε Βέιε ηνπ Βεξνιίλνπ έγηλαλ νη κόλεο πεγέο γηα λα καζαίλνπλ νη ελδηαθεξόκελνη Έιιελεο ηα δηαδξακαηηδόκελα. Σν κάδεκα ησλ πνιηηηθώλ ζε εμνρηθό μελνδνρείν, ην κάδεκα ησλ αξηζηεξώλ ζηνλ Ηππόδξνκν θαη νη πξνεηνηκαζίεο γηα ην άλνηγκα ησλ ζηξαηνπέδσλ ζηα λεζηά ήηαλ ηα πξώηα ζεκάδηα ηεο απηαξρηθήο Υνύληαο, Ζ αλαζηνιή ησλ βαζηθώλ άξζξσλ ηνπ ζπληάγκαηνο 55
πνπ αλαθέξνληαλ ζηα δεκνθξαηηθά δηθαηώκαηα ησλ πνιηηώλ, νη απζηεξνί όξνη δηαβίσζεο θαη ειέγρνπ ηεο δσήο ησλ πνιηηώλ ήηαλ ηα λέα ραξαθηεξηζηηθά, πνπ ζα επεξέαδαλ ην επόκελν δηάζηεκα ηε δσή ησλ πνιηηώλ ζηε ρώξα. Ο Λάκπξνο έζηεηιε κήλπκα ζηνπο δηθνύο ηνπ λα ηνπο θαζεζπράζεη. Δίλαη θαιά θαη ζπλερίδεη ηε δνπιεηά ηνπ θαη ηα καζήκαηα θαλνληθά. Σν ίδην θαη ν θίινο ηνπ ν Σάζνο. Λίγν-ιίγν θαη κε ην ζηαγνλόκεηξν, ηνπο έξρνληαλ εηδήζεηο γηα ζπιιήςεηο θεληξηθώλ ζηειερώλ ηεο λενιαίαο θη ν Λάκπξνο έθαλε ηε πξόηαζε: - Σάζν πηζηεύσ όηη ζα έξζεη ζε ιίγν θαη ε ζεηξά καο. Δγώ έρσ πάλσ από ρξόλν λα αλέβσ ζηα γξαθεία θαη ίζσο κ’ έρνπλ μεράζεη. Ζ γλώκε κνπ είλαη όζν πην ζύληνκα γίλεηαη λα αιιάμνπκε ζπίηη ή αθόκα θαιύηεξα λα λνηθηάζνπκε δηαθνξεηηθά θαη λα νξίζνπκε ηόπν θαη ηξόπν πνπ ζα ζπλαληηόκαζηε, ζα αληαιιάζνπκε πιεξνθνξίεο ή ζα αθήλνπκε κελύκαηα. - Σν λνκίδεηο αλαγθαίν; - Έηζη πηζηεύσ. - Σόηε δελ έρσ αληίξξεζε. Πξνο ην παξόλ κπνξεί λα κε θηινμελεί ε δηθηά κνπ ε Αλαζηαζία κέρξη λα ηαθηνπνηεζώ. - Πνιύ σξαία! Έρσ θη εγώ κηα πόξηα πνπ κπνξώ πξνζσξηλά λα ρσζώ. Μελ παξαμελεπζείο αλ δεηο λα έρσ καδέςεη ηα πξάγκαηα κνπ. Έηζη θη έγηλε…
25. Πξνεηνηκαζία γηα αληίζηαζε Σηο πξώηεο κέξεο ν Λάκπξνο δελ αληηκεηώπηζε θακηά δπζθνιία. Οη παξάλνκνη επηβήηνξεο ηεο εμνπζίαο είραλε λα αζρνιεζνύλ κε ηα κεγαιύηεξα ςάξηα. Έλαο από ηνπο εξγνδόηεο ηνπ ζε έλα από ηα θξνληηζηήξηα, πνπ εξγαδόηαλ ηνλ εηδνπνίεζε: - Λάκπξν βιέπεηο όηη ηα πξάγκαηα ζθίμαλε. Γηα λα κε βξνύκε θαλέλα κπειά θνίηαμε λα κνπ θέξεηο αληίγξαθν ηεο άδεηαο αζθήζεσο επαγγέικαηνο πνπ έρεηο από ην ππνπξγείν.
56
Κάηη ηέηνην ήηαλ αδύλαην λα γίλεη, αθνύ νύηε αίηεζε δελ είρε αθόκα ππνβάιιεη ζην ππνπξγείν. Σώξα απηόο ν δξόκνο είρε θιείζεη. Κάλνληαο ην θνξόηδν, ρσξίο λα ηνπ πεη θάηη ζπγθεθξηκέλν, ηνπ απάληεζε κε έλα εληάμεη. Σν κόλν πνπ ηνπ έκελε είλαη λα θεξδίζεη ιίγν ρξόλν κε ηελ παξέιθπζε ηνπ ζέκαηνο γηα αξγόηεξα. κσο ζε δπν κήλεο ή θαη ιηγόηεξν άξρηζαλ νη έιεγρνη από ηα ηνπηθά αζηπλνκηθά ηκήκαηα θαη ν θινηόο έζθηγγε γύξσ ηνπ. ην δηάζηεκα απηό είρε απαλσηέο ζπλαληήζεηο κε ηνλ Σάζν γηα αληαιιαγή πιεξνθνξηώλ θαη από έλα ζεκείν θαη κεηά άξρηζε λα ηνπο ηξώεη ε επηζπκία λα «θάλνπλ θη απηνί θάηη» Έθαλαλ πνιιέο ζπδεηήζεηο. Ζ βαζηθή ζέζε ηνπ Λάκπξνπ ήηαλ λα κε έρνπλ θακηά επαθή κε ηνπο παιαηνύο θίινπο: - Γελ μέξνπκε πώο έρνπλ εθεί δηακνξθσζεί ηα πξάγκαηα εθεί, Σάζν. Αλ κέζα ζηηο γξακκέο ηνπο κπήθαλ πξάθηνξεο ηεο ρνύληαο γηα λα ειέγρνπλ θαη λα θάλνπλ επηιεγκέλεο ζπιιήςεηο; ,ηη θάλνπκε αο ην θάλνπκε κόλνη καο. ην κπαιό κνπ έρσ ηελ ηδέα λα ηππώζνπκε ζηελ αξρή πξνθεξύμεηο θαη λα ηηο ζθνξπίζνπκε ζε επηιεγκέλα ζεκεία. Κάπνπ έρσ κηα επαθή. Αο κελ είκαζηε βηαζηηθνί! Βιέπεηο ηα ρηππήκαηα, πνπ ζπλερώο θάλεη ε αζθάιεηα. Πξέπεη λα είκαζηε πξνζεθηηθνί… Ο Σάζνο δε ζπκθσλνύζε κε ηελ πιήξε αλεμαξηεζία από ηε παιαηά ηνπ νξγάλσζε, αιιά πξνο ην παξόλ, δελ επέκεηλε ζε απηό ην ζεκείν: - Γξάςε εζύ ην θείκελν, ηύπσζέ ην θαη εγώ ζα αλαιάβσ ην κνίξαζκα. Δίραλ ζπκθσλήζεη ζεκείν ζπλαληήζεσλ, κέξα ηεο εβδνκάδαο θαη πξνθαηαξηηθά ζεκάδηα όηη όια είλαη θαζαξά. Ο Λάκπξνο άξρηζε λα ζέηεη ζε εθαξκνγή ην ζρέδηό ηνπ, αιιά πξνο ην παξόλ όια ήηαλ ζηνλ αέξα, αθνύ ζηεξηδόηαλ ζηε βνήζεηα από ηνλ Μήηζν, ελώ απηόο δελ είρε αθόκα θακηά ηδέα. Πξέπεη λα ηνλ πιεζηάζεη ζηγά-ζηγά, κελ ηνλ ηξνκάμεη. Υξεηάδεηαη ηε βνήζεηα ηνπ κε ην ηππνγξαθείν θαη ηηο γλώζεηο ηνπ ζηνλ ηνκέα απηό. Ήδε είραλε κηα επηηπρεκέλε ζπλεξγαζία ζηελ έθδνζε ηεο ζπιιν57
γήο ησλ αζθήζεσλ, βηβιίν πνπ θπθινθνξνύζε πηα θαη ζύληνκα ζα κάδεπε ηα ρξήκαηα πνπ είρε δώζεη γηα ηελ εθηύπσζή ηνπ. Ήζειε λα κελ ηνλ δεη ην αθεληηθό ηνπ. ρη πσο ππήξρε θάπνηνο ιόγνο. Αληίζεηα ν θπξ Θαλάζεο εθηηκνύζε ηελ εξγαηηθόηεηα θαη ηηο γλώζεηο ηνπ Λάκπξνπ. Απιώο γηα ιόγνπο ζπλσκνηηθνύο θαιύηεξα λα κελ ήμεξε ή λα ππνπηεπόηαλ νηηδήπνηε. Έηζη ηνλ πεξίκελε έμσ από ην ηππνγξαθείν, ζε θάπνηα απόζηαζε. ηαλ ηνλ είδε λα βγαίλεη ηνλ αθνινύζεζε θαη θάπνηα ζηηγκή ηνλ έθηαζε θαη ηνλ ραηξέηεζε: - Γεηα ζνπ Μήηζν! - Γεηα ζνπ Λάκπξν. Πώο από εδώ ξε; ύκπησζε; Ήξεκα ηνπ εμήγεζε όηη δελ είλαη θαζόινπ ζύκπησζε. Σνπ είπε γηα ηελ απόθαζε λα θάλεη θάηη. Σνπ είπε ηη δεηνύζε απ’ απηόλ: - Να κελ αλεζπρείο. Μόλν εκείο νη δπν ζα ην μέξνπκε. Μελ ην αλαθέξεηο πνπζελά! Απηό είλαη απζηεξόο θαλόλαο. Ο άιινο θάλεθε δηζηαθηηθόο: - Άζε λα ην ζθεθηώ ιίγεο κέξεο, ξε παηξίδα, θαη ζα ζνπ απαληήζσ. Βιέπεηο πέθηεηο πάλσ ζε γεγνλόηα. Σν ζαββαηνθύξηαθν κε ηελ Πόπε πάκε Αγξίλην. Απνθαζίζακε λα παληξεπηνύκε θαη ζα δεηήζσ ην ρέξη ηεο απ’ ηνπο γνλείο ηεο. Μνλαρνθόξε ηελ έρνπλ θαη θαηαιαβαίλεηο… - Μπξάβν Μήηζν! Υαίξνκαη. Μεγαιώλνπκε θαη πξέπεη θάπνηα ζηηγκή λα θάλνπκε νηθνγέλεηα. Γηα ην άιιν πώο ζα κάζσ ηελ απόθαζή ζνπ; - Πάξε ηειέθσλν ζηε δνπιεηά. Αλ ην ζεθώζσ εγώ ζα ζνπ πσ. Αλ ην ζεθώζεη ν θπξ Θαλάζεο πεο πσο παίξλεηο απ’ ην Βόιν θαη ζέιεηο λα κνπ πεηο έλα γεηα. Έγηλε;
26. Τν λεξό κπαίλεη ζην απιάθη Γελ ηνλ παξαμέλεςε ν δηζηαγκόο ηνπ Μήηζνπ. ηελ αηκόζθαηξα ηεο πεξηόδνπ θαη κόλν όηη δελ ζπλάληεζε ηελ θάζεηε άξλεζε ήηαλ ζεηηθό ζηνηρείν. Σνλ ήμεξε θαιά. Σίκηνο έσο ππεξβνιήο, αιιά πνηέ κέρξη ηώξα δελ ηνλ ζπκάηαη λα αζρνιείηαη κε ηελ πνιη58
ηηθή. Απηό είρε θαη ηελ θαιή ηνπ πιεπξά. ίγνπξα δελ ήηαλ ζηακπαξηζκέλνο θη άξα πηζαλόο έλνρνο αληηζηαζηαθήο πξάμεο. Σνλ εαπηό ηνπ λα θνηηάμεη λα πξνζηαηεύζεη, πνπ πξέπεη λα βξίζθεηαη ζηα θηηάπηα ηεο Αζθάιεηαο θαη θάπνηα ζηηγκή - δε γίλεηαη - ζα ηνλ αλαδεηήζνπλ Μπήθε ζην δίιεκκα: Να εμαθαληζηεί πιήξσο, πξνζρσξώληαο νινθιεξσηηθά ζηελ παξαλνκία ή λα ζπλερίζεη ηε «λόκηκε» εξγαζία κέρξη ην πξάγκα λα κπνπθώζεη θαη λα κελ πεγαίλεη άιιν; Ήδε δηάιεμε ηε δεύηεξε ιύζε, παίξλνληαο όκσο θάπνηα πξνθπιαθηηθά κέηξα, όπσο αιιαγή θαηνηθίαο θαη πξνζεθηηθά-ειεγρόκελα ξαληεβνύ κε ηνλ θνιιεηό ηνπ Σάζν. Σν πξαγκαηηθό δίιεκκα ζα ηνλ έθηαλε ζε νθηώ κήλεο όηαλ ζα απνιπόηαλ ν αδειθόο ηνπ από ην ζηξαηό, ζα ηέιεησλε ε δηθή ηνπ αλαβνιή θαη ζα έπξεπε λα παξνπζηαζηεί ζε κνλάδα. Αιιά ππάξρεη θαηξόο λα ην ζθεθηεί θαη - πνύ μέξεηο; - κέρξη ηόηε κπνξεί ε ρνύληα λα έρεη θαηαξξεύζεη. Πάληα κε ηελ ειπίδα ησλ θαιύηεξσλ εκεξώλ θαη πξννπηηθώλ δεη ν άλζξσπνο. Σελ Σξίηε ην πξσί κε ηελ αγσλία κέζα ηνπ πήξε ηειέθσλν ην ηππνγξαθείν. Δπηπρώο ην ζήθσζε ν Μήηζνο θη ακέζσο κίιεζε: - Δίκαη κόλνο κνπ. Δληάμεη! Θα ην θάλσ! Ξέξσ όηη είλαη επηθίλδπλν, αιιά ζα ην θάλσ. Δζύ θξόληηζε ην θείκελν λα είλαη κηθξό, Να ρσξάεη ζε κηα ζειίδα. Θα θνηηάμσ λα ην ηππώζσ κπξνο-πίζσ. Έηζη ζα δηαβάδεηαη όπσο θαη λα πέζεη θάησ. πσο κε ζπλάληεζεο ηηο πξνάιιεο. Έηζη πάιη αύξην ζα ζε πεξηκέλσ θαη αο επρεζνύκε λα κε κπιέμσ ζε πεξηπέηεηεο. Μνπ ην ππνζρέζεθεο. - Μελ αλεζπρείο Μήηζν. Ση έγηλε κε ηα πεζεξηθά ζνπ αιήζεηα; - Δληάμεη. Μνπ ην δίλνπλ ην θνξίηζη. Αξρίδνπκε λα εηνηκαδόκαζηε γηα ην γάκν. - Αλ ηα πξάγκαηα δελ ήηαλ ηόζν κπεξδεκέλα, ζα ήζεια εγώ λα ζε παληξέςσ θίιε, αιιά ηώξα θαηαιαβαίλεηο… - Καη εγώ ζα ην ήζεια αιιά άζην ηώξα. Βξήθε ινγηθή ηελ άπνςε ηνπ Μήηζνπ θαη πεηζόθνςε ην αξρηθό εθηεηακέλν θείκελν πνπ είρε εηνηκάζεη πξνεγνπκέλσο. Σν θαζα-
59
ξόγξαςε θαη ην έιεγμε γηα νξζνγξαθηθά ή ζπληαθηηθά ιάζε. Σελ άιιε κέξα ζηεκέλνο ζηελ ίδηα ζέζε ηνπ ην πάζαξε. - Γελ μέξσ πόηε ζα βξσ επθαηξία θαη ρξόλν. Σν αθεληηθό δελ πξέπεη λα κάζεη ή λα ππνπηεπζεί ηίπνηα. ηαλ είκαη έηνηκνο ζα αθήζσ κήλπκα όπσο κνπ είπεο ζην θαθελείν πνπ πεξλάο. - Έγηλε Μήηζν! Υξεηάζηεθε λα πεξάζεη κηα εβδνκάδα απξαγίαο, πνπ ζπλνδεπόηαλ από ηελ αληίζηνηρε αδεκνλία κέρξη λα έξζεη ην κήλπκα. Ο ηδηνθηήηεο ηνπ θαθελείνπ ηνπ είπε: - Σειεθώλεζε έλαο θίινο ζνπ, ν Φίιηππνο θαη κνπ είπε όηη ην άββαην πάεη ζην Βόιν. Απηό ήηαλ ην ζύλζεκα. Πξάγκα πνπ ζήκαηλε: πέξλα λα ηα πάξεηο. Σελ έζηεζε πάιη ζην γλσζηό κέξνο θη όηαλ ηνλ είδε λα έξρεηαη θξαηνύζε έλα δεκαηάθη ηπιηγκέλν κε εθεκεξίδεο θαη δεκέλν πξνζεθηηθά κε ζπάγθν. - Πάξ’ ην! Γε ζε μέξσ, δε ζε είδα. Σν αθεληηθό δελ πήξε είδεζε. Σνπ ην έδσζε θη έθπγε ακέζσο. Δίλαη ηόζν παξάμελν πιάζκα ν άλζξσπνο. Έλα θύκα ραξάο θαη πεξεθάληαο βόκβηζε κέζα ηνπ. Σν ζρέδην πήξε ζάξθα θαη νζηά. Αιιά καδί θαη έλαο θόβνο αλεμήγεηνο ηνλ πιάθσζε. Ξεθηλώληαο λα πάεη ζην ζπίηη ηνπ λόκηδε όηη όινη ηνλ παξαθνινπζνύλ θαη μέξνπλ ηη θξαηάεη ζηα ρέξηα ηνπ. Ήηαλ ην αίζζεκα ηνπ άθαπλνπ, ηνπ πξσηόπεηξνπ. Θα ρξεηαδόηαλ ζίγνπξα ρξόλνο λα απνθηήζεη κηα θάπνηα ςπρξαηκία. Γηαηί ηώξα κάζαηλε όηη άιιν πξάγκα είλαη ε ζεσξία θη άιιν ζπκβαίλεη όηαλ έξρεηαη ε πξάμε. Σελ άιιε κέξα ζπλαληήζεθε κε ηνλ Σάζν θαη ηνπ έδσζε ηνπιάρηζηνλ ηηο κηζέο. Κξάηεζε ηηο ππόινηπεο λα ηηο κνηξάζεη ν ίδηνο. ην θαθελείν πνπ ήηαλ ην ζηέθη ηνπο γηα κηα αθόκα θνξά ηνπ είπε λα πξνζέρεη, κελ αλνίγεηαη ζε ηξίηνπο. Δθεί ζπκθώλεζαλ γηα κηα επηπιένλ θνξά ηα ζεκάδηα αζθάιεηαο. Αληάιιαμαλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπο, αιιά ν Σάζνο ηνπ έθξπςε θάηη, ελώ ήζειε λα ην εμνκνινγεζεί, αιιά ηειηθά δελ ηόικεζε λα ην πεη. Έπηαζε επαθή κε ηελ νξγάλσζε κέζσ κηαο θνπέιαο κε ηελ νπνία είρε θαη θάπνηα πξν60
ζσπηθή ηζηνξία. Ήμεξε όηη ν Λάκπξνο ζα ηνπ βάιεη ηηο θσλέο θη έηζη θξάηεζε ην ζηόκα ζθαιηζηό.
27. Η αηκόζθαηξα ηεο επνρήο Ζ ρνύληα έθαλε ζπλερώο ζπιιήςεηο θαη ε ζηάζε ηεο ζθιήξαηλε απέλαληη ζ’ απηνύο πνπ ακθηζβεηνύζαλ ηελ κνλνθξαηνξία ηεο. Μέζα από ηνπο μέλνπο ζηαζκνύο, πνπ κεηά θόβνπ ζενύ άθνπγαλ νη Έιιελεο, έξρνληαλ πιεξνθνξίεο γηα απάλζξσπα βαζαληζηήξηα ζηα θνιαζηήξηα ηεο νδνύ Μπνπκπνπιίλαο θαη ηνπ ΔΑΣ-ΔΑ. ε ιίγν έγηλε θαη ην απνηπρεκέλν νπεξεηηθό θίλεκα ηνπ Βαζηιηά πνπ εκπέδσζε πιήξσο ηελ εμνπζία ησλ ζπληαγκαηαξρώλ. Ζ κεξηθή ακλεζηία πνπ δόζεθε έβγαιε από ηηο θπιαθέο ηηο ειαθξέο εθείλεο πεξηπηώζεηο, πνπ ε ρνύληα έθξηλε όηη δελ είλαη ηδηαίηεξα επηθίλδπλνη. Σηο απνζπκθόξεζε ιίγν, αιιά νη εληαηηθνπνίεζε ησλ ζηξαηνδηθείσλ θαη νη πνιύρξνλεο θπιαθίζεηο ζύληνκα ζα ηηο μαλαγέκηζαλ. κσο κηα αιήζεηα πξέπεη, κε ηελ εθ ησλ πζηέξσλ γλώζε ησλ πξαγκάησλ, λα εηπσζεί. Κη απηή είλαη ε εμήο: Γηα ηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο ππάξρεη κηα ζεκειηώδεο απνζηώπεζε. Ζ απζαίξεηε θαηάιεςε ηεο εμνπζίαο από ηνπο επίνξθνπο αμησκαηηθνύο δελ ζπλάληεζε ηελ αλακελόκελε αληίζηαζε. ινη νη πεξί ηνπ αληηζέηνπ ηζρπξηζκνί ζνιώλνπλ ηα λεξά θαη ακθηζβεηνύλ ην πξνθαλέο θη απηαπόδεηθην. Σν αξρηθό κάδεκα ησλ «επηθίλδπλσλ ζηνηρείσλ» είρε πεξηζζόηεξν παξαδεηγκαηηθό ραξαθηήξα. Να απνηξέςεη ελδερόκελεο αληηδξάζεηο, αιιά πεξηζζόηεξν είρε ραξαθηήξα εθθνβηζκνύ γηα ηνπο ιηγνζηνύο ηνικεξνύο. Ο αξηζκόο ησλ εθηνπηζκέλσλ από ην πξώην θηόιαο δηάζηεκα κεηώζεθε ζεκαληηθά, όρη βέβαηα από ηελ θαινζύλε ησλ επηβεηόξσλ ηεο εμνπζίαο, αιιά από ηελ θπζηθή θη αλζξώπηλε αλάγθε αξθεηώλ από ηα δξώληα κέιε ηεο αξηζηεξήο παξάηαμεο λα γπξίζνπλ κηα ώξα αξρύηεξα ζηηο γπλαίθεο θαη ηα παηδηά ηνπο, πνπ βξέζεθαλ από ηε κηα ζηηγκή ζηελ άιιε έξεκα θη απξνζηάηεπηα. Γη’ απηή ηε ζηάζε θαλείο από ηνπο ζησπήζαληεο δε δηθαηνύηαη λα πεη θνπβέληα. Υξεηάζηεθε έλαο πξνζσξηλόο ζπκβηβαζκόο, αιιά απηή είλαη 61
ε αλζξώπηλε θύζε θαη δελ γίλεηαη αιιηώο. Σν δέρεζαη σο ζηνηρείν απηνζπληήξεζεο, γλώξηζκα ηεο αλζξώπηλεο θύζεο θη ό,ηη άιιν κπνξεί λα βάιεη ην κπαιό ζνπ. Οη αληνρέο ζηηο θαθνπρίεο, ζηηο θαηαπνλήζεηο, δελ είλαη θαη δελ ζα κπνξνύζε λα είλαη, ίδηεο γηα όινπο ηνπο αλζξώπνπο. πσο δελ είλαη ίδηεο νη θνηλσληθέο θη νηθνγελεηαθέο ππνρξεώζεηο Οη αληηζηαζηαθέο πξάμεηο ήηαλ νιηγάξηζκεο ζε ζρέζε κε ηηο ζεσξεηηθά αλακελόκελεο θαη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ήηαλ πξσηνβνπιίεο αηνκηθέο από αλζξώπνπο κε αλεπηπγκέλε επαηζζεζία ζην θαζήθνλ ή γηαηί όρη θαη ιίγν ειαθξόκπαινπο. Αξθεηέο θνξέο είραλ ηελ αθεηεξία ηνπο ζηελ απηνθηνληθή απνθνηηά ησλ λέσλ, ζπλνδεπηηθό ζηνηρείν ηεο ίδηαο ηνπο ηεο θύζεο. Αο θάηζνπλ νη ελδειερείο εξεπλεηέο λα θαηακεηξήζνπλ ηηο αληηζηαζηαθέο πξάμεηο γηα όιν ην δηάζηεκα από ηνλ Απξίιε ηνπ 1967, έσο ηελ έθξεμε ηνπ Πνιπηερλείνπ, ην Ννέκβξε ηνπ 1973. Πεληέκηζη νιόθιεξα ρξόληα! ην αλακελόκελν βνιηθό θαη ζνιό επηρείξεκα όηη ζύζζσκνο ν ιαόο ήηαλ ελάληηα ζηε ρνύληα, θαινύκε ηνπο κειεηεηέο λα θαηαθύγνπλ ζηα αξρεία ηεο ειιεληθήο ηειεόξαζεο θαη λα θαηακεηξήζνπλ ηηο ρηιηάδεο ησλ Διιήλσλ πνπ παξαβξέζεθαλ ζηηο πάκπνιιεο ζπγθεληξώζεηο, αλά ηελ Διιάδα πνπ έθαλαλ ζ’ απηό ην ρξνληθό δηάζηεκα νη πξσηαγσληζηέο ηνπ απξηιηαλνύ πξαμηθνπήκαηνο θαη θπξίσο ν ηπιηαλόο Παηηαθόο. Αο κε ζηεξίδνληαη ζηηο εθ ησλ πζηέξσλ καξηπξίεο από ηηο νπνίεο έλαο αθειήο ή αλππνςίαζηνο άλζξσπνο ζα πίζηεπε όηη εληέιεη ζύζζσκνο ν ιαόο πάιεπε από ην πξσί έσο ην βξάδπ ηε ρνύληα. Οη εθ ησλ πζηέξσλ ηζρπξηζκνί αξθεηώλ λα απηνβαπηηζηνύλ αληηζηαζηαθνί έρεη ζρέζε κε ηελ ηάζε πνπ έρνπλ αξθεηνί άλζξσπνη λα πξνζεηαηξηζηνύλ ηα πιενλεθηήκαηα απηνύ ηνπ ραξαθηεξηζκνύ, όηαλ βέβαηα απηόο ν ραξαθηεξηζκόο κεηαζρεκαηίζηεθε ζε πξνζόλ θαη έπαςε λα απνηειεί ζηνηρείν θηλδύλνπ κε απξόβιεπηεο ζπλέπεηεο. ε κεξηθέο πεξηπηώζεηο έγηλε θάηη αθόκα πην ζαηαληθό. Οη ςεύηηθεο ηζηνξίεο, πνπ αλαθέξνπλ θη εληέρλσο δηαθεκίδνπλ θάπνηνη ζηα δηάθνξα έληππά ηνπο, ππνζηεξίδνληαη 62
από κηα νξγαλσκέλε θιίθα νκνεηδώλ ππνθεηκέλσλ πνπ ν έλαο επηβεβαηώλεη ηνπο ςεύηηθνπο ηζρπξηζκνύο ηνπ άιινπ. Σν ηξαγηθό ηνπ γεγνλόηνο είλαη ην έιιεηκκα πξνβιεκαηηζκνύ πνπ παξνπζηάζηεθε ζηελ αξηζηεξή παξάηαμε. Ζ θπξίαξρε αληίιεςε ήηαλ όηη ε αξηζηεξά, δηαζέηνληαο ην «ηδενινγηθό όπιν» ηεο καξμηζηηθήο ζεσξίαο, ζα είρε έηνηκα ζρέδηα θαη ζελάξηα γηα θάζε ελδερόκελν. Πιελ όκσο όια απηά ζηελ πξάμε απνδείρζεθαλ πνκθόιπγεο. Ζ πνιηηηθή ζθέςε ηεο εγεζίαο ηεο αξηζηεξάο απνδείρζεθε ειιεηκκαηηθή, επίπεδε θη αλαθόινπζε κε ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο. ’ απηό ζπλέβαιε θαη ην εηεξόθσην ηεο εγεζίαο ηεο. Οη εγρώξηνη εγέηεο δνύζαλ ππό ην βξόρν ηεο εμόξηζηεο ηζηνξηθήο εγεζίαο θαη ν δηθπήο απηόο ραξαθηήξαο παξέιπε θη αλέζηειιε ηελ νπνηαδήπνηε θαηλνθαλή αιιά αλαγθαία πξσηνβνπιία. Υξεηάζηεθε λα έξζεη ε δηθηαηνξία γηα λα ζπάζεη ε θαθνθνξκηζκέλε πιεγή. Σόηε όκσο, ζηηο ζπλζήθεο ηεο παξαλνκίαο, κε βάζε ηηο αλαζηνιέο θαη ηε δηαπαηδαγώγεζε ησλ νξγαλσκέλσλ νπαδώλ ηνπ ΚΚΔ, κε βάζε ηελ έμσζελ πνιιαπιή ζηήξημε, ην παηρλίδη ήηαλ εθ ησλ πξαγκάησλ ρακέλν. Ζ θαζπζηέξεζε ηεο δηάζπαζεο θη όρη ε ίδηα ε δηάζπαζε έγηλε αθνξκή πηζσγπξίζκαηνο. Απηή είλαη ε άπνςή κνπ.
28. Ο Τάζνο ηαλ ν Σάζνο έκεηλε κόλνο κε ηηο πξνθεξύμεηο ηπιηγκέλεο πξνζεθηηθά ζ’ έλα δεκαηάθη ην έβαιε ζηε ηζάληα ηνπ, ελώ κηα άζρεκε δηάζεζε ηνλ θαηαιάκβαλε. Ο Λάκπξνο δελ ήηαλ απιώο έλαο θνιιεηόο παηδηθόο ηνπ θίινο. Σνλ αηζζαλόηαλ θαη ζαλ ηνλ θαζνδεγεηή ηνπ, άλζξσπν πνπ δήιεπε, κε ηελ θαιή έλλνηα ηνπ όξνπ, ηα πξνζόληα ηνπ, ηελ θξίζε θαη ηελ πξνλνεηηθόηεηά ηνπ. Κη απηόο ηνπ είπε ςέκαηα θαη ληξάπεθε έσο θαη ηελ ηειεπηαία ζηηγκή λα ην νκνινγήζεη. Ση λα θάλεη; Σελ αγαπάεη θαη ηεο έρεη πεη γηα ην Λάκπξν. Γελ έπξεπε λα ην θάλεη, αιιά ην πξάγκα δε γπξίδεη πίζσ. γέγνλε
63
γέγνλε. Σνπιάρηζηνλ λα ηεο επηζηήζεη ηελ πξνζνρή κελ ηεο μεθύγεη θακηά θνπβέληα. Γηα ηηο πξνθεξύμεηο ηελ έρεη – θαθώο ελεκεξώζεη θαη ηώξα ε Καίηε πεξηκέλεη λα ηηο κνηξάζνπλ καδί. Πνύ αιήζεηα; ηα ζθαιηά ηνπ Υεκείνπ επί ηεο όισλνο θαη από ηελ πίζσ κεξηά. ην θηήξην ηεο Ννκηθήο θαη ζηελ πίζσ απιή, πνπ είλαη ην λεθξνηνκείν θαη ηέινο ζηελ ΑΟΔΔ ηεο Παηεζίσλ. Θα ην παίμνπλ δεπγαξάθη, ζα είλαη αγθαιηαζκέλνη δήζελ θαη ζα αθήλνπλ ηηο πξνθεξύμεηο λα πέθηνπλ ήξεκα ζην έδαθνο. Ζ θαιύηεξε ρξνληθή ζηηγκή είλαη πξσί-πξσί πξηλ αθόκα αξρίζεη λα έξρεηαη θόζκνο θαη γξήγνξε δηαθπγή ζηα ζηελά δξνκάθηα πνπ ππάξρνπλ γύξσ. Έηζη θη έγηλε, κόλν πνπ ν δηάνινο έηπρε θη έζπαζε εδώ ην πνδάξη ηνπ. Κάπνηνο κηθξνραθηέο πήξε ρακπάξη ζηελ ΑΟΔΔ ηη έγηλε θη όηαλ ρώζεθαλ ζηα ζηελά θαη γηα ιόγνπο αζθαιείαο ρώξηζαλ, αθνινύζεζε ηελ Καίηε θαη είδε ηελ πνιπθαηνηθία πνπ κπήθε. Βηάζηεθε λα δώζεη ηελ αλαθνξά ηνπ ζηελ Αζθάιεηα, πνπ ήδε είρε ζεκάλεη ζπλαγεξκόο, αθνύ άιιεο αλαθνξέο έιεγαλ γηα πξνθεξύμεηο πνπ βξέζεθαλ θαη ζε άιια ζεκεία. Με βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνπέιαο έγηλε έθνδνο ζηελ πνιπθαηνηθία θαη δελ άξγεζαλ λα θηάζνπλ ζηελ Καίηε. Υσξίο θαζπζηέξεζε ηελ νδήγεζαλ ζηελ Αζθάιεηα ηεο Μπνπκπνπιίλαο θαη ε αλάθξηζε άξρηζε κε ήπηνπο ζηελ αξρή ηξόπνπο: - Πνηνο ζνπ έδσζε ηηο πξνθεξύμεηο; Πεο ην ακέζσο θαθνκνίξα κνπ γηαηί αιιηώο μέξεηο. Θα ζε δώζσ λα ζε αλεβάζνπλ ζηελ ηαξάηζα! Σξνκνθξαηεκέλε θη άκαζε ζε ηέηνηεο θαηαζηάζεηο ε θνπέια έραζε πιήξσο ην ζάξξνο ηεο. κσο δελ κπνξνύζε λα καξηπξήζεη θαη γηα ηδενινγηθνύο αιιά θαη πξνζσπηθνύο ιόγνπο. Έκεηλε ζησπειή, ελώ από κέζα ηεο έηξεκε ζαλ μεξό θύιιν ζηνλ δπλαηό άλεκν. Απηό δελ θξάηεζε πνιιή ώξα. Γπν ληαγιαξάδεο κπήθαλ ζην γξαθείν θαη ρσξίο θακηά πξνεηδνπνίεζε άξρηζαλ λα ηελ θαθνπνηνύλ. Γπλαηά ζθακπίιηα, ηξάβεγκα ησλ καιιηώλ κέρξη ην
64
μεξίδσκά ηνπο θαη θισηζηέο ζηα θαιάκηα κε ηνλ πόλν λα θηάλεη ζαλ γδνύπνο ζην κπαιό ηεο Πόζε λα ήηαλ άξαγε ε αληνρή ελόο λένπ θνξηηζηνύ, ρσξίο θαζόινπ εκπεηξία ζηελ σκή θαη ρσξίο αλαζηνιέο βία; Πνηό είλαη ην «ινγηθό» όξην αληνρήο ελόο ζπλεζηζκέλνπ αλζξώπνπ. Ζ άηπρε Καίηε έραζε ηα απγά θαη ηα παζράιηα. Με ηα καησκέλα ρείιε, κε αθόξεηνπο πόλνπο ζην ζώκα, κε ηα δάθξπα λα θπινύλ από ηα κάηηα ηεο κίιεζε γηα ηνλ Σάζν θαη ηε ζρέζε ηνπ κε θάπνηνλ πνπ δελ ηνλ μέξεη, παξά κόλν η’ όλνκά ηνπ, Λάκπξνο. Έηζη ζύληνκα άξρηζε ε ηξαγηθή πεξηπέηεηα. Ο Σάζνο δελ είρε πξνιάβεη λα κάζεη ηε ζύιιεςε ηεο Καίηεο θαη λα πάξεη ηα κέηξα ηνπ. Σν βξάδπ νη ιύθνη έζπαζαλ ηελ πόξηα ηνπ θαη ηνλ έζπξαλ, ζαλ αξλί γηα ζθάμηκν, ζην επάξαην θηήξην ηεο Μπνπκπνπιίλαο. Καη γη απηόλ άξρηδε κηα λέα ηξαγηθή θάζε ηεο δσήο ηνπ. Μόιηο κπήθε ζην θηήξην ηεο Αζθάιεηαο, κεηά ηα ζθακπίιηα θαη ηηο θισηζηέο, ζαλ έλα είδνο πξνθαηαξηηθήο ππνδνρήο, ε πξώηε εξώηεζε πνπ ηνπ έγηλε έθηαζε ζηα απηηά ηνπ ζαλ θξόηνο πνπ πάγσζε ην αίκα ηνπ: - Πεο καο πνύ θάζεηαη ν θίινο ζνπ ν Λάκπξνο; Σελ αηζζάλζεθε ζαλ καραηξηά ζην ζηήζνο: - πιιάβαλε ηελ Καίηε κνπ. Δγώ θηαίσ ν καιάθαο, σο ηνλ πάην. Πξώηνλ πνπ ηελ αλαθάηεςα ζε επηθίλδπλνπο δξόκνπο θαη κεηά πνπ ηεο αλάθεξα ην όλνκα ηνπ Λάκπξνπ. Φάηα ζηε κάπα ηώξα θαεκέλε θαη βγάιε ην ζθαζκό. - Ο Λάκπξνο; Ναη ηνλ μέξσ. Δίλαη θίινο θαη παηξηώηεο, αιιά από θαηξό έρνπκε ρσξίζεη θαη δελ μέξσ ηίπνηα γη απηόλ. - Καη λνκίδεηο ξε ζθαηόπαηδν όηη ζα ζε πηζηέςνπκε;. Γηα πεο καο; Πνύ βξήθεο ηηο πξνθεξύμεηο; - Δδώ ζε ζέισ ηώξα, είπε από κέζα ηνπ πξνζπαζώληαο λα δηαηεξήζεη ηελ ςπρξαηκία ηνπ. - Μνπ ηηο έδσζε έλαο πνπ κε ήμεξε από ην παλεπηζηήκην. Ξέξσ ηε θάηζα ηνπ, αιιά δελ μέξσ η’ όλνκά ηνπ.
65
- Άζε ηα ζάπηα Σαζνύιε θαη μέξαζε ηα όια γηαηί αιιηώο από δσ κέζα δε ζα βγεηο δσληαλόο. Ήμεξε θαιά πνπ έκπιεμε, αιιά ε επηινγή ηνπ ήηαλ νηθεηνζειήο θαη ην θηαίμηκν δηθό ηνπ. Θα πξέπεη λα αληέμεη ζε ό,ηη επξόθεηην λα αθνινπζήζεη, έπξεπε λα ειαθξώζεη ηε ζέζε ηεο Καίηεο ιέγνληαο όηη απηόο ηελ παξέζπξε. Γηα ην Λάκπξν ηζηκνπδηά. Δπηπρώο δελ μέξεη θαη πνύ θάζεηαη. Απηή ε ζθέςε ηνλ αλαθνύθηζε ιίγν. Οη εξσηήζεηο έπεθηαλ βξνρή καδί κε ηηο αδηάθνπεο πιηθέο πεξηπνηήζεηο. Οη ξόινη απηώλ πνπ ήηαλ γύξσ ηνπ ήηαλ από εκπεηξία ρηιηάδσλ πεξηπηώζεσλ πιήξσο κνηξαζκέλνη Ο άγξηνο: Γώζηνλ κνπ θύξηε πξντζηάκελε λα ηνλ ιηαλίζσ. ηελ ηαξάηζα θαη ζα ηα πεη όια λεξάθη. Απέμσ θη αλαθαησηά. αο ην εγγπώκαη! Ο θαιόο: Μίιεζε παηδί κνπ όζν είλαη θαηξόο. Γε βιέπεηο ην κάηαην ησλ πξάμεώλ ζνπ; ιε ε Διιάδα είλαη κε ηνλ Παπαδόπνπιν! Δζύ ην ραδό παξηζηάλεηο; Ξύπλα λα παο κηα ώξα αξρύηεξα ζην ζπίηη θαη λα ζπλερίζεηο ηηο ζπνπδέο ζνπ. Ο πξντζηάκελνο: Άληε, ε ππνκνλή κνπ εμαληιείηαη! Ο Σάζνο παξέκελε ακίιεηνο θαη ζησπειόο. Σα θηήλε γύξσ ηνπ έιεγαλ, απεηινύζαλ, ρεηξνδηθνύζαλ, αιιά δελ ήμεξαλ ην ηειεπηαίν θαηαθύγην ηνπ αλζξώπηλνπ νξγαληζκνύ. Ο Σάζνο δξαπέηεπζε από ην ζώκα ηνπ, νηθεηνζειώο θαηάξγεζε ηελ επαθή κε ην ρπδαίν πεξηβάιινλ γύξσ ηνπ θη άξρηζε λα ηαμηδεύεη ζε άγλσζηα παξζέλα ιηβάδηα, ζε απάηεηεο γσληέο όπνπ ηα πνπιηά ακέξηκλα θαη ρσξίο θόβν θειαεδνύλ. πνπ ζε κηθξά ξπάθηα ηξέρεη θαζάξην λεξό θαη ην γιπθό κνπξκνπξεηό ηνπ ελώλεηαη κ’ όινπο ηνπο άιινπο ήρνπο ηνπ δάζνπο. ε έξεκεο θαη ήξεκεο αθξνγηαιηέο παξζέλεο από ηε ξύπαλζε ηνπ αλζξώπνπ, γεκάηεο παξάμελα θαη ζπάληα θνρύιηα θαη πνιύρξσκεο ζηξνγγπιεκέλεο θξνθάιεο. Έλησζε αλάιαθξνο ζαλ λα πεηνύζε ππεξληθώληαο ηελ βαξύηεηα. Ση επηπρία! Ση νκνξθηά! Ξύπλεζε κόλν όηαλ ηνλ έζπξαλ πάλσ ζηα ζθαιηά θαη θαθήλ θαθώο ηνλ αλέβαζαλ ζηνλ ηόπν ηνπ καξηπξίνπ. Δθεί άξρηζε ν 66
εμαλδξαπνδηζκόο ηνπ από έλαλ εζκό βαζαληζηώλ, πνπ αληηκεηώπηδαλ ην γεγνλόο ζαλ έλα ηππηθό θαζήθνλ, ζαλ κηα βάξδηα πνπ ήζειαλ λα πεξάζεη θαη λα πάλε ζηα ζπίηηα ηνπο. Υσξίο ιόγηα, άγλσζην κε ηί αηζζήκαηα, θνκκάηηαδαλ έλαλ άλζξσπν. Άδειν ηί ελνρέο θαη ζθέςεηο ζα ηνπο ζπλόδεπαλ όηαλ ζα έθηαλαλ ζην ζπίηη θαη αγθάιηαδαλ ηε γπλαίθα θαη ηα δηθά ηνπο ηα παηδηά. Άβπζζνο ε ςπρή θαη ην κπαιό ηνπ αλζξώπνπ. ια ηα ρσλεύεη, όια ηα «ζπγρσξεί» θη όια η’ αληέρεη. Ξεγύκλσκα, ώζηε ν επηειηζκόο λα είλαη πιήξεο. θακπίιηα, κπνπληέο, θισηζηέο. Υπδαίεο βξηζηέο, ζεμνπαιηθά ππνλννύκελα κε έκκεζε απεηιή γηα βηαζκό ηνπ από ηνπο άληξαθιεο πνπ γύξσ ηνπ ρνξνπεδνύζαλ απνιακβάλνληαο ην γιέληη θαη ηέινο δέζηκν ζηνλ πάγθν κε ηα πόδηα γπκλά εθηόο θαη ηηο παηνύζεο θάηζα ηνπο. Σν πξώην ρηύπεκα κε ην ζηδεξνζσιήλα ήηαλ ππεξάλσ θάζε πεξηγξαθήο. Μηα ειεθηξηθή εθθέλσζε πνπ δηαπέξαζε όιν ην θνξκί ηνπ κε έλαλ πόλν άγλσζην κέρξη ηώξα. Έρνπλ γίλεη πεξηγξαθέο πόλσλ θαη πόλσλ. Οη πόλνη ηεο γέλλαο, όπνπ όκσο ακείβνληαη ζην ηέινο κε ηνλ εξρνκό ηεο λέαο δσήο. Απηόλ δελ κπνξνύζε πνηέ λα ηνλ ληώζεη γηα ηνπο πξόδεινπο βηνινγηθνύο ιόγνπο. κσο είρε ηηο εκπεηξίεο ηνπ πνλόδνληνπ, ηνπ πόλνπ ζην απηί, ζηε θνηιηά. Κακηά ζρέζε. Απηό ήηαλ ην θάηη άιιν. Αλ ππάξρεη θιίκαθα ζηελ έληαζε ηνπ πόλνπ, όπσο ππάξρεη ζηνπο ζεηζκνύο, ίζσο λα αληηζηνηρεί ζε έλα ζεηζκό ελλέα Ρίρηεξ. Αθήλεη έλα πεξηζώξην ησλ δέθα γηα ην πηζαλό αθόκα ρεηξόηεξν. Πνηέ δελ μέξεηο πνπ κπνξεί ηα απόιπηα όξηα λα βξίζθνληαη. Ούξιηαμε κε όιε ηε δύλακε ησλ πλεπκόλσλ ηνπ, γηαηί δε γηλόηαλ θη αιιηώο. Ζ έληαζε ηνπ ήρνπ ήηαλ αδύλαηνλ λα απνξξνθεζεί από ηνπο ρνληξνύο ηνίρνπο. Θα δξαπέηεπζε ζηα γύξσ θηήξηα, ζα μύπλεζε ίζσο εθεζπραζκέλεο ζπλεηδήζεηο πνπ πηζηεύνπλ όηη ηα ζέκαηα απηά δελ ηνπο αθνξνύλ. Δπηπρώο θξόληηζε ε θύζε. Μεηά από κεξηθά ρηππήκαηα ε ζηξαπαηζαξηζκέλε παηνύζα λεθξώλεηαη. Από έλα ζεκείν θαη κεηά έραζε ηηο αηζζήζεηο ηνπ θαη δε ζπκόηαλ ηίπνηε… 67
29. Ο Λάκπξνο πάλσ ζηα αλακκέλα θάξβνπλα Δλώ πήγε ζην θαζηεξσκέλν ξαληεβνύ ζην νπνίν είραλ από πξηλ ζπκθσλήζεη, ν Σάζνο δελ εκθαλίζηεθε θαζόινπ. Ούηε θακηά εηδνπνίεζε ζηνλ θνηλό γλσζηό ηνπο ζηέθη-θαθελείν. Γελ ππάξρεη πεξίπησζε. Κάηη ζπκβαίλεη, αιιά ηί; Καλνληθά έπξεπε λα ζθάςεη έλα ιάθθν θαη λα θξπθηεί κέζα γηα θαηξό εθεί, κέρξη λα μεθαζαξίζεη αθξηβώο ε θαηάζηαζε. Αιιά άιιν ε ζεσξία θη άιιν ε πξάμε. Γε κπνξνύζε λα δήζεη κε ηελ ακθηβνιία. Σνλ έηξσγε ε αγσλία θαη ε πεξηέξγεηα. Βιέπεηο ν Σάζνο δελ ήηαλ έλαο απιόο ζύληξνθνο κε θνηλά ελδηαθέξνληα. Ο Σάζνο ήηαλ αδειθόο ηνπ, από ηα πξώηα ρξόληα ηεο δσήο ηνπο. Σν εξώηεκα κπήθε ζαλ θαξθί ζην κπαιό ηνπ. Λεο λα ηνλ ηζάθσζαλ; Λεο απηή ηε ζηηγκή, πνπ εγώ είκαη ειεύζεξνο ηνλ δηθό κνπ λα ηνλ ιηαλίδνπλ νη βαζαληζηέο ηεο ρνύληαο. Πώο ζα κπνξνύζε λα ην κάζεη; Πξώηνλ ζηήζεθε θη άθνπγε ηνπο ζηαζκνύο ηνπ εμσηεξηθνύ, ρσξίο κέρξη ηώξα θαλέλα απνηέιεζκα. Γεύηεξνλ ζα θάλεη ππνκνλή κηα βδνκάδα κέρξη ην επόκελν ξαληεβνύ. Αλ θαη ηόηε δελ δώζεη ζεκείν δσήο ηόηε ζα πξέπεη λα απνδερζεί ην κνηξαίν. Αο ην δηάνιν πώο ήξζαλ έηζη ηα πξάγκαηα; Με ηελ πξώηε επηρείξεζε λα γίλεη δεκηά; Ήδε είρε απνζπξζεί από ηα νξγαλσκέλα θξνληηζηήξηα γηαηί ν θύθινο κε ηνπο ειέγρνπο είρε ζθίμεη πνιύ. Κξάηεζε θάπνηα ηδηαίηεξα πνπ γίλνληαλ ζηα ζπίηηα ησλ καζεηώλ. Δπηπρώο είρε πξνλνήζεη λα έρεη ζηελ άθξε έλα θνκπόδεκα. Έηζη είρε λα θαιύπηεη ηα έμνδά ηνπ ζηε κεηξεκέλε άιισζηε δσή πνπ είρε ζπλεζίζεη λα δηάγεη. ηαλ θαη ζην δεύηεξν ξαληεβνύ ν Σάζνο δε θάλεθε πείζηεθε όηη πιένλ βξίζθεηαη ζηα ρέξηα ηεο Αζθάιεηαο. Σνλ έπηαζε κηα ιύζζα. ρη, δελ ζα ην άθελε έηζη. Θα ηνπο έδεηρλε ηνπο θεξαηάδεο όηη ν αγώλαο ζπλερίδεηαη. Δίρε κνηξάζεη κεξηθέο πξνθεξύμεηο, αιιά ππήξραλ αξθεηέο θξπκκέλεο ζην ζπίηη ηνπ. Σηο έβαιε όιεο κέζα ζηηο ηζέπεο ηνπ θη άξρηζε κηα ξηςνθίλδπλε πνξεία.
68
Πξώηα κπήθε από ζηνλ Ζιεθηξηθό ζην Μνλαζηεξάθη θαη όηαλ έθηαζε ζηελ Οκόλνηα ιίγν πξηλ θιείζνπλ νη πόξηεο εμόδνπ πέηαμε έλα κάηζν γη’ απηνύο πνπ παξέκεηλαλ γηα πην πέξα θαη γη’ απηνύο πνπ κπήθαλε όηαλ άλνημαλ νη πόξηεο εηζόδνπ από ηελ άιιε κεξηά. Ο ίδηνο κε γξήγνξα βήκαηα αλέβεθε ζηελ πιαηεία θη αλαθαηεύηεθε κε ην πιήζνο πνπ θπθινθνξνύζε ζηνπο θεληξηθνύο δξόκνπο. Αλέβεθε απνθαζηζηηθά ηε νδό ηαδίνπ θαη κπήθε ζην θηλεκαηόγξαθν Αηηηθόλ θαη κέζα ζην ζθνηάδη πνπ βξέζεθε πέηαμε πξνο ηηο ζέζεηο έλα δεύηεξν κάηζν θαη ζαλ θύξηνο βγήθε έμσ πξηλ ζπλεηδεηνπνηεζεί από θαλέλαλ ηί έγηλε. Σν ίδην έθαλε γύξσ από ην Εάππεην θαη κε έλα ηαμί έθηαζε θνληά ζην ζπίηη. Σόηε πήξε ηελ πξώηε αλάζα θαη είδε όηη ηειηθώο ην επραξηζηήζεθε. Δκκέζσο ην έκαζε θη ν Σάζνο, όηαλ δσληάλεςε ε αλάθξηζε θαη κε επηκνλή δεηνύζαλ ζηνηρεία γηα ην Λάκπξν. Καηάιαβε όηη ν αδειθόο ηνπ κνίξαζε ηηο άιιεο πξνθεξύμεηο θαη ε κπζηηθή ραξά πνπ έλησζε ηελ έθξπςε επηκειώο από κέζα ηνπ. Ήηαλ κεγάιε ηύρε λα κελ μέξεη ην ζπίηη ηνπ Λάκπξνπ. κσο ήηαλ ηύρε ή πξόλνηα ηνπ θίινπ ηνπ; Μάιινλ ην δεύηεξν. Ζ δηθηά ηνπο πεξίπησζε έβαηλε πξνο θιείζηκν. Τπέγξαςε ηελ θαηάζεζε ηνπ ζηελ νπνία αλειάκβαλε ηελ επζύλε γηα ην κνίξαζκα ησλ πξνθεξύμεσλ θη όηη ε Καίηε δελ είρε ηδέα γηα ηηο πξνθεξύμεηο. Γλσξίδεη ηνλ Λάκπξν, αιιά έρεη θαηξό λα ηνλ δεη. Ίζσο ζε ιίγεο κέξεο κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο δηθνγξαθίαο λα κεηαρζεί ζηηο θπιαθέο Αβέξσθ. Ζ θαζπζηέξεζε έλαλ κόλν ιόγν είρε, Να γηαηξεπηνύλ νη πιεγέο ηνπ από ηελ «πεξηπνίεζε» πνπ ηνπ έγηλε θπξίσο ζηελ ηαξάηζα.
69
Ε. Κεφάλαιο πέμπτο 30. Τη έγηλε ε Ράληα; ηα ρξόληα πνπ κεζνιάβεζαλ από ηελ αλαρώξεζε ηνπ Λάκπξνπ από θνληά ηεο κέρξη ζήκεξα, ε δσή ηεο Ράληαο πέξαζε από ζαξάληα θύκαηα. Ζ θύξηα έγλνηα ηεο ήηαλ ην κεγάισκα ηεο θόξεο ηεο. Δθεί έδσζε θαη ηελ ςπρή ηεο. Τπήξμαλ δπζθνιίεο πνιιέο θαη ιόγηα πηθξά από αλζξώπνπο πξνζεισκέλνπο ζηα ηππηθά πξάγκαηα θαη όρη ζηελ νπζία. Γώζε πιηθό γηα θνπηζνκπνιηό ζε κέηξηνπο αλζξώπνπο θαη είλαη ζε ζέζε λα θαηαζπαξάμνπλ ζαλ άγξηα ζεξία ην δηπιαλό ηνπο. - Πσο γίλεηαη κηα ρήξα λα κελ ζεβαζηεί ηε κλήκε ηνπ άληξα ηεο θαη λα πάεη κε ηνλ πξώην ηπρόληα γηα λα θάλεη έλα κπάζηαξδν. Γελ ζεβάζηεθε ηίπνηε. Σειηθά ηη ηα ζεο; Μηα μεθηηιηζκέλε είλαη, πνπ ζηηο ελληά ηνπ καθαξίηε άιινλ έκπαζε ζην ζπίηη… Απηά ηα ιόγηα ήηαλ από αλζξώπνπο θαθόηξνπνπο θαη δειηάξεδεο. Καη ηέηνηνη ππάξρνπλ παληνύ ελ αθζνλία. ηηο θνπηζνκπόιεο ηεο γεηηνληάο πνπ ηηο έηξσγε ε πεξηέξγεηα λα κάζνπλ όιεο ηηο ιεπηνκέξεηεο έθηαζε ζηα απηηά ηνπο ε ηζηνξία πνπ εληέρλσο θαη κε ηε βνήζεηα ηεο Νηίλαο είρε θπθινθνξήζεη ε Ράληα. Μηα εξσηηθή ζρέζε κε έλαλ ρσξηζκέλν άληξα πνπ όηαλ έκαζε γηα ην παηδί θνβηζκέλνο ιάθηζε, γηαηί δελ ήζειε λα αλαιάβεη λέεο ππνρξεώζεηο. κσο ε Ράληα ζεσξνύζε κεγάιε ακαξηία λα ζθνηώζεη κηα δσή πνπ άξρηζε λα κεγαιώλεη κέζα ηεο θαη απνθάζηζε λα κεγαιώζεη κόλε ην παηδί ηεο. Οη πεξηζζόηεξνη ην εθηίκεζαλ. Άιισζηε ε κεηξεκέλε δσή ηεο Ράληαο δελ είρε δώζεη άιιεο αθνξκέο γηα ζρόιηα. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ θαη κε ηελ αθνζίσζή ηεο ζηελ θόξε ηεο, θέξδηζε ην ζεβαζκό ησλ πεξηζζνηέξσλ θαη ηελ αλνρή ησλ θαθεληξερώλ. Δθείλν πνπ δηαθαώο επηζπκνύζε ην είρε ηειηθώο πεηύρεη. Να θξαηήζεη έμσ από ην θάδξν ησλ επηθξίζεσλ θαη ησλ θνπηζνκπν-
70
ιηώλ ηνλ αγαπεκέλν ηεο. Σνλ Λάκπξν, ηνλ πξαγκαηηθό παηέξα ηεο θόξεο ηεο. Απηή ηελ πιεξνθνξία ηε θύιαγε ζαλ άγην κπζηηθό κέζα ζηελ θαξδηά ηεο θαη ν Λάκπξνο ήηαλ ν άλζξσπνο πνπ ήηαλ ζπλερώο παξώλ ζηε ζθέςε ηεο. Μπεξδεκέλα αηζζήκαηα. Άιινηε αηζζαλόηαλ όηη έρεη δπν παηδηά. Έλα κεγάιν θη αμηνιάηξεπην αγόξη, καδί κε ην δεύηεξν «θαξπό ηεο θνηιίαο ηεο» ηελ αγαπεκέλε ηεο Μαξία, ζάξθα εθ ηεο ζαξθόο ηεο. Άιινηε, ν πνιύηηκνο εξαζηήο ηεο, πνπ απξόζθιεηνο ηελ επηζθέπηεηαη κέζα ζηε βαζεηά λύρηα, αιιά δηαθξηηηθά γηα λα κε γίλεη αληηιεπηόο από ηξίηνπο θαη κηιάεη καδί ηεο κε δεζηαζηά θαη ηξπθεξόηεηα θαη θακηά θνξά ηεο ραξίδεη ιίγε αθόκα επηπρία πνπ κόλν καδί ηνπ γλώξηζε. Έδσζε κάρεο ε Ράληα. Ζ δσή ηελ σξίκαζε θαη ηελ όπιηζε κε ηελ απαηηνύκελε δύλακε. Καη βγήθε ληθήηξηα κε ην θεθάιη ςειά θαη ηελ αμηνπξέπεηα ζην αξκόδνλ ύςνο ηεο. ηελ αξρή είρε ζύκκαρν θαη ζπκπαξαζηάηε ηε γιπθηά Νηίλα, πνπ ήηαλ θαη ε λνλά ηεο θόξεο ηεο, αιιά ε Νηίλα ήηαλ έλα δηαβαηάξηθν πνπιί. Υσξίο θαζπζηέξεζε πήξε ην πηπρίν ηεο θαη γύξηζε ζηελ παηξίδα ηεο. Πνηέ δελ έθνςε ηε – ζπρλή - επαθή καδί ηεο, αγαπά ηελ αλαδεμηκηά ηεο θαη πνηέ δελ μερλά λα ηειεθσλήζεη ή λα ζηείιεη δώξα θαη πεζθέζηα ζε θάζε γηνξηή θαη επέηεην. Αο είλαη θαιά ην γιπθό θνξίηζη. ε θξίζηκε θάζε ηεο ζηάζεθε ζαλ αδειθή θη απηό πνηέ δελ ζα ην μεράζεη. Από ην δσκάηην πέξαζαλ θη άιινη ελνηθηαζηέο κα όηαλ ε κηθξή ηεο κεγάισζε, ζθέθηεθε λα ην εηνηκάζεη γηα ηελ θόξε ηεο. Απηή ε θίλεζε είρε θαη ην ζπκβνιηζκό ηεο. Πεξηζζόηεξν όκσο ήηαλ όηη αλνίρηεθε ζε δνπιεηέο θαη θάπνπ έπξεπε θη απηέο λα ρσξέζνπλ. Ζ πειαηεία ηεο ζηε κνδηζηξηθή απμήζεθε, όπσο απμήζεθε θαη ε εκπεηξία ηεο πάλσ ζηελ ηέρλε. Σειεπηαία εξγαδόηαλ θαζόλ ζε κηα εκπνξηθή επηρείξεζε ξάβνληαο ζηνιέο εξγαζίαο θαη είρε έλα αμηόινγν θαη ζηαζεξό εηζόδεκα από θεη. ρη, δελ μαλαέβαιε ελνηθηαζηή θαη εζύραζε από απηή ηελ έγλνηα.
71
Δίρε ζηαζεξό θη αδηαπξαγκάηεπην ζηόρν. Σελ θαιύηεξε αλαηξνθή ηεο κνλάθξηβεο θόξεο ηεο. Γελ μαλνηγόηαλ πνιύ ζε ζρέζεηο πέξα ησλ γεηηόλσλ πνπ παξαδνζηαθά είραλ πάξε-δώζε καδί ηεο. πσο δελ ήζειε ζπλαηζζεκαηηθή ή απιώο εξσηηθή ζρέζε. Σεο αξθνύζαλ νη κλήκεο!
31. Ο Λάκπξνο απνζύξεηαη απ’ ηε θπθινθνξία Ζ αγσλία ηνπ Λάκπξνπ γηα ηελ ηύρε ηνπ Σάζνπ παξέκελε όιν ην δηάζηεκα ακείσηε. Πίεζε ην κπαιό ηνπ λα βξεη δηαδξόκνπο πιεξνθόξεζεο, κα όιεο νη πόξηεο ήηαλ θιεηζηέο ή επηθίλδπλεο λα ρηππεζνύλ από ηνλ ίδην. Οη ζηαζκνί δελ αλάθεξαλ ηίπνηα. ην ζηέθη θακηά είδεζε. Να πάεη ζην ζπίηη ηνπ ζα ήηαλ απηνθηνληθή θίλεζε. Οη ιύθνη ζα ηελ είραλ ζηεκέλε πεξηκέλνληαο ην επόκελν ζήξακά ηνπο. ρη, δελ ζα πηαζηεί έηζη ζαλ θνξόηδν ζηε θάθα. Κάζηζε λα ζθεθηεί. Γελ κπνξεί λα ζηεξίδεηαη ζηε πίζηε ζηνλ αγώλα θαη ζηελ αγάπε ζην πξόζσπό ηνπ από ηνλ Σάζν. Οη αλζξώπηλεο αληνρέο έρνπλ ηα όξηά ηνπο. Απηό ηζρύεη θαη γηα ηνλ ίδην θαη λα κελ θάλεη ην παιηθάξη έμσ από ην ρνξό. κσο γηα ζηάζνπ. Ο Σάζνο δε γλσξίδεη πνύ θάζεηαη. Καη λα κελ αληέμεη δελ μέξεη, νύηε ππνπηεύεηαη ηελ πεξηνρή πνπ ηώξα θαηνηθεί. Σν έλζηηθην απηνζπληήξεζεο, ε πξόιεςε ηνπ είραλ θξαηήζεη καθξηά ηνλ Σάζν από απηή ηε γλώζε. Καη όρη κόλν ηνλ Σάζν. Καη ηα θνξίηζηα, πνπ απηό ην δηάζηεκα είρε παξηίδεο, ηα θξάηεζε εθηόο. Δίηε ύπαηζξνο είηε ζην δηθό ηνπο ζπίηη. Δίλαη ινηπόλ θαιπκκέλνο θαη δε ρξεηάδεηαη λα αιιάμεη ζηέθη. Αξγόηεξα ίζσο. Πνηέ ζηηο ζπλζήθεο πνπ ηώξα δνύκε δελ είζαη γηα πάληα ζίγνπξνο. Σε ζύιιεςε ηνπ Σάζνπ ηελ πιεξνθνξήζεθε αξγόηεξα θαη κε έκκεζν ηξόπν από θίιν ηνπ ζην Βόιν πνπ ηνλ πήξε από θνηλόρξεζην ζάιακν ηειέθσλν. Ζ νηθνγέλεηά ηνπ εηδνπνηήζεθε από ηελ Αζηπλνκία όηη είλαη πξνθπιαθηζκέλνο ζηηο θπιαθέο Αβέξσθ. Πώο θαη γηαηί έπεζε ηόζν ζύληνκα ζηα ρέξηα ηνπο, αθόκα θνπβέληα.
72
Αξγόηεξα έκαζε κέζσ ζπγγελνύο θαη δηθεγόξνπ ην άηπρν ζπκβάλ κε ηελ Καίηε θη όηη ην όλνκά ηνπ πεξηιακβάλεηαη ζηε δηθνγξαθία πνπ είρε δηαβηβαζηεί ζην ζηξαηνδηθείν. Άξα ν δξόκνο ηεο επηζηξνθήο είρε νξηζηηθά θιείζεη. Μηα κόλν πηζαλόηεηα απέκελε. Ζ ειπίδα γηα ηελ θαηάξξεπζε ηνπ παξάλνκνπ θαζεζηώηνο. Σν εξώηεκα αδπζώπεην κπήθε κόλν ηνπ. Καη ηώξα πνηά ζα είλαη ε ζπλέρεηα; Θα ρσζεί ζε κηα αζθαιή ηξύπα θαη ζα αλακέλεη εμειίμεηο ζηηο νπνίεο δελ ζπκκεηείρε θαζόινπ; Καη ην δεκνθξαηηθό ηνπ θαζήθνλ λα παιέςεη γηα ηελ πηώζε ηνπ ηπξαλληθνύ θαζεζηώηνο; Μηα πξνθήξπμε όιε θη όιε; ηγά ηε ζπκκεηνρή! Σν είδε θαζαξά. Πξέπεη λα ζπλερίζεη. Κη αλ ε αηπρία πνπ ηνπο ρηύπεζε ζπλερηζηεί ηη λα θάλνπκε; Έηζη ήηαλ γξαθηό. Γελ ηνλ θόβηδε ε θπιαθή ή ε εμνξία. Σελ ελδηάκεζε θάζε θνβόηαλ. Σνλ αλαηξίρηαδε ε ζθέςε ησλ νκαδηθώλ βαζαληζηεξίσλ εθεί κέζα ζηα κπνπληξνύκηα ηεο Αζθάιεηαο. κσο όια έρνπλ ην ηίκεκά ηνπο. Γηα λα είλαη ζπλεπήο κε ηνλ εαπηό ηνπ πξέπεη λα ζπλερίζεη. Σν νθείιεη θαη ζηνλ αδειθό ηνπ Σάζν, πνπ ηελ πέξαζε απηή ηε θάζε. Ση κπνξεί όκσο λα θάλεη; Πνηέο είλαη νη πξόζθνξεο θαη ζπκβαηέο ελέξγεηεο πνπ ζα δείμνπλ όηη ν αγώλαο ζπλερίδεηαη; Να ρξεζηκνπνηήζεη δξαζηηθά πιηθά, όπσο όπια θαη βόκβεο δελ ηνπ πάεη. Πξώηνλ δελ ζα κπνξνύζε λα ηα πξνκεζεπηεί θαη ύζηεξα δελ ηαηξηάδνπλ ζηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ. Σν πηζαλό ελδερόκελν λα αθαηξέζεη δσή, ηνπ ήηαλ απνθξνπζηηθό θαη ζαλ απίζαλν ελδερόκελν. Ήηαλ απνθνκκέλνο από παληνύ. Βεβαίσο ήηαλ επηινγή ηνπ, αιιά ηώξα ρξεηαδόηαλ κηα αλαζέξκαλζε ησλ παιαηώλ ζρέζεώλ ηνπ κε ηελ νξγάλσζε. ε όπνηα δξώληα ππόινηπα έρνπλ απνκείλεη. Πώο όκσο ζα βξεη κηα άθξε από εθεί, όηαλ ηόζν θαηξό ν ίδηνο είρε θόςεη ηα λήκαηα. Ζ κόλε ρξήζηκε επαθή πνπ ηνπ είρε απνκείλεη ήηαλ ν Μήηζνο θαη ην ηππνγξαθείν ηνπ. Πην ζνβαξό ήηαλ ην άιιν. Πξνζέγγηδε ην πέξαο ηεο αλαβνιήο ηνπ θη έπξεπε λα πάξεη ζνβαξέο απνθάζεηο. Να παξνπζηαζηεί νηθεηνζειώο θαη λα θαηαηαρηεί ζην ζηξαηό δελ ππήξρε πεξίπησζε. 73
Με ηε δηθνγξαθία πνπ ήδε ππήξρε ζε βάξνο ηνπ, ζίγνπξα ζα θαηέιεγε ζηε θπιαθή κε άδεια ηα ελδηάκεζα βήκαηα πνπ νπσζδήπνηε ζα ππήξραλ θαη ζα ήηαλ αζθαιώο νδπλεξά. Άξα ζα θεξπζζόηαλ αλππόηαθηνο κε όιεο ηηο ζπλεπαγόκελεο ζπλέπεηεο. Έλα δεύηεξν ελδερόκελν είλαη λα δηαθύγεη ζην εμσηεξηθό. Ναη, αιιά πώο;
32. Ο θινηόο ζθίγγεη Ζ αιήζεηα είλαη όηη ζαλ ζθνπιήθη έηξσγε ηνλ Λάκπξν ε κνλαμηά θη ε αλεκπόξηα λα θάλεη θάηη ην νπζηαζηηθό. Γελ έβιεπε ηελ αγαλάθηεζε, πνπ αλέκελε κε βάζε ηηο αξρηθέο παξαδνρέο, ζηελ ρνύληα, αιιά από ηελ άιιε ξεαιηζηήο θαη πξνζγεησκέλνο, όπσο από ραξαθηήξα ήηαλ, έθαλε ηηο παξαδνρέο. Αιήζεηα ηί πεξίκελεο λα γίλεη λεαξέ; Να ζηακαηήζεη ε δσή; Να ζηακαηήζνπλ νη άλζξσπνη λα δνπλ; Γε γίλεηαη θαεκέλε! Ζ δσή ζα ζπλερίδεηαη. Νόκνο! Κάζε πξσί νη άλζξσπνη ζα πεγαίλνπλ ζηηο δνπιεηέο ηνπο, ηα καγαδηά ζα ζεθώλνπλ ηα ξνιά ηνπο, νη θνύξλνη ζα ςήλνπλ ην ςσκί. Σα ζρνιεία ζα ππνδέρνληαη ηνπο καζεηέο, ηα γξαθεία ζα γεκίδνπλ κε ηνπο ππαιιήινπο. Σα βξαδάθηα νη ηαβέξλεο θαη ηα ηζηπνπξάδηθα ζα ρσλεύνπλ ηνπο πηθξακέλνπο θαη θνπξαζκέλνπο πειάηεο ηνπο, νη ζθνηεηλέο γσληέο ζα δέρνληαη ηα παξάλνκα δεπγαξάθηα, νη αγάπεο ζα αλάβνπλ θαη ζα ζβήλνπλ, ελώ ζηηο λόκηκεο θξεβαηνθάκαξεο ζα παίδεηαη ην αηώλην παηρλίδη ηεο δσήο. - Ση λόκηδεο θαθνκνίξε κνπ; Μήπσο πεξίκελεο όινη λα παξαηήζνπλ ηα πάληα, λα ζπκπαξαηαρζνύλ δίπια ζνπ γηα λα είζαη εζύ ηθαλνπνηεκέλνο; Γε γίλνληαη έηζη ηα πξάγκαηα ζηε δσή, λεαξέ!! Κάπνηνη πην επαίζζεηνη κε ιηγόηεξεο ππνρξεώζεηο θαη κε πεξίζζεηα ηόικε ρηππάλε ηε γξνζηά ηνπο ζην καραίξη θαη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο απιώο αλαιακβάλνπλ ην ξόιν ηνπ ζύκαηνο. Κάζε βήκα αιιαγήο ζηελ αλζξώπηλε ηζηνξία – λα ην μέξεηο - ζέιεη ηελ Ηθηγέλεηά ηνπ. Δζύ ηα πεξίκελεο δηαθνξεηηθά.
74
Μέζα ηνπ άξρηζε λα ηνλ θπξηεύεη κηα απηνθηνληθή δηάζεζε. Αο κελ κπιέμεη άιινπο ζην άικα ζην θελό πνπ εηνηκάδεη. κσο, απηόο ζα ην θάλεη κόλνο ηνπ. Γελ κπνξεί νύηε κηα κέξα λα αλερζεί ηελ παξάλνκε εμνπζία. Γε ζα ηνπο θάλεη ηε ράξε κηαο αζόξπβεο θαη αδηθαίσηεο απηνθηνλίαο, ρη! Θέιεη θάηη πνπ λα θάλεη ζόξπβν. Μέζα ζηε βηαζκέλε ζησπή κηα θσλή -έζησ κνλαρηθή- λα παίμεη θάπνην, αο είλαη θαη κηθξό, ξόιν αθύπληζεο ζπλεηδήζεσλ. Πνύ, πόηε θαη πώο; Δξσηήκαηα πνπ ηξηβέιηδαλ ην κπαιό ηνπ. Σαθηνπνίεζε ηηο πξνζσπηθέο εθθξεκόηεηεο θη έγξαςε έλα θαζεζπραζηηθό γξάκκα ζηνπο δηθνύο ηνπ πνπ ζα ην ηαρπδξνκνύζε ηελ ηειεπηαία ζηηγκή. Μέζα ηνπ ππήξρε κηα πηώζε, κηα νζκή γεληθόηεξεο πίθξαο θη απνγνήηεπζεο. Γηα ηηο ελδερόκελεο πξνζσπηθέο ζπλέπεηεο πηνζέηεζε ηε ζηάζε: - ,ηη είλαη λα γίλεη, αο γίλεη! Αγόξαζε έλα θνκκάηη ιεπθό παλί θη έλα θνπηί ιαδνκπνγηάο θη έλα πηλέιν. ε έλα κήθνο παληνύ κηθξόηεξνπ από ην άλνηγκα ησλ ρεξηώλ ηνπ έγξαςε κε ρνληξά θαη θαζαξά γξάκκαηα ην ζύλζεκα: ΚΑΣΧ Ζ ΥΟΤΝΣΑ ΕΖΣΧ Ζ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ Σα άθξα ηα έξαςε πάλσ ζε δπν ζθνππόμπια πνπ βξήθε θαη ηα ηύιημε ζε έλα κεγάιν ραξηί ώζηε λα κελ θαίλεηαη ην πεξηερόκελό ηνπ. Οη πξνεηνηκαζίεο ηειείσζαλ. Πιεζίαδε ε επέηεηνο ηεο 25 εο Μαξηίνπ. Υώζεθε καδί κε ηνλ θόζκν απέλαληη από ηνπο επηζήκνπο θαη θάπνηα ζηηγκή, όληαο έηνηκνο απ’ ηελ αξρή, πεηάρηεθε κέζα ζην δξόκν όπνπ γηλόηαλ παξέιαζε νρεκάησλ, άλνημε ην παλό θη άξρηζε λα ηξέρεη, θσλάδνληαο θαη ηα ζπλζήκαηα πνπ ήηαλ γξακκέλα πάλσ ηνπ. Τπήξμε έλαο αηθληδηαζκόο κεξηθώλ δεπηεξνιέπησλ κέρξη λα θαηαιάβνπλ ηί ζπκβαίλεη θη ακέζσο δεθάδεο άληξεο ηεο Αζθάιεηαο άξρηζαλ λα ηνλ θπλεγνύλ θαη ζε ιίγν ηνλ αθηλεηνπνίεζαλ ξίρλνληάο ηνλ ζην έδαθνο. Αθέζεθε ρσξίο αληίζηαζε ζηα ρέξηα ηνπο. Απηό πνπ ήζειε είρε ζπκβεί. Σώξα ήηαλ ςπρνινγηθά έηνηκνο λα ππνζηεί ηα επαθόινπζα ηεο πξάμεο ηνπ…
75
Σν γεγνλόο είρε ζπκβεί κπξνζηά ζηα κάηηα εθαηνληάδσλ αλζξώπσλ θαη ε δεκνζηόηεηα ηνπ ήηαλ αδύλαην λα ειεγρζεί. Πξάγκαηη, ρσξίο ν Λάκπξνο λα κπνξεί λα ην επαιεζεύζεη, ε είδεζε κεηαδόζεθε ζε ιίγεο ώξεο από μέλα πξαθηνξεία θη έθαλε ην γύξν ηνπ θόζκνπ. Μόλν εκκέζσο ην θαηάιαβε, από ηε ιύζζα ησλ αζθαιηηώλ, όηαλ ηνλ νδήγεζαλ ζην θηήξην ηεο Μπνπκπνπιίλαο. Μέζα ζηνπο αθόξεηνπο πόλνπο κε έλα εζσηεξηθό ρακόγειν έπαηξλε ηελ εθδίθεζή ηνπ θαη έλησζε ηελ απειεπζέξσζε από ην αδηέμνδν πνπ ζπλερώο ηνλ έπληγε. Δπηηέινπο έζπαζε ην ηζόθιη ηεο αθηλεζίαο. Σνπο αλαζηάησζε θη απηό ήζειε. Ζ κνξθή ηεο δηακαξηπξίαο ηνπ Λάκπξνπ έδεηρλε κε ζαθήλεηα αηνκηθή πξσηνβνπιία θαη δελ είρε ηελ ζπλήζε πίεζε λα νκνινγήζεη πιεξνθνξίεο γηα ζπλεξγνύο θαη νξγάλσζε. ηαλ ηνπ δήηεζαλ δηεύζπλζε θαηνηθίαο ηελ έδσζε ακέζσο, αθνύ είρε θξνληίζεη λα θαηαζηξέςεη έζησ θαη ηελ ηειεπηαία έκκεζε έλδεημε γηα ζρέζεηο ηνπ κε ηξίηνπο. Σν γξάκκα ζηνπο δηθνύο ηνπ είρε ηαρπδξνκεζεί ηελ πξνεγνύκελε κέξα. Αλαβίσζε ε δηθνγξαθία πνπ είρε ζπλαρζεί κε ηνλ Σάζν θαη ηελ Καίηε θαη ζε ζρεηηθά ζύληνκν δηάζηεκα κεηήρζεη ζηηο θπιαθέο, όπνπ ζπλαληήζεθε κε ηνλ Σάζν. Αγθαιηάζηεθαλ απειπηζκέλα θαη αληάιιαμαλ όιεο ηηο πιεξνθνξίεο. Ζ κεγάιε ραξά ηνπ Λάκπξνπ ήηαλ όηαλ θαηάιαβε όηη νη ζπγθξαηνύκελνί ηνπ ήηαλ ελήκεξνη γηα ηνλ ηξόπν ζύιιεςήο ηνπ.
33. Η δεκνζηόηεηα θηλεηνπνίεζε θόζκν Σώξα ν Λάκπξνο έκαζε ηελ αηπρή ζύιιεςε ηεο Καίηεο θαη όια όζα έγηλαλ ζηε ζπλέρεηα: - Ήηαλ αηπρία. Με ηηκώξεζε ε θσινηύρε Λάκπξν. Δπηπρώο πνπ δελ ήμεξα πνύ θάζεζαη. Γελ είζαη πνηέ ζίγνπξνο κέρξη πόηε κπνξείο λ’ αληέμεηο. Γηα ζέλα δελ έρνπλ θαλέλα ζηνηρείν. Δγώ δελ ηνπο είπα όηη εζύ κνπ έδσζεο ηηο πξνθεξύμεηο. Σν όλνκά ζνπ αλαθέξεηαη κόλν από ηελ Καίηε θαη ζ’ απηό ππεύζπλνο είκαη εγώ, πνπ ζε αλέθεξα θάπνηα ζηηγκή όηη είζαη ν θαιύηεξνο κνπ θίινο.
76
- Ση ζεκαζία έρνπλ όια απηά Σάζν ηώξα. Γηα κέλα ε θαηεγνξία είλαη κόλν ε πξάμε κνπ ζην ύληαγκα. Ο Σάζνο ηνλ ελεκέξσζε γηα ηελ εζσηεξηθή θαηάζηαζε ζηε θπιαθή: - Τπάξρνπλ δπν θύξηεο νκάδεο ζπκβίσζεο. Μεηά ηε δηάζπαζε ζην θόκκα, απηή πέξαζε ζ’ όιεο ηηο δξαζηεξηόηεηεο ηεο Αξηζηεξάο. Δίλαη νη Αλαλεσηηθνί θαη νη «έλα είλαη ην θόκκα». Γε καο δόζεθε επθαηξία λα κηιήζνπκε, αιιά εγώ έρσ πηα εληαρζεί ζηελ πξώηε θαη έρσ ππνγξάςεη θείκελα θαη απόςεηο ηεο. ε ελεκεξώλσ γηα λα κελ πέζεηο απ’ ηα ζύλλεθα. Ο Λάκπξνο ηνλ δηέθνςε: - Ξέξεηο όηη ζε ζεσξώ αδειθό κνπ θαη δε ζα θξηηηθάξσ θακηά επηινγή ζνπ. Δγώ πξνο ην παξόλ ζέισ λα κείλσ έμσ από απηά. ρη όηη ηαιαληεύνκαη αλάκεζα ζηηο δπν ηάζεηο. Γε ζέισ λα είκαη κε θαλέλαλ. κσο θξάηα κε ελήκεξν κε ηηο εμειίμεηο. Μαδί ηνπο ζα δσ θαη δελ είλαη ζηηο πξνζέζεηο κνπ λα ηα βάισ κε θαλέλαλ. Αξθεηά είλαη ηα πξνζσπηθά κνπ πξνβιήκαηα. - Δληάμεη Λάκπξν. Πξνο ην παξόλ έρσ νξγαλσηηθέο επζύλεο ζηελ νκάδα ζπκβίσζεο θαη δελ είλαη ζηνλ ραξαθηήξα κνπ λα ηα παξαηήζσ ζηε κέζε. ηαλ ηειεηώζεη ε ζεηεία κνπ δελ ζα δερζώ θαηλνύξηα ππεπζπλόηεηα. Ξέξεηο πόζν ληώζσ δεκέλνο καδί ζνπ. ε κεξηθέο κέξεο ζην επηζθεπηήξην ήξζε ν παηέξαο ηνπ από ην Βόιν. Ήμεξε θαιά ηνλ γην ηνπ θαη δελ ηνπ έθαλε θακηά παξαηήξεζε ή θξίζε: - Έρεηο πνιιά θηιηά από ηε κάλα ζνπ θαη ηνλ αδειθό ζνπ. Δπηπρώο απνιύζεθε θαη είλαη ζην ζπίηη. - Να ηνπ πεηο λα θάηζεη ζη’ απγά ηνπ. Φηάλεη έλαο ζηε θπιαθή απ’ ηελ νηθνγέλεηα. - Πξέπεη λα βξνύκε δηθεγόξν λα ζε ππεξαζπηζηεί ζηε δίθε. - Άζην απηό ζα ην θαλνλίζσ εγώ. Δζύ θάλε κνπ κηα εμππεξέηεζε. Πήγαηλε ζην θαθελείν θαη πεο όηη είζαη ν παηέξαο κνπ. Έρσ αθήζεη εθεί θάπνηα ιεθηά πνπ έβγαια κε ηε δνπιεηά κνπ. Έρσ ζπλελλνεζεί λα ζνπ ηα δώζεη. 77
Σνπ έδσζε ηελ δηεύζπλζε. - Πεο ηε κάλα λα κελ ζηελαρσξηέηαη. Γε ζα θξαηήζνπλ πνιύ αθόκα.. - Με ηέηνην κπαιό λα θνηκάζαη! - Δζύ έηζη πεο ηεο… Μπήθε ζηε ξνπηίλα ηεο δσήο ζηε θπιαθή. Μεηξεκέλνη ζηα δάρηπια νη πξνζσπηθνί γλσζηνί ηνπ από ηελ παιαηόηεξε νξγαλσκέλε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ αξηζηεξά. Πνιινί όκσο επώλπκνη, κεγάια ζηειέρε πνπ ηνπο είρε αθνύζεη ή είρε δηαβάζεη γηα ηε δξάζε ηνπο κέζα ζηελ αξηζηεξά, αιιά θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ Δζληθή Αληίζηαζε. Απέλαληη ηνπο ήηαλ πνιύ πξνζεθηηθόο, γηαηί ηνπ έβγαηλε απζνξκήησο έλαο ζεβαζκόο, ζηεξηγκέλνο ζην ζνιό πέπιν ηεο θήκεο ηνπο. Γελ έιαβε γηα κέξεο κέξνο ζε θακηά από ηηο ζπλεζηζκέλεο ζπλεδξηάζεηο ελεκέξσζεο θαη ζπδήηεζεο, πνπ γίλνληαλ ζπρλά γύξσ ηνπ, αιιά γηα ηελ επηθαηξόηεηα θαη ηα λέα από ηελ έμσ θνηλσλία είρε ηνλ Σάζν πνπ ηνλ θξαηνύζε ελήκεξν. Υάξεθε όηαλ είδε πσο κέζα ζηε θπιαθή ππήξρε πιεζώξα βηβιίσλ θάζε είδνπο θαη εθκεηαιιεύηεθε απηή ηελ επθαηξία αξρίδνληαο έλα ζπζηεκαηηθό δηάβαζκα θπξίσο ηζηνξηθώλ, θηινζνθηθώλ βηβιίσλ. Μπζηζηνξήκαηα, δηεγήκαηα θαη πνίεζε. ξεμε λα είρεο. ια κπνξνύζαλ λα βξεζνύλ. Έθαλε θαηλνύξηεο γλσξηκίεο. Δθηίκεζε θάπνηνπο, έραζε θάζε ηδέα γηα άιινπο. Σειηθώο θαη ε θπιαθή είλαη κηα κηθξή θνηλσλία κέζα ζηελ νπνία ππάξρεη όιε ε βεληάιηα ησλ γλσζηώλ αλζξώπηλσλ ραξαθηήξσλ. Καη κάιηζηα ιόγσ ηεο ζηελήο θαζεκεξηλήο ζπκβίσζεο – ζέιεηο, δε ζέιεηο – μεδηπιώλνληαη όια ηα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ζνπ. Καη ηα θαιά θαη ηα θαθά. Κξάηεζε κε ζπλέπεηα ηελ αξρηθή ηνπ απόθαζε. Γελ αλνίρηεθε ζε πνιηηηθέο αληηπαξαζέζεηο, δελ έιαβε κέξνο ζε πνιηηηθέο ζπλάμεηο, δελ ππέγξαςε θείκελα πνπ ηνπ πξνηάζεθαλ, αιιά θαη δελ μεθαζάξηζε ηηο δηθέο ηνπ απόςεηο. Ο κνλαδηθόο ηνπ ζπλνκηιεηήο
78
ήηαλ ν θίινο ηνπ Σάζνο, θξνληίδνληαο λα κελ ηνλ επεξεάζεη από ηε δηθή ηνπ ζηάζε.
34. Η έθπιεμε Ζ κεγάιε έθπιεμε ήηαλ κηα κέξα πνπ είρε ε θπιαθή επηζθεπηήξην. Δλώ θαλέλαο δηθόο ηνπ δελ ήηαλ, απ’ όηη γλώξηδε, ζηελ Αζήλα, εηδνπνηήζεθε από ηνλ Αξρηθύιαθα όηη έρεη επηζθεπηήξην. Γεκάηνο πεξηέξγεηα πήγε ζηελ αίζνπζα επηζθεπηεξίνπ θαη ε εηθόλα πνπ αληίθξηζε ηνπ ήξζε ζαλ θεξαπλόο. Έλα πξόζσπν πνπ είρε λα δεη ρξόληα, ίδην θη απαξάιιαθην, ήηαλ ζηελ άιιε πιεπξά ηνπ ηξαπεδηνύ. Ζ γιπθηά Ράληα ήηαλ απέλαληη ηνπ κ’ έλα ακήραλν γιπθό ρακόγειν: - Δγώ είκαη Λάκπξν. Πξνζπάζεζα δπν αθόκα θνξέο λα ζε δσ, αιιά δε κ’ αθήλαλ. Πξέπεη ιέεη λα είκαη ζπγγελήο. Πήγα ζην Τπνπξγείν θαη πήξα άδεηα. Δίρα ηόζε επηζπκία λα ζε δσ! Ο Λάκπξνο ηελ θνίηαδε κε ηξπθεξόηεηα. Σα ιίγα ρξόληα πνπ είραλ πεξάζεη από ηε κέξα ηνπ ρσξηζκνύ ηνπο πνιύ ιίγν ηελ είραλ αιιάμεη. Ζ αλεζπρία πνπ έβιεπε ζηα κάηηα ηεο ζα ήηαλ εμαηηίαο ηνπ ρώξνπ θαη ησλ ζπλζεθώλ. κσο δελ κπνξνύζε λα αξλεζεί ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πξνζπάζεηα πνπ έθαλε λα πεηύρεη απηή ηε ζπλάληεζε. Άζε ηνλ ζπλεπαγόκελν θίλδπλν πνπ αληηθεηκεληθά έρεη απηό. Με ρακόγειν ηεο είπε: - Υάξεθα πνιύ πνπ ζε είδα πάιη Ράληα θαη ζ’ επραξηζηώ γηα ην ελδηαθέξνλ ζνπ. κσο δελ ήηαλ αλάγθε λα κπεηο ζε ηόζν θόπν. Θπκάκαη κε όκνξθεο αλακλήζεηο ην δηάζηεκα πνπ δήζακε καδί. Αλ ζε πιήγσζα ηειηθά, ζνπ δεηάσ ζπγλώκε. - ρη! ρη κε δεηάο ηίπνηα! - Πεο κνπ ηα λέα ζνπ; Ζ Ράληα δαγθώζεθε κελ ηεο μεθύγεη θάηη γηα ηελ θόξε ηνπο. Ούηε ν ηόπνο, νύηε ν ρξόλνο ήηαλ γηα ηέηνηεο εμνκνινγήζεηο - Μηα ραξά είκαη. Σν δσκάηην ζνπ ην έθαλα εξγαζηήξη γηαηί αζθώ ην επάγγεικα πνπ είρα κάζεη κηθξή. Δίκαη κνδίζηξα θη νη δνπ-
79
ιεηέο κνπ πάλε κηα ραξά. Μελ αλεζπρείο θαζόινπ. Α! νπ έθεξα θάπνηα πξάγκαηα, αιιά κνπ ηα θξάηεζαλ, ιέλε, λα ηα ειέγμνπλ. Να ηα δεηήζεηο αξγόηεξα. - Γελ ήηαλ αλάγθε, αιιά ζ’ επραξηζηώ! Πόζν πνιύ ήζειε λα κπνξνύζε λα ηνπ δώζεη έλα θηιί! Αιιά ην ηξαπέδη ήηαλ θαξδύ θαη δελ έθηαλε θαη κεηά κάιινλ δελ ζα επηηξεπόηαλ Σέλησζε κόλν ην ρέξη ηεο κήπσο θηάζεη ην δηθό ηνπ, αιιά αθνύζηεθε ε θσλή ηνπ θύιαθα: - Παξαθαιώ! Γελ επηηξέπεηαη. - Καη ηώξα ηη ζα γίλεη Λάκπξν; - Άγλσζην. Κάπνηα ζηηγκή ζα καο πεξάζνπλ από ζηξαηνδηθείν. Διπίδσ ε πεξηπέηεηα λα πεξάζεη θάπνηε. Σελ εηδνπνίεζαλ όηη ην επηζθεπηήξην ηειεηώλεη θαη ηνλ θνίηαμε κε έληαζε λα απνηππώζεη βαζεηά ζην κπαιό ηεο ηε κνξθή ηνπ, ηέηνηα έληαζε πνπ ν Λάκπξνο αηζζάλζεθε κηα κηθξή ακεραλία θαη ηνπ έζηεηιε έλα καθξηλό θηιί. Απηό ήηαλ! Καζώο γύξηζε ζην θειί ηνπ θξαηώληαο ηελ ηζάληα κε ηα θαινύδηα ηεο Ράληαο ζθεθηόηαλ ην πόζν θαιή θαξδηά είρε απηή ε γπλαίθα θαη πόζν θαιά ηνπ είρε θεξζεί. Μέζα ζηα ηξόθηκα έλα ραξηάθη κε απιά γξάκκαηα από έλα ηξεκάκελν κάιινλ ρέξη έιεγε: Δ ΔΤΥΑΡΗΣΧ ΓΗΑ ΟΛΑ ΛΑΜΠΡΟ ΜΟΤ πγθηλήζεθε!
35. Η δίθε ζην ζηξαηνδηθείν Δλεκεξώζεθαλ όηη ζ’ έλα κήλα ζα γίλεη ε δίθε ηνπο ζην έθηαθην ζηξαηνδηθείν ηεο Αζήλαο Οη θαηεγνξνύκελνη ήηαλ ηξεηο: Ο Λάκπξνο, ν Σάζνο θαη ε Καίηε. ύζηαζε παξάλνκεο νξγάλσζεο (λ. 509). Οη δπν θίινη θάζηζαλ λα ην ζπδεηήζνπλ. Ο Λάκπξνο δήηεζε από ηνλ Σάζν λα έρεη θη απηόο ηνλ ίδην δηθεγόξν πνπ ηνπ όξηζε ε νηθνγέλεηα ηνπ. Καη πξόβιεκα δελ ππήξμε. ηελ πξόηαζε ηνπ Λάκπξνπ λα αλαιάβεη όιε ηελ επζύλε θαη λα κεηξηάζεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ Σάζνπ ζπλάληεζε ηελ θάζεηε άξλεζε ηνπ:
80
- ρη Λάκπξν! ε θακηά πεξίπησζε. ,ηη έθαλα ην έθαλα κε πιήξε ζπλείδεζε θαη δελ κεηαληώλσ. Θα αλαιάβσ ην βάξνο ηεο επζύλεο πνπ κνπ αλαινγεί. Άιιε είλαη ε έγλνηα κνπ. Πώο ζα μεκπιέμεη ε Καίηε κνπ! - Να καο ζπκβνπιέςνπλ νη δηθεγόξνη, αθνύ ην ζπδεηήζνπλ κεηαμύ ηνπο. Δγώ άιισζηε νύηε ηελ μέξσ. Καη ε δηθή κνπ ζέζε είλαη ζην ίδην κήθνο θύκαηνο. ,ηη έθαλα ήηαλ ε ππνρξέσζή κνπ ζαλ Έιιελαο πνιίηεο. Καηεγνξνύκελνη πξέπεη λα είλαη απηνί πνπ θαηέιπζαλ ηνπο ζεζκνύο. Λίγα ιόγηα θαη θαιά. ύκθσλνη; ην ζηξαηνδηθείν ην θνηλό ζηε πιεηνςεθία ηνπ ήηαλ όξγαλα ηεο Αζηπλνκίαο. Λίγνη ζπγγελείο θαη νη δηθεγόξνη ζπκπιήξσλαλ ηελ εηθόλα. πλνπηηθέο δηαδηθαζίεο κέζα ζε έλα πξσηλό έπεζαλ νη αλακελόκελεο θακπάλεο. Ο Λάκπξνο δέθα ρξόληα, ν Σάζνο νθηώ, αιιά επηπρώο ην θνξίηζη θξίζεθε αζών θαη ην δεπγάξη ην «παλεγύξηζε» κ’ έλα ζεξκό θηιί πξηλ ηα όξγαλα ηεο ηάμεο πξνιάβνπλ λα ηνπο εκπνδίζνπλ. Οη δπν θίινη, ζηδεξνδέζκηνη, επέζηξεςαλ εζπραζκέλνη πηα θαη απ’ απηήλ ηελ εθθξεκόηεηα ζηηο θπιαθέο Κνξπδαιινύ. Σελ άιιε κέξα ζ’ έλα κνλόζηειν κηαο ελδηάκεζεο ζειίδαο ηεο εθεκεξίδαο αλαγξάθηεθε ε είδεζε. Έηζη έθιεηζε έλαο θύθινο. ε ιίγεο κέξεο ηνπ ήξζε κηα ηζάληα κε δηάθνξα ηξόθηκα θαη ζε κηα ζπζθεπαζία ήηαλ κε καξθαδόξν ε ιέμε ΤΠΟΜΟΝΖ. Άξα ην έκαζε ε Ράληα. Δλώ ζε θνκκαηηθέο ζπλάμεηο δε ιάκβαλε κέξνο ηώξα ήζειε ζπκκεηνρή ζηηο άιιεο δξαζηεξηόηεηεο ηεο νκάδαο ζπκβίσζεο. Κπξίσο ζηα αζιεηηθά θαη πνιηηηζηηθά δξώκελα. κσο ζε ζπλελλόεζε κε ηνλ Σάζν, ηνπ έδηλαλ θαη ην ηαθηηθό ρεηξόγξαθν δειηίν εηδήζεσλ. Ήηαλ γξακκέλν ζε ιεπθό ιεπηό ραξηί κε ην ρέξη θαη πεγή ήηαλ θαη ην ηξαλδηζηνξάθη πνπ είρε κπεη παξάλνκα ζηε θπιαθή. ην πεξηνδηθό πνπ έβγαηλε από ηελ αλαλεσηηθή πηέξπγα ηεο Αξηζηεξάο έδσζε έλα πνίεκα θη έλα επηζηεκνληθό άξζξν πνπ δεκνζηεύζεθαλ. Αιιά κέρξη εθεί. Ήζειε κε θάζε ηξόπν λα δηαηεξήζεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ αλεμαξηεζία, αλ θαη ζαθώο θαη ζηηο
81
ζπδεηήζεηο κε ηνλ Σάζν είρε δείμεη ηελ πξνηίκεζή ηνπ ζηελ αλαλεσηηθή πηέξπγα. ηε θπιαθή ππήξρε κεγάιε θηλεηηθόηεηα. πλερώο λέεο αθίμεηο, ιίγεο απνθπιαθίζεηο θαη μαθληθέο κεηαγσγέο θπξίσο πεηζαξρηθνύ ραξαθηήξα. Μηα κεγάιε νκαδηθή κεηαγσγή ήηαλ γηα ηηο θπιαθέο ηεο Αίγηλαο, αιιά επηπρώο, νύηε απηόο, νύηε ν Σάζνο ζπκπεξηιακβάλνληαλ κέζα. Με ηνπο δηθνύο ηνπ είρε ζπκθσλήζεη λα κελ αλαζηαηώλνληαη θάζε ηόζν θαη λα έξρνληαη ζηελ Αζήλα. Σα ιεθηά ηα πήξε ν παηέξαο ηνπ Λάκπξνπ θαη έλα κέξνο ην θαηάζεζε ζην ινγαξηαζκό ηνπ ζηε θπιαθή. Σα έμνδά ηνπ ήηαλ κεδακηλά, αθνύ δελ θάπληδε θαη δελ αγόξαδε κπηριηκπίδηα πνπ κπνξνύζε λα πξνκεζεύεηαη. Μόλν ζπλεηαηξηθά έπαηξλαλ κε ηνλ Σάζν κηα εθεκεξίδα. Σώξα μέξνληαο όηη ην δηάζηεκα πνπ ζα κείλεη ζηε θπιαθή ζα είλαη καθξύ έβαιε ζηόρνπο αληίζηνηρνπο. Γπκλαζηηθή, δηάβαζκα, ζπδεηήζεηο κε λένπο θίινπο πνπ είρε θάλεη θαη νκαδηθά παηρλίδηα πνπ νξγαλσλόηαλ από ηνπο λένπο. Ίζσο ξνπηίλα, αιιά δελ είρε θη άιιε ελαιιαθηηθή ιύζε.
36. Η Ράληα κε πξόβιεκα ηαλ έκαζε γηα ηελ πεξηπέηεηα ηνπ Λάκπξνπ ε Ράληα, αλαζηαηώζεθε πνιύ. Βιέπεηο ήηαλ ν κόλνο άλζξσπνο πνπ - καδί κε ηηο ελνρέο πνπ ηε ζπλόδεπαλ - είρε αγαπήζεη. Ο άλζξσπνο πνπ καδί ηνπ έλησζε γπλαίθα θαη ρσξίο λα ην μέξεη ν ίδηνο, έγηλε ν παηέξαο ηεο κνλάθξηβεο θόξεο ηεο. Σώξα ε Μαξία είλαη έλα παλέκνξθν πεληάρξνλν θνξηηζάθη πνπ γέκηζε ηε δσή ηεο θαη ηεο έδσζε απξόζκελεο ραξέο. Έηζη όηαλ έκαζε όηη ν Λάκπξνο ζπλειήθζε ηελ έπλημε ε επηζπκία λα ηνλ μαλαδεί. Κάπνηα ζηηγκή ηνλ είδε ζην επηζθεπηήξην θαη επαιήζεπζε κε δσληαλό ηξόπν όηη είλαη ν άληξαο ηεο δσήο ηεο. Γελ ηόικεζε θαη δελ ζα ήηαλ ζσζηό λα ηνπ πεη ηίπνηα γη απηό, κα πώο λα ην θάλνπκε, ήηαλ κηα αλνηρηή πιεγή, πνπ θάπνηε
82
πξέπεη λα βξεη έλαλ ηξόπν λα ηελ θιείζεη. Δδώ θαη έλα ρξόλν ηεο έθπγε θη ε λνλά ηεο θόξεο ηεο, ε Νηίλα. Βιέπεηο ηειείσζε ηηο ζπνπδέο θαη γύξηζε ζηελ παηξίδα ηεο. κσο ηειεθσλεί ζπρλά θαη αγαπά ηε βαθηηζηκηά ηεο. Σειεπηαία κάιηζηα ηεο κίιεζε πσο ππάξρεη κηα πξννπηηθή λα έξζεη ζηελ Αζήλα γηαηί απνθάζηζε εδώ λα δηθεγνξήζεη. Απηό ζα ήηαλ γηα ηελ Ράληα δώξν ζενύ. Κάπνηα κέξα ηελ ώξα πνπ έθαλε κπάλην αηζζάλζεθε κηα ελόριεζε ηε ζηηγκή πνπ ζαπνύληδε ην ζηήζνο ηεο. ηαλ ζθνππίζηεθε εληειώο έθαλε κηα ςειάθεζε ζην αξηζηεξό ηεο ζηήζνο θαη θπιάθηζε έλα γξνπκπνύιη πνπ παιαηόηεξα δελ ππήξρε. Σελ έβαιε ζε ζθέςεηο: - Έια κσξέ Ράληα! είπε ζηνλ εαπηό ηεο, Από ηελ αξρή βάδεηο ζην κπαιό ζνπ ην θαθό. κσο δελ είλαη κόλε ηεο. Τπήξρε ε θόξε θη απηή είρε κόλν γηα λα ηελ πξνζηαηεύεη. Πξέπεη λα ην θνηηάμεη κε ηελ πξώηε επθαηξία. Ο θόβνο όκσο δε ζε ξσηάεη. Έξρεηαη θαη εγθαζίζηαηαη απξόζθιεηνο επηζθέπηεο κέζα ζην κπαιό ζνπ θαη ζε ζπληξνθεύεη ζηνλ μύπλην θαη ζηνλ ύπλν ζνπ. ηαλ πήγε γηα πξώηε θνξά ζηνλ γηαηξό, κε ηελ πξώηε ςειάθεζε ηελ παξέπεκςε ακέζσο ζηνπο εηδηθνύο. Κάπνην πξόβιεκα ππάξρεη. Σεο είπαλ: - Αο ειπίζνπκε λα κελ έρεη πξνρσξήζεη θαη αιινύ. Θα ρξεηαζηεί λα γίλεη αθαίξεζε ηκεκάησλ ηνπ καζηνύ θαη ζηε ζπλέρεηα ζα δνύκε. Σξόκαμε θαη γηα ηνλ εαπηό ηεο, αιιά πεξηζζόηεξν γηα ηε δύζκνηξε θόξε ηεο, πνπ δελ ζα είρε άλζξσπν λα ηελ πξνζέμεη. Μηα ειπίδα ηεο έκεηλε. Ζ λνλά ηεο. Σεο ηειεθώλεζε θαη ηεο είπε ηα θαζέθαζηα. Ζ άιιε ζα εξρόηαλ έηζη θη αιιηώο ζηελ Αζήλα, αιιά ηα γεγνλόηα επίζπεπζαλ ηηο εμειίμεηο. Ζ Νηίλα αγαπνύζε ηε κηθξή θαη δελ κπνξνύζε λα κείλεη αδηάθνξε. Ήξζε ζηελ Αζήλα θαη εγθαηαζηάζεθε ζην ζπίηη ηεο Ράληαο. πνπ λα είλαη ζα έκπαηλε ζην ρεηξνπξγείν θαη θάπνηνο έπξεπε λα ππάξρεη δίπια ζην θνξηηζάθη. Ζ κηθξή δελ κπνξνύζε αθόκα λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο
83
λέεο θαηαζηάζεηο. Δπηπρώο γλώξηδε θαιά ηε λνλά ηεο θαη γηα ηελ απνπζία ηεο κακάο εηπώζεθαλ θάπνηεο δηθαηνινγίεο. Ζ ςπρνινγία ηεο Ράληαο ήηαλ ζην λαδίξ. Τπέκεηλε ηε λέα πεξηπέηεηα ηεο δσήο ηεο κε κηα ζησπειή εγθαξηέξεζε, θξύβνληαο επηκειώο ηελ εζσηεξηθή ηξνκνθξάηεζή ηεο. Έγηλε ε αθαίξεζε ηνπ ζηήζνπο. Άληεμε ηνπο πόλνπο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αλάξξσζεο, θαηάπηε ηελ αίζζεζε ηεο ληξνπήο πνπ ζα ληώζεη από δσ θαη πέξα γηα ηελ εκθάληζή ηεο, έλησζε πσο είλαη πηα κηα «αλάπεξε» αιιά ηνπιάρηζηνλ, Υξηζηέ κνπ, λα δήζεη θαη λα κεγαιώζεη ην παηδί ηεο. Γύξηζε ζην ζπίηη, όπνπ είρε πηα εγθαηαζηαζεί ε Νηίλα θαη κε πξνζνρή ιόγσ ησλ αλνηρηώλ πιεγώλ αγθάιηαζε ηελ θόξε ηεο θαη ηε γέκηζε κε θηιηά ιαηξείαο. Σεο είραλ πεη λα πάεη ζην Ννζνθνκείν ζ’ έλα κήλα γηα λα εθηηκήζνπλ ηελ θαηάζηαζε. Ενύζε πάλσ ζε αλακκέλα θάξβνπλα… Αλακνλή θη ειπίδα…
37. Η θαηάζηαζε επηδεηλώλεηαη ην κήλα ηελ ππέβαιιαλ ζε λέν θύθιν εμεηάζεσλ θαη ηεο είπαλ όηη πξέπεη λα αξρίζεη ρεκεηνζεξαπεία. Καηάιαβε θαη πάγσζε: - Πόηε ζα αξρίζσ; ξώηεζε ην γηαηξό. - Σνλ επόκελν κήλα, ιέσ. ηαλ πήγε ζην ζπίηη δελ είπε θνπβέληα ζηελ Νηίλα, κα θαηάιαβε όηη ήξζε ε ώξα ησλ απνθάζεσλ. Γελ ήηαλ θακηά ζαξξαιέα, νύηε πνιύπεηξε θαη κνξθσκέλε γπλαίθα, αιιά κύξηδε ηελ ηξαγηθή ηεο κνίξα. Σελ αδπζώπεηε πνξεία πξνο ην ζάλαην. ηγά-ζηγά νδεύεηο πξνο ην νξηζηηθό πέξαο. Γηα ηνλ εαπηό ηεο είλαη θάηη πνπ ζα ην αληέμεη. Αιινύ είλαη ην πξόβιεκα. Ση ζα γίλεη κε ηε κνλάθξηβε θόξε ηεο, ην θαιύηεξν πξάγκα πνπ ηεο έηπρε ζηε δσή. Αθόκα είκαη πνιύ κηθξή λα αληηκεησπίζεη κόλε ηεο ηε δσή - Υξηζηέ κνπ βνήζα. Γιπθηά κνπ Παλαγία, κάλα θαη ζπ, πνπ θαηαιαβαίλεηο ηνλ πόλν κνπ, ζπκβνύιεςε κε ηη λα θάλσ;
84
Σν έθεξε από δσ, ην έθεξε από θεη δε γηλόηαλ δηαθνξεηηθά. Γε κπνξνύζε λα πάξεη ζην ηάθν ην κπζηηθό ηεο. Έπξεπε κε θάπνηνλ λα ην κνηξαζηεί, έπξεπε λα δώζεη κηα επθαηξία ζην παηδί ηεο. Πνηνλ άλζξσπν είρε πνπ κπνξνύζε λα ηνπ εκπηζηεπζεί ηα πάληα; Άιινλ απ’ ηελ λνλά ηεο θόξεο ηεο, θαλέλαλ. Αθνύ ηα παίδεπζε ιίγεο κέξεο αθόκα ζην κπαιό ηεο ήξζε ε ώξα ησλ πξάμεσλ. ην κόλν άλζξσπν πνπ είρε εκπηζηνζύλε ήηαλ ε πλεπκαηηθή κάλα ηνπ παηδηνύ ηεο, ε Νηίλα. Έλα δεηιηλό ηελ έζηεζε απέλαληη ηεο θη άξρηζε ηελ εμηζηόξεζε ησλ γεγνλόησλ. Σεο κίιεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηεο θαη ηα επόκελα βήκαηα πνπ έπξεπε λα αθνινπζήζεη, ηεο εμήγεζε ην πηζαλό ελδερόκελν ηνπ ζαλάηνπ ηεο θαη όηη πξέπεη πξηλ θύγεη λα ηαθηνπνηήζεη όιεο ηηο εθθξεκόηεηεο. Ζ Νηίλα πξνζπάζεζε λα ηελ ζηακαηήζεη θαη λα ηελ εκςπρώζεη, αιιά ε άιιε απνθαζηζηηθή θαη θάζεηε ηελ ζηακάηεζε: - Νηίλα κνπ δελ πξέπεη λα δνύκε κε ςεπδαηζζήζεηο. Ο ζάλαηνο είλαη ην πηζαλόηεξν ελδερόκελν θη αο αθήζνπκε ζηελ άθξε ηα ςέκαηα. Γελ έρνπλ θακηά αμία πιένλ. - Μελ αληηκεησπίδεηο κε απηόλ ηνλ πεζηκηζκό ηελ θαηάζηαζή ζνπ, Ράληα. Πξώηα ν ζεόο, ππάξρνπλ θαη άιια ζεηηθά ελδερόκελα. Γηαηί πξνζρσξείο ζην ρεηξόηεξν; - Γηαηί δελ έρσ ηελ πνιπηέιεηα γη απηά. Έρσ ην θνξηηζάθη κνπ θαη ηη ζα γίλεη κόλν θη έξεκν; - Καιά γηαηί κε ππνηηκάο; Ξέξεηο πόζν αγαπώ ηε βαθηηζηκηά κνπ. Δίλαη δπλαηόλ λα ηελ αθήζσ απξνζηάηεπηε; Αλ ιέκε, αλ ππάξμεη ηέηνην ελδερόκελν εγώ ζα είκαη ε κάλα ηεο. - Απηά ζέισ λα ζπδεηήζσ καδί ζνπ. Πξώηνλ ζ’ επραξηζηώ. Ξέξσ ηη δηακάληη είζαη, γη’ απηό ζα ζνπ πσ ην κπζηηθό πνπ ρξόληα έρσ θαηαρσληάζεη κέζα κνπ θαη πνηέ ησλ πνηώλ δελ ηόικεζα λα εμσηεξηθεύζσ. - Δίκαη όιε απηηά. Λέγε! Σν ύθνο ηεο Ράληαο θαη ε ζνβαξόηεηα ηεο θσλήο ηεο είραλ εμάςεη ηελ πεξηέξγεηα. 85
38. Η εμνκνιόγεζε Παίξλνληαο κηα βαζεηά αλάζα ε Ράληα, απνθαζηζηηθή, άξρηζε λα κηιάεη: - πγρώξεζέ κε, Νηίλα! ζα ζνπ είπα γηα ηνλ παηέξα ηεο θόξεο κνπ ήηαλ ςέκαηα. Ήζεια απιώο λα πξνζηαηεύζσ ηνλ άλζξσπν πνπ αγάπεζα θαη αγαπώ βαζεηά. Απηό ζα ζπλερηδόηαλ κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο κνπ, κα νη λέεο θαη βηαζηηθέο εμειίμεηο κε αλαγθάδνπλ λα ηα πσ ζε ζέλα θαη κόλν ζε ζέλα… - Λέγε κ’ έζθαζεο! … Παηέξαο ηεο Μαξίαο είλαη έλαο λεώηεξνο κνπ θνηηεηήο, πνπ έδεζε ζην δσκάηην πνπ έδεζεο θαη ζπ. ηαλ ήξζεο είρε ήδε θύγεη γη’ απηό δελ ηνλ μέξεηο. Λάκπξν ηνλ ιέλε θαη είλαη καζεκαηηθόο. Γπζηπρώο ηώξα είλαη θιεηζκέλνο ζηηο θπιαθέο Κνξπδαιινύ κε πνιύρξνλε θπιάθηζε από ην ζηξαηνδηθείν. Δζύ δελ ην μέξεηο, αιιά πήγα θαη ηνλ είδα. Γηα λα ηνλ δσ θαη λα πάξσ άδεηα θίλεζα γε θαη νπξαλό. - Ράληα κνπ πέθησ απ’ ηα ζύλλεθα. Ούηε κπνξνύζα λα θαληαζηώ θάηη ηέηνην. - Άζε κε λα νινθιεξώζσ γηα λα θαηαιάβεηο ην δίιεκκά κνπ. Απηόο δελ μέξεη, νύηε ππνπηεύεηαη ηίπνηα. θέθηνκαη Αλ εγώ θύγσ δελ έρεη ην δηθαίσκα λα κάζεη γηα ην παηδί ηνπ; Μέρξη ηώξα ε θπξίαξρε ηδέα ζην κπαιό κνπ ήηαλ λα κελ επεξεάζσ ηε δσή θαη ηε ζηαδηνδξνκία ελόο αλζξώπνπ αξθεηά κηθξόηεξνπ από κέλα κε ηηο πξννπηηθέο όιεο κπξνζηά ηνπ. Βιέπεηο λνηάδνκαη πνιύ γη’ απηόλ γηαηί ηνλ αγαπώ. - Καιά πώο έγηλε; Ζ Ράληα άξρηζε λα ηεο πεξηγξάθεη ηα γεγνλόηα. Σεο είπε αλαιπηηθά πώο έγηλε θη έθαλαλ έξσηα. ηη απηή, αιιά ρσξίο λα ην επηδηώμεη ζπλεηδεηά, ώζεζε ηα πξάγκαηα, ηεο είπε όηη γηα πξώηε θνξά ζηε δσή ηεο έλησζε γπλαίθα, ηεο είπε γηα ηελ άγνλε πεξίνδν κε ηελ άληξα ηεο, αιιά απνζηώπεζε ην επεηζόδην κε ηελ θνπέια
86
πνπ έκπαζε ζην ζπίηη θαη ηελ καραίξσζε ηόζν νδπλεξά. Αλζξώπηλε άκπλα; Τπεξβνιηθή αγάπε; Άγλσζηε ε εξκελεία. - Νηίλα κνπ δελ έρσ θάλεη έξσηα κε άιινλ άληξα, πέξα από ηνλ ζπγρσξεκέλν ζύδπγό κνπ θαη ηνλ Λάκπξν. Ζ κλήκε ηνπ κε ζπληξόθεπζε όια ηα κνλαρηθά κνπ βξάδηα. Σνλ αγαπώ, όζν δελ αγάπεζα πνηέ ζηε δσή κνπ. Δζύ είζαη δηθεγόξνο. Ση κε ζπκβνπιεύεηο λα θάλσ ηώξα; - Άθνπ! Δίκαη ζπγθινληζκέλε κε ηελ ηζηνξία ζνπ θαη ηε ζέβνκαη. Από ηα βάζε ηεο ςπρή κνπ εύρνκαη λα μεπεξάζεηο ηελ πεξηπέηεηα ηεο πγείαο ζνπ θαη λα κελ ρξεηαζηεί λα παξέκβσ εγώ ζε ηίπνηα. κσο εζύ ζα απνθαζίζεηο θη εγώ ζα εθηειέζσ. Να ην ζθεθηνύκε κεξηθέο κέξεο θαη κεηά λα ην ζπδεηήζνπκε πάιη. Ζ Νηίλα ήηαλ ζπγθινληζκέλε από ηελ θαηαηγίδα ησλ γεγνλόησλ. Καη’ αξρήλ θαίλεηαη όηη ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηεο άηπρεο Ράληαο ήηαλ πξάγκαηη πνιύ άζρεκε. Σέηνηα εληύπσζε ζα ηεο έδσζαλ θαη νη ζεξάπνληεο γηαηξνί. Ζ ίδηα ην ζεσξεί ζίγνπξν όηη γιηζηξάεη απ’ ηε δσή. Ίζσο θαη λα ην αηζζάλεηαη θηόιαο. Από ηε επνρή πνπ γλώξηζε , ε αηπρία θπλεγάεη απηή ηε γπλαίθα. Κη όκσο πέξα από ηα ζηξηκσμίδηα πνπ ήμεξε θαη από ηηο κνλαμηέο πνπ ηελ θπλεγνύζαλ, ππήξραλ ππόγεηεο αθόκα θαηαζηάζεηο πην ζνβαξέο Κη όκσο ε θίιε ηεο, ε Ράληα, ηηο αληηκεηώπηζε κε ζάξξνο θαη αμηνπξέπεηα. Σώξα δε, ηεο έιαρε ην ηειεησηηθό ρηύπεκα απ’ ηε κνίξα. Βξε παηδί κνπ, κεξηθνί άλζξσπνη έιθνπλ ηελ αηπρία ιεο θη έρνπλ ηνλ αληίζηνηρν «καγλήηε» κέζα ηνπο. Σν Μαξάθη δε ζα ην αθήζεη ζηνπο πέληε δξόκνπο. Από ηελ αξρή ζπλδέζεθε κε ην παηδί. Καη ην αγαπάεη. Ζ ίδηα θάλεη ηα πξώηα βήκαηα ζην επάγγεικά ηεο θαη ν δηθεγόξνο ζηνλ νπνίν έθαλε ηελ άζθεζή ηεο είπε ηα θαιύηεξα ιόγηα γηα ηηο ηθαλόηεηέο ηεο θη απηό ηόλσζε ηελ απηνπεπνίζεζή ηεο θαη ηεο έδσζε ηε δύλακε λα αξρίζεη λα ρηίδεη ηελ επαγγεικαηηθή ηεο θαξηέξα.
87
39. Οη ηειεπηαίεο επηζπκίεο Ο ρξόλνο θύιηζε θαη ηα γεγνλόηα ήξζαλ θαη ζθξάγηζαλ ηηο εμειίμεηο. Ζ Ράληα έθπγε, από θνληά ηνπο, αθνύ πέξαζε κε ζησηθόηεηα έλαλ αθόκα Γνιγνζά ζηε άραξε θαη επίπεδε δσή ηεο. Με ηελ ηειηθή αγσλία λα ηαθηνπνηήζεη ηηο ηειεπηαίεο εθθξεκόηεηεο γηα ηνπο αλζξώπνπο πνπ αγάπεζε ζηε δσή. ξθηζε από ηώξα ηελ Νηίλα λα εθηειέζεη όηαλ έξζεη ε ώξα ηηο επηζπκίεο ηεο Ζ Νηίλα κε ηηο λνκηθέο ηεο γλώζεηο ηηο έδσζε ηηο θαηάιιειεο ζπκβνπιέο θαη κέρξη ηελ ηειεπηαία ζηηγκή ζηάζεθε εηιηθξηλήο θίιε. ηα θιεξνλνκηθά δελ ππήξρε πξόβιεκα αθνύ ε θόξε ηεο ήηαλ ν κνλαδηθόο δσλ ζπγγελήο ηεο. Σε ζπκβνύιεςε λα ηελ νξίζεη, γηα λνκηθνύο ιόγνπο πνπ ίζσο πξνέθππηαλ, θεδεκόλα ηεο Μαξίαο κέρξη ηελ ελειηθίσζε ηεο. Αθόκα λα αθήζεη κηα επίζεκε επηζηνιή γηα ην πνηνο είλαη ν πξαγκαηηθόο ηεο παηέξαο. Δδώ ε Ράληα θιώηζεζε, αιιά κε ππνκνλή ηεο εμήγεζε ηελ αλάγθε: - Έλα γξάκκα ζθξαγηζκέλν, κσξέ, ζα ηνπ αθήζεηο. Απηόο κόλν ζα ην δηαβάζεη θη αλ θάηη δελ ηνπ αξέζεη ην ζρίδεη θαη ζα είλαη ζαλ λα κελ έγηλε ηίπνηα. κσο αθνύ γξάςεηο όηη ζεο, ζην ηέινο δήισλε θαζαξά όηη απηόο είλαη ν παηέξαο ηεο Μαξίαο. Αλ ηελ ζέιεη γηα θόξε ηνπ απηό ζα είλαη ην απνδεηθηηθό ζηνηρείν πνπ ζα κπνξεί εύθνια λα ηελ αλαγλσξίζεη θαη λνκηθά. Σν πεξηερόκελν ηνπ γξάκκαηνο ζα ην μέξεηο κόλν εζύ θαη θαλείο άιινο. Γηα ηελ επηζεκόηεηα ηνπ πξάγκαηνο ε ζθξάγηζή ηνπ ζα γίλεη ελώπηνλ ζπκβνιαηνγξάθνπ, πνπ ζα θάλεη ηελ πξάμε παξαιαβήο. Ο Λάκπξνο θαη κόλν απηόο ζα έρεη ην δηθαίσκα ηεο αλάγλσζεο ή ηεο θαηαζηξνθήο ηνπ. θέςνπ ινγηθά! Κη απηόο έρεη δηθαίσκα ζην παηδί ηνπ θη ε θόξε ζνπ έρεη δηθαίσκα λα έρεη παηέξα. Ζ Μαξία ζα κάζεη γη απηό κόλν αλ ν άιινο επηζπκεί λα ηεο ην πεη. ια ζα είλαη ππό έιεγρν. Σα βξήθε ινγηθά θαη ρξήζηκα. Παηδεύηεθε πνιύ λα γξάςεη ην γξάκκα θη όηαλ απηό έγηλε, πήγαλ ζηνλ ζπκβνιαηνγξάθν θαη ην θάλαλε. Απηή ήηαλ θη ε ηειεπηαία έμνδόο ηεο. ην ππόινηπν ηεο
88
δσήο ηεο, λνζνθνκείν, πόλνη, θάξκαθα θη νδπλεξό ηέινο. Γηα ηε κηθξή Μαξία ήηαλ έλα ζνθ, πνπ ηόζν κηθξή γλώξηζε ην ζάλαην ηνπ πην αγαπεκέλνπ πξνζώπνπ πνπ είρε ζηε δσή: ηεο κάλαο ηεο! κσο θξόληηζε ε κνίξα λα έρεη δίπια ηεο κηα δεύηεξε κάλα, ηελ Νηίλα. Ζ ίδηα θάζε ηόζν ζθεθηόηαλ: - Πώο έξρνληαη, Υξηζηέ κνπ ηα πξάγκαηα! Σύρε ή ζεία πξόλνηα; Κάπνηα ζηηγκή, αθόκα θνηηήηξηα κπήθε ζ’ απηό ην ζπίηη σο ελνηθηάζηξηα θαη βξέζεθε ζεηή κάλα ελόο παλέκνξθνπ θνξηηζηνύ. Μέζα ζην κπαιό ηεο ζηξηθνγύξηδε έλα παξάπνλν: - Σελ αγαπώ ηε Μαξία, όπσο αγάπεζα θαη ηελ άκνηξε, κε ρξπζή θαξδηά, κάλα ηεο. Αιιά πόηε θαη εγώ ε ίδηα ζα θάλσ έλα δηθό κνπ θπζηθό παηδί; Γπζηπρώο κέρξη ζηηγκήο δελ γλώξηζε ηνλ κεγάιν έξσηα, πνπ ζα ηελ ζπγθινλίζεη θαη ζα ζειήζεη λα δέζεη ηε δσή ηεο καδί ηνπ. Κάπνηεο κηθξνπεξηπέηεηεο, πεξηζζόηεξν από πεξηέξγεηα θαη κηκεηηζκό λα ρατδεπηεί θαη λα ληώζεη ηνλ άληξα κέζα ηεο, αιιά δελ ηελ θέξδηζαλ. ην επάγγεικα πξνρσξνύζε ζην γξαθείν πνπ έθαλε ηελ εμάζθεζή ηεο θαη νη πξννπηηθέο γηα ηε κειινληηθή πνξεία εμέιημεο ησλ πξαγκάησλ θάληαδαλ επνίσλεο. ηηο δηαθνπέο πνπ έθαλε ζηελ παηξίδα ηεο πήξε θαη ηε Μαξία θαη ηελ γλώξηζε ζηνπο δηθνύο ηεο, πνπ ηε δέρηεθαλ κε επγέλεηα, αιιά ρσξίο ελζνπζηαζκό. Βιέπεηο νη γνλείο αγσληνύζαλ γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο δηθήο ηνπο θόξεο. Αληίδξαζε θαηαλνεηή θαη από ηελ Νηίλα πνπ δελ έδσζε θακηά κάρε ζε απηό ην επίπεδν. Γελ κπνξείο λα αγλνείο ηα αλζξώπηλα ραξαθηεξηζηηθά.
89
Κεφάλαιο έκτο 40. Τν πνιηηηθό ηέικα Πέξαζε θη άιινο ρξόλνο θαη ε πνιηηηθή θαηάζηαζε ζηε ρώξα απνηεικαηώζεθε. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ θάλεθε ην αδηέμνδν ηνπ ζηξαηησηηθνύ θαζεζηώηνο. Ζ αξρηθή επηβνιή είρε σο θύξην όπιν ην θόβν, πνπ όκσο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ εμάληιεζε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ. Ζ απνκόλσζε ησλ ζηξαηησηηθώλ από ηα πνιηηηζκέλα θξάηε ηεο Δπξώπεο, ελώ ζηελ αξρή ππνηηκήζεθε, ζηε πνξεία θάλεθε ε κεγάιε ζεκαζία ηεο. Σν θαζεζηώο πξνζπάζεζε λα δώζεη έλαλ ηόλν εθδεκνθξαηηζκνύ κπιέθνληαο ζηα δίρηπα ηνπ ηνλ πνιηηηθό άληξα πύξν Μαξθεδίλε, αιιά καηαίσο. Ζ πην ζεκαληηθή γηα ηελ ηζηνξία καο ελέξγεηα απηήο ηεο πεξηόδνπ ήηαλ ε γεληθή ακλεζηία όισλ ησλ θαηαδηθαζζέλησλ από ηα έθηαθηα ζηξαηνδηθεία Απηό ζήκαηλε όηη νη ήξσεο ηεο ηζηνξίαο καο ήηαλ πιένλ εθηόο θπιαθήο. Απηό ην ρξνληθό δηάζηεκα πνπ παξήιζε γηα ηνπο θξαηνπκέλνπο δελ είρε ππάξμεη θακηά ζπληαξαθηηθή εμέιημε, αιιά κόλν ππόγεηεο δηεξγαζίεο. Οη πεξηζζόηεξνη είραλ αηρκαισηηζηεί ζηελ έληνλε δηακάρε πνπ μέζπαζε κεηά ηε δηάζπαζε ηνπ ΚΚΔ θαη έιαβαλ ζέζεηο κάρεο ζηε δηέλεμε πνπ γηα θάπνηνπο έγηλε ιπζζαιέα Ο Λάκπξνο δηαηήξεζε κε επιάβεηα ηελ απόζηαζε ηνπ από ηηο νξγαλσηηθέο δνκέο. Απηό δε ζήκαηλε όηη δελ είρε ζπγθεθξηκέλεο απόςεηο ζηα θξίζηκα ζέκαηα. Δίρε θαη κάιηζηα μεθάζαξεο. Απιώο δελ επζπγξακκίδνληαλ κε ηηο θπξίαξρεο γξακκέο. Δπέιεμε ηε ζησπή θαη ηνλ εζσηεξηθό δηάινγν κε ηνλ εαπηό ηνπ. Οη ρηιηάδεο ειεύζεξεο ώξεο, πνπ ζνπ πξνζθέξνληαη ζηελ απνκόλσζε ζην θειί ζνπ - ζέιεηο θαη δε ζέιεηο - ζε αλαγθάδνπλ λα θάλεηο ελδνζθόπεζε, λα δεηο όια ηα πξάγκαηα από ηελ αξρή θαη λα πάξεηο ηηο απνθάζεηο ζνπ.
90
Σν ηξαγηθό ηνπ γεγνλόηνο γηα ηνλ Λάκπξν ήηαλ ην έιιεηκκα πξνβιεκαηηζκνύ πνπ παξνπζηάζηεθε ζηελ αξηζηεξή παξάηαμε. Ζ θπξίαξρε αληίιεςε ήηαλ όηη ε αξηζηεξά, δηαζέηνληαο ην «ηδενινγηθό όπιν» ηεο καξμηζηηθήο ζεσξίαο, ζα είρε έηνηκα ζρέδηα θαη ζελάξηα γηα θάζε ελδερόκελν, απηά ζηελ πξάμε απνδείρζεθαλ θξνύδεο ειπίδεο. Ζ πνιηηηθή ζθέςε ηεο εγεζίαο ηεο αξηζηεξάο απνδείρζεθε ειιεηκκαηηθή, επίπεδε θη αλαθόινπζε κε ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο. ’ απηό ζπλέβαιε θαη ην εηεξόθσην ηεο εγεζίαο ηεο. Οη εγρώξηνη εγέηεο δνύζαλ ππό ην βξόρν ηεο εμόξηζηεο ηζηνξηθήο εγεζίαο θαη ν δηθπήο απηόο ραξαθηήξαο παξέιπε θη αλέζηειιε ηελ όπνηα θαηλνθαλή αιιά αλαγθαία πξσηνβνπιία. Υξεηάζηεθε λα έξζεη ε δηθηαηνξία γηα λα ζπάζεη ε θαθνθνξκηζκέλε πιεγή. Σόηε όκσο, ζηηο ζπλζήθεο ηεο παξαλνκίαο, κε βάζε ηηο αλαζηνιέο θαη ηελ δηαπαηδαγώγεζε ησλ νξγαλσκέλσλ νπαδώλ ηνπ ΚΚΔ, κε βάζε ηελ έμσζελ πνιιαπιή ζηήξημε, ην παηρλίδη ήηαλ εθ ησλ πξαγκάησλ ρακέλν. Ζ θαζπζηέξεζε ηεο δηάζπαζε θη όρη ε ίδηα ε δηάζπαζε έγηλε αθνξκή πηζσγπξίζκαηνο. Απηή ήηαλ ε άπνςή ηνπ, αιιά πόζν ζεκαζία είρε πηα. Σέηνηνη πξνβιεκαηηζκνί ηνλ θξάηεζαλ εθηόο δξάζεο. Κάζηζε ζηε γσληά ηνπ ρσξίο λα ελνριεί αιιά θαη ζέινληαο λα κελ ελνριείηαη. κσο εζσηεξηθά θαη ρσξίο λα ην επηζπκεί ηνλ παίδεπαλ απηέο νη ζθέςεηο. Γελ κπνξνύζε λα ζβήζεη κε ην ζθνπγγάξη ην παξειζόλ. Θέιεηο δε ζέιεηο νη κλήκεο ζε θπλεγνύλ ζηνλ μύπλην θαη ζηνλ ύπλν. Μεηά ηελ απνθπιάθηζή ηνπο πήγαλ καδί κε ηνλ Σάζν ζην Βόιν λα δνπλ θαη λα ηνπο δνύλε νη νηθνγέλεηεο. Μεηά ιίγεο κέξεο ην πξόβιεκα νξζώζεθε κπξνζηά ηνπο. Από δσ θαη πέξα ηη γίλεηαη; Ο Σάζνο είρε κηθξέο εθθξεκόηεηεο κε ην πηπρίν θη έπξεπε λα γπξίζεη ζηελ Αζήλα γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ ζπνπδώλ. Μηα κηθξή ηαιάληεπζε πνπ παξνπζηάζηεθε ζην κπαιό ηνπ γηα απαζρόιεζε ζε θνκκαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο, θόπεθε κε ην καραίξη από ηνλ Λάκπξν 91
- Πξώηα θαθνκνίξε κνπ ζα πάξεηο ην πηπρίν θαη κεηά θόςε ην ιαηκό ζνπ. ε δίιεκκα βξέζεθε θη ν Λάκπξνο. Θα αζθήζεη επάγγεικα ηνπ θαζεγεηή, αιιά πνύ; ηελ παηξίδα ηνπ πάληα ήζειε. Απηό ήηαλ θαη ην παηδηθό ηνπ όλεηξν. Να δηδάμεη ηα παηδηά ηεο πξνζθπγηθήο ζπλνηθίαο πνπ ηόζν αγαπνύζε. κσο ν ρώξνο ήηαλ ζηελόο θαη ζπλερώο ζα βξηζθόηαλ ζην κάηη ηεο ηνπηθήο Αζθάιεηαο κε ηελ νπνία είρε θαη πξηλ ηε δηθηαηνξία αλνηρηνύο ινγαξηαζκνύο. Μόλν ζηελ Αζήλα κπνξεί λα ραζεί κέζα ζηελ αλσλπκία ηεο πόιεο Δθεί έρεη επαθέο, γλσξηκίεο επαγγεικαηηθέο θαη κπνξεί πην εύθνια λα δώζεη ηε κάρε. Αξγόηεξα βιέπνπκε, ππνζρέζεθε από κέζα ηνπ. Έηζη γύξηζαλ θη νη δπν ζηελ Αζήλα…
41. Η πξνζπάζεηα από ηελ αξρή ηελ Αζήλα γύξηζαλ ηέιε επηεκβξίνπ θη έπηαζαλ πξνζσξηλά κηα θνηλή γθαξζνληέξα κέρξη λα αληρλεύζνπλ ιίγν ηα πξάγκαηα. Σν παιαηό λνηθνθπξηό θαη ηα βηβιία ηνπ ηα κάδεςε ν παηέξαο ηνπ κεηά ηε ζύιιεςή ηνπ θαη ηα είρε απνζεθεύζεη ζην ζπίηη ελόο θηιηθνύ ηνπ ζπηηηνύ. ε ιίγν ζα πήγαηλε λα δεη αλ ππάξρνπλ θαη ζε πνηα θαηάζηαζε Ο Σάζνο αλαδήηεζε ηελ Καίηε, αιιά κάιινλ ζηνλ ηνκέα απηόλ είραλ ππάξμεη δπζάξεζηεο εμειίμεηο. Ζ θνπέια κεηά ην ζνθ ηεο ζύιιεςεο ην ζθέθηεθε αιιηώο θαη είρε πιήξσο απνθνπεί από ην ρώξν ζπλδένληαο ηε δσή ηεο κε έλαλ πξνζγεησκέλν λέν, πνπ ζε ιίγν θηόιαο ζα παληξεπόηαλ. Ζ κεηαμύ ηνπο ζπλάληεζε έγηλε ζε θιίκα ακεραλίαο θαη ελνρήο γηα ηνπο δύν θαη κεηά κηα ζύληνκή ζπλνκηιία ρώξηζαλ νξηζηηθά κε ηελ επγεληθή επρή ηνπ Σάζνπ: - Καίηε εηιηθξηλά, ζνπ εύρνκαη λα βξεηο ζην λέν δξόκν ηελ επηπρία ζνπ! Ο Λάκπξνο πήγε ζηα θξνληηζηήξηα πνπ παιαηά εξγαδόηαλ. Οη αιιαγέο πνπ είραλ ζπκβεί θη εδώ ήηαλ ζεκαληηθέο. Κάπνηα έθιεηζαλ, ελώ άλνημαλ άιια, έλα απ’ ηα αθεληηθά ηνπ πέξαζε ζηε
92
ζηγνπξηά ηνπ δεκνζίνπ, αιιά ζε άιινλ βξήθε «επήθννλ νπο». Υξεηαδόηαλ καζεκαηηθό, είρε θαιή γλώκε γηα ηηο ηθαλόηεηέο ηνπ θαη δελ είρε θόβνπο πνιηηηθήο πθήο αθνύ ήηαλ γλσζηόο θαη δηαθεξπγκέλνο «εζληθόθξσλ» Έηζη ακέζσο άξρηζε λα βγάδεη έλα ηζρλό βέβαηα - κεξνθάκαην. Ο Σάζνο δελ είρε πξνβιήκαηα κε ην πηπρίν ηνπ. Γπν κόλν καζήκαηα ρξεσζηνύζε θαη κε ηελ εληαηηθή ζπλδξνκή ηνπ Λάκπξνπ ηα πέξαζε ζηελ πξώηε πεξίνδν πνπ έγηλε. Αιινύ ήηαλ ην κεγάιν αγθάζη. Σν ζηξαηησηηθό! Νέα αλαβνιή δελ ππήξρε πεξίπησζε λα πάξεη. Ο παηέξαο ηνπ μεζήθσζε γλσζηνύο θαη αγλώζηνπο λα βξεη ιύζε, αιιά δελ θαηόξζσζε ηίπνηα. Σνπ είπαλ όηη ζηελ επόκελε ΔΟ πξέπεη λα παξνπζηαζηεί ζηελ Σξίπνιε γηαηί δηαθνξεηηθά ζα ραξαθηεξηζηεί αλππόηαθηνο. Γειαδή ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1974. Σνπο πξόιαβαλ νη εμειίμεηο. Σν Ννέκβξην μέζπαζαλ ηα ηξαγηθά γεγνλόηα ηνπ Πνιπηερλείνπ. Έλαο αξηζκόο, θπξίσο λέσλ αλζξώπσλ - ηα αζώα ζύκαηα - έραζαλ ηε δσή ηνπο. Δπαθνινύζεζε ην εζσηεξηθό πξαμηθόπεκα ηνπ Ησαλλίδε θαη ε πξνδνζία ηεο Κύπξνπ. Ο Σάζνο από ηελ αξρή ην δήισζε θαζαξά: - ηξαηηώηεο δελ πάσ. Αο θόςνπλ ην θεθάιη ηνπο. Αο κε πνπλ ιηπνηάθηε ή όηη άιιν ζέινπλ. Γνπξνύλη ζην ζαθί θαη άλεπ όξσλ αηρκάισηόο ηνπο δε ζα γίλσ! Ζ ινγηθή ηνπ Λάκπξνπ δελ κπνξνύζε λα είλαη ηόζν θάζεηε. Δίλαη κηα ππνρξέσζε, πνπ πξέπεη θάπνηα ζηηγκή λα ηελ εθπιεξώζεη. Γίιεκκα κεγάιν θαη ζνβαξό. Καη ηόηε έζθαζε ε βόκβα πνπ αλαπνδνγύξηζε όια ηα δεδνκέλα. Μηα όκνξθε θνπέια ηνλ πεξίκελε έμσ από ην θξνληηζηήξην πνπ είρε θάπνηεο ώξεο θαη ηνλ ζηακάηεζε ιέγνληαο: - Δζείο είζηε ν Λάκπξνο Αλαζηαζίνπ;! - Ναη εγώ είκαη ηη ζέιεηε; - Φάρλσ λα ζαο βξσ ηόζν θαηξό. Καη επηηέινπο ζαο πέηπρα. - Ση αθξηβώο δεηάηε; 93
- Δίλαη κεγάιε ηζηνξία. Αο πάκε λα θάηζνπκε θάπνπ θαη ζα ζαο ηα πσ όια. Γεκάηνο πεξηέξγεηα ηελ νδήγεζε ζ’ έλα θαθελείν εθεί θνληά. Ήηαλ ηόζν γιπθηά θαη δε θαηλόηαλ λα ζέιεη θάηη θαθό. Κάζηζαλ θαη παξάγγεηιαλ από θάηη. - Δίκαη όινο απηηά δεζπνηλίο κνπ. - Με ιέλε Νηίλα θαη είκαη δηθεγόξνο - Υαίξνκαη! Κη εγώ καζεκαηηθόο. - Σν μέξσ. Δίρακε κηα θνηλή γλσζηή θαη ππάξρνπλ εθθξεκόηεηεο. - Πνηα; - Σελ θαιή καο θη αμέραζηε Ράληα! Ο Λάκπξνο πάγσζε: Ζ αμέραζηε; - Ναη! Γπζηπρώο ηε ράζακε πέξζη! - Χ! Πόζν ιππάκαη. Ήηαλ ηόζν θαιή γπλαίθα. Ήκνπλ ελνηθηαζηήο ζην ζπίηη ηεο πξηλ ρξόληα θη έρσ επράξηζηεο αλακλήζεηο απ’ απηήλ. Καιά πώο; - Από ηε ζπλεζηζκέλε γηα ηε γπλαίθα αηηία. Καξθίλν ηνπ ζηήζνπο. Τπέθεξε πνιύ θαη - όπσο ζα μέξεηο - δελ είρε ζπγγελείο. - Σελ ηειεπηαία θνξά πνπ ηελ είδα ήηαλ όηαλ ήξζε θαη κε είδε ζηε θπιαθή. Πήξε ηελ άδεηα κε πνιύ θόπν. Αο είλαη αλαπαπκέλε εθεί πνπ βξίζθεηαη. - πσο ζνπ είπα ππάξρνπλ εθθξεκόηεηεο. Πξέπεη λα κνπ αθηεξώζεηο ιίγν απ’ ην ρξόλν ζνπ. Μπνξείο ηώξα; - Έρσ έλα κάζεκα, αιιά αλ είλαη αλάγθε κπνξώ λα ηειεθσλήζσ θαη λα ην αλαβάισ - Ναη! Δίλαη αλάγθε. Θα πάξσ θη εγώ έλα ηειέθσλν λα θαλνλίζσ θάηη
42. Η απνθάιπςε ε ιίγν ρξόλν βξέζεθαλ ζην γξαθείν ηεο ζπκβνιαηνγξάθνπ. Ζ Νηίλα ηνλ ζύζηεζε: - Κπξία Διέλε, θαιεκέξα ζαο. αο ελεκέξσζα ζην ηειέθσλν πξηλ ιίγν. Ο λεαξόο δίπια είλαη ν Λάκπξνο Αλαζηαζίνπ. ην αξρείν
94
ζαο ππάξρεη επηζηνιή, πνπ θαηαηέζεθε ηδηνρείξσο ζε ζαο από ηε Ράληα. Θα ζέιακε λα ηελ παξαιάβνπκε. Ζ ζπκβνιαηνγξάθνο άλνημε θάπνην ζπξηάξη ηεο βηβιηνζήθεο ηεο θαη κέζα από έλα ληνζηέ έβγαιε κηα ζθξαγηζκέλε επηζηνιή. Μηιώληαο κε επίζεκν ηξόπν ηνπ είπε: - Ζ επηζηνιή θαηαηέζεθε ζηα ρέξηα κνπ από ηελ πειάηηζζα ηεο Νηίλαο. Καλείο καο δελ μέξεη ην πεξηερόκελν ηεο. Ζ εληνιή πνπ έρσ είλαη λα παξαδνζεί ζηα ρέξηα ζαο θαη κόλν. Απηό εθηειώ ηώξα. Οξίζηε! Ο Λάκπξνο ζπγθηλεκέλνο πήξε ην γξάκκα ζηα ρέξηα ηνπ θαη θνίηαμε ηελ Νηίλα πεξηκέλνληαο ιεο νδεγίεο. Απηή δήζελ βηαζηηθή, αιιά ζηελ πξαγκαηηθόηεηα δηαθξηηηθή ηνπ είπε: - Δγώ ηώξα ζ’ αθήλσ. Πάξε ηελ θάξηα κνπ. Έρεη ηειέθσλα επάλσ θαη θαηνηθώ ζην ζπίηη ηεο Ράληαο. Σν ζπκάζαη πνπ είλαη! Έθαλε κεηαβνιή θη έθπγε. Ρώηεζε ηε ζπκβνιαηνγξάθν θαη ηνπ είπε όηη ε επηζηνιή είλαη δηθηά ηνπ. Μπνξεί λα ηελ πάξεη καδί ηνπ. Πξάγκαηη! Ήζειε λα είλαη κόλνο ηνπ όηαλ ζα ηελ δηαβάζεη. Καιεκέξηζε, επραξίζηεζε θη έθπγε. ια ήηαλ ηόζν απόηνκα. ην θνληηλό άιζνο θάζηζε ζ’ έλα παγθάθη θαη κε πξνζνρή άλνημε ην θάθειν: ………………………………………………………………………….
Αγαπεκέλε κνπ Λάκπξν, Μάιινλ δελ ζα ζε μαλαδώ, γηαηί κε ρηύπεζε ε αξξώζηηα θη όια ιέλε όηη ζα θύγσ ζύληνκα από ηε δσή. Πόζν, κα πόζν, ζα επηζπκνύζα λα δσ γηα κηα αθόκα θνξά ην αγαπεκέλν ζνπ πξόζσπν! Επρή κνπ είλαη ζύληνκα λα ηειεηώζνπλ θαη ηα κεγάια δηθά ζνπ βάζαλα. Η εμνκνιόγεζε πνπ θάλσ εδώ δε ζα γηλόηαλ πνηέ, αλ ζπλερηδόηαλ νκαιά ε δσή κνπ, αιιά αλαγθάδνκαη από ηα πξάγκαηα λα ζηα πσ. Παληξεύηεθα έλαλ άλζξσπν γηα ηνλ νπνίν δελ έλησζα αηζζήκαηα αγάπεο θαη έξσηνο, παξά κόλν ζεβαζκνύ ζην κπζηήξην ηνπ γάκνπ. Γηα ηηο ζπλζήθεο ηεο επνρήο θαη ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο ην πξνμεληό πνπ καο έγηλε θαη ε απνδνρή ηνπ από κέξνπο καο ήηαλ κνλόδξνκνο. Ο γάκνο καο δπζηπρώο δελ επινγή95
ζεθε κε ηνλ εξρνκό ελόο παηδηνύ, πνπ ζα ηνλ ζηέξησλε πεξηζζόηεξν. Άηπρνο θη ν άληξαο κνπ, έθπγε ζύληνκα από ηε δσή θαη έκεηλα ρήξα ζηα ηξηάληα κνπ. Εηιηθξηλά ζνπ κηιώ άιινλ άληξα δελ θνίηαμα κεηά ην ζάλαηό ηνπ παξά ηηο επηζπκίεο πνπ κε βαζάληδαλ όιεο ηηο λύρηεο. Μέρξη πνπ ήξζεο εζύ θαη έδεζα καδί ζνπ ηελ επηπρία πνπ θάζε γπλαίθα νλεηξεύεηαη. Καη γηα απηό ζε επραξηζηώ γηα κηα αθόκα θνξά. Ήμεξα όηη δελ πξέπεη λα ζε ζθιαβώζσ. Εζύ ήζνπλ έλαο λένο κε όιν ην κέιινλ κπξνζηά ζνπ θαη εγώ κηα ρήξα θαη αξθεηά κεγαιύηεξή ζνπ. Έηζη ζε άθεζα λα θύγεηο ρσξίο λα ζε δηεθδηθήζσ, θάηη πνπ δηαθαώο επηζπκνύζα. Αθόκα θη όηαλ είρε ζπκβεί ην ζαύκα. Έλα δώξν ζενύ. Μέζα κνπ άξρηζε λα κεγαιώλεη κηα λέα δσή. Όηαλ γύξηζεο απ’ ην Βόιν θαη ιίγν πξηλ θύγεηο νξηζηηθά από ην ζπίηη, έθαλεο κηα παξαηήξεζε, ρσξίο όκσο λα θαηαιάβεηο αθξηβώο ηη είρε ζπκβεί. Μνπ είπεο όηη πάρπλα θαη ζνπ απάληεζα όηη άλνημε ε όξεμε κνπ. Ήδε ήκνπλ έγθπνο ζηελ αγαπεκέλε κνπ Μαξία. ε όινπο δηέδσζα όηη είρα έλα άηπρν δεζκό κ’ έλα παληξεκέλν πνπ ιάθηζε όηαλ έκαζε γηα ηελ εγθπκνζύλε. Έηζη ην όλνκά ζνπ δελ αθνύζηεθε πνηέ θη από θαλέλαλ Έδσζα κάρε λα ηελ κεγαιώζσ όζν γηλόηαλ θαιύηεξα θαη λα ππεξληθήζσ ηηο όπνηεο αξλεηηθέο θξίζεηο αθνύζηεθαλ γηα ην πξόζσπό κνπ. Ννκίδσ όηη ηα θαηάθεξα Σν θνξίηζη κνπ, απηό πνπ γέκηζε κε ραξά ηα κεηέπεηηα ρξόληα κνπ, ην βάθηηζε ε επόκελε λνηθάξηζζα κνπ, ε Νηίλα, πνπ κνπ ζηάζεθε όια ηα ρξόληα θαιύηεξα θη από αδειθή. Η ξαγδαία εμειηζζόκελε αξξώζηηα κνπ άιιαμε ηηο ηζνξξνπίεο. Με ηελ πξννπηηθή όηη ην παηδί ζα κείλεη κόλν θη έξεκν ζηελ θνηλσλία, ε Νηίλα, δηθεγόξνο πιένλ, κε ζπκβνύιεπζε ζε θάπνηεο ελέξγεηεο. πγρώξεζε κε πνπ αλαγθάζηεθα λα ηεο εμνκνινγεζώ ην κπζηηθό κνπ, πνπ κόλν εγώ ην ήμεξα όια απηά ηα ρξόληα. Σελ όξηζα θεδεκόλα ηνπ παηδηνύ γηαηί θηλδύλεπε, όπσο κνπ είπε, λα ηελ θιείζνπλ ζε ίδξπκα. Αθόκα απηή κε πίεζε λα γξάςσ απηό ην γξάκκα. Αλ θάπνπ έρεηο αληίξξεζε ζρίζε ην θαη ζα είλαη ζαλ λα κελ ππήξμε πνηέ. Εθείλε κνπ 96
είπε όηη αγαπάεη ην παηδί θη αλ δελ ππάξμεη θάηη άιιν ζα ηελ πξνζέμεη κέρξη ηελ ελειηθίσζή ηεο. Μνπ ππνζρέζεθε όηη ζα θξαηήζεη ην κπζηηθό. Κιείλσ ην γξάκκα κε ηελ αιεζηλή κνπ νκνινγία όηη αλεμάξηεηα από ηελ νπνηαδήπνηε δηθή ζνπ επηινγή εγώ ζα θύγσ απ’ ηε δσή κε όιε ηελ αγάπε πνπ από ηελ αξρή έηξεθα γηα ζέλα. νπ εύρνκαη ηα θαιύηεξα ζηελ ππόινηπε δσή ζνπ. Μηα ζηηο ηόζεο, αο ζπκάζαη κηα Ράληα πνπ ζε αγάπεζε κ’ όιε ηε δύλακε ηεο θαξδηάο ηεο. Φηιηά πνιιά, δηθή ζνπ Ράληα ……………………………………………………………………
43. Οη επόκελεο εμειίμεηο ζν δηάβαδε ην γξάκκα, πνιιέο θνξέο θόκπηαζε από ζπγθίλεζε, κε θόπν ζπγθξάηεζε ηα δάθξπα πνπ γέκηδαλ ηα κάηηα ηνπ, κα όηαλ απνθαιύθζεθε όηη είλαη παηέξαο κηαο θόξεο έκεηλε θεξαπλόπιεθηνο. Θπκήζεθε έλα-έλα ηα πεξηζηαηηθά πνπ αλαθεξόηαλ ε Ράληα θαη ηα ζπλέδεζε πιήξσο. Ναη! Έηζη ήηαλ. Ση αλάζηεκα, ηη κεγαινζύλε, ηη απηαπάξλεζε απηή ε γπλαίθα! Κη απηόο γεκάηνο ληξνπή έθεξε ζηε κλήκε ηνπ ηελ άγαξκπε θη απάλζξσπε ζπκπεξηθνξά ηνπ κε ηε Βηβή. Λεο θη ε γπλαίθα έδεημε πνηέ ηάζεηο ηδηνθηεζίαο ή όηη είρε ηηο νπνηεζδήπνηε απαηηήζεηο. Απηή ηνλ πξνθύιαγε θη απηόο ην αληαπέδσζε ζε πόλν. ια όκσο πέξαζαλ θαη ηίπνηα δε γπξίδεη πίζσ. Ο δε ζάλαηνο, είλαη κηα ηειεζίδηθή πξάμε ρσξίο επηζηξνθή. Καη ηώξα ηη γίλεηαη; Άξρηζε λα ηνλ πλίγεη ε αδεκνλία. Δίλαη παηέξαο! Έρεη κηα θόξε πνπ δελ ηελ είδε πνηέ, από ιόγνπο αλσηέξαο βίαο, έλα πιάζκα πνπ από ηε γέλλεζή ηνπ ζηεξήζεθε ηνλ παηέξα ηνπ θαη πνιύ λσξίο ηε γιπθηά ηεο κάλα. Έλα αδηθεκέλν πιάζκα, πνπ ηεο πξέπεη έλα κεξίδην ζηελ επηπρία θαη ηηο άιιεο ραξέο ηεο δσήο. Γελ ππάξρεη πεξίπησζε λα αγλνήζεη ην γεγνλόο. Θα θξνληίζεη λα αλαπιεξώζεη ηελ απνπζία ηνπ. Αο ην αξλνύληαη θάπνηνη «ξεαιηζηέο» κέζα ηνπ κίιεζε ην αίκα.
97
Έβγαιε απ’ ηε ηζέπε ηνπ ηελ θάξηα ηεο Νηίλαο θαη ηειεθώλεζε. ηαλ απηή απάληεζε ηεο είπε: - Σν δηάβαζα ην γξάκκα. Πξέπεη λα ζε δσ. Πξέπεη λα ζπδεηήζνπκε νπσζδήπνηε. - Βεβαίσο! Πεξίκελα ην ηειεθώλεκα ζνπ. Ζ γλώκε κνπ είλαη λα κελ ηα πνύκε ηώξα. Λέσ λα ζπλαληεζνύκε αύξην ην πξσί ζηηο 9. Δδώ ζην ζπίηη ηεο Ράληαο. Σν Μαξάθη ζα ιείπεη ζην ζρνιείν! - Δληάμεη, ζα είκαη εθεί! Σν Μαξάθη ζα ιείπεη ζην ζρνιείν! Σνπ θαηλόηαλ εμσπξαγκαηηθή ε θαηάζηαζε θη όκσο ήηαλ πξαγκαηηθή. ιε ηε λύρηα ζθεθηόηαλ ηε δπλαηόηεηα κηαο θάπνηαο ιύζεο. Σα πξάγκαηα έηζη θη αιιηώο είλαη ζηξηκσγκέλα, αιιά ε ύπαξμε ηνπ παηδηνύ αλαηξέπεη ηηο ηζνξξνπίεο. Ούηε κηα ζηηγκή δελ πέξαζε από ην κπαιό ηνπ λα κελ είλαη έηζη, όπσο ηα πεξηέγξαθε ε Ράληα. Δίλαη έλα λέν δεδνκέλν πνπ επηβάιιεηαη ζε όπνηα άιιε ζθνπηκόηεηα. Άξα πξέπεη λα αγσληζηεί γηα λα θεξδίζεη ην παηδί ηνπ. Υξεηάδεηαη ηε ζπκβνπιή ελόο γλώζηε ησλ δηαδηθαζηώλ θαη ζίγνπξα ζα θάλεη ηα πάληα λα θεξδίζεη ην παηδί ηνπ θαη λα αλνίμεη ηηο γέθπξεο επηθνηλσλίαο καδί ηνπ. Δίλαη θπζηθό λα ηνλ αληηκεησπίζεη ζαλ έλαλ άγλσζην ηξίην άηνκν. Καηά έλαλ ηξόπν δε θηαίεη θαη κόλν απηόο. Ήηαλ νη αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο. Γελ ην ήμεξε αθελόο, αιιά θαη βξηζθόηαλ απνθιεηζκέλνο ζηε θπιαθή. Φηαίλε θη νη αλώκαιεο θαηαζηάζεηο, πνπ πεξλάεη ε έξκε παηξίδα καο. Σν πξσί ήηαλ ζηελ ώξα ηνπ ζην ξαληεβνύ. Σνπ εξρόηαλ παξάμελν κέζα ζ’ απηόλ ην ρώξν λα βιέπεη λνηθνθπξά θάπνηα άιιε θη όρη ε Ράληα. Αθνύ ηνπ πξόζθεξε έλαλ θαθέ άξρηζε ε ζπδήηεζε. Σνλ ξώηεζε: - Ση έγηλε κε ην γξάκκα; Πηζηεύεηο όηη ε Μαξία είλαη δηθό ζνπ παηδί; - Θα πίζηεπα ζε ό,ηη ζα έιεγε ε Ράληα. Ήηαλ έλαο θαιόο άλζξσπνο πνπ πνηέ δε ζα ηζρπξηδόηαλ θάηη πνπ δελ ζα ήηαλ αιήζεηα. - Καη ηη ζα θάλεηο ηώξα; - Δζύ είζαη δηθεγόξνο. Δζύ ζα κνπ πεηο. 98
- Πξέπεη λα ηελ αλαγλσξίζεηο. Γη απηό θξάηεζε ην γξάκκα. Ίζσο ρξεηαζηεί. - Άθνπ Νηίλα. Υζεο κόιηο γλσξηζηήθακε. Ζ Ράληα ζε αλαθέξεη κε πνιιή αγάπε όηη ήζνπλ ν κόλνο άλζξσπνο πνπ ηεο ζηάζεθε ζηηο δύζθνιεο κέξεο ηεο. Θέισ λα ζ’ επραξηζηήζσ από θαξδηάο γη’ απηή ηε ζπκπαξάζηαζε θαη πεξηζζόηεξν γηα ηελ έγλνηα ζνπ γηα ηελ θόξε κνπ. Γελ μέξσ πσο ζα κπνξέζσ θαη πόηε λα ζην αληαπνδώζσ. - Γε ρξεηάδεηαη. Με ηε Ράληα δεζήθακε από ηελ αξρή θαη ε βαθηηζηκηά κνπ είλαη ζαλ θόξε κνπ. Με ραξά ξύζκηζα όιεο ηηο ιεπηνκέξεηεο σο θεδεκόλαο ηεο. Απηή θιεξνλόκεζε ην ζπίηη θαη απηό έγηλε θη επηζήκσο. Σώξα ηη γίλεηαη. Από δσ θαη πέξα.
44. Πξνζσξηλνί δηαθαλνληζκνί - Τπάξρεη, Νηίλα κνπ, έλα ζέκα θαη ζέισ λα είκαη θαζαξόο απέλαληί ζνπ. Σα δεηο θη εζύ θαη ηα μέξεηο. Μεηά ην Πνιπηερλείν ηα πξάγκαηα ζθνύξπλαλ. Σν θαζεζηώο ηνπ Ησαλλίδε θαίλεηαη ζθιεξόηεξν, ίζσο γηαηί αηζζάλεηαη ηελ έιιεηςε ζηαζεξόηεηάο ηνπ. κσο απηό ην δηάζηεκα δελ πξέπεη λα παξνπζηαζηώ ζε επίζεκε θξαηηθή αξρή. Φνβάκαη κελ κε καδέςνπλ πάιη. ην θξνληηζηήξην πνπ εξγάδνκαη θαη ν εξγνδόηεο κνπ μέξεη γηα κέλα θαη ζηηο θαηαζηάζεηο κε έρεη ζην όλνκα ελόο άιινπ θαζεγεηή. Θα ζπλερίζνπκε έηζη κέρξη λα αιιάμνπλ ηα πξάγκαηα. Θα ήζεια, όκσο λα δσ ηελ θόξε κνπ. Σξειαίλνκαη κε ηε ζθέςε όηη έρσ ηόζν κεγάιν παηδί θαη δελ ην έρσ αληηθξύζεη. Δζύ πνπ είζαη ν άλζξσπόο ηεο, ηί κε ζπκβνπιεύεηο; - Έρεηο θάζε δηθαίσκα, αθνύ είζαη ν παηέξαο ηεο. κσο πξέπεη λα ςάμνπκε ην ζσζηό ηξόπν πνπ ζα ηελ πξνζεγγίζεηο. Ήδε ην Μαξάθη θέξεη κέζα ηεο ηελ πιεγή ηεο απώιεηαο ηεο κάλαο ηεο. ια πξέπεη λα γίλνπλ κε κέηξν. Σν λνηάδνκαη απηό ην παηδί. Έηζη όπσο ήξζαλ ηα πξάγκαηα, κε εκέλα δέζεθε θη εγώ καδί ηνπ. - Πνηέ δελ ζα δηαλνεζώ λα ζπάζσ απηόλ ην δεζκό. Δίλαη ην ιηγόηεξν πνπ κπνξώ λα θάλσ. - Δπεηδή δεηάο ηε γλώκε κνπ ζα ζηελ πσ θαζαξά. Έηζη όπσο ήξζαλ ηα πξάγκαηα ε ιύζε είλαη έλα αθόκα shock. ε κηα ώξα ζρνιά-
99
εη ε Μαξία θη έξρεηαη θαηεπζείαλ εδώ. Σν ζρνιείν είλαη δίπια. Θα ζηξώζσ ην ηξαπέδη θη όηαλ έξζεη ζα θάηζνπκε νη ηξείο γηα θαγεηό. - Καη ηη ζα γίλεη; - Θα ζε ζπζηήζσ! - Γειαδή; - Μαξία - ζα ηεο πσ - ν θύξηνο πνπ θάζεηαη δίπια νλνκάδεηαη Λάκπξνο θαη είλαη ν παηέξαο ζνπ! - Έηζη ελ ςπρξώ; Σν θνξηηζάθη ζα κείλεη! - Απηή είλαη ε γλώκε κνπ. Θα πνύκε όηη έιεηπεο ζην εμσηεξηθό θαη ηώξα κόλν κπόξεζεο λα γπξίζεηο. - Καη ζα ην πηζηέςεη; - ίγνπξα ππάξρνπλ πνιιά θελά ζηελ ηζηνξία, αιιά έρσ ηελ αίζζεζε όηη ζα ηεο αξέζεη μαθληθά λα βξεζεί κ’ έλαλ κπακπά πνπ πάληα επηζπκνύζε. - Δγώ θνηδάκ καληξάραινο θαη ηξέκσ. Απηό; - Αιινύ είλαη ε δπζθνιία. Μεηά ηη ζα γίλεη; Θα μαλαθύγεηο; αλ έλαο θνκήηεο πνπ πέξαζε θαη κεηά εμαθαλίζηεθε; - νπ εμήγεζα ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο βξίζθνκαη. Αιιά κελ αλεζπρείο γηα ηηο ππνρξεώζεηο κνπ, ζα θάλσ ηα πάληα. - Άθνπζε Λάκπξν. ιν απηό ην δηάζηεκα ην παηδί δε ζηεξήζεθε ηίπνηα. Φξόληηζα εγώ γηαηί όπσο ζνπ είπα ζπλδέζεθα κε ηε Μαξία θαη ηελ αγαπώ πνιύ. Σν ίδην αγάπεζα θαη θξόληηζα ηε κάλα ηεο. - Νηίλα δελ ακθηζβεηώ ηίπνηε απ’ όια ιεο θαη ππνθιίλνκαη ζηελ πξνζθνξά ζνπ. Πεο κνπ ηη λα θάλσ θαη ζα ην θάλσ! - Δλήιηθαο είζαη, θάλε ηελ επηινγή ζνπ. - Αλαιακβάλσ ηελ επζύλε ηνπ παηδηνύ κνπ θαη ην αγαπώ πξηλ αθόκα ην γλσξίζσ. Αιιά δελ είκαη ςπρνινγηθά έηνηκνο γηα κηα ηόζν άκεζε ζπλάληεζε. - Σόηε πξέπεη λα θύγεηο γηαηί ζε ιίγε ώξα ε κηθξή ζα είλαη εδώ. - Θα ζνπ ηειεθσλήζσ ην βξάδπ. ια ήηαλ ηόζν μαθληθά θαη ηα έρσ ιίγν ρακέλα. - Θα πεξηκέλσ ηειεθώλεκά ζνπ. Άλνημε ηελ πόξηα θη έθπγε 100
45. Η Νηίλα Σνλ θαηαιάβαηλε θαη ηνλ δηθαηνινγνύζε. Μέζα ζηηο ηόζεο πεξηπέηεηεο πνπ είρε πεξάζεη είλαη θπζηθό, κηα αθόκα λα ηνλ θνβίζεη ιίγν. Μέζα ζε κηα κέξα λα κάζεη ην ηξαγηθό ηέινο ηεο Ράληαο θη όηη είλαη παηέξαο ελόο νθηάρξνλνπ θνξηηζηνύ. Δ! πάεη ζην δηάνιν. Γελ είλαη θαη ιίγα. Θέιεη θάπνην ρξόλν λα ην ρσλέςεη. Καηαζηάζεηο αλζξώπηλεο θαη θαηαλνεηέο. Σώξα πνπ επηηέινπο γλώξηζε ηνλ πεξηβόεην Λάκπξν - κε ηελ δσληαλή εηθόλα ηνπ - ηεο εληζρύζεθε ε ζεηηθή δηάζεζε πνπ είρε από ηηο πξνεγνύκελεο πιεξνθνξίεο. Ζ Ράληα όηαλ κηινύζε γη’ απηόλ ην πξόζσπό ηεο θαη ηα ιόγηα ηεο έδεηρλαλ ηε ιαηξεία πνπ ηνπ είρε. Αθνύνληαο ζπλερώο γη’ απηόλ γηα ηε ζύιιεςή ηνπ, ηελ θαηαδίθε ζην ζηξαηνδηθείν θαη ηειηθά ε εμνκνιόγεζε ηεο Ράληαο όηη είλαη ν παηέξαο ηνπ παηδηνύ, ηεο έδσζαλ ηελ εηθόλα αλζξώπνπ πνπ θέξεη γύξσ από ην θεθάιη έλα θσηνζηέθαλν. Υσξίο λα ην ζπλεηδεηνπνηήζεη είραλ κέζα ηεο αλαπηπρζεί δπλαηά αηζζήκαηα θαη ηώξα πνπ ηνλ ζπλάληεζε άξρηδε λα ηα ζπλεηδεηνπνηεί. Ναη! Σνλ αγαπάεη, ηελ έιθεη όρη κόλν ε πξντζηνξία, κα θαη ε δσληαλή εληύπσζε πνπ απνθόκηζε από ηελ πξνζσπηθή επαθή. Γελ είρε θακηά πξντζηνξία ζε αηζζεκαηηθνύο δεζκνύο. Κάηη ρισκέο ηζηνξίεο κε ζπκκαζεηέο ζην ζρνιείν θαη ζην Παλεπηζηήκην, ιίγα ρατδνινγήκαηα ζε γσληέο ησλ δξόκσλ θαη κηα απνηπρεκέλε πξνζπάζεηα λα γίλεη γπλαίθα από θάπνηνλ πνπ ηελ δηεθδίθεζε κε ην έηζη ζέισ θη ίζσο απηό λα ήηαλ ε αηηία ηεο αλαζηνιήο πνπ έλησζε απέλαληη ζηνπο άληξεο. Ήμεξε όηη απηό δελ είλαη ζσζηό, αιιά, εζύ πνπ θάλεηο ηνλ έμππλν, δώζε δηαηαγή ζηα απσζεκέλα ζνπ λα πάςνπλ λα ζε ελνρινύλ. Γε γίλεηαη. Σώξα έλησζε ςπρνινγηθά έηνηκε γηα ην κεγάιν έξσηα, αιιά κηα ζρέζε ζέιεη δπν άηνκα. Ο άιινο ζα ζέιεη; Ση άιιεο πξνζσπηθέο ηζηνξίεο ζα ηνλ θπλεγνύλ ή κήπσο ζα έρεη ήδε αιινύ δνζκέλε ηελ θαξδηά ηνπ; κσο απηή ζα ηνλ δηεθδηθήζεη. ζν πεξλάεη απ’ ην ρέξη ηεο.
101
ίγνπξα όρη κε ην δόξη αιιά αλ είλαη ζέιεκα ηεο κνίξαο γηαηί όρη; Καινδερνύκελν! Γε ρξεηάζηεθε λα πεξηκέλεη πνιύ. Σν ίδην βξάδπ ρηύπεζε ην ηειέθσλν θαη ήηαλ απηόο. Με κηα θσλή ιηγσκέλε από αδεκνλία ηεο είπε: - πγρώξεζε κνπ ηελ αδηαθξηζία, κα ηελ είδα ηελ θόξε κνπ, έζησ θαη από καθξηά. Κνύθια είλαη θαη κνηάδεη ηεο κάλαο ηεο. - Γελ έρσ λα ζνπ ζπγρσξήζσ ηίπνηα! Κόξε ζνπ είλαη θαη έρεηο θάζε δηθαίσκα πάλσ ηεο. Άιισζηε εγώ δε ζνπ πξόηεηλα ηελ άκεζε επαθή; - Έρσ κηα αλαζηνιή, θαιή κνπ Νηίλα, κε ζαο κπιέμσ ζε πεξηπέηεηεο κε ηα θπλεγεηά πνπ έρσ. Σν ζπίηη πνπ θάζνκαη κ’ έλα θίιν είλαη πξνζσξηλό. Πξέπεη λ’ απνθαζίζσ ηη ζα θάλσ θαη κε ην ζηξαηησηηθό. ε έλα κήλα κεηά ηηο γηνξηέο πξέπεη λα παξνπζηαζηώ ζηελ Σξίπνιε. Έηζη ζρεδίαδα πξηλ κάζσ όηη έρσ κηα ππέξνρε θόξε. Σώξα ην μαλαζθέθηνκαη. Να ζνπ εμνκνινγεζώ θάηη θη αο κε πεξάζεηο γηα ζπλαηζζεκαηηθό. Πεζαίλσ! Πεζαίλσ από ηελ επηζπκία λα ζθίμσ ηελ θόξε ζηελ αγθαιηά κνπ. Ζ ινγηθή θαη νη όπνηεο αλαζηνιέο πάλε πεξίπαην. - Χξαία! Αθνύ επηκέλεηο θαλέλα πξόβιεκα. Έια αύξην ην απόγεπκα λα ζε γλσξίζεη. Θα πξνεηνηκάζσ ιίγν ηελ θαηάζηαζε. Έλαο δηζηαγκόο ιίγσλ δεπηεξνιέπησλ θαη ε απάληεζε ήξζε κε δύλακε: - Θα έξζσ! Ναη! Θα έξζσ! Βνήζα θαη εζύ όπσο κπνξείο! - Κη νη δπν καο ζα ζε πεξηκέλνπκε κε ραξά… Μέζα ζην κπαιό ηεο απ’ απηή ηε ζηηγκή είρε ζρεκαηηζηεί ε ηδέα θαη ε πξόηαζε. Ήηαλ πνιύ ζπγθηλεηηθή ε βηάζε ηνπ Λάκπξνπ λα γλσξίζεη ηελ θόξε ηνπ. Μηα αθόκα επαιήζεπζε κε ηί άλζξσπν έρεη λα θάλεη. Τπήξρε θαη κηα ζθηά αλεζπρίαο θαη δήιηαο. Τπάξρεη πεξίπησζε λα ράζεη ηε Μαξία, πνπ ηε ζεσξεί θαη δηθό ηεο παηδί; Βαθηηζηκηά ηεο ζα είλαη ζίγνπξα απηό δελ αιιάδεη κε ηίπνηα. Ίδσκελ…
102
46. Η ζπλάληεζε ηαλ ρηύπεζε ην θνπδνύλη ηεο πόξηαο ν ήρνο πνπ αθνύζηεθε από κέζα ζπγθξηλόηαλ κε ην ρηύπν ηεο θαξδηάο ηνπ. Σόζν έληνλε ήηαλ ε αγσλία ηνπ. ιε ηε κέξα ηελ αθηέξσζε λα πεξηπνηεζεί ηνλ εαπηό ηνπ. Κνύξεκα, μύξηζκα, ινύζηκν θαη ηα πην θαιά ηνπ ξνύρα. Να αθήζεη ληε θαιή ηελ πξώηε εληύπσζε ζην παηδί ηνπ! Αθνύζηεθαλ βήκαηα από κέζα θαη ζε ιίγν άλνημε ιίγν ε πόξηα θαη θάλεθε ε ζπκπαζεηηθή κνξθή ηεο Νηίλαο κε έλα κηθξό ρακόγειν: - Καιώο ηνλ! ε πεξηκέλακε! Σελ ίδηα ζηηγκή άλνημε δηάπιαηα ηελ πόξηα θαη ζηελ απέλαληη πιεπξά ηνπ δηαδξόκνπ κε κάηηα γεκάηα απνξία θαη πξνζκνλή, έλα όκνξθν θνξίηζη κε θαζαξά ραξαθηεξηζηηθά, όκνξθα κάηηα θαη ηα ίζηα καιιηά δεκέλα πίζσ ζε θόηζν. Ζ Νηίλα ην πξόθηαζε πξηλ εηπσζεί ηίπνηε άιιν: - Απηόο είλαη ν παηέξαο ζνπ Μαξία! Τπήξμε κηα ζησπή, πνπ ηνπ θάλεθε αηώλαο. Σνλ δύγηαδε θαη θαίλεηαη ηεο άξεζε ή εηθόλα ηνπ. Με ηελ άδνιε παηδηθή αζσόηεηα έηξεμε θη έπεζε ζηελ αγθαιηά ηνπ: - Μπακπά κνπ! Καιέ κνπ κπακπά, πνπ ήζνπλ όια ηα ρξόληα; Ζ κακά έθπγε. Πήγε ζηνλ νπξαλό. Γε κπόξεζε λα ζπγθξαηήζεη ηα δάθξπά ηνπ, πνπ άξρηζαλ λα ηξέρνπλ απ’ ηα κάηηα ηνπ. Σελ έζθημε ζηελ αγθαιηά ηνπ, αδαήο όπσο ήηαλ, ζαλ λα ήηαλ έλα εύζξαπζην πιάζκα θνβνύκελνο όηη ζα ζπάζεη. - πγρώξεζε κε γιπθηά κνπ, αιιά δελ κπνξνύζα λα έξζσ θνληά ζνπ. Από δσ θαη πέξα όκσο ζα κ’ έρεηο δίπια ζνπ. Να μέξεηο όηη ζε αγαπώ πεξηζζόηεξν από θάζε ηη. Δίζαη ην κσξό κνπ! Ζ κηθξή ηνλ αγθάιηαζε ηνλ θίιεζε θαη ηνπ είπε: - Κη εγώ ζα ζ’ αγαπώ κπακπά κνπ. Αξθεί λα είζαη θνληά κνπ! Ο Λάκπξνο κόλν πνπ δελ θαηνπξήζεθε πάλσ ηνπ, αζπλήζηζηνο ζηηο παηδηθέο ζσπείεο:
103
- Α! Καιά πνπ ην ζπκήζεθα. Άλνημε απηό ην κηθξό δσξάθη πνπ ζνπ έθεξα! Ήηαλ έλα κνπζηθό θνπηί, πνπ ην πήξε ζην ιάρα-ιάρα από ζπλνηθηαθό εκπνξηθό. Δπηπρώο θηόιαο πνπ ην βξήθε. ηαλ ε κηθξή πεξίεξγε ην άλνημε απιώζεθε ζην δσκάηην ε ηξπθεξή κνπζηθή ηνπ Μπεηόβελ γηα ηελ Διίδα. Καη νη ηξείο κε αθνζίσζε άθνπζαλ ην ηξίιεπην θνκκάηη θαη ε κηθξή εληππσζηαζκέλε ηνπ είπε: - Δίλαη ηόζν όκνξθν κπακπά. Να ην πάξσ αύξην ζην ζρνιείν; - Γηθό ζνπ είλαη κσξό κνπ. ,ηη ζέιεηο ην θάλεηο. Σνλ μαλαθίιεζε θαη ηνπ είπε πάιη επραξηζηώ. ιν απηό ην δηάζηεκα ε Νηίλα ηνπο έβιεπε θαη ηνπο ραηξόηαλ. Δίδε ηε ζπγθίλεζε ηνπ Λάκπξνπ θαη ζπγθηλήζεθε θη απηή κε ηε ζεηξά ηεο. Σελ αγαπάεη, ζθέθηεθε. Σελ αγαπάεη πξαγκαηηθά ε ιίγν επελέβε ζηε Μαξία: - Γελ παο λα παίμεηο κε ηελ Διέλε. Αξθεηά ηνλ δαιίζακε ηνλ κπακπά - Να πάξσ θαη ην κνπζηθό θνπηί; - Να ην πάξεηο. - Μπακπά κε θύγεηο. Θα γπξίζσ γξήγνξα - Δδώ ζα είλαη, κελ αλεζπρείο.
47. Πξόηαζε ζπγθαηνίθεζεο ηαλ έκεηλαλ κόλνη ππήξμε κηα νιηγόρξνλε ακεραλία. Απηόο έζπαζε ηε ζησπή - Πνηα είλαη ε Διέλε;» - Μηα ζπκκαζήηξηά ηεο πνπ θάζεηαη θνληά καο θαη θάλνπλ παξέα. - Χξαία! Ήηαλ όια καδεκέλα θαη κε δηέιπζαλ. Ο ζάλαηνο ηεο Ράληαο θαη ε απνθάιπςε. Γελ είλαη ιίγν λα βξεζείο από κηα ζηηγκή ζηελ άιιε παηέξαο κηαο νθηάρξνλεο θνύθιαο! Θα ρξεηαζηεί έλα δηάζηεκα λα ηα ρσλέςσ όια. Καη κελ παξαιείςσ λα ζ’ επραξηζηήζσ πνπ - όπσο θάλεθε - πξνεηνίκαζεο απνηειεζκαηηθά ηε γλσξηκία κνπ κε ηε Μαξία. Σν εθηηκώ, όπσο δε μερλώ ηελ αδηά-
104
θνπε θξνληίδα ζνπ γηα ηελ θόξε κνπ. Γελ μέξσ αλ πνηέ ζα κπνξέζσ όιν απηό λα ζην μεπιεξώζσ. - Άζηα απηά ηώξα. Με ζέλα ηη γίλεηαη ζε ιίγεο κέξεο ζα έρνπκε Υξηζηνύγελλα. Σώξα πνπ ήξζεο δε γίλεηαη πάιη λα εμαθαληζηείο. - Θα έξρνκαη ζπρλά. - Γελ είλαη πιένλ ιύζε θαη ην θαηαιαβαίλεηο. Αθνύ κε δηθή ζνπ επηκνλή θαη πξνηξνπή ζνπ άλνημα ηελ πόξηα λα γλσξίζεηο ηελ θόξε ζνπ, γπξηζκόο δελ ππάξρεη. Ήδε ηεο ππνζρέζεθεο όηη ζα είζαη δίπια ηεο. - Δμήγεζε λα θαηαιάβσ ηη ελλνείο Νηίλα. - Γε κπνξείο λα είζαη επηζθέπηεο. Θα γίλεηο ζπγθάηνηθνο ηεο. - Γειαδή; - Θα έξζεηο λα θάηζεηο εδώ. Δζύ είζαη ν παηέξαο ηεο θαη ην ζπίηη είλαη δηθό ζαο. Δγώ είκαη ε λνλά, πνπ θάησ από εηδηθέο ζπλζήθεο αλέιαβα, δίλνληαο ηελ ππόζρεζε ζηε κάλα ηεο όηη ζα ηελ θξνληίζσ. Ίζσο έθηαζε ε ώξα λα παξακεξίζσ ιίγν. - ρη Νηίλα κνπ, γηα ην ζεό! Υσξίο εζέλα δε κπνξώ λα θάλσ βήκα. Γε ζνπ εμήγεζα ηηο πξνζσπηθέο κνπ ππνρξεώζεηο θαη ηηο αλαζηνιέο ιόγσ ησλ θαηαζηάζεσλ; - Σόηε ηη πξνηείλεηο; Αλαπνθάζηζηνο, παγηδεπκέλνο ζηα αδηέμνδα ην είδε ζαλ ζαλίδα ζσηεξίαο: - Ίζσο αλ κέλακε θη νη δπν ζην ζπίηη! Κάζηζε θάπνην ρξόλν ακίιεηε. Σνλ είρε θέξεη εθεί πνπ απ’ ηελ αξρή επεδίσθε. Απηόο κόλνο ηνπ ην πξόηεηλε. - Καη ηη ζα πνύκε ζηνπο γείηνλεο; - Γελ μέξσ. Δζύ πνπ θάζεζαη εδώ θαη μέξεηο ηελ αηκόζθαηξα, ηη πξνηείλεηο; - Ση πηζηεύεηο γηα ηελ πνιηηηθή θαηάζηαζε; Θα ηξαβήμεη θη άιιν ε θαηάζηαζε; Σειηθά κε ην ζηξαηησηηθό ηη ζα θάλεηο; - Μάγνο δελ είκαη αιιά ε θαηάζηαζε λνκίδσ έθηαζε ζηα όξηά ηεο. Πηζηεύσ όηη ζύληνκα ζα έρνπκε εμειίμεηο. κσο δελ ζα παξαδνζώ σο πξόβαην ζε ζθαγή. Βεβαίσο είλαη κηα θίλεζε πνπ έρεη ην 105
θόζηνο ηεο, αιιά ηξία ρξόληα έθαλα ηελ ππνρξεσηηθή κνπ ζεηεία ζηε θπιαθή. Σειηθά ην απνθάζηζα. Γελ ζα παξνπζηαζηώ ζην θέληξν λενζπιιέθησλ. Θα εξγάδνκαη ζην θξνληηζηήξην λα έρσ έλα θάπνην εηζόδεκα θαη αλ θάζνκαη εδώ ζα είλαη κηα θαιή θάιπςε γηα κέλα. Γηα ζαο όκσο; Γελ ζα ζαο βάισ ζε θίλδπλν; - ια Λάκπξν ηα πξάγκαηα ζηε δσή έρνπλ ην θόζηνο ηνπο. Δζύ ην μέξεηο θαιύηεξα από κέλα. Αιιά γηα ηε Μαξία θαη εκέλα ζα είλαη κεγάιε ραξά λα ζ’ έρνπκε θνληά καο. ην δειώλσ κε θάζε εηιηθξίλεηα, ελ γλώζεη ησλ ζπλεπεηώλ. Καη ηνπο δπν καο ελώλεη ε αγάπε γηα ηε Μαξία θαη νη κλήκεο από ηε Ράληα. Δζύ απνθάζηζε. - Γηα ηε γεηηνληά ηη ζρόιηα κπνξνύλ λα γίλνπλ. Ζ Μαξία ηη ζα πεη ζην ζρνιείν θαη ηηο θίιεο ηεο; - Γελ λνκίδσ όηη ππάξρεη θίλδπλνο, αιιά δε ζα ήηαλ άζθνπν λα πάξνπκε θαη θάπνηα πξνθπιαθηηθά κέηξα. Σελ θόξε ζνπ κελ ηελ έρεηο γηα κσξό. Δίλαη πηα θνπειίηζα θαη κπνξεί λα θαηαιάβεη ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο πνπ ππάξρνπλ. Θα ηελ δαζθαιέςσ εγώ θαηάιιεια. Πξνζσξηλά, αο πνύκε πσο είζαη ν μάδειθνο πνπ ήξζε απ’ ην ρσξηό. Αλ πξόιαβε θαη είπε ζηελ Διέλε, ηε θίιε ηεο, θάηη ζα βξεη λα ην κπαιώζεη. Μελ αλεζπρείο! - Δληάμεη ηόηε. Θα πάσ λα θέξσ ηα ξνύρα κνπ θαη ηα βηβιία. Σα άιια δε ηα ρξεηάδνκαη.
48. Με ηελ αγσλία, αιιά θαη ηε ραξά Πξνζπάζεζε ν θαθνκνίξεο λα ηα θαηαθέξεη. ια ήηαλ γηα απηόλ θαηλνύξηα. Δίρε θαη ηηο γεληθόηεξεο έγλνηεο. ηνλ θνιιεηό ηνπ είπε όηη θεύγεη θαη ζα έξρνληαη ζε επαθή κε ηνλ παιαηό ηξόπν, ρσξίο λα ηνπ αλαθαιύςεη θάηη πεξηζζόηεξν. κσο ηνλ ελεκέξσζε γηα ηελ απόθαζή ηνπ λα κελ θαηαηαγεί, θάηη, πνπ ν Σάζνο ην είρε απνθαζίζεη από πην λσξίο. ηελ απνξία ηνπ Σάζνπ κήπσο έκπιεμε κε θακηά νξγάλσζε ηνπ απάληεζε θαηεγνξεκαηηθά όρη. Γελ είρε θακηά ηέηνηα πξόζεζε. Μηα κόλν επηζπκία ππέβνζθε κέζα ηνπ. Να πεξάζεη από ην ηππνγξαθείν λα δεη ηνλ παηξηώηε ηνπ Μήηζν. Δίρε κηα πεξηέξγεηα ηί έθαλε όια απηά ηα
106
ρξόληα πνπ ν ίδηνο ήηαλ ζηε θπιαθή. Δπηπρώο δελ ηνλ έκπιεμε ζηε δηθή ηνπ πεξηπέηεηα. Σνλ θξάηεζε απέμσ. Κάπνηα ζηηγκή ζα ζηεζεί έμσ απ’ ην ηππνγξαθείν λα δεη αλ δεη ή πέζαλε, αλ ζπλερίδεη εθεί ή έθπγε, αλ παληξεύηεθε ην θνξίηζη ηνπ θη όια ηα ζπλαθή. Ζ θόξε ηνπ, δαζθαιεκέλε από ηελ Νηίλα, όηαλ ηελ ξσηνύζαλ έιεγε γηα ην μάδειθν πνπ ήξζε λα κείλεη πξνζσξηλά ζπίηη, κα όηαλ ήηαλ κόλνη μεδίπισλε ηελ θαηαπηεζκέλε αγάπε ζηνλ παηέξα ηεο, πνπ όια απηά ηα ρξόληα είρε ζηεξεζεί. Σεο έκελε όκσο ην απσζεκέλν πνπ δελ κπνξνύζε λα ηνλ δείμεη κε θακάξη ζ’ όιεο ηηο θίιεο ηεο θαη ηηο ζπκκαζήηξηεο ζην ζρνιείν. ρη γηαηί είλαη παηέξαο ηεο, κα ήηαλ λένο, όκνξθνο θαη καζεκαηηθόο. Θα ηελ βνεζάεη θαη ζηα καζήκαηα. Αο θάλεη ιίγν ππνκνλή. Σελ βεβαίσζαλ όηη απηό ην απαξαίηεην θξπθηνύιη δε ζα θξαηήζεη πνιύ ρξόλν. Ζ Νηίλα έθαλε πξνζεθηηθέο θηλήζεηο κελ ηπρόλ δεκηνπξγεζνύλ αλεπηζύκεηεο αληηδξάζεηο. πλέρηζε ηελ πξνζεθηηθή αλαηξνθή θαη παξαθνινύζεζε ηεο Μαξίαο. Με ην Λάκπξν θξαηνύζε ηηο απνζηάζεηο, αιιά ηππηθή θη επγεληθή, ηνλ ελεκέξσλε γηα θάζε εμέιημε θαη πιεξνθνξία. Με ηελ εξγαζία ηεο πήγαηλε θαιά. Από θαηξό είρε πάξεη ηελ άδεηα αζθήζεσο ηνπ επαγγέικαηνο θαη ν πξντζηάκελνο ηνπ δηθεγνξηθνύ γξαθείνπ πνπ έθαλε ηελ άζθεζή ηεο πξόηεηλε κόληκε απαζρόιεζε κ’ έλαλ ζρεηηθά κηθξό βέβαηα ζηελ αξρή κηζζό. Απηό, πξνο ην παξόλ, δελ ηελ πείξαδε γηαηί νη δηθνί ηεο έρνληαο κηα νηθνλνκηθή άλεζε ζπλέρηδαλ αδηαιείπησο λα ηεο ζηέιλνπλ θάζε κήλα θαη ην ζύλεζεο έκβαζκα ηαλ κάιηζηα πήξε θη επηζήκσο ηελ άδεηα ηεο ππνζρέζεθαλ απηνθίλεην, κόιηο ζα έπαηξλε ηελ άδεηα νδήγεζεο. Ο παηέξαο ηεο κπξνζηά ζηνπο ζπγγελείο ζην γιέληη πνπ νξγαλώζεθε γεκάηνο πεξεθάληα γηα ηελ θόξε ηνπ είπε: - Ήξζε ε ώξα λα ζνπ πάξνπκε θη έλα απηνθίλεην, θνξίηζη κνπ! Κνηδάκ δηθεγόξνο ηεο Αζήλαο θαη κα κελ έρεη έλα απηνθίλεην; Γελ πάεη!
107
Ζ αιήζεηα είλαη όηη ην είρε παξακειήζεη ιίγν, αιιά κεηά ηελ έιεπζε ηνπ Λάκπξνπ άξρηζε εληαηηθά καζήκαηα θαη ζε δπν κήλεο πήξε δίπισκα. Ο παηέξαο από ην ρσξηό έζηεηιε ηα ιεθηά πνπ είρε ππνζρεζεί θαη κηα κέξα, ρσξίο λα ηνπο έρεη πξντδεάζεη θαζόινπ πάξθαξε κπξνζηά ζηελ πόξηα κε ην νινθαίλνπξγν ηηαιηθό Φίαη. Ζ κηθξή μεηξειάζεθε θη ήζειε ακέζσο βόιηα, ν Λάκπξνο δηζηαθηηθόο ηεο είπε: - Πξνζεθηηθά θαθνκνίξα κνπ. Έρνπκε παηδί κέζα! Έηζη ήξεκα κε πξνζεθηηθέο θηλήζεηο, ρσξίο λα εκθαλίδνληαη ζε επηθίλδπλα θεληξηθά κέξε, ρσξίο λα ζπκκεηέρνπλ ζε θακηά εθδήισζε, πνπ ζα ηνπο εμέζεηε ζε θίλδπλν πέξαζαλ νη κήλεο θη ήξζαλ ηα ηξαγηθά γεγνλόηα ηεο πξνδνζίαο ηεο Κύπξνπ, ε θαηάξξεπζε ηεο ρνύληαο θαη ε ζξηακβεπηηθή επάλνδνο ηνπ Καξακαλιή. Ο Λάκπξνο απειεπζεξώζεθε. Σα ήζειε όια εδώ θαη ηώξα. Απεπζπλόκελνο ζηελ Νηίλα ηεο είπε: - Θέισ λα αλαγλσξίζσ ην παηδί κνπ. Πεο κνπ ηη πξέπεη λα γίλεη θαη ζα γίλεη. Δζύ είζαη ε δηθεγόξνο, εζύ μέξεηο. Φξόληηζε. Σν είδε θαη ε άιιε. Πληγόηαλ! Ζ θαηαπίεζε ηόζσλ ρξόλσλ, ε ζηέξεζε βαζηθώλ δηθαησκάησλ, ε δηαξθήο αγσλία γηα ην αύξην είραλ μερεηιίζεη κέζα ηνπ. Σα ήζειε όια εδώ θαη ηώξα. ια όζα ζηεξήζεθε. Γελ ήμεξε θη απηή ηη αθξηβώο ρξεηάδεηαη. Ρώηεζε ηνλ πξντζηάκελό ηεο, δηάβαζε ηε ζρεηηθή λνκνζεζία, έηξεμε, ηνπ δήηεζε ηα απαξαίηεηα πηζηνπνηεηηθά θαη θάπνηα ζηηγκή ην νινθιήξσζε. Έλησζε ηε ραξά ηεο επηηπρίαο: - Σώξα θύξηε Λάκπξν ε Μαξία είλαη θόξε ζνπ θαη κε ηε ζθξαγίδα ηνπ λόκνπ! Ο άιινο ελζνπζηαζκέλνο, γηα λα ηελ επραξηζηήζεη θαη λα εθθξάζεη ηε έληνλε ηνπ επραξίζηεζε ηελ αγθάιηαζε από ηε κέζε, ηε ζήθσζε ςειά θαη θαζώο ηελ θαηέβαδε ηε θίιεζε. Γελ μέξεη ηί αηζζάλζεθε απηόο, αιιά ε ίδηα αλαηξίρηαζε ζύγθνξκε. Έλησζε πόζν βαζεηά εξσηηθά ηνλ επηζπκεί, αιιά ν άιινο ραδνραξνύκελνο
108
ην κπαιό ηνπ ήηαλ αθνζησκέλν κόλν ζηε θόξε ηνπ. Από κέζα ηεο κόλν ςηζύξηζε: - Τπάξρνπλ θη άιινη γύξσ ζνπ θύξηε πνπ ζε αγαπάλε, αιιά εζύ είζαη ραδόο θη αδηάθνξνο. Λεο θαη πέξα βξέρεη. Πόηε ζα μππλήζεηο παλέμππλε, πνπ ζε ελδηαθέξεη ν θόζκνο όινο, λα δεηο ηνπο αλζξώπνπο, πνπ δνπλ δίπια ζνπ. Ίζσο γηαηί ηνπο ζεσξείο ζίγνπξνπο θαη δεδνκέλνπο. νπ ρξεηάδεηαη έλα ζνθ. Κη απηό ζα ζθεθηώ λα θάλσ. Δθείλνο ελησκεηαμύ λα πάεη λα δεη ηνλ Σάζν. Αγθαιηέο θηιηά: - Δπηηέινπο αδειθέ λα αλαζάλνπκε θαη ιίγν. Ση ζα θάλεηο ηώξα; - Λάκπξν, ηώξα είλαη θαηξόο γηα αγώλεο. Σν θίλεκα έρεη ηελ επθαηξία ηνπ θαη πξέπεη όινη λα ζηνηρεζνύκε πίζσ από θάπνην θνξέα. Δγώ ήδε κπήθα κε ηα κπνύληα. - Γηθαίσκα ζνπ θαη άπνςή ζνπ. Δγώ έρσ ππνρξεώζεηο ηώξα. Έρσ κηα θόξε θαη πξέπεη λα ηε θξνληίζσ. Γελ ζα πάξσ. Θα θάηζσ ζηελ άθξηα θαη ζα παξαθνινπζώ όκσο. Αδηάθνξνο δελ είκαη. Αιιά ζπκκεηνρή ζε νξγαλώζεηο θαη ηέηνηα δε κ’ ελδηαθέξνπλ. Ο άιινο έκεηλε κε ηελ είδεζε ηεο θόξεο: - Πόηε θηόιαο. Πόηε πξόθηαζεο; - Δίλαη κεγάιε ηζηνξία. Θα ζηα πσ κηα άιιε θνξά θαη ζα ζνπ ηε θέξσ λα ηε γλσξίζεηο.
49. Οη επόκελεο θηλήζεηο Δθεί πνπ έπιεε ζε πειάγε επηπρίαο, εθεί πνπ επηηέινπο άξρηζε λα ραίξεηαη ηελ θόξε ηνπ, πνπ θη εθείλε αληαπνθξηλόηαλ ζηελ αγάπε ηνπ ήξζε θαηαθέθαια ε βόκβα. Ζ Νηίλα, επαξθώο πξνεηνηκαζκέλε, ηελ ώξα πνπ ήηαλ ζην ηξαπέδη θαη ηξώγαλε ην θπξηαθάηηθν θαγεηό θαη ζρεδίαδαλ ην απόγεπκα λα πάλε βόιηα πάλσ ζηα βόξεηα πξνάζηηα ηνπο ην αλαθνίλσζε: - Ο δηθόο κνπ ξόινο ηειείσζε. Οινθιήξσζα ηελ ππόζρεζε πνπ είρα δώζεη ζηε Ράληα. ξόινο κνπ έθιεηζε, ώξα λα πάσ ζηελ άθξε. Ο Λάκπξνο πάγσζε. αλ λα έθπγε ην έδαθνο θάησ απ’ ηα πόδηα ηνπ. Γελ είρε πεξάζεη πνηέ έλα ηέηνην ελδερόκελν απ’ ην κπαιό
109
ηνπ. Σξνκαγκέλνο ηελ θνίηαμε κήπσο ην ιέεη αζηεία θαη είδε κόλν ζνβαξόηεηα θαη ζηγνπξηά: - Καη ηε Μαξία πνύ ζα ηελ αθήζεηο; Δπηπρώο ε κηθξή είρε πάεη ιίγν πξηλ ζηελ απιή λα παίμεη. - Γηα απηήλ θξόληηζα νιόθιεξα ρξόληα, όπσο θξόληηζα λα απνθηήζεη θαη ηνλ παηέξα ηεο. Σε Μαξία, μέξεηο πνιύ θαιά, ηελ αγαπώ πνιύ θαη πάληα ζα ελδηαθέξνκαη γηα απηήλ. - Καη πνύ ζα παο; - Θα λνηθηάζσ έλα ζπίηη. Απηό αλήθεη ζε ζαο. Έκεηλε ιίγν ρξόλν ακίιεηνο θαη κηα ςπρξή ζησπή ηνπο θύθισζε. Δπηηέινπο ν «έμππλνο», ν παληνγλώζηεο Λάκπξνο θαηάιαβε θάηη πνπ δελ πεξλνύζε απ’ ην κπαιό ηνπ, γηαηί ην ζεσξνύζε απηνλόεην. Κη εδώ είλαη ην ιάζνο ησλ πεξηζζόηεξσλ θνληόθζαικσλ θη εγσηζηώλ αληξώλ. Να ζεσξνύλ κεξηθά πξάγκαηα απηνλόεηα θαη δεδνκέλα. Γελ άληεμε άιιν ηε ζησπή θαη ζην ηέινο ην μεθνύξληζε: - Καη κέλα πνπ ζα κ’ αθήζεηο; Γε κε ζθέθηεθεο θαζόινπ; - Πνηέ δελ έδεημεο, Λάκπξν, όηη έρεηο ηελ αλάγθε κνπ! Με αληηκεηώπηδεο ζαλ έπηπιν ηνπ ζπηηηνύ, ζαλ θάηη ην νπδέηεξν θαη λεθξό. ε ελεκεξώλσ θύξηε όηη θη εγώ έρσ αηζζήκαηα, θη εγώ κπνξεί λα αγαπήζσ θη εγώ έρσ αλάγθε λα αγαπεζώ. Γελ αληέρσ απηή ζνπ ηελ νπδεηεξόηεηα. Ίζσο πξέπεη λα ςάμσ αιινύ γηα ιίγε επηπρία πνπ θη εγώ δηθαηνύκαη. Ο Λάκπξνο ζαλ λα μύπλαγε από ιήζαξγν. Σελ πιεζίαζε ήξεκα, ηεο έπηαζε ηα δπν ηεο ρέξηα θαη κε ύθνο πνπ πεξηείρε θαη ιίγν παξάπνλν ηεο είπε: - Δζύ Νηίλα κνπ; Δζύ ε κάλα ηνπ παηδηνύ κνπ; Δίλαη δπλαηόλ λα θύγεηο από θνληά καο; Γε κηιάσ κόλν εμ νλόκαηνο ηεο Μαξίαο. Μηιάσ θαη γηα κέλα. Ννκίδεηο όηη ζα άληερα λα ζε ράζσ; - Πνηέ όκσο δελ είπεο έλα ιόγν αγάπεο, κηα ηξπθεξή θίλεζε. Σίπνηα! Μόλν έλα θηιί θη απηό μώθαιηζν. Σν είδε, θαηάιαβε ην δίθαην ηεο θη όθεηιε λα θάλεη ηε δηνξζσηηθή θίλεζε: 110
- Άθνπ κσξό κνπ θαη βάιην θαιά ζην κπαιό ζνπ. Τπάξρνπλ ζηε δσή θεξαπλνβόινη έξσηεο. Έξσηεο κε ηελ πξώηε καηηά πνπ δνπλ ηε θσηηά ηνπο, αιιά πνιιέο θνξέο δελ έρνπλ ππόβαζξν θαη ζύληνκα ζβήλνπλ. Καη ππάξρνπλ αγάπεο ζησπειέο πνπ ρηίδνληαη ζηαζεξά ρσξίο θαλθαξνληζκνύο ζηεξηγκέλεο ζηνλ ακνηβαίν ζεβαζκό. Σέηνηα είλαη ε δηθηά καο. - Γειαδή κ’ αγαπάο; - Μ’ αξέζεη πνπ ην ξσηάο! - Πέζην κνπ κηα θνξά Λάκπξν θαη δσζ’ κνπ έλα θηιί. Σν ρξεηάδνκαη ηόζν!
50. Νέα ζρέδηα Σν ζθέθηεθε έηζη, ην ζθέθηεθε αιιηώο ζην ηέινο ην μεθνύξληζε: - Νηίλα ήξζε ε ώξα λα ζε γλσξίζσ ζηελ νηθνγέλεηά κνπ. Έρνπλ λα κε δνπλ ηόζν θαηξό θαη κε ηξέιαλαλ ζε γξάκκαηα θαη ηειέθσλα. Ζ άιιε, ε κάλα κνπ, ηελ έξημε ηε κπερηή ηεο. Να πξνιάβνπκε, Λάκπξν, λα ζε δνύκε πξηλ πεζάλνπκε. Θα πάκε όινη καδί κε ην απηνθίλεηό ζνπ. - Κη εγώ πνην ξόιν ζα παίδσ; - Σνλ θαιύηεξν! Ζ κάλα ηνπ παηδηνύ κνπ! - Καιά είζαη ηξειόο; - Καζόινπ! Γελ ζα ηνπο αλαθαηέςνπκε κε κπεξδεκέλεο θαηαζηάζεηο. Δζύ είζαη ε κάλα ηεο Μαξίαο. Πάεη ηειείσζε. Άιισζηε, κσξό κνπ, εζύ δε ζα είζαη ε κάλα ησλ ππόινηπσλ παηδηώλ πνπ ζα θάλνπκε; Με έλα ζα κείλνπκε; Νεαξά, θηιόδνμε δηθεγόξε εηνηκάζνπ γηα ηα επόκελα θνπηζνύβεια.. Σν γάκν ζα ηνλ θάλνπκε ζην ρσξηό ζνπ ακέζσο κεηά! Ζ Νηίλα αληί απάληεζεο έπεζε ζηελ αγθαιηά ηνπ θαη ηνλ γέκηζε κε θηιηά. ε ιίγν ζην πξόζσπό ηεο δσγξαθίζηεθε κηα απνξία. Ο Λάκπξνο ην είδε θαη ηε ξώηεζε: - Ση ζπκβαίλεη; - Λίγν δύζθνιν απηό πνπ ιεο. Μηα θνξά έγηλε θαηά ηαο γξαθάο. Ζ Παλαγία γέλλεζε θη έκεηλε παξζέλνο. Δγώ; 111
Ο άιινο ην έπηαζε ακέζσο: - Καιά αθόκα αδνθίκαζηε είζαη; - πγρώξα κε! Ναη! - Ώξα λα δηνξζώζνπκε ηελ θαζπζηέξεζε. Πνύ είλαη ε κηθξή; - Έπεζε γηα ύπλν. - Πάκε θη εκείο λα βάινπκε κπξνο ηε δνπιεηά! Αγθαιηαζκέλνη κπήθαλ ζηελ θξεβαηνθάκαξα… Πξηλ θύγνπλ γηα ην Βόιν πέξαζε απ’ ην ηππνγξαθείν θη αλαδήηεζε ηνλ Μήηζν. Γελ είρε εδώ θαη ρξόληα λέα ηνπ. Σνλ βξήθε ζηε ζέζε ηνπ. Σν ηππνγξαθείν είρε πεξηζζόηεξα κεραλήκαηα από απηά πνπ ζπκόηαλ θαη κέζα ππήξραλ ηώξα ηέζζεξα άηνκα, πνπ δνύιεπαλ ππξεησδώο πξάγκα πνπ έδεηρλε όηη νη δνπιεηέο πάλε θαιά. ην γξαθείν θαζηζκέλνο, ζρεδόλ απείξαρηνο από ηα ρξόληα πνπ πέξαζαλ ν θίινο ηνπ. ηαλ ζήθσζε ην βιέκκα θαη είδε ηνλ Λάκπξν πεηάρηεθε όξζηνο γεκάηνο ραξά: - Λάκπξν θίιε κνπ! Πόζα ρξόληα έρσ λα ζε δσ! Μάζακε ηε ζύιιεςή ζνπ θαη ηηο πξώηεο κέξεο ε Πόπε κνπ είρε κηα αγσλία κελ κπιέμσ θη εγώ, αιιά ηεο ην είπα Ο Λάκπξνο είλαη ζπαζί. ζα πξνηηκήζεη λα πεζάλεη παξά λα καξηπξήζεη. Έια θάηζε λα ηα πνύκε όια. - Πξώηα ζέισ λα κάζσ ηα δηθά ζνπ. Ση έγηλε κε ην θνξίηζη ζνπ; - Σν θνξίηζη πνπ ιεο, θίιε Λάκπξν, είλαη κάλα δπν παλέκνξθσλ θνξηηζηώλ. Σξηώλ θαη δπν ρξόλσλ. Έρνπκε βάιεη πιώξε γηα ην γην. Πνπ ζα πάεη ζα έξζεη θη απηόο! - Χ! Υαίξνκαη πνιύ γηα ζέλα. Με ηε δνπιεηά βιέπσ αλάπηπμε! - Ναη ! Πάκε θαιά. Ήδε είκαη ζπλεηαίξνο κε ην αθεληηθό. Σώξα ιείπεη ιίγεο κέξεο γηαηί έρεη έλα πξόβιεκα πγείαο, αιιά ζύληνκα ζα είλαη πάιη ζην καγαδί. - Να ζνπ πσ θαη εγώ ηα λέα κνπ. Έρσ θη εγώ κηα όκνξθε θόξε θαη ην θξαηνύζα κπζηηθό. Θα ζηε θέξσ θακηά κέξα λα ηε γλσξίζεηο. - Κη ε κακά; - Δίλαη δηθεγνξίλα!
112
51. Η έθπιεμε θαη ε ραξά Υξεηαδόηαλ έλα δαζθάιεκα ζηε Μαξία ηνπ. Σελ έπηαζε ηδηαίηεξα θαη ηεο είπε: - Γιπθό κνπ θνξίηζη ζε ιίγεο κέξεο ζα πάκε εζύ, ε Νηίλα θη εγώ ζην Βόιν. Δίλαη ε παηξίδα κνπ, ε πόιε πνπ γελλήζεθα, πνπ πέξαζα ηα παηδηθά κνπ ρξόληα. Δθεί δεη ε νηθνγέλεηά κνπ. Ο παηέξαο κνπ ν Αλέζηεο, ε κάλα κνπ ε Γήκεηξα θη ν αδειθόο κνπ. Γειαδή ν παππνύο, ε γηαγηά θη ν ζείνο ζνπ. - Χ! Πνιύ σξαία. Θα ηνπο γλσξίζσ θαη ζα κε γλσξίζνπλ. Δθόζνλ είλαη νη γνλείο ζνπ θη εγώ ζα ηνπο αγαπώ, όπσο αγαπώ εζέλα. - Άθνπ όκσο θάηη. Γηα ιόγνπο πνιινύο, πνπ ζην κέιινλ ζα ζνπ εμεγήζσ θαιύηεξα, αθόκα δελ μέξνπλ όηη έρσ κηα όκνξθε θόξε ζαλ θαη ζέλα. Έηζη ε έθπιεμε ηνπο ζα είλαη κεγάιε. Αο θξνληίζνπκε λα ηνπο ην θέξνπκε όζν πην καιαθά κπνξνύκε. Σν πξώην πνπ ζα ξσηήζεη ε γηαγηά ζα είλαη πνηά είλαη ε κάλα ηνπ παηδηνύ. Αο κελ αλαθέξνπκε ην ζάλαην ηεο Ράληαο. Αο πνύκε όηη κάλα ζνπ είλαη ε Νηίλα, πνπ ηόζν ηελ αγαπάο θαη ην ίδην θη απηή ζ’ αγαπάεη. Άιισζηε δελ ζα είλαη ςέκα. ε ιίγν θαηξό ε Νηίλα θη εγώ ζα παληξεπηνύκε θη έηζη ζα είλαη θαη ηππηθά ε κάλα ζνπ. Ζ κηθξή πνπ άθνπγε πξνζεθηηθά ηνλ παηέξα ηεο κε ηελ ηειεπηαία είδεζε δσληάλεςε θαη κε ραξέο είπε: - Αιήζεηα κπακπά; - Ναη θνξίηζη κνπ, αιήζεηα! - Α ! Ση σξαία. Θα έρσ θη εγώ πιήξε νηθνγέλεηα όπσο ηα πεξηζζόηεξα παηδηά. Πόζν κ’ αξέζεη! Πόζν ραίξνκαη! Σν μέξεη ε Νηίλα; - Σν μέξεη. Αλ ηελ πεηο κακά ζα ηεο αξέζεη. - Πάσ λα ην πσ! Έηζη θη έγηλε. Ζ έθπιεμε όισλ ζην Βόιν ήηαλ πξάγκαηη κεγάιε. Μεηά όκσο ηελ αξρηθή ακεραλία, ε γηαγηά Γήκεηξα κε δάθξπα λα θπινύλ απ’ ηα κάηηα ηεο αγθάιηαζε ηελ εγγόλα ζηελ αγθαιηά ηεο θαη κε ζπαζκέλε θσλή είπε: - Καιέ ηη όκνξθε εγγνλή έρσ εγώ!
113
Από ζπκπαξάζηαζε έβαιε επηπρηζκέλν ηα θιάκαηα θαη ην Μαξάθη. Μεηά ηε δηθαηνινγεκέλε αξρηθή έθπιεμε ε νηθνγέλεηα ηνπ Λάκπξνπ δέρηεθε κε αγάπε ηελ Νηίλα, κεηέξα ηεο Μαξίαο. Έηζη είπε ν Λάκπξνο, απηό θαη ήηαλ. Σν Λάκπξν ηνλ δέρηεθε κε ραξά θαη παξαδνρή θη ε ηνπηθή θνηλσλία. Ο ίδηνο δελ έλησζε άλεηα ζηα ελζνπζηώδε ιόγηα πνπ ηνλ ππνδέρνληαλ αιιά ζηε θάζε απηή έθαλε ππνκνλή, ελώ από κέζα ηνπ ήζειε λα κελ ηνπ ζπκίδνπλ ηα άζρεκα ρξόληα Ζ πην δύζθνιε ζηηγκή ήηαλ όηαλ έλαο γλσζηόο παξάγνληαο ηεο πεξηνρήο πνπ εγθαίξσο είρε πξνζρσξήζεη ζε έλα από ηα λενπαγή θόκκαηα ηεο κεηαπνιίηεπζεο ηνπ πξόηεηλε «ηηκεηηθή» ζπκκεηνρή ζην ςεθνδέιηην ησλ πξνζερώλ εθινγώλ. Με εκθαλή ελόριεζε θαη ςπρξόηεηα ηνπ απάληεζε όηη δελ ελδηαθέξεηαη. Σόηε κε ηε ζηγνπξηά ηνπ κεγάινπ εγέηε ηνλ πξνθάιεζε: - Καιά Λάκπξν, εζύ έλαο αγσληζηήο, δε ζα δώζεηο ηνλ αγώλα; Αλέβεθε ην αίκα ζην θεθάιη ηνπ. Με ην δόξη θξάηεζε ην ζηόκα ηνπ θιεηζηό. θέθηεθε όηη αλ ηνλ ρέζεη ζα ηνπ δώζεη αμία ζηνπο γύξσ, πνπ άθνπαλ ηε ζπδήηεζε θαη κε ςύρξαηκε θσλή ηνπ είπε: - Δγώ αζρνιήζεθα πξηλ. Σώξα είλαη ε δηθή ζνπ ώξα. ,ηη θαηάιαβε, αο θαηάιαβε, αλ θαη ήμεξε όηη άλζξσπνη ζαλ θη απηόλ ην θηύζηκν ην αληηιακβάλνληαη ζαλ ςηράιεο. Γπζηπρώο ζηνλ ηόπν ηνπ, εθεί πνπ είρε ηαγκέλε ηελ ςπρή ηνπ άξρηζε λα ληώζεη άζρεκα. - Ώξα λα θεύγσ, είπε από κέζα ηνπ. Οη δηθνί ηνπ πξνζπάζεζαλ λα ηνλ θξαηήζνπλ ζθνξπώληαο αγάπε ζηελ Μαξία θαη ηελ Νηίλα. Δθείλνο όκσο ήηαλ αλέλδνηνο: - Πάκε θνξίηζηα. Έρνπκε πνιιέο δνπιεηέο ζηελ Αζήλα πνπ καο πεξηκέλνπλ.
52. Χηίζηκν νηθνγέλεηαο Πεγαίλνληαο γηα ηελ Αζήλα άλνημε ν Λάκπξνο ηε ζπδήηεζε: - Κνξίηζηα ήξζε ε ώξα λα ρηίζνπκε ηελ νηθνγέλεηα θαη λα θξνληίζνπκε γηα ην κέιινλ καο.
114
Πξώην επελέβε ην Μαξάθη: - Ση ελλνείο κπακπά; - Πξώηνλ ην ζπίηη ζέιεη γεληθή αλαθαίληζε. Άιισζηε κηθξή κνπ ζε ιίγν ζα έξζεη αδειθάθη ζνπ. Γε ζέιεηο; - Πνιύ! Πνιύ! Δίλαη αιήζεηα Νηίλα; - Πηζαλόλ! - Μεηά έρνπκε ην γάκν. Με ηε κεγάιε εθθξεκόηεηα ηνπ ζηξαηησηηθνύ ηειεηώλνπκε. Φεθίδεηαη δηάηαμε γηα ηελ πεξίπησζή καο. Έηζη εζύραζα απ’ απηόλ ην βξαρλά. Γεκάηνο όξεμε θαη ζρέδηα ζπλέρηζε: - Γε κνπ ιεο Νηίλα νη δηθνί ζνπ μέξνπλ γηα ηε βαθηηζηκηά ζνπ από πξηλ; - Ναη ηελ έρσ πάεη θαη ζην ρσξηό θαη ηελ έρνπλ δεη νη δηθνί κνπ. - Γε γίλεηαη ινηπόλ εθεί λα ηελ παξνπζηάζνπκε σο θόξε θαη ησλ δπν καο. Ούηε λα ελώζνπκε ζην γάκν καο ηα δπν ζόγηα γηαηί ην κπέξδεκα είλαη ζίγνπξν. Κη άληε κεηά λα μεκπιέθεηο. Πξνηείλσ λα πάκε ζην ρσξηό ζνπ θαη ζε ζηελό θύθιν λα γίλεη ν γάκνο καο. Βξεο εζύ κηα δηθαηνινγία γηα ηε βηαζύλε θαη ζα ην μεπεξάζνπκε θη απηό. - Δληάμεη! - Δγώ πξέπεη λα πάξσ ηηο απνθάζεηο κνπ γηα ην επάγγεικα, πνπ ζα αζθήζσ, ίγνπξα δάζθαινο, αιιά πνύ; Να ζνπ πσ ηελ θαζαξή αιήζεηα Νηίλα, λα δηνξηζηώ θαζεγεηήο ζε δεκόζην ζρνιείν δε κνπ ηαηξηάδεη. Καιύηεξα κνπ έξρεηαη ην ειεύζεξν επάγγεικα. Δπεηδή νη αλάγθεο ηξέρνπλ ζα πάσ ζην θξνληηζηήξην πνπ ήδε εξγάδνκαη, αιιά έρσ κεγαιύηεξεο θηινδνμίεο ζηνλ ηνκέα απηό. Θα ςάμσ λα βξσ ζπλεξγάηεο θαη ζα αλνίμνπκε κηα δηθή καο δνπιεηά. ε ιίγεο κέξεο ε Νηίλα κε αζηξαθηεξό πξόζσπν πνπ ην έθνβε έλα πνλεξό ρακόγειν ηνπ είπε: - Λάκπξν βξήθα ηε δηθαηνινγία! Αθεξεκέλνο ηεο είπε: - Γηα πην πξάγκα κηιάο θνξίηζη κνπ; - Γηα ην γάκν καο. - Γηα ιέγε, γηα ιέγε; 115
- Γε γίλεηαη ε λύθε λα πάεη ζηελ εθθιεζία κε ηνπξισκέλε θνηιηά. - Γειαδή; - Ναη. ήκεξα πήγα ζην γηαηξό θη είκαη έγθπνο ζην παηδί ζνπ. Οη δηθνί κνπ ζην ρσξηό γηα λα ζθεπάζνπλ ηελ ληξνπή ζα δερζνύλ ηα πάληα. εθώζεθε όξζηνο θαη ηελ έζθημε ζηελ αγθαιηά ηνπ: - Πνηα ληξνπή κσξό κνπ; Σε ραξά πνπ έξρεηαη κηα λέα δσή ζηελ νηθνγέλεηα ζέιεηο λα πεηο; Με θάλεηο επηπρηζκέλν γηαηί ην δέζηκό καο γίλεηαη πην δπλαηό. - Δληάμεη θη εγώ ραίξνκαη Λάκπξν, αιιά δελ είζαη από ρσξηό θαη δελ κπνξείο λα θαηαιάβεηο ηε λννηξνπία ησλ εθεί αλζξώπσλ! - Δληάμεη, ξύζκηζε εζύ ηηο ιεπηνκέξεηεο θαη θύγακε. ηνπο δηθνύο κνπ πξνο ην παξόλ θνπβέληα.
53. Έλαο θύθινο έθιεηζε Θα λόκηδε θάπνηνο όηη κεηά ηελ επηάρξνλε επάξαηε δηθηαηνξία, κεηά ηηο δνθηκαζίεο πνπ ηξάβεμαλ ηόζνη θαη ηόζνη ζπκπαηξηώηεο καο, κε ηηο εμνξίεο, ηα βαζαληζηήξηα, ηηο πνιύρξνλεο θπιαθίζεηο, κεηά ηελ ηξαγσδία ηνπ Πνιπηερλείνπ θαη ηηο δεθάδεο αζώα ζύκαηα, ηελ ηξαγσδία ηεο Κύπξνπ, ζα έβγαηλαλ θάπνηα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα, πνπ ζα θαζνδεγνύζαλ ηηο εγρώξηεο εγεηηθέο νκάδεο ζηελ λέα πνξεία κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηεο. Γελ κπνξεί ηόζνο πόλνο, ηόζεο ζπζίεο λα κελ άθεζαλ ην απνηύπσκα ηνπο ζηελ πνιηηηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή πνξεία ηεο ρώξαο Καη όκσο! Λεο θαη ηίπνηα δε ζπλέβε. ια ηα ειαηηώκαηα πνπ ραξαθηήξηδαλ ηελ πξν ηεο ρνύληαο θνηλσλία καο λεθξαλαζηήζεθαλ θαη κάιηζηα κε κεγαιύηεξε έληαζε. Με ηζρπξόηεξν θαλαηηζκό ρξσκαηηζκέλα θαη κ’ έλαλ καλδύα θαζπζηεξεκέλεο εθδηθεηηθόηεηαο, πνπ γύξηζε ηε δσή καο πνιύ πην πίζσ. Μεξηθνί απηόθιεηνη εηζαγγειείο κε ρξνληθή θαζπζηέξεζε ζέιεζαλ λα ιύζνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο ρώξαο κε λέν αίκα. κσο ε αλζξώπηλε ηζηνξία έρεη πνιιέο θνξέο δηδάμεη όηη ην αίκα δελ ιπηξώλεη πιεγέο.
116
Απιώο αλνίγεη κεγαιύηεξεο. Αιιά ηα δηδάγκαηα ηεο ηζηνξίαο επεηδή είλαη ελνριεηηθά απνθεύγνληαη όπσο ν δηάνινο ην ιηβάλη. ε κηα θάζε πνπ ε εζληθή ζύκπλνηα ήηαλ ην πξώην απαηηνύκελν γηα ηελ ππεξλίθεζε ησλ πιεγώλ ήξζαλ λέεο πην πεηζκαηηθέο δηαηξέζεηο, πνπ αλέζηεηιαλ ηελ πξόνδν ή θαιύηεξα πηζσγύξηδαλ ηε ρώξα ζε κηα επηθίλδπλε εζσζηξέθεηα. Ζ θαηάζηαζε απηή ζπλερίδεηαη αθόκα θαη ζήκεξα ζε έλαλ εθθσθαληηθό «δηάινγν» θνπθώλ, όπνπ ν θαζέλαο πξνζέξρεηαη ελώπηνλ ησλ άιισλ, έρνληαο βαζεηά ζην κπαιό ηνπ ηελ αληίιεςε όηη απηόο έρεη ην δίθαην θαη όινη νη άιινη ην άδηθν. Οπόηε εμαξρήο κηα ηέηνηα ζπδήηεζε είλαη αλαπνηειεζκαηηθή. Σν ζπκθέξνλ ηεο ρώξαο πζηέξεζε παηαγσδώο κπξνο ζην θνκκαηηθό, ζπληερληαθό ή αηνκηθό ζπκθέξνλ Ζ ρώξα έρεη επείγνπζα αλάγθε από έλα shock απηνγλσζίαο. Αλ απηό δε ζα γίλεη ν δύζθνινο ζήκεξα αλεθνξηθόο δξόκνο πνπ αλεβαίλνπκε κε αγθνκαρεηά ζα γίλεη νιηζζεξά θαηεθνξηθόο κε ύζηαηε θαηάιεμε ηελ θαηαζηξνθή.
117
Κεφάλαιο Έβδομο (Κλείσιμο) 54. Η κέζε νδόο Σν ιηόγεξκα είλαη ε άγηα ζηηγκή ηεο εκέξαο, είλαη έλα ζεκείν θακπήο. Ίζσο γηαηί ηόηε θαηαιαβαίλεηο ηελ αμία θαη ηε ζεκαζία ηνπ θσηόο πνπ ζε έινπδε ζ’ όιε ηε δηάξθεηά ηεο. Δίλαη ε ζηηγκή πνπ απηό ην θσο κ’ έλαλ ζηαζεξό θαη ζπγρξόλσο δξακαηηθό ηξόπν απνζύξεηαη θαη αθήλεηαη λα ληθεζεί από ην ζθνηάδη πνπ ζε ιίγν ζα πιαθώζεη παληνύ. Σόηε αξρίδεηο θη εζύ λα δηαινγίδεζαη θαη λα ζέηεηο ζηνλ εαπηό ζνπ ηα αηώληα ππαξμηαθά εξσηήκαηα. Ζ ίδηα πεξίπνπ αλαινγία ηζρύεη θαη γηα ηε δσή. ηε κεγαιύηεξε δηάξθεηά ηεο ζεσξείο απηνλόεηεο θαη δηθαησκαηηθέο ηηο ραξέο πνπ απηή ζνπ ραξίδεη. Γελ εθηηκάο εγθαίξσο ηε ζεκαζία ηνπο, αθήλεηο λα πεξλάλε αζρνιίαζηα κηα ζεηξά γεγνλόηα πνπ γηα ηνλ θζαξηό άλζξσπν έρνπλ πξνθαλή εκεξνκελία ιήμεο. Κάπνηε έξρεηαη ε ζηηγκή ηεο αιήζεηαο, κα ηόηε ην θαξόηζη έρεη ηζνπιήζεη πιένλ, ρσξίο ηε δπλαηόηεηα ηεο επηζηξνθήο. Βιέπεηο ε πνξεία ηεο δσήο είλαη νδόο κηαο θαηεπζύλζεσο. Σν θαθό ζηε δηάξθεηα ηεο είλαη όηη ζπάληα ζπλεηδεηνπνηεί θάπνηνο ηε ζεκαζία ελόο γεγνλόηνο ηε ζηηγκή πνπ απηό δηαδξακαηίδεηαη. Πόζνη άλζξσπνη αιήζεηα είλαη ηθαλνί λα δνπλ ηαπηόρξνλα ην ζπκβάλ θαη λα εξκελεύνπλ καδί θαη λα εθηηκνύλ, ηελ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ; Σελ επίδξαζε πνπ ην γεγνλόο απηό ζα έρεη ζηνπο ίδηνπο θαη ζ’ νιόθιεξε ηελ θνηλσλία; Δίλαη πνιύ ιίγνη γη’ απηό είλαη θαη νη εθιεθηνί. Σηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ζπκβαίλεη θάηη δηαθνξεηηθό. Ζ εξκελεία έξρεηαη κε θαζπζηέξεζε. Καη κάιηζηα πνιιέο θνξέο αξθεηώλ ρξόλσλ. Αξγόηεξα ζπλεηδεηνπνηείο ηελ επίδξαζε πνπ είρε ην γεγνλόο πάλσ ζνπ θαη ζην πεξηβάιινλ πνπ δεηο. Γελ αλαθέξσ ηηο αθόκα ρεηξόηεξεο πεξηπηώζεηο, όπνπ ν άλζξσπνο θηάλεη ζην πέξαο ηεο δσήο ηνπ, αλαρσξεί νξηζηηθά από
118
απηήλ, ρσξίο λα έρεη πξνιάβεη λα θαηαιάβεη ηί έρεη αθξηβώο ζπκβεί. Πόζν δηαθνξεηηθνί είλαη νη άλζξσπνη πνπ θπθινθνξνύλ ζηελ θνηλσλία καο θαη πόζν δηαθνξεηηθέο είλαη νη ζπκπεξηθνξέο ηνπο θη νη αληηδξάζεηο ηνπο ζηα ίδηα γεγνλόηα! Τπάξρνπλ πεξηπηώζεηο πνπ νξηζκέλνη δελ αληέρνπλ ηνλ εαπηό ηνπο θαη ηελ αλακέηξεζε καδί ηνπ, πνπ παζαίλνπλ παηαηξάθ όηαλ θάπνηα ζηηγκή βξεζνύλ κόλνη ηνπο, ελώπηνο ελσπίσ. Ίζσο γη απηό αλαδεηνύλ κεηά καλίαο ζπληξνθηά, αιιαγή πεξηβάιινληνο. Απηή ε αλάγθε αλζξώπηλεο ζπληξνθηάο θη επηθνηλσλίαο έρεη ηηο θαιέο ηεο πιεπξέο, αιιά είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα κηα δξαπέηεπζε από ην πξόβιεκα. Δπηθνηλσλείο κε αλζξώπνπο, ζπλδηαιέγεζαη καδί ηνπο, ελεκεξώλεζαη πώο αληηκεησπίδνπλ απηνί πξνβιήκαηα πνπ ελδερνκέλσο θαη εζύ έρεηο ζπλαληήζεη ζην δξόκν ζνπ, παίξλεηο ηδέεο θαη ηξόπνπο απ’ απηνύο. κσο ππάξρεη θαη ε άιιε πιεπξά. Μεξηθέο θνξέο ζπλαληηέζαη θαη ζπλαλαζηξέθεζαη κε αλζξώπνπο πνπ, θάησ από άιιεο ζπλζήθεο άλεηεο θαη πξνζεθηηθήο επηινγήο, ζα θαηέιεγεο ζην ζπκπέξαζκα όηη δελ είλαη πεξηπηώζεηο πνπ άμηδαλ ηεο εκπηζηνζύλεο ζνπ θαη ηνπ ρξόλνπ πνπ αθηέξσζεο γη’ απηνύο. ε απηέο ηηο πεξηπηώζεηο ην αξλεηηθό ζηνηρείν δελ είλαη κόλν ν ρακέλνο ρξόλνο. Δίλαη θαη ην θνξηίν ηνπ κάηαηνπ θαη ίζσο βιαβεξνύ πνπ ζνπ αθήλνπλ ηέηνηνπ είδνπο ζπλαλαζηξνθέο, καδί κε κηα πηθξή γεύζε απνγνήηεπζεο. ην άιιν άθξν ππάξρνπλ άλζξσπνη πνπ ληώζνπλ θαιά κόλν κε ηνλ εαπηό ηνπο, ηνπο αξέζεη ε απνκόλσζε από ην πεξίγπξν, αθόκα θη από θίινπο ή γλσζηνύο κε ηνπο νπνίνπο, ζε πξνεγνύκελε πεξίνδν, ηνπο ζπλδένπλ θνηλέο αλακλήζεηο, όκσο ε ζπλερήο κνλαμηά κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε εκκνλή δηαξθείαο θαη ιίγν-ιίγν λα κεηαβιεζεί ζε αγνξαθνβία θαη απνζηξνθή γηα ηνπο αλζξώπνπο. Πνηα είλαη ηειηθά ε ζσζηή ζπκπεξηθνξά; Πνηνο ζα κπνξνύζε, αιήζεηα, λα δώζεη ηελ απάληεζε; 119
Ίζσο ζ’ απηό ην εξώηεκα λα είλαη ε κέζε νδόο. Δλώ νη αθξαίεο ζπκπεξηθνξέο είλαη απηέο πνπ θαηαγξάθνληαη θαη δεκηνπξγνύλ ηζηνξία, είλαη απηέο πνπ ειθύνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ πεξηζζνηέξσλ, ζε αηνκηθή βάζε ε ηζνξξνπία βξίζθεηαη ζηε κεζόηεηα, ζην ήξεκν, ην ζπγθαηαβαηηθό. Μεδέλ άγαλ, είπαλ νη αξραίνη καο πξόγνλνη. Έλα θνξηίν ππνκνλήο, εγθαξηέξεζεο θαη ζπγθαηαβαηηθόηεηαο γεληθώο είλαη απαξαίηεην. Σν θαιύηεξν όισλ είλαη λα ηα έρεηο θαιά κε ηνλ εαπηό ζνπ, λα έρεηο ινγηθέο απαηηήζεηο απ’ ηε δσή θαη λα κελ βάδεηο ηνλ πήρε ζε κε ξεαιηζηηθά ύςε. Μελ θαηαληήζεηο ζαλ εθείλνπο πνπ πάζρνπλ από ζπλερή θη ελαγώληα αλαδήηεζε γηα ην θάηη άιιν, ην θαηλνύξγην, ην δηαθνξεηηθό. Απηώλ πνπ θπλεγνύλ αζηακάηεηα πιελ καηαίσο - ηελ επηπρία κέζσ ηεο αιιαγήο. Πνπ, έρνληαο ζέζεη ηελ πξνζσπηθή ηνπο θηινδνμία πνιύ ςειά, δαπαλώληαη ζην θπλεγεηό γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ππεξβνιηθώλ θαη πνιιέο θνξέο ππεξθίαισλ ζηόρσλ ηνπο. Σόηε, λα ην μέξεηο, δελ πξνιαβαίλεηο λα αθνκνηώζεηο θαη λα ραξείο ηίπνηα. Οη ζηάζεηο, ηα θξαηήκαηα, κεξηθέο θνξέο είλαη αλάζα δσήο, επθαηξία γηα δηαινγηζκό θαη εμαγσγή ρξήζηκσλ ζπκπεξαζκάησλ. Ζ κεηξηνπάζεηα είλαη βάιζακν αληνρήο ζηηο αηπρίεο πνπ ελδερνκέλσο ζα ζπλαληήζεηο ζηελ πνξεία ηεο δσήο ζνπ.
120
121