Ο ρόλος του παππού και της γιαγιάς στην ελληνική οικογένεια, παλιότερα και σήμερα
• Γιαγιά και παππούς. Δύο λέξεις-ορόσημο της ελληνικής οικογένειας. Λέξεις μικρές κι όμως γεμάτες αγάπη, στοργή, φροντίδα. Ερχόμενος κανείς σ’ αυτόν τον κόσμο, βιώνει την αγάπη και την τρυφερότητα των γονιών του. • Ποιος θα το περίμενε όμως ότι πέρα απ’ αυτήν κρύβεται μια ακόμα βαθύτερη, ακόμα πιο ουσιαστική, πιο πολύπλευρη. Η αγάπη των παππούδων. • Οι γιαγιάδες και οι παππούδες αντιπροσωπεύουν το στήριγμα της γνήσιας ελληνικής οικογένειας. Μεταδίδουν καθημερινά και με τον πιο γλυκό και τρυφερό τρόπο την αγάπη, τη φροντίδα και τις συμβουλές τους.
• Είναι δύο άτομα τα οποία αγάπησαν τα εγγόνια τους, πριν έρθουν καν στον κόσμο. Τα υποδέχθηκαν με τη μέγιστη δυνατή τρυφερότητα, γέμισαν τα κενά τους και τους προσέδωσαν το ρόλο που επιθυμούσαν πάντοτε απ’ τη στιγμή που έγιναν κι εκείνοι γονείς: το ρόλο της γιαγιάς και του παππού. • Έγιναν ένα κομμάτι απ’ το δικό τους κομμάτι, ένα ακόμα παιδί τους.
• Ο παππούς και η γιαγιά ήταν και είναι πάντα αναπόσπαστο κομμάτι της οικογένειας. Στο παρελθόν, ήταν συνηθισμένο φαινόμενο σε ένα σπίτι να διαμένουν τρεις γενιές. • ¨ Του παιδιού μου το παιδί είναι δύο φορές παιδί μου¨, λέει ο λαός μας. • Η αγάπη αυτή έχει θετικές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Βλέπουν τους παππούδες σαν δεύτερη οικογένεια, σαν δεύτερους ¨γονείς¨.
• Η σχέση των παππούδων με τα εγγόνια τους, είναι αναμφισβήτητα μοναδική. Ο ρόλος που είχαν η γιαγιά και ο παππούς στην οικογένεια ήταν πάντοτε σημαντικός, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες που όλο και περισσότεροι γονείς στηρίζονται στη βοήθειά τους για τη φροντίδα των παιδιών τους, ο ρόλος αυτός έχει αποκτήσει μεγαλύτερη αξία και προσοχή. • Οι γονείς για πολλά χρόνια είχαν ανεξαρτητοποιηθεί και απολάμβαναν το ότι δε βασίζονταν στους γονείς τους. Ξαφνικά όμως, η παρουσία των παιδιών έρχεται και αλλάζει την κατάσταση επαναφέροντας και κάνοντας τη βοήθεια των γονιών τους (παππούδων πλέον) και πάλι αναγκαία!
• Για τους γονείς, ο ρόλος των παππούδων μπορεί να αποκτά ιδιαίτερη αξία εξαιτίας της βοήθειας που παίρνουν, για τα παιδιά όμως σημαίνει πολύ περισσότερα. Αν όχι όλα, τα περισσότερα παιδιά απολαμβάνουν τις στιγμές που περνούν με τους παππούδες τους. • Απολαμβάνουν την ανεκτικότητα και τη λιγότερο αυστηρή στάση τους, τα παιχνίδια και τα χατίρια που τους κάνουν, τις λιχουδιές που δε δίνονται με μέτρο, τις ιστορίες που τους κάνουν να κρέμονται από τα χείλη τους, τα χαλαρά ωράρια ύπνου, την αγάπη τους.
• Η γιαγιά είναι το άτομο που θα βρεθεί δίπλα στα εγγόνια της σε κάθε δυσκολία, σε κάθε αρρώστια, και θα κάνει ό,τι περνά απ’ το χέρι της για να αισθανθούν καλύτερα. • Πονάει κι εκείνη όταν τα βλέπει να πονάν, και προσφέρει την αγκαλιά της και τα χάδια της σε μια προσπάθεια να τα ανακουφίσει, τακτική η οποία αποδεικνύεται πάντα άκρως αποτελεσματική. • Πόση δύναμη και πόση αγάπη κρύβει άραγε αυτή η αγκαλιά… Πάντα τα εγγόνια νιώθουν πιο κοντά της, νιώθουν περισσότερη εμπιστοσύνη. • Έχει πάντα τη μαγική ικανότητα να ενθαρρύνει τα εγγόνια της ώστε να της ανοίγονται για θέματα τα οποία τα προβληματίζουν, αλλά ντρέπονται να πουν στη μαμά τους.
• Δε σταματά ποτέ να τα προσέχει, να τα καμαρώνει και να είναι δίπλα τους να τα στηρίξει σε κάθε πρόβλημα τους, αλλά και σε κάθε στιγμή-ορόσημο της ζωής τους. Είναι το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα της αφοπλιστικής κι ανιδιοτελούς αγάπης. • Πιστεύει ακράδαντα στα εγγόνια της και τις δυνατότητές τους και δε χάνει ευκαιρία να τα παινέψει. Και ακόμα και όταν κάποιες δυσκολίες βρεθούν στο δρόμο τους, θα προσπαθήσει να τα συμβουλέψει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, έναν τρόπο που πηγάζει απ΄τη σοφία των χρόνων της, και οι συμβουλές της αποδεικνύονται πάντα πολύτιμες.
• Ομόρροπος με το ρόλο της γιαγιάς, αυτός του παππού έρχεται να ολοκληρώσει κάθε άνθρωπο. Δυνατός, αστείος, τρυφερός, δραστήριος είναι λίγα απ’ τα επίθετα που τον χαρακτηρίζουν. Είναι ο καλύτερος φίλος και ο πιο αποτελεσματικός σύμμαχος σε κάθε ιδέα που φυτρώνει στο μυαλό τους. • Ολόκληρη η παιδική τους ηλικία έχει προσδιοριστεί από τα παραμύθια και τις ιστορίες για τα καμώματα των γονιών τους, τα παιχνίδια που έπαιζαν. • Δε διστάζουν να τα κακομάθουν με τον πιο γλυκό και γεμάτο αγάπη τρόπο, προκαλώντας έτσι την αγανάκτηση των γονιών. Κάνουν όλα τα χατίρια, χωρίς κανένα παράπονο, με περίτρανο παράδειγμα το γνωστό σε όλους «χαρτζιλίκι», το οποίο έσπρωχναν διακριτικά σε κάποια τσέπη, πίσω από την πλάτη των γονιών.
• Το σπίτι τους γίνεται το δεύτερό τους σπίτι, καθώς αναλαμβάνουν να τους φροντίσουν τις ώρες που οι γονείς τους λόγω δουλειάς δεν μπορούν να βρίσκονται κοντά τους. • Τους παίρνουν απ΄ το σχολείο και περνάν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας στο σπίτι τους, ένα σπίτι στο οποίο προτιμούσαν να βρίσκονται περισσότερο και απ΄ το πατρικό τους, καθώς ανέβλυζε αγάπη, τρυφερότητα και φροντίδα. • Ας το παραδεχτούμε, καμία δεν είναι καλύτερη μαγείρισσα απ’ τη γιαγιά μας. Τα φαγητά της είναι παρόμοια με της μαμάς, μόνο που είναι πιο νόστιμα μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης στην κουζίνα (ε, ίσως φταίει και το λίγο λαδάκι παραπάνω).
• Κάθε φορά που η γιαγιά κάτι σκαρώνει στην κουζίνα ολόκληρο το σπίτι γεμίζει ευωδιές που κάνουν τα εγγόνια να αδημονούν για την πολυπόθητη ώρα του φαγητού, και ποτέ δεν τα απογοητεύει. Βεβαίως η μερίδα του πιάτου που τα αναλογεί θα είναι η διπλάσια απ’ αυτή με την οποία πραγματικά χορταίνουν, ενώ θα τα ρωτάει ανά δίωρο αν θέλουν να φάνε ξανά. Και τέλος το ψυγείο της είναι γεμάτο γλυκά, τα οποία φυσικά φροντίζει να ανανεώνει σε τακτικά χρονικά διαστήματα.
• Ακόμη κι όταν τσακώνονται παππούδες- εγγόνια, τσακώνονται με τον πιο γλυκό τρόπο, με έναν τρόπο που δεν αφήνει ποτέ πίσω αρνητικά συναισθήματα. Σπάνια θα τους υψώσουν φωνή και θα τους κατσαδιάσουν, αφού, αν το κάνουν, εκείνοι στενοχωριούνται και το μετανιώνουν περισσότερο. • Είναι υπερπροστατευτικοί και θα κάνουν τα πάντα για να δουν τα εγγόνια τους να χαμογελάν. Είναι οι δεύτεροι γονείς .
Η μεγάλη τύχη και ευλογία για τα παιδιά να έχουν τους παππούδες και τις γιαγιάδες στη ζωή τους. Γιατί;
• 1. Θωρακίζονται συναισθηματικά οι παππούδες και οι γιαγιάδες παρέχουν στα εγγόνια τους μια αίσθηση ασφάλειας και υποστήριξης που βοηθά τα παιδιά να διαχειρίζονται καλύτερα τις αντιξοότητες. • 2. Διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος γνωρίζουν την «ιστορία» της οικογένειας τους, την βιώνουν μέσα από τις διηγήσεις των παππούδων τους, είναι πιο ανθεκτικά συναισθηματικά, έχουν καλύτερο έλεγχο της ζωής τους ακόμα και όταν ο «έξω» κόσμος δείχνει να καταρρέει.
• 3. Μαθαίνουν να σέβονται τους ηλικιωμένους Η επαφή με τον παππού και τη γιαγιά, δημιουργεί σεβασμό και αγάπη για τους ηλικιωμένους, γεγονός πάρα πολύ σημαντικό, ειδικά για την εποχή μας που η προχωρημένη ηλικία απαξιώνεται όλο και περισσότερο. • 4. Η σχέση παππούδων και εγγονών θωρακίζει την ψυχική υγεία και των δύο Όσον αφορά τους παππούδες και τις γιαγιάδες η επαφή τους με νέα ερεθίσματα και καινούργιες ιδέες τους «ανανέωνει», ενώ όσον αφορά τα εγγόνια, επωφελούνται από την εμπειρία ζωής και τις συμβουλές που μοιράζονται με τους παππούδες τους.
• 5. Τα εγγόνια χαρίζουν περισσότερα χρόνια ζωής στους παππούδες τους • Η επιστήμη είναι σαφής. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες που είναι ενεργοί στο μεγάλωμα των εγγονιών τους κερδίζουν κατά μέσο όρο πέντε επιπλέον χρόνια ζωής
• Οι γιαγιάδες και οι παππούδες δεν ξέρουν από ψυχολογία. Δεν διάβασαν τα βιβλία που έχουν διαβάσει τα εγγόνια τους, κινήθηκαν και μεγάλωσαν τα εγγόνια με το ένστικτό τους, με αυτά που έμαθαν από τους δικούς τους γονείς και με πυξίδα την αγάπη τους. Και όμως, παρ’ όλα αυτά δεν τα πήγαν άσχημα. • Και άλλωστε δε χρειάζονται βιβλία ψυχολογίας για να σφίξεις πάνω σου ένα παιδί που πονάει, να του χαϊδέψεις το κεφαλάκι, όταν κοιμάται, να το νανουρίσεις με τραγούδια, να του απαλύνεις τη στενοχώρια με γλυκά που έχεις φτιάξει ή κρύψει μόνο γι’ αυτό, να το αποκαλέσεις «αγάπη μου», «καρδιά μου», «ψυχή μου» και να το κάνεις να νιώσει μοναδικό.
• Τα παιδιά έχουν ανάγκη τους παππούδες, σχεδόν όσο και τους γονείς τους. Ο ρόλος των παππούδων βέβαια είναι διαφορετικός από αυτόν των γονιών. Οι παππούδες συνήθως προσφέρουν μεγαλύτερη αποδοχή, υποστήριξη, κατανόηση και λιγότερη πειθαρχεία στα παιδιά. Έτσι, η σχέση τους με τα εγγόνια τείνει να είναι πιο χαλαρή και γενναιόδωρη. • Για τους παππούδες αυτό είναι ιδιαίτερα απολαυστικό γιατί ναι μεν μπορούν να βοηθήσουν στο μεγάλωμα μιας νέας γενιάς, αλλά από την άλλη δεν έχουν τις καθημερινές ευθύνες των γονιών και δε χρειάζεται να εμπλέκονται στις έντονες αντιπαραθέσεις και στις διαφωνίες που μπορεί να δημιουργηθούν ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά.
• Όταν οι παππούδες εμπλέκονται και επεμβαίνουν υπερβολικά στη διαπαιδαγώγηση των εγγονών τους, αυτό που φαίνεται είναι ότι δεν έχουν αφήσει ακόμα τα παιδιά τους να αυτονομηθούν και εξακολουθούν να τα χειραγωγούν. Το αποτέλεσμα είναι οι γονείς να λαμβάνουν αυτές τις παρεμβάσεις προσβλητικές. • Όπως όλες οι σχέσεις, έτσι και η σχέση των γονιών, των παππούδων και των παιδιών θέλει δουλειά για να πετύχει και να διατηρηθεί η σωστή ισορροπία. Οι παππούδες έχουν σίγουρα πολλά να προσφέρουν στα εγγόνια τους, αλλά αυτό προϋποθέτει ότι όλα τα μέλη της οικογένειας πρέπει να ακολουθούν κάποιους αυτονόητους κανόνες.
• Η γιαγιά και ο παππούς μπορεί να αντιδρούν συχνά πιο ήρεμα, πιο σοφά, βασιζόμενοι στην πείρα που έχουν, αλλά θα πρέπει να σταματήσουν να ελέγχουν τα παιδιά τους. Οι γονείς χρειάζονται υποστήριξη και όχι ανθρώπους που επεμβαίνουν χωρίς να τους το ζητήσει κανείς. • Όταν οι γονείς εμπιστεύονται τα παιδιά τους στους παππούδες, αναθέτουν ταυτόχρονα και την ευθύνη σε αυτούς. Επομένως, δεν έχει πολύ νόημα να θέλουν να αλλάξουν τους παππούδες. Το σημαντικό είναι να έχουν εμπιστοσύνη στα παιδιά τους. Τα παιδιά μπορούν να δουν τις διαφορές, να ζυγίσουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, και είναι σε θέση να αξιολογήσουν και να κατανοήσουν τους διαφορετικούς τρόπους ανατροφής.
• Τέλος, οι παππούδες δεν αντικαθιστούν τη σχέση των γονιών με τα παιδιά, αλλά τη συμπληρώνουν και τη διευρύνουν. Όταν οι γονείς και οι παππούδες συνεργάζονται αρμονικά και κρατούν μια ισορροπία μεταξύ επαφής και απόστασης, εμπλουτίζεται και ο ψυχικός κόσμος των παιδιών, αλλά και οι γονείς διευκολύνονται που ξέρουν ότι οι παππούδες θα τους βοηθήσουν αν χρειαστεί. • Το να είναι κανείς παππούς η γιαγιά είναι μια εμπειρία που χαρίζει ευτυχία, πληρότητα και νόημα στη ζωή. Το να έχει ένα παιδί παππού ή γιαγιά ζει μια εμπειρία μοναδική και ασύγκριτη. Ακόμα και αν υπάρχουν καυγάδες ανάμεσα στους γονείς και τους παππούδες, αν η σχέση έχει γερές βάσεις και βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και στην εκτίμηση, η αγάπη θα αντέξει τις τριβές και τις συγκρούσεις.
• Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο παππούς και η γιαγιά αναπτύσσουν έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας με τα εγγόνια τους. • Ενώ στο παρελθόν, όταν μεγάλωναν τα δικά τους παιδιά, ενδέχεται να ήταν πιο συγκρατημένοι, πλέον με τα εγγόνια τους εκφράζουν ελεύθερα τα συναισθήματα τους. • Αποφεύγουν τις συγκρούσεις, είναι εκπρόσωποι εμπειριών αλλά και καταθέτες πολιτισμικών αξιών. Διδάσκουν την αξία της οικογένειας ζωντανεύοντας τις αναμνήσεις του παρελθόντος και έχουν την ικανότητα να μεταδώσουν την αίσθηση της ασφάλειας και της αγάπης με τέτοιο τρόπο που κανείς άλλος δεν είναι σε θέση να το κάνει.
• Παρόλο που μπορεί να έχουν τις καλύτερες προθέσεις, οι γιαγιάδες και οι παππούδες συνωμοτούν εναντίον όλων των δυνάμεων του σύμπαντος, μόνο και μόνο για να ευχαριστήσουν το ομορφότερο δώρο που τους χάρισαν ποτέ τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους. • Αγνοώντας κάθε είδους κανόνων που μπορεί να θέτουν οι γονείς και μόνιμα εξοπλισμένοι με κάθε είδους λιχουδιά, γλύκισμα, παιχνίδι και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο ανθρώπινος νους, οι παππούδες και οι γιαγιάδες «κακομαθαίνουν» συνεχώς τα εγγόνια τους. Με αποτέλεσμα, συχνά να δημιουργούνται παρεξηγήσεις για τον τρόπο παρέμβασης τους στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
Για να έχουν οι παππούδες μια καλή σχέση με τα εγγόνια τους, χρειάζεται να τηρούν κάποιους βασικούς κανόνες: • Να είναι ξεκάθαροι με τους γονείς του παιδιού, για το ρόλο που θέλουν να έχουν στη ζωή του. Για παράδειγμα, πόσο συχνά θέλουν να το βλέπουν ή αν θέλουν να συμμετέχουν σε σχολικές ή άλλες εκδηλώσεις. • Να συζητήσουν με τους γονείς για τους κανόνες που εφαρμόζουν. Είναι πολύ σημαντική η συνέπεια για τα παιδιά, οπότε χρειάζεται οι παππούδες να γνωρίζουν ποια είναι τα όρια συμπεριφοράς που πρέπει να ακολουθεί το παιδί στο σπίτι και να διατηρούν αυτούς τους κανόνες όταν είναι μαζί του. • Να εφαρμόζουν τις συνέπειες μη αποδεκτής συμπεριφοράς του παιδιού, που έχουν συμφωνήσει με τους γονείς.
• Να φροντίσουν να πάρουν μέτρα προστασίας στο σπίτι τους, για το παιδί. • Να αποφεύγουν να παίρνουν το ρόλο του γονέα. Όσο κι αν θέλουν να πουν στα παιδιά τους πώς να αναθρέψουν τα εγγόνια τους, δεν είναι δικός τους ρόλος. Χρειάζεται να σέβονται τις αποφάσεις που έχουν πάρει οι γονείς για την ανατροφή των παιδιών τους. • Να αποφεύγουν να εξαγοράζουν την αγάπη των εγγονών με δώρα. Είναι πολύ δελεαστικό για τους παππούδες να αγοράζουν δώρα στα εγγόνια τους αλλά είναι σκόπιμο να ρωτάνε τους γονείς πριν το κάνουν. Ίσως είναι καλό αντί για δώρα, να κάνουν με τα εγγόνια τους πράγματα που αγαπάνε και οι δύο και θα τα θυμούνται με χαρά.
• Να εφαρμόζουν όρια. Οι παππούδες που δεν επιβάλλουν όρια και ενδίδουν σε κάθε ιδιοτροπία του εγγονού, μπορεί να εξαγριώσουν τους γονείς. Όταν επιτρέπουν στα εγγόνια τους να παραφέρονται, να το παρακάνουν με τα γλυκά και τις ανθυγιεινές τροφές ή να αψηφούν τις ώρες ύπνου, ενθαρρύνουν την αρνητική συμπεριφορά του παιδιού και κάνουν πιο δύσκολη τη δουλειά των γονέων.
• Σε καμία όμως περίπτωση δεν πρέπει να παίρνουν αυθαίρετα αποφάσεις για το μεγάλωμα του παιδιού και να ακυρώνουν με αυτό τον τρόπο τον γονέα στα μάτια του παιδιού. Υπεύθυνοι για το μεγάλωμα του παιδιού είναι οι γονείς. Έτσι, λοιπόν οι παππούδες θα πρέπει να λειτουργούν με γνώμονα το πρόγραμμα των γονέων. • Αν, όμως, η υπερβολική ανάμειξη των γιαγιάδων στην καθημερινότητα της ανατροφής των παιδιών μπορεί και να αποβαίνει επιβλαβής, η πλήρης απουσία τους στερεί τους μικρούς από μια ιδιαίτερη ποιότητα, μια συγκεκριμένη, μοναδική χροιά της αγάπης
• Η γιαγιά και ο παππούς μας αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας μας. Είναι εμείς, είναι ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώσαμε. Αξίζει λοιπόν να τους έχουμε πάντα στο μυαλό και την καρδιά μας. • Εκείνοι διαμόρφωσαν τις πιο γλυκές παιδικές μας αναμνήσεις, και έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης σε αυτό που γίναμε τελικά. • Αξίζουν το σεβασμό, την αγάπη και τη φροντίδα μας. Κι όσο για αυτούς που δεν πρόλαβαν να τους γνωρίσουν ή δε τους θυμούνται, να ξέρουν πως θα μείνουν αθάνατοι στο μυαλό μέσα από τις ιστορίες που τους διηγούνται για εκείνους οι γονείς και οι διάφοροι συγγενείς. Δεν πρόκειται να ξεχαστούν.
• Να τους αγαπάτε λοιπόν τους παππούδες σας και να μην τους ξεχνάτε, κι αν ακόμα βρίσκονται στη ζωή, μην παραλείπετε να τους το δείχνετε, γιατί μπορεί να έρθει η στιγμή που να είναι πια πολύ αργά. • Ακόμη όμως κι αν δε βρίσκονται πλέον κοντά μας, εμείς δεν θα τους ξεχάσουμε ποτέ. Γιατί, όπως πολύ σωστά λένε, κάποιος πεθαίνει, μόνο όταν παύεις να τον θυμάσαι. Κι εμείς θα φυλάμε πάντα κλειδωμένες στην καρδιά μας τις αναμνήσεις και τις στιγμές που μας χάρισαν. • Τους ευχαριστούμε λοιπόν για τις στιγμές που στέκονταν βράχοι δίπλα μας. Που μας έμαθαν τι πραγματικά σημαίνει ανιδιοτελής αγάπη. Που μας υποστηρίζουν καθημερινά, που μας αγαπούν και θα συνεχίσουν να μας αγαπούν με όλο τους το είναι.
• Αφιερωμένο σε όλες τις γιαγιάδες και τους παππούδες του κόσμου. • • • • • •
Συνεργάστηκαν οι μαθητές και οι μαθήτριες της Α΄1 τάξης Αναστασία Αρόγλου Παναγιώτα Γιαπουντζή Χρήστος Δήμου Γιώργος Κοτόπουλος Οι πηγές μας: το διαδίκτυο