z
«Ποιος είναι ο ρόλος των Θεών»
στην «Ελένη» του Ευριπίδη ‘’ Εργασία του μαθητή της Γ΄2 τάξης, Πέτρου Κωνσταντίνου
z
Λίγα λόγια για το έργο…
Η «Ελένη» είναι τραγωδία του Ευριπίδη που διδάχτηκε (παίχτηκε) το 412 π.Χ. στα Διονύσια και επέφερε πολλές καινοτομίες. Ο Ευριπίδης χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία τους μύθους από τους οποίους πήρε τις υποθέσεις των έργων του, όπως στην Ελένη, τον Ίωνα, την Ιφιγένεια εν Ταύροις και τον Ορέστη, των οποίων η πλοκή είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος δική του επινόηση. Ο Μενέλαος μετά από την άλωση της Τροίας κατέπλευσε στην Αίγυπτο όπου συνάντησε την Ελένη και έμαθε με κατάπληξη ότι η «εν Τροία» Ελένη ήταν φάσμα ψευδές. Η πραγματική του σύζυγος ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου και ο καταστροφικός πόλεμος της Τροίας είχε βασιστεί σε ένα ψέμα. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Θεοκλύμενος θέλει να νυμφευθεί την Ελένη, αλλά εκείνη με τον Μενέλαο καταφέρνουν και διαφεύγουν κρυφά. Η έξοδος στο έργο αυτό μοιάζει πολύ με εκείνη στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Το έργο χαρακτηρίζεται ως αντιπολεμικό δράμα.
z
Αναφορές στο κείμενο… z
z
z
z
Οι θεοί είναι πάντα παρόντες στα έργα του Ευριπίδη.
z Μόνο που αποκτούν άλλες διαστάσεις από τις παραδεδομένες. Είναι θεοί που δεν ενδιαφέρονται να κυριαρχήσει η δικαιοσύνη, είναι θεοί που διακατέχονται από μικροπρέπειες, που φτάνουν ακόμα σε μεταξύ τους διαμάχες. Η εικόνα της Ήρας που παίρνει την Ελένη από το σπίτι της και τον άντρα της, μόνο και μόνο για να μην γίνει το χατίρι της Αφροδίτης, είναι μια εικόνα μιας μικροπρεπούς θεάς αλλά και αδίστακτης. Αλλά και εικόνα της Αφροδίτης, που θέλει να δώσει στον Πάρη για δώρο μια θνητή ως πληρωμή για τη χάρη που της έκανε να την ανακηρύξει την ωραιότερη των θεών δεν είναι διαφορετική από της Ήρας.
Όταν λοιπόν με δόλιο τρόπο οι θεοί παρεμβαίνουν στις ζωές των θνητών ανάλογα με τις ιδιοτροπίες τους, τότε είναι δυνατόν να προκύψει οτιδήποτε και δεν μπορεί κάνεις να υπολογίζει σε τίποτα. Συνεπώς η αβεβαιότητα της τύχης κυριαρχεί στο συμπέρασμα ενός απλού ανθρώπου, πως είναι δηλαδή ένα παιχνίδι στα χέρια των θεών.
z
Στο Β΄ z επεισόδιο ο ποιητής χρησιμοποιεί τις αγαπημένες του αποφθεγματικές φράσεις για να διατυπώσει γνώμες. «πάντα μισεί ο θεός τη Δία...τα γαθά τους»: Εδώ ο ποιητής λέει ότι ο θεός
μισεί, χρησιμοποιεί την ιδέα του θεού με μία έννοια που είναι πιο κοντά σε αυτό που ονομάζουμε ηθική τάξη. Δεν αναφέρεται στο δωδεκάθεο του Ολύμπου. Άλλωστε λίγο πριν στο Β'
επεισόδιο αναφέρθηκαν οι ίντριγκες της Ήρας και της Αφροδίτης για την τύχη των ηρώων. Δεν είναι λοιπόν αυτές που δε θέλουν το άδικο. Είναι η αντίληψη και οι αρχές που πρέπει να διέπουν τη ζωή των
ανθρώπων.
z
z
ο Ευριπίδης ζει και δημιουργεί σε μία εποχή όπου η τάξη του δικαίου
έχει πάψει να κυριαρχεί. Η
ηθική κρίση που επέφερε ένας παράλογος πόλεμος, σε συνδυασμό με την επίδραση των σοφιστών που αμφισβητούσαν ανοικτά την ύπαρξη των θεών, και η κυριαρχία των δημαγωγών αντί της πραγματικής δημοκρατίας δημιουργούσαν μια νοσηρή ατμόσφαιρα όπου χάνονταν όλο και περισσότερο οι ηθικές αξίες και αρχές.
Αυτές ψάχνει ο Ευριπίδης και αυτές επιχειρεί να εκφράσει, ως
διέξοδο στην αδιέξοδο κατάσταση της εποχής του.
Ο Ευριπίδης μέσα από το έργο του προβάλλει του θεούς εγωιστές που δεν z νοιάζονται για τη δικαιοσύνη, αλλά για τα συμφέροντά τους. Με τη λέξη θεοί αναφέρεται στους παράγοντες αστάθειας και παραπλάνησης.
Ένας άλλος πολύ σηµαντικός παράγοντας στην εξέλιξη του έργου είναι η τύχη. Το ναυάγιο του Μενελάου ήταν αποτέλεσμα της τύχης και όχι της θεϊκής βούλησης.
. Η τύχη όμως συνδέεται πολλές φορές με τη βούληση των θεών. Χαρακτηριστικά, η Θεονόη λέει πως η Αφροδίτη δεν θέλει να γυρίσει το ζευγάρι στην Ελλάδα γιατί έτσι θα αποκαλυπτόταν η πλάνη που είχε στήσει, ενώ η Ήρα άλλαξε γνώμη και πήρε το μέρος των δύο συντρόφων αν και στην αρχή δεν επιθυμούσε ούτε αυτή τον γυρισμό τους.
Το έργο γράφτηκε σε μια δύσκολη εποχή για την Αθήνα τη σικελική εκστρατεία, πολλοί Αθηναίοι είχαν στραφεί εναντίον των µαντείων , που µε τους χρησµούς τους ενθάρρυναν την εκστρατεία.
z
Ο ποιητής λοιπόν, µέσω του αγγελιοφόρου, µας αναφέρει πως
το να συμβουλεύεσαι ένα μάντη είναι ανώφελο και πως αν έχεις τους θεούς µε το μέρος σου, δε χρειάζεσαι τους χρησµούς των μαντείων .
z
Οι στίχοι z 1137-1143 επαναλαμβάνουν και προεκτείνουν τη σκέψη του αγγελιαφόρου
Μολονότι σε ορισμένα σημεία το κείμενο δεν είναι απόλυτα καθαρό, μπορούμε να πούμε πως η γενικότερη κρίση αναφέρεται στην απρόβλεπτη επέμβαση του θείου και εκεί όπου δεν υπήρχε αμφιβολία ότι ο άνθρωπος είναι απόλυτα ασφαλής, όπως στην περίπτωση της Ελένης, η οποία ως κόρη του Δία θα έλεγε κανείς ότι δε θα δυστυχούσε και όμως θεωρήθηκε άπιστη, άδική και άθεη.
Διάφορες ερμηνείες δόθηκαν στους στίχους αυτούς, οι περισσότερες από τις οποίες τονίζουν τη δυσπιστία του Ευριπίδη, όχι στην ύπαρξη των θεών, αλλά στο αλάθητο των ενεργειών τους.
Ο F. Parey θεωρούσε ότι ο ποιητής εδώ υποδηλώνει την αμφιβολία για την ύπαρξη του ανώτατου όντος.
Ο H. Gregoire έγραψε πως ο χορός αμφιβάλλει για τη θεία σοφία, βλέποντας τη σύγχυση που επικρατεί στον κόσμο.
Ο G. Zuntz ότι εδώ δεν έχουμε υπαινιγμό αθεΐας, αλλά έκφραση του ακατάληπτου του Θείου.
z
Ο George E. Dimock Jr γράφει: «Δεν μπορείς ποτέ να μιλήσεις με βεβαιότητα για τις ενέργειες του Θείου. Σπάνια τα πράγματα είναι όως φαίνονται. Μπορεί να νομίζεις πως πολεμάς για την Ελένη, στην πραγματικότητα όμως δεν πολεμάς για κείνη. Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί»
Συνδέοντας δε όλα αυτά με τη θλιβερή Σικελική καταστροφή, η οποία έκαμψε το ηθικό των Αθηναίων σημειώνει «το απρόβλεπτο στις ενέργειες των Θεών είναι σπουδαίο πράγμα. Οι Αθηναίοι που είχαν υπόψη τους την καταστροφή στη Σικελία, βλέποντας το έργο και ακούγοντας για τις απρόβλεπτες ενέργειες του Θείου, αισθάνονταν ότι όλα δε χάθηκαν, γιατί ο Θεός μπορεί ξαφνικά να ανατρέψει μια κατάσταση από το κακό στο καλό, όπως ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Ελένης και του Μενέλαου. Ενώ είναι χαμένοι σώζονται από μια απροσδόκητη ενέργεια των θεών, μέσω της Θεονόης»
z
Ευχαριστώ για την προσοχή σας