Κ.Π.Ε. ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ Copyright ©2016 ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 36 100 ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ Τηλ.: 22370 80843, φαξ: 22370 80863 Ιστοσελίδα: http://kpe-karpen.eyr.sch.gr, ηλ/κή δ/νση: mail@kpe-karpen.eyr.sch.gr Συγγραφή – Eπιμέλεια - Φωτογραφία Εξωφύλλου: Μαρία Α.Κατσογιάννη, Aναπλ. Υπεύθυνη ΚΠΕ Καρπενησίου Ιδέα - Συγγραφή: Κοπανάκης Εμμανουήλ, Υπεύθυνος ΚΠΕ Καρπενησίου Φωτογραφίες - Εισαγωγή: Ηλίας Τσέλος, φυσιοδίφης, Έρευνα πεδίου - φωτογραφίες: Πάνος Παλαιός, φυσιοδίφης, Νίκος Αντωνόπουλος, φυσιοδίφης
ISBN: 978-618-82626-0-7
Tο παρόν εγχειρίδιο δημοσιεύθηκε για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου. Επιτρέπεται μερική αναπαραγωγή για εκπαιδευτικούς σκοπούς με αναφορά στην πηγή, ενώ το φωτογραφικό υλικό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των δημιουργών.
2
2
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
‘Αγρια μανιτάρια της Ευρυτανίας Γνωριμία με τα μανιτάρια της Ευρυτανίας Το μανιτάρι Η ταυτοποίηση Ο μανιταρόφιλος Agaricus arvensis Agaricus augustus Agaricus campestris Agaricus cupreobrunneus Agaricus silvicola var. silvicola Agaricus urinascens var.urinascens Agaricus xanthodermus Albatrellus confluens Amanita caesarea Amanita muscaria Amanita pantherina Amanita phalloides Amanita rubescens var. rubescens Armillaria mellea Armillaria tabescens Boletus aereus Boletus calopus Boletus chrysenteron Boletus edulis Boletus fragrans Boletus luridiformis Boletus reticulatus Boletus rhodopurpureus Cantharellus cibarius var. cibarius Clavariadelphus truncatus Coprinopsis picacea Coprinus comatus Cystolepiota seminunda Galerina marginata Geastrum striatum Gyromitra esculenta Gyromitra infula Hericium erinaceus Humaria hemispherica Hydnum repandum Hygrocybe conica Lactarius chrysorrheus Lactarius salmonicolor Lactarius semisanguifluus Lactarius vellereus var. vellereus
σελ. 4 σελ. 6 σελ. 7 σελ. 8 σελ. 10 σελ. 12 σελ. 13 σελ. 14 σελ. 15 σελ. 16 σελ. 17 σελ. 17 σελ. 19 σελ. 20 σελ. 21 σελ. 22 σελ. 23 σελ. 25 σελ. 26 σελ. 27 σελ. 28 σελ. 29 σελ. 30 σελ. 31 σελ. 31 σελ. 32 σελ. 33 σελ. 34 σελ. 35 σελ. 36 σελ. 37 σελ.38 σελ.39 σελ. 40 σελ. 41 σελ. 42 σελ. 43 σελ. 44 σελ. 44 σελ. 45 σελ. 46 σελ. 47 σελ. 48 σελ. 49 σελ. 50
3
3
Lepista flacida Lepista nuda Lycoperdon perlatum Macrolepiota mastoidea Macrolepiota procera var. procera Morchella deliciosa Morchella deliciosa var. incarnate Morchella elata Mycena rosea Omphalotus olearius Οudemansiella longipes Pleurotus ostreatus Ramaria aurea Russula cyanoxantha Suilus granulatus
σελ. 51 σελ. 52 σελ. 53 σελ. 54 σελ. 55 σελ. 56 σελ. 56 σελ. 57 σελ. 58 σελ. 59 σελ. 60 σελ. 61 σελ. 62 σελ. 63 σελ. 64
Βιβλιογραφία
σελ. 67
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
ΑΓΡΙΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ Μια σύντομη ξενάγηση στον θαυμαστό κόσμο των μανιταριών
Crucibulum leave
Ποιος άραγε, μεγάλος η μικρός, δε γνωρίζει τα μανιτάρια ; Ποιος δεν πρόσεξε στο δρόμο, στην αυλή του, στο δάσος, στα χωράφια, στη βόλτα του, κάποιον από τους αμέτρητους εκπροσώπους του μεγάλου βασιλείου των μυκήτων ; Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων ο αριθμός των γνωστών μόνο και επιστημονικά καταγραμμένων ειδών μυκήτων ίσως να ξεπερνάει τις 100.000 σε όλο τον κόσμο. Τα περισσότερα είναι τόσο μικρά που σπάνια τα προσέχουμε, υπάρχουν όμως και αρκετές χιλιάδες που γίνονται αρκετά μεγάλα, με περίεργα χρώματα και σχήματα που εντυπωσιάζουν και τον πλέον αδιάφορο παρατηρητή. Ήδη από την πιο τρυφερή ηλικία, με τα παιδικά παραμύθια, τα παιδιά ανοίγουν δειλά την πόρτα του κόσμου των μανιταριών, μέσα από μύθους, θρύλους και παραδόσεις, όπου άλλοτε χρησιμοποιούνται για κατοικία πλασμάτων του δάσους, και άλλες φορές, σαν πρώτη ύλη στην κατασκευή διαφόρων φανταστικών συνταγών για φίλτρα, ελιξίρια, φάρμακα και ότι άλλο βάζει ο νους. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό! Από την αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού τα μανιτάρια έγιναν απαραίτητος φίλος των ανθρώπων (ο Ότζι, ο προϊστορικός άνθρωπος των πάγων, ηλικίας 5.000 χρόνων, που βρέθηκε μουμιοποιημένος σε παγετώνα των Άλπεων, κουβαλούσε μαζί του, μαζί με τα όπλα του, και μανιτάρια) είτε σαν τροφή, είτε σαν φάρμακο. Οι παλιότεροι από μας θα θυμούνται ότι στα χωριά οι γέροντες άναβαν το τσιγάρο τους χρησιμοποιώντας έναν επεξεργασμένο μύκητα, την ίσκα , αλλά επίσης καυτηρίαζαν και επικίνδυνες πληγές για να μην κακοφορμίσουν, η χρησιμοποιούσαν την σκόνη ενός άλλου μανιταριού σαν ταλκ για τα μωρά. Η λέξη «μανιτάρι», υποκοριστικό της λέξης «αμανίτης» είναι Αρχαιοελληνικής προέλευσης. Η ονομασία του είδους Boletus edulis δηλώνει το «εδώδιμον», το έδεσμα. Ακόμα και όταν συλλέγουμε μανιτάρια – όταν φυσικά τα γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα – ποτέ δεν τα κόβουμε όλα και ποτέ δεν καταστρέφουμε «το ριζικό τους
4
4
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
σύστημα», το μυκήλιο, το οποίο, εφόσον διατηρηθεί, θα ξαναδώσει «καρπούς» και την επόμενη αναπαραγωγική περίοδο . Η Ευρυτανία διαθέτει μεγάλο ποσοστό δασοκάλυψης, αρκετή υγρασία, ποικιλία βιοτόπων και είναι φυσικό να φιλοξενεί εκατοντάδες είδη μανιταριών - ίσως όχι όσα σε βορειότερα γεωγραφικά πλάτη, αλλά σε κάθε περίπτωση αρκετά – που αξίζει τον κόπο να γνωρίσουμε, να περιεργαστούμε, να φωτογραφίσουμε, να φέρουμε στο τραπέζι μας. Τα τελευταία χρόνια δεκάδες σύλλογοι μανιταρόφιλων έχουν δημιουργηθεί και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, και με τις εκδρομές, τις γιορτές και την έκδοση μανιταρο-οδηγών μυούν ολοένα αυξανόμενο αριθμό μελών – φίλων των μανιταριών και, κατ’ ανάγκη, της Ελληνικής φύσης . Ενώ αρκετά μανιτάρια μπορεί να γίνουν θαυμάσια τροφή αλλά και φάρμακα, υπάρχουν επίσης αρκετά που περιέχουν ουσίες επικίνδυνες, η συλλογή των οποίων δημιουργεί σοβαρά προβλήματα και – μερικές φορές – μπορεί να επιφέρει ακόμα και το θάνατο !!! Για τον λόγο αυτό απαιτείται πολύ μεγάλη προσοχή, σοβαρότητα και μελέτη πριν σκύψουμε με το μαχαιράκι μας για να κόψουμε το πρώτο εδώδιμο μανιτάρι μας. Κυρίως, ποτέ δεν πρέπει να μας διακρίνει βιασύνη και απληστία. Ποτέ δεν συλλέγουμε ένα μανιτάρι όταν δεν είμαστε 100% σίγουροι για την ταυτότητά του, κι αυτό θα το κατορθώσουμε όταν ελέγξουμε με σχολαστικότητα όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα – κλειδιά, που θα κατατάξουν το υπό εξέταση είδος στα εδώδιμα, τοξικά η ενδεχομένως θανατηφόρα. Πάντοτε η αμφιβολία, η παραμικρή επιφύλαξη, θα είναι με το μέρος του μανιταριού. Οποιοδήποτε είδος μας δημιουργεί ερωτηματικά μένει εκεί, στον τόπο που διάλεξε να φυτρώσει και δεν μας ανήκει ! Ποτέ δεν δίνουμε βάση σε διάφορες θεωρίες ανθρώπων που δεν έχουν την αποδειγμένη γνώση αλλά απλά «άκουσαν» , για να ταυτοποιήσουμε ένα είδος μανιταριού. Ποτέ δεν επηρεαζόμαστε αν κάποια μανιτάρια τα τρώνε τα ζώα – άγρια η οικόσιτα – και δεν παθαίνουν τίποτα. Ότι είναι καλό για τα ελάφια και τις χελώνες , δεν είναι απαραίτητα και καλό για τον άνθρωπο. Τα τελευταία χρόνια ποικιλία μανιταριών καλλιεργούνται και μπορούμε να τα βρούμε ακόμα και στα ράφια των υπερκαταστημάτων ή να προμηθευτούμε υλικά για τη δική μας, σπιτική καλλιέργεια. Αν και δεν διαθέτουν το έντονο άρωμα, ίσως και τη νοστιμιά των άγριων, είναι σίγουρα, νόστιμα, υψηλής διατροφικής αξίας και – το κυριότερο – απόλυτα ασφαλή. Ας προτιμήσουμε καλύτερα αυτά του εμπορίου για το πιάτο μας και ας αφήσουμε τα «άγρια» για τους πολύ έμπειρους μανιταροσυλλέκτες! Όταν επιδείξουμε προσοχή και σεβασμό, η μυστική κοινωνία των μυκήτων θα μεταμορφωθεί σε έναν λαμπερό και πανέμορφο κόσμο, η γοητεία και η μαγεία του οποίου θα μας συντροφεύει σε όλη μας τη ζωή. Τέλος, επειδή η γνώση – η οποιαδήποτε γνώση – είναι διαρκής υπόθεση ζωής, καλό θα είναι να προμηθευτούμε κάποια από τα βιβλία που αναφέρονται στην βιβλιογραφία του παρόντος πονήματος, και είναι επιστημονικός καρπός και έργο ζωής ακάματων οραματιστών και άξιων ανθρώπων, στους οποίους αρκετοί από μας χρωστάμε τις υποτυπώδεις γνώσεις μας και την πρωταρχική μύηση στην ιερή και απόκρυφη αυτή τελετουργία. Καλώς ήρθατε στον υπέροχο μανιταρόκοσμο της Ευρυτανίας. Τσέλος Ηλίας
5
5
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Γνωριμία με τα μανιτάρια της Ευρυτανίας
Το παρόν απευθύνεται σε έναν άνθρωπο που δεν έχει προηγούμενη εμπειρία με τα μανιτάρια. Σε καμία περίπτωση δεν είναι Οδηγός συλλογής μανιταριών, απλά το μέσο για μία πρώτη γνωριμία. Τα μανιτάρια που παρουσιάζονται είναι από τα πλέον κοινά, δόθηκε βαρύτητα στην παρουσία κάποιων που είναι από τα πιο επικίνδυνα, αλλά και αυτά που παραδοσιακά είναι αναγνωρίσιμα και συλλέγονται. Παρουσιάζονται λοιπόν οι πιο αντιπροσωπευτικές οικογένειες, και αναφερόμαστε πάντα στα μανιτάρια που θα μας τραβήξουν την προσοχή σε έναν περίπατό μας, όπου αυθόρμητα θα αναρωτηθούμε: «Πω πω ένα μανιτάρι, τι να ‘ναι άραγε»; Όπως όταν βλέπουμε ένα πουλί και αναρωτιόμαστε να είναι πέρδικα ή πάπια; Χήνα ή κοράκι; Για να αναγνωρίσουμε ένα μανιτάρι είμαστε κάπως σαν ερευνητές που εξετάζουμε, σχήμα, χρώμα, μυρωδιά, εποχή του χρόνου, ιδιαιτερότητες, αν το βρήκαμε σε λιβάδι ή σε δάσος, αν σε δάσος τι δέντρα είχε κ.λπ. Το επόμενο στάδιο για κάποιον που θέλει να εμβαθύνει είναι να προμηθευτεί έναν πλήρη Οδηγό Μανιταριών, όπως αυτοί που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, με τη σειρά που κατά την προσωπική μας γνώμη είναι πιο επίκαιρη και χρησιμοποιήθηκε περισσότερο κατά τη συγγραφή του παρόντος. Μόνοι σας, με οποιοδήποτε βιβλίο, δεν μπορείτε να είστε σίγουροι (100%) για την ασφάλεια χρήσης ενός μανιταριού, διότι με μικρή εμπειρία μπορεί να ξεφύγει κάποια λεπτομέρεια ταυτοποίησης που θα οδηγήσει σε μοιραίο λάθος. Και όλες οι λεπτομέρειες να προσεχθούν, πάλι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει κάποιο άλλο μανιτάρι που να μοιάζει με αυτό που θεωρούμε βρώσιμο, και το οποίο είναι τοξικό. Σκόπιμο λοιπόν είναι, στις αρχικές εξορμήσεις σας, να υπάρχει κάποιος πολύ έμπειρος, που έχετε εμπιστοσύνη, και ο οποίος επί σειρά ετών και με επιστημονικό τρόπο αναγνωρίζει, συλλέγει και καταναλώνει ένα συγκεκριμένο μανιτάρι που βρίσκεται στον συγκεκριμένο βιότοπο. Με την καταλυτική του βοήθεια, θα αποκτήσετε τη γνώση στην αρχή ενός, στη συνέχεια κάποιων μανιταριών που θα μπορείτε να συλλέγετε και θα μάθετε τον τρόπο που τα χειρίζεται, ώστε να εξουδετερώνονται τυχόν τοξίνες και να γίνονται τερψιλαρύγγια μοναδικά! Υποχρεωτικά, τα μανιτάρια αναφέρονται με τις επιστημονικές (λατινικές) ονομασίες τους, διότι στην Ευρυτανία ελαχιστότατα έχουν λαϊκή ονομασία, αλλά το επικίνδυνο είναι ότι οι λαϊκές ονομασίες από τόπο σε τόπο αλλάζουν. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους φυσιοδίφες-μανιταροσυλλέκτες κ. Τσέλο Ηλία, Παλαιό Παναγιώτη, Αντωνόπουλο Νίκο. Χωρίς τη βοήθειά τους για τη γνώση, την επιλογή μανιταριών, τη συλλογή των φωτογραφιών τους, την κρίση τους, αλλά πρωτίστως την αγάπη για το περιβάλλον το παρόν δεν θα υπήρχε. Μανώλης Κοπανάκης
6
6
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Τι είναι το μανιτάρι Οι μύκητες αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους οργανισμούς στον πλανήτη, γεγονός που εύκολα το παραβλέπουμε, καθώς είναι κατά μεγάλο μέρος κρυμμένα, δρουν αθέατα και αναπτύσσονται υπόγεια. Συμβάλουν στην ανακύκλωση της οργανικής ύλης, μαζί με τα βακτήρια, σχηματίζουν τις ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των φυτών μυκόρριζες, αποτελούν τροφή αλλά χρησιμοποιούνται και στην παρασκευή τροφών και ποτών (τυριών, κρασιών, ψωμιού, κ.ά.), φαρμακευτικών ουσιών, φυτοπροστατευτικών ουσιών, αλλά βεβαίως μπορούν να βλάψουν όλους τους έμβιους οργανισμούς. Τα μανιτάρια είναι οργανισμοί ετερότροφοι, οι οποίοι διαβιούν είτε σαπροφυτικά, είτε παρασιτικά, είτε συμβιωτικά (μυκόρριζα) με άλλους οργανισμούς. Αυτό που είναι ορατό μέρος και το χαρακτηρίζουμε ως «μανιτάρι» είναι το καρπόσωμα, το οποίο, στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει πολύ μικρή διάρκεια ζωής και σκοπό την παραγωγή σπόρων. Το υπόγειο τμήμα τους, το μυκήλιο, έχει τη μορφή αραχνοειδούς ιστού (υφών) και διάγει μια κρυφή ζωή μέσα ή πάνω στο υπόστρωμα (έδαφος, νεκροί ή ζωντανοί κορμοί, πριονίδι, κ.ά.). Είναι σημαντικό λοιπόν, όταν αφαιρούμε το καρπόσωμα, να καλύπτουμε ξανά το σημείο για να συνεχίσει την «αιώνια» ζωή του. Η ικανότητά τους να αποσυνθέτουν τη νεκρή οργανική ύλη συνιστά αναντικατάστατο το ρόλο τους στη φυσική ανακύκλωση των θρεπτικών. Τα άγρια μανιτάρια, πέρα από τους πολύ σημαντικούς σκοπούς που υπηρετούν στο οικοσύστημα, αποτελούν και τροφή για αρκετά ζώα και για τον άνθρωπο. Συλλέγονται από πολύ έμπειρους στην αναγνώρισή τους, οι οποίοι περνούν τη γνώση από γενιά σε γενιά. Σήμερα, η καλλιέργεια μανιταριών είναι διαδεδομένη και διατίθενται αρκετά είδη στο εμπόριο, μερικά εξαιρετικά ακριβά (τρούφες). Τα φρέσκα μανιτάρια (προτιμούμε αυτά με ζωντανό χρώμα, χωρίς κηλίδες, ζάρες ή σχισίματα), διατηρούνται από λίγες ώρες μέχρι 5 ημέρες, ανάλογα την αρχική τους κατάσταση, σε ψυγείο. Συνιστάται όμως να καταναλώνονται άμεσα, φρέσκα και ζουμερά, αφού πλυθούν με άφθονο νερό ή καθαριστούν με υγρό σφουγγαράκι, κοπεί το πόδι και τμήματα που δηλώνουν προσβολές.
Ο κύκλος ζωής του μανιταριού
7
7
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Η ταυτοποίηση απαιτεί ΠΡΟΣΟΧΗ Η απάντηση στην ερώτηση «τρώγεται;» που ακούμε συχνά, είναι ότι η ταυτοποίηση των ειδών αποτελεί σύνθετο θέμα και είναι κρίσιμο για τη συλλογή τους, ιδιαίτερα εάν λάβει κανείς υπόψη ότι συχνά απαιτείται η χρήση χημικών αντιδραστηρίων για την ασφαλή αναγνώριση ενός είδους και τον σαφή διαχωρισμό του από ένα άλλο. Δοξασίες όπως «βρακωμένο μανιτάρι φάτο, αβράκωτο πέτα το» είναι άκρως επικίνδυνες και λανθασμένες. Θανατηφόρα μανιτάρια Η πιο επικίνδυνη δηλητηρίαση που προκαλείται από μανιτάρια είναι η φαλλοειδική και προσβάλει κυρίως το ήπαρ. Είναι υπεύθυνη για το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων από μανιτάρια στην Ευρώπη. Προκαλείται από τα είδη: Amanita phalloides Amanita phalloides var. alba Amanita verna Galerina marginata Lepiota castanea
Lepiota castanea
Lepiota subincarnata Lepiota helveola Lepiota pseudolilacea Lepiota bruneoincarnata
Lepiota bruneoincarnata
8
8
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Μερικά κοινά δηλητηριώδη - τοξικά Μανιτάρια που προκαλούν άλλου είδους δηλητηριάσεις όπως, γυρομιτρικό σύνδρομο, ολλερανικό σύνδρομο, μουσκαρινικό, πανθηρινικό, γαστρεντερικό σύνδρομο: Αgaricus xanthodermus / Αγαρικό το ξανθόδερμο Amanita pantherina / Αµανίτης ο πάνθηρας, Amanita muscaria / Αµανίτης ο µυγοκτόνος Amanita regalis / Αµανίτης ο βασιλικός Boletus lupines / Βωλίτης ο λυκίσιος Boletus calopus / Βωλίτης ο καλόπους Boletus satanas / Βωλίτης ο σατανάς Boletus rhodoxanthus / Β. ο ροδόξανθος Boletus rhodopurpureus / Β. ο ροδοπόρφυρος Lactarius tοrminοsus / Λακτάριος ο δυσεντερικός Lactarius necatοr / Λακτάριος ο φονικός Lactarius chrysοrrheus / Λακτάριος ο χρυσόρρεος Ramaria fοrmοsa / Ραµάρια η όµορφη Ramaria pallida / Ραµάρια η χλωµή Russula sanguinaria / Ρούσσουλα η αιμόχρωμη Russula emetica/ Ρ. η εμετική Russula olivacea / Ρ. η λαδιά Suillus granulatus /Σουίλλος ο κοκκώδης
Boletus satanas
9
9
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Ο μανιταρόφιλος Τα μανιτάρια είναι ένας θαυμαστός κόσμος χρωμάτων, αρωμάτων, μορφών, σχημάτων. Για να χαρούμε την πορεία προς την αναζήτηση, φωτογράφιση και αναγνώρισή τους, ίσως και το στάδιο συλλογής τους, θα χρειαστούμε έναν βασικό εξοπλισμό περιηγητή (μπότες, καπέλο, αδιάβροχο, σακίδιο, κ.ά.) και ειδικότερα: Οδηγό αναγνώριση μανιταριών Φωτογραφική μηχανή Σημειωματάριο Σουγιά Καλάθι Αν απλά βγαίνετε για μια βόλτα στη φύση σεβαστείτε την ομορφιά και την αρμονία γύρω σας κι ας αφήσετε και τα μανιτάρια χωρίς να τα καταστρέφετε πατώντας τα «για πλάκα».
Σημαντικές παρατηρήσεις: Συλλέγω μόνο αυτά που χρειάζομαι και χρησιμοποιώ μόνο αυτά που γνωρίζω Κάποια μανιτάρια είναι δηλητηριώδη και δεν πρέπει να συλλέγονται Αφαιρούμε άτομα από πυκνούς πληθυσμούς και όχι μεμονωμένα, καθώς μπορεί να είναι σπάνια Οι μύκητες είναι σημαντικοί για άλλους οργανισμούς και για τα οικοσυστήματα συνολικά, οπότε η φειδώ στην αφαίρεσή τους είναι απαραίτητη Το μεγαλύτερο μέρος του οργανισμού βρίσκεται κάτω από το έδαφος. Είναι σημαντικό να κόβω με σουγιαδάκι μόνο το υπέργειο τμήμα και μάλιστα να σκεπάζω το σημείο Καλύτερα να συλλέγω αφού έχουν απελευθερώσει τα σπορία προς αναπαραγωγή
10
10
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Lepiota clypeolaria
11
11
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
«Μανιτάρια ένα κι ένα» Τα αγαρικά (Agaricus) είναι μία πολύ δημοφιλής οικογένεια με νόστιμα μανιτάρια. Το πιο ευρέως ίσως καλλιεργούμενο μανιτάρι του εμπορίου είναι, το Agaricus Bisporus (Αγαρικό το δίσπορο). Υπάρχει ο κίνδυνος να τα μπερδέψουμε με τους λευκούς θανατηφόρους αμανίτες. Που διαφέρουν: Τα αγαρικά δεν έχουν θήκη και τα ελάσματά τους είναι ροζ ή γκρι ή καφέ έως και μαύρα. Οι θανατηφόροι αμανίτες έχουν λευκά ή σχεδόν λευκά ελάσματα. Εάν κιτρινίζει η σάρκα όταν τα κόβουμε, καλό είναι να τα αποφεύγουμε.
1. Agaricus arvensis – Αγαρικό των αγρών ελάσματα καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Από Απρίλιο έως Νοέμβριο, σε λιβάδια και μέρη με χούμο και κοπριά
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα σπόρων
Καπέλο:6-11 εκ., λευκό, λείο ή ινώδες, λεπιδωτό όταν ωριμάσει. Στο άγγιγμα κιτρινίζει
σαπροφυτικό
εδώδιμο
Ελάσματα: αρχικά γκρι, ροζ-μωβ, καφετιά, μαυριδερά όταν ωριμάζει, πυκνά
Πόδι: 6-15 εκ., λευκό, λείο ή ινώδες, που κιτρινίζει στην αφή, λευκό,μεμβρανώδες δαχτυλίδι, χωρίς θήκη Σάρκα: λευκή, με μυρωδιά γλυκάνισου ή αμύγδαλου. Κιτρινίζει ελαφρώς αν κοπεί Προσοχή: Καλύτερα να αποφεύγεται η συλλογή του, γιατί μπορεί να μπερδευτεί με το Agaricus xanthodermus (7) το οποίο επίσης κιτρινίζει και είναι τοξικό.
12
12
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
2. Agaricus augustus – Aγαρικό το μεγαλοπρεπές ελάσματα καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι-Φθινόπωρο κατά ομάδες σε δασικές περιοχές
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα καφέ
Καπέλο:8-25 εκ., λευκό, ημισφαιρικό, κυρτό, λείο κεντρικά, με ωχροκαφετιά λέπια το υπόλοιπο και κροσσωτό περιμετρικά. Κιτρινίζει αν πιεστεί.
σαπροφυτικό εδώδιμο
Ελάσματα αρχικά λευκά, έπειτα καστανά και ώριμα καφέ μαύρα.
Πόδι 6-15 εκ., λευκό, λείο άνω του μεμβρανώδους δακτυλίου, που κιτρινίζει στην πίεση. Λευκωπά, ινώδη λέπια από την μέση και κάτω και ροπαλόμορφη βάση, χωρίς θήκη. Σάρκα λευκή, ωχροκαφετίζει, με μυρωδιά πικραμύγδαλου.
13
13
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
3. Agaricus campestris – Αγαρικό το πεδινό ποικ. το πεδινό ελάσματα
Θα το βρούμε: σχεδόν όλο τον χρόνο, σε λιβάδια
καπέλο κυρτό ή επόπεδο ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα σπόρων καφέ
Καπέλο:4-12εκ., ημισφαιρικό, λευκό – γκριζωπό, μεταξένιο, με γκριζωπά λέπια. Ελάσματα: ρόδινα, καφετιά, μαυριδερά όταν ωριμάζει
σαπροφυτικό εδώδιμο
Πόδι: 2,5-8,5 εκ. λευκό, με οξύληκτη βάση, πρόσκαιρο, λευκό δαχτυλίδι, χωρίς θήκη
Σάρκα: λευκή με ευχάριστη μυρωδιά μανιταριού. Ροδίζει ελαφρώς ή καθόλου αν κοπεί.
14
14
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
4. Agaricus cupreobrunneus – Αγαρικό το χαλκοκαφετί ελάσματα καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Απρίλη με Νοέμβρη, ατομικά ή κατά ομάδες, σε υποβαθμισμένα πεδία, λιβάδια, βοσκότοπους, πρανή δρόμων
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα σκούρο λαφέ σαπροφυτικό εδώδιμο
Καπέλο: 3-8εκ., ημισφαιρικό, επίπεδο αργότερα, λευκό – γκριζωπό,με βιολετί ανταύγειες, μεταξένια λέπια και κυρτή περίμετρο Ελάσματα: ρόδινα, που σκουραίνουν όσο ωριμάζει
Πόδι: λευκό, κυλινδρικό προς ροπαλόμορφο, οξύληκτο, με καφετίζουσες ζώνες Σάρκα: λευκή με ευχάριστη μυρωδιά μανιταριού, καφετίζει ελαφρά όταν κοπεί .
15
15
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
5. Agaricus silvicola var. silvicola– Αγαρικό το δασόβιο ποικ. δασόβιο ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατύφυλλων, κωνοφόρων και σε πεύκα
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα σπόρων
σαπροφυτικό
εδώδιμο
Καπέλο: 5-12 εκ., λευκό, κιτρινωπό, ωχροκίτρινο στην ωρίμανση, ημισφαιρικό, θαμπό, ακτινωτά ινώδες. Επιδερμίδα που κιτρινίζει γρήγορα αν πιεστεί Ελάσματα: αρχικά λευκά προς γρί, γκριζοροζ-μωβ, μαυροβιολετί όταν ωριμάζει
Πόδι: 5-12 εκ., λευκωπό, γκρι-ροζ,, λείο πάνω, κάτω ινώδες, λευκό, μεμβρανώδες, διπλό και πλατύ δαχτυλίδι, εύθραυστο, τραχύ στην κάτω επιφάνεια. Η βάση του βολβώδης Σάρκα: λευκή, με μυρωδιά γλυκάνισου Προσοχή στη συλλογή αντί του τοξικού Agaricus xanthodermus (7) το οποίο επίσης κιτρινίζει.
16
16
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
6. Agaricus urinascens var.urinascens– Αγαρικό το ούροσμο ποικ. το ούροσμο ελάσματα καπέλο ημισφαιρικό ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα σπόρων
σαπροφυτικό
εδώδιμο
Θα το βρούμε: Από Απρίλιο έως Νοέμβριο, σε λιβαδικές εκτάσεις , ξέφωτα, βοσκοτόπια, σε σειρές ή κυκλική διάταξη Καπέλο:10-30 εκ., λευκό, κρεμ, κιτρινωπό, ημισφαιρικό, πεπλατυσμένο, κυρτό, ινώδες. Επιδερμίδα που κιτρινίζει αν πιεστεί Ελάσματα: αρχικά γκριζωπά, ροδί ή καφέ με την ωριμότητα
Πόδι: 5-12 εκ., λευκό που αργότερα καφετίζει, ροπαλόμορφο, λείο πάνω, λεπιδωτό χαμηλότερα με βαμβακένιες τούφες, και δαχτυλίδι εύθραυστο, επίμονο, τραχύ στην κάτω επιφάνεια Σάρκα: λευκή, με μυρωδιά γλυκάνισου ή ούρων Προσοχή στη συλλογή αντί του τοξικού Agaricus xanthodermus (7) το οποίο επίσης κιτρινίζει.
7. Agaricus Xanthodermus – Αγαρικό το ξανθόδερμο ελάσματα
Θα το βρούμε: Από Απρίλιο έως Δεκέμβριο, σε λιβάδια
καπέλο κυρτό ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι
Καπέλο: 6-15εκ., λείο έως λεπιδωτό, λευκό ή γκριζωπό, που κιτρινίζει περιμετρικά και στο άγγιγμα
καφέ αποτύπωμα
σαπροφυτικό
δηλητηριώδες
Ελάσματα: Αρχικά γκριζωπά, καστανοπόρφυρα όταν ωριμάζει Σάρκα: λευκή, με δυσάρεστη οσμή φαινόλης, μελάνης, κιτρινίζει στο κόψιμο
Λευκό πόδι, λευκό δαχτυλίδι, μεμβρανώδες, που κιτρινίζει έντονα, ενώ δεν έχει θήκη
Τοξικό. Η πολύ δυσάρεστη οσμή το προδίδει. Προσοχή μη μπερδευτεί με άλλα βρώσιμα αγαρικά.
17
17
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Agaricus xanthodermus
18
18
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
8. Albatrellus confluens – Αλβατρίσκος ο συμφυής πόροι στο υμένιο
Συναντάται: καλοκαίρι-φθινόπωρο κατά ομάδες από συμφυή βασιδιώματα σε δάση κωνοφόρων
καπέλο κυρτό κατερχόμενη σύνδεση γυμνό πόδι λευκό αποτύπωμα
Καπέλο: Kυρτό, ακανόνιστο, ανώμαλο, διαμέτρου 3-15 εκ., ροδοκίτρινο, κρεμ-πορτοκαλί, χνουδωτό και αργότερα ραγαδιασμένο
μθκόρριζα εδώδιμο
Πόροι: λευκοί-κρεμ, κατερχόμενοι που στο άγγιγμα μπορεί να κιτρινίσουν
Πόδι: 3-6 εκ. μήκος, 1-4 εκ. πλάτος, λευκό ή αποχρωματισμένο Σάρκα: φελλώδης, λευκού κρεμ χρώματος και εύοσμη. Φαγώσιμο αφού πετάξουμε το νερό που θα βράσει.
19
19
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Αμανίτες / «μανίτες» 9. Amanita caesarea - Αμανίτης ο Καισαρικός Ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Ιούλιου Καίσαρα, στον οποίο άρεσε πολύ! ελάσματα καπέλο κυρτό ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι και βόλβα
αποτύπωμα λευκό
μυκορριζα εδώδιμο
Θα το βρούμε: φθινόπωρο, κατά ομάδες σε δάση πλατύφυλλων Αρχικά σφαιρικό, αυγόμορφο, φυλαγμένο σε λευκό πέπλο, βασιδίωμα Καπέλο: 7-23εκ., σφαιρικό, κυρτό ή επίπεδο, πορτοκαλί σε διάφορες αποχρώσεις, με γραμμωτή περίμετρο. Ελάσματα κίτρινα
Σάρκα: λευκή, κίτρινη κάτω από την επιδερμίδα Πόδι: κίτρινο 8-15εκ., μεμβρανώδες κίτρινο δαχτυλίδι που καταλήγει στη λοβωτή, λευκή, παχιά θήκη Προσοχή: Υπάρχει ένα πιο ασυνήθιστο μανιτάρι το Amanita crocea, ίδιο, με διαφορά στο ότι έχει μπεζ ελάσματα, κάπως λευκό πόδι, χωρίς δαχτυλίδι. Είναι φαγώσιμο όμως, αρκεί να μαγειρευτεί επαρκώς, ειδάλλως είναι τοξικό. Μπορεί να μπερδευτεί με το επικίνδυνο Αmanita muscaria, ειδικά μετά από βροχή που χάνονται οι νιφάδες του καπέλου (έχει λευκά ελάσματα-λευκό πόδι) και το θανατηφόρο Αmanita phalloides (έχει κιτρινολαδί καπέλο, λευκά ελάσματα-πόδι - δαχτυλίδι).
20
20
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
10. Amanita muscaria - Αμανίτης ο Μυγοκτόνος Ονομάστηκε έτσι διότι αν μουλιάσουμε σε γάλα χλωρά μανιτάρια, οι μύγες που θα πιούν το γάλα θα ψοφήσουν. Είναι το πιο “παραμυθένιο” μανιτάρι. ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο
Θα το βρούμε: φθινόπωρο, κατά ομάδες σε λιβάδια και δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι και βόλβα αποτύπωμα λευκό
μυκορριζα
Καπέλο: 5-30εκ., σφαιρικό, κόκκινο – πορτοκαλί, με λευκές νιφάδες Ελάσματα: λευκά
δηλητηριώδες
Πόδι: λευκό 6-22 εκ., με λευκές ζώνες στη διογκωμένη βάση, λευκό μεμβρανώδες δαχτυλίδι, λευκή θήκη Σάρκα: λευκή, κίτρινη στο βάθος, γλυκιά οσμή. Προσοχή στην αναγνώριση, ειδικά μετά από βροχή, όπου χάνονται οι νιφάδες και ξεθωριάζει το καπέλο.
21
21
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
11. Amanita pantherina - Αμανίτης ο Πανθήρινος ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο
Θα το βρούμε: φθινόπωρο, κατά ομάδες σε λιβάδια και δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι και βόλβα αποτύπωμα λευκό μυκορριζα
Καπέλο: κυρτό ή επίπεδο 5-12 εκ., καφέ έως γκρι με λευκές νιφάδες, ημισφαιρικό Ελάσματα: λευκά
δηλητηριώδες
Πόδι: λευκό, λευκό κρεμαστό δαχτυλίδι, λευκή θήκη με 1-2 βαμβακένιες ζώνες από πάνω Σάρκα: λευκή Προσοχή στις μικρές διαφορές με βρώσιμα είδη (Amanita sp., Agaricus sp.).
22
22
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
12. Amanita phalloides - Αμανίτης ο Φαλλοειδής
ελάσματα
καπέλο κυρτό ή επίπεδο ελεύθερο υμένιο
δαχτυλίδι και βόλβα
αποτύπωμα λευκό
μυκορριζα
ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ
Θα το βρούμε: φθινόπωρο, κατά ομάδες σε δάση πλατύφυλλων Καπέλο: 6-12 εκ., κωνικό, κυρτό, υποκίτρινο, καφεκίτρινο, λαδί έως και λευκό Ελάσματα: λευκά, κιτρινωπά όταν ωριμάζει Σάρκα: λευκή-κιτρινωπή, με δυσάρεστη οσμή Πόδι: 8-20 εκ., λευκωπό με κιτρινο-πρασινο-γκρί περιοχές ζεβροειδών ζωνών Θήκη μεμβρανώδης λευκή. Δαχτυλίδι λευκό, κρεμαστό και μεμβρανώδες Θανατηφόρο. Το πιο επικίνδυνο μανιτάρι της Ελλάδας. Η σάρκα του έχει γλυκιά, αλλά με κάπως βαριά μυρωδιά. Αυτό το μανιτάρι ίσως να ευθύνεται για το 90% των θανάτων από μανιτάρια. Γενικός κανόνας: Όταν ένα μανιτάρι έχει ταυτόχρονα λευκή θήκη (βόλβα) στη βάση του ποδιού, λευκό δαχτυλίδι, και λευκά ελάσματα στο κάτω μέρος του καπέλου, ΔΕΝ ΤΟ ΠΕΙΡΑΖΟΥΜΕ ! Προσοχή και στη σάρκα που όταν κοπεί κιτρινίζει ή ροζίζει. Και έστω ένα από τα παραπάνω να ισχύει, όταν δεν είμαστε γνώστες των μανιταριών, αρκεί για να το αφήσουμε στην ησυχία του.
23
23
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
24
24
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
13. Amanita rubescens var. rubescens - Αμανίτης ο Ερυθριών ποικ. o ερυθριών ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο
Θα το βρούμε: Μάιο - Νοέμβριο, κατά ομάδες σε δάση πλατυφύλλων και κωνοφόρων
ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι αποτύπωμα λευκό μυκορριζα δεν συνιστάται
Καπέλο: κατά στάδια ημισφαιρικό, κυρτό, επίπεδο, ωχροκίτρινο, καφέ έως κόκκινο με λευκο-γκρί-ροδί νιφάδες. Διάμετρος 5-15 εκατοστά. Ροδίζει αν κοπεί Ελάσματα: λευκά, κόκκινα στην ωριμότητα
Πόδι: 6-15εκ (1-3 πλάτος) λευκό έως καφεκόκκινο, λευκωπό, ελαφρά ροδί, γραμμωτό δαχτυλίδι, δεν έχει θήκη, αλλά η βάση του ποδιού του είναι κωνική. Φαγώσιμο, αρκεί να μαγειρευτεί επαρκώς, ειδάλλως είναι τοξικό. Προσοχή! Μοιάζει με το πολύ τοξικό Amanita pantherina. Διαφέρει στο ότι στο σημείο που κόβεται ροδοκοκκινίζει, καφετίζει και δεν έχει βόλβα.
25
25
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
14. Armillaria mellea - Αρμιλλάρια μελένια ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο σύμφυτα ελάσματα
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε ομάδες σύμφυτων βασιδιωμάτων να παρασιτεί σε κορμούς και ρίζες πλατύφυλλων και κωνοφόρων
δαχτυλίδι αποτύπωμα λευκό παρασιτικό δεν συνιστάται
Καπέλο: 4-15εκ., ημισφαιρικό, κωνικό, επίπεδο τέλος, λείο έως λεπιδωτό, λαδί-κίτρινο, ωχροκαφετί, σκούρο καφέ στο κέντρο, κιτρινο-κρεμ περιμετρικά
Ελάσματα: Αρχικά λευκά, κρεμ με κηλίδες Σάρκα λευκή, με καφε- ρόδινες αποχρώσεις Λευκό πόδι, με κίτρινα σημεία στη βάση του και λευκό μεμβρανώδες δαχτυλίδι που κιτρινίζει ελαφρά τοπικά.
26
26
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
15. Armillaria tabescens - Αρμιλλάρια η μαραινόμενη ελάσματα καπέλο κυρτό ή επίπεδο κατερχόμενα ελάσματα πόδι γυμνό
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε συμφυείς βάσεις, να παρασιτεί σε προσβεβλημένους κορμούς, δρυός κυρίως Καπέλο: 3-8εκ., κυρτό, επίπεδο, ωχροκαφετί, μπορεί και πιο κίτρινο, λεπιδωτό
αποτύπωμα λευκό παρασιτικό
Ελάσματα: Αρχικά λευκά, κρεμ καφετί, κατερχόμενα και αραιά
δεν συνιστάται
Σάρκα: λευκή, με καφε- ρόδινες αποχρώσεις στη βάση Λευκό πόδι, ωχρορόδινο, κυλινδρικό, χωρίς δαχτυλίδι.
27
27
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Η οικογένεια των Βωλιτών (αρχ. βώλος) έχει ένα καθοριστικό γνώρισμα: Κάτω από το καπέλο δεν έχουμε ελάσματα, αλλά πόρους, όπως η ψίχα του ψωμιού. Όσα δεν είναι βρώσιμα, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά γαστρεντερικά προβλήματα. Οι Βωλίτες δεν έχουν δαχτυλίδι, ούτε θήκη.
16. Boletus aereus – Βωλίτης ο χάλκειος πόροι καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατυφύλλων ή σε θαμνότοπους
υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα
Καπέλο: 6-16εκ., ημισφαιρικό, κυρτό ή επίπεδο, ξηρό, χαλκοκάστανο – καφέ έως μαύρο, κοκκινωπό στην κοπή. Παχνώδης περίμετρος
εδώδιμο
Πόροι: στενοί με σωλήνες ίδιου χρώματος λευκούς – κίτρινους, λαδοπράσινους όταν ωριμάζει Σάρκα: λευκή που ροδίζει στο κόψιμο Πόδι: κιτρινοκαφετί- μελί, βαρελοειδές με καστανό δίχτυ, λευκή βάση.
28
28
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
17. Boletus calopus – Βωλίτης ο Καλόπους πόροι καπέλο κυρτό υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα τοξικό
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατύφυλλων ή κωνοφόρων Καπέλο: 4-20εκ., ημισφαιρικό, γκριζωπό με αποχρώσεις λαδί. Αρχικά βελούδινο, αργότερα λείο, πιθανόν ραγαδιασμένο Σάρκα: σπογγώδης, λευκοκιτρινωπή, με ξινή μυρωδιά. Γίνεται γαλάζια αν κοπεί
Πόροι: κίτρινοι στο χρώμα του θειαφιού, γαλαζοπρασινίζουν στην αφή Πόδι: κόκκινο ροπαλόμορφο, στην κορυφή κίτρινο, με κίτρινο ή καστανό δίχτυ
29
29
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
18. Boletus chrysenteron – Βωλίτης ο Χρυσέντερος πόροι καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατυφύλλων ή κωνοφόρων
υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα
Καπέλο: 3-10 εκ., ημισφαιρικό, χνουδωτό, καστανό με κοκκινωπές-ροζ ραγάδες, αρχικά βελούδινο, αργότερα λείο Πόροι: κίτρινοι αρχικά, λαδιοί αργότερα, γαλαζίζουν αν κοπούν
εδώδιμο
Σάρκα κιτρινωπή, με υπόξινη μυρωδιά. Γίνεται γαλάζια στο καπέλο αν κοπεί Πόδι: κοκκινωπό - κίτρινο με κόκκινα στίγματα, συνήθως γίνεται γαλάζιο αν πιεστεί, και χαρακτηριστικό λευκό χνούδι στη βάση του.
30
30
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
19. Boletus edulis – Βωλίτης ο εδώδιμος
πόροι
Θα το βρούμε: καλοκαίρι και φθινόπωρο σε δάση πλατύφυλλων ή κωνοφόρων
καπέλο κυρτό υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα καφέ μυκόρριζα
Καπέλο: 5-30 εκ., ημισφαιρικό, κυρτό ή επίπεδο, λείο, λιπαρό στην υφή, ωχροκαφετί ως κοκκινοκαφετί, με λευκωπή περίμετρο
εδώδιμο εξαιρετικό
Πόροι: κρεμ, κιτρινωποί ως λαδί Σάρκα: λευκή Πόδι: λευκό - καφετί, διχτυωτό στο ανώτερο τμήμα του.
20. Boletus fragrans – Βωλίτης ο εύοσμος πόροι καπέλο κυρτό
www.kitchenstory.es
Θα το βρούμε: Από Ιούνιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατυφύλλων
υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα εδώδιμο
Καπέλο: 5-20εκ., βελούδινο, ημισφαιρικό, καφετί , συχνά με κυματιστή περίμετρο. Χνουδωτό, λείο και γυαλιστερό αργότερα Πόροι: λεμονοκίτρινοι, γαλαζιώνουν ελαφρώς αν πιεσθούν
Σάρκα: λευκοκίτρινη με ευχάριστη μυρωδιά. Γίνεται γαλάζια στην κοπή Πόδι: 5-12x2-4 εκ. καστανοκόκκινο, ριζώδες, χωρίς δίχτυ.
31
31
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
21. Boletus luridiformis – Βωλίτης ο ωχρόμορφος πόροι καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Από Απρίλιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων
υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα μη συνιστώμενο
Καπέλο: 5-20 εκ, βελούδινο ή λείο, καφέ – κολλώδες σε υγρό καιρό, μαυρίζει στο άγγιγμα Πόροι: λαδοκίτρινοι αρχικά, πορτοκαλί αργότερα, γαλαζομαυρίζουν αν πιεσθούν
Σάρκα: σκληρή, κίτρινη, με αμυδρή υπόξινη μυρωδιά που γαλαζιώνει στο κόψιμο Πόδι: κιτρινωπό με πορτοκαλοκόκκινες ίνες, ροπαλόμορφο. Ανεπαρκώς μαγειρεμένο προκαλεί γαστρεντερικά προβλήματα.
32
32
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
22. Boletus reticulatus – Βωλίτης ο Δικτυωτός πόροι καπέλο κυρτό
Θα το βρούμε: Από Μάιο έως Οκτώβριο, σε δάση πλατυφύλλων ή κωνοφόρων
υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί μυκόρριζα
Καπέλο: 6-20εκ., ξηρό, χνουδωτό με ραγάδες, αργιλόχρωμο κιτρινοκαφετί φουντουκί Πόροι: λευκοί, λαδοπράσινοι όταν ωριμάζει
βρώσιμο
Σάρκα: σπογγώδης λευκή, με ευχάριστη μυρωδιά φουντουκιού. Το χρώμα διατηρείται και στο κόψιμο. Πόδι: κιτρινοκαφετί, ροπαλόμορφο, διογκωμένο στη μέση ή στη βάση, με λευκό δίχτυ που στην ωριμότητα γίνεται καστανό.
33
33
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
23. Boletus rhodopurpureus – Βωλίτης ο Ροδοπόρφυρος πόροι καπέλο κυρτό υμένιο σύφυτο πόδι γυμνό αποτύπωμα λαδί-καφέ μυκόρριζα τοξικό
Θα το βρούμε: Από Ιούνιο έως Νοέμβριο, σε δάση πλατύφυλλων Καπέλο: 6-30εκ., μπεζ- ρόδινο έως κοραλλί πορφυρό. Χνουδωτό, λείο και γυαλιστερό αργότερα. Μπλεδίζει στο άγγιγμα Πόροι: πορτοκαλλοκόκκινοι, γαλαζιώνουν αμέσως και έντονα αν πιεσθούν, σωλήνες κίτρινοι
Σάρκα: κίτρινη, κόκκινη εντός, μευπόξινη, φρουτώδη οσμή. Γαλαζιώνει έντονα αν κοπεί Πόδι: κιτρινοπορτοκαλί, ροπαλόμορφο, με κόκκινο δίχτυ, γαλαζομαυρίζει αν πληγωθεί .
34
34
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
24. Cantharellus cibarius var. cibarius Fr. – Κανθαρίσκος ο βρώσιμος ελάσματα καπέλο χωανοειδές
Θα το βρούμε: από Μάρτιο-Μάιο έως Νοέμβριο-Ιανουάριο σε δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων
υμένιο κατερχόμενο πόδι γυμνό αποτύπωμα κρεμ-κίτρινο μυκόρριζα
Καπέλο: 2-15εκ., κυρτό έως χωνιόμορφο, κίτρινο του κρόκου ή λευκωπό, λείο, θαμπό, με γυριστή περίμετρο Ελάσματα: Κίτρινα ή λευκωπά φλεβόμορφα, κατερχόμενα
βρώσιμο
Πόδι: κίτρινο ή λευκωπό 2-8x0,5-3 εκ. Σάρκα: λευκοκιτρινωπή, ινώδης, οσμή βερίκοκου, γεύση ήπια, ελαφρώς πιπεράτη.
35
35
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
25. Clavariadelphus truncatus - Ροπαλιάδελφος ο κολοβός
λείο υμένιο
πόδι γυμνό
αποτύπωμα κρεμ-κίτρινο
σαπροφυτικό
βρώσιμο
Θα το βρούμε: καλοκαίρι και φθινόπωρο, μόνο ή κατά ομάδες, σε ασβεστώδη, πετρώδη εδάφη, δάση κωνοφόρων και μικτά δάση Βασιδίωμα: Κυλινδρικό, ροπαλόμορφο αρχικά, κωνικό στη συνέχεια, με λεπτότερη, οξύληκτη βάση, ρυτιδωμένο, θαμπό. Κίτρινη ή κιτρινοπορτοκαλί , σχεδόν επίπεδη, πτυχωτή κορυφή και αμβλεία περίμετρο
Σάρκα: σπογγώδης, λευκή, με υπόγλυκη γεύση και ευχάριστη οσμή. Αν κοπεί μεταχρωματίζεται σε λιλά-καφετί.
36
36
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
26. Coprinopsis picacea (Bull.) – Κοπρίνοψη η καρακαξοειδής
ελάσματα
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι και φθινόπωρο σε δάση πλατύφυλλων
καπέλο κωνικό υμένιο ελεύθερο πόδι γυμνό αποτύπωμα μαύρο
Καπέλο: 4-8x4-6 εκ. , κυλιδρικό, ρουκετόμορφο, παραβολικό, καφέ , καστανο-μαυριδερό με λευκά λέπια επιδερμικά σε ζεβροειδή σχηματισμό
σαπροφυτικό
Ελάσματα: λευκωπά έως ρόδινα δηλητηριώδες
Πόδι: 5-15x1-1,5 κυλινδρικό λευκό με χοντρότερη, βολβώδη βάση, χωρίς δαχτυλίδι Σάρκα: γκριζοκαφετιά, νερουλή, με οσμή υγραερίου και δυσάρεστη γεύση.
37
37
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
27. Coprinus comatus – Κόπρινος ο κομήτης ελάσματα
Θα το βρούμε: Απρίλη-Νοέμβρη σε άκρες αγροτικών και δασικών δρόμων, λιβάδια και χωράφια
καπέλο κωνικό υμένιο ελεύθερο δαχτυλίδι στο πόδι
αποτύπωμα μαύρο
σαπροφυτικό
Καπέλο: αρχικά ρουκετόμορφο παραβολικό στη συνέχεια καμπανόμορφο κωνικό, με λευκά λέπια διαμέτρου 2-6 εκ. Στην ωριμότητα διαλύεται σε μαύρο υγρό Ελάσματα: λευκά αρχικά, ρόδινα έπειτα
βρώσιμο
Πόδι: 10-15x1-2,5 εκ. κυλινδρικό, κούφιο, σκληρό λευκό Βάση: ροπαλόμορφη . Δαχτυλίδι λευκό, στενό, σαν κρίκος.
38
38
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
28. Cystolepiota seminunda – Κυστολεπιώτα η ημίγυμνη ελάσματα καπέλο κυρτό υμένιο ελεύθερο γυμνό πόδι
αποτύπωμα λευκό
σαπροφυτικό
μη βρώσιμο
Θα το βρούμε: καλοκαίρι και φθινόπωρο σε άκρες δασών και όχθες ποταμών Καπέλο: κωνικό διαμέτρου 0,5-1,5 εκ. , με ύβο, κοκκώδες και μετέπειτα σχεδόν λείο, λευκό με κρεμ έως ρόδινους τόνους στο κέντρο, με τριγωνικά υπολείμματα του πέπλου περιμετρικά Ελάσματα: Λευκά, κρέμ, κιτρινωπά
Πόδι: κυλινδρικό, εύθραυστο, αρχικά συμπαγές και σκονισμένο έπειτα κούφιο και γυαλιστερό. Βάση πορφυρορόδινη Σάρκα: λευκή, συχνά ρόδινη στη βάση του ποδιού, ήπια γεύση.
39
39
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
29. Galerina marginata – Γαλερίνα η κρηπιδωτή ελάσματα καπέλο κυρτό υμένιο σύμφυτο δαχτυλίδι ή ίχνη στο πόδι αποτύπωμα καφέ σκουριάς/κίτρινο σαπροφυτικό
θανατηφόρο
Βρίσκεται: σχεδόν όλο το χρόνο (καλοκαίρι-χειμώνα), σε ξύλο κωνοφόρων ή πλατύφυλλων και σε υπολείμματα ξύλου στο έδαφος, κατά δέσμες Καπέλο: 1-7εκ., ημισφαιρικό, κυρτό, επίπεδο έπειτα, με αμβλύ ύβο, φαίνεται υγρό, θαμπό, κοκκινοκαφέ, ωχροκίτρινο και ελαφρά γραμμωτή περίμετρο Ελάσματα: κιτρινωπά, καφετίζοντα, κατερχόμενα, εφαπτόμενα
Σάρκα: ωχροκαφετί με άρωμα αλευριού Πόδι: κυλινδρικό, χρωματικά ίδιο με το καπέλο και ινώδες κάτω από το δαχτυλίδι (ζώνη), το οποίο είναι πρόσκαιρο και κρεμαστό (μεμβρανώδες).
40
40
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
30. Geastrum striatum – Γαίαστρο το ραβδωτό
σπορόσακος
Βρίσκεται: φθινόπωρο – καλοκαίρι κατά ομάδες σε δασικά εδάφη ή ξέφωτα και ασβεστώδη εδάφη
καπέλο μη διακριτό
αποτύπωμα καφέ
μυκόρριζα
Βασιδίωμα: 2-8 εκ. αργιλόχρωμο, αστερόμορφο, με ακτίνες που ραγαδιάζουν στην ωριμότητα. Σφαιρικό, γραμμωτό περιστόμιο με δαχτυλίδι στη βάση του γκριζοκαφετί σπορόσακου και κοντό μίσχο.
μη βρώσιμο
41
41
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
31. Gyromitra esculenta-Γυρομίτρα η εδώδιμη (!)
λείο υμένιο
Το βρίσκουμε: μέσα Μαρτίου έως Ιούνιο σε δάση κωνοφόρων, σε αμμώδη εδάφη, σε επαφή με σάπιο ξύλο συνήθως
καπέλο κυρτό
γυμνό πόδι
αποτύπωμα κιτρινωπό
σαπροφυτικό ή μυκόρριζα
θανατηφόρο
Κεφαλή: κιτρινοκαφετιά, κοκκινοκαφετιά, σκωριόχρωμη ή καφεμαυριδερή, θυμίζει εγκέφαλο ή τσαλακωμένο χαρτί χωρίς νευρώσεις και κυψέλες, διαμέτρου 3-8 εκ. ύψους 3-7 εκ. Πόδι: Ακανόνιστα κυλινδρικό, αυλακωτό, ρυτιδωμένο, λευκωπό, συχνά με αποχρώσεις βιολετί 2-6x1,5-4 εκ.
Σάρκα: Κηρώδης, λευκωπή με ήπια γεύση, μάλλον ευχάριστο στην οσμή. Θανατηφόρο (γυρομιτρικό σύνδρομο).
42
42
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
32. Gyromitra infula - Γυρομίτρα η διαδηματοφόρος λείο υμένιο
άσκωμα κυρτό
Θα το βρούμε: καλοκαίρι και φθινόπωρο, σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων, συχνά πάνω σε θαμμένο ξύλο αλλά και σε όχθες ποταμών
γυμνό πόδι
αποτύπωμα κιτρινωπό
Κεφαλή: 6-10 εκ., κοκκινοκαφετιά, σκωριόχρωμη, που θυμίζει σαρίκι με 2-4 λοβούς
σαπροφυτικό ή μυκόρριζα
θανατηφόρο
Πόδι: 6-10x1,5-3 εκ. ακανόνιστα κυλινδρικό, ρυτιδωμένο, λευκό με αποχρώσεις ωχροκοκκινωπές ή βιολετί
Βάση ελαφρώς χνουδωτή. Σάρκα: κηρώδης, εύθραυστη, ήπια οσμή μάλλον ευχάριστη. Ισχυρά τοξικό.
43
43
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
33. Hericium erinaceus – Ερίκιο το σκαντζοχοίρινο
ακιδωτό υμένιο
ακανόνιστο βασιδίωμα
αποτύπωμα κλευκό
Θα το βρούμε: φθινόπωρο σε κορμούς πλατύφυλλων (δρυός, οξιάς, καρυδιάς) Βασιδίωμα: παρόμοιο με χαίτη λονταριού ή σκαντζόχοιρο, σαν λευκή μάζα, συνήθως άμισχη (εκτός αν αναδύεται από κοιλότητα)
παρασιτικό
Σάρκα: λευκή, μαλακή αρχικά, συμπαγέστερη αργότερα βρώσιμο
Υμένιο: λευκωπό, αγκαθωτό, ελαφρά ωχρό στην ωρίμανση, καθώς και σκληρότερο από ότι στην αρχή.
34. Humaria hemispherica – Χουμάρια η ημισφαιρική λείο υμένιο
καπέλο χωανοειδές
αποτύπωμα κλευκό
μυκόρριζα
Βρίσκεται: καλοκαίρι και φθινόπωρο είτε σε μεμονωμένα άτομα είτε σε ομάδα, σε πλατύφυλλα και σηπόμενους κορμούς αυτών, αλλά και στο δασικό τάπητα Ασκός: αρχικά σφαιρικός, που εξελίσσεται κυπελόμορφος, 2-3 εκ., με άνω επιφάνεια λευκή ή κυανίζουσα, σχετικά λεία, και κάτω επιφάνεια τριχωτή, καφετίζουσα
μη βρώσιμο
Χωρίς πόδι. Σάρκα καφετί, ώχρινη, εύθραυστη.
44
44
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
35. Hydnum repandum – ‘Υδνο το κυρτό ακιδωτό υμένιο καπέλο πιεσμένο κατερχόμενο υμένιο πόδι γυμνό
Θα το βρούμε: σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων (δρυός και οξιάς), τέλη καλοκαιριού έως τέλη φθινοπώρου Καπέλο: 3-20 εκ. κυρτό ή πιεσμένο, με κυματιστή, λοβωτή περίμετρο, κρεμ κιτρινο-πορτοκαλί, χνουδωτό, λείο
αποτύπωμα κλευκό
μυκόρριζα
Αγκαθωτό υμένιο με εύθραυστα, κατερχόμενα, πυκνά λευκάκρεμ αγκάθια (μέχρι 5 χιλιοστά)
βρώσιμο
Πόδι: έκκεντρο, κυλινδρικό, λευκο-κρεμ Σάρκα: λευκή, μπορεί να ροδίζει ελαφρά στο κόψιμο.
45
45
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
36. Hygrocybe conica – Υγροκύβη ή κωνική έλάσματα καπέλο κωνικό σύμφυτο υμένιο πόδι γυμνό
Συναντάται: καλοκαίρι και φθινόπωρο σε λιβάδια και ξέφωτα Καπέλο: κωνικό, οξύληκτο, κιτρινοπορτοκαλί ή πιο κοκκινωπό. Ώριμο ή στο άγγιγμα μαυρίζει
αποτύπωμα κλευκό
μυκόρριζα
μη βρώσιμο
Ελάσματα: λευκά προς κίτρινα που περιμετρικά πορτοκαλίζουν, μαυρίζουν κι αυτά στο άγγιγμα
Πόδι: μέχρι 12x2 εκ. κυλινδρικό, σκληρό, κούφιο, εύθραυστο, ινώδες, κίτρινο ως πορτοκαλοκόκκινο, μαυρίζει προς την ωριμότητα Σάρκα: λευκοκίτρινη.
46
46
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
37. Lactarius chrysorrheus – Λακτάριος ο χρυσόρροος έλάσματα
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά ομάδες σε δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων
καπέλο επίπεδο/πιεσμένο κατερχόμενο υμένιο
πόδι γυμνό
Καπέλο: Ανοιχτό κιτρινοπορτοκαλί, πορτοκαλί , ρόδινο με χρωματιστές ζώνες, ελαφρώς κολλώδες σε υγρό καιρό, διαφορετικά ξερό
αποτύπωμα κρεμ
δηλητηριώδες
Ελάσματα: πυκνά, μερικά διχαλωτά, πλατιά εφαπτόμενα ή ελαφρώς κατερχόμενα ωχρορόδινα
Πόδι: σχεδόν κυλινδρικό ή ροπαλόμορφο, συμπαγές αρχικά, παχνώδες, λείο ή γραμμωτό Σάρκα: λευκή, με λευκό γαλακτώδη, πικρό ή καυστικό χυμό που μεταχρωματίζεται σε κιτρινοθειαφένιο .
47
47
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
38. Lactarius salmonicolor – Λακτάριος ο σολωμόχρωμος
έλάσματα
καπέλο πιεσμένο κατερχόμενο υμένιο
πόδι γυμνό
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά ομάδες σε δάση λευκής και υβριδογενούς ελάτης Καπέλο: Κυρτό αρχικά, κοίλο αργότερα, λιπαρό σε υγρό καιρό, με ωχροκρεμ, ωχροπορτοκαλιές, ροδοπορτοκαλιές και πορτοκαλιές ζώνες , και ευθεία, κυματιστή στην ωριμότητα περίμετρο
αποτύπωμα κρεμ
βρώσιμο
Ελάσματα: πυκνά, λεπτά, διχαλωτά, πορτοκαλιά, εφαπτόμενα ή κατερχόμενα
Πόδι: Σχεδόν κυλινδρικό ή κωνικό, γεμάτο αρχικά, κούφιο αργότερα, με ωχροπορτοκαλί μυκήλιο στη βάση, συνήθως με βαθύχρωμες γραμμές Σάρκα: Λευκωπή, κρεμ, ροδινοπορτοκαλιά, οσμή φρουτώδη, με γαλακτώδη χυμό σε πορτοκαλί χρώμα , συχνά μεταχρωματιζόμενη σε καφετί στα πληγωμένα ελάσματα.
48
48
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
39. Lactarius semisanguifluus – Λακτάριος ο ημιαιμορροών έλάσματα
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά ομάδες σε δάση κωνοφόρων
καπέλο πιεσμένο κατερχόμενο υμένιο
πόδι γυμνό
αποτύπωμα καφετίζον
Καπέλο: Κυρτό ή κοίλο, κολώδες σε υγρό καιρό, ωχροπορτοκαλί αρχικά μόνο, πορτοκολοπράσινο ή ωχροπράσινο αργότερα, πράσινο τελικά, χωρίς χρωματικές ζώνες, κανονική, οξύληκτη αργότερα περίμετρο
βρώσιμο
Ελάσματα: πυκνά, λεπτά, διχαλωτά, ανοιχτόχρωμα πορτοκαλί με ρόδινες ανταύγειες και πρασινωπές κηλίδες Πόδι: Σχεδόν κυλινδρικό , συχνά με κυρτή βάση, γεμάτο αρχικά, κούφιο έπειτα, ομοιόχρωμο με το καπέλο, παχνώδες στην κορυφή, με γραμμώσεις Σάρκα: κρεμ στο καπέλο, πρασινωπή κάτω από την επιδερμίδα, πορτοκαλί στο πόδι. Εκκρίνει πορτοκαλοκίτρινο γαλακτώδη χυμό που αλλάζει σε κόκκινο σκούρο μετά από μερικά λεπτά (7’-8’)
49
49
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
40. Lactarius vellereus var. vellereus – Λακτάριος ο εριώδης ποικ. ο εριώδης
έλάσματα
Θα το βρούμε: Καλοκαίρι και φθινόπωρο σε δάση κυρίως πλατύφυλλων, μάλλον ασυνήθιστο
καπέλο πιεσμένο κατερχόμενο υμένιο
πόδι γυμνό
Καπέλο: Κυρτό ή κοίλο, χωνιόμορφο, ξερό, θαμπό, χνουδωτό, λευκωπό, με γκριζωπές ή ωχροκοκκινωπές κηλίδες και κυματιστή περίμετρο
αποτύπωμα καφετίζον
δεν συνιστάται
Ελάσματα: αραιά, εύθραυστα, λευκωπά αρχικά, κρεμ αργότερα, με ρόδινες ανταύγειες
Πόδι: Kοντόχονδρο, σκληρό, χνουδωτό, με κηλίδες λευκο-κρεμ Σάρκα: Λευκή, κιτρινο-κρεμ όταν κοπεί, δυσάρεστη οσμή, έκκριμα λευκό που ροδοκαφετίζει στα ελάσματα.
50
50
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
41. Lepista flaccida – Λεπίστα η πλαδαρή έλάσματα
Θα το βρούμε: από Ιούνιο έως Ιανουάριο, κατά ομάδες σε κυκλικούς σχηματισμούς
καπέλο χοανοειδές κατερχόμενο υμένιο πόδι γυμνό
αποτύπωμα καφετίζον σαπροφυτικό βρώσιμο
Καπέλο: 3-10 εκ., κυρτό έως χωνιόμορφο, λείο, θαμπό, με ακτινωτές ίνες, κιτρινοκαφετί κοκκινοκαφετί, που ξεθωριάζει όταν ξεραίνεται. Περίμετρος ακανόνιστα κυματιστή, ελαφρώς πριονωτή και οξύληκτη Ελάσματα: πυκνά, κατερχόμενα, διχαλωτά, ωχροπορτοκαλί, ωχροκανελί, με λείες κόψεις
Πόδι: κυλινδρικό, διογκωμένο στη βάση, ομοιόχρωμο με το καπέλο, με λευκωπές ίνες και μυκήλιο Σάρκα: λεπτή, κρεμ προς καφετί.
51
51
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
42. Lepista nuda – Λεπίστα η γυμνή έλάσματα
Θα το βρούμε: σχεδόν όλο το χρόνο, κατά ομάδες σε θαμνότοπους, δάση και κοπρισμένα μέρη
καπέλο με ύβο κολπωτό υμένιο πόδι γυμνό
αποτύπωμα ροζ σαπροφυτικό
Καπέλο: 5-20 εκ., γυαλιστερό βιολετί, κυανό, λιλά-καφετί, ωχρόλιλά, κυρτό ή επίπεδο, με αμβλύ ύβο, λείο, με λιπαρή όψη και κυματιστή περίμετρο Ελάσματα: πυκνά, λιλά-γκριζωπά, με καφετί τόνους
δεν συνιστάται
Πόδι: κυλινδρικό ή ροπαλόμορφο, λείο, ελαφρώς ινώδες, συμπαγές, λιλά, βιολετί, λευκωπό Σάρκα: λευκή με τόνους λιλά και φρουτώδες άρωμα Φαγώσιμο μόνο καλά μαγειρεμένο (30’ +).
52
52
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
43. Lycoperdon perlatum – Λυκόπερδο το μαργαριταρένιο Θα το βρούμε: σχεδόν όλο το χρόνο σε δάση υμένιο λείο
πόδι γυμνό
αποτύπωμα καστανό
Βασιδίωμα: αχλαδόμορφο, μέσων διαστάσεων (5x5 εκ.), ημισφαιρικό και στενότερο στη βάση, λευκό μέχρι καφετί στο οξύληκτο κέντρο και ενδιάμεσα κοκκώδες με κωνικές προεξοχές. Θρόμβος συμπαγής λευκός, ενώ ώριμο μετασχηματίζεται σε καφέ μάζα με στομάτιο στο κέντρο
σαπροφυτικό
δεν συνιστάται
Βάση: λευκή αρχικά, αργότερα καφετίζουσα Σάρκα: σταθερή.
53
53
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
44. Macrolepiota mastoidea –Μακρολεπιώτα η μαστοειδής έλάσματα
Συναντάται: καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά ομάδες σε δάση, ξέφωτα, γρασίδι
καπέλο θηλοειδές ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι στο πόδι
αποτύπωμα λευκό σαπροφυτικό βρώσιμο
Καπέλο: Αυγόμορφο ή κυλινδρικό, καμπανόμορφο ή επίπεδο που καταλήγει σε ωχροκαφετί ύβο, με γκριζοκαφετί μικρά λέπια, και το υπόλοιπο λευκό, διαμέτρου 4-12 (15) εκ. Σάρκα: λευκή με ελαφρά οσμή. Ελάσματα λευκά αρχικά, κρεμ αργότερα
Πόδι: 8-15 (21) εκ. ινώδες, συμπαγές, με ωχρογκριζωπές τεθλασμένες ζώνες σε κρεμ βολβώδες φόντο Δαχτυλίδι: διπλό, κινητό , μεμβρανώδες, χωνιόμορφο, λευκό επάνω με καφετί κάτω.
54
54
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
45. Macrolepiota procera var. procera –Μακρολεπιώτα η ψηλή ποικ. η ψηλή έλάσματα καπέλο θηλοειδές ελεύθερο υμένιο δαχτυλίδι στο πόδι
αποτύπωμα λευκό σαπροφυτικό
Θα το βρούμε: Από Απρίλιο έως Δεκέμβριο σε δάση, ξέφωτα, βοσκοτόπια Καπέλο: Καμπανόμορφο, αυγόμορφο, που καταλήγει σε πλατιά θηλή (ύβο), λευκωπό με ομόκεντρα, καφετιά λέπια και μεγάλα βασιδιώματα, και με διάμετρο 10-30 (45)εκ. Σάρκα: Λευκή, σπογγώδης, με ευχάριστη οσμή
βρώσιμο
Ελάσματα: λευκά-κρεμ Πόδι: 10-30 (40) εκ. ινώδες, ξυλώδες, συμπαγές, με βολβώδη βάση , και χαρακτηριστικές γκριζοκαφετιές ζώνες. Έχει δαχτυλίδι παχύ, μεμβρανώδες, κινητό κατά μήκος του ποδιού, διπλό, λευκό με καφετί. Δεν κοκκινίζει στο κόψιμο.
55
55
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
46. Morchella deliciosa -Μορχέλλα η νόστιμη (Αρνάκι)
υμένιο λείο
καπέλο κωνικό ή ωοειδές
αποτύπωμα κρεμ ή πορτοκαλί
μυκόρριζα ή σαπροφυτικό
Συναντάται: Άνοιξη σε δάση, ιδιαίτερα ελάτης, καμένες περιοχές και σε ποικίλα μέρη Κεφαλή: Γκριζο-καφετί, κυλινδρική ή ωοειδής με φαρδιές, ακανόνιστες νευρώσεις, που ενώνονται και κάθετα μεταξύ τους, σχηματίζοντας έναν λαβύρινθο με καστανόχρωμες κυψελίδες. Η περίμετρος γυρίζει προς τα μέσα και επάνω στην ένωση με το πόδι χωρίς να εφάπτεται με αυτό
βρώσιμο
Πόδι: 2-5 εκ. κυλινδρικό, ρυτιδωμένο, λευκωπό, με μικρούς κόκκους Σάρκα: ελαστική, εύθραυστη, κρεμώδης Χρειάζεται προσοχή γιατί ωμό ή μέτρια μαγειρεμένο είναι δηλητηριώδες (30’+).
47. Morchella deliciosa var. incarnata-Μορχέλλα η νόστιμη ποικ. η σαρκόχρωμη Βρίσκεται: σε ποικίλα μέρη Μάρτιο έως Μάιο, σε δάση, ιδιαίτερα κωνοφόρων, αλλά και σε καμένες περιοχές Κεφαλή: κυλινδρική ή οξύληκτη, κωνική, με παράλληλες νευρώσεις, θυμίζοντας κηρύθρα σαρκορόδινων χρωματισμών. Η περίμετρος διπλώνει απότομα προς τα μέσα και ακουμπάει κάθετα στο πόδι Πόδι : 2-5 εκ. κυλινδρικό, ρυτιδωμένο, λευκωπό, με ρόδινες αποχρώσεις Σάρκα: ελαστική, εύθραυστη στην ωριμότητα, κρεμ χρώματος.
56
56
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
48. Morchella elata-Μορχέλλα η εξέχουσα (Αρνάκι) υμένιο λείο
καπέλο κωνικό /ωοειδές
αποτύπωμα λευκό ή κίτρινο
μυκόρριζα ή σαπροφυτικό
βρώσιμο
Θα το βρούμε: Απρίλιο έως Μάιο σε δάση κωνοφόρων, κάτω από πουρνάρια, αλλά και σε χέρσες και καμένες περιοχές Κεφαλή: κυλινδρική ή οξύληκτη κωνική με παράλληλες νευρώσεις, κατά μήκος που ενώνονται μεταξύ τους σαν κλίμακα, χρώματος μελί με καφετί, κοκκινοκαφετί ή καφέμαυρο (ώριμο). Η περίμετρος διπλώνει προς τα μέσα ή ακουμπάει κάθετα στο πόδι
Πόδι: 2-7 εκ. κυλινδρικό, ρυτιδωμένο, λευκό κρεμ Σάρκα: ελαστική, λευκωπή Χρειάζεται προσοχή γιατί μέτρια μαγειρεμένο είναι δηλητηριώδες (30’+).
57
57
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
49. Mycena rosea – Μυκήνη η ρόδινη
έλάσματα καπέλο κωνικό σύμφυτο υμένιο πόδι γυμνό
Βρίσκεται: καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά ομάδες ή κατά άτομο σε φυλλοστρωμνή πλατύφυλλων Καπέλο: κωνικό ως επίπεδο με ύβο, ρόδινο ή πιο ανοιχτόχρωμο προς το κρεμ, ειδικά περιμετρικά στο γυριστό προς τα μέσα χείλος
αποτύπωμα λευκό σαπροφυτικό τοξικό
Ελάσματα: λευκά - ροδί που ακουμπούν στο πόδι Πόδι: ροπαλόμορφο, σκληρό, χνουδωτό στη βάση του, ινώδες, λευκό-ροζ
Σάρκα: λεπτή, λευκή και οσμή ρεπανιού.
58
58
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
50. Omphalotus olearius – Ομφαλωτός των ελαιώνων
έλάσματα καπέλο χοανωειδές κατερχόμενο υμένιο πόδι γυμνό
Βρίσκεται: από Μάιο έως Νοέμβριο κατά ομάδες σε ρίζες ελιάς , καστανιάς, γαύρου, πουρναριού Καπέλο: κιτρινοκόκκινο ως κοκκινοκαφετί, χωνιόμορφο, λείο και κυματιστό
αποτύπωμα κίτρινο σαπροφυτικό τοξικό
Ελάσματα: πορτοκαλοκίτρινα κατερχόμενα Πόδι: κυλινδρικό, πιθανόν οξύληκτο, τραχύ Σάρκα: πορτοκαλοκίτρινη.
59
59
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
51. Oudemansiela longipes – Ουδεμανσιέλλα η μακρύποδη
έλάσματα καπέλο επίπεδο ή με ύβο ελεύθερο υμένιο πόδι γυμνό
αποτύπωμα λευκό
Βρίσκεται: Μάιο έως Νοέμβριο, ατομικά ή ομαδικά, στο έδαφος όπου υπάρχει σάπιο ξύλο, συνηθέστερα οξιάς και ελάτης Καπέλο: 3-12 εκ. καφετί, γλοιώδες, χνουδωτό και λείο αρχικά, ρυτιδώνει στην ωριμότητα
σαπροφυτικό βρώσιμο
Ελάσματα: λευκωπά. Σάρκα: κρεμώδης Πόδι: μακρύ, κυλινδρικό και ριζώδες, σε καφέ τόνους.
Oudemansiella melanotricha 60
60
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
52. Pleurotus ostreatus-Πλευρωτός ο οστρεώδης έλάσματα
Θα το βρούμε: φθινόπωρο-χειμώνα σε στοιβάδα βασιδιωμάτων σε κορμό-ξύλο (σηπόμενο) ελάτης και πλατύφυλλων
καπέλο οστρακόμορφο κατερχόμενο υμένιο πόδι γυμνό
αποτύπωμα λευκό
Καπέλο: οστρακόμορφο, αργιλόχρωμο, γκριζοκαφετί, μεταξένιο, διαμέτρου 4-12 (25) εκ., με κυματιστή περίμετρο Ελάσματα: κατερχόμενα λευκωπά μέχρι κρεμ-γκριζωπά
σαπροφυτικό βρώσιμο
Πόδι: ελάχιστο στο κέντρο ή πλευρικό, όταν υπάρχει, συμπαγές, σκληρό, κρεμ
Σάρκα: λευκή, γκριζωπή, ινώδης, σκληρή, με ελαφριά οσμή μύκητα.
61
61
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
53. Ramaria aurea –Ραμάρια η χρυσή
υμένιο λείο
πόδι γυμνό
αποτύπωμα ωχρό
μυκόρριζα
Συναντάται: καλοκαίρι και φθινόπωρο σε δάση οξιάς και πλατύφυλλων γενικότερα Βασιδίωμα: κοραλλόμορφο, χρυσοκίτρινο, σε πορτοκαλορόδινες αποχρώσεις και κίτρινη κορυφή. Λευκό, ρωμαλέο κορμό, με διακλαδιζόμενους κλώνους που υποδιαιρούνται και αυτοί και τελικά καταλήγουν σε αγκαθωτές απολήξεις
μη συνιστώμενο
Σάρκα: λευκή, λαμπερή, μαλακή.
62
62
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
54. Russula cyanoxantha –Ρούσσουλα η κυανόξανθη έλάσματα
καπέλο επίπεδο ή κυρτό
Συναντάται: Μάιο έως Οκτώβριο (Ιούλη –Σεπτέμβρη) σε δάση οξιάς, γενικά πλατύφυλλων, σε εδάφη ελαφρά όξινα, πλούσια σε οργανική ύλη
ελεύθερο υμένιο
πόδι γυμνό
αποτύπωμα λευκό
μυκόρριζα
δεν συνίσταται
Καπέλο: Kυρτό ή κοίλο, κολλώδες σε υγρό καιρό, βιολετί, με κυανούς τόνους, διαμέτρου 5-15 εκ. Ελάσματα: μαλακά και ελαστικά που υποχωρούν στην αφή και δεν σπάζουν, με λιπαρή αίσθηση, πυκνά, και όταν κοπούν καφετίζουν
Πόδι: 5-10εκ., σχεδόν κυλινδρικό, γραμμωτό κατά μήκος, λευκό με λιλά ή καφετί τόνους Σάρκα: σε τόνους λευκού- γκρι και ελαφριά οσμή. Προσοχή: δύσκολη αναγνώριση (από την olivacea ειδικά).
63
63
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
55. Suillus granulatus – Χοίριος ο κοκκιδωτός
πόροι
Βρίσκεται: από Μάιο ως Νοέμβριο κατά ομάδες σε δάση πεύκης
καπέλο επίπεδο ή κυρτό σύμφυτο ή κατερχόμενο υμένιο πόδι γυμνό
Καπέλο: 2-10 εκ., κιτρινοπορτοκαλί, καφέ κίτρινο, ημισφαιρικό, κυρτό ή επίπεδο, σε υγρό καιρό γλοιώδες
αποτύπωμα καφέ μυκόρριζα
Πόροι: σύνθετοι, στενοί που φαρδαίνουν, λευκοκίτρινοι με σταγονίδια ως λαδοκίτρινοι
βρώσιμο
Πόδι: 4-10x1-2 διογκωμένο στη βάση του, κιτρινωπό ως καφετί και σκούρες κηλίδες ώριμο. Βάση κιτρινωπή με λευκό μυκήλιο Σάρκα: λευκοκίτρινη, αρωματική. Βρώσιμο αφού πρώτα του αφαιρέσουμε την επιδερμίδα.
64
64
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Cystodermella cinnabarina
65
65
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Stropharia aeruginosa
66
66
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
Ramaria cedretorum Βιβλιογραφία Κωνσταντινίδης Γ., 2009. Μανιτάρια. Εκδ. Κωνσταντινίδης Γ. Κωνσταντινίδης Γ., 2011. Μανιτάρια. Εκδ. Κωνσταντινίδης Γ. Αθανασίου Ζ., 2010. Άγρια Μανιτάρια: Oδηγός Αναγνώρισης 250 είδη. Εκδ. Ψύχαλου Kuo M., 2007. 100 Edible Mushrooms. The University of Michigan Press Γ.Κωσταντινίδης, 2009. Γρεβενά, η πόλη των μανιταριών. Εκδ. Δήμος Γρεβενών
Διαδικτυακές Πηγές http://en.wikipedia.org
http://www.iama.gr/ethno/manitaria/Konstantinidis.pdf
http://www.rogersmushrooms.com
http://www.mtsn.tn.it
http://www.ipet.gr/mushroom http://www.mushroomexpert.com http://it.wikipedia.org
http://mushroomobserver.org http://mushroomsinevrytania.blogspot.gr http://www.champis.net
http://mycorrhizas.info/ecmf.html http://mycorance.free.fr http://www.mycoweb.com http://eliastselos.blogspot.gr/
http://tornosnature.blogspot.gr/
67
67
«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ»
68
68