ผ้าซิ่น
เมืองใหม่หมอกจ๋าม พลอยฝน จินดาฤกษ์
ความเป็นมาเมืองใหม่หมอกจ๋าม บ้านใหม่หมอกจ๋ามในอดีตมีชื่อเรียกว่า “บ้านเวียงหมอกจ๋ามเปา” แต่มาในปัจจุปันเรียกชื่อสั้นว่าเป็น “บ้านใหม่หมอกจ๋าม ” ในขณะเดียวกัน ได้มีข้อมูลบันทึกไว้ในศูนย์ข้อมูลประจำ�หมู่บ้านใหม่หมอกจ๋าม เกี่ยวกับประวัติ ความเป็นมาของหมู่บ้าน ว่าชาวบ้านใหม่หมอกจ๋ามเรียกหมู่บ้านตัวเองว่า “บ้านใหม่” เดิมมีชื่อเรียกว่า “โป่งป้อม” การก่อตั้งหมู่บ้านเริ่มตั้งแต่ วันที่ 22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2506 โดยผู้ที่มาบุกเบิกหาทำ�เลที่เหมาะสม ในการก่อตั้งหมู่บ้านมี 4 ท่าน ได้แก่ พ่อเฒ่าโธ๊ะ พ่อเฒ่าแสนใจ พ่อเฒ่าแหงกอน และพ่อเฒ่าแหงวง ซึ่งทั้ง4 ท่านได้ย้ายมาจาก อำ�เภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย และย้ายมาอาศัยอยู่ในหมู่บ้านท่าตอน อำ�เภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ชาติพันธุ์ที่โดดเด่นในเมืองใหม่หมอกจ๋าม มี 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มชนเรียกตัวเองว่า “ลื้อ” เป็นกลุ่มชาติพันธุ์พูดภาษาตระกูล ไท คือ ไทลื้อ หรือ ไตลื้อ อาศัยอยู่ในเขตสิบสองปันนา ทางตอนใต้ของมณฑลยูนาน ในเขตประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน กลุ่มชนเรียกตัวเองว่า “ไตมาว” ชนเผ่าไทมาวเกิดขึ้นเมื่อประมาณ 1,000 ปีมาแล้ว มีรัฐเจ้าฟ้าไทเป็นเอกราชปกครองตนเอง สร้างเป็นเครือข่าย เป็นสมาพันธรัฐ ครอบคลุมพื้นที่กว้าง ใหญ่ บริเวณตะวันตกเฉียงใต้ของ มณฑลยูนนาน รวมตอนเหนือของพม่าเป็นรัฐคะฉิ่น รัฐฉาน และรัฐสกายใน ปัจจุบัน กลุ่มชนชาติพันธุ์ไทใหญ่อีกชนเผ่าหนึ่งเรียกตัวเองว่า “ไทแงน” อาศัยอยู่ในเมืองแงน ที่ราบลุ่มแม่น้ำ�แงน นครเชียงตุง ลักษณะของชาวไทแงน นัน้ ทัง้ ภาษา การดำ�รงชีวติ ลักษณะความเป็นอยู่ ประเพณี รวมไปถึงวัฒนธรรม คล้ายคลึงกับชาวไทใหญ่เป็นอย่างมาก เนื่องจากมาจากรากเหง้าเดียวกัน และปัจจุบันส่วนมากได้อพยพมาอาศัยอยู่ในอำ�เภอแม่อาย อำ�เภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย 2
จากเมืองหลวงสู่เมืองใหม่หมอกจ๋าม ชุ ม ชนบ้ า นใหม่ ห มอกจ๋ า ม ระยะห่ า งจากตั ว อำ � เภอเมื อ งเชี ย งใหม่ ประมาณ 172 กิโลเมตร และห่างจากอำ�เภอแม่อายไปทางทิศตะวันออก ประมาณ 24 กิโลเมตร ด้านคมนาคมติดต่อกับภายนอกใช้ถนนเข้าสู่หมู่บ้านเป็นถนนลาดยาง 3 ทาง เส้นทางที่ 1 ถนนเชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านกับถนนสายท่าตอน -แม่สลองโดยมีทางแยกที่บ้านท่ามะแกง ระยะทางประมาณ 1 กิโลเมตร เส้นทางที่ 2 เชื่อมต่อระหว่างบ้านใหม่หมอกจ๋ามกับบ้านห้วยศาลา ระยะทางประมาณ 1.5 กิโลเมตร ส่วนเส้นทางสุดท้ายเป็นถนนเชือ่ มไปสูห่ มูบ่ า้ นแม่สลัก เขตติดต่อจังหวัด เชียงราย ปัจจุบันมีรถโดยประจำ�ทาง เชียงใหม่-ท่าตอน ราคา 90 บาท รถตู้ เชียงใหม่-ฝาง ราคา 150 บาท แล้วสามารถนั่งรถโดยสาร ฝาง-ดอย แม่สลอง ต่อไปได้ในราคา 10-50 บาท
3
ผ้าซิ่นเมืองใหม่หมอกจ๋าม ผ้าซิ่นทอด้วยมือ ทำ�ด้วยใจ จะหาใครมาทำ�ได้ นั้นยากยิ่ง ต้องใจรักสมัครจริง จึงได้ซิ่นที่ดีและคู่ควร ผ้าซิน่ เมืองใหม่หมอกจ๋ามมาจากการรวมกลุม่ ของชาติพนั ธุห์ ลากหลาย ชนชาติและวัฒนธรรม แต่สามารถรวมกันเป็นกลุ่มที่สามัคคีได้ เนื่องจากใน หมูบ่ า้ นใหม่หมอกจ๋ามมีกลุม่ ชาติพนั ธุห์ ลากหลายชนเผ่าอพยพเข้ามาอาศัยอยู่ ในหมู่บ้านแห่งนี้ และแต่ละชนเผ่าก็มีภูมิปัญญาที่สืบทอดต่อกันมา ได้แเก่ หัตถกรรมผ้าทอ มันมีสิ่งน่าสนใจเพราะแต่ละชนเผ่านั้นมีเอกลักษณ์ในการทอ ได้แก่ ลวดลาย เทคนิค หรือลักษณะการทอแตกต่างกันออกไป ในแต่ละชาติพันธุ์ ได้แก่ ไทลื้อ ไทแง่น และ ไตมาว ซึ่งสองชนเผ่านี้ เป็นชาติพนั ธุ์เดียวกัน คือ ชาวไทใหญ่ โดยสามชนเผ่านี้เอกลักษณ์การทอทีโ่ ดด เด่น ได้แก่ 1.การทอผ้าด้วยเทคนิค เกาะหรือล้วง (Tapestry Weaving) หรือที่เป็น ที่รู้จักกันว่า “ลายนํ้าไหล” ซึ่งเป็นเทคนิคที่มีความยุ่งยากซับซ้อน แต่ทำ�ให้เกิด ลวดลาย สีสันที่งดงามแปลกตา และในแต่ละชนเผ่ามีชื่อเรียกลายนํ้าไหล ที่แตกต่างกันออกไปขึ้นอยู่กับสิ่งแวดล้อมหรือแรงบันดาลใจ 2.การทอซิ่นไตมาว เป็นซิ่นที่ขนาดสั้นกว่าซิ่นไทลื้อและไทแง่น ลายผ้ามีลวดลายสีแปลกตาและฉูดฉาดแตกต่างจากผ้าซิ่นชนเผ่าอื่น เพราะผ้าซิ่นชนเผ่าอื่นมีสีโทนพาสเทล หรือสีโทนเข้ม ทอด้วยเทคนิคการจกใช้ ระยะเวลายาวจึงสามารถประดิษฐ์ลวดลายให้ออกมาสวยงาม
4 4
สีสันเป็นอย่างไร สีสันของผ้าซิ่นไตลื้อจะมีสีสันอยู่ในโทนหวานเช่น เขียวอ่อน ชมพูอ่อน ไข่ไก่ เป็นต้น ส่วนสีสันของผ้าซิ่นไทแง่นจะมีสีสันสดใส (colorful) เช่น ชมพู ส้ม แดง เหลือง เป็นต้น ส่วนสีสันของผ้าทอไตมาวจะมีสีสันสด อยู่ในกลุ่มแม่สี เช่น แดงจัด เขียวจัด เหลืองจัด เป็นต้น
5
วัสดุ วัสดุทใี่ ช้ในการผลิตคือเส้นด้าย (ไหมประดิษฐ์) สัง่ ซือ้ จากอำ�เภอแม่อาย และตัวเมืองเชียงใหม่ โดยโทรศัพท์สั่งซื้อและให้ร้านส่งมาให้ทางรถโดยสาร ประจำ�ทาง
6 6
แรงบันดาลใจของลวดลายผ้า หากจะพิจารณาผ้าทอแต่ละประเภทผลิตขึน้ ไว้ใช้ในวัฒนธรรมประกอบ ด้วย โลกมนุษย์ โลกบาดาล และโลกหลังความตาย ส่วนแรกว่าด้วยโลกมนุษย์ ประกอบด้วย คน พืช สัตว์ สิ่งของที่ใกล้ตัว รู้จักสะท้อนอยู่ในลายต่างๆ เช่น นํ้าไหล หางปลา นก หงส์ ช้าง ม้า ผีเสื้อ ดอก แก้ว ดอกเปา ตะขอ ปราสาท ขันดอก ทั้งแบ่งสิ่งเหล่านี้ออกเป็นสองระดับด้วย คือ ระดับแรก สำ�หรับการเป็นเครื่องนุ่งห่มและเครื่องใช้ในครัวเรือน ระดับสองสำ�หรับเป็นเครือ่ งปัจจัยไทยทาน และเครือ่ งประกอบพิธกี รรม ทางศาสนา ในส่วนที่เป็นเครื่องนุ่งห่มและเครื่องใช้ในครัวเรือน จำ�แนกตาม ลำ�ดับสูง-ตํ่าของอวัยวะในร่างกายตามคตินิยมของสังคม เช่น ตีนซิ่นถือว่าอยู่ ส่วนล่างสุด แม้จะทอด้วยฝีมือทีว่ จิ ติ รพิสดารเพียงใด แต่ลายทอจะไม่ใช้รปู ช้าง เนื่องจากเป็นสัตว์ใหญ่เกี่ยวพันพระชาติของพระพุทธเจ้า หรือไม่นิยมทอด้วย ลายปราสาท ลายหม้อดอกไม้(หม้อบูรณคฏะ) เนื่องจากเป็นสัญลักษณ์ของ เครื่องปฏิบัติบูชาทางศาสนา เป็นต้น หากต้องการทอเป็นลายของหมอนหรือ ลายผ้าโพกือกัน ว่ากันว่าศีรษะเป็นอวัยวะสูงสมควรแก่ความหมายของลาย ส่วนเป็นเครื่องไทยทานและใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา จะจัดเป็นของสูง ลายนอกจากมีความหมายแสดงความสูงส่งเกี่ยวพันกับศาสนาแล้วยังมีความ วิจิตรมากกว่าปกติด้วย ส่วนสองว่าด้วยโลกบาดาล สะท้อนผ่านลายนาค อมนุษย์ในนิยายแทรก อยู่ทั้งในตำ�นานศาสนา และเรื่องเล่าในชีวิตประจำ�วันของคนในภูมิภาคลุ่มนํ้า โขงมาตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบันคล้ายกับโลกบาดาลซ้อนเหลื่อมหรือเป็นส่วน หนึ่งของโลกมนุษย์ ซึ่งมีนาคเป็นตัวละครสำ�คัญจำ�แลงกายให้เห็นในรูปต่างๆ กัน ทำ�ให้นาคในผ้าทอถูกจำ�แนกออกเป็นนาคใหญ่(พญานาค) และนาคเล็ก (งู) ซึ่งทั้งสองประเภทนี้ก็ มีสถิตแห่งตนในเครื่องใช้มีสถานะแตกต่างกัน ตามคตินิยมของคนในวัฒนธรรมไท โดยนาคใหญ่ซึ่งถือเป็นสัตว์สูง ปรากฏตัว อยู่ในลายผ้าเป็นเครื่องประดับศีรษะ หมอน และเครื่องไทยทาน 7
ส่วนนาคเล็กก็จะพรางตัวอยู่ตามลายของผ้าซิ่นในนามของลายนาค เกี้ยวหรือลายขอ ลายเครือต่างๆมองแล้วมีลักษณะร่วมกันระหว่างเถาวัลย์กับ งู ตามความคุ้นเคยที่ผู้คนสามารถพบได้ในชีวิตประจำ�วันนั้นเอง ส่วนสามเป็นโลกหลังความตาย อันประกอบด้วยนรกและสวรรค์ โดยทั้งสองส่วนสามารถเชื่อมโยงถึงกันได้ด้วยตุง ผ้าทอที่ผู้ประดิษฐ์บรรจงทำ� อย่างสุดฝีมือด้วยเชือ่ ว่า เมือ่ ละจากโลกมนุษย์แล้วจะได้ใช้พาหนะเกาะเกีย่ วถึง สวรรค์ รวมทั้งสามารถช่วยเหลือญาติพี่น้องที่รับกรรมอยู่ในนรกให้สามารถ เกาะขึ้นไปถึงสวรรค์ได้ด้วย นรก สวรรค์ บาดาล และโลกมนุษย์ในวัฒนธรรม เชื่อมโยงสัมพันธ์กันโดยตลอด ดังแบบจำ�ลองต่อไปนี้
จากแบบจำ�ลองจักรวาลวิทยาข้างต้นจะเห็นได้ว่าผ้าทอไทจัดวางตนเองให้ สัมพันธ์กับทุกสรรพสิ่งในโลกมนุษย์ รวมทั้งชีวิตในโลกอื่นๆ เกี่ยวข้องตามการ ประมวลผลความเข้าใจจากสิ่งได้รับการบอกเล่าและสืบทอดต่อๆมา ไม่ว่าจะ เป็นความเชือ่ ศาสนา และคตินิยมต่างๆ แล้วสะท้อนความเข้าใจเหล่านั้นลงบน ผืนผ้า ทำ�ให้ผา้ ทอมือถูกจำ�แนกและจัดวางตามสถานะของสิง่ ทีเ่ กีย่ วข้องอย่าง เป็นระบบระเบียบ ว่าจักรวาลของชาวไทมีส่วนสำ�คัญต่อการกำ�หนดแบบแผน การใช้ผ้าทอ การเลือกผ้าให้เหมาะสมแก่ 8 สถานะของเครื่องใช้ 8
ผูกพันด้วยจิต ทอด้วยใจ เมืองนี้นั้นมีสิ่งน่าสนใจ อันเป็นสิ่งผูกผันทางด้านจิตใจ นั้นคือ หัตถกรรมผ้าทอ เป็นสิ่งน่าสนใจเพราะต้องทอด้วยใจรัก เพราะต้องใช้ความตั้งใจ ประณีต ละเมียดละไมลงในงานศิลป์เพื่อให้ได้มาในผลงานชิ้นเอก ทำ�ให้ผ้าซิ่นมีความ สำ�คัญเพราะเป็นสิ่งบ่งชี้ถึงสถานภาพและแหล่งกำ�เนิดของชุมชน ดูได้จาก โครงสร้างและลวดลายปรากฏบนผืนผ้า ทำ�ให้ทราบว่าเป็นกลุ่มชนชาติพันธุ์ กลุ่มใด มาจากหมู่บ้านใด โดยในเมืองใหม่หมอกจ๋าม มี 3 กลุ่มมีลักษณะ เฉพาะตัว ได้แก่ 1.ไทลือ้ ผ้าซิน่ ของชาวไทลือ้ บ้านใหม่หมอกจ๋าม ประกอบด้วยสามส่วน แต่ดว้ ยความแตกต่างของรายละเอียด จึงแยกรายละเอียดของผ้าซิน่ ไทลือ้ คือ หัวซิ่นจะใช้ผ้าไหมประดิษฐ์เป็นผ้าสีพื้น เพราะสมัยนี้ไม่มีใครทอฝ้ายนอกจาก จะเป็นซิ่นเก่า ส่วนตัวซิ่นนั้นจะนิยมทอลวดลายเฉพาะส่วนกลาง ส่วนที่นำ�มา ต่อตรงตีนและเอวนั้นจะเป็นผ้าพื้นธรรมดาซึ่งเป็นประโยชน์ในแง่ความคงทน เพราะเมื่อใช้ไปนานๆอาจจะมีการชำ�รุด สามารถเปลี่ยนใหม่ได้
9
2.ไตมาวซิน่ มีความยาวประมาณ 15-18 นิว้ สัน้ กว่าผ้าซิน่ ทัว่ ไป เป็นการ ทอผ้าที่สร้างลวดลายควบคู่ไปกับการทอ การทอลักษณะนี้ต้องอาศัยความ ชำ�นาญและประสบการณ์เพราะการทอผ้าแต่ละผืนต้องอาศัยความอดทนและ ความเชี่ยวชาญในการทอดอกแต่ละดอก
3.ไทแงนเป็นซิ่นมีลักษณะสั้นกว่าซิ่นไทลื้อ แต่ใหญ่กว่าไตมาวโดยเมื่อ ทอเสร็จจะนำ�ผ้าพื้นมาต่อตรงหัวซิน่ และตีนซิน่ ส่วนลวดลายได้แก่ ลายนํ้าไหล ลายธาตุ เป็นต้น
10 10
ประดับลาย สานทอเส้นไหม ลวดลายและเทคนิคการทอในเมืองใหม่หมอกจ๋าม มีเอกลักษณ์และ ลักษณะเฉพาะตัว สามารถระบุได้ว่าทอมาจากชาติพันธุ์ ได้แก่ 1. ไทลื้อ ลวดลายของผ้าทอไทลื้อ กลุ่มใหญ่เกี่ยวข้องธรรมชาติ สิ่ง แวดล้อมรอบตัว ดอกไม้ ลายพรรณพฤกษา และลายเรขาคณิต ส่วนเทคนิคการทอนั้น นิยมทอด้วยเทคนิค “ล้วง” คือ วิธีสอดเส้นพุ่งพิเศษ เข้าไปในเส้นยืนเป็นระยะๆ จำ�นวนเส้นพุง่ มากน้อยในแต่ละแถวขึน้ อยูก่ บั ลาย จากนั้นใช้นิ้วมือล้วงพุ่งพิเศษออกมาไว้บนเส้นยืนการล้วงแต่ละครั้งจะล้วง จากเส้นยืนกี่เส้นขึ้นอยู่กับลายวางไว้เช่นกัน เทคนิค “เกาะ” คือวิธีการต่อเนื่องจากเทคนิคล้วง โดยการนำ�เส้นพุ่งที่ ล้วงขึน้ มาไว้บนเส้นยืนเกีย่ ว หรือคล้องไว้กบั เส้นล้วงขึน้ ถัดไปเพือ่ ให้เส้นพุง่ แต่ละ เส้นล้วงขึ้นมาเกาะติดกัน และเชื่อมอยู่กับเส้นยืน การคล้องกับเส้นยืนนั้นจะ ทำ�ได้หลายวิธี เช่น เมือ่ ด้ายพุง่ มาบรรจบกันคล้องเส้นด้ายพุง่ ด้วยกันแล้ว คล้อง เส้นยืนในตำ�แหน่งเดียวกันกับที่คล้องเส้นพุ่ง หรือคล้องเส้นยืนเส้นถัดไป หรือ อีก 2 เส้น จะทำ�ให้มีลายเชื่อมระหว่างเส้นยืนที่แตกต่างกันออกไป เทคนิคการ ล้วงและการเกาะจำ�เป็นต้องทำ�ควบคูก่ นั ไปจึงจะเกิดเป็นลายและเส้นพุง่ ไม่หลุด บางครัง้ จึงเรียกรวมกันว่า “ล้วงเกาะ” ไทลือ้ ในจังหวัดน่านเรียกว่า”ลายนาํ้ ไหล” สำ�หรับไทลื้อบ้านท่าฟ้า อ.เชียงม่วน จ.พะเยา เรียกเทคนิคทั้งสอง (ล้วงกับ เกาะ) ที่ทอไปด้วยกันนี้ว่าเกาะ ซึ่งจะมีลายต่างๆ ได้แก่ เกาะขอ เกาะผักแว่น เกาะหางปลา 2. ไตมาว ลวดลายของผ้าทอไตมาว กลุ่มใหญ่เกี่ยวข้องกับดอกไม้ พรรณ พฤกษา ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมรอบตัวและลายเรขาคณิต ส่วนเทคนิคการทอนั้น นิยมทอด้วยเทคนิค “จก” เป็นเทคนิคการทำ�ลวดลาย บนผ้า ด้วยวิธีการเพิ่มด้ายพุ่งพิเศษเข้าไปในเครือเส้นยืนเป็นช่วงๆ มีวิธีการ เดียวกันกับเทคนิคล้วง คือ ต้องมีการควักหรือล้วงเส้นพุ่งพิเศษขึ้นลงเพือ่ สร้าง 11
ลวดลาย แต่จะไม่ทำ�ควบคู่กับการเกาะ การจกสามารถทำ�ได้ 2 วิธคือทอควํ่า หน้าผ้าลงหรือทอจากด้านหลังผ้า วิธกี ารนีส้ ามารถเก็บปมฝ้ายขณะทีท่ อสะดวก และเรียบร้อยสวยงาม ลายเหมือนกันทั้งสองหน้า และอีกวิธีการหนึ่งคือ ทอจากหน้าผ้า หรือทอจากด้านหน้าผ้า วิธกี ารนีไ้ ม่สามารถเก็บปมให้ระเบียบ ได้ทันที แต่จะต้องทอให้เสร็จทั้งผืนก่อนจึงมาเก็บปมภายหลังทั้งนี้ขึ้นอยู่กับ ความถนัดของผู้ทอและความนิยมของท้องถิ่นซึ่งจะมี 2 เทคนิคย่อยคือ 2.1จกพุ่ง หมายถึง การล้วงด้ายเส้นพุ่งจากเครือยืนตามลายเป็นเส้น เดียวสีเดียวตลอดทั้งแถว มักใช้ทำ�ลายรองผ้าซิ่น หรือบางครั้งอาจใช้เป็นลาย หลักก็ได้ 2.2จกล้วง หมายถึง การล้วงด้ายเส้นพุ่งจากเครือยืนตามลาย โดยใช้ เส้นพุง่ พิเศษหลายๆ เส้นและมีสตี า่ งๆ ซึง่ ในหนึง่ แถวจะมีจำ�นวนด้ายและสีตาม ลวดลาย เทคนิคนี้สามารถสร้างสรรค์ลวดลายที่สวยงามและแตกต่างจากผ้า ซิ่นอีกสองกลุ่ม 3.ไทแงน ลวดลายของผ้าทอไทแงน กลุ่มใหญ่เกี่ยวข้องกับ ธรรมชาติ ศาสนา และ ลายเรขาคณิต นิยมทอด้วยเทคนิค “เกาะ” “ล้วง” และ “ขิด” เก็บมุกหรือเก็บดอก หรือขิด เป็นการทอผ้าต้องใช้ไม้เก็บลายไปทีละ แถวเพื่อให้เกิดลวดลายบนผ้าที่ทอ เทคนิคการทอชนิดนี้เป็นเทคนิคเป็นราก ร่วมของชนชาติไท กล่าวคือ คนกลุม่ ชาติพนั ธุไ์ ทยทุกพืน้ ทีน่ ยิ มทอผ้าด้วยเทคนิค นี้ แต่จะเรียกชือ่ ของเทคนิคการทอแตกต่างกันไป ชาวไทลื้อทุกพื้นทีจ่ ะเรียกว่า “เก็บมุกหรือมุก” บางครั้งเรียกว่า “เก็บดอก” การเก็บดอกนี้มิได้หมายความ ว่าเรียกเฉพาะลายที่เป็นดอกเท่านั้น แต่จะเรียกตามลาย เช่น ลายสัตว์ต่างๆ หรือกาบ หรือเครือ ว่าเก็บดอกทั้งสิ้น เป็นการเรียกตามอาการกระทำ� เพราะ ว่าขณะทีท่ อจะต้องการเก็บลายด้วยไม้ไปด้วย ภาษาอีสานเรียกว่า “ขิด” สำ�หรับ ยกดอกนัน้ มีวธิ กี ารทอทีม่ กี ารเก็บเช่นเดียวกับเก็บดอกหรือเก็บมุก แต่จะยกเขา แทนการใช้ไม้ในการเก็บลายเท่านั้น ซึ่งเป็นการเรียกของชาวไทยวน
12 12
ตัวอย่างผ้าทอของไทลื้อ ไทแงน ไตมาว
เทคนิค เกาะล้วง จากลายนํ้าไหล
เทคนิค เกาะล้วง จากลายธาตุ
เทคนิคจก จากลายดอกไม้ งูลอย 13
คุณค่าทางจิต ประทับประดับใจ ผ้าผืนที่ 1
14 14
ผ้ า ผื น สวยผื น นี้ เ ป็ น ผ้ า ของชาติ พั น ธุ์ ไ ทลื้ อ มั น มี ล ะมุ น อ่ อ นหวาน ละเมียดละไมเพราะ มีการทอลวดลายทีเ่ กิดจากการประยุกต์ของผูท้ อ เกิดจาก ความสร้างสรรค์โดยการแกะลายเอง และมีบางลายที่ได้รับการสืบทอดจากผู้ สอน ผ้าผืนนีม้ ลี วดลายการจัดองค์ประกอบทีด่ ี ไม่เยอะจนเกินไป มีการผสม ผสานระหว่างลายเป็นรูปเรขาคณิต เช่น ลายกาบมีลายดอกแก้ว และ ลายดอกเปา หรือ ลายดอกจันและลายเสา มีการสลับระหว่างสองลายนี้ ส่วนลักษณะของผ้าผืนนี้ มีการจัดลำ�ดับของการทอ โดยแถวแรกเป็นลายมุก ทอด้วยเทคนิคขิด แถวสองเป็นลายดอกจัน คั่นด้วยลายเสาทอด้วยเทคนิคจก แถวตรง กลางเป็นลายกาบมีลายดอกแก้ว และลายดอกเปาล้อมด้วยลายมุก ปิดท้าย ด้วยลายหางสะเปา เป็นการทอด้วยด้ายโทเร(ไหมประดิษฐ์)
15
ผ้าผืนที่ 2
16 16
ผ้าผืนสวยผืนนี้เป็นผ้าของชาติพันธุ์ไทแงน มันมีโดดเด่นเนื่องจากการ ใช้สที สี่ ดเข้ม รวมไปถึงการทอลวดลายทีเ่ กิดจากการประยุกต์ของผูท้ อ โดยการ แกะลายเอง และมีบางลายที่ได้รับการสืบทอดจากบรรพบุรุษ ผ้าผืนนีม้ ลี วดลายการจัดองค์ประกอบทีด่ ี มีการผสมผสานระหว่างลาย เป็ น รู ป เรขาคณิ ต และการสมมาตรของลาย เช่ น ลายธาตุ มี รู ป ทรงเป็ น สามเหลี่ยมลดหลั่นลงมาเป็นชั้นโดยทั้งสองข้างมีขนาดเท่ากัน ส่วนลักษณะของผ้าผืนนี้ มีการจัดลำ�ดับของการทอ โดยแถวแรกเป็น ลายธาตุ ทอด้วยเทคนิคล้วงเกาะ แถวสองเป็นลายนํ้าไหลทอด้วยเทคนิคล้วง เกาะ แถวสุดท้ายเป็นลายธาตุ ทอด้วยเทคนิคล้วงเกาะ เป็นการทอด้วยด้าย โทเร(ไหมประดิษฐ์)
17
ผ้าผืนที่ 3
18 18
ผ้าผืนสวยผืนนี้เป็นผ้าของชาติพันธุ์ไตมาว มีความโดดเด่นเนื่องจาก การใช้สีที่สด เข้ม ลักษณะการทอ รวมไปถึงการทอลวดลายที่เกิดจากการ ประยุกต์ของผู้ทอ โดยการแกะลายเองและมีบางลายที่ได้รับการสืบทอดจาก บรรพบุรุษ ผ้าผืนนีม้ กี ารผสมผสานระหว่าง ลายเป็นลายทีเ่ กีย่ วข้องธรรมชาติและ ลายทีส่ ามารถดูลกั ษณะได้ทนั ที เช่น ลายผีเสื้อและลายหัวใจ ส่วนลักษณะของ ผ้าผืนนี้ มีการจัดลำ�ดับของการทอ โดยแถวแรกเป็นลายงู ลายผีเสือ้ ลายดอกเกีย้ มปู ลายหมอกดอกสร้อย ลายก้างปลา ลายหัวใจ ลายกากบาท ลายดอกจัน ลายก้างปลา ลายเกี๋ยมปู๋ ลายงูลอย ทอด้วยเทคนิคจก เป็นการทอด้วยด้ายโทเร(ไหมประดิษฐ์)
19 19
ผ้าซิ่น เมืองใหม่หมอกจ๋าม ภาพและเนื้อเรื่อง © 2014 (พ.ศ. 2557) โดย พลอยฝน จินดาฤกษ์, 540310125, สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ พิมพ์ครั้งแรก เดือนตุลาคม พ.ศ. 2557 จัดพิมพ์โดย ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ออกแบบและจัดรูปเล่มโดย พลอยฝน จินดาฤกษ์ โดยใช้ฟอนท์ชื่อ TH Niramit AS 16 pt. หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานทางวิชาการจัดทำ�ขึ้นเพื่อส่งเสริม และต่อยอดศักยภาพการศึกษา ภายในภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
หมู่บ้านใหม่หมอกจ๋ามมีกลุ่มชาติพันธุ์หลากหลายและแต่ละชาติพันธุ์ก็ มีภูมิปัญญาที่สืบทอดต่อกันมา ได้แก่ชาติพันธุ์ ไทลื้อ ไทแง่น และ ไต มาว ซึ่งสองกลุ่มหลังนี้เป็นชาติพันธุ์เดียวกัน คือ ชาวไทใหญ่ โดยแต่ละ กลุ่มมีเอกลักษณ์การทอที่โดดเด่น เช่น การทอผ้าด้วยเทคนิค “เกาะ หรือล้วง” หรือเป็นที่รู้จักกันว่า “ลายนํ้าไหล” เป็นการทอของที่โดดเด่น ของไทลื้อและไทแงนและในแต่ละกลุ่มมีชื่อเรียกลายนํ้าไหล แตกต่าง กันออกไปขึ้นอยู่กับสิ่งแวดล้อมหรือแรงบันดาลใจ การทอซิ่นไตมาว เป็นซิ่นที่ขนาดสั้นกว่าซิ่นไทลื้อ และไทแงน มีลวดลายแปลกตาและ สีฉูดฉาด ทอด้วยเทคนิคการจกสามารถประดิษฐ์ลวดลายให้ออกมา สวยงามและโดดเด่น