Kłoczew

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY LOKALNEJ DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W GMINIE KŁOCZEW

Wykonawca Marcin J. Sochocki (opracowanie całości raportu końcowego, realizacja i opracowanie indywidualnych wywiadów pogłębionych, analiza materiałów zastanych) oraz dr Marcin Sińczuch (realizacja i opracowanie indywidualnych wywiadów pogłębionych)

Zamawiający – Stowarzyszenie MONAR w ramach projektu systemowego 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, w zadaniu nr 4 w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”.

Warszawa, styczeń 2012

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2

Spis treści 1. Wstęp ............................................................................................................................................ 5 a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych .................................... 5 b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej ......................................................................................... 6 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego ....................................................... 7 a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne ..................................................................... 7 b) wskaźniki zatrudnienia i bezrobocia ........................................................................................ 9 c) typ gminy ............................................................................................................................... 10 d) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej ................................... 11 f) kwestie związane z polityką mieszkaniową ........................................................................... 11 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego ............ 13 a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR .................................................................................................... 13 b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR ........................................................... 14 c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR ............................................................................................................................. 15 d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) ................................... 15 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) ......... 16 a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej ...................................................................................................... 16

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3

b) Diagnozy bezdomności .......................................................................................................... 16 c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności ............................................. 16 d) konkretne formy działań z bezdomnymi ................................................................................ 16 e) finanse .................................................................................................................................... 16 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) ......................................................................................................................... 17 a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit ....................................................................................................... 17 b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów ................................... 18 c) charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie ......................................................................................................................................... 19 d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności ................................................................... 20 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI)............... 20 a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności .................................................................................................................................................... 20 b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej ........................................................................................................... 21 c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej ...................................................................................................... 22 d) współpraca międzyinstytucjonalna ........................................................................................ 22 e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym .................... 23 f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie ...................... 24

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4

7. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym – zakres: prewencji, pomocy sprofilowanej, rozwiązania systemowe ...................................................... 24 Rekomendacje ............................................................................................................................ 27 8. Aneks .......................................................................................................................................... 27 Lista dokumentów analizowanych w analizie desk research ..................................................... 27 Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych ................................................................... 28 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej – 2010 r. ........................................................... 34 Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych ........................................................ 37 Kwestionariusz raportu z wywiadu indywidualnego ................................................................. 43 Ankieta IDI ................................................................................................................................. 46 Diagnozę zrealizował wykonawca Marcin J. Sochocki oraz dr Marcin Sińczuch. .................... 48

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5

1. Wstęp a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych W opracowaniu przedstawiono wyniki diagnozy społecznej realizowanej na terenie gminy Kłoczew. Celem głównym była analiza systemu wsparcia osób bezdomnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym i bezdomnością w kontekście potrzeby i możliwości wdrażania Gminnych Standardów Wychodzenia z Bezdomności, opracowanych w ramach projektu systemowego – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu nr 4, w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”; finansowanego ze środków Unii Europejskiej. Zleceniodawcą badań było Stowarzyszenie MONAR. Szczegółowy opis metodologii zawiera „Zapytanie ofertowe 14/2011/GSWB”. Poniżej przytoczono wybrane fragmenty z tego dokumentu odnoszące się do celów (pytań badawczych).

Diagnoza miała udzielić odpowiedzi na pytanie: na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego? Badania służyły też zobrazowaniu opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: 

postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit);



funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany);



współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6



dostarczenie materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także lokalnych ocen jego funkcjonowania, charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej

Z uwagi na to, że w gminie Kłoczew nie działają instytucje specjalizujące się w pomocy osobom bezdomnym, takie jak noclegownie czy schroniska, to, zgodnie z warunkami umowy, w ramach

niniejszej

diagnozy,

nie

realizowano

zestandaryzowanych

wywiadów

kwestionariuszowych.

b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej Zgodnie z warunkami opisanymi w „Zapytaniu ofertowym 14/2011/GSWB”, badania obejmowały: 

analizę materiałów zastanych (DR), którą objęto 10 dokumentów (wymienionych w Aneksie)



5 indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) zrealizowanych 23.11.11, 8.12.2011 i 15.12.11 z tzw. kluczowymi informatorami – wójtem gminy, kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, pracownikiem socjalnym GOPS, przewodniczącą Stowarzyszenia Alternatiff, dzielnicowym posterunku policji.

Terenowym koordynatorem badań była Mariola Kwas (GOPS).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7

2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego1 a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne Na terenie gminy Kłoczew mieszka 7265 osób, odsetki mężczyzn (50,3%) i kobiet (49,7%) są wyrównane (por. tabela poniżej). Gęstość zaludnienia to 51 osób na km2. Przyrost naturalny jest ujemny (-29), podobnie jak (od kilku lat) saldo migracji (-29). Ponad połowa mieszkańców (58,7%) to osoby w wieku produkcyjnym, niemal co piąta osoba osiągnęła wiek poprodukcyjny2. Osoby starsze (w wieku 60 lub więcej lat) stanowią 34,9% populacji gminy. W tej grupie dominują kobiety – 59,8%.

Dane Głównego Urzędu Statystycznego (gmina Kłoczew, 2010 r.)

Stałe miejsce Jednostka zameldowania Dane miary stan na 31 XII Ogółem Osoba 7344 Mężczyźni Osoba 3683 Kobiety Osoba 3661 Faktyczne miejsce zamieszkania stan na 31 XII Ogółem Osoba 7265 Mężczyźni Osoba 3657 Kobiety Osoba 3608 Przyrost naturalny Ogółem 29 Ludność wg grup wieku i płci 0-4 Ogółem Osoba 458

70-74 Ogółem Mężczyźni Kobiety

Osoba Osoba Osoba

283 117 166

Osoba Osoba Osoba

309 117 192

Osoba Osoba Osoba

241 90 151

75-79 Ogółem Mężczyźni Kobiety 80-84 Ogółem Mężczyźni Kobiety 85 i więcej

1

W tym rozdziale jeśli nie wskazano źródła danych, oznacza to, że zaczerpnięto je z zestawień zamieszczonych na końcu raportu, przygotowanych przez GOPS. 2 Zgodnie z definicją GUS: Dane zgodnie z faktycznym miejscem zamieszkania na dzień 31 XII. Przez ludność w wieku produkcyjnym rozumie się ludność w wieku zdolności do pracy. Dla mężczyzn przyjęto wiek 18-64 lata, dla kobiet – 18-59 lat. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 lat oraz w wieku poprodukcyjnym, tj. mężczyźni – 65 lat i więcej, kobiety – 60 lat i więcej.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8

Mężczyźni Kobiety 5-9

Osoba Osoba

Ogółem

Osoba

Mężczyźni Kobiety 10-14 Ogółem Mężczyźni Kobiety 15-19 Ogółem Mężczyźni Kobiety 20-24 Ogółem Mężczyźni Kobiety 25-29 Ogółem Mężczyźni Kobiety 30-34 Ogółem Mężczyźni Kobiety 35-39

Osoba Osoba

399 208 191

Osoba Osoba Osoba

431 239 192

Osoba Osoba Osoba

591 289 302

Osoba Osoba Osoba

646 325 321

Osoba Osoba Osoba

660 357 303

Osoba Osoba Osoba

402 239 163

Ogółem

Osoba

Mężczyźni Kobiety 40-44 Ogółem Mężczyźni Kobiety 45-49 Ogółem Mężczyźni

Osoba Osoba

384 210 174

Osoba Osoba Osoba

373 198 175

Osoba Osoba

419 231

228 230

Ogółem Osoba 136 Mężczyźni Osoba 46 Kobiety Osoba 90 Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci W wieku przedprodukcyjnym Ogółem Osoba 1608 Mężczyźni Osoba 831 Kobiety Osoba 777 W wieku produkcyjnym Ogółem Osoba 4264 Mężczyźni Osoba 2350 Kobiety Osoba 1914 W wieku produkcyjnym mobilnym Ogółem Osoba 2736 Mężczyźni Osoba 1462 Kobiety Osoba 1274 W wieku produkcyjnym niemobilnym Ogółem Osoba 1528 Mężczyźni Osoba 888 Kobiety Osoba 640 W wieku poprodukcyjnym Ogółem Osoba 1393 Mężczyźni Osoba 476 Kobiety Osoba 917 W wieku przedprodukcyjnym % 22,1 W wieku produkcyjnym % 58,7 W wieku poprodukcyjnym % 19,2 ludność na 1 km2 (gęstość Osoba zaludnienia) 51 Kobiety na 100 mężczyzn Osoba 99 Zameldowania ogółem Ogółem Osoba 46 Mężczyźni Osoba 15 Kobiety Osoba 31 Zameldowania z miast Ogółem Osoba 16 Mężczyźni Osoba 8 Kobiety Osoba 8

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9

Kobiety 50-54 Ogółem Mężczyźni Kobiety 55-59 Ogółem Mężczyźni Kobiety 60-64 Ogółem Mężczyźni Kobiety 65-69 Ogółem Mężczyźni Kobiety 70 i więcej Ogółem Mężczyźni Kobiety

Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba Osoba

188 Zameldowania ze wsi Ogółem Mężczyźni 515 Kobiety 267 248 Wymeldowania ogółem Ogółem Mężczyźni 421 Kobiety 217 204 Wymeldowania do miast Ogółem Mężczyźni 345 Kobiety 173 172 Wymeldowania na wieś Ogółem Mężczyźni 252 Kobiety 106 146 Saldo migracji Ogółem 969 370 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 599

Osoba Osoba Osoba

30 7 23

Osoba Osoba Osoba

75 31 44

Osoba Osoba Osoba

29 13 16

Osoba Osoba Osoba

46 18 28

Osoba

-29

b) wskaźniki zatrudnienia i bezrobocia W gminie zatrudnionych jest 531 osób (patrz tabela), czyli 12,5% spośród mieszkańców w wieku produkcyjnym, 307 kobiet (16,0%) i 224 mężczyzn (9,5%). Jednak osób zatrudnionych jest więcej, gdyż przytoczone dane nie obejmują niewielkich podmiotów gospodarczych.

Zarejestrowani bezrobotni to 331 osób, czyli 7,8% wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym, 141 kobiet (7,4%) i 191 mężczyzn (8,1%).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10

Dane Głównego Urzędu Statystycznego (gmina Kłoczew, 2010 r.)

Jednostka miary PRACUJĄCY W GŁÓWNYM MIEJSCU PRACY Pracujący wg płci Ogółem osoba Mężczyźni osoba Kobiety osoba BEZROBOCIE Bezrobotni zarejestrowani wg płci Ogółem osoba Mężczyźni osoba Kobiety osoba Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym Ogółem % Mężczyźni % Kobiety %

2010

531 224 307

331 190 141

7,8 8,1 7,4

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

c) typ gminy Kłoczew jest gminą wiejską, znajduje się w powiecie ryckim. Obszar – 143 km2, 29 miejscowości, w tym 27 wsi sołeckich: Borucicha, Bramka, Czernic, Gęsia Wólka, Gozd, Huta Zadybska, Janopol, Julianów, Kawęczyn, Kłoczew, Kokoszka, Kurzelaty, Kąty-Rybaki, Padarz, Przykwa, Rzyczyna, Stryj, Sokola, Wojciechówka, Wola Zadybska, Wola Zadybska Kolonia, Wylezin, Wygranka, Sosnówka, Stare Zadybie, Nowe Zadybie, Zaryte.

Wg danych GUS z 2005 r. powierzchnia użytków rolnych obejmowała 10156 ha, lasów i gruntów leśnych – 3054 ha, pozostałe grunty i nieużytki – 1107 ha. Wg danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r., na terenie gminy znajdowało się 1569 gospodarstw rolnych, w tym 1471 (93,8%) to gospodarstwa indywidualne powyżej 1 ha użytków rolnych. Gospodarstwa nie

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11

większe niż 2 ha stanowiły 15,0% wszystkich gospodarstw, do 5 ha – 44,1%, do 7 ha – 65,0%, do 10 ha – 85,7%, do 15 ha – 96,8%, powyżej 15 ha – 3,2%.

d) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej to 12,9%, czyli 934 mieszkańców3 (odsetek dla powiatu ryckiego – 9,5%)4. W 2010 r.

22 osoby pobierały zasiłek stały, 53 – okresowy, 149 – celowy (nie obejmował schronienia i ubrania), posiłek – 301 osobom przyznano to świadczenie. Z usług opiekuńczych korzystało 2 mieszkańców, a 4 osoby ze specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Pracą socjalną objętych było 235 osób. Wobec 3 mieszkańców gmina ponosiła koszty w związku z pobytem w Domu Pomocy Społecznej. W roku sprawozdawczym nie przyznano świadczeń z zakresu poradnictwa specjalistycznego (prawne, rodzinne) i interwencji kryzysowej – na terenie gminy nie ma jednostek specjalistycznego poradnictwa tego rodzaju.

f) kwestie związane z polityką mieszkaniową W gminie są 1933 mieszkania, w których znajdują się średnio 4 izby. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę to 24,5 m2. Gmina dysponuje 3 mieszkaniami i 4 budynkami (po byłych szkołach), które obecnie są wykorzystywane5. Na terenie gminy (…) dominują mieszkania prywatne z użytkowaniem gospodarstwa rolnego, czyli zabudowa zagrodowa. Znajduje się tu także osiedle domków jednorodzinnych6. Większość mieszkań korzysta z sieci wodociągowej (63,2%), w co drugim mieszkaniu jest łazienka, a w 44,6% – centralne ogrzewanie. Na terenie gminy nie znajdują się schroniska, noclegownie czy domy dla

3

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS (2010 r.).

4

Według stanu ludności na 30 VI 2010 r.

Informacje GOPS. 6 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Kłoczew na lata 2008-2013, Kłoczew 2008, s. 19 5

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12

bezdomnych. W 2010 r. nie wykonano żadnych eksmisji, wypłacono 445 dodatków mieszkaniowych.

Dane Głównego Urzędu Statystycznego (gmina Kłoczew, 2010 r.)

Zasoby mieszkaniowe wg form własności

Jednostka miary mieszk. izba m2

Mieszkania Izby Powierzchnia użytkowa mieszkań Budynki mieszkalne w gminie Ogółem bud.

Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne Wodociąg mieszk.

Ustęp spłukiwany mieszk. Łazienka mieszk.

Centralne ogrzewanie mieszk.

Gaz sieciowy mieszk.

Mieszkania wyposażone w instalacje – w % ogółu mieszkań Wodociąg % Łazienka % Centralne ogrzewanie % Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania 1 mieszkania m2 na 1 osobę m2 DODATKI MIESZKANIOWE Liczba i kwoty wypłaconych dodatków mieszkaniowych ogółem liczba szt. kwota zł w zasobie prywatnym liczba szt. kwota zł

Dane 1933 7236 178203

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1999 1221 944 976 862 126 63,2 50,5 44,6 92,2 24,5

445 43168 445 43168

13

3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Kłoczew na lata 20082013 jako jeden z najważniejszych problemów społecznych wymienia się bezrobocie, które w sposób szczególny dotyczy kobiet. Brak miejsc pracy dla kobiet, które opuszczają wieś i szukają zatrudnienia w miastach7. Bezrobocie ma najczęściej długoterminowy charakter, co wiąże się z utratą prawa do zasiłku, ubożeniem rodzin, a także do natężeniem takich problemów jak alkoholizm, przestępczość, niewydolność wychowawcza rodzin. Na terenie gminy jest znaczna liczba dzieci z rodzin ubogich, zaniedbanych, o niskiej motywacji do nauki i aktywnego życia. W domu rodzinnym wielu uczniów nie ma pozytywnych postaw społecznych, ani też przykładów realizacji zaplanowanych celów, czy też poprawnych kontaktów międzyludzkich8.

W odniesieniu do kwestii zatrudnienia, zwrócono uwagę, że w porównaniu do 2002 r. – gdy liczba osób bezrobotnych osiągnęła najwyższy poziom od 1999 r. (601 mieszkańców) – nastąpił wyraźny spadek stopy bezrobocia. Spowodowane jest to „POLFRAMET”

rozwojem

firmy

„GETRASUR” i „SCITEX” gdzie znalazło zatrudnienie ok. 60 osób,

zatrudnieniem w usługach jak również zakładaniem własnej działalności gospodarczej 9. Pracę znajdują jednak głównie młodzi mężczyźni, a poziom zarobków nie jest wysoki.

Kolejne wskazywane w Strategii problemy dotyczą starzenia się populacji gminy (m. in. na skutek migracji) i niskiego przyrostu naturalnego. Wskazano na problemy wiążące się z opieką nad samotnymi, starszymi mieszkańcami. Problem stanowi integracja społeczna osób niepełnosprawnych. W Strategii podkreślono szczególnie trudną sytuację tej grupy na rynku pracy.

Stwierdzono, że nastąpił wzrost liczby rodzin niepełnych (głównie samotnych matek).

Wśród uczniów zaobserwowano następujące problemy: używanie legalnych substancji 7

S. 16.

S. 31.

9 S. 21.

8

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

14

psychoaktywnych, przemoc, niska kultura życia codziennego, uzależnienie od telewizji i gier komputerowych, brak motywacji do nauki, ubóstwo rodziców. W związku z malejącą liczbą uczniów w Strategii sformułowano prognozę, że być może zaistnieje konieczność likwidacji niektórych szkół podstawowych. Ponadto wskazano na potrzebę wybudowania hali sportowej oraz kontynuowania prac remontowo-modernizacyjnych wybranych placówek.

Inne problemy to uzależnienie od pomocy społecznej, zanik tradycji ludowych, niski poziom aktywności społecznej, ograniczony dostęp do technologii informacyjnych, słabo rozwinięte życie kulturalne, brak przedszkoli, ograniczony dostęp dzieci i młodzieży do różnych form wypoczynku i rekreacji, brak ścieżek rowerowych (a także spacerowych i dydaktycznych) oraz zły stan dróg, niewystarczająco rozwinięta sieć kanalizacji, zanieczyszczone środowisko, nieestetyczne gospodarstwa.

W Strategii pojawia się problem bezdomności ujęty w kontekście grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Autorzy zwracają uwagę, że (…) często te osoby uzależnione są od alkoholu i z problemami zdrowotnymi 10. b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR Wśród 46 problemów społecznych wymienionych w Strategii, pierwsze 10 to: 1. Niskie kwalifikacje osób bezrobotnych, niski

komfort życia

i

coraz niższe dochody z

rolnictwa, 2. Niechęć do pracy – wykorzystywanie przez pracodawców, 3. Bezrobocie, problem podjęcia pracy przez matki, rozpad i różnego rodzaju tragedie rodzinne, zaniedbania w wychowaniu dzieci, 4. Dziedziczenie bezrobocia, 5. Brak miejsc pracy, 6. Niechęć do nauki, patologie w rodzinach, niskie wykształcenie, brak motywacji, korzystanie ze świadczeń socjalnych, uzależnienie do rodziców lub pomocy społecznej,

10

S. 59.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15

7. Alkoholizm, frustracja, rozpad i różnego rodzaju tragedie rodzinne, zaniedbania w wychowaniu dzieci, 8. Brak miejsc do rozwoju kulturalnego, sportowego, sala sportowa dostępna w weekendy, 9. Brak sal gimnastycznych, pełnowymiarowych boisk, kortów tenisowych, bieżni, boisk do piłki siatkowej, koszykowej, siłowni, basenu, brak wyposażenia w sprzęt sportowy, 10. Brak ścieżek rowerowych, spacerowych, dydaktycznych, (…)11.

Uogólniając, można stwierdzić, że podstawowym wskazywanym problem jest bezrobocie, które wiąże się z innymi problemami jak alkoholizm, rozpad rodzin, niewłaściwa socjalizacja dzieci, ubóstwo. c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR W analizowanych dokumentach problematyka bezdomności pojawia się wyłącznie w Strategii. O osobach bezdomnych wspomniano raz – w odniesieniu do grup zagrożonych wykluczeniem

społecznym.

Bezdomność

powiązano

z

alkoholizmem

i

problemami

zdrowotnymi.

d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Hierarchia problemów społecznych przedstawiona w trakcie wywiadów jest zasadniczo zbieżna z opisaną powyżej. Respondenci wskazywali na grupę powiązanych problemów: bezrobocie, alkoholizm, przemoc domowa, zamieszkiwanie w nieodpowiednich miejscach (lub wprost – bezdomność).

11

S. 53.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16

4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Dane takie nie są gromadzone. b) Diagnozy bezdomności Dotychczas nie prowadzono diagnozy problemu bezdomności na terenie gminy. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności W dokumentach nie opisano działań mających na celu rozwiązywanie problemu bezdomności. d) konkretne formy działań z bezdomnymi Na terenie gminy w 2010 r. osobom bezdomnym oraz osobom opuszczającym zakłady karne lub poprawcze nie były świadczone takie formy pomocy jak udzielanie schronienia, posiłki, odzież. Wobec tej grupy nie prowadzono też działań z zakresu pracy socjalnej. Jednej osobie przyznano zasiłek stały (co stanowi 4,5% liczby świadczeniobiorców), 4 mieszkańcom udzielono zasiłków celowych. Pracą z osobami bezdomnymi zajmuje się jeden pracownik socjalny. Do wsparcia osób bezdomnych nie są zatrudniani streetworkerzy, psychologowie czy terapeuci. Nie prowadzona jest aktywizacja zawodowa adresowana bezpośrednio do tej grupy.

Policja posiada informacje o miejscach przebywania osób bezdomnych. W 2010 r. nie podejmowano wobec nich interwencji.

e) finanse Na zasiłki celowe dla osób bezdomnych w 2010 r. przeznaczono 499,49 zł. Zasiłki stałe – 5328 zł. (co stanowi 6,2% przyznanych kwot), składki na ubezpieczenie zdrowotne – 479,52 zł.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17

5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)12 a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit Respondenci wśród najważniejszych problemów społecznych wymieniali bezrobocie, nadużywanie alkoholu, uzależnienie i powiązane z nimi procesy marginalizacji – zadłużenie, drobna przestępczość, rozpad rodzin, a w efekcie bezdomność. Mówiono, że większość mieszkańców ma niewielkie dochody, występuje zagrożenie ubóstwem.

Najważniejszy problem społeczny gminy Kłoczew to bezrobocie. Gmina Kłoczew jest typową gminą wiejską. Należymy do powiatu Ryckiego, siedziba władz powiatu jest bardzo małym ośrodkiem, nie oferuje zbyt wielu miejsc pracy. Największy zakład liczy nie więcej niż 300 osób. (…) Kolejny częsty problem to alkoholizm i związane z tym patologie: niewywiązywanie się ze zobowiązań finansowych, popadanie w długi, drobna przestępczość, rozpady wielu rodzin, co może prowadzić do problemu bezdomności. (…). Problem stanowi niski wskaźnik dochodów mieszkańców, w wielu przypadkach występuje zagrożenie ubóstwem.

W ocenie respondentów co najmniej kilkunastu rodzin dotyczy problem niewystarczającej opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Są to osoby, które z różnych względów nie mogą zostać umieszczone w Domach Pomocy Społecznej. Mówiono, że w części przypadków osoby te mieszkają w nieodpowiednich warunkach.

Uogólniając: 1) rozmówcy dostrzegali problemy osób żyjących w nieodpowiednich warunkach i bezdomnych, 2) bezdomność nie jest pierwszoplanowym problemem gminy, jednak stanowi ona efekt procesów marginalizacyjnych i w tym kontekście zyskuje na znaczeniu jako 3) potencjalny problem, wobec którego należy podjąć działania prewencyjne.

12

Przytaczane fragmenty wywiadów wyróżniono kursywą.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

18

b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów Na terenie gminy przebywa kilka osób bezdomnych (nie więcej niż 10), których można zaliczyć do pierwszej kategorii operacyjnej13 Europejskiej Typologii Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS przyjętej przez European Federation of National Associations Working with the Homeless FEANTSA (Europejską Federację Organizacji Narodowych Pracujących na rzecz Ludzi Bezdomnych).

Liczniejszą grupę stanowią osoby, które wg przywołanej typologii należą do następujących kategorii: 8 – ludzie w lokalach niezabezpieczonych, 10 – ludzie zagrożeni przemocą, 11 – ludzie mieszkający w konstrukcjach tymczasowych/nietrwałych, 12 – ludzie mieszkający w warunkach substandardowych. W przypadku tych osób mówiono o „ukrytej bezdomności”.

Na terenie gminy mamy do czynienia z tzw. ukrytą bezdomnością, gdzie wiele osób ma wprawdzie stałe zameldowanie, ale z uwagi na złe zachowanie nie przebywa pod adresem zameldowania i błąka się po okolicy albo pomieszkuje tu i tam.

Wiele osób niezaradnych życiowo mieszka w warunkach mieszkaniowych wymagających generalnego remontu (…). A gmina nie ma tyle środków, żeby zabezpieczyć remonty czy doprowadzenie światła – osoby, które nie mają środków do życia nie płacą za prąd. W przypadkach gdy zakład energetyczny chce odłączyć komuś prąd, to dzwonią do nas i ustalamy, że my pokryjemy w części te koszty.

W zależności od przyjętych przez rozmówców kryteriów wskazywano, że „ukryta bezdomność” dotyczy następującej liczby osób: 10-15, 50-60, 150-200. Wydaje się, że najniższe z wymienionych szacunków są zbyt ostrożne, gdyż nie uwzględniają osób doświadczających przemocy domowej, a także powstały w oparciu o zaniżone kryteria standardów mieszkaniowych, które dostosowano do uboższych, wiejskich warunków.

Stwierdzono, że kilka osób z Kłoczewa jest bezdomnymi w innych miastach.

13

Ludzie mieszkający w przestrzeni publicznej. http://www.feantsa.org/files/freshstart/Toolkits/Ethos/Leaflet/PL.pdf [Dostęp: 28.12.11]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Źródło:

19

c) charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie Wskazując na grupy zagrożone bezdomnością, żyjące w nieodpowiednich warunkach i bezdomne identyfikowano zarazem problem uzależnienia od alkoholu. Mówiono, że procesom marginalizacyjnym towarzyszy przemoc domowa. Przemoc w rodzinie – w głównej mierze jej przyczyną jest alkohol. (…) Występuje też bezdomność. (…) Te osoby są uzależnione – co prawda tego nie stwierdzono, ale wiem, że mają z tym problem. W ciągu roku policja podejmuje do 100 interwencji (niekiedy kilkukrotnie w tej samej rodzinie). W tym kontekście warto odnotować, że respondenci stwierdzali, iż planowana jest likwidacja komisariatu policji w Kłoczewie. Jeśliby do niej doszło, to mogłoby to mieć negatywne przełożenie na zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom, szczególnie członkom rodzin z problemem alkoholowym. W ostatnim czasie do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wpływa coraz więcej wniosków na kierowanie na leczenie odwykowe, a co z tym idzie wiadomo, że w tych rodzinach są interwencje policji. Dzieci są zastraszane, mają problemy w nauce bo nie mogą lekcji odrobić, są awantury.

W okresie styczeń-listopad 2011 r. do GKRPA wpłynęło 8 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe. Liczba ta może wydawać się niewielka, jednak w większości przypadków wnioski takie nie są kierowane do GKRPA. Kolejna grupa, której dotyczy problem zamieszkiwania w nieodpowiednich warunkach, to osoby starsze, które z racji wieku i/lub niepełnosprawności wymagają opieki i nie mogą liczyć na wystarczającą pomoc ze strony najbliższych.

Na wsi problem bezdomności (…) wygląda trochę inaczej. Są osoby, które nie są ujęte w statystykach, ani sąsiedzi ich tak nie traktują ale de facto są [bezdomne] bo są wykluczone z rodziny, nocują gdzieś tam w obórce (…). Pomoc dla nich to szara strefa, są poza statystyką, a potrzebują takiej samej pomocy jak osoby bezdomne. Są to często osoby starsze, chore, uzależnione. Te ostatnie przesiadują w okolicach sklepu, albo w pustostanach, zupełnie zdewastowanych budynkach, przesiadują, koczują, przez całe dni nie mają ze sobą nic do zrobienia.

Część osób jest totalnie zagubiona, to kwestia braku siły przebicia, często sami się

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

20

wycofują, bardzo często na wsi ludzie wstydzą się, że ich sprawność się obniżyła.

Poziom bezdomności, zdaniem respondentów, nie zmienia się znacząco w czasie.

d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności Z jednej strony osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością nie są anonimowe i zwykle mogą liczyć na pomoc rodziny (Osoby, które nie mają zameldowania, mieszkają u znajomych; to jest teren wiejski, to tak od wujka do ciotki, do znajomego – jakoś tam się człowiek ratuje), z drugiej strony zakładana pomoc rodziny jest często argumentem na rzecz braku podejmowania działań przez instytucje oraz niepostrzeganiem problemu jako istotnego z punktu widzenia wspólnoty. W większości przypadków osoby zmuszone (wskutek alkoholizmu) do życia w budynkach gospodarczych, szopach czy altanach na terenie gospodarstwa rolnego nie są postrzegane przez otoczenie jako bezdomne.

6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI) a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności Prewencję bezdomności

ujmowano w kontekście działań z zakresu

pomocy

psychologicznej, terapii i profilaktyki adresowanych bezpośrednio do osób uzależnionych oraz do członków ich rodzin.

Podstawowe działania prewencyjne to przełamywanie niekorzystnych i ograniczających kulturowych wzorców i wzorów zachowań w środowisku wiejskim. Są one oparte – z jednej strony na bardzo wąskim wyborze (picie alkoholu jako dominujący wzór spędzania czasu wolnego), z drugiej na silnej restrykcyjności środowiska (silny konformizm i kontrola społeczna, intensywna stygmatyzacja). Główne aktywności to informowanie na temat alkoholizmu skierowane do rodzin osób mieszkających w nieodpowiednich warunkach, zagrożonych bezdomnością i samych tych osób. Mówiono, że ważne jest budowanie świadomości

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21

terapeutycznej, tj. zrozumienia dla istoty procesu odchodzenia od uzależnienia alkoholowego (zmiana stylu życia vs samo zaprzestanie picia).

Opisane wyżej działania prewencyjne prowadzone są jednak w bardzo ograniczonym zakresie. Trudno mówić o jakichś działaniach systemowych, w znacznej mierze są to raczej inicjatywy podejmowane indywidualnie przez przedstawicieli Partnerstwa.

GOPS realizuje projekt systemowy „Program aktywnej integracji w Gminie Kłoczew”, w ramach którego zawarto 8 kontraktów socjalnych z osobami bezrobotnymi w wieku produkcyjnym, mającymi niskie kwalifikacje (jedna osoba niepełnosprawna). Nie są to jednak osoby, w przypadku których stwierdzono złą sytuację mieszkaniową. Beneficjenci uzyskali status osób gotowych do podjęcia zatrudnienia, w ramach projektu przeprowadzono m. in. kursy doszkalające i trening umiejętności społecznych.

b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej Aktywność GOPS wyraża się w prowadzeniu działań wynikających z realizacji przepisów ustawy o pomocy społecznej i in. Podkreślano, że pomoc kierowana przez instytucje samorządowe ma ograniczony charakter, ze względu na ograniczenia budżetowe.

Ponadto przedstawiciele Partnerstwa indywidualnie świadczą pomoc w dotarciu do lekarza, pomoc w zapisaniu się na terapię oraz rozdawnictwo odzieży. Przykładowa wypowiedź z wywiadów: (…) jedna z pań mieszkających obok nas, gdyby nie pomoc sąsiedzka ona nigdy nie trafiła by do szpitala na operację. Za pomoc doraźną można uznać udostępnianie pomieszczeń klubu integracyjnego dla osób zagrożonych marginalizacją (zwłaszcza bezdomnością osób starszych i w średnim wieku na tle uzależnienia alkoholowego), prowadzonej przez Stowarzyszenie Alternatiff.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22

c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej Działania integracyjne polegają głównie na organizacji zajęć w klubie Stowarzyszenia dla ludzi starszych zagrożonych wykluczeniem, w zajęciach obok terapeutów uczestniczą również wolontariusze – w tym młodzież z terenu gminy. Klub stwarza możliwość zaszczepienia nowego stylu życia – zakorzenienia nawyków spędzania wolnego czasu bez alkoholu. Pełni rolę agendy wtórnej socjalizacji.

Klub oferuje możliwość spotkań, organizowane są różnorodne zajęcia i warsztaty, w trakcie których tworzona jest alternatywa dla modelu funkcjonowania społecznego opartego na alkoholu. Klub pomyślany jest jako punkt kontaktowy dla terapii abstynencyjnej oraz jako miejsce integracji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

d) współpraca międzyinstytucjonalna Władze gminy, GOPS i Stowarzyszenie prowadzą względnie ścisłą współpracę14, której jednym z efektów jest przekazanie lokalu przeznaczonego na klub. Stowarzyszenie i władze gminy dostrzegają wagę problemu wykluczenia i bezdomności na tle alkoholowym.

W ocenie respondentów współpraca rozwija się pozytywnie. Ewentualne zmiany powinny iść w kierunku systematyzacji działań i włączenia ich w strategię gminy15.

Osoby funkcyjne w gminach i sołectwach włączają się aktywnie i w ramach prywatnych działań oraz „nieformalnego” wolontariatu wspierają działania Stowarzyszenia. W nieformalnej koalicji funkcjonują również niektórzy księża.

14

Współpracę instytucji, jako mocną stronę, wymieniono także w Strategii.

Strategia gminy uwzględnia możliwość wprowadzania modyfikacji: Dokument ten jest „otwarty” na społeczną dyskusję oraz wszelkie konstruktywne uwagi i wnioski. Aktualizacja będzie dokonywana w wyniku monitoringu zjawisk społecznych rodzących zapotrzebowanie na pomoc społeczną i potrzeby wynikające z aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie. S. 85 15

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23

e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Poza

względnie

niedużymi16

świadczeniami

GOPS

i

klubem

integracyjnym

Stowarzyszenia pomoc oferowana osobom bezdomnym, żyjącym w nieodpowiednich warunkach i zagrożonym bezdomnością odbywa się przede wszystkim w ramach systemu wzajemnych świadczeń i przysług wewnątrz społeczności gminy oraz na drodze okazywania indywidualnego wsparcia przez przedstawicieli Partnerstwa. Taka sytuacja z jednej strony umożliwia zapewnienie realizacji podstawowych potrzeb beneficjentów, co prawda na minimalnym poziomie ale jednak nie są oni pozostawieni sami sobie. Z drugiej strony, dalsze funkcjonowanie takiego stanu raczej nie doprowadzi do zmiany postaw beneficjentów i odwrócenia procesów marginalizacyjnych. W przypadku przemocy domowej system pomocy wydaje się być niefunkcjonalny, o czym świadczy m. in. względnie duża liczba interwencji policji i mała wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe kierowana do GKRPA. Klub jest praktycznie jedynym ośrodkiem posiadającym ofertę terapeutyczną i kulturalną dla osób dorosłych zagrożonych wykluczeniem. Jak to ujęto w trakcie wywiadów: My, jako gmina, nie dysponujemy instytucjami „okołopomocowymi”, które świadczyłyby pomoc rodzinom – psycholog, psychiatra. Inna, podobna wypowiedź: Gmina nie ma środków (…), a w tej chwili nie ma w gminie (…) żadnego terapeuty uzależnień, a na każdą wieś przypada blisko kilkunastu uzależnionych. Klub dysponuje także ofertą skierowaną do ludzi młodych. Obecnie trudno ocenić efektywność placówki – dopóty, dopóki nie zostanie stworzony kompleksowy łańcuch profilaktyki bezdomności o etiologii alkoholowej, pomocy doraźnej i integracji. Poza klubem, na terenie gminy nie ma instytucji specjalizujących się w pracy z osobami, w przypadku których doszło do pogłębienia procesów marginalizacyjnych.

Mimo generalnie pozytywnej oceny współpracy, warto rozważyć możliwość szerszego zaangażowania GOPS – głównie poprzez zwiększenie mobilności pracowników socjalnych i objęcie opieką i informacją osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością.

16

W stosunku do potrzeb, niekoniecznie zaś w odniesieniu do budżetu gminy.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

24

f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie 

Praca

socjalna

i

terapeutyczna

na

rzecz

osób

nadużywających

alkoholu,

uzależnionych, których dotyczy (lub potencjalnie dotyczy) problem zamieszkiwania w nieodpowiednich miejscach oraz ich rodzin. Uspójnienie celów i metod oddziaływania – koordynacja. 

Oprócz klubu integracyjnego na terenie gminy nie ma instytucji świadczących pomoc osobom nadużywającym alkoholu i ich rodzinom. Należy wprowadzić takie instytucje/usługi.



Występuje deficyt usług pielęgnacyjno-opiekuńczych.



Brakuje lokali socjalnych.

7. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym – zakres: prewencji, pomocy sprofilowanej, rozwiązania systemowe Podstawowe problemy społeczne na terenie gminy Kłoczew wskazywane przez kluczowych informatorów oraz wymieniane w analizowanych dokumentach, to bezrobocie, nadużywanie alkoholu i uzależnienie, które z kolei generują kolejne problemy, takie jak przemoc domowa, ubóstwo, zamieszkiwanie w nieodpowiednich miejscach, bezdomność. Zarejestrowani bezrobotni stanowią 7,8% mieszkańców w wieku produkcyjnym. Jednak można przyjąć, że odsetek ten nie oddaje pełnej skali zjawiska – spośród osób w wieku produkcyjnym pracuje zaledwie 12,5% mieszkańców.17 Nie ma (szacunkowych) danych dotyczących liczby osób pracujących bez formalnej umowy, ale z uwagi na wiejski charakter gminy i niewielką liczbę pracodawców, można przyjąć, że nie jest ona duża, szczególnie w okresie poza sezonem prac rolnych. Liczna grupa mieszkańców prowadzi małe lub średnie gospodarstwa rolne: do 5 ha – 44,1%, do 7 ha – 65,0%. Takie gospodarstwa zwykle są mało rentowne. Na co zwracali uwagę respondenci: To jest teren typowo rolniczy. Dawniej były zakłady pracy, które zatrudniały trochę osób, ale teraz jest ich coraz mniej. Ludzie utrzymują się z rolnictwa, jednak gospodarstwa są

17

Odsetek ten nie obejmuje osób zatrudnianych przez niewielkie podmioty gospodarcze.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25

nieduże i dochody są praktycznie żadne. (…) Część osób jeździ za pracą ale dużo osób zostaje i tu szuka pracy.

Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na osobę nie jest mała (24,5 m2), a mieszkania przeciętnie składają się z 4 izb. Jednak o ogólnie niewysokim standardzie lokali świadczy to, że tylko w co drugim znajdują się łazienki (także w Strategii wspomina się o zaniedbanych gospodarstwach jako jednym z problemów). Na terenie gminy na funkcjonują placówki ukierunkowane na pomoc osobom bezdomnym, takie jak schroniska czy noclegownie.

W gminie przebywa klika osób bezdomnych. Z kolei, szacunkowo można przyjąć, że od 50 do 150 osób, dotyczy problem zamieszkiwania w nieodpowiednich miejscach takich jak niezabezpieczone lokale, konstrukcje tymczasowe/nietrwałe,

lokale substandardowe, w

rodzinach z problemem przemocy domowej.

Działania adresowane do osób, których dotyczą wyżej wymienione problemy to głównie interwencje policji i udzielanie pomocy społecznej (udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wyniósł 12,9% i był o 3,4% wyższy niż w powiecie). Pozostała pomoc odbywa się w ramach sieci powiązań pomiędzy członkami gminnej społeczności. Sytuacja taka może co najwyżej podtrzymywać status quo i trudno oczekiwać, aby procesy marginalizacyjne uległy wyhamowaniu lub odwróceniu. Na szerszą skalę należy realizować zadania z zakresu pracy socjalnej, profilaktycznej i terapeutycznej poprzez wprowadzenie specjalistycznych usług i instytucji.

Kolejny wskazywany problem, który wymaga poprawy to opieka nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi, które czasem mieszkają w nieodpowiednich warunkach. Osoby w wieku 60 i więcej lat stanowią znaczący odsetek mieszkańców – 34,9% (są to głównie kobiety), a z usług opiekuńczych (w tym specjalistycznych) w 2010 r. skorzystało 6 osób. Kluczowi informatorzy sygnalizowali, że skala potrzeb w tym zakresie jest znacznie większa. Problem u nas dotyczyłby osób chorych, uzależnień oraz osób starszych, schorowanych, które są wykluczone przez rodzinę, osoby starsze, nieproduktywne na wsi jakoś tam sobie [radzą] z dachem nad głową – byle jakim (…). W mieście te osoby na pewno uznane byłyby bezdomne.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

26

Należy stworzyć gminny system pomocy osobom bezdomnym, mieszkającym w nieodpowiednich miejscach, zagrożonym marginalizacją i wykluczonym, który zapewni spójność podejmowanych działań, a przez to podniesie ich skuteczność (osiągane rezultaty) i efektywność (rezultaty w odniesieniu do nakładów). Zdiagnozowana sytuacja w gminie Kłoczew wskazuje na zasadność i zarazem możliwość realizacji standardów GSWB – w zakresie prewencji bezdomności, pomocy doraźnej i integracji społecznej – w odniesieniu do następujących obszarów: 

partnerstwa lokalne (ten standard jest już realizowany),



mieszkalnictwo i pomoc doraźna,



zdrowie,



streetworking (zaadaptowany do warunków wiejskich).

Klub może być pierwszym elementem systemu pomocy osobom bezdomnym, zagrożonym marginalizacją i wykluczonym w gminie. Docelowo mógłby zostać uzupełniony o, spełniający standardy, gabinet terapeutyczny, przygotowany również do mobilnej pracy w terenie (streetworking). Gabinet taki mógłby spełniać rolę placówki pierwszego kontaktu oraz placówki podtrzymującej dla pacjentów po zakończonych programach terapeutyczno-abstynencyjnych.

Mógłby także realizować zadania z zakresu profilaktyki i edukacji zdrowotnej. Terapeuci wspomagaliby pracowników GOPS poprzez pracę terenową (Stowarzyszenie Alternatiff planuje pozyskanie środków na zakup transportu samochodowego, który byłby wykorzystywany do transportu klientów oraz do zwiększenia mobilności terapeutów i pracowników GOPS).

W oparciu o w/w zaplecze możliwe będzie tworzenie i wdrażanie indywidualnych programów przeciwdziałania marginalizacji adresowanych do osób zagrożonych bezdomnością, żyjących nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych i bezdomnych. Terapeuci oraz pracownicy socjalni mogliby tworzyć zespoły interdyscyplinarne. Elementem takich programów powinna być możliwość zamieszkania w lokalach socjalnych/adaptacyjnych.

System pomocy bezdomnym i wykluczonym powinien uwzględniać także sytuację osób starszych i niepełnosprawnych wymagających opieki. W najbliższym czasie warto przeprowadzić diagnozę potrzeb w tym zakresie, uwzględniając sytuację mieszkaniową.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

27

Wdrażanie

systemu

pomocy

bezdomnym

i

wykluczonym

powinno

podlegać

monitoringowi, a także ewaluacji, w tym umożliwiającej dokonanie odroczonej oceny.

Rekomendacje 

Opracowanie systemu pomocy osobom bezdomnym, mieszkającym w nieodpowiednich warunkach, zagrożonym marginalizacją (w tym bezdomnością) i wykluczonym na terenie gminy Kłoczew i włączenie go do „Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Kłoczew na lata 2008-2013”.



Wdrożenie standardów z zakresu terapii uzależnień oraz profilaktyki dot. substancji psychoaktywnych w powiązaniu ze standardami streetworkingu – grupę beneficjentów stanowiłyby osoby (zagrożone bezdomnością, mieszkające w nieodpowiednich miejscach i bezdomne) nadużywające alkoholu oraz ich rodziny.



Po uprzedniej diagnozie potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych wymagających opieki, uwzględniającej sytuację mieszkaniową – wdrożenie standardów z zakresu usług pielęgnacyjno-opiekuńczych. Grupę beneficjentów stanowiłyby osoby, które nie kwalifikują się do DPS lub nie mogą zostać tam umieszczone z innych względów.



Stworzenie

mieszkań

wspieranych

(socjalnych/readaptacyjnych)

jako

elementu

indywidualnych programów przeciwdziałania marginalizacji dla osób zagrożonych bezdomnością, żyjących nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych i bezdomnych.

8. Aneks Lista dokumentów analizowanych w analizie desk research Budżet Gminy Kłoczew na 2010 r.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

28

Informacja Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kłoczewie na temat realizacji projektu systemowego pt.: „Program aktywnej integracji w Gminie Kłoczew” wdrażanego w ramach Priorytetu VII „Promocja integracji społecznej”, działanie 7.1 „Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji”, poddziałanie 7.1.1 „Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez Ośrodki Pomocy Społecznej” Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych (uwzględniający sprawozdawczość policji), Kwestionariusz do wypełnienia przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej na rok 2010, Regulamin Organizacyjny GOPS, Sprawozdanie roczne MPiPS-03 za 2010 r., Statut GOPS, Uchwała Nr XXIII/106/2008 Rady Gminy Kłoczew z dnia 7 listopada 2008 roku w sprawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Kłoczew, Uchwała Nr III/19/2006 Rady Gminy Kłoczew z dnia 28 grudnia 2006 roku w sprawie uchwalenia Statutu Urzędu Gminy Kłoczew, Zarządzenie Nr 14/2007 wójta Gminy Kłoczew z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie Regulaminu Organizacyjnego Urzędu Gminy w Kłoczewie.

Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych Kwestionariusz dotyczy dokumentów statystyczno-sprawozdawczych i organizacyjnych.

Dane należy przedstawić za rok 2010.

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03. TYLKO DANE DOTYCZĄCE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

2.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4 Udzielone świadczenia – dział 2B

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Liczba bezdomnych

29

a) schronienie,

Liczba B

0

b) posiłek,

Liczba B

0

c) ubranie dla bezdomnych,

Liczba B

0

d) bilet kredytowany

Liczba B

0

e) sprawienie pogrzebu,

Liczba B

0

f) zasiłki,

Liczba B

1

g) interwencja kryzysowa,

Liczba B

0

h) praca socjalna

Liczba B

0

3.

Pomoc dla opuszczających zakłady poprawcze, karne dział 2 C –Liczba osób

4.

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

Liczba J

0

a) noclegownie,

Liczba J

0

b) schroniska,

Liczba J

0

c) domy dla bezdomnych,

Liczba J

0

d) jadłodajnie – wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

0

e) mieszkania chronione,

Liczba J

0

f) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

0

g) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

0

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

5. a) noclegownie,

Liczba J

0

b) schroniska,

Liczba J

0

c) domy dla bezdomnych,

Liczba J

0

d) jadłodajnie,

Liczba J

0

e) mieszkania chronione,

Liczba J

0

Liczba J

0

Liczba J

0

f) ośrodki interwencji kryzysowej – wszystkie formy takiego poradnictwa g) jednostki specjalistycznego poradnictwa Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka Analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych – podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w

Osoby

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1

30

tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB b) Streetworkerów – podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

2.

3.

0

c) Psychologów

Osoby

0

d) Pedagogów

Osoby

0

e) Terapeutów

Osoby

0

f) Innych

Osoby

0

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

0

b) schronienie

Kwota

0

c) Posiłki

Kwota

0

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

0

e) Ubranie

Kwota

0

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

0

g) Bilet kredytowany

Kwota

0

h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

0

i) Zasiłki celowe\

Kwota

499,49

j) Zasiłki celowe w naturze

Kwota

0

k) Interwencja kryzysowa

Kwota

0

l) Skierowanie do DPS

Kwota

0

m) Inne

Kwota

0

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

0

b) schronienie

Liczba B

0

c) Posiłki

Liczba B

0

Liczba B

0

e) Ubranie

Liczba B

0

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

0

g) Bilet kredytowany

Liczba B

0

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

0

i) Zasiłki celowe

Liczba B

4

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

31

j) Zasiłki celowe w naturze

Liczba B

0

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

0

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

0

m) Poradnictwo

Liczba B

0

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

0

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

0

p) Inne

Liczba B

0

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

4.

5.

6.

a) Staż

Liczba B

0

b) Prace interwencyjne

Liczba B

0

c) Roboty publiczne

Liczba B

0

d) Szkolenia

Liczba B

0

e) Inne, jakie?

Liczba B

0

LICZBA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

0 Liczba miejsc

0

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

0

7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych

Kwota

0

8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

0

9.

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

0

a) Systemowych

Liczba B

0

b) Konkursowych

Liczba B

0

10.

Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi

Tak/Nie

NIE

11.

Ustalenie czy istnieje porozumienie o współpracy w zakresie wspierania osób bezdomnych. Jakie są instytucje uczestniczące w jego realizacji.

Tak/Nie

NIE

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

32

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

UCHWAŁY BUDŻETOWE. WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

0

2.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

479,52

3.

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

0

4.

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

5328

5.

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

0

a) Udzielenie schronienia

Kwota

0

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

0

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

2.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

0

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

0

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

0

Liczba B

0

d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

0

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

Tak/Nie

TAK

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

0

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

33

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności

Tak/Nie

NIE

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności

Tak/Nie

NIE

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych

Tak/Nie

NIE

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami

Osoba/inst ------------------------ytucja

5.

Inne

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności

Tak/Nie

NIE

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności

Tak/Nie

NIE

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych

Tak/Nie

NIE

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami

Osoba/inst ytucja

------------------------

5.

Inne Jednostka analizy

Dane za rok

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności

Tak/Nie

NIE

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności

Tak/Nie

NIE

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych

Tak/Nie l. osób

NIE

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności

Osoba/kwa -----------------------lifikacje

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy

Tak/Nie

NIE

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi

Tak/Nie

NIE

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności

Tak/Nie

NIE

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

34

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. 1.

Czy obejmuje problem bezdomności

Tak/Nie

NIE

2.

Liczba bezdomnych objętych projektem

Liczba B

0

3.

Formy wsparcia: a) Szkolenia

Liczba B

0

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

0

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

0

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Inne, jakie?

Liczba B

0

4.

Efekty projektu a) Ukończenie kursu

Liczba B

0

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

0

c) Zatrudnienie

Liczba B

0

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Usamodzielnienie

Liczba B

0

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

0

Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej – 2010 r.

Ogółem Lp.

Rodzaj świadczenia

1 1.

2.

2

3.

Zasiłek stały Zasiłek okresowy Zasiłek celowy – ogółem, w tym: a) schronienie b) ubranie c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”

4.

Posiłek

Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 3 22 53

w tym bezdomni

Kwota świadczeń w zł 4 85252 88948

Liczba osób, Kwota którym % % świadczeń decyzją 5/3 7/4 w zł przyznano świadczenie 7 8 5 6 1 4,5 5328 6,2 0 0 0 0

149 0 0

65639 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0

0

0

0

0

0

301

54451

0

0

0

0

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

35

5.

6.

7.

8.

9.

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ Usługi opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego

10. Praca socjalna 11. Poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, rodzinne) 12. Interwencja kryzysowa Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający kryterium dochodowe zgodnie z art.

13.

7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 14.

Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej

0 2

0 11999

0 0

0 0

0 0

0 0

4 1

17820 2400

0 0

0 0

0 0

0 0

0

0 X

0

0

0

0

0

0 X

0

0

235 0 0

4

X X

X

0

0

0

0

X X

X

0 0 0

0

3

48687

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

a) spółdzielnię mieszkaniową

0

0

0

0

0

0

b) gminny zarząd gospodarki komunalnej

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

15. Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez:

c) wspólnotę mieszkaniową

d) prywatnych właścicieli

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

36

Liczba osób/rodzin: 0/0

Liczba osób w rodzinie: 0/0

X

X

X

X

a)rodzin pełnych

0

0

X

X

X

X

b) rodzin niepełnych

0

0

X

X

X

X

c) osób samotnych

0

0

X

X

X

X

Miejsce eksmisji:

0

0

X

X

X

X

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

0

0

X

X

X

X

b) do rodziny

0

0

X

X

X

X

c) „na bruk”

0

0

X

X

X

X

d) inne, jakie

0

0

X

X

X

X

X

X

X

X

16.

Liczba osób objętych eksmisjami, w tym:

17.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

37

Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych

DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH Temat ogólny 1. Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe 1. Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy –zdaniem respondenta?

2. Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondenta (także u ujęciu dynamicznym); należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

3. Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

4. Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

5. Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy].

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)?

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy?

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?].

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

38

obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Temat ogólny 2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

Zagadnienia szczegółowe 1. Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

2. Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko-i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne?

■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

39

Temat ogólny 3. Współpraca międzyinstytucjonalna

Zagadnienia szczegółowe 1. Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji).

2. Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności –jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)?

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie?

■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

40

Temat ogólny 4.

Pomoc doraźna

Zagadnienia szczegółowe 1. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

2. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

41

tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny 5.

Integracja społeczna

Zagadnienia szczegółowe 1. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej –reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

2. Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

42

wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny 6.

Prewencja

Zagadnienia szczegółowe 1. Co –zdaniem respondenta oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji od czego zależy?

2. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

3. Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy patrząc z lokalnej perspektywy bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności?

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności.

3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

43 1. Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?)

2. Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza.

3. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

Kwestionariusz raportu z wywiadu indywidualnego Data przeprowadzenia wywiadu:......................

Osoba przeprowadzająca wywiad:..........................................................................

W raporcie należy zrelacjonować opinie respondenta wg poniższych punktów. Miejsce na uwagi, propozycje i oceny badacza znajduje się na końcu raportu.

1. Numer respondenta..................

2. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego  Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gmin/y oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit.



Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie/ach zdaniem respondentów i/lub w oparciu o inne źródła (także u ujęciu dynamicznym).



Charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie/ach.



Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności.

3. Działalność instytucji reprezentowanych przez respondentów 

Skrócony opis zakresu świadczonych usług.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

44 

Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

4. Współpraca międzyinstytucjonalna  Formy i zakres kooperacji.



Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian; ewentualnie – postulowane zmiany.



Powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych.



Wykaz instytucji zaproponowanych przez respondentów, które warto (szerzej) zaangażować w pomoc osobom bezdomnym (z uzasadnieniem).

5. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności 

Postrzeganie problematyki prewencji bezdomności – jej sensowności, skuteczności, możliwości wdrażania.



Opis podejmowanych działań.



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji zajmujących się prewencją (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

45

6. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej 

Skrócony opis zakresu świadczonych usług.



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

7. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej 

Skrócony opis zakresu świadczonych usług.



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

8. Uwagi, wnioski, rekomendacje badacza (w tym ewentualnie zaproponowanie osób do kolejnych wywiadów – indywidualne/grupowe)

9. Najważniejsze wypowiedzi respondenta ilustrujące powyższy opis (punkty 2-7) prosimy wpisać cytaty.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

46 Ankieta IDI Bardzo dziękujemy za poświęcenie czasu i udzielenie wywiadu. Na koniec chcielibyśmy poprosić Panią/Pana o wypełnienie krótkiej, anonimowej ankiety, której celem jest zebranie informacji statystycznych. Dane te posłużą do stworzenia zbiorczej charakterystyki osób, które wzięły udział w badaniu we wszystkich gminach (podstawowe dane socjodemograficzne oraz dotyczące doświadczenia zawodowego i zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym, pracy socjalnej, itp.).

1. W tabeli poniżej prosimy wpisać najważniejsze stanowiska, funkcje, projekty i programy z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej, w których brał/a lub obecnie bierze Pani/Pan udział; prosimy także zaznaczyć czy dotyczyły one miasta/gminy, na temat której udzielił/a Pani/Pan wywiadu.

Stanowiska, funkcje, projekty i programy

Czy dotyczyły/dotyczą one tego miasta (tej gminy)?

TAK NIE

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

2. Prosimy wpisać od ilu lat, pełniąc funkcje zawodowe lub społeczne, zajmuje się Pani/Pan problematyką bezdomności, pracy socjalnej?

............. lat 3. Jakie ma Pani/Pan wykształcenie?

1) niepełne podstawowe 2) podstawowe 3) gimnazjalne 4) zasadnicze zawodowe

8) student bez dyplomu licencjata 9) student z dyplomem licencjata 10) niepełne wyższe 11) wyższe licencjackie

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

47 5) niepełne średnie 6) średnie 7) pomaturalne (policealne)

12) wyższe magisterskie 13) tytuł naukowy (doktor i wyżej)

4. Prosimy o określenie Pana(i) obecnej sytuacji zawodowej (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź).

1) emerytura lub renta 7) nauczyciel, pedagog 2) student, uczeń 8) kierownik, menager, wyższy urzędnik 3) niezatrudniony/a 9) technik, wyspecjalizowany pracownik 4) prywatny przedsiębiorca 10) pracownik niższego szczebla 5) specjalista 11) robotnik, pracownik fizyczny 6) wolny zawód 12) inne (prosimy wpisać) ................................................

5. Prosimy o określenie płci poprzez zakreślenie kółkiem odpowiedniego numeru.

1. kobieta 2. mężczyzna



6. Prosimy podać rok urodzenia: Bardzo dziękujemy za poświęcenie czasu i wypełnienie ankiety!

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

48

Diagnozę zrealizował wykonawca Marcin J. Sochocki oraz dr Marcin Sińczuch.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego