Katowice by Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

RAPORT Diagnoza Lokalna w obszarze bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego: KATOWICE

Diagnoza została przeprowadzona w ramach Zadania 4 projektu 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” -w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

WROCŁAW, 2012

Zamawiający: Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta

Wykonawca: mgr Aneta Wiącek Współpraca: dr Katarzyna Kwarcińska mgr Marta Bernaś-Dziedzińska mgr Maria Schindler mgr Aneta Uss-Lik dr Sławomir Mandes

Spis treści Wstęp .............................................................................................................................. 5 a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych ....................... 5 b) zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy ............................................................................................................ 5 2. Wstępna charakterystyka gminy/gmin na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR) ........ 7 a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne ........................................................... 7 b) wskaźniki zatrudnienia................................................................................................... 9 c) wskaźnik bezrobocia .................................................................................................... 10 d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski) ............................................................. 11 e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej ......................... 12 f) kwestie związane z polityką mieszkaniową (zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami)..................................................... 12 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze którym zawiązane zostało Partnerstwo Lokalnego ............................................................................................ 16 a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR ..................................................................... 16 b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR ................................................. 18 c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR.......................................................................................... 19 d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) ......................... 28 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) 28 a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej ........................................................................................................... 28 b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach. ................ 30 c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności ................................... 31 d) konkretne formy działań z bezdomnymi (zaznaczmy nawet jeśli są wymienione) ..... 33 e) finanse .......................................................................................................................... 34 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) .......................................................................................... 35 a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gmin/y oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit, ............................................................................................ 35 b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie/ach zdaniem respondentów (także u ujęciu dynamicznym) ....................................................................................................... 37 c) charakter bezdomności i –ewentualnie –dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie/ach, ..................................................................................... 38 d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności. ........................................................ 39 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) .......................................................................................................... 40 a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności ..................................................................................................................... 40 b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej .............................................................................................. 41 c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej ......................................................................................... 43 1.

d) współpraca międzyinstytucjonalna .............................................................................. 45 e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym .......... 46 f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie ............ 47 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne ........................................ 47 a) charakterystyka badanej grupy ................................................................................. 47 b) system wsparcia w opinii osób bezdomnych ........................................................... 51 c) sytuacja społeczno-ekonomiczna bezdomnych ........................................................ 58 d) sytuacja prawna ........................................................................................................ 64 e) profil psychospołeczny ............................................................................................. 65 f) sytuacja zdrowotna ................................................................................................... 69 g) wchodzenie i wychodzenie z bezdomności .............................................................. 71 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w partnerstwie lokalnym (na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów) obejmujące zakres prewencji, pomocy sprofilowanej i rozwiązania systemowe ............................................................................................................................ 76 Wnioski ............................................................................................................................ 76 Rekomendacje dla pilotażowego wdrożenia standardów................................................. 79 9. Aneks ........................................................................................................................... 80 1. Lista przebadanych dokumentów w ramach analizy danych zastanych (DR) ............. 80 2. Dyspozycje do wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji/organizacji działającymi na rzecz osób bezdomnych .......................................................................... 81 3. Kwestionariusz wywiadu z osobami bezdomnymi .................................................... 88

1. Spis rysunków i tabel Rys. 1 Liczba mieszkań z uwzględnieniem własności ........................................................... 14 Rys. 2 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 48 Rys. 3 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku ............................. 49 Rys. 4 Czas przebywania na terenie gminy. ............................................................................ 50 Rys. 5 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych ................................... 52 Rys. 6 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych ............................. 54 Rys. 7 Ocena ośrodka pomocy społecznej .............................................................................. 55 Rys. 8 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają ....... 56 Rys. 9 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają ................ 57 Rys. 10 Aktualna sytuacja zawodowa badanych ..................................................................... 58 Rys. 11 Źródła dochodu osób bezdomnych............................................................................. 60 Rys. 12 Rozkład dochodów badanych..................................................................................... 61 Rys. 13 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie ............................................... 62 Rys. 14 Aktualna sytuacja finansowa badanych...................................................................... 63 Rys. 15 Aktualna sytuacja prawna badanych .......................................................................... 64 Rys. 16 Patologie społeczne wśród badanych ......................................................................... 65 Rys. 17 Kapitał społeczny wśród badanych ............................................................................ 66 Rys. 18 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego ............................... 68 Rys. 19 Dobrostan psychiczny badanych ................................................................................ 69 Rys. 20 Zdrowie badanych ...................................................................................................... 70 Rys. 21 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności ............................ 71 Rys. 22 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ...... 73 Rys. 23 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności ..................... 75

Tabela 1 Zasoby ludzkie na terenie gminy ................................................................................. 7 Tabela 2 Rozwój inwestycyjny gminy ....................................................................................... 8 Tabela 3 Wybrane wskaźniki finansów gminy ........................................................................... 8 Tabela 4 Wskaźniki demograficzne dla gminy .......................................................................... 9 Tabela 5 Charakterystyka rynku pracy na podstawie liczby zatrudnionych ............................ 10 Tabela 6 Odsetek zarejestrowanych bezrobotnych .................................................................. 11 Tabela 7 Stopa bezrobocia ........................................................................................................ 11 Tabela 8 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej ...................................... 12 Tabela 9 Liczba mieszkań z uwzględnieniem własności ........................................................ 13 Tabela 10 Liczba postępowań eksmisyjnych ........................................................................... 15 Tabela 11 Zaległości w opłatach za mieszkania ....................................................................... 16 Tabela 12 Zestawienie przyczyn przyznania pomocy z OPS, źródło: Sprawozdanie MPiPS -03 za 2010 rok ............................................................................................................................... 19 Tabela 13 Analiza sprawozdania rocznego MPiPS - 03 ........................................................... 22 Tabela 14 Analiza sprawozdania OPS ...................................................................................... 24 Tabela 15 Analiza uchwał budżetowych .................................................................................. 24 Tabela 16 Analiza sprawozdawczości policji ........................................................................... 25 Tabela 17 Analiza sprawozdawczości Straży Miejskiej ........................................................... 25 Tabela 18 Analiza statutu gminy .............................................................................................. 25 Tabela 19 Analiza regulaminu organizacyjnego gminy ........................................................... 26 Tabela 20 Analiza projektów finansowanych ze środków unijnych ........................................ 27 Tabela 21 Analiza sprawozdawczości służby zdrowia ............................................................. 27 Tabela 22 Kwestionariusz wypełniany przez OPS ................................................................... 30 Tabela 23 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 48 Tabela 24 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku .......................................................... 50 Tabela 25 Czas przebywania na terenie gminy ........................................................................ 51 Tabela 26 Liczba dzieci ............................................................................................................ 51 Tabela 27 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych .................................................................................................................................................. 53 Tabela 28 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy ............................................... 54 Tabela 29 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS ............................................. 55 Tabela 30 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu ..................................... 56 Tabela 31 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych ........................................................ 57 Tabela 32 Aktualna sytuacja zawodowa badanych .................................................................. 59 Tabela 33 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku ................................................... 60 Tabela 34 Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc ................................ 61 Tabela 35 Różne zachowania społeczne .................................................................................. 62 Tabela 36 Aktualna sytuacja finansowa badanych ................................................................... 64 Tabela 37 Aktualna sytuacja prawna badanych ........................................................................ 65 Tabela 38 Patologie społeczne wśród badanych ...................................................................... 66 Tabela 39 Kapitał społeczny wśród badanych ......................................................................... 67 Tabela 40 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego............................. 68 Tabela 41 Dobrostan psychiczny badanych ............................................................................. 69 Tabela 42 Zdrowie badanych ................................................................................................... 70 Tabela 43 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności ....................... 71

Tabela 44 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności.......................... 72 Tabela 45 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ... 74 Tabela 46 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym .......................... 74 Tabela 47 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności .................. 75

1. Wstęp a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych Niniejszy raport jest efektem prac badawczych prowadzonych od listopada 2011r. do stycznia 2012 r., polegających na analizie zbioru istniejących danych dotyczących problemu bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego. Przygotowany dokument został opracowany na potrzeby Projektu 1.18 Zadanie 4 oraz w związku z przygotowywaniem przez Partnerstwo Lokalne wniosku o dofinansowanie w konkursie realizowanym w ramach tegoż projektu. Ponadto, niniejsze opracowanie może być wykorzystane do wszelkich innych prac związanych z poszukiwaniem rozwiązań w obszarze bezdomności na terenie gminy realizującej obecnie działania w ramach Partnerstwa Lokalnego. Celem głównym realizowanych badań było uzyskanie maksymalnie zobiektywizowanej wiedzy o systemie wsparcia dla osób bezdomnych na obszarze partnerstwa lokalnego, w szczególności o zasadach funkcjonowania systemu, jego najważniejszych deficytach i zasobach w kontekście rozwiązywania problemu bezdomności. Cele szczegółowe prowadzonych badań obejmują określenie: - w jaki sposób problematyka bezdomności jest ujmowana w dokumentach (jeśli w ogóle jest wyszczególniana jako odrębne zagadnienie); - w jakim kontekście pojawiają się w dokumentach określone dane; - jaki jest rodzaj pomocy świadczonej osobom bezdomnym i jaka jest skala tej pomocy; - w jaki sposób postrzegana jest bezdomność przez osoby działające w obszarze pomocy osobom bezdomnym; - w jaki sposób osoby realizujące działania pomocowe oceniają system pomocy, jakie wskazują problemy działania i pożądane kierunki zmian; - jaka jest specyfika lokalnego obszaru w odniesieniu do kwestii bezdomności, czym charakteryzuje się „lokalna bezdomność”; - w jaki sposób osoby bezdomne postrzegają swoją sytuację oraz jaki jest profil socjodemograficzny tych osób.

b) zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy

Dla opracowania dostępnych (udostępnionych przez Partnerstwo) dokumentów zastosowano metodologię spójną, opracowaną dla wszystkich diagnoz realizowanych na terenie kraju w ramach Zadania 4 Projektu 1.18. W opracowanej metodologii wskazano następujące dokumenty, które powinny zostać poddane analizie: 1. Sprawozdanie Roczne MPiPS – 03. należy przytoczyć ze sprawozdań tylko dane dotyczące osób bezdomnych. 2. Sprawozdania Roczne składane radzie gminy przez OPS. 3. Uchwały budżetowe. 4. Sprawozdawczość Policji dotycząca osób bezdomnych w danym roku. 5. Sprawozdawczość Straży Miejskiej dotycząca osób bezdomnych w danym roku. 6. Dokumenty organizacyjne gminy – statut. 7. Dokumenty organizacyjne gminy – regulamin organizacyjny. 8. Dokumenty organizacyjne OPS –statut, regulamin organizacyjny. 9. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne – dotyczące bezdomnych. 10. Kwestionariusz wypełniany przez OPS. Spośród wymienionych powyżej dokumentów niektóre udało się uzyskać bezpośrednio w Partnerstwie lub za pomocą innych ogólnodostępnych kanałów publikacji i dystrybucji jawnych dokumentów, część dokumentów pozostała niedostępna lub też nie została w ogóle opracowana dla potrzeb Partnerstwa. Analizie poddano także inne dokumenty o charakterze publicznym stanowiących tzw. „miękkie prawo” lokalne: - Strategię rozwoju miasta „Katowice 2020”, - Miejską Strategię rozwiązywania problemów społecznych (Załącznik do Uchwały nr XXXIII/673/04 Rady Miasta z dnia 22 listopada 2004r.), - sprawozdanie ze współpracy z organizacjami pozarządowymi na 2010 rok. Należy w tym miejscu dodać, że dostępne na stronach internetowych miasta, w tym w BIP, dokumenty wydają się być tworzone ad hoc na potrzeby jednostkowych działań. Brak spójności różnych dokumentów może mieć znaczenie dla oceny jakości koncepcji i podejmowanych działań: materiały, które je zawierają i obrazują ich realizację - są, ale budzą wątpliwości związane z ich jakością (wydaje się, że na ich podstawie trudno byłoby ocenić np. skuteczność, faktyczne rezultaty czy wartość dodaną - jeśli wystąpiła z realizowanych działań). Drugim komponentem badawczym wykorzystywanym w realizacji diagnoz lokalnych były indywidualne wywiady pogłębione z „osobami kluczowymi” w działaniach na rzecz osób bezdomnych na obszarze Partnerstwa. Badanie IDI przeprowadzono w dniach 7 - 13 grudnia 2011 r. wśród 7 osób zajmujących się bezpośrednio lub pośrednio działaniami na rzecz osób bezdomnych i bezdomności, czyli tzw. „osób kluczowych” wskazanych przez Partnerstwo Lokalne zawiązane w związku z realizacją zadania 4 projektu 1.18 i aplikowaniem w konkursie przez gminę Katowice. Badani to w większości przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych, w tym osoby bezpośrednio realizujące działania pomocowe. W mniejszości respondenci byli przedstawicielami instytucji

publicznych / samorządowych, których działalność wiąże się z zagadnieniami bezdomności. Wśród badanych było 4 mężczyzn i 3 kobiety, a staż ich aktywności na polu pomocy osobom bezdomnym mieści się w przedziale 8 – 21 lat. Respondenci reprezentowali zróżnicowany zakres wiedzy obszarze bezdomności, warunkowany w dużej mierze ich osobistymi doświadczeniami w realizowanej działalności oraz oparty na bazie doświadczeń. Wypowiedzi niektórych respondentów były rozbudowane, inny - obfitujące w przykłady praktyki dnia codziennego, a jeszcze innych – powściągliwe lub konkretnie zamykające się w zadanym pytaniu. Zakres dyspozycji do przeprowadzenia wywiadów obejmował sześć głównych obszarów, które dotyczyły: znaczenia bezdomności w kontekście problemów społecznych gminy, działań podejmowanych przez kluczowe instytucje na rzecz bezdomnych, współpracy instytucjonalnej wśród podmiotów zaangażowanych w pracę na rzecz bezdomnych, zakres pomocy doraźnej jaka jest oferowana na terenie gminy, zakres i ocena działań z zakresu integracji społecznej, znaczenie i rodzaj działań prewencyjnych jakie są obecnie prowadzone na terenie gminy. Poszczególne rozdziały opisują problematykę uzupełnioną o wypowiedzi respondentów. Badania ankietowe w placówkach dla osób bezdomnych przeprowadzono w dniach 21 – 22 listopada 2011 r. na terenie pięciu placówek dla osób bezdomnych funkcjonujących na terenie gminy. Łączna wielkość próby badawczej została określona na 80 osób bezdomnych zamieszkujących w placówkach. Doboru próby badawczej dokonano na zasadzie proporcjonalności z zastosowaniem kryterium płci. Wywiady kwestionariuszowe prowadzone z osobami bezdomnymi były anonimowe, a ich wyniki ujęte w zbiorczym zestawieniu stanowią jedną z części niniejszego opracowania.

2. WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA GMINY/GMIN NA OBSZARZE PARTNERSTWA LOKALNEGO (DR) a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne Katowice to centrum zurbanizowanego obszaru tworzonego przez szesnaście miast z blisko trzema milionami mieszkańców, stolica województwa Śląskiego, kojarzone z przemysłem ciężkim i familokami. Katowice należą do Górnośląskiego Związku Metropolitalnego obejmującego większość ośrodków miejskich. Powierzchnia miasta Katowice to 165 km2. Miasto liczy 305 457 mieszkańców. W poniższej tabeli zestawiono dane dla gminy, a w celu uzyskania punktu odniesienia także wartości dla ogółu kraju. Nazwa wskaźnika

Wartość dla gminy (l. osób) 144 959 160 976 158 161 75 125 144 831 161 995

Mężczyźni Kobiety Pracujący ogółem Pracujące kobiety Ludność wg faktycznego miejsca zamieszkania - mężczyźni Ludność wg faktycznego miejsca zamieszkania - mężczyźni Tabela 1 Zasoby ludzkie na terenie gminy źródło: http://www.gminy.pl/BmbGCgi.exe/dats?comm=map&lang=pl&idf=90051

Wartość dla kraju (l. osób) 18 444 373 19 755 664 15 960 tys. 7 214 tys. -----

Dane o ludności można zestawić ze statystyką rozwoju inwestycyjnego gminy. Poniższa tabela obejmuje takie zestawienie w ujęciu dynamicznym (lata 2008-2010) na podstawie wybranych cech a w celu uzyskania punktu odniesienia zawierająca także wartości dla ogółu kraju za 2010 rok. Nazwa wskaźnika

Wartość 309 621

2008 Jednostka osób

Wartość 308 548

2009 Jednostka osób

Ludność według faktycznego miejsca zamieszkania Zwiększenie ludności wskutek 0 osób 0 osób migracji wewnętrznej Zwiększenie ludności wskutek 0 osób 0 osób migracji zewnętrznej Nowo zarejestrowane spółki 17 szt. 25 szt. sektor publiczny Nowo zarejestrowane spółki 2 669 szt. 3 317 szt. sektor prywatny Tabela 2 Rozwój inwestycyjny gminy źródło: http://www.gminy.pl/BmbGCgi.exe/dats?comm=map&lang=pl&idf=90051

Wartość 306 826

2010 Jednostka osób

osób

szt.

3 921

szt.

Zestawienie danych w powyższej tabeli wskazuje na brak przyrostu wskutek ruchów migracyjnych w każdym z obserwowanych lat. Obserwowano natomiast wzrost liczby rejestrowanych spółek – szczególnie wyraźny w 2009 roku, ale kolejny był pozytywny, szczególnie w sektorze prywatnym. Brak odnotowanych ruchów migracyjnych rodzi pytanie o powiązanie z bezdomnością –należałoby przypuszczać, że analogicznie stabilna była liczba osób bezdomnych przebywających na terenie gminy. Jednak aby wyraźniej określić trendy demograficzne szczególnie w tej grupie społecznej, należałoby dokonać bardziej wnikliwej analizy w opracowaniu dedykowanym ruchom demograficznym, i – w miarę możliwości – jego korelacji z dynamiką skali problemów społecznych. Dane finansowe obrazujące kondycję gminy to przede wszystkim dochody budżetowe. Z informacji za 2008, 2009 i 2010 rok wynika, że dochody te stale rosną, a to może przekładać się na rosnące wydatki w obszarze inwestycji. Te relacje finansowe obrazuje poniższa tabela. Dochody własne budżetu

Wydatki inwestycyjne budżetu

2008 (w zł) 878 643 197.84 264 807 087.3 2009 (w zł) 937 337 017.00 314 309 739.4 2010 (w zł) 967 430 317.21 317 781 382.5 Tabela 3 Wybrane wskaźniki finansów gminy źródło: http://www.gminy.pl/BmbGCgi.exe/dats?comm=map&lang=pl&idf=90051

Kondycja finansowa gminy jest analogiczna do sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego ogółem w analogicznym czasie, które ogółem zanotowały wzrost w 2010 r.: w zestawieniu rok do roku o 9%, w tym z opłat od czynności cywilno-prawnych o 12%, z podatku od nieruchomości o 7% i wpływów z majątku o 11%. Rok 2010 był także dla samorządów okresem intensywnych prac nad rozbudową infrastruktury - wydatki

inwestycyjne JST osiągnęły 43,3 mld zł, tj. wzrosły o 4% wobec 35% w 2009 r. (a widoczne m. in. w powyższej tabeli znaczne zmniejszenie dynamiki wzrostu wynikało ze zmiany systemu przepływu środków UE). (Por. Raport roczny 2011 Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego, Departament Strategii i Analiz PKO BP, Warszawa, wrzesień 2011). Kondycję demograficzną gminy – oraz dla porównania: w kraju w 2010 roku obrazuje zestawienie wskaźników w tym obszarze ujęte w poniższej tabeli. Wskaźnik obciążenia demograficznego gmina ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 55.6 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osoba 137.6 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 32.2 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem 15.1 w wieku przedprodukcyjnym % 64.3 w wieku produkcyjnym % 20.7 w wieku poprodukcyjnym % Wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km2 (gęstość zaludnienia) osoba 1864 kobiety na 100 mężczyzn osoba 112 6.1 małżeństwa na 1000 ludności 9.7 urodzenia żywe na 1000 ludności 11.8 zgony na 1000 ludności -2.1 przyrost naturalny na 1000 ludności Tabela 4 Wskaźniki demograficzne dla gminy http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=931739&p_token=0.6603028056717788

kraj 55 90 26 18.7 64.4 16.9 122 107 6.0 10.8 10.9 0.9

Widoczną w zestawieniu cechą wyróżniającą gminę w odniesieniu do ogółu kraju jest zdecydowanie wyższy wskaźnik liczby osób w wieku produkcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. Podobnie wyższy jest odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Wyraźnie widoczna jest różnica w wartości wskaźnika przyrostu naturalnego, który w Katowicach ma znak ujemny. Miejski charakter tej gminy znajduje potwierdzenie w gęstości zaludnienia – liczba mieszkańców przypadająca na m2 kilkakrotnie przekracza analogiczną wartość podawaną dla kraju. b) wskaźniki zatrudnienia W zestawieniu ujęto osoby zatrudnione w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób; z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie (dane szacunkowe) w podziale na sektory gospodarki i ze wskazaniem płci w latach 2008 – 2010: wartość liczbowa dla gminy sektor ekonomiczny

ogółem

płeć ogółem mężczyźni

2008

2009

160 725 85 955

157 321 83 159

2010 161 086 83 865

2010 % gmina 25 12

wartość liczbowa 2010 kraj 10 924 681 5 577 004

2010 % kraj 25 13

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo

kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety

74 770 482 313 169 44 945 35 732 9 213

74 162 289 180 109 41 930 33 630 8 300

77 221 584 288 296 39 541 31 557 7 984

13 0 0 0 5 4 1

5 347 677 2 362 593 1 235 361 1 127 232 3 050 134 2 178 922 871 212

12 5 3 3 7 5 2

handel; naprawa pojazdów 43 250 41 300 40 228 7 1 998 544 5 samochodowych; transport i ogółem gospodarka magazynowa; mężczyźni 23 711 22 195 21 736 4 1 046 833 2 zakwaterowanie i gastronomia; informacja i kobiety 19 539 19 105 18 492 3 951 711 2 komunikacja 11 063 13 479 13 549 2 420 327 1 ogółem działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa mężczyźni 4 012 5 159 5 168 1 156 258 0 rynku nieruchomości 7 051 8 320 8 381 1 264 069 1 kobiety 60 985 60 323 67 184 10 3 093 083 7 ogółem pozostałe usługi 22 187 21 995 25 116 4 959 630 2 mężczyźni 38798 38328 42068 7 2 133 453 5 kobiety Tabela 5 Charakterystyka rynku pracy na podstawie liczby zatrudnionych źródło: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=930828&p_token=0.009203559960304974

Dane liczbowe obrazujące poziom zatrudnienia w ciągu trzech lat wskazują na zmiany w liczebności osób zatrudnionych – w 2009 r. odnotowano ogólny spadek liczby osób zatrudnionych w działalności pozausługowej, jednak w 2010 r. poziom ten ponownie się zwiększył. W kategorii „przemysł i budownictwo” odnotowano stały spadek liczby zatrudnionych. Porównanie liczebności zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki z perspektywą całego kraju wskazuje, że Katowice nie wyróżniają się w tych kategoriach – wartości wskaźników różnią się nieznacznie szczególnie tam, gdzie są one niskie (0-5), ale ogólne tendencje i dominujące pod względem aktywności ekonomicznej sektory są analogiczne dla obu obszarów.

c) wskaźnik bezrobocia Cechy bezrobocia najczęściej wskazywane są poprzez udział stopę bezrobocia oraz udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w odniesieniu do liczby ludności ogółem. W poniższej tabeli ujęto w zestawieniu dynamicznym (lata 2008 – 2010) udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w odniesieniu do liczby ludności ogółem w wieku produkcyjnym, a dla porównania wskazano analogiczne wartości dla kraju.

płeć

ogółem mężczyźni

rok 2008 2009 2010 2008

wartość gmina w% 1,9 3,3 3,9 1,6

wartość kraj w% 6,0 7,7 7,9 5,0

2009 3,0 7,2 2010 3,5 7,3 2008 2,3 7,0 kobiety 2009 3,7 8,2 2010 4,3 8,6 Tabela 6 Odsetek zarejestrowanych bezrobotnych źródło: www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=930828&p_token=0.8946485129480439

Zestawienie wartości wskaźników w ujęciu dynamicznym wskazuje, że udział liczby osób bezrobotnych w ludności ogółem stale rośnie i w zasadzie odnosi się do obu płci w takim samym stopniu. Jednak odniesienie do perspektywy ogólnokrajowej sprawia, że Katowice jawią się jako gmina o stosunkowo niewielkim problemie bezrobocia – wskaźniki są średnio o połowę mniejsze niż dla ogółu kraju (w 2008 roku było to nawet ⅓ wskaźników krajowych). Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo (ogółem oraz danej grupy), tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

rok 2008 2009 2010

stopa bezrobocia dla gminy w% 1,9 3,3 3,8

stopa bezrobocia dla kraju w% 9,5 12,1 12,4

Tabela 7 Stopa bezrobocia źródło: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=930828&p_token=0.2032196498091665

Także wskaźniki stopy bezrobocia wskazują na widoczną powyżej prawidłowość – chociaż wartość ta z roku na rok rośnie, to i tak jest ponad trzykrotnie mniejsza niż analogiczne wartości dla kraju.

d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski) Katowice to gmina miejska, przez wiele lat uważana za centrum górnictwa i hutnictwa. W ostatnich latach wiele kopalń i hut zostało zlikwidowanych. Obecnie działające kopalnie połączyły się tworząc Katowicki Holding Węglowy. W skład tego holdingu wchodzi 7 kopalń. Górnictwo, hutnictwo oraz sektor energetyczny generują łącznie ponad 25% wpływów miasta z podatku od nieruchomości. Połowa powierzchni miasta to tereny zielone, a część obszarów leśnych to pozostałość Puszczy Śląskiej.

e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej Dane obejmujące świadczeniobiorców pomocy społecznej dla gminy Katowice oraz porównawczo w wybranych wierszach w odniesieniu do ogółu kraju, ujęto w poniższej tabeli: Gospodarstwa domowe i ich członkowie - beneficjenci pomocy społecznej gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej osoby w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem Rodziny otrzymujące świadczenia rodzinne na dzieci Dzieci w wieku 0-17 lat, na które rodziny otrzymują zasiłek rodzinny Dzieci w wieku 0-17 lat, na które rodziny otrzymują zasiłek rodzinny

jednostka gosp. dom.

gmina kraj 8 329 1 229,4 tys.

osoba

22 142

7,2

8,5

tys. osób 4,4 tys. osób 9,1 % ogółu osób 19,6 w tym wieku

-1 234,5 17,2

Tabela 8 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej źródło: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_7492_PLK_HTML.htm

Zestawienie danych dotyczących skali korzystania ze świadczeń pomocy społecznej w odniesieniu do kraju wskazuje, że w gminie Katowice nieznacznie mniejszy jest odsetek świadczeniobiorców pomocy społecznej w stosunku do ludności ogółem niż na obszarze kraju. Niemal dwukrotnie wyższy niż analogiczna wartość dla obszaru całego kraju jest odsetek liczby dzieci, na które rodziny otrzymują zasiłek. Dane te – w połączeniu z relatywnie niskimi wskaźnikami bezrobocia – mogą wskazywać na fakt, że część mieszkańców gminy to tzw. „pracujący biedni”, czyli osoby zarabiające najniższe wynagrodzenie za pełnowymiarową pracę, co sprawia, że pomimo iż pracują, potrzebują materialnego wsparcia dla zaspokojenia podstawowych potrzeb.

f) kwestie związane z polityką mieszkaniową (zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami) Dane GUS obejmujące zasoby mieszkaniowe wskazują, że liczba mieszkań powiatu m. Katowice oraz miasta Katowice jest tożsama i wynosi ogółem 135 648 w 2009 roku i 136 626 w 2010 roku. Liczba mieszkań w ramach określonej kategorii została umieszczona w tabeli i w wykresie obrazującym poziom różnic w strukturze własności w 2009 r., bowiem szczegółowe dane GUS obejmują maksymalnie ten rok. W zestawieniu ujęto dane dla Katowic i porównawczo dla ogółu kraju.

kategoria własności zasoby gmin (komunalne) zasoby spółdzielni mieszkaniowych

liczba mieszkań w 2009 r. w gminie 18 193 45 693

% mieszkań w 2009 r. w gminie 14 36

liczba mieszkań w 2009 r. w kraju 1 062 780 2 583 253

% mieszkań w 2009 r. w kraju 12 30

zasoby zakładów pracy zasoby Skarbu Państwa zasoby Towarzystw Budownictwa Społecznego (TBS)

10 170 1 779 1 678 31 754

8 1 1

132 486 57 431 79 291

2 1 1

zasoby wspólnot mieszkaniowych 25 2 662 009 31 zasoby wspólnot mieszkaniowych 14 23 1 986 800 - własność osób fizycznych 17 173 zasoby pozostałych podmiotów 328 0 26 735 0 ogółem (dane GUS) 135 648 107 13 302 449 155 suma liczby mieszkań wszystkich kategorii 126 768 100 8 590 785 100 Tabela 9 Liczba mieszkań z uwzględnieniem własności Źródło: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=930881&p_token=0.6634558235613085

Dane zestawione w powyższej tabeli wskazują przede wszystkim na różnice w wartościach liczbowych obejmujących sumy wszystkich wymienionych mieszkań. W odniesieniu do danych dla Katowic suma mieszkań wszystkich kategorii jest mniejsza niż podawana przez GUS wartość ogółem dla całego zestawienia, podobnie jak w odniesieniu dla kraju, gdzie GUS-owa wartość mieszkań ogółem jest 1,5 razy większa niż suma wartości wszystkich wskazanych mieszkań. Różnice te mogą przede wszystkim wynikać z różnicy źródeł przy gromadzeniu danych (a konkretnie z różnic definicyjnych lub z niespójnych sposobów dokumentowania – np. wskazywaniu mieszkań zamieszkanych / niezamieszkanych etc.). Możliwe jest także, że niektóre mieszkania zostały policzone dwukrotnie, chociaż ze względu na dość wyraźne kryteria własności wydaje się to być mało prawdopodobne. Niemniej, trudności w interpretacji danych zawartych w tabeli zwracają uwagę na potrzebę weryfikowania danych poprzez np. porównywanie różnych wskaźników dla tego samego zjawiska. Powyższe zestawienie danych dotyczących własności mieszkań w gminie wskazuje, że struktura własności mieszkań w gminie jest analogiczna do struktury własności mieszkań na terenie kraju. Zestawienie zawiera także informację o tym, która z form własności jest dominującą w strukturze własności mieszkań w gminie, co jest najlepiej widoczne w ujęciu graficznym.

Rys. 1 Liczba mieszkań z uwzględnieniem własności Źródło: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=930881&p_token=0.6634558235613085

Wizualne zestawienie obrazuje wyraźną dysproporcję w kategorii mieszkań – dominują mieszkania należące do spółdzielni mieszkaniowych, a w dalszej kolejności do wspólnot mieszkaniowych. Nieco mniej jest mieszkań należących do pozostałych podmiotów: gmin mieszkania komunalne, mieszkania osób fizycznych znajdujące się w zasobach wspólnot mieszkaniowych i zakładów pracy. W znikomym stopniu widoczne są mieszkania znajdujące się w zasobach Skarbu Państwa i TBS-y. Statystyka obrazująca strukturę własności mieszkań obejmuje także eksmisje. W poniższej tabeli zawarto dane obrazujące eksmisje z lokali i postępowania eksmisyjne za 2009 r. (najbardziej aktualne szczegółowe zestawienie). forma własności

zasoby spółdzielni mieszkaniowych

stan prawny postępowania toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje

przyczyna postępowania /eksmisji ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach

liczba postępowań 51 51 61 61 25 25

zasoby zakładów pracy (bez Skarbu Państwa)

zasoby wspólnot mieszkaniowych

toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne

zasoby TBS

orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje

zasoby pozostałych podmiotów

toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne

zasoby gmin (komunalne)

orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje toczące się w sądzie postępowania eksmisyjne

zasoby Skarbu Państwa

orzeczone przez sąd eksmisje wykonane eksmisje

ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach ogółem zaległości w opłatach

1080 1077 64 61 4 2 7 4 0 0 0 0 0 0 5 5 2 2 1 1 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 25 25 22 22 4 4

Tabela 10 Liczba postępowań eksmisyjnych źródło: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=931739&p_token=0.7070043559462831

Mieszkania zakładowe nie stanowią najczęściej spotykanych w Katowicach, co widoczne było na wykresie prezentowanym powyżej, jednak w to w tej grupie wyraźnie dominuje przymusowe lokatorów i stanowi nieporównywalną większość ogółu postępowań egzekucyjnych. Sytuacja ta może wynikać zarówno z tego, że lokatorzy właśnie tego typu mieszkań mogą mieć najczęściej problemy z systematycznymi płatnościami za czynsz, jak i z tego, że być może zakłady pracy najczęściej podejmują działania w celu odzyskania zadłużonego lokalu. Poza tym, zestawienie danych wskazujących na liczbę postępowań eksmisyjnych w podziale na formę własności mieszkań jest w pewien sposób analogiczne do struktury własności

mieszkań – im większe zasoby tym częściej pojawiają się problemy z opłatami. Na uwagę zasługuje także fakt, że tylko w 12 przypadkach wystąpiły inne powody postępowania eksmisyjnego niż zaległości w opłatach. Strukturę zaległości w opłatach czynszowych – liczbę zadłużonych mieszkań oraz wartość kwotową zobowiązań dla Wrocławia i porównawczo dla obszaru całego kraju, zawiera poniższa tabela. liczba mieszkań wartość zaległości w tys. zł. Katowice Polska Katowice Polska forma własności czas trwania 2009 2009 2009 2009 liczba % liczba % liczba % liczba % ogółem 17 843 61 938 316 54 15 073,2 40 736 682,8 37 zasoby spółdzielni mieszkaniowych ponad 3 m-ce 2 471 8 165 392 10 8 487,4 22 441 825,1 22 ogółem 2 929 10 36 485 2 3 909,0 10 53 076,8 3 zasoby zakładów pracy (bez Skarbu Państwa) ponad 3 m-ce 970 3 16 190 1 2 507,5 7 40 994,5 2 ogółem 3 174 11 387 877 22 3 658,5 10 380 987,4 19 zasoby wspólnot mieszkaniowych ponad 3 m-ce 1 042 4 130 852 8 2 320,0 6 261 046,8 13 ogółem 120 0 21 946 1 287,0 1 21 330,2 1 zasoby TBS ponad 3 m-ce 33 0 4 471 0 200,0 1 9 862,8 0 ogółem 129 0 2 130 0 125,6 0 2 808,5 0 zasoby pozostałych podmiotów ponad 3 m-ce 36 0 1 138 0 104,9 0 1 959,0 0 ogółem 3 0 1 703 0 1,9 0 2 707,7 0 zasoby gmin (komunalne) ponad 3 m-ce 0 0 701 0 0,0 0 1 504,4 0 ogółem 417 1 16 716 1 625,8 2 25 511,9 1 zasoby Skarbu Państwa ponad 3 m-ce 237 1 8 723 1 495,6 1 20 160,2 1 Tabela 11 Zaległości w opłatach za mieszkania źródło http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.dims?p_id=933952&p_token=0.07548789282253288

W powyższym zestawieniu widać, że najwięcej jest zadłużonych mieszkań znajdujących się w zasobach spółdzielni mieszkaniowych. W mniejszym zakresie problem ten dotyczy także mieszkań z zasobów zakładów pracy oraz wspólnot mieszkaniowych. W kategorii mieszkań spółdzielczych notuje się najwyższą liczbę zadłużeń ponad kwartalnych, oraz łącznie najwyższe sumy zobowiązań. W obu wymienionych kategoriach odnotowano najwyższe sumy zaległości. Dane te potwierdzają trudności w utrzymaniu mieszkań przez ich lokatorów szczególnie w odniesieniu do mieszkań należących do zakładów pracy, widoczne w zestawieniu obrazującym eksmisje.

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA OBSZARZE KTÓRYM ZAWIĄZANE ZOSTAŁO PARTNERSTWO LOKALNEGO a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR W Miejskiej strategii rozwiązywania problemów społecznych poświęcono konkretnym problemom poszczególne rozdziały w Dziale obejmującym Program systemowego

rozwiązywania problemów pomocy społecznej, a kwestie ujęte w Strategii można uznać za problemy na obszarze Partnerstwa, pomimo braku diagnozy w dokumencie i braku wskaźników (opisane zagadnienia nie są skwantyfikowane, trudno więc oceniać skalę ich występowania lub dotkliwości). Wskazane zagadnienia problemowe oraz główne cele obejmujące ich rozwiązywanie, to: 1. Pomoc środowiskowa: wspomaganie osób i rodzin we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności realizacji potrzeb życiowych i uczestnictwa w życiu społecznym; 2. Współpraca ze społecznością lokalną: wzmacnianie zdolności grup i społeczności lokalnych do samodzielnego rozwiązania własnych problemów; 3. System opieki nad dzieckiem i rodziną. Problem: Dysfunkcje opiekuńczo –wychowawcze w rodzinach wymagających profesjonalnej pomocy w rozwiązywaniu doświadczanych trudności. Cel strategiczny: Tworzenie systemu pomocy dziecku i rodzinie pozwalającego na utrzymanie dziecka w rodzinie naturalnej lub zapewnienie opieki i wychowania poza rodziną naturalną z zachowaniem preferencji form prorodzinnych; 4. System opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Problem: Zapewnienie opieki osobom terminalnie chorym, starszym i niepełnosprawnym niezdolnym do samodzielnego funkcjonowania w środowisku. Cel strategiczny: Utrzymanie osób terminalnie chorych, starszych i niepełnosprawnych jak najdłużej w środowisku zamieszkania lub zapewnienie opieki. 5. System pomocy osobom zaburzonym psychicznie i ich rodzinom. Problem: Trudności funkcjonowania w rodzinie i środowisku osób z zaburzeniami psychicznymi. Cel strategiczny: Podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia osób z zaburzeniami psychicznymi. 6. System pomocy bezdomnym. Problem: Marginalizacja społeczna osób bezdomnych. Cel strategiczny: Reintegracja osób bezdomnych ze środowiskiem. 7. Pomoc rodzinie w kryzysie i przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Problem: Sytuacje kryzysowe i zjawisko przemocy w rodzinie. Cel strategiczny: Przeciwdziałanie przemocy i jej skutkom w rodzinie. 8. Pomoc rodzinie z problemem bezrobocia Problem: Bezrobocie powodujące nieprawidłowości w funkcjonowaniu rodziny. Cel strategiczny: Zwiększenie szans na podjęcie pracy zawodowej i przeciwdziałanie negatywnym skutkom społecznym wynikającym z bezrobocia w rodzinie. 9. Pomoc w utrzymaniu mieszkania. Problem: Występowanie zaległości w opłatach mieszkaniowych. Cel strategiczny: Zapobieganie eksmisjom i bezdomności. 10. System wsparcia osób niepełnosprawnych. Problem: Trudności i bariery uczestniczenia osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i zawodowym. Cel strategiczny: Stworzenie w mieście Katowice warunków sprzyjających integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych; zapobieganie społecznej marginalizacji i wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, przeciwdziałanie dyskryminacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. 11. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów uzależnień. Problem: Zjawisko nadużywania alkoholu oraz innych środków uzależniających rodzące szereg problemów społecznych. Cele strategiczne: - Promocja zdrowego, wolnego od środków uzależniających, stylu życia.

- Zmniejszanie rozmiaru aktualnie istniejących problemów alkoholowych i narkotykowych. - Zapobieganie powstawaniu nowych, niekorzystnych problemów społecznych, wynikających z używania środków uzależniających, zwłaszcza przez dzieci i młodzież. b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR Trudno jednoznacznie oceniać wagę problemu społecznego – jest to trudność uniwersalna, dotycząca wszelkich społecznych bolączek, nie tylko bezdomności, wynikająca z potrzeby dookreślenia: który brak, która potrzeba może być zaspokajana w mniejszym stopniu, i która dolegliwość lub dysfunkcja jest mniej znacząca od innej. Takiej oceny na ogół dokonuje się przy wykorzystaniu jednego z dwóch kontekstów: ilościowego – gdy znaczna jest część populacji, która zostaje dotknięta danym problemem wymagającym interwencji (pomocy) zewnętrznej; lub jakościowego – gdy poziom dolegliwości jednostkowych jest tak znaczny, iż wydaje się, że każdy rodzaj pomocy jest potrzebny a daną osobę należy objąć wszelkim dostępnym wsparciem. Brakuje jednak wyraźnych i moralnie uzasadnionych kryteriów dla zastosowania takiej gradacji. Dodatkowo, w konflikcie z obydwoma stanowiskami stoją zasoby finansowe, które są niewystarczające, by zaspokoić wszystkie potrzeby podlegające chociaż pod jedno z dwóch wskazanych wyżej kryteriów. Z różnych względów najczęściej stosowaną praktyką jest więc realizacja działań doraźnych – tych, które w danym momencie zostają wskazane i uznane za problem wymagający interwencji. Być może z powyższych względów problemy społeczne nie są hierarchizowane w dokumentach, które o nich taktują, lecz wymieniane obok siebie. Taka sytuacja ma także miejsce w Katowicach.

Dominujące ilościowo problemy na obszarze gminy zawierają się w danych zawartych w Sprawozdaniu MPiPS -03 za 2010 rok w kategorii „powody przyznania pomocy” obrazują profil świadczeniobiorców, a tym samym określają dominujące ilościowo problemy na obszarze gminy. Dominujące są wśród nich kwestie zdrowotne, nieco mniejszą skalę odnotowano w przypadku bezradności w sprawach opiekuńczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, a trzykrotnie mniejszą ilościowo przemoc w rodzinie. Bezdomność jest problemem (w świetle liczby świadczeniobiorców) o skali porównywalnej do narkomanii, ubóstwa i potrzeby ochrony macierzyństwa. Na tle innych sytuacji zajmuje w tym zestawieniu piątą pozycję. Zestawienie problemów społecznych będących powodem przyznania świadczenia ujęte w od najczęściej występujących, sortowanych według liczby rodzin, ujęto w poniższej tabeli.

Lp.

Powód trudnej sytuacji życiowej

długotrwała lub ciężka choroba

Liczba rodzin ogółem 3 183

Liczba osób w rodzinach 8 091

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

niepełnosprawność bezradność w sprawach opiek.-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego ogółem przemoc w rodzinie bezdomność narkomania ubóstwo potrzeba ochrony macierzyństwa

3 093

10 027

2 276

4 517

848 465 402 307 239

5 084 682 1 189 1 083 1 284

sytuacja kryzysowa potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi

57 36

130 120

brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo - 32 wychowawcze

trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą

115

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego

14 klęska żywiołowa lub ekologiczna 3 4 15 sieroctwo 1 3 16 alkoholizm 1 6 17 zdarzenie losowe 1 4 Tabela 12 Zestawienie przyczyn przyznania pomocy z OPS, źródło: Sprawozdanie MPiPS -03 za 2010 rok

c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR Analizując obraz problemów społecznych na podstawie dokumentacji należy mieć na uwadze, że nawet precyzyjne zestawienia nie zawsze dają prawdziwy obraz omawianej rzeczywistości. Znaczenie zaprezentowanych informacji zależy od wielu czynników, w tym sposobu ich zgromadzenia, kontekstu opisu, zastosowanej formy przekazu czy także kompetencji komunikacyjnych autora opracowania. Dodatkowe trudności rodzą się przy zestawianiu danych zawartych w dokumentach różnego rodzaju, a różnice przekładają się na potrzebę uogólnień, które pozwolą uzyskać obraz ilościowej skali dla analizowanego stanu czy zjawiska. Gdyby kontekst problemów społecznych przedstawiać w oparciu o kryterium ilościowe, którym może być liczba świadczeń przyznawanych z tytułu bezdomności – to należy ten problem uznać za niezbyt znaczący, bowiem świadczenie przyznano 465 rodzinom z tytułu bezdomności (jak wynika ze Sprawozdania MPiPS), a z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby – 3 183 rodzinom. Interpretację tych danych dodatkowo utrudnia fakt, że liczbowe zestawienie jest niejednoznaczne, bowiem problemy kumulują się i ci sami świadczeniobiorcy „powtarzają się” w różnych sytuacjach korzystania z pomocy. Z Analizy dokumentów zgromadzonych zgodnie z przyjętą dla niniejszego opracowania metodologią wynika, że:

Z Analizy dokumentów zgromadzonych zgodnie z przyjętą dla niniejszego opracowania metodologią wynika, że: - W Sprawozdaniu rocznym MPiPS wskazano 656 osób, którym przyznano pomoc z powodu bezdomności. Udzielone świadczenia są wskazywane w podziale na realizujący je podmiot: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) lub organizacja pozarządowa (NGO). W zakresie liczby udzielanych świadczeń aktywności podmiotów w obu sektorach są podobne, chociaż schronienia większej liczbie osób udzieliły podmioty MOPS, a podmioty NGO częściej pomagały w formie posiłku. 16 osobom sfinansowano koszty biletu kredytowanego, 15 osobom sprawiono pogrzeb, w 16 przypadkach podjęto interwencję kryzysową. 4 osoby skorzystały w pomocy dla opuszczających zakłady poprawcze / karne. Wskazano łącznie 15 placówek pomocowych, w tym 6 jadłodajni, po dwie noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych i jednostki specjalistycznego wsparcia, oraz jeden OIK. - W Sprawozdaniu rocznym składanym Radzie Gminy przez OPS wskazano, że jest 5. pracowników socjalnych, 33 streetworkerów oraz dochodzący psycholog. Szczegółowo scharakteryzowano kwestie finansowe (ich analiza znajduje się w dalszej części niniejszego opracowania). Wskazano także liczbę osób korzystających z poszczególnych świadczeń, także w podziale na MOPS i NGO, liczby te w obu przypadkach są nieznacznie większe w odniesieniu do organizacji. Maksymalna liczba miejsc jaką wskazano w zestawieniu to 360. Z zestawienia wynika także, że istnieje procedura pomocy osobom bezdomnym, a działania realizowane są przy wykorzystaniu sześciu placówek. - W uchwałach budżetowych wskazano wysokości środków przeznaczanych na realizację poszczególnych zadań, przy czym istnieje różnica w kwotach zawartych w uchwałach budżetowych i w kwotach wskazanych przez Partnerstwo. Różnice te najprawdopodobniej wynikają z faktu, że Partnerstwo dysponując szczegółowymi danymi wskazało kwoty adekwatne do działań lub pomocy realizowanej na rzecz osób bezdomnych. Tam, gdzie występują podwójne kwoty relacja pomiędzy nimi (dane z uchwały budżetowej / dane do informacji Partnerstwa) ujęta % obejmuje: finansowanie składek na ubezpieczenie zdrowotne 3,7%, zasiłków i pomocy w naturze 0,6%, zasiłków stałych 13,7% ogółu środków jest przeznaczonych na pomoc osobom bezdomnym. - Sprawozdawczość policji zawiera informacje o 163 osobach bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień oraz 7 osobach bezdomnych, które zmarły, w tym dwie z powodu wychłodzenia organizmu. - Sprawozdawczość Straży Miejskiej nie obejmuje danych dotyczących osób bezdomnych. - W Statucie i Regulaminie Organizacyjnym gminy nie zamieszczono informacji o działalności na rzecz osób bezdomnych, natomiast Partnerstwo przekazywało informację, że w gminie jest wyznaczona jednostka odpowiedzialna za sprawy bezdomności – i że jest to Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, jednak fakt ten nie znajduje odzwierciedlenia w dokumentacji (w Statucie miasta nie ma wzmianki o bezdomności). Partnerstwo przekazywało także informacje o działalności komórki wydzielonej w strukturze i ukierunkowanej na osoby bezdomne – Sekcji ds. Bezdomności, a jako jednostkę w gminie odpowiedzialną za sprawy bezdomności wskazywano MOPS. Dane te nie zostały jednak zawarte w dokumentach stanowiących przedmiot analizy, czyli w statucie i regulaminie organizacyjnym gminy (miasta Katowice).

- W dokumentach organizacyjnych gminy znajduje się informacja o Sekcji ds. Bezdomnych jako komórce odpowiedzialnej za sprawy bezdomności i zawarto wykaz zadań stanowiący procedurę postępowania. - Nie odnotowano projektów systemowych i innych PO KL realizowanych na rzecz osób bezdomnych. - Dodatkowo podsumowano sprawozdawczość służby zdrowia obejmującą dane zgromadzone przez Partnerstwo i zawierające informacje o 38 osobach, którym udzielono pomocy ambulatoryjnej, 124 przyjętych na leczenie szpitalne, przeważnie na okres od 8 do 14 dni. 96 osobom zabezpieczono ubezpieczenie zdrowotne w formie decyzji OPS. Szczegółowe zestawienie wymienionych wyżej danych zawarte jest w poniższych tabelach.

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03 / DANE DOTYCZĄCE OSÓB BEZDOMNYCH dane wskazane przez Partnerstwo Lokalne

I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

Liczba B

Udzielone świadczenia – dział 2B

MOPS

NGO

a) schronienie

Liczba B

849

758

b) posiłek

Liczba B

5 552

6 800

c) ubranie dla bezdomnych

Liczba B

ngo

d) bilet kredytowany

Liczba B

16 (zasiłki celowe na przejazd)

e) sprawienie pogrzebu

Liczba B

f) zasiłki

Liczba B

g) interwencja kryzysowa

Liczba B

h) praca socjalna

Liczba B

b. d.

Pomoc dla opuszczających zakłady poprawcze, zakłady karne dział 2 C Liczba osób, które skorzystały z oferowanej pomocy: 4

3. 4.

656

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

Liczba J

a) noclegownie

Liczba J

b) schroniska

Liczba J

c) domy dla bezdomnych

Liczba J

d) jadłodajnie

Liczba J

e) mieszkania chronione

Liczba J

f) ośrodki interwencji kryzysowej

Liczba J

g) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

Tabela 13 Analiza sprawozdania rocznego MPiPS - 03 Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka Analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS dane wskazane przez Partnerstwo Lokalne

III. 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych

Osoby

b) Streetworkerów

Osoby

MOPS 18,5 / NGO 15

c) Psychologów

Osoby

1 – dochodzący 2 *tyg * 2 h

d) Pedagogów

Osoby

e) Terapeutów

Osoby

f) Innych

Osoby

1 * tyg

pracownicy socjalni dwa razy w tygodniu całorocznie wizytują skupiska osób bezdomnych – pracują metodą streetworking

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe. b) schronienie c) Posiłki

Kwota

323 723

Kwota

1 702 622 87 774

MOPS Kwota NGO

5 966 852 458 353

MOPS NGO

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

428

g) Bilet kredytowany

Kwota

83 670

h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

19 298

i) Zasiłki celowe

Kwota

74 884

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

k) Interwencja kryzysowa

Kwota

l) Skierowanie do DPS

Kwota

m) Inne

Kwota

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

303

b) schronienie

MOPS Liczba B NGO

457 589

c) Posiłki

MOPS Liczba B NGO

5 552 6 800

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Liczba B

e) Ubranie

Liczba B

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

g) Bilet kredytowany

Liczba B

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

i) Zasiłki celowe

Liczba B

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

216

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

m) Poradnictwo

Liczba B

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

p) Inne

Liczba B

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

5. 6.

a) Staż

Liczba B

b) Prace interwencyjne

Liczba B

c) Roboty publiczne

Liczba B

d) Szkolenia

Liczba B

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

e) Inne, jakie?

Liczba B

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIEogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

Liczba miejsc

327

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

360

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę: MOPS poniżej NGO

Kwota

1 702 622 87 774

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

a) Systemowych

Liczba B

b) Konkursowych

Liczba B

10.

Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

tak – zarządzenie dyrektora

11.

Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/Nie

Nie

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

Lista instytucji

Dom Noclegowy MOPS ul. Krakowska 138 ……………………… Dom Noclegowy Caritas (miejsca wykupione przez MOPS)……… Schronisko Sióstr Misjonarek Miłości dla mężczyzn i kobiet …….. Noclegownia, ogrzewalnia TPBA ul. Sądowa 1 …………………... Noclegownia - Górnośląskie Towarzystwo Charytatywne ul. Sienkiewicza ……………………………………………………….. Schronisko ZPDR MOPS ul. Orkana dla kobiet i kobiet z dziećmi Tabela 14 Analiza sprawozdania OPS Lp.

………… ………… ………… ………....

88 + 20 doraźnie 50 17 35

………… …………

27 90

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

UCHWAŁY BUDŻETOWE dane wskazane przez Partnerstwo Lokalne odnoszą się do liczby osób bezdomnych objętych wsparciem i zostały umieszczone w pierwszym wierszu kolumny pogrubioną czcionką

IV.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

--10 233 244

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

12,428 334 400

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

74 884 12 440 244

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

493 906 3 613 100

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

--6 433 256

a) Udzielenie schronienia

MOPS NGO

Kwota

1 702 622 87 774

b) Dożywianie/posiłek

MOPS NGO

Kwota

5 966 852 458 353

Tabela 15 Analiza uchwał budżetowych Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU dane wskazane przez Partnerstwo Lokalne

V. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

163

a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

b. d.

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

b. d.

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY:

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych

Liczba B

b. d.

d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

b. d.

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

Tak/Nie

b. d.

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

7 zgonów w tym 2 z wychłodzenia

Tabela 16 Analiza sprawozdawczości policji Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

b. d.

a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

b. d.

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

b. d.

Liczba B

b. d.

d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

b. d.

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności?

Tak/Nie

b. d.

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

b. d.

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY:

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych

Tabela 17 Analiza sprawozdawczości Straży Miejskiej DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT

VI. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

nie

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

nie

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

b. d.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/ instytucja

b. d.

Inne

Tabela 18 Analiza statutu gminy Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VII. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

nie

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

nie

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

nie

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/ instytucja

b. d.

Inne

nie dotyczy

Tabela 19 Analiza regulaminu organizacyjnego gminy Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VIII. 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

tak

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Sekcja ds. Bezdomnych

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

nie

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/ b. d. wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? kwalifikacje

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

b. d.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

zawarto wykaz zadań

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

b. d.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

b. d.

Tabela … Analiza dokumentów organizacyjnych MOPS IX.

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE 1.

Liczba bezdomnych objętych projektem :

Formy wsparcia:

Liczba B

a) Szkolenia

Liczba B

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Inne, jakie?

Liczba B

Efekty projektu

a) Ukończenie kursu

Liczba B

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

c) Zatrudnienie

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Usamodzielnienie

Liczba B

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

Tabela 20 Analiza projektów finansowanych ze środków unijnych

Dodatkowe dane przekazane przez Partnerstwo obejmują sprawozdawczość Służby Zdrowia: Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka Dane za rok analizy 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ SŁUŻBY ZDROWIA DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU dane wskazane przez Partnerstwo Lokalne 1.

Osoby bezdomne, którym udzielono pomocy ambulatoryjnej

Liczba B

Osoby bezdomne przyjęte na leczenie szpitalne

Liczba B

124

Wiek – średnio

Lata

23-67 r.ż.

DŁUGOŚĆ POBYTU W SZPITALU

4. a/ do 7 dni

dni

b/ 8 do 14 dni

dni

c/ 15 do 30 dni

dni

d/ powyżej 30 dni

dni

Liczba bezdomnych, którzy nie posiadali ubezpieczenia Liczba B zdrowotnego

109

Liczba bezdomnych, którym ubezpieczenie zabezpieczono w formie decyzji OPS

Inne

zdrowotne Liczba B

Tabela 21 Analiza sprawozdawczości służby zdrowia

Dane ujęte w powyższym zestawieniu zostały przekazane przez: 1. Szpital Centrum Psychiatrii ul. Korczaka 27 2. Okręgowy Szpital Kolejowy ul. Panewnicka 65 3. Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny im K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego ul. Medyków 14 4. Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielęckiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego ul. Francuska 20 5. Szpital im. Rydygiera ul. Markiewki 87 6. Szpital Miejski ul. Sokołowskiego 2 7. Szpital MSWiA ul. Głowackiego 10

8. Szpital Św. Elżbiety ul. Warszawska 51 9. Szpital Kliniczny ul. Ochojec ul. Ziołowa 45/47 10. Szpital ul. Raciborska 26 11. Szpital ul. Szopieniecka 10 12. Szpital ul. Strzelecka 9

d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Na podstawie pogłębionych wywiadów przeprowadzonych z osobami kluczowymi na obszarze partnerstwa można stwierdzić, że dominujące problemy społeczne to: - niepełnosprawność - przestępczość - starzenie się społeczeństwa - problemy dzieci i młodzieży oraz problemy rodziny - żebractwo - problemy budownictwa socjalnego, - złe zarządzanie miastem/gminą, - brak lokali do prowadzenia działalności przez organizacje pozarządowe, - niski poziom rozwoju wolontariatu.

4. SZCZEGÓŁOWA ANALIZA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI W KONTEKŚCIE MATERIAŁÓW ZASTANYCH (DR) a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej Dane ilościowe dotyczące problemu bezdomności pochodzą z dwóch dokumentów: Sprawozdania OPS za 2010 rok oraz kwestionariusza wypełnionego przez OPS na potrzeby niniejszego badania. W pierwszym z wymienionych dokumentów znajdują się dane finansowe obrazujące koszty udzielenia schronienia dla 639 osób oraz pomoc w formie pracy socjalnej na łączną kwotę 1 825 416,72 zł. Wskazano także krótkoterminową dynamikę zjawiska bezdomności – liczbę osób, które skorzystały ze wsparcia z tytułu bezdomności w 2009 i 2010 roku – wartość ta wzrosła z 597 do 641. Kwestionariusz wypełniony przez OPS na potrzeby niniejszego badania zawiera natomiast nieco dodatkowych informacji na temat wydatków oraz procentowego udziału osób bezdomnych wśród osób pobierających poszczególne świadczenia. W zestawieniu tym znalazła się jedna wartość odniesiona do osób bezdomnych: Dane dotyczące pomocy osobom bezdomnym w odniesieniu do pomocy realizowanej przez OPS ogółem przedstawione są w poniższej tabeli. Z zestawienia tego wynika, że osoby bezdomne stanowią niemal 13% świadczeniobiorców korzystających z zasiłku, co czwarta osoba korzystająca z usług opiekuńczych to osoba bezdomna. 20% pochówków finansowane

było na rzecz osób bezdomnych. Jednocześnie niewiele ponad 1% korzystających z pomocy w postaci zasiłku celowego to osoby bezdomne. Dane dotyczące pomocy osobom bezdomnym w odniesieniu do pomocy realizowanej przez OPS ogółem przedstawione są w poniższej tabeli.

Lp.

Rodzaj świadczenia

1 1. 2.

2 Zasiłek stały Zasiłek okresowy Zasiłek celowy - ogółem, w tym: a) schronienie b) ubranie c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania"

Posiłek

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości 5. uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ 6. Usługi opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze 7. w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi 8. Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie biletu 9. kredytowanego 10. Praca socjalna Poradnictwo specjalistyczne 11. (prawne, psychologiczne, rodzinne)

Ogółem Liczba osób, którym Kwota decyzją świadczeń przyznano w zł świadczenie 3 4 1 215 3 814 205 3 348 5 003 158

w tym bezdomni Liczba osób, którym Kwota % % decyzją świadczeń 5/3 7/4 przyznano w zł świadczenie 5 6 7 8 190 493 906 303 323 733

5 242

5 595 484

216

74 884

457 -

1 702 622 -

457 -

1 702 622 -

5 552

5 966 852

1 676

461 426

110 887

99 538

19 298

12. Interwencja kryzysowa

Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający kryterium dochodowe zgodnie z art. 13. 7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

14.

Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej

326

4 931 787

Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: 15. (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy). a) spółdzielnię mieszkaniową b) gminny zarząd gospodarki komunalnej c) wspólnotę mieszkaniową d) prywatnych właścicieli

16. Liczba osób objętych eksmisjami, w tym:

Liczba osób/rodzin:

Liczba osób w rodzinie:

…………..

………..

a)rodzin pełnych

b) rodzin niepełnych

c) osób samotnych

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

b) do rodziny

c)” na bruk”

d) inne, jakie

17. Miejsce eksmisji:

Tabela 22 Kwestionariusz wypełniany przez OPS

W powyższej tabeli zwraca uwagę fakt, że suma kwot w punktach (a), (b) oraz (c) punktu 3 przekraczają wartość kwotową wskazaną w punkcie 3. Rozbieżność ta wynika z interpretacji działu księgowego MOPS, który wskazał kwoty wypłaconych zasiłków celowych, natomiast koszy schronienia potraktował oddzielnie.

b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach. W dokumentach dotyczących bezdomności na terenie Partnerstwa zawarto kilka propozycji działania na rzecz osób bezdomnych a także współpracy międzyinstytucjonalnej dedykowanej tej grupie społecznej. Na szczególną uwagę zasługuje potraktowanie problematyki zadłużeń mieszkaniowych jako zagrożenia bezdomnością i określenie pomocy w rozwiązaniu tego rodzaju problemów mianem profilaktyki bezdomności (zawarte w Strategii rozwiązywania problemów społecznych). Jednak w żadnym z dokumentów poddanych analizie nie stwierdzono opracowania o charakterze diagnozy zjawiska czy badania kondycji (potrzeb, możliwości, aktywności, struktury populacji) w odniesieniu do samych osób bezdomnych przebywających na terenie

gminy. Odnosząc się do jakości opracowań traktujących o bezdomności – wnikliwym spojrzeniu w problematykę jednostki dotkniętej problemem, a jednocześnie perspektywicznym umieszczeniu jej w sieci oddziaływań różnych podmiotów i instytucji, można domniemywać, że uprzednio powstały opracowania lub analizy opisujące kwestię bezdomności w Katowicach, jednak nie są one ogólnie dostępne ani nie stanowią części żadnego z analizowanych w trakcie niniejszej diagnozy dokumentów obowiązujących na terenie Partnerstwa. Możliwe jest także, że przygotowane opracowania powstały w oparciu o niespisane doświadczenia i obserwacje, wiedzę potoczną oraz teoretyczną z zakresu szeroko pojętej bezdomności, i są / były na bieżąco aktualizowane na potrzeby opracowania planów działania w kontekście bezdomności w Katowicach. Na szczególną uwagę w tym kontekście zasługuje fakt, że w sprawozdaniu z działalności MOPS zawarto podsumowania odzwierciedlające zakres i skuteczność podejmowanych działań. Wydaje się więc, że jeśli nawet pominięto pierwszy etap planowania działań – czyli właśnie diagnozę – to z pełną powagą potraktowano zarówno opracowanie wytycznych działania jak i sprawozdanie z ich wdrożenia. Nie do końca wiadomo tylko, w jaki sposób należy w tym kontekście interpretować przekazywane obok siebie informacje (np. w Raporcie o stanie miast czy w Sprawozdaniu z działalności MOPS), że: a/ świadczona pomoc jest skuteczna, b/ rośnie liczba osób bezdomnych. Do wyjaśnienia takich kwestii przydałyby się pogłębione badania problematyki, bowiem możliwe jest, że nie tyle zwiększa się liczba osób bezdomnych, ile więcej osób przebywających w miejscach niemieszkalnych zostaje zidentyfikowana jako osoby bezdomne. Jeśli natomiast liczba osób bezdomnych faktycznie się zwiększa to badania pozwoliłyby określić dynamikę tego zjawiska oraz monitorować kondycję i strukturę populacji osób bezdomnych. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności W Miejskiej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych zawarto rozdział poświęcony charakterystyce Systemu pomocy bezdomnym. Jako problem wskazano marginalizację społeczną osób bezdomnych, a cel strategiczny – reintegrację osób bezdomnych ze środowiskiem. Wskazano także cele szczegółowe: 1. Rozwiązywanie indywidualnych problemów, które stały się przyczyną powstawania bezdomności. 2. Uzyskanie prawa przez osoby bezdomne do lokali mieszkalnych. 3. Nabycie przez osoby bezdomne umiejętności społecznych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania w środowisku. 4. Odtworzenie, w możliwym zakresie, zerwanych więzi rodzinnych. Wymieniono trzy elementy systemu pomocy osobom bezdomnym: jeden to Sekcja ds. Osób Bezdomnych, drugi to trójstopniowy program wychodzenia z bezdomności a trzeci: Wspieranie osób/rodzin po ich powrocie do środowiska, monitorowanie ich funkcjonowania aż do czasu uzyskania pełnej lub częściowej samodzielności. Wśród działań Sekcji wymieniono regularne akcje informacyjne i działania interwencyjne w skupiskach osób bezdomnych, przebywających poza ośrodkami wsparcia; intensywną pracę socjalną z osobami deklarującymi gotowość do współpracy w zakresie rozwiązywania ich

indywidualnych problemów, w szczególności w zakresie uzyskania prawa do lokali mieszkalnych, oraz pomoc materialną. Trójstopniowy program wychodzenia z bezdomności obejmuje: 1) I etap – zapewnienie schronienia i innych potrzeb na elementarnym poziomie w Noclegowni lub Schronisku. 2) II etap – zapewnienie całodobowego schronienia typu hotelowego w Hotelu Pomocy Społecznej lub Domu Noclegowym osobom gotowym do współpracy w rozwiązywaniu swoich problemów oraz osobom chorym i niepełnosprawnym. Intensywna praca socjalna mająca na celu pomoc w rozwiązywaniu najpoważniejszych problemów życiowych, w nabywaniu różnych umiejętności życiowych i społecznych koniecznych do samodzielnego funkcjonowania. 3) III etap – mieszkania rówieśnicze jako miejsce sprawdzenia nabytych umiejętności i przygotowania się do pełnej samodzielności. Warto zauważyć, że w Strategii rozwiązywania problemów społecznych bezdomność pojawia się raz jeszcze: w rozdziale poświęconym pomocy w utrzymaniu mieszkania. Jako problem wskazano tutaj występowanie zaległości w opłatach mieszkaniowych, a celem strategicznym jest zapobieganie eksmisjom i bezdomności. Przyjęte cele szczegółowe to: 1. Pomoc osobom, rodzinom najuboższym w przezwyciężeniu jej trudnej sytuacji życiowej w związku z powstałym zadłużeniem za używanie lokali mieszkalnych. 2. Utrzymanie rodzin w środowisku ich zamieszkania. 3. Zapobieganie bezdomności, której konsekwencją bywa najczęściej rozpad więzi rodzinnej oraz pogłębianie się patologii społecznej. 4. Wzrost poczucia bezpieczeństwa rodziny. Wymieniono dwie formy realizacji pomocy: pracę socjalną oraz lokalny program pomocy społecznej przeznaczony dla mieszkańców Katowic, w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej jaką jest utrzymanie mieszkania. Wskazano, że socjalna pomaga rozwiązywać problem mieszkaniowy poprzez: 1. pomoc w uzyskaniu dodatku mieszkaniowego, 2. trening umiejętności społecznych dotyczących regularnego uiszczania opłat mieszkaniowych, 3. wsparcie osób wymagających szczególnej opieki w regulowaniu opłat mieszkaniowych, 4. wnioskowanie do administratorów mieszkań o umorzenie części lub całości zadłużeń w wydatkach mieszkaniowych, w szczególności odsetek od zaległości,\ 5. pomoc w uregulowaniu stanu prawnego lokalu -uzyskanie tytułu prawnego, inicjowanie powstawania grup samopomocowych dotyczących rozwiązywania problemu mieszkaniowego. Ze Sprawozdania MOPS za 2010 rok wynika, że Sekcja ds. Osób Bezdomnych prowadziła regularne akcje informacyjne i działania interwencyjne w skupiskach osób bezdomnych, przebywających poza ośrodkami wsparcia. Pracownicy socjalni przeprowadzili 318 wizyt i interwencji w różnych skupiskach osób bezdomnych. W ramach Sekcji prowadzono pracę socjalną z osobami deklarującymi gotowość do współpracy w zakresie rozwiązywania swoich

problemów, w szczególności opracowywano wraz z osobami bezdomnymi indywidualne programy wychodzenia z bezdomności oraz przyznano pomoc zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. W okresie I-XII 2010 r. objęto tego rodzaju pomocą 493 osób i rodzin. W Raporcie o stanie miasta jest także mowa o reintegracji osób bezdomnych, która jest tu rozumiana jako działania kierowane do osób przebywających w miejscach niemieszkalnych i zagrożonych bezdomnością. Z Raportu wynika, że pracownicy Sekcji ds. bezdomnych prowadzą akcje informacyjne i działania interwencyjne w skupiskach osób bezdomnych przebywających poza ośrodkami wsparcia, a także pracę socjalną kierowaną do osób deklarujących gotowość w zakresie rozwiązywania swoich problemów, w szczególności uzyskania prawa do lokali mieszkalnych. d) konkretne formy działań z bezdomnymi (zaznaczmy nawet jeśli są wymienione) Na terenie Partnerstwa działają następujące placówki świadczące wskazaną pomoc osobom bezdomnym (kolejność przypadkowa): 11. Ogrzewalnia prowadzona przez Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta, dysponuje 35 miejscami. 12. Ogrzewalnia prowadzona przez Górnośląskie Towarzystwo Charytatywne dysponuje 25 miejscami. 13. Dom Noclegowy, ul. Krakowska 138 14. Dom Noclegowy, ul. Dębowa 23. 15. Hotel Pomocy Społecznej ul. Orkana 7a, przeznaczony jest dla kobiet, kobiet z dziećmi i rodzin, ofiar klęsk żywiołowych lub ekologicznych oraz przypadków losowych oczekującym na przyznanie mieszkań zastępczych lub wyremontowanie dotychczas zajmowanych lokali. 16. Mieszkania readaptacyjne:  ul. I Maja 18/5 (mieszkanie dla kobiet i kobiet z dziećmi)  ul. Lubeckiego 3/3 (mieszkanie dla kobiet i kobiet z dziećmi)  ul. Hetmańska 22/15 (mieszkanie dla mężczyzn) W 2010 roku zapewniono także miejsca noclegowe osobom bezdomnym w Ośrodku Św. Jacka przy Caritas Archidiecezji Katowickiej, ul. Dębowa 23, w którym liczba miejsc noclegowych wynosi 50. W okresie I-XII 2010 r. skorzystało z usług 74 osoby. Pobyt w placówkach pomocy doraźnej obejmuje: - zapewnienie schronienia osobom bezdomnym w postaci miejsca leżącego lub siedzącego w ogrzewanym pomieszczeniu, w godzinach nocnych, przez 7 dni w tygodniu, - możliwość dokonywania zabiegów higienicznych, - możliwość wymiany odzieży. Prowadzona jest także pomoc w formie wydawania posiłków. Pomoc w postaci jednego gorącego posiłku dziennie może otrzymać (na podstawie skierowania otrzymanego od

pracownika socjalnego lub doraźnie bez skierowania) osoba lub rodzina, która nie może go sobie zapewnić własnym staraniem. Placówki wydające gorące posiłki:  Górnośląskie Towarzystwo Charytatywne, ul. Jagiellońska 19;  Rzymsko-Katolicka Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP, Pl. Szramka 1;  Rzymsko-Katolicka Parafia Św. Anny, Pl. Wyzwolenia 21;  Zgromadzenie Sióstr Św. Elżbiety, ul. Warszawska 52. Na terenie miasta można otrzymać używaną odzież, punkty prowadzące taką działalność to:  Punkt Charytatywny przy Parafii Św. Apostołów Piotra i Pawła, ul. Mikołowska 32;  Polski Komitet Pomocy Społecznej ul. Kozielska 4;  Parafia Najświętszego Serca Jezusa ul. Oblatów 12;  Parafia Ewangelicko-Augsburska ul. Warszawska 18;  Chrześcijańska Organizacja Charytatywna „TABITA” ul. Gliwicka 87. W ramach zapewnienia usług higienicznych można na skorzystać z kąpieli, którą zapewniają placówki:  Łaźnia dla bezdomnych przy ul. Krakowskiej 138;  Ogrzewalnia dla bezdomnych Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta ul. Sądowa 1;  Ogrzewalnia Górnośląskiego Towarzystwa Charytatywnego ul. Sienkiewicza 23 (dla osób korzystających ze schronienia w ogrzewalni). Informacje o działaniach „akcyjnych” kierowanych do osób bezdomnych można także znaleźć w Sprawozdaniu z realizacji planu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Wśród dofinansowanych działań realizowanych na rzecz tej grupy społecznej znalazły się (poza wymienionymi powyżej): - streetworking, - Drużyna Piłkarska Osób Bezdomnych, - Spartakiada osób bezdomnych. e) finanse Ze sprawozdania MOPS wynika, że: - koszt prowadzonej pracy socjalnej w 2010 r. wyniósł 205 483, 76 zł. - roczny koszt utrzymania Domu Noclegowego wyniósł 667 123,33 zł. (koszt osobodnia w Domu Noclegowym wyniósł 22,36). - koszt noclegów w Ośrodku Św. Jacka przy Caritas Archidiecezji Katowickiej wyniósł 296 231,09 zł (koszt osobodnia to 18 zł). - Roczny koszt utrzymania Hotelu Pomocy Społecznej wyniósł : 656 578,54 zł (koszt osobodnia to 18,48 zł). - koszt osobodnia w mieszkaniu readaptacyjnym dla kobiet wyniósł 18, 48 zł, a w mieszkaniu dla mężczyzn 22, 36 zł.

- realizowano program polityki prorodzinnej oraz profilaktyki uzależnień w zakresie pomocy osobom bezdomnym na który przeznaczono łącznie 1 825 416,72 zł (skorzystało z niego 656 osób a średni miesięczny koszt programu na osobę wyniósł 231,89). Ze statystyki gromadzonej przez MOPS wynika, że w ramach świadczeń wypłacono osobom bezdomnym: - 493 906 zł zasiłków stałych, - 323 733 zł zasiłków okresowych, - 74 884 zł zasiłków celowych, - na kwotę 110 887 zł sfinansowano usługi opiekuńcze, - 19 298 zł przeznaczono na pokrycie kosztów pogrzebów. Z kwestionariusza wypełnianego na potrzeby niniejszego opracowania przez MOPS wynika, że na pomoc kierowaną do osób bezdomnych przeznaczono środki w kwocie: -323 723 zł na zasiłki okresowe; - 2 160 975 zł na schronienie; - 6 425 205 zł na posiłki, - 428 zł na zasiłki na świadczenia zdrowotne, - 83 670 na bilet kredytowany, - 19 298 na sprawienie pogrzebu, - 74 884 na zasiłki celowe.

5. POSTRZEGANIE BEZDOMNOŚCI JAKO LOKALNEGO PROBLEMU SPOŁECZNEGO Z PERSPEKTYWY KLUCZOWYCH INFORMATORÓW (IDI) a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gmin/y oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit, Wśród lokalnych problemów społecznych, które dostrzegają respondenci największy zasięg ma niepełnosprawność. Inne wymieniane problemy społeczne to: przestępczość, starzenie się społeczeństwa, problemy dzieci i młodzieży, problemy rodziny, żebractwo, problemy budownictwa socjalnego, złe zarządzanie miastem/gminą, brak lokali do prowadzenia działalności przez organizacje pozarządowe, niski poziom rozwoju wolontariatu. Spośród 7 respondentów, aż 3 osoby zdecydowanie odmówiły odpowiedzi na to pytanie, uzasadniając to w ten sposób, że chcą rozmawiać wyłącznie na temat bezdomności, „swojej działki”, obszaru, w którym pracują i na którym najlepiej się znają. Stanowiska respondentów były bardzo zbieżne w ocenie rangi bezdomności: zdaniem respondentów bezdomności na tle innych problemów społecznych gminy przypisywana jest niska ranga. Jako przejawy tego niedoszacowania znaczenia rangi bezdomności respondenci wskazywali: niskie zainteresowania społeczności lokalnej (mieszkańców Katowic) problemem bezdomności, niewielka gotowość do udzielania wsparcia finansowego na działalność organizacji pozarządowych przez indywidualne osoby (na przykład słaba skuteczność zbiórek publicznych, niewielkie datki do puszek) oraz niedoinwestowanie

działań na rzecz rozwiązywania tego problemu przez jednostki samorządu i administracji publicznej, niewłaściwą dystrybucję budżetu gminy i województwa. Również lokalne elity nie obdarzają tego problemu zbyt dużym zainteresowaniem i ich zaangażowanie okazuje się raczej niewielkie. Wśród elit respondenci wymieniali lokalnych polityków, prezydenta miasta, media lokalne, artystów oraz Kościół katolicki i organizacje kościelne. Najgorzej oceniano zaangażowanie lokalnych polityków i artystów. Oceniając ich postawę respondenci akcentowali obojętność i niechęć do problemu. Niektórzy respondenci (2) wskazało na próby promocji lokalnych polityków poprzez działania charytatywne na rzecz bezdomnych. Te próby również zostały bardzo krytycznie przyjęte. Zdanie były podzielone w odniesieniu do lokalnych i regionalnych mediów: Radia Katowice, Telewizji Polskiej Katowice i Dziennika Zachodniego oraz mediów ogólnokrajowych posiadających lokalne agendy w Katowicach (Gazeta Wyborcza) oraz innych mediów (Fakty i Mity). Niektórzy respondenci próbowali współpracować z mediami i w zależności od wyników tej współpracy generalizowali swoje opinie na cały sektor mediów. Udzielanie czasu antenowego, przychylne artykuły w prasie skutkowały pozytywnymi opiniami na temat postawy mediów, choć ubolewano, że wciąż problemowi bezdomności poświęca się za mało uwagi. Krytycy podkreślali, że media koncentrują swoją uwagę na sensacyjnych wydarzeniach, natomiast nie promują tego co jest dobre, pomijają pozytywne wzorce, nie uwrażliwiają społeczeństwa na problem. Jeden z respondentów, z rozgoryczeniem, przytaczał sytuację, kiedy to próbował zainteresować dziennikarza TV Katowice tym, że do stołówki dla ubogich i bezdomnych pewnego dnia przyszło szczególnie dużo ludzi potrzebujących. Uważał, że telewizja mogłaby sfilmować stojących w długiej kolejce ubogich i pokazać to społeczeństwu. Dziennikarz jednak nie rozumiał potrzeby filmowania kolejki, dziwił się temu, że ma to robić, skoro w kolejce nie doszło do żadnych incydentów, na przykład pobicia się o posiłek. Pozytywne opinie o lokalnych mediach miały te instytucje, które współpracowały w ramach programu „Pomagam mądrze”. Program ten obejmował akcję informowania jak pomagać, a jak nie pomagać (na przykład nie dawać żebrzącym pieniędzy), jakie instytucje w Katowicach zajmują się pomocą takim osobom, co należy zrobić w sytuacji zagrożenia z udziałem osoby bezdomnej, w sytuacji zagrożenia przemocą itd. W ramach tego programu w mediach ukazywały się audycje i artykuły informacyjne, prowadzono wywiady z przedstawicielami instytucji świadczących pomoc. Zupełną obojętnością cechują się lokalni artyści. Jeden z respondentów przywoływał przykłady artystów i sławnych osobistości zaangażowanych w działalność charytatywną (np. Anny Dymnej w Krakowie) i ubolewał nad brakiem takich postaw wśród Katowickich celebrytów. Kościół katolicki i organizacje kościelne traktowane są z szacunkiem i respektem, jednak podkreślana jest ich izolacyjna postawa. Domy zakonne oraz Caritas niechętnie wiążą się współpracą z lokalnymi instytucjami, kierują się własną polityką. Jednocześnie podkreśla się, że działalność Kościoła i organizacji kościelnych jest wysoko sprofesjonalizowana, ofiarna i intensywna. Nieliczne krytyczne uwagi pojawiły się pod adresem Caritasu, ale nie dotyczyły jakości usług (podkreślano wielokrotnie, że to organizacja działająca na najwyższym europejskim poziomie) lecz sposobu funkcjonowania i stosunku do organizacji niekościelnych (niechęć do wchodzenia w nieformalne układy, kierowanie się bilansem

rentowności w świadczeniu usług – Caritas wycofał się z prowadzenia kuchni dla ubogich, gdyż jego zdaniem dotacje z miasta były niewystarczające). „Różne są problemy wiadomo, pierwszy który mi się nasuwa to brak lokali na działalność organizacji pozarządowych albo większych lokali. Na przykład TPBA robią dobrą robotę a nie mają gdzie. Większe problemy społeczne nie nasuwają mi się. Nasz Wydział zajmuje się współpracą z organizacjami pozarządowymi ale też problem dzieci, zdrowia wolontariatu. Teraz naszym problemem jest też żebractwo mieliśmy taki problem pomagam mądrze stretworkerzy rozmawiali z tymi ludźmi żebrzącymi gdzie można skorzystać z pomocy.” „Nie ma najważniejszych [problemów], każdy z nich jest ważny, może inna jest specyfika na pewno inaczej się pracuje ale każdy z nich jest ważny.” „Nie chcę mówić, które są najważniejsze. Tylko chcę mówić ze swojej działki z bezdomności. Nie wiem jakie są największe problemy w gminie czy mieście. Ale z bezdomnymi jest coraz trudniej bo ich zdrowie znacznie się pogorszyło. Liczba też rośnie.” b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie/ach zdaniem respondentów (także u ujęciu dynamicznym) Według przytaczanych przez respondentów danych, liczba osób bezdomnych na terenie gminy Katowice waha się od 0,5 tys. do 2,5 tys. osób. W ocenie skali zjawiska organizacje powołują się na dane pochodzące z Narodowego Spisu Powszechnego, dane z „nocy liczenia bezdomnych” w Katowicach oraz własne obserwacje. Według Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej liczba osób bezdomnych to 493 osoby (dane za 2010 r.) natomiast według Górnośląskiego Towarzystwa Charytatywnego liczba ta sięga 2,5 tys. osób. Różnice te wynikają – moim zdaniem - głównie z tego, że MOPS posługuje się danymi dotyczącymi „rejestrowanej bezdomności”, czyli osób, które korzystają z pomocy lub przebywają w miejscach niemieszkalnych (kanałach, altankach, ogródkach działkowych, laskach i parkach, dworcach) i zostały zliczone przez rachmistrzów w ramach spisów. Dane nie obejmują natomiast „ukrytej bezdomności” – osób nie posiadających stałego miejsca pobytu pomieszkujących u znajomych, rodziny lub w mieszkaniach substandardowych (pozbawionych mediów, niezabezpieczonych, nieogrzewanych) i osób bezpośrednio zagrożonych eksmisją z powodu na przykład zadłużeń czynszowych. Osoby takie uchodzą w społecznej świadomości za „ubogich” a nie bezdomnych, korzystają z różnych form pomocy (takie jak darmowe posiłki, zasiłki, wydawanie odzieży i żywności itp.), jednak nie figurują w ewidencji bezdomności. Dodatkowo, MOPS rejestruje tylko „miejscowych” bezdomnych, czyli osoby, których ostatnim miejscem zamieszkania były Katowice, natomiast nie uwzględnia osób migrujących z innych gmin i województw.

c) charakter bezdomności i –ewentualnie –dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie/ach, Dynamika bezdomności to przede wszystkim zjawisko starzenia się populacji. Nadreprezentacja wśród populacji bezdomnych osób po 60. roku życia wiąże się z innym poważnym problemem tej grupy – chorobami i niepełnosprawnością. To najbardziej alarmujący problem, na który zwracali uwagę jednogłośnie wszyscy respondenci. Dodatkowe zjawiska związane z dynamiką w tej grupie to wzrost liczby bezdomnej młodzieży (nastolatków i osób przed 25. r. ż.). W związku z tymi procesami najpoważniejszą potrzebą osób bezdomnych staje się dostęp do opieki zdrowotnej, porad lekarskich, usług opiekuńczo-pielęgnacynych i lekarstw. Organizacje pracujące z bezdomnymi uskarżają się natomiast na brak wsparcia w tym zakresie, niedostateczną współpracę z instytucjami opieki zdrowotnej, chaotyczność i przypadkowość działań. „Trzeba pamiętać że 20 lat transformacji zrobiło swoje to są osoby które w latach 90 utraciły lokale i teraz są coraz starsze i nie dają rady fizycznie, na pewno dużym problemem jest alkohol który niszczy zdrowie, poza tym jest dużo osób po 60 – 70 tce i z racji wieku choroby są coraz częstsze.” „To są ludzie chorzy, jak im da się coś do roboty, to oni nie potrafią. W Cieszynie była taka fabryka świeczników i oni produkowali te świeczniki, ale nikt tego nie kupował. To jest depresja, alkoholizm i F16, oni piją strasznie.” „Polska nie jest krajem dla tych ludzi. Urząd mówi niech pracują a oni nie potrafią.” „Od 4 lat nie widzę różnicy, jeśli chodzi o pory roku. 12 miesięcy w roku jest taki sam stan i od 2 lat się bezdomność powiększa.” „Te osoby jak koczują, wielu z nich używa alkoholu niespożywczego, ten człowiek nie potrzebuje lekarza, jest na rauszu, ale jak przychodzi wiek, przychodzi do punktu i szybko umierają. Miałem kilka przykładów wzywania pogotowia, ale on, czy ona pogotowia nie chce ale są wycieńczeni, sami nie potrafią zdecydować, wstydzą się, bo są brudni, wszy na głowie chodzą, ale my na to nie patrzymy, my idziemy do ludzi. /…/ powinno być tak, że można jakoś przymusić, nakłonić, jedna druga noc i zamarznie, a jakby był przepis, to można by uratować, policjant by przywiózł, ale jest to traktowane, jako użycie siły, i znam przykłady, że policjanci uratowali komuś życie, a potem byli zawieszeni.” „Zmienia się układ sił i wieku bezdomnych – pojawia się mnóstwo osób starszych mocno schorowanych z dysfunkcjami a wśród kobiet – bardzo młode dziewczęta, 18 – 19 lat, poniżej nie przyjmujemy; takie dziewczyny mają 2-3 dzieci i już się borykają z bezdomnością”

„Bezdomność zawsze była jest i pewnie będzie zawsze. Są to takie osoby, które są w naszych domach noclegowych, ogrzewalniach, które nie mają ochoty tam pójść zajmują pomieszczenia niemieszkalne, pustostany, parki w lecie, kanały, laski, gdzie budują sobie szałasy. Zmienia się wiek osób bezdomnych widzimy, że osoby bezdomne, jakby pojawiają się na stałe w systemie, kiedy ich stan zdrowia jest bardzo poważny i wymagają opieki na stałe.” „Bezdomność jest stara jak świat, można ograniczać, ale nie zapobiegać, ale tego nie robimy i to jest duża bolączka ale to jest tak duże przedsięwzięcie, do tego trzeba zaangażowania wszystkich, nie tylko organizacji zajmujących się bezdomnością, ale całego sektora budownictwa, spółdzielni mieszkaniowych ośrodków pomocy organizacji pozarządowych żeby wyławiać tych ludzi. Bezdomność kojarzy się z brakiem pieniędzy, a to nie prawda, ale wielu bezdomnych mogłoby bezdomności uniknąć czy z niej wyjść gdyby nie alkohol. To jest zawsze pytanie, co było pierwsze, bezdomność czy alkohol, ale to zawsze jest jakiś dramat i trzeba nad tym człowiekiem się nieźle pochylić, nie ma gotowych recept.” d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności. Według opinii respondentów, dla społeczności lokalnej Katowic, bezdomność jest problemem nie tyle ważnym, co uciążliwym. Wciąż aktualne są negatywne stereotypy: bezdomności z wyboru, niskiej wartości społecznej takich osób, agresywności, brudu. Osoby bezdomne jako grupa społeczna postrzegani są przez pryzmat bezdomnych żebrzących, zaniedbanych higienicznie. Stąd mieszkańcy najchętniej odsunęliby się jak najdalej od osób i ich problemu. Wyjątkiem są bezdomne kobiety i ich dzieci, które postrzegane są z mniejszą niechęcią, czasem z litością. Jednak odbiór na tym poziomie jest szczególnym problemem w sytuacji bezdomności dziecięcej – społeczność szkolna i grupy rówieśniczej to często społeczność izolująca, wykluczająca. Owocem tego jest agresja, konflikty i fobie szkolne, słabe wyniki w nauce dzieci rodzin zamieszkujących w placówkach dla osób bezdomnych, deficyty rozwojowe. Ten problem może powodować inny: dziedziczenie bezdomności, dziedziczenie społecznego niedostosowania. Najczęstsze pozytywne reakcje na problem bezdomności to chęć niesienia pomocy materialnej. Największa pomoc świadczona przez mieszkańców to przekazywanie odzieży, jedzenia oraz innych przedmiotów (do pielęgnacji dzieci, wyposażenia domowego), datki pieniężne. Problemem jest deficyt wolontariatu. „Najlepiej to tych ludzi pozabijać – takie wypowiedzi ja słyszę od ludzi w Katowicach. Po wojnie tu ludzi się najechało obcych, tu nie ma tradycji. Wieczorem na ulicach pustki, nigdzie nikogo. Przy knajpach tylko trochę ludzi.” „Może inaczej to wygląda w przypadku mężczyzn, ale bezdomne kobiety i z dziećmi – my się spotykamy z zaangażowaniem i zrozumieniem i pomocą ze strony różnych osób.

Ciągle ktoś przynosi odzież, zabawki dla dzieci i czasem oferty żywieniowe i nie zdarza się jeśli występujemy z prośbą o pomoc i jak organizujemy święta to nigdy nie ma barier, że nie chcą ludzie pomagać bezdomnym. To jest fajne, ale nie będę też ukrywać, moja placówka znajduje się w dobrej dzielnicy „Początki tutaj mieliśmy ciężkie, kto przechodził to wyzwiska i krzyki i od darmozjadów. Dziś społeczeństwo inaczej patrzy. Większość ma wizerunek, że bezdomny to pijak i brudas, a to nie jest prawda.” „Dzieci w szkołach mają problem, są stygmatyzowane, nasze dzieci czasem napotykają na różne komentarze, nauczyciele nie zawsze są w stanie to załagodzić, mieliśmy przypadki fobii szkolnych to się potem nakręca, dzieci broniąc się reagują agresją, a potem jest, że ten z MOPSu jest niegrzeczny więc trzeba też z dziećmi popracować.”

6. OCENA SYSTEMU WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH NA TERENIE PARTNERSTWA LOKALNEGO (IDI Z OSOBAMI KLUCZOWYMI) a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności Respondenci mieli trudności w sformułowaniu czym jest prewencja bezdomności i co można zrobić, aby bezdomności zapobiegać. Akcentowali przy tym złożoność problemu, czym uzasadniali trudność lub wręcz niemożliwość podejmowania działań w tym zakresie. Kolejną przyczyną deficytu pomocy o charakterze prewencji były względy organizacyjne i kompetencyjne. Indagowani nie potrafili wskazać kto i w jaki sposób powinien być odpowiedzialny za prewencję. Dlatego jedyną formę działań prewencyjnych wdraża MOPS. Prewencja w podejściu tej instytucji jest związana przede wszystkim z zadłużeniem (eksmisja za długi, zajęcia komornicze). Stosowane narzędzia pracy w tym zakresie to dopłaty do rachunków, udzielanie porad prawnych oraz pomoc w pisaniu wniosków o rozłożenie długów na raty lub częściowe ich umorzenie. Prewencja jest tak słabo zaawansowana, że ocenienie jej skuteczności i efektywności nie jest możliwe. „Prewencja wygląda paskudnie, kiepsko, może ja powinienem weryfikować, jaki procent ludzi jest zagrożony, ale tez nie jest to do końca robota dla nas, bo nasza praca się koncentruje na interwencji. /…/ Mamy stretworking, mamy 3 razy w tygodniu wyjście w teren, ale też mamy mnóstwo obowiązków związanych z administracją” „My bardziej zajmujemy się pomaganiem niż zapobieganiem, czasem pracownik socjalny może zauważyć że coś się dzieje złego w rodzinie że jest przemoc to pomoc materialna zostanie przyznana.”

„Nie sądzę żeby można było w 100% zapobiegać, można prowadzić profilaktykę, oddłużać mieszkania i próbować jakieś programy, ale to są różne poważne problemy.”

b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej Pomoc doraźna w Katowicach świadczona jest na dość wysokim poziomie. Wszyscy respondenci podkreślali, że nikt z potrzebujących nie odchodzi bez wsparcia. W Katowicach funkcjonuje trójstopniowy system wychodzenia z bezdomności. Stadia składające się na system to: pomoc doraźna osobie bezdomnej na ulicy (posiłek, higiena – łaźnie dla bezdomnych); pomoc w noclegowniach i mieszkaniach readaptacyjnych (schronienie, praca terapeutyczna i współpraca z pracownikiem socjalnym); usamodzielnienie (otrzymanie mieszkania socjalnego). Osoby zgłaszające się po posiłki otrzymują przeważnie zupę, wydawany jest też suchy prowiant (pieczywo, konserwy), obiady są ciepłe, spełniają wymagane normy nałożone przez SANEPID. Problemem są długie kolejki (czasem kilkugodzinne). Od osoby bezdomnej ubiegającej się o miejsce w noclegowni wymaga się spełnienia kilku warunków. Jest to przede wszystkim trzeźwość i przestrzeganie higieny w czasie pobytu. Ponadto, mieszkańcy noclegowni zobowiązani są do przestrzegania innych zobowiązań regulaminowych, na przykład prac na rzecz domu (porządki), uczęszczanie na zajęcia z terapeutami, jeśli pozwala na to stan zdrowia – kontakt z urzędem pracy i ubieganie się o pracę. Pobyt w noclegowniach i schroniskach często wiąże się z podpisaniem indywidualnego kontraktu na wyjście z bezdomności. Jest to narzędzie w pracy socjalnej, w którym osoba poddana opiece ustala indywidualne cele, sposób i termin ich realizacji oraz otrzymuje zapewnienie wsparcia instytucji w zakresie realizacji tych celów. Zawarcie kontraktu jest korzystne dla instytucji sprawującej opiekę – kontrakt jest punktowany przez urzędy finansujące działalność placówki. Dotkliwym problemem wszystkich placówek jest przepełnienie oraz niedobory kadrowe. Osoby w noclegowniach umieszczane są na korytarzach i świetlicach, co z kolei jest utrudnieniem w utrzymaniu spokoju i ładu w miejscu pobytu, wzrostem zagrożenia epidemiologicznego, pożarowego oraz agresją i konfliktami. Ponadto, noclegownie przeznaczając świetlice na miejsca do spania pozbawiają się pomieszczeń do prowadzenia terapii i rehabilitacji. Niedobory kadrowe stają się wyjątkowo problematyczne nocami, kiedy zazwyczaj tylko jedna osoba pełni dyżur w placówce. Wiąże się to z różnymi niebezpieczeństwami, zwłaszcza w przypadku poważnych konfliktów, zaburzeń psychicznych u podopiecznych, wypadków lub nagłych zachorowań. Brak dodatkowej osoby dyżurnej może skutkować ryzykiem poważnego urazu lub nawet śmierci (w wyniku wypadku lub nagłego, ciężkiego zachorowania). Wszystkie placówki noclegowe borykają się z problemem opieki nad osobami chorymi i niepełnosprawnymi. Bezdomni na wózkach inwalidzkich mają ograniczone możliwości korzystania z pomocy. Stołówka w jednej z placówek nie jest wyposażona w podjazd i odpowiednio szerokie drzwi (na przebudowę nie zgodził się dzierżawca – gmina Katowice),

domy noclegowe są za ciasne aby osoby na wózkach mogły się po nich poruszać. Osoby bezdomne cierpiące na schorzenia i wymagające stałej opieki medycznej są jej pozbawione lub jest ona świadczona w ograniczonym zakresie. Noclegownie nie dysponują personelem medycznym, co staje się poważnym problemem w sytuacji, gdy osoba bezdomna wymaga zastrzyków, kroplówek, częstej zmiany opatrunków. Osobnym zagadnieniem jest pomoc osobom bezdomnym z chorobami psychicznymi. Osoby te pozbawione właściwej opieki i terapii mogą stanowić poważne zagrożenie dla siebie lub innych osób przebywających w ich otoczeniu. Współpraca ze szpitalami i placówkami opieli i leczenia jest utrudniona. Placówki opiekuńcze są przepełnione, szpitale dążą do skrócenia pobytu osób bezdomnych na swoich oddziałach i jak najszybszego odesłania ich do noclegowni. Nie ma wspólnego systemu wsparcia i opieki ze strony placówki dla bezdomnych i placówki opiekuńczo-leczniczej. Czas oczekiwania na miejsce w placówce opiekuńczo-leczniczej jest długi, nawet kilkuletni. Ostatnim ogniwem pomocy doraźnej – nakładającym się na działania integracyjne – jest mieszkanie readaptacyjne lub przyznanie lokalu mieszkalnego. Osoby przygotowane do otrzymania miejsca w takim lokalu mogą dodatkowo liczyć na jednorazowe wsparcie celowe na wyposażenie (około 1500 zł). Zwłaszcza na tym etapie okazuje się dotkliwym problemem brak asystenta wspierającego osobę bezdomną w procesie usamodzielnienia. Skuteczność i efektywność pomocy doraźnej jest oceniana bardzo dobrze (zwłaszcza przez urzędy i MOPS) natomiast dość dobrze przez organizacje pozarządowe i tych pracowników MOPS, którzy mają bezpośrednią styczność z placówkami pomocy oraz samymi bezdomnymi. „Te osoby mają dobrze rozwinięty system pomocy doraźnej, ale chodzi przede wszystkim o schronienie. Też problemem są też miejsca dla osób obłożnie chorych, zakłady opiekuńczo lecznicze zakłady pielęgnacyjne: jest ich za mało, za długo się czeka.” „Wszelkie miejsca dziennej opieki to są dobrze rozwinięte, ale brak schronienia w takich specjalnych przypadkach.” „Chciałbym żeby poszerzono bazę pomocy doraźnej w zakresie całodobowej opieki dla osób ze złym stanem zdrowia, bo to poważny bardzo problem.” „Ja nie lubię mówić o czymś, co się nie dzieje w mojej placówce. Jak mam tu przyjąć na przykład niepełnosprawnych/…/ A my nie mamy warunków, żeby udzielić pomocy medycznej, a oni się starzeją i to jest taka męczarnia, nie mamy opatrunków, u mnie nie ma miejsca dla człowieka na wózku, gdzie? Standardy coraz wyższe, wymogi a warunków nie ma!” „W takim mieście i my staraliśmy się poszerzyć ich ofertę, żeby wyjść poza tą interwencję, posiłek i nocleg. Wciągamy ich w takie akcje jak „Pomagam mądrze” żeby ten projekt dla żebraków i jakoś podnoszą swoją ofertę i wprzęgamy ich w przedsięwzięcia. Idzie to powoli, bo to nie jest dofinansowane i one też biorą pod uwagę

swoje możliwości i zasoby. I to też nie jest zawsze tak, że oni są w stanie się za wszystko to zabrać i dać radę.” „Dla mnie największym problemem są osoby chore, nie mamy tu personelu medycznego i nie potrafimy im skutecznie i bezpiecznie pomóc.” „Przychodzi osoba ma dach nad głową, normalną ubikację, ma co zjeść, pracujemy. Pomagamy wyrabiać dokumenty, załatwić emeryturę, archiwa, zakłady pracy. Ci nasi ludzie to są dla mnie dzieci, nawet starsi ode mnie, oni są niezaradni w życiu, w grupie oni są fajni, ale trzeba im wszystko powiedzieć, palcem pokazać i jak im nie powiem, to nic nie zrobią, bo nie wiedzą jak i my musimy kierować, pomagać, żeby się czuł potrzebny.” „Widzimy ogrom tego, co robimy. Wczoraj nam bezdomni wybili dwie szyby, to będzie kosztowało 200 złotych. Nie ma gorszej pracy niż to, co tutaj się dzieje. Nic trudniejszego. Od higieny. W stołówce mamy tak zwanych VIP-ów – to są ludzie, co cuchną, nie możemy im odmówić, więc siadają osobno, bo inaczej się nie da.” „Przychodzi do nas superwizor raz na dwa miesiące. Superwizja dotyczy pracowników socjalnych, ja też kilka razy miałem przyjemność się superwizjowac i to dotyczy pracy socjalnej i kwestii merytorycznych w pracy socjalnej. c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej Integracja społeczna jest rozumiana przez respondentów przede wszystkim jako wsparcie terapeutyczne: psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego; wsparcie w usamodzielnieniu mieszkaniowym (w mieszkaniu readaptacyjnym lub lokalu socjalnym). Dwie organizacje podały też jako przykład wsparcia reintegracji wolontariat bezdomnych oraz jedna – sport (prowadzenie drużyny piłkarskiej złożonej z bezdomnych zawodników). Skuteczność reintegracji oceniana jest na średnim poziomie. Przyczyną obniżenia oceny jest przede wszystkim duże ryzyko powrotu do bezdomności osoby skierowanej do mieszkania readaptacyjnego lub socjalnego. Ryzyko to zmniejszone jest w sytuacji, gdy osoba bezdomna uzyskuje wsparcie w postaci bliskich relacji rodzinnych (założenie nowej rodziny lub powrót do rodziny, posiadanie dziecka, znalezienie partnera/ partnerki) lub w przypadku osób, które doświadczyły krótkotrwałej bezdomności (górna granica podana przez jednego z respondentów to 3 lata). Ryzyko wystąpienia zjawiska „drzwi obrotowych” maleje również wtedy, gdy osoba bezdomna okazuje się zdolna do podjęcia i utrzymania stałego zatrudnienia. Dzieje się tak w dwóch przypadkach, po pierwsze, gdy osoba ta stale pracowała, choćby w systemie prac interwencyjnych, dorywczych lub nawet „na czarno”, po drugie, gdy uczestniczyła w pracy wolontariackiej. Niezdolność do pracy jest określana przez respondentów jako podstawowy deficyt społeczny osób bezdomnych bardzo utrudniający ich reintegrację.

Rehabilitacja poprzez sport (drużyna piłkarska) ma za zadanie dostarczenie pozytywnej stymulacji (emocje rywalizacji z innymi, walki z własnym brakiem motywacji, przezwyciężanie słabości, wyraziste cele, wymierna i szybka nagroda), która powoduje wykształcenie innych pozytywnych cech pożądanych w społeczeństwie: współpraca w zespole, trzeźwość, dbanie o szeroko rozumianą higienę. Osoby z drużyny okazują się w dłuższej perspektywie lepiej przygotowane do podjęcia różnych innych – bardziej wymagających – ról społecznych. Kilku respondentów podkreślało, że cele reintegracji społecznej powinny zostać przeformułowane. Do sukcesów readaptacji społecznej powinno się w ich opinii zaliczać nie tylko usamodzielnienie we własnym mieszkaniu, ale już samą zdolność do funkcjonowania we wspólnocie mieszkaniowej. Osoba, która nie wraca ze schroniska na ulicę (na przykład w skutek nadużywania substancji psychoaktywnych) i zamieszkuje wiele lat w jednej placówce powinna być traktowana jako sukces. Respondenci opierając się na długoletnich doświadczeniach we współpracy argumentowali, że konieczna jest zmiana podejścia do reintegracji i utworzenie szczebla pośredniego pomiędzy noclegownią a własnym mieszkaniem dla osób, które „sprawdziły się” w placówce, ale wiadomo jednocześnie, że nie poradzą sobie we własnym mieszkaniu. Alternatywą dla nich mogłyby być wspólnoty mieszkaniowe (10 – 15 osobowe) przebywające w mieszkaniach nadzorowanych i wspieranych przez opiekuna-pracownika socjalnego. Tego rodzaju mieszkania bazowałyby na uzyskanym poziomie przystosowania społecznego (zdolność tworzenia pozytywnych relacji międzyludzkich, umiejętności techniczne niezbędne w trosce o mieszkanie), a jednocześnie nie generowałyby ryzyka związanego z całkowitym usamodzielnieniem (stresu związanego z przejęciem całości obowiązków na siebie, braku nadzoru i wsparcia grupy). Jeden z respondentów podkreślał, że ten model opieki okazałby się bardziej rentowny a jednocześnie bardziej przyjazny dla osób usamodzielnianych. „Jest uchwała rady miasta dotycząca preferencyjnego przyznawania mieszkań osobom bezdomnych ale tych mieszkań jest mało gmina mało tych mieszkań zyskuje i mają problem z uzyskaniem mieszkania, ale ja nie jestem przekonany że usamodzielnienie polega na uzyskaniu mieszkania, bo oni wracają, jak mam kogoś przez 3 lata w domu to ja wiem czy on się nadaje do mieszkania czy nie. Z pełną świadomością wiem czy ktoś się nadaje do mieszkania i mamy przykre doświadczenia że osoby wracają do bezdomności albo do nas albo na cmentarz. Jak to procentowo policzyć to 5% to się nadają na mieszkanie ale to są osoby krótko bezdomne, najwyżej 3 lata i koniec, a długotrwale bezdomna osoba nie powinna dostawać mieszkania.” „Ale co to jest powrót z bezdomności? /…/ Ja dzielę osoby bezdomne, którym się uda i takie, którym się w ogóle nie uda, te pierwsze idą do swoich mieszkań, te drugie do DPS, a największa grupa pewnie ze 70% to powinna mieszkać we wspólnotach, nie będą sobie radzić same. 10-15 osób we wspólnocie i jedne pamięta o czynszu, a drugi umie naprawić kran i nadzór musi nad tym być, bo inaczej sobie nie poradzą.”, „Każda osoba to sukces, ale można policzyć na palcach tych, którzy wyszli z tego.”

„Dla mnie zaszczytem jest jak osoba się usamodzielnia dostaje mieszkanko, ożeni się, ma dzieci własne i w Święta Bożego Narodzenia czy Wielkanocy oni nas odwiedzają. Dla mnie to jest cel, nie straciliśmy człowieka, jako społeczeństwo ,wrócił do społeczeństwa.” „Barierą jest to, że panowie nie chcą podjąć legalnej pracy – komornicy, alimenty. Oni pracują na czarno i tak to się odbywa i zadłużenia rosną.” d) współpraca międzyinstytucjonalna Współpraca międzyinstytucjonalna określana jest jako dobra, zwłaszcza wśród instytucji zaangażowanych w bezpośrednie działania na rzecz osób bezdomnych. Słabiej w ocenach respondentów wypada jakość współpracy z jednostkami tylko pośrednio zaangażowanych w rozwiązywanie problemu (zwłaszcza szpitalami i administracją osiedli). Bardzo dobrze oceniana jest współpraca z służbami mundurowymi – policją i strażą miejską, które wspierają patrole streetworkerów, dostarczają informacji o miejscach przebywania bezdomnych, zwłaszcza w sytuacji zagrożeń. Odbywają się nieformalne spotkania, informacje i doświadczenia są przekazywane na bieżąco. Respondenci wykorzystują nieformalne kontakty w swojej pracy, przede wszystkim w kierowaniu przepływami bezdomnych (kierowanie do odpowiedniej placówki). Wypowiedzi respondentów obrazują różnice w ocenie współpracy: z jednej strony są one pozytywne i satysfakcjonujące, a z drugiej obrazują większe oczekiwania w tym zakresie lub nawet niezadowolenie z obecnej niewystarczającej współpracy. „Współpracujemy z MOPS i ngo w zakresie pomocy bezdomnym. Nasza pomoc polega na współfinansowaniu realizacji tych zadań. „Współpraca jest dograna nie ma potrzeby wprowadzać zmian, jak trzeba coś dodatkowego to zawsze reagujemy na przykład jak jest mróz to jedziemy do tych co nie chcą przychodzić „Jest duża współpraca są spotkania narady, system jest rozbudowany wieloetapowy podzielone są zadania. Zespół doradczy jest powołany i spotykamy się raz na kwartał i przychodzą tam z urzędu miasta mops i prezydent i teraz w listopadzie mieliśmy zespół.” „Na szczęście w MOPS mamy rzeczywiście rozwiniętą sieć ośrodków wsparcia, z których można korzystać, mamy psychologów, terapię grupową, pracę ze społecznością.” „Katowice są szczęśliwym miejscem że ta współpraca że w porównaniu z innymi gminami jest na wysokim poziomie w obszarze bezdomności i to dobrze działa. Pewno

że każdy ma swoje zadanie i na swoich placówkach jest jedynie co to każdy tak powie, że trzeba poprawić współpracę ze służbą zdrowia, każdy to powie.” „Kłopot jest we współpracy z PUP. Nasi klienci wypadają z Urzędu Pracy bo odmawiają pracy, zapominają się stawić, łatwo wypadają i już nie są bezrobotni.” „Uważam, że nie zawsze pieniądze są kluczem do rozwiązania problemów społecznych, to chodzi też o pewien sposób myślenia i wykorzystywanie zasobów, które posiadamy. Nie wykorzystujemy wszystkich możliwości, jakie są w naszym mieście, organizacji i instytucji. Troszkę każdy pilnuje swojej działki, żeby było ok., ale nie ma wspólnego systemu i to nie jest tajemnica w pieniądzach.” „Znają nas, ale to są takie zalążki, każdy na swój rachunek. W urzędzie o 15. idą do domu a my jesteśmy tu do oporu, całą dobę.” „W urzędzie miasta jest taka komisja do spraw walki z bezdomności a ja jestem członkiem tej komisji –od dwóch lat nie było posiedzenia tej komisji.”

e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Zalety     Wady    

   

Duże zaangażowanie, ofiarność oddanie pracowników Wysokie kompetencje kadry (stosowanie superwizji i szkolenia) Rozwinięty system pomocy doraźnej Wysoka skuteczność działań MOPS

Deficyt prewencji, brak pomysłów na prewencję Mało innowacyjne podejście do reintegracji Standardowość, proceduralność, sztywne zasady Brak kompleksowego widzenia problemu, brak widzenia problemu w kontekście powiązań z innymi problemami i oddziaływania pośredniego na bezdomność (na przykład poprzez wielokierunkową współpracę z organizacjami z innych obszarów problemowych, zwłaszcza niepełnosprawności, problemów rodziny, przestępczości) Katastrofalny stan opieki zdrowotnej osób bezdomnych Przeciążenie placówek pomocy doraźnej (wielogodzinne kolejki po posiłki, przeludnione noclegownie) Niedobory kadr Deficyt szkoleń



Deficyt działań informacyjnych i szkoleniowych skierowanych do społeczności lokalnej

f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie Na podstawie wywiadów z osobami kluczowymi w Partnerstwie do najpilniejszych potrzeb należy zaliczyć: - utworzenie jednolitego, spójnego sytemu współpracy międzyinstytucjonalnej obejmującego działania pomocowe na rzecz osób bezdomnych; - wypracowanie systemu opieki zdrowotnej dla osób bezdomnych; - stworzenie sytemu kształcenia i podnoszenia kwalifikacji osób realizujących działania pomocowe na rzecz osób bezdomnych; - wygospodarowanie większej liczby mieszkań na potrzeby usamodzielniania osób bezdomnych i przygotowywania ich do samodzielności; - monitorowanie zjawiska bezdomności. 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne a) charakterystyka badanej grupy W badaniu wzięło udział 80 osób: 31,3% kobiet, 68,8% mężczyzn. Średni wiek badanego wynosił niecałe 47 lata, mediana równa jest 47 lat, a modalna 59 lat. Najmłodszy bezdomny w czasie badania miał 23 lat, najstarszy 79 lata. Dane te pokazują, że przebadana grupa bezdomnych składała się z osób o zróżnicowanym wieku, choć dominują starsi mężczyźni. Wszyscy badani są obywatelami Polski. Badani reprezentują zróżnicowany poziom wykształcenia: 45% zawodowe; 31,3% podstawowe; 20% średnie; 1,3% gimnazjalne; 2,5% wyższe. Średnio badani są bezdomnymi od 6 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w stanie bezdomności. Jedna osoba jest bezdomna od 36 lat. Trzy osoby są bezdomne od miesiąca. Poniższy rysunek prezentuje liczebność poszczególnych grup podzielonych ze względu na okres bycia osobą bezdomną. Szczegółowy rozkład przedstawia umieszczona pod rysunkiem tabela.

25% 20% 15% 10% 5% 0% >1

1,1-2

2,1-3

3,1-4

4,1-5

5,1-7

7,1-10 10,1-15 15,1-20 20,1-30 <30,1

Rys. 2 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności Okres pozostawania osobą bezdomną >1

20,3%

1,1-2

12,7%

2,1-3

15,2%

3,1-4

6,3%

4,1-5

6,3%

5,1-7

10,1%

7,1-10

13,9%

10,1-15

10,1%

15,1-20

1,3%

20,1-30

1,3%

<30,1

2,5%

Tabela 23 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności

Badane osoby bezdomne w przeciągu ostatniego roku najczęściej przebywały w takich miejscach jak:

Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) Inne Kątem u rodziny lub znajomych Dworzec, wagony, bocznice kolejowe

Pustostany, domy do rozbiórki Zakład penitencjarny (więzienie)

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry Klatki schodowe, strychy, piwnice

Altanki, baraki na działkach Stancje, pokoje wynajmowane

Szpital Mieszkania wspierane 0%

20%

40%

60%

80%

Rys. 3 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku

Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatniego roku? (dopuszczalna więcej niż jedna odpowiedź) Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych)

70%

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry

Stancje, pokoje wynajmowane

3,8%

Kątem u rodziny lub znajomych

17,5%

Altanki, baraki na działkach

3,8%

Mieszkania wspierane

2,5%

Pustostany, domy do rozbiórki

6,3%

100%

Szpital

2,5%

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe

6,3%

Zakład penitencjarny (więzienie)

Klatki schodowe, strychy, piwnice

3,8%

Inne

22,5%

Tabela 24 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku

Określając swoje miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku najwięcej osób (70%) wskazało schronisko, noclegownie i ogrzewalnie. Pozostałe miejsca były wskazywane rzadziej. Z miejsc, które wskazało ponad 10% badanych pojawiły się: kątem u rodziny lub znajomych oraz inne. Średnio badani przebywają na terenie gminy od 19 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania we Katowicach. Najdłużej przebywająca na terenie gminy osoba jest tam od 71 lat. Najkrócej – 1 miesiąc.

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% >1

1,1-2

2,1-3

3,1-4

4,1-8

8,1-12 12,1-20 20,1-30 <30,1

Rys. 4 Czas przebywania na terenie gminy. Rozkład liczebności poszczególnych grup ze względu na czas przebywania na terenie gminy >1

30,7%

1,1-2

9,3%

2,1-3

3,1-4

1,3%

4,1-8

5,3%

8,1-12

1,3%

12,1-20

1,3%

20,1-30

<30,1

34, 7%

Tabela 25 Czas przebywania na terenie gminy

Powyższy wykres pokazuje, że najliczniejsza grupa bezdomnych przebywa na terenie gminy od 30 i więcej lat. Większość bezdomnych posiada dzieci (72,5%). Średnia liczba dzieci, którą ma bezdomny wynosi 2,1. Większość badanych (41,3%) posiada 2 dzieci. Największą liczbę dzieci (7) posiada 1 bezdomny. Liczba dzieci

31%

37,9%

19%

10,3%

1,7%

Tabela 26 Liczba dzieci

Jedenaście osób wyjeżdżało za granice w celach zarobkowych. Biorąc pod uwagę wiek badanych oraz okres przebywania w bezdomności można wyciągnąć wniosek, że grupa bezdomnych we Katowicach w znacznej części składa się z osób, które od niedawna są pozbawione własnego miejsca zamieszkania. Nieco ponad 32% badanych jest bezdomna co najwyżej od 2 lat. Jednocześnie, większość mieszka na terenie Katowic od dawna.

b) system wsparcia w opinii osób bezdomnych Poziom obłożenia systemu wsparcia Poniższa tabela przedstawia odsetek badanych osób bezdomnych z terenu gminy Katowice, która korzystała z następujących elementów systemu wsparcia:

Schronienie (noclegownia / schronisko) Łaźnia Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Pomoc lekarska, szpitalna Wyżywienie Odzież Pomoc w znalezieniu mieszkania

Pomoc psychologiczna Indywidualny program wychodzenia z bezdomności

Pomoc w znalezieniu pracy Korzystanie z poradni uzależnieo Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking)

Nie korzystałem z żadnej Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 5 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Katowic korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko)

Korzystanie z pomocy Korzystał/ a

Nie korzystał/a

72,5% 92,5%

27,5% 7,5%

Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna? 2,9% 0%

Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 31,3% Pomoc psychologiczna 38,8% Pomoc lekarska, szpitalna 63,8% Odzież 57,5% Wyżywienie 60% Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 37,5% Łaźnia 90,0% Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 7,5% Korzystanie z poradni uzależnień 33,8% Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 15,2% Pomoc w znalezieniu mieszkania 57% Pomoc w znalezieniu pracy 35% Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 3,8% Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 10,1% Nie korzystałem z żadnej 4% Inne 0% Tabela 27 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

68,8% 61,3% 36,3% 42,5% 40% 62,5% 10% 92,5% 66,3% 84,8% 43% 65% 96,3% 89,9% 96% 100%

2,9% 2,9% 2,9% 0% 5,7% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 60% 22,9%

Formy pomocy dostępne w systemie wsparcia osób bezdomnych można podzielić na dwie grupy: 1) pasywne – wręczane w różnej formie bezdomnym i służące poprawie ich aktualnego położenia; 2) aktywne – różne formy pomocy służące wsparciu bezdomnych w procesie wychodzenia z bezdomności. Z zebranych danych wynika, że wyraźnie przeważają formy pasywne. Prawie wszyscy bezdomnie korzystali z schronienia – 92,5%, łaźni – 90%. Znaczna grupa wykorzystywali również takie formy jak: wsparcie finansowe w postaci zasiłku – 72,5%. opieka medyczna – 63,8%; wyżywienie – 60%; z oraz darmowej odzieży - 57,5%. Mniejszość korzystała natomiast z aktywnych form pomocy. Względną popularnością cieszyła się aktywizacja zawodowa: pomoc w znalezieniu pracy - 35% oraz kursy zawodowy, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy - 10,1%. Bezdomni korzystali również z: pomocy w znalezieniu mieszkania – 57%; pomocy psychologicznej – 38,8%; poradni uzależnień - 33,8%; indywidualny program wychodzenia z bezdomności – 37,5%; pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną – 31,3%. Mniejszą popularnością cieszyły się natomiast takie formy wsparcia jak: pomoc w spłacie zadłużenia – 15,2%; pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy – 7,5%. Pozostałe elementy systemu są wykorzystywane jeszcze rzadziej lub w ogóle. Interesujące wyniki przyniosło pytanie o to, które z istniejących form pomocy są najbardziej potrzebne.

Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy

Wyżywienie

Pomoc lekarska, szpitalna

Pomoc psychologiczna

Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku

20%

40%

60%

80%

Rys. 6 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych

Okazuje się, że bezdomni oczekują przede wszystkim pomocy w podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia: potrzebę taką zgłasza aż 60%. Mniejszość (22,9%) oczekuje wsparcia w postaci kursów zawodowych, staży, doradztwa zawodowego, pośrednictwa pracy. Inne formy wsparcia były wskazywane sporadycznie lub pomijane.

Działanie systemu wsparcia Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Katowic spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? Tak Nie 19% 81% Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? 1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 trudno powiedzieć razy 64% 36% 0% 0% Tabela 28 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę OPS-owi w Katowice: 80%

60%

40%

20%

0% niedostateczna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

Rys. 7 Ocena ośrodka pomocy społecznej

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Katowic? Tak Nie

76%

24%

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) działanie ośrodka? niedostateczna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

8,3%

20%

40%

31,7%

Średnia ocena

3,95 Tabela 29 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS

Spośród przebadanej grupy 80 bezdomnych 15 odmówiono pomocy w przeciągu ostatniego roku. Osobom, którym odmówiono pomocy, postawiono pytanie o to, w jaki sposób uzasadniono tę sytuacje. Badani odpowiedzieli, że podstawą odmowy wsparcia były: brak zameldowania, nietrzeźwość, brak niezbędnych dokumentów, brak wystarczających środków, niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego. Trzem bezdomnym w ogóle nie udzielono wyjaśnień. Ponad 3/4 bezdomnych korzysta ze wsparcia miejscowego Ośrodka Pomocy Społecznej. Ocena wystawiona przez badanych działającemu w Katowicach Ośrodkowi Pomocy Społecznej wyniosła 3,95 co na skali ocen szkolnych daję 4. Ocena placówki Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę placówce, w której aktualnie się znajdują:

80%

60%

40%

20%

0% niedostateczna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

Rys. 8 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? niedostateczna

6,3%

dostateczna

dobra

11,3%

32,5%

Średnia ocena

bardzo dobra

50% 4,3

Tabela 30 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w placówce istnieją jasne zasady pobytu. w placówce ma łatwy dostęp do urządzeo sanitarnych. w placówce czuje się bezpiecznie. placówka położona jest w dogodnym miejscu. w placówce traktowany(a) jest przez opiekunów z szacunkiem. w placówce ma poczucie prywatności. placówka jest przepełniona. w placówce czuje się osobą bezdomną. 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 9 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

93,8%

6,3%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

97,5%

2,5%

Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

93,8%

3,8%

2,5%

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

43,8%

55%

1,3%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

62,5% 36,3%

1,3%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

92,5%

3,8%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do 93,8% urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

6,3%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

20,0% 77,5%

2,5%

Tabela 31 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili ocenę placówce, w której aktualnie się znajdowali. Średnia ocena wynosi 4,3 co na skali ocen szkolnych oznacza 4. Badani zostali poproszeni o ocenę placówki pod względem szeregu wskazanych cech. Zdecydowana większość zgodziła się, że w placówce mają łatwy dostęp do urządzeń

sanitarnych, traktowani są przez opiekunów z szacunkiem, czują się bezpiecznie, że placówka położona jest w dogodnym miejscu oraz że w placówce istnieją jasne zasady pobytu. Dobra ocena placówki i warunków w niej panującej przekłada się na to, że aż 77,7% badanych nie czuje się osobą bezdomną w placówce, a 62,5% ma poczucie prywatności. Oceniając poziom zapełnienia placówki 47,5% bezdomnych uznało że jest ona przepełniona. c) sytuacja społeczno-ekonomiczna bezdomnych Położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

posiada jakiś zawód, fach.

jest gotowy do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach.

w ciągu ostatniego miesiąca szukał pracy. w ciągu ostatniego roku uczestniczył aktywności związanej z podnoszeniem swoich umiejętności zawodowych

aktualnie pracuje zarobkowo.

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 10 Aktualna sytuacja zawodowa badanych

Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach? Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

TAK

NIE

NIE WIEM

75%

25%

63,8%

36,3%

Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności? Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy? Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

22,5%

77,5%

55%

45%

11,3%

88,8%

Tabela 32 Aktualna sytuacja zawodowa badanych

Większość badanych bezdomnych (75%) deklaruje, że posiada jakiś fach lub zawód. A 63,8% deklaruje, że jest gotowa do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach. Warto też podkreślić, że 55% badanych przyznaje, ze w ciągu ostatniego miesiąca szukała pracy. Znacznie mniej jednak osób, bo tylko 22,5% uczestniczyła w aktywności związanej z podnoszeniem swoich umiejętności zawodowych. Biorąc pod uwagę deklarowany poziom gotowości podjęcia pracy zaskakuje zatem wynik, zgodnie z którym jedynie 11,3% badanych aktualnie pracuje zarobkowo. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje na następujące źródła dochodów:

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Alimenty

Renta

Nie mam żadnych dochodów Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło

Praca bez formalnej umowy („na czarno” Emerytura Zasiłek celowy z pomocy społecznej Wsparcie członków rodziny

Zbieractwo

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Rys. 11 Źródła dochodu osób bezdomnych

Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku? (dopuszczalne wiele odpowiedzi) Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło Renta Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Zbieractwo Praca bez formalnej umowy („na czarno” Zasiłek dla bezrobotnych Zasiłek celowy z pomocy społecznej Emerytura Alimenty Żebractwo Wsparcie członków rodziny Nie mam żadnych dochodów Tabela 33 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku

% badanych wskazujących dane źródło 8,9% 10,1% 73,4% 1,3% 5,1% 0% 2,5% 2,5% 10,1% 0% 1,3% 8,9%

80%

Przebadani w Katowicach bezdomni mają jedno główne źródło dochodów: dla 73,4% jest nim zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej. Inne źródła występują zdecydowanie rzadziej i są to alimenty – 10,1%; renta – 10,1%. W pewnej sprzeczności z powyższymi danymi stoi fakt, że tylko 8,9% badanych deklaruje iż nie posiada żadnego źródła dochodu. 50% 40% 30% 20% 10%

0% Do 200 zł od 201 zł od 401 zł od 601 zł od 801 zł od 1001 zł od 1201 zł od 1500 zł powyżej do 400 zł do 600 zł do 800 zł do 1000 zł do 1200 zł do 1500 zł do 1800 zł 1800 zł Rys. 12 Rozkład dochodów badanych Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. 6,9% Do 200 zł 5,6% od 1001 zł do 1200 zł 40,3% od 201 zł do 400 zł 1,4% od 1201 zł do 1500 zł 31,9% od 401 zł do 600 zł 1,4% od 1500 zł do 1800 zł 2,8% od 601 zł do 800 zł 1,4% powyżej 1800 zł 6,9% od 801 zł do 1000 zł 0% trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem 1,4% nie powiem Tabela 34 Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc

Dochody badanych osób bezdomnych są niskie. Ponad połowa (79,4%) na miesiąc dysponuje kwotą pomiędzy 0 a 600 zł. Tylko nieliczna grupa (2,8%) posiada dochody powyżej 1500 zł. Różne zachowania społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

korzystał/a z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”.

otrzymywał darmowe ubrania.

korzystał darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”

zdarzały się w tym roku sytuacje, w których przebywał nielegalnie w jakichś miejscach.

zdarzyła się sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy

20%

40%

60%

80%

Rys. 13 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

16,3%

83,8%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

12,5%

87,5%

Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

61,3%

38,8%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

63,8%

36,3%

95%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy? Tabela 35 Różne zachowania społeczne

Badani zostali poproszeni o stwierdzenie, czy zdarzały im się różne sytuacje, które są stereotypowo wiązane z bezdomnością. Spośród szeregu wymienionych zachowań większości bezdomnym (63,8%) zdarzało się korzystać z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Również otrzymywanie darmowych ubrań było względnie częste wśród badanych – dotyczyło 61,3% badanych. Ponad to, badanym zdarzało przebywać nielegalnie w jakichś miejscach – 12,5% lub korzystać z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście” – 16,3%. Względnie rzadko natomiast zdarzały się w tym roku sytuacje proszenia ludzi o „datki” na ulicy – 5 %.

Sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w ciągu ostatniego roku brakowało pieniędzy na zakup rzeczy ważnych.

aktualnie posiada zobowiązania finansowe.

aktualnie posiada jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej.

posiada jakieś długi, pożyczki u osób prywatnych. w ciągu ostatniego roku musiał(a) się ukrywad przed osobami/instytucjami, którym jest winien pieniądze. 0%

20%

40%

60%

80%

Rys. 14 Aktualna sytuacja finansowa badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

41,3%

58,8%

10%

90%

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

33,8%

66,3%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

60%

40%

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze? Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

95%

Tabela 36 Aktualna sytuacja finansowa badanych

Aktualną sytuację finansową badanych osób bezdomnych we Katowicach można uznać za mało satysfakcjonującą. Wprawdzie z zebranych danych wynika, że 33,8% osób posiada jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej ale w przypadku 60% bezdomnych zdarzały się sytuacje w ciągu ostatniego roku, kiedy brakowało pieniędzy na zakup rzeczy ważnych. Ponad to, 41,3% aktualnie posiada zobowiązania finansowe, a 10% jakieś długi, pożyczki u osób prywatnych. Pewien, niewielki, odsetek bezdomnych (5%), musiał ukrywać się w ciągu ostatniego roku przed osobami/instytucjami, którym są oni winni pieniądze. d) sytuacja prawna

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

posiada dowód osobisty.

aktualnie posiada ubezpieczenie zdrowotne. znajduje się na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne.

posiada stały meldunek.

posiada prawo własności do lokalu mieszkalnego. 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 15 Aktualna sytuacja prawna badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

96,3%

3,8%

Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

92,5%

7,5%

Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

65%

35%

Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

7,5%

92,5%

Czy posiada Pan/i stały meldunek?

30%

70%

Tabela 37 Aktualna sytuacja prawna badanych

Aktualna sytuacja prawna badanych jest względnie dobra: 30% bezdomnych posiada stały meldunek; 7,5% prawo własności do lokalu mieszkalnego, a 65% znajduje się na liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne. Dobrze przedstawia się również sytuacja badanych osób bezdomnych jeśli chodzi o dokumenty i ubezpieczanie: 96,3% posiada dowód osobisty oraz (92,5%) aktualne ubezpieczenie zdrowotne. e) profil psychospołeczny Patologie społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w ciągu ostatniego roku zdarzyło się upid.

przebywał w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym.

w najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy.

w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma konflikty ze służbami porządkowymi.

ma osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków.

Rys. 16 Patologie społeczne wśród badanych

20%

40%

60%

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

32,5%

67,5%

Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

23,8%

76,3%

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

16,3%

83,8%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

33,8%

66,3%

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

6,3%

93,8%

Tabela 38 Patologie społeczne wśród badanych

Problem patologii społecznych występuje wśród bezdomnych z Katowic. Zdarzają się przypadki picia alkoholu: 33,8% przyznaje, że w ciągu ostatniego roku zdarzyło się im upić; 6,3% badanych przyznało, że ma osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków, a 23,8% że w najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy. Pewna część bezdomnych (32,5%) przebywała w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym. A 16,3%, w ciągu ostatniego roku miała lub aktualnie ma konflikty ze służbami porządkowymi. Kapitał społeczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

czuje się pełnoprawnym obywatelem społeczeostwa. aktualnie ma pasję, zainteresowania, które realizuje.

ogólnie ufa innym ludziom.

w ciągu ostatniego roku angażował(a) się w działania na rzecz jakiejś społeczności. głosował w ostatnich wyborach do parlamentu.

Rys. 17 Kapitał społeczny wśród badanych

20%

40%

60%

80%

TAK

NIE

NIE WIEM

20%

80%

Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

31,3%

55%

13,8%

Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

63,8%

32,5%

3,8%

Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

24,1%

75,9%

Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

77,5%

16,3%

6,3%

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

Tabela 39 Kapitał społeczny wśród badanych

Badane osoby bezdomne nie mają w większości wypadków poczucia wykluczenia: w 77,5% czują się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa. Jednak ufa ludziom już tylko 31,3%. Słabiej natomiast wypada poziom aktywnego zaangażowania społecznego bezdomnych: 21,1% badanych deklaruje, ze angażowało się w działania na rzecz jakiejś społeczności lub grupy osób w ciągu ostatniego roku; 20% głosowało w ostatnich wyborach do parlamentu. A 63,8% aktualnie ma pasję, zainteresowania, które realizuje. Wsparcie społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w ciągu ostatniego roku korzystał/a z pomocy/opieki społecznej.

może liczyd na wsparcie kolegów, znajomych.

może aktualnie liczyd na wsparcie ze strony członka najbliższej rodziny. w ciągu ostatniego roku korzystał/a z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp. ma bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może liczyd. 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 18 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny?

46,3%

53,8%

Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć?

28,8%

71,3%

Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

46,3%

51,3%

2,5%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

82,5%

17,5%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

41,3%

58,8%

Tabela 40 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

Głównym źródłem wsparcia społecznego dla osób bezdomnych jest zinstytucjonalizowana pomoc społeczna. W ciągu ostatniego roku 82,5% bezdomnych korzystało z pomocy / opieki społecznej. Mniej, bo 46,3% może aktualnie liczyć na wsparcie kolegów, znajomych; 28,8% na wsparcie ze strony członka najbliższej rodziny, a 46,3% na bliską osobę spoza najbliższej rodziny. Z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych w ciągu ostatniego roku korzystało 41,3%.

Dobrostan psychiczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w miejscu, w którym aktualnie przebywa czuje się bezpiecznie

ma wpływ na własne życie.

widzi szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy.

czuje się osobą bezdomną.

czuje się osobą samotną

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 19 Dobrostan psychiczny badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

97,5%

2,5%

Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

58,2%

38,0%

3,8%

Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

57,0%

41,8%

1,3%

Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

81,0%

11,4%

7,6%

Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

72,2%

20,3%

7,6%

Tabela 41 Dobrostan psychiczny badanych

Z zebranych danych wynika, że 97,5% badanych w miejscu, w którym aktualnie przebywa, czuje się bezpiecznie. Jednocześnie jednak 57% uważa się za osobę samotną, a 58,2% czuje się osobą bezdomną. Badani mają poczucie sprawstwa w swoim życiu: 81% deklaruje, że ma wpływ na własne życie. Większość 72,2% widzi też szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. f) sytuacja zdrowotna

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

w ciągu ostatniego roku był(a) u lekarza.

jest pod kontrolą, leczy się u jakiegoś lekarza.

choruje stale na jakąś chorobę.

aktualnie czuje się osobą zdrową

jest przewlekle chory.

w ciągu ostatniego roku był(a) w szpitalu. ze względu na stan zdrowia ma trudności z wykonywania codziennych czynności. 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Rys. 20 Zdrowie badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

46,3%

52,5%

1,3%

Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

50,6%

49,4%

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

53,2%

46,8%

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

22,5%

77,5%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

36,3%

63,8%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

70%

30%

43,8%

56,3%

Czy jest Pan/i przewlekle chory? Tabela 42 Zdrowie badanych Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności? Tak

34% Jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

Nie

66% Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie

grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności? znaczny/ pierwsza grupa

umiarkowany/ druga grupa

lekki/ trzecia grupa

nie wiem

tak

9,7% 61,3% 25,8% 3,2% 30,6% Tabela 43 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności

nie

nie wiem

69,4%

Sytuacja zdrowotna mniej więcej połowy bezdomnych jest dobra: 46,3% aktualnie czuje się osobą zdrową. W przypadku sporej grupy sytuacja jest jednak dość trudna: 34% bezdomnych ma orzeczony stopień o niepełnosprawności. W tym, w przypadku większości (87,1%) orzeczono drugą lub trzecią grupę. Grupę pierwszą ma orzeczoną 9,7% badanych. Aktualnie 50,6% osób bezdomnych jest przewlekle chora, 70% w ciągu ostatniego roku była u lekarza, a 53,2% jest pod kontrolą i leczy się u jakiegoś lekarza, 36,3% w ciągu ostatniego roku była w szpitalu, 22,5% ze względu na stan zdrowia ma trudności z wykonywania codziennych czynności. g) wchodzenie i wychodzenie z bezdomności Wychodzenie z bezdomności Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

szukał pracy / korzystał z doradztwa zawodowego szukał miejsca do zamieszkania nic nie robił podjął terapię przystąpił do indywidualnego programu wychodzenia z … podjął leczenie podjął edukację (szkoła, kursy, szkolenia) wyrobił dokumenty inne działania poprawił kontakty z rodziną Zredukował zadłużenie 0%

10%

20%

30%

Rys. 21 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności

40%

50%

Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? (dopuszczano wiele odpowiedzi)

TAK

NIE

NIE WIEM

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego

46,3%

53,8%

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności

13,8%

86,3%

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty

8,8%

91,3%

Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną

6,3%

93,8%

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania

35%

65%

Podjąłem/podjęłam terapię

16,3%

83,8%

Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia)

8,8%

91,3%

Podjąłem/podjęłam leczenie

12,5%

87,5%

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie

2,5%

97,5%

Nic nie robiłem/robiłam

16,3%

83,8%

Inne działania

7,5%

92,5%

Tabela 44 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności

Badani zostali poproszeni o wskazanie działań, które podejmowali w celu wyjścia z bezdomności. Dominującą strategią jest próba wejścia na rynek pracy: 46,3% badanych szukało pracy lub korzystało z doradztwa zawodowego. Część osób (35%) szukała miejsca do zamieszkania. Pozostałe sposoby integracji występowały rzadziej: 16,3% podjęło terapie; 13,8% przystąpiło do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności; 12,5% podjęło leczenie. Pewna liczba badanych, 16,3%, przyznaje, że nic nie robiła w celu wyjścia z bezdomności. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje następujące najlepsze formy wspierania wychodzenia z bezdomności:

podsiadanie własnego miejsca zamieszkania

posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu inne

wsparcie finansowe, zapomogi profesjonalna opieka lekarska, pomoc …

redukcja zadłużenia pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, pomoc rodziny, wsparcie rodziny poprawa kontaktów rodzinnych, 0%

20%

40%

60%

80%

Rys. 22 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności

Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? (dopuszczano maksymalnie 5 odpowiedzi)

TAK

NIE

NIE WIEM

58,8%

41,3%

Wsparcie finansowe, zapomogi

20%

80%

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania

75%

25%

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne

16,3%

83,8%

Redukcja zadłużenia

7,5%

92,5%

100%

3,8%

96,3%

95%

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny

3,8%

96,3%

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności,

3,8%

96,3%

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) Poprawa kontaktów rodzinnych, Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

Inne

20%

80%

Tabela 45 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności

Zdaniem badanych najlepszym sposobem wyjścia z bezdomności jest podsiadanie własnego miejsca zamieszkania: uważa tak 75% badanych. Niewiele mniej (58,8%) uważa, że pomocne byłoby posiadanie pracy lub pomoc w jej znalezieniu. Mniejszość bezdomnych uważa, że pomocna byłaby: wsparcie finansowe, zapomogi - 20%; profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne – 16,3%. Pozostałe pozycje były wskazywane sporadycznie lub w ogóle. Przyczyny popadnięcia w bezdomność

Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? We własnym mieszkaniu

44,9%

W mieszkaniu wynajętym

14,1%

W więzieniu

2,6%

W mieszkaniu rodziców

16,7%

W domu dziecka

W mieszkaniu konkubenta/tki

W domu poprawczym

W szpitalu

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym

1,3%

U kolegi/koleżanki

3,8%

U innego członka rodziny

1,3%

W innym miejscu

6,4%

Tabela 46 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu jako przyczynę popadnięcia w bezdomność wskazuje:

rozpad związku małżeoskiego (rozwód) bądź partnerskiego … konflikty domowe, sytuacje przemocy

eksmisja

inne

śmierd najbliższego członka rodziny

uzależnienie (alkohol, narkotyki)

utrata pracy, bezrobocie

zadłużenie 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Rys. 23 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności

Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Katowice Czy w okresie jednego roku Jeśli tak, to czy oraz czy instytucja przed bezdomnością wystąpiło, zwracał(a) się Pan/i ta działa na któreś z następujących o pomoc do jakiejś terenie? wydarzeń? instytucji? Tak

Nie

Zadłużenie 17,9% 82,1% Eksmisja 33,3% 66,7% Rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź 45,6% 54,4% partnerskiego związku nieformalnego Konflikty domowe, sytuacje przemocy 34,6% 65,4% Śmierć najbliższego członka rodziny 24,7% 75,3% (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) Utrata pracy, bezrobocie 19,5% 80,5% Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 22,4% 77,6% Choroba psychiczna 0% 100% Inne 25% 75% Tabela 47 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności

Tak

Nie

Tak

Nie

10,5% 14,3%

89,5% 85,7%

33,3% 60%

66,7% 40%

5,6%

94,4%

66,7%

33,3%

13,3%

86,7%

66,7%

33,3%

95%

50%

0% 27,8% 0% 10%

100% 72,2% 100% 90%

0% 0% 0% 50,0%

100% 100% 100% 50%

Badane we Katowicach osoby, przed popadnięciem w bezdomność, mieszkały w bardzo różnych miejscach. Najliczniejszą grupę stanowią osoby mieszkające we własnych mieszkaniach (44,9%) ewentualnie u rodziców (16,7%) lub mieszkaniach wynajmowanych (14,1%). Badani zostali poproszeni o wskazanie powodów popadnięcia w bezdomność i mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Wśród przyczyn, które były wymienione na liście, badani najczęściej (45,6%) rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego. Inne względnie często wskazywane przez bezdomnych przyczyny to: konflikty domowe – 34,6%; eksmisja – 33,3%; śmierć najbliższego członka rodziny – 24,7%; uzależnienia – 22,4%; utrata pracy – 19,5% oraz zadłużenie – 17,5%. Dodatkowo analizowaliśmy, czy w obliczu zaistniałych problemów badani zwracali się o jakąś pomoc. Okazało się, że bezdomni czynili to sporadycznie. Kiedy natomiast zapytaliśmy o to, czy instytucja, do której zwracali się działa na terenie Katowic, okazało się, że w niektórych przypadkach tak (eksmisja, rozpad małżeństwa, konflikty) a w pozostałych nie. Nie ma w deklarowanych zachowaniach dającego się wskazać wzoru, co świadczy o tym, że zależało ono od indywidualnych preferencji i możliwości oraz nie mówi niczego o instytucjach z terenu Katowic.

8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w partnerstwie lokalnym (na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów) obejmujące zakres prewencji, pomocy sprofilowanej i rozwiązania systemowe Wnioski W Katowicach w ogóle nie istnieje system opieki zdrowotnej. Na pewno wiąże się to z ogólnymi problemami w służbie zdrowia, także na poziomie krajowym, jednak bezdomność potrzebuje silnego lobby, aby w ramach podejmowania nowych reform i ustaleń na wyższych poziomach systemu, osoby bezdomne nie były defaworyzowane. W zakresie prewencji potrzebna jest edukacja i szkolenia kadr placówek i osób odpowiedzialnych za walkę z bezdomnością w celu uświadomienia, czym jest prewencja i jakich obszarów może dotyczyć, w jaki sposób pracować z klientem. Przede wszystkim obszarem prewencji wydaje się być rodzina i problemy rodziny. Chodzi o skuteczną pomoc ofiarom przemocy (aby nie uciekały na ulicę przed swoimi oprawcami), system wczesnego diagnozowania problemów społecznych w rodzinie, edukowanie społeczeństwa w zakresie możliwości uzyskiwania wsparcia na wczesnych etapach zagrożenia bezdomnością (zwłaszcza utraty pracy, uzależnienia, choroby i niepełnosprawności oraz przemocy w

rodzinie). Warunek ten jest szczególnie istotny, ponieważ ogólnie wydaje się, że problemy te uznawane są w społecznej świadomości za wstydliwe, osoby nimi dotknięte są oskarżane i obwiniane o to, że znalazły się w takiej sytuacji. Instytucje związane z pomocą społeczną cieszą się złą sławą, już sam kontakt z nimi jest sprawą wstydliwą, uchodzą za nieprzyjazne, wręcz nieludzkie, a korzystanie z ich pomocy wiąże się z poczuciem porażki i społecznej degradacji. Ważnym, kompletnie nie zauważanym, obszarem prewencji jest bezdomność dzieci i młodzieży z rodzin zamieszkujących w placówkach oraz problem dziedziczenia bezdomności. Respondenci podkreślali, że nie mają dostępu do wiedzy na temat sytuacji osób zagrożonych bezdomnością oraz narzędzi oddziaływania, tymczasem bezdomne dzieci i młodzież są zazwyczaj już objęte pomocą. W obszarze prewencji mogłyby być umieszczone również problemy powiązane z bezdomnością – problemy w obszarze zatrudnienia, choroby i niepełnosprawności oraz uzależnień. W Katowicach brakuje spojrzenia na bezdomność jako skutek splotu przyczyn. Respondenci mają świadomość skomplikowania problemu, jednak nie wyciągają z tego żadnych praktycznych wniosków. Nie istnieje komunikacja i kontakt z instytucjami innymi niż działające w obszarze bezdomności. Nierzadko respondenci nawet nie wiedzą jakie inne podmioty (organizacje pozarządowe, instytucje) istnieją i jak ich działalność można wykorzystać na rzecz osób bezdomnych. W obszarze pomocy doraźnej konieczne jest zracjonalizowanie opieki doraźnej nad osobami bezdomnymi. Dotyczy to nie tylko elementarnego poziomu dostępu do bieżącej wody, schronienia i posiłków, lecz także bezpieczeństwa publicznego. Potencjalne zagrożenie rozprzestrzeniania się chorób, wzrostu przestępczości związanej z niezaspokojeniem podstawowych potrzeb wydaje się jak najbardziej realne. Stąd konieczne są akcje edukacyjne i informacyjne skierowane do lokalnych elit i społeczności lokalnej, ukazującej bezdomność nie jako wyizolowany problem „marginesu” lecz wspólną bolączkę całego społeczeństwa. Podstawowym wytłumaczeniem aktualnej sytuacji są pieniądze, a raczej ich brak. Jednak okazuje się, że po pierwsze, nie cały budżet jest właściwie wykorzystywany, a po drugie, że oszczędności te są wyłącznie pozorne. Postępowanie procesów chorobowych powoduje, że późniejsze leczenie i opieka są nieporównywalnie droższe; zagęszczone noclegownie nie do końca spełniają swoją rolę integracji społecznej i okazują się dla wielu bezdomnych punktem docelowym, gdyż w noclegowniach wyuczają się raczej bierności i zależności od innych, niż samodzielności. Idea mieszkań wspólnotowych wydaje się tu ważną innowacją, która pomogłaby zarówno rozwiązać problemy beneficjentów, jak i problemy budżetowe (okazuje się, że wynajmowanie mieszkań na wolnym rynku powoduje obniżenie kosztów utrzymania osób bezdomnych). W obszarze integracji społecznej wydaje się niezbędne wzmocnienie oddolnych inicjatyw pośrednio oddziaływujących na osoby bezdomne, wspierających rozwój kompetencji społecznych oraz motywacji. Dobrym tego przejawem jest drużyna piłkarska. Podobną rolę spełnia wolontariat osób bezdomnych. Kolejnym aspektem wymienionym przez respondentów jest przeformułowanie generalnego celu reintegracji – z usamodzielnienia we własnym mieszkaniu na cel sformułowany jako „nieprzebywanie na ulicy”. Zamieszkiwanie w małych, nadzorowanych wspólnotach wydaje się dobrym rozwiązaniem tego problemu.

Podobnie niezbędne wydaje się wcielenie w życie idei asystenta osoby bezdomnej. Wydaje się to uzasadnione nie tylko potrzebami samych beneficjentów, ale także zmieniającymi się warunkami życia we współczesnym społeczeństwie: rozbudowanie procedur administracyjnych i prawnych oraz rozbudowane systemy instytucjonalne wymagają dużej elastyczności i umiejętności radzenia sobie. Osoby bezdomne posiadające deficyty społeczne mają szczególną trudność w przezwyciężeniu barier związanych z kontaktem instytucjonalnym (szkołą, urzędem, lecznicą, bankiem itd.). Intuicja, aby traktować bezdomność jako rodzaj schorzenia wydaje się dość trafiona. Zdejmuje z osób nią dotkniętych odium „winy” za stan w jakim się znalazły a jednocześnie daje nadzieje na zdrowienie. Z drugiej strony może wpływać na społeczne postrzeganie problemu, formułowanie społecznych oczekiwań wobec osób bezdomnych i instytucji pomocowych, a także zapewnia osobom bezdomnym margines ochronny, w sytuacjach gdy „chorowanie” okazuje się przewlekłe lub szczególnie dokuczliwe. Ważnym czynnikiem powodzenia w rozwiązywaniu problemu okazuje się być szkolenie i wsparcie dla kadr instytucji opieki i wsparcia osób bezdomnych. Osoby te wykonują bardzo obciążającą pracę i dlatego potrzebują wsparcia. Jako innowację postrzegam stosowanie systematycznej superwizji w MOPS. Standardy i indywidualne kontrakty mają nie tylko zalety. Ich wdrażanie rodzi zagrożenie usztywniania systemu, który powinien pozostać dość elastyczny. Niemal połowa respondentów zwróciła uwagę na ten problem. Równolegle z opracowywaniem i wdrażaniem standardów powinny iść działania nakierowane na szkolenia ich wykorzystania. System standardów powinien zawierać określenie momentów weryfikacji i aktualizacji standardu. Jeden z respondentów zwrócił uwagę na problem braku systematycznego monitoringu losów osób wychodzących z bezdomności. Oznacza to, że prowadzone dotychczas badania nie obejmowały tego obszaru problemu. Jest to istotna luka merytoryczna i metodologiczna, która okazuje się mieć ważne praktyczne konsekwencje. Większość rozmówców nie orientowała się nawet w dokładnej liczbie „wyjść z bezdomności”, jeszcze mniejsza jest wiedza na temat tego, co aktualnie dzieje się z byłymi bezdomnymi. Ich losy i doświadczenia mogłyby służyć za ważny punkt odniesienia formułowania wytycznych dla systemu, ale także mogłyby się stać elementem społecznej edukacji (prewencja), reintegracji (edukacja samych bezdomnych, spotkania z byłymi bezdomnymi, jako tymi, którym „się udało”), motywowania (zarówno beneficjentów pomocy, jak i kadr pracujących z tymi ludźmi). W świetle powyższych rozważań mniej znaczącym wydaje się brak badań w obszarach problemów społecznych, i w większości – niewystarczające dokumentowanie realizowanych działań. W wielu dokumentach brakuje odniesień statystycznych, obrazujących czy to zakres podejmowanych działań czy skalę zjawiska, do którego się odnoszą, nie ma także informacji o rezultatach prowadzonych działań – a jeśli są, to podawane w sposób ogólny.

Rekomendacje dla pilotażowego wdrożenia standardów W związku z możliwością aplikowania przez Partnerstwo do konkursu na pilotażowe wdrożenie standardów w obszarze działań na rzecz osób bezdomnych, rekomenduje się wdrożenie standardów: - zdrowia, szczególnie w kontekście zapewnienia opieki medycznej osobom bezdomnym, - streetworkingu, jako metody pracy z osobami we wczesnej fazie bezdomności lub zagrożonymi bezdomnością, - pracy socjalnej szczególnie w odniesieniu do działań zindywidualizowanych, w tym zaangażowania asystenta osoby bezdomnej, - zatrudnienia i edukacji ze szczególnym naciskiem na obszar edukacji zarówno kierowanej do osób realizujących działania na rzecz osób bezdomnych jak i pozostałych interesariuszy, a także kampanii skierowanych do społeczności lokalnych. Także w obszarze edukacji mieszczą się działania prewencyjne, które mogłyby zmienić wizerunek pomocy społecznej i organizacji świadczących działania pomocowe na rzecz osób bezdomnych. - mieszkalnictwa, co przyczyniłoby się do poprawy jakości miejsc dla osób bezdomnych zamieszkujących w placówkach, ponad to w ramach tego standardu można by realizować program usamodzielniania poprzez udostępnianie mieszkań treningowych etc. - partnerstw lokalnych uwzględniających równoprawne uczestnictwo wszystkich interesariuszy działań pomocowych, a tym samym sprzyjające wypracowaniu jednolitej, spójnej polityki działania w związku z problemem bezdomności.

Wykonawca / Koordynator 2 Zespołu Badawczego: mgr Aneta Wiącek Współpraca / Członkowie Zespołu Badawczego: dr Katarzyna Kwarcińska mgr Marta Bernaś-Dziedzińska mgr Maria Schindler mgr Aneta Uss-Lik dr Sławomir Mandes

…………………………………. podpis Wykonawcy / Koordynatora 2 Zespołu Badawczego

9. Aneks 1. Lista przebadanych dokumentów w ramach analizy danych zastanych (DR)

1. Sprawozdanie Roczne MPiPS – 03. 9 (tylko dane dotyczące osób bezdomnych); 2. Sprawozdania Roczne składane radzie gminy przez OPS; 3. Uchwały budżetowe; 4. Sprawozdawczość Policji dotycząca osób bezdomnych w danym roku; 5. Sprawozdawczość Straży Miejskiej dotycząca osób bezdomnych w danym roku; 6. Dokumenty organizacyjne gminy – statut; 7. Dokumenty organizacyjne gminy – regulamin organizacyjny; 8. Dokumenty organizacyjne OPS –statut, regulamin organizacyjny; 9. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne – dotyczące bezdomnych; 10. Kwestionariusz wypełniany przez OPS.

2. Dyspozycje do wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji/organizacji działającymi na rzecz osób bezdomnych Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe

1. Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) zdaniem Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy]. 2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zdaniemrespondenta (także u ujęciu zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się dynamicznym);należy dopytać się o źródła na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone informacji (badania, statystyki, itp.). jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)? Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie. 3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy? Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter 4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on socjodemograficzna bezdomności, potrzeby? względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na wsparcia?, przyczyn bezdomności?]. podstawie doświadczeń respondenta: świadomość 5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby osób bezdomnych. problemów społecznych respondenta?

1. Bezdomność jako (lokalny) 3. problem społeczny 4.

gminy

–

82 bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Temat ogólny

2. Działania podejmowane przez instytucję/org anizację reprezentowa ną przez respondenta

Zagadnienia szczegółowe 1.

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

2. 3. Współpraca międzyinstytu cjonalna

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji). Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)? 2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

84 Temat ogólny 1.

Zagadnienia szczegółowe Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

4. Pomoc doraźna

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5. Integracja społeczna

1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy?

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6. Prewencja

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności? 2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności. 3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

1. Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?) 2. Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza. 3. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

3. Kwestionariusz wywiadu z osobami bezdomnymi

Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócid uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

1a. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie …………… (proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)?Proszę wskazad wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku. POKAŻ KARTĘ NR 1 1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 4. Pomoc psychologiczna 5. Pomoc lekarska, szpitalna 6. Odzież 7. Wyżywienie 8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 9. Łaźnia 10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 11. Korzystanie z poradni uzależnieo 12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego,

Korzystanie z pomocy

Korzystał/a

Nie korzystał/a

1b. Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna? POKAŻ KARTĘ NR 1

13. 14. 15. 16. 17. 18. 2.

innych) Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne, prosimy wpisad jakie………............................. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie……………………… (proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? 1. 2.

tak – przejdź do pytania nr 3 nie – przejdź do pytania nr 5

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? POKAŻ KARTĘ NR 2 1. 2. 3. 4.

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 razy trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

Proszę pomyśled sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzied, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2. Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4. Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.) 5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8. Inne, prosimy wpisad jakie…........... 6. niechęd i brak dobrej woli pracownika socjalnego

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie (proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)? 1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie …………………….(proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)? Proszę wpisad ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisad ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

Poniższa częśd rozmowy odnosid się będzie do życia w miejscu, w którym aktualnie się znajdujemy. Zadam Panu/i teraz kilka pytao, na które proszę udzielid odpowiedzi TAK albo NIE.

8.1 Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu? 8.2. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu? 8.3. Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie? 8.6. Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona? 8.9. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności? 8.10. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem? 8.11. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeo sanitarnych (toalety, prysznice)? 8.12. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytad tej odp.

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie. 9.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach? 9.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 9.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności? 9.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy? 9.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytad tej odp.

10. Proszę zaznaczyd z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku?(Proszę wskazad wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR3 1. Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2. Renta 3. Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4. Zbieractwo 5. Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6. Zasiłek dla bezrobotnych 7. Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8. Emerytura 9. Alimenty 10. Żebractwo 11. Wsparcie członków rodziny 12. Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 12.1 11. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podad jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1. Do 200 zł 6. od 1001 zł do 1200 zł 2. od 201 zł do 400 zł 7. od 1201 zł do 1500 zł 3. od 401 zł do 600 zł 8. od 1500 zł do 1800 zł 4. od 601 zł do 800 zł 9. powyżej 1800 zł 5. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzied, nie wiem, nie liczyłem – nie czytad tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytad tej odpowiedzi A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie. 12.1. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”? 12.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach? 12.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania? 12.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”? 12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy? SYTUACJA FINANSOWA 13.1.

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

13.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”? 13.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej? 13.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp? 13.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywad przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze? SYTUACJA FORMALNA 14.1. 14.2. 14.3. 14.4. 14.5.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

Przejdź do pyt. 14.6

Przejdź do pyt. 15.1

Czy posiada Pan/i dowód osobisty? Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne? Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego? Czy posiada Pan/i stały meldunek?

14.6.

Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa? 1. tak 2. nie

PATOLOGIE SPOŁECZNE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

15.1.

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym? 15.2. Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy? 15.3. Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.? 15.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upid? 15.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY 16.1.

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku? 16.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom? 16.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje? 16.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz

TAK

jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób? 16.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeostwa?

WSPARCIE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

17.1.

Czy może Pan/i aktualnie liczyd na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny? 17.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyd? 17.3. Czy może Pan/i liczyd na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 17.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej? 17.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

DOBROSTAN PSYCHICZNY 18.1.

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie? 18.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 18.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 18.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 18.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

ZDROWIE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

- przejdź do pytania nr 20, omio pytanie nr 21

- przejdź do pytania nr 21

19.1. Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową? 19.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę? 19.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza? 19.4. Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku? 19.5. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu? 19.6. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza? 19.7. Czy jest Pan/i przewlekle chory? 19.8. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopieo o niepełnosprawności?

20. Jeśli tak, to jaki stopieo niepełnosprawności Pan/i

21. Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie

posiada?

grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

1. 2. 3. 4.

1. 2. 3.

znaczny/ pierwsza grupa umiarkowany/ druga grupa lekki/ trzecia grupa Nie wiem

tak nie nie wiem – nie czytad tej odpowiedzi

22. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienid swoją sytuację życiową. Proszę wskazad, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjśd z bezdomności?Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 1.

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego 3. Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty 5. Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania 7. Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9. Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11. Inne działania, jakie?...............................................

2. 4. 6. 8. 10.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

23. Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?Można zaznaczyd maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 7. Poprawa kontaktów rodzinnych, 8. Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) 9. Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 10. Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 11. Inne, prosimy wpisad jakie………….................................................................................................

24. Proszę cofnąd się w czasie i sięgnąd pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeo? Jeśli tak, proszę powiedzied, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy …………………(proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadad pytanie 23B oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąd zadawanie pytani 23B i 23C i przejśd do czytania kolejnych wydarzeo. POKAŻ KARTĘ NR 7 23A. Czy w okresie jednego roku

23B. Czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś

23C. Czy instytucja ta działa na terenie

przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeo? Tak

Nie

instytucji?

Tak

…………?(proszę wymienid nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Nie

Tak

Nie

24.1. Zadłużenie 24.2. Eksmisja 24.3. rozpad związku małżeoskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 24.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 24.5. Śmierd najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 24.6. Utrata pracy, bezrobocie 24.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 24.8. Choroba psychiczna 24.9. Inne, prosimy wpisad jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych. M1. Proszę podad swoją płed? Prosimy nie czytad tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyd właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podad rok Pana/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski? 1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 8 1. Niepełne podstawowe 2. Zawodowe 3. Podstawowe 4. Średnie 5. Gimnazjalne 6. Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisad liczbę lat: krócej niż rok ………………………)

……………………….. lat (miesięcy, jeśli

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienid wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 9 1. Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2. Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3. Stancje, pokoje wynajmowane 4. Kątem u rodziny lub znajomych 5. Altanki, baraki na działkach 6. Mieszkania wspierane 7. Pustostany, domy do rozbiórki 8. Szpital 9. Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10. Zakład penitencjarny (więzienie) 11. Klatki schodowe, strychy, piwnice 12. Inne, prosimy wpisad jakie...............................................................................................………… M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 10 1. We własnym mieszkaniu 2. W mieszkaniu wynajętym 3. W więzieniu 4. W mieszkaniu rodziców 5. W domu dziecka 6. W mieszkaniu konkubenta/tki 7. W domu poprawczym 8. W szpitalu 9. W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10. U kolegi/koleżanki 11. U innego członka rodziny 12. W innym miejscu, w jakim?...................................... M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisad liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyd na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci? 1. tak, jeśli tak proszę podad ich liczbę…………………. 2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych? 1. tak, 2. nie Dziękujemy za wzięcie udziału w rozmowie!