«
»
ΛΙΓΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ…
Όταν μας δόθηκε το φυλλάδιο του Διαγωνισμού «Κύπρος – Ελλάδα – Ομογένεια: εκπαιδευτικές γέφυρες», ξεχώρισα το θέμα με την Κυπριακή διάλεκτο. Δύσκολο θέμα για ένα παιδί, μόλις δεκατριών ετών. Θα έλεγε κανείς ότι είναι θέμα για γλωσσολόγους, φιλολόγους και ειδικούς. Συμφωνώ! Εδώ και τρία περίπου χρόνια επικοινωνούμε με φιλικές κυπριακές οικογένειες. Μου αρέσει να τους ακούω να μιλούν την κυπριακή, αν και κάποιες από τις λέξεις που χρησιμοποιούν, στην αρχή τουλάχιστον, δεν τις καταλάβαινα. Οι μεταξύ τους συνομιλίες όμως μου ηχούν όμορφα. Μερικές από τις λέξεις τις θυμάμαι και τις χρησιμοποιώ στην καθημερινότητά μου, κάτι σαν παιχνίδι, μέχρι που τις ξεχνώ. Κάποιες μου φαίνονται επιτυχημένες και εύηχες. Τον περασμένο χρόνο πήγαμε αρκετές ημέρες διακοπές στην Μεγαλόνησο και μπόρεσα να συναντήσω τα γνωστά μας παιδιά που είναι στην ηλικία μου ή λίγο μεγαλύτερα. Μιλούσαν όμορφα τη διάλεκτό τους, ενώ στα σχολεία τους μου είπαν ότι διδάσκονται την ελληνική και την αρχαία ελληνική, όπως εμείς στην Ελλάδα. Ο διαγωνισμός ήταν η αφορμή για να ασχοληθώ με αυτό το θέμα. Είδα πως χρησιμοποιούν στην ουσία δύο διαφορετικές μορφές της ίδιας γλώσσας. Την ελληνική στα σχολεία, ενώ μεταξύ τους επικοινωνούν με τη δική τους διάλεκτο. Τα μηνύματα που ανταλλάσουν τα γράφουν κυρίως στην κυπριακή, αλλά ορισμένες φορές και στα ελληνικά, ανάλογα με τον παραλήπτη. Το λοιπόν, άρχισα να ψάχνω πληροφορίες για την κυπριακή διάλεκτο στο διαδίκτυο. Στις επόμενες σελίδες παραθέτω ό,τι με εντυπωσίασε περισσότερο από αυτά που διάβασα για το συγκεκριμένο θέμα.
Η Κυπριακή διάλεκτος είναι μία ζωντανή, μητροδίδακτη διάλεκτος της Ελληνικής. Ανήκει στον γεωγραφικό και διαλεκτικό χώρο της αρχαίας Αρκαδοκυπριακής, αλλά δεν προέρχεται άμεσα από αυτήν. Ακόμη και σήμερα είναι δυνατόν να εντοπίσουμε κατάλοιπά της στο λεξιλόγιο των ομιλητών Έχει επιρροές από διάφορες γλώσσες με τις οποίες ήρθε σε επαφή στη διάρκεια της ιστορίας της, όπως οι νεολατινικές, ενετική, μεσαιωνική γαλλική, καταλανική, αλλά και την αραβική, την τουρκική και την αγγλική. Τη μιλούν περίπου επτακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι στην Κύπρο και οι Ελληνοκύπριοι της διασποράς (κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία, την Αυστραλία και την Ελλάδα). Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι Τουρκοκύπριοι μιλούν τα Κυπριακά ως δεύτερη γλώσσα.
Για την κυπριακή διάλεκτο γραπτές μαρτυρίες έχουμε από τον 14ο αιώνα. Σε αυτή είναι γραμμένες οι Ασσίζες (μετάφραση γαλλικού νομικού κειμένου, 14ος αι.), οι χρονογραφίες του Λεόντιου Μαχαιρά (15ος αι.) και του Γεωργίου Βουστρωνίου (16ος αι.), καθώς και μία συλλογή ερωτικών ποιημάτων σε χειρόγραφο του 16ου αι. στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Στη νεότερη εποχή σημαντικοί ποιητές όπως ο Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917), ο Δημήτρης Λιπέρτης (18661937) και νεότεροι όπως ο Παύλος Λιασίδης (1901-1985) χρησιμοποίησαν τη διάλεκτο σε γραπτή μορφή. Πολλοί λογοτέχνες, συνήθως ποιητές αλλά και πεζογράφοι, χρησιμοποιούν ακόμα την Κυπριακή διάλεκτο. Υπάρχουν, επίσης, κυπριακά τραγούδια (παραδοσιακά, δημοτικά και σύγχρονα), σκετς, θεατρικά και τηλεοπτικές σειρές που χρησιμοποιούν τη διάλεκτο. Πύλη για την ελληνική γλώσσα http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/studies/dialects/thema_b_8_1/index.html)
Σε επίσημο περιβάλλον στην Κύπρo χρησιμοποιείται η Κοινή Νέα Ελληνική (σχολεία, κοινοβούλιο, μέσα ενημέρωσης, στην παρουσία μη Κυπρίων ομιλητών της Ελληνικής). Εκτός από την Κυπριακή διάλεκτο, στο νησί μιλούν και την αγγλική. O Μοσχονάς υποστηρίζει ότι υπάρχει στην Κύπρο γλωσσική διμορφία (diglossia). Από τη μία η Νεοελληνική Κοινή που είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους και της εκπαίδευσης και από την άλλη πλευρά η διάλεκτος που είναι προφορική ποικιλία, μαθαίνεται ως φυσική γλώσσα, έχει ενσωματώσει στοιχεία της πρώτης και έχει δημιουργήσει στα αστικά κυρίως κέντρα (Λευκωσία, Λάρνακα, Λεμεσός) μια «κυπριακή κοινή», που διαφοροποιείται από τα επιμέρους τοπικά ιδιώματα. Οι Κύπριοι ορίζουν την εθνική τους ταυτότητα ελληνική, όμως διατηρούν τον (πολιτικά και πολιτιστικά) ιδιαίτερο κυπριακό χαρακτήρα. Η χρήση της Νεοελληνικής κοινής σχετίζεται στη συνείδησή τους με το επίσημο ύφος, ενώ η κυπριακή διάλεκτος συνδέεται με την κυπριακή ταυτότητα και οικειότητα. Αυτό οδήγησε στην επιλογή και από τις δύο ποικιλίες στοιχείων που δεν είναι έντονα χαρακτηρισμένα και, κατ' επέκταση, στη διαμόρφωση μιας «αστικής κυπριακής» ΜΟΣΧΟΝΑΣ, Σ. 1996. Η γλωσσική διμορφία στην Κύπρο, «Ισχυρές» - «ασθενείς» Γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού (Πρακτικά Ημερίδας, 25 Απριλίου 1996), 121-128. Θεσσαλονίκη: ΚΕΓ. Πύλη για την ελληνική γλώσσα (http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/studies/dialects/thema_b_8_1/index.html)
ΔΕIΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛEΚΤΟΥ Παροιμίες
"Άλλαξεν ο Μανωλιός τζι έβαλεν τα ρούχα του αλλοιώς" "Αν κάμει ο Μάρτης δκυο νερά τζαι ο Απρίλης άλλον έναν χαρά σε τζίντον γεωργόν πόσχει πολλά σπαρμένα» "Άκουε πολλά τζαι πίστεφκε λία» "Θέλει την πίττα σωστή τζαι τον σιύλλον χορτάτον" "Θώρε την κρυάδα τζιαι μοίραζε το πάπλωμαν" Μεταφραση: διαμοίρασε τη βοήθεια ανάλογα με τη δυσκολία «Μάρτης Γδάρτης τζαι Παλλουκοκάφτης" «Τον Μάρτη ξύλα φύλαε μεν κάψεις τα παλλούτζια» "Μεγάλον βούκκον φάε, μεγάλον λόον μεν πεις"
Μετάφραση στη Δημοτική: Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλη κουβέντα μην πεις
"Με τον συγγενή σου φάε πιε τζιαι αλίσβερίσιι μεν κάμεις" https://el.wikiquote.org/wiki/
Παραμύθι, περ. Κυπριακαί Σπουδαί, τόμ. ΙΓ΄, Λευκωσία 1949, σ.
26-7 Κυπριακή διάλεκτος Η κοντονούρα η αλεπού, άμα κ̌ι’ αρκ̌έψαν οι άλ-λες να την περιπαίζουν, εΐνη φ-φωδκιά ’που το θ-θυμόν της, αμ-μά ’ν είπε λ-λέξη. Γιάλι-άλι έφυεν κ̌αι πήε μ-μανιχ̌ή της αλ-λού. Ύστερα ’που λ-λίες ημέρες ευρεθήκασιμ πάλε, αμ-μά η κοντονούρα η αλεπού εχών-νετουμ ’που λ-λόου τους να δει ίντα ’μ που λαλούν. Ακούει τες κ̌αι παραπονιούνται πως εν ιβρίσκουν τίποτε να φάσιν. Μετάφραση στη Νέα Ελληνική Η αλεπού με την κομμένη ουρά, όταν άρχισαν οι άλλες να την περιπαίζουν, έγινε φωτιά από τον θυμό της, αλλά δεν είπε λέξη. Αργά-αργά (αγάλι-αγάλι) έφυγε και πήγε μοναχή της αλλού. Ύστερα από λίγες ημέρες βρέθηκαν πάλι, αλλά η αλεπού με την κομμένη ουρά κρυβόταν από αυτές, για να δει τι λένε. Τις ακούει να παραπονούνται ότι δεν βρίσκουν τίποτε να φάνε.
Δύο κυπριακά παραμύθια «Ο Σπανός τζ̌' οι σαράντα δράτζ̌οι» και «Το βασιλόπουλο της Βενεδιάς», που ανέδειξε με την τέχνη του ο χαράκτης Χαμπής αναφέρονται ως «Τα παραμύθκια του Χαμπή»
ΕΠΙΛΟΓΗ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΦΡΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΡΕΣKΟΥΝ MOY
Αρέσκει μου/σου: μου αρέσει Δαμέ ή δαμαί: σημαίνει εδώ. Εν ξέρω: δεν ξέρω Ήντα : ερωτηματική αντωνυμία τι Θα περάσουμε: με τη φράση αυτή αποδέχονται τη μοίρα, τα βάσανα, με την ευχή ότι το αύριο θα είναι καλύτερο. Κοπελούδια: κοπέλι, από τη μεσαιωνική ελληνική λέξη κοπέλιν = υποκοριστικό του κόπελος: «υπηρέτης, προγονός». Με τη λέξη κοπελούδια εννοούνται τα αγαπημένα μας βλαστάρια, τα αγόρια, οι γιούδες. Κόρη : μικρή κόρη, θυγατέρα, φίλη, γυναίκα. Όι :αρνητικό μόριο, όχι Παίζει πελλόν: κάνει πως δεν καταλαβαίνει, παίζει τον τρελό. Πελλός στην κυπριακή διάλεκτο είναι ο παράλογος, ο παράξενος, ο τρελός. Προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη: ἀπολωλώς =χαμένος
Πελλάρα: (η) ουσ. (πληθ. πελλάρες) η τρέλλα, π.χ. "έπιασέ με η πελλάρα" δηλαδή μ' έπιασε η τρέλλα, και "έκαμα μια πελλάρα" (έκανα κάτι τρελλό) Πανα(γ)ία Πανα(γ)ία μ (ου): στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται φράσεις όπως: Χριστός και Απόστολος, Ιησούς Χριστός νικά, Παναγία βοήθα. Στην Κύπρο η φράση Παναία μ΄, Παναία μ, έχει την ίδια σημασία. Λέγεται σε καταστάσεις έκπληξης, απορίας, θαυμασμού. Ποδά: από δω / ποκεί ή ποτζεί: από εκεί Πουρέκκα: (η) ουσ. (πληθ. οι πουρέκκες) η κοπέλα που είναι γλυκιά σαν μπουρέκι (φιλοφρόνηση) Σαν την Κύπρο εν έχει: φαίνεται σε αυτή τη φράση η άποψη των Κυπρίων για την πατρίδα τους, καθώς θεωρούν ότι η Κύπρος είναι το καλύτερο μέρος. Τα ευλογημένα: τα «μακάρια», τα ευτυχισμένα (φράση συμπάθειας) Τζιήνι: εκείνη /τζιήνος: εκείνος Τζικάτω = εκεί κάτω/ τζιπάνω = εκεί πάνω Tι μου λαλείς; Ποιος λαλεί; : οι φράσεις αυτές ακούγονται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια μίας συνομιλίας. Το ρήμα λαλώ προέρχεται από το αρχαίο: λαλέω/ λαλώ-= μιλώ. Δέχεσαι τηλεφώνημα από Κύπριο και αντί να σου πει ποιος είναι, σε ρωτά: Ποιος λαλεί; Τσακούιν=μαχαίρι Τττενεκκκκούι: κουτάκι αναψυκτικού Το λοιπόν: λοιπόν
ΜΙΚΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟ
Η προφορά είναι τραγουδιστή και βαριά. Χρησιμοποιούνται διπλά σύμφωνα και ήχοι που δεν χρησιμοποιούνται στην ελληνική όπως: έχεις = έσιεις (eshis) , και = τζιαί (dje) σκύλος = σσιήλλος (shillos)
Αναίρεση συμφώνων όχι = όϊ Τα υποκοριστικά αρχικά τελείωναν σε -ουδι, -ουδα, με την πάροδο του χρόνου το δ είτε αναιρείται είτε γίνεται θκ κορούδα = κορούα κοπελούδα = κοπελλούα φιλούδια (φιλάκια) = φιλούθκια κολοκούδια = κολοκούθκια
Το τελικό ν τον ήθελε= ήθελέν τον τη(ν) θωριά(ν) (ματιά) σου = τη θθωρκά σσου να πάμε = να πάμεν
Σύνταξη το έπιασα = έπκια (σα) το το κατάλαβα = εκατάλαβα το μου άρεσε = άρεσεν μου
Τι με εντυπωσίασε σχετικά με την κυπριακή διάλεκτο:
1. ΣΧΕΣΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Σημαντικός είναι ο λεξιλογικός πλούτος της κυπριακής διαλέκτου που διασώζει στοιχεία από την αρχαία και ελληνιστική εποχή της Ελληνικής.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Αρμάζω=παντρεύω και αρμάζομαι=παντρεύομαι, από το αρμόζω=ταιριάζω Έλλεται (το μάτι μου). Το λέμε για το μάτι όταν χοροπηδά. Συγγενικό με το άλλεται- άλμα Έσσω επίρρ. [< αρχαίο έσω] μέσα | ως ουσιαστικό "το έσσω μου" = το σπιτικό μου, δηλαδή εκεί που νιώθω οικειότητα, σε αντίθεση με "το σπίτι" που είναι απλά το κτήριο. Δίχα πρόθ. [< αρχαίο δίχα] δίχως, χωρίς Καμμώ «κλείνω τα μάτια» (< αρχ. καμμύω) Κραμπί (το) ουσ. (πληθ. τα κραμπιά) [< αρχαίο κράμβη] το λάχανο Κρώννουμαι ρ. [< αρχαίο ακροώμαι] ακούω | μτφ. δέχομαι μια συμβουλή π.χ. «κρώννουμαι του πατέρα μου» Λαλώ από το αρχαίο: λαλέω/ λαλώ-= μιλώ. Μιτά=μαζί. Επιβίωση της πρόθεσης μετά+γενική. Π.χ. Δεν ήρθε μιτά μου (μετ’ εμού). Νεύκω ρ. (ένεψα) [< αρχαίο νεύω] γνέφω, κάνω νόημα Ξαργκώ «μένω αδρανής» (< αρχ. ἐξαργῶ).
Οκνιάρης=τεμπέλης (αρχ. όκνος=δισταγμός, φόβος) Ορτσούμαι «χορεύω» (< αρχ. ὀρχοῦμαι) Οφτός (ο) -η (η) -ον (το) επίθ. [< αρχαίο οπτός] ο ψητός (κυρίως για ψητά φαγητά) Ροθέσιν (< αρχ. ὁροθέσιον) Συντυχάννω=μιλώ, συνομιλώ (αρχαίο συντυγχάνω) Χαμαί επίρρ. [< αρχαίο χαμαί] χάμω
Κατάλοιπο της αρχαίας ελληνικής είναι και η διατήρηση των αρχαίων ρηματικών καταλήξεων -μεθαν, -ομεν, -ουσιν και –ασιν (κλώθουσιν, φεύκουσιν, αναστενάξασιν, εχαθήκασιν).
Κάποιες από τις παραπάνω λέξεις προέρχονται από την έκδοση του Κυριάκου Χατζηιωάννου «Ετυμολογικό λεξικό της ομιλουμένης κυπριακής διαλέκτου», εκδ. Ταμασός, Λευκωσία 1996.
Γράφει ο Κυριάκος Χατζηιωάννου: «Η Κυπριακή διάλεκτος με τη διατήρηση της προφοράς των διπλών συμφώνων και του τελικού ν στα ουδέτερα και στην αιτιατική των ονομάτων πλησιάζει περισσότερο προς την αρχαία Ελληνική από οποιαδήποτε άλλη Νεοελληνική διάλεκτο. Αν προσθέσουμε και τις πάρα πολλές αρχαιοελληνικές λέξεις, που διαφυλάττει στο γέρικο κορμό της, τότε θα διαπιστώσουμε την Ελληνικότητα των ανθρώπων που τη μιλούν».
2. ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ
Γαλλικά δάνεια: Λέξεις της Γαλλικής και των διαλέκτων της εισήλθαν μεταξύ του 12ου και του 14ου αιώνα. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: τσαέρα «καρέκλα»(<προβηγκ. chaira), τσαΐνα «αλυσ ίδα»(<προβηγκ. chaina), βλαντζίν «συκώτι» (<παλ.γαλλ. flanc), κουμανταρία «γλυκό κρασί τής Κύπρου»(< παλ. γαλλ. vin de commanderie «κρασί τού τάγματος Commanderie των Ιωαννιτών ιπποτών»), κουμουδκιάζω «ετοιμάζω ταφή νεκρού» (<προβηγκ.accoumoudar), κουφουρκιάζω «παρηγορώ» (<προβηγκ. coumfortar), μίζαρον «σάβανο» (< παλ. γαλλ. mise à mort). Ιταλικά και Βενετικά δάνεια: Η περίοδος της Βενετοκρατίας άφησε ίχνη στη διάλεκτο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: βαντζάρω «προχωρώ» (< avanzare), γάρπος «καμάρι» (< garbo),ζόπ-πος «αδέξιος» (< zoppo), κάστϊον «βάσανο» (< castigo), κουρτέλ-λα «μαχαίρι» (< coltella), πιν-νιάδα «πήλινη χύτρα» (< pignada).
Τουρκικά δάνεια: Οι τουρκικές λέξεις είναι αρκετές και έχουν προσαρμοστεί στα μορφολογικά σχήματα της διαλέκτου. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: άσ̌κοσ-σου «μπράβο» (< aşk olsun), ζατ-τίν «έτσι κι αλλιώς» (< zatî), ζϊαφέτ-τιν «συμπόσιο» (< ziyafet), καΐσ̌ιν «παγίδα» (< kayış), κκουσ̌μάς «κουβέντα» (< konuşma), μέσελα «δηλαδή;» (< mesele). Αγγλικά δάνεια: οι αγγλικές λέξεις από την περίοδο της αγγλοκρατίας είναι αρκετές και πληθαίνουν συνεχώς, αυτό οφείλεται στην επιρροή του αγγλόφωνου κόσμου στο νησί. Όσες έχουν προσαρμοστεί μορφολογικά υπέστησαν αξιοσημείωτη αλλοίωση. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:φούρπ’ος «ποδόσφαιρο»(< football), σέντερ «α ποστολέας (αλληλογραφίας)» (< sender), τšαρτšάρω «χρεώνω» (< charge), τρενάρω «εκπαιδεύω» (< train). Χαρακτηριστικός άγγλισμός είναι επίσης το ρ. απολογούμαι, που έχει αποκτήσει τη σημασία «ζητώ συγγνώμη» με επίδραση του ελληνογενούς αγγλ. apologise. Πηγή: http://kypriaki-dialektos.blogspot.com/search/
3. ΝΑΣΑ –ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Η NASA ονόμασε δύο βράχους στον Άρη με λέξεις από την κυπριακή διάλεκτο. Στον γεωλογικό κατάλογο του InSight περιλαμβάνονται τα ονόματα «ζαβός» και «μούττη»
Πρώτη φορά η NASA υιοθέτησε λέξεις της κυπριακής διαλέκτου, για να ονομάσει δύο βράχους του πλανήτη Άρη. Με αυτόν τον τρόπο τίμησε το έργο του τριαντατριάχρονου Κύπριου επιστήμονα Δρ Κωνσταντίνου Χαραλάμπους, ο οποίος εργάζεται στην αποστολή της διαστημικής συσκευής InSight της NASA, που προσεδαφίστηκε πρόσφατα με τεράστια επιτυχία στον κόκκινο πλανήτη.
4. ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΣΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ
“Ξέρω έναν πλανήτην που ζζιει ένας κύριος που η μουτσούνα του εν ολοκότσιινη. Έν εμυρίστηκεν ποττέ του έναν φκιόρον. Ένε παρατήρησεν ποττέ του έναν αστέριν. Έν αγάπησεν ποττέ του κανέναν. Έν έξερεν να κάμνει τίποτε άλλον εκτός που προσθέσεις. Τζι’ ούλλη μέρα λαλεί τζιαι ξαναλαλεί όπως εσένα: «Είμαι σοβαρός άθθρωπος! Είμαι σοβαρός άθθρωπος!», τζιαι κορτώννει που περηφάνια! Τούτος, όμως, έννεν άθθρωπος, εν μανιτάριν!” Έτσι μιλά ο Μικρός Πρίγκιπας στα Κυπριακά όπως τον φαντάστηκε ο συγγραφέας Ιάκωβος Χατζηπιερής που μετέφρασε το έργο στην κυπριακή διάλεκτο. Ο Ιάκωβος Χατζηπιερής έχει επίσης συντάξει το Κοινό Λεξικό της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής Διαλέκτου.
Η μεγαλύτερή του ανησυχία ήταν πώς θα το απέδιδε στην κυπριακή διάλεκτο. Επειδή δεν υπάρχει πρωτότυπη επίσημη γραφή, ακολούθησε την πιο απλοποιημένη. Όπως δήλωσε ο μεταφραστής, η εμπειρία της απόδοσης του έργου στην κοινή κυπριακή διάλεκτο ήταν μαγευτική, καθώς δεν υπάρχουν λέξεις που μπορεί να δυσκολέψουν τον αναγνώστη. Μόνο η πρώτη επαφή ίσως να είναι δύσκολη, καθώς είναι κάτι καινούργιο. Το ευχάριστο είναι πως αρκετοί από αυτούς που διάβασαν το βιβλίο τού είπαν πως όχι μόνο τα παιδιά τους, αλλά και οι ίδιοι το διασκέδασαν.
Ο μεταφραστής πιστεύει πως θα δοθεί η ευκαιρία σε περισσότερο κόσμο να διαβάσει το βιβλίο, διότι θα το νοιώθει πιο οικείο. Επιδίωξη του μεταφραστή είναι η κυπριακή διάλεκτος «να πετάξει στο εξωτερικό» «να αναγνωριστεί και από άλλους λαούς και εθνικότητες, να γνωρίσουν οι ξένοι πως έχουμε τη δική μας ντοπιολαλιά». Αναφέρει «πολλοί θα είναι οι περίεργοι που θα διαβάσουν για πρώτη φορά κυπριακά, αφού κάποιοι εντυπωσιάζονται μόνο και μόνο που μας ακούνε να μιλάμε». Σε αυτήν την κατηγορία ανήκω και εγώ, αφού έχω παραγγείλει το βιβλίο για να το διαβάσω…
5. ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΕΙΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ
Η κ. Ασπασία Παπαδήμα, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, μετά από δεκαετή μελέτη με την ερευνητική της ομάδα, φέρνει μία νέα πρόταση γραφής και δύο καινούργιες γραμματοσειρές για την κυπριακή διάλεκτο.
Με τη συνεργασία ειδικών από άλλους επιστημονικούς κλάδους κατέγραψε και μελέτησε τη διάλεκτο στον γραπτό λόγο και κατέληξε σε ένα τυπογραφικό σύστημα για την απόδοση των διακριτών ήχων της που βασίζεται εξίσου σε γλωσσολογικά και τυπογραφικά κριτήρια, λαμβάνοντας υπόψη τις προτιμήσεις των χρηστών της. Αναφέρει ότι ανακάλυψε την ομορφιά και την αξία της διαλέκτου.
Το αποτέλεσμα είναι δύο γραμματοσειρές ανοικτού τύπου (open source) μια ισόπαχη, η Carlito Enalea, και μια ανισόπαχη, η GFS Didot Enalea. Η επιλογή των συγκεκριμένων γραμματοσειρών βασίστηκε στην καθαρότητα και την ουδετερότητα του τυπογραφικού τους σχεδιασμού και στις υπάρχουσες ποικιλίες τους, πχ. έντονα, πλάγια κ.λπ.
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ Οι
γλωσσολόγοι γενικά χαρακτηρίζουν τη διάλεκτο διαμάντι της Ελληνικής γλώσσας που ανάμεσά της βρίσκουμε λέξεις και φράσεις που εντυπωσιάζουν.
Τρεις ειδικοί μιλούν για την κυπριακή διάλεκτο Ο καθηγητής κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης χαρακτηρίζει τη διάλεκτο θησαυρό και αναφέρει «Οι άνθρωποι στην Κύπρο διαθέτουν δύο μεγάλα εθνικά κεφάλαια, δύο προνόμια, την κοινή γλώσσα και τη διάλεκτο. Μια κοινή γλώσσα καλλιεργημένη, που είναι η ελληνική και μια διάλεκτο της ελληνικής που είναι πλούσια, την κυπριακή. Δεν βρίσκονται αυτές οι δύο μορφές της ελληνικής σε αντιπαράθεση και σύγκρουση, αλλά έχουν μια συμπληρωματική σχέση μεταξύ τους». Μάλιστα, σημείωσε πως ο εκπαιδευτικός μπορεί κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας «να χρησιμοποιεί στοιχεία της διαλέκτου όταν διδάσκει την ελληνική και τανάπαλιν, μιλώντας τη διάλεκτο να χρησιμοποιεί στοιχεία της κοινής. Άρα μία συμπόρευση, μια σύνθεση και όχι μια σύγκρουση αυτών των προνομίων, που είναι μια ευλογία για τον ομιλητή της κυπριακής». Από τις επισκέψεις του στα κυπριακά σχολεία κατάλαβε ότι τα παιδιά και οι δάσκαλοι αντιμετώπιζαν τη συνύπαρξη αυτών των δύο μορφών ως μια πρόσθετη δυσκολία. «Ο δάσκαλος στην τάξη, πρέπει να χρησιμοποιεί την κοινή, ώστε να αποτελεί ένα πρότυπο, ως άκουσμα, για το παιδί. Δεν μπορεί να τη μάθει μόνο από την τηλεόραση. Τη γλώσσα πρέπει να τη μάθει και στο σχολείο». Όπως εξήγησε, μπορεί να παίρνει στοιχεία της διαλέκτου για να αναδεικνύει δημιουργικά τη συγκεκριμένη σχέση, χωρίς να σημαίνει ότι η μια μορφή γλώσσας είναι καλή, ενώ η άλλη όχι. «Αυτό το πάντρεμα πρέπει να γίνεται. Είναι προνόμιο», επανέλαβε. Δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο οικογενειακό περιβάλλον, όπου τόνισε πως οι γονείς θα πρέπει να χρησιμοποιούν «και την κοινή όταν μιλάνε και τη διάλεκτο, που είναι πιο συναισθηματική, πιο βιωματική, νομιμοποιώντας και τις δύο. Να φαίνεται ότι είναι δύο μορφές που έχουν συμπληρωματικότητα στη χρήση τους. Δεν υπάρχει καλό και κακό, σωστό και λάθος. Το λάθος θα ήταν αν κάποιος (γονέας – εκπαιδευτικός) να διορθώνει το παιδί του επειδή χρησιμοποιεί ένα διαλεκτικό τύπο».
Ο κ. Γεώργιος Γεωργίου, γλωσσολόγος, που χαρακτηρίζεται ως ‘ο Μπαμπινιώτης της Κύπρου’, αναφέρει πως η κυπριακή διάλεκτος δεν είναι λάθος, αλλά πλούτος και δεν χρειάζεται κανείς να ντρέπεται να την χρησιμοποιεί. Τόνισε ότι "η γλωσσική μετάβαση πρέπει να γίνει ομαλά" και ότι είναι εδώ που χρειάζεται επιδέξιους εκπαιδευτικούς, ώστε να μην περάσει στον μαθητή η αντίληψη ότι η γλώσσα που μιλάει στο σπίτι είναι λάθος και ότι η επίσημη του σχολείου είναι η ορθή. Αντίθετα, πρέπει να εκπαιδευτούν οι μαθητές να καταλαβαίνουν τη διαφορά στη χρήση, να διευρύνουν δηλαδή την επικοινωνιακή τους ικανότητα ”. Πρόσθεσε ότι “η κυπριακή διάλεκτος είναι πλούσια, αλλά δεν είναι θέμα πλούτου λεξιλογικού να δούμε την ιστορία της διαλέκτου ή τις ρίζες της, αλλά το σημαντικό είναι πως εξακολουθεί να έχει συγχρονικό ρόλο”. Εξήγησε ότι “η σύγχρονη κυπριακή διάλεκτος χρησιμοποιείται σε πολλά πεδία της σύγχρονης επικοινωνίας αναφέροντας τη διαφήμιση, τους πολιτικούς, καθώς και όσους χρησιμοποιούν τον δημόσιο λόγο, για να δημιουργήσουν οικειότητα με το κοινό, αφού η διάλεκτος είναι βιωματική". Χρησιμοποιείται για παράδειγμα και από δικηγόρους στις αγορεύσεις τους, αφού μπορεί να λειτουργήσει "αποκαλυπτικά", είτε για να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης με ένα μάρτυρα, είτε για να επιτεθούν χρησιμοποιώντας τη γλώσσα της καρδιάς”. Τέλος αναφέρει: Tη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου…» , αλλά «τη διάλεκτο όμως κυπριακήν….»
Η κ. Ασπασία Παπαδήμα, που αναφέραμε παραπάνω, υποστηρίζει πως οι νέοι και τα παιδιά αδιαφορούν για τις πολιτικές διαστάσεις του γλωσσικού ζητήματος και διεκδικούν το μητρικό γλωσσικό τους κώδικα σε κάθε του έκφανση. Θέλουν να γράφουν όπως μιλούν, γιατί νιώθουν ότι έτσι εκφράζονται καλύτερα. Και συμπληρώνει «η ανάγκη για την αμεσότητα που προσφέρει η διάλεκτος στη μεταξύ τους επικοινωνία, υπερισχύει του γλωσσικού πλούτου ή της επιβεβλημένης ορθότητας της Νεοελληνικής. Η διάλεκτος τούς παρέχει ασφάλεια και το αίσθημα τού ανήκειν σε ένα οικείο σύνολο, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας όπου η διαφορετικότητα είναι ακόμα και σήμερα θέμα προς συζήτηση και διαπραγμάτευση» Στα συμπεράσματα αυτά κατέληξε από τις προσωπικές της εμπειρίες και την αλληλεπίδρασή της με τους φοιτητές ύστερα από δεκαετή έρευνα που έφερε πρόταση γραφής και δύο καινούργιες γραμματοσειρές για την κυπριακή διάλεκτο.
Η κυπριακή διάλεκτος στον 21° αιώνα (επιλογή κειμένου)
Της Μαριλένας Καρυολαίμου
Σε έναν κόσμο όπου η διεθνοποίηση και η οικολογία της επικοινωνίας τείνουν όλο και περισσότερο να μας πείσουν ότι, ως ευρωπαίοι αλλά και ως παγκόσμιοι πολίτες, δεν χρειαζόμαστε παρά μία γλώσσα για να επικοινωνούμε, πώς μπορούμε ακόμη να είμαστε ομιλητές διαλέκτων, εκείνων δηλαδή των ποικιλιών που ορίζονται ως ασθενέστερες των ασθενεστέρων; Η αναζήτηση μιας λογικής εξήγησης ξεπερνά βεβαίως το περιορισμένο πλαίσιο των λίγων, εδώ, γραμμών, παραμένει όμως ένα πραγματικό ερώτημα. Ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα, ορισμένοι ερευνητές προέβλεψαν τη σταδιακή, αλλά αναπόφευκτη εξαφάνιση της κυπριακής διαλέκτου που έμελλε να αντικαταστήσει η ενδεδειγμένη μορφή ελληνικής, η καθαρεύουσα, αρχικά, και η δημοτική ή νεοελληνική κοινή, στη συνέχεια. Οι προβλέψεις αυτές δεν επιβεβαιώθηκαν: η κυπριακή διάλεκτος αποδείχθηκε μακροβιότερη από τις περισσότερες ελληνικές διαλέκτους που συρρικνώθηκαν και σταδιακά μετατράπηκαν σε ένα είδος τοπικά χρωματισμένης επαρχιακής ελληνικής….
Αν βεβαίως, αναζητήσει κανείς την κυπριακή, όπως την άκουσε από το στόμα παππούδων και γιαγιάδων μιας άλλης εποχής, είναι πιθανόν να μην τη συναντήσει πουθενά. Η διάλεκτος, όπως και κάθε άλλη γλωσσική ποικιλία, έχει υποστεί τις δικές της μεταμορφώσεις μέσα από το χρόνο και στο στόμα των σύγχρονων ομιλητών. Πουθενά δεν θα συναντήσει κανείς τον ιδεατό διαλεκτόφωνο, έναν ομιλητή ή μια ομάδα ομιλητών που να αποτελούν την (εξαιρετική) εστία της (μοναδικής) κυπριακής…. ο πραγματικός διαλεκτόφωνος ομιλητής έχει την ικανότητα να διαχειρίζεται τα γλωσσικά μέσα που έχει στη διάθεσή του, επιλέγοντας την ποιότητα και την ποσότητα των διαλεκτικών τύπων που θα χρησιμοποιήσει, για να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, να δηλώσει ποιος είναι και πώς ορίζεται, ακόμη, πώς ορίζει τους άλλους, χρησιμοποιώντας, με άλλα λόγια, μια κυπριακή διαφοροποιημένη, πολλαπλή, άνισα αγκιστρωμένη μέσα στο χώρο και το χρόνο, αλλά ακόμα ζωντανή. Η Μαριλένα Καρυολαίμου είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παραπάνω κείμενο που παραδίδεται και στα κυπριακά
Ἡ κυπριακὴ διάλεκτος εἰς τὸν 21ον αἰώναν (Τῆς Μαριλένας Καρυολαίμου) Εἰς ἕναν κόσμον ποὺ ἡ διεθνοποίηση ӄαὶ ἡ οἰκολογία τῆς ἐπικοινωνίας τείνουν οὗλον ӄαὶ παραπάνω νὰ μᾶς πείσουσιν ὅτι, ὡς Εὐρωπαῖοι ἀλλὰ ӄαὶ ὡς παγκόσμιοι πολίτες, ἒν ἠρκαζούμαστιν παρὰ μίαν γλώσσαν γιὰ νὰ ἐπικοινωνοῦμεν, ἤντα λοῆς ἠμπόρουμεν ‘κόμα νὰ εἴμαστιν ὁμιλητὲς διαλέκτων, ӄείνων δηλαδὴ τῶν ποικιλιῶν ποὺ ὁρίζουνται ὡς ἀσθενέστερες τῶν ἀσθενεστέρων; Ἡ ἀναζήτηση μιᾶς λογικῆς ἐξήησης ξεπερνὰ βεβαίως τὸ περιορισμένον πλαίσιον τῶν λλίων, δαχαμαί, γραμμῶν, μεινίσκει ὅμως ἕναν πραγματικὸν ἀρώτημαν. Ἤδη στὰ τέλη τοῦ 19ου αἰώνα, ὁρισμένοι ἐρευνητὲς ἐπροβλέψασιν τὴν σταδιακήν, ἀλλὰ ἀναπόφευκτην ἐξαφάνισην τῆς κυπριακῆς διαλέκτου ποὺ ἔμελλεν νὰ ἀντικαταστήσει ἡ ἐνδεδειγμένη μορφὴ ἑλληνικῆς, ἡ καθαρεύουσα, ἀρχικά, ἡ δημοτικὴ ἢ νεοελληνικὴ κοινή, στὴν συνέχειαν. Οἱ προβλέψεις τοῦτες ἒν ἐπιβεβαιωθήκασιν: ἡ Κυπριακὴ διάλεκτος ἀποδείχτηκεν μακροβιόττερη ῾ποὺ τὶς περισσόττερες ἑλληνικὲς διαλέκτους ποὺ ἐμιτσ̌ιάναν ӄαὶ σταδιακὰ ἐμετατραπήκαν σὲ ἕναν εἶδος τοπικὰ χρωματισμένης ἐπαρχιακῆς ἑλληνικῆς…
Ἂν βεβαίως, ἀναζητήσει κανένας τὴν κυπριακήν, ὅπως τὴν ἄκουσεν ῾ποὺ τὸ στόμα παππούδων ӄαὶ στετέδων μιᾶς ἄλλης ἐποχῆς, ἔν’ πιθανὸν νὰ μὲν τὴν εὕρει πούποτε. Ἡ διάλεκτος, ὅπως ӄαὶ κάθε ἄλλη γλωσσικὴ ποικιλία, ἔӽει ὑποστεῖ τὲς δικές της μεταμορφώσεις μέσα ῾ποὺ τὸν χρόνον ӄαὶ στὸ στόμαν τῶν σύγχρονων ὁμιλητῶν. Πούποτε ἒν θὲν νὰ συναντήσει κανένας τὸν ἰδεατὸν διαλεκτόφωνον, ἕναν ὁμιλητὴν γυὰ μιὰν ὁμάδαν ὁμιλητῶν ποὺ νὰ ἀποτελοῦσιν τὴν (ἐξαιρετικὴν) ἑστίαν τῆς (μοναδικῆς) κυπριακῆς... ὁ πραγματικὸς διαλεκτόφωνος ὁμιλητής ἔӽει τὴν ἱκανότηταν νὰ διαχειρίζεται τὰ γλωσσικὰ μέσα ποὺ ἔӽει στὴν διάθεσήν του, ἐπιλέγοντας τὴν ποιότητα ӄαὶ τὴν ποσότηταν τῶν διαλεκτικῶν τύπων ποὺ ἑν νὰ χρησιμοποιήσει, γιὰ νὰ ἐπικοινωνήσει ἀποτελεσματικά, νὰ δηλώσει πκοιός ἔνι ӄαὶ ἤντα λοῆς ὁρίζεται, ‘κόμα, ἤντα λοῆς ὁρίζει τοὺς ἄλλους, χρησιμοποιώντας, μὲ ἄλλα λόγια, μιὰν κυπριακὴν διαφοροποιημένην, πολλαπλήν, ἄνισα ἀνӄιστρωμένην μὲς στὸν χῶρον ӄαὶ τὸν γρόνον, ἀλλὰ ‘κόμα ζωντανή. Ἡ Μαριλένα Καρυολαίμου ἔν’ Ἀναπληρώτρια καθηγήτρια γλωσσολογίας Τμῆμαν Βυζαντινῶν ӄαὶ Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Πανεπιστήμιον Κύπρου Πηγή: (http://magazine.apopsi.com.cy/2008/04/32)
Ο Βασίλης Μιχαηλίδης εκφράστηκε συναισθηματικά και εθνικά με τη γενέθλια γλώσσα του
«H Ρωμηοσύνη έν’ φυλή συνότζαιρη του κόσμου κανένας δεν ευρέθηκεν για να την ι-ξηλείψει, κανένας, γιατί σσέπει την που τα ‘ψη ο Θεός μου. Η Ρωμηοσύνη εννά χαθεί, όντας ο κόσμοςλείψει»! Σελ. 40 «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία (Κύπρου) ή το Τραούδιν του Κυπριανού» του Βασίλη Μιχαηλίδη
«
»
«Τηδιάλεκτον όμως κυπριακήν…»
ΠΗΓΕΣ
Πύλη για την ελληνική γλώσσα Wikipedia με βιβλιoγραφία https://el.wikipedia.org/wiki/ Βιβλιογραφικές πηγές από Wikipedia Γιαγκουλλής, Κ. 1997: Μικρός ερμηνευτικός και ετυμολογικός θησαυρός τής κυπριακής διαλέκτου (Λευκωσία) Κοντοσόπουλος, Ν. 1994(2): Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής (Αθήνα) Παπαγγέλου, Ρ. 2001: Το Κυπριακό Ιδίωμα. Μέγα Κυπρο-ελληνο-αγγλικό (και με λατινική ορολογία) Λεξικό (Αθήνα), εκδόσεις Ιωλκός Χατζηιωάννου, Κ. 1996: Ετυμολογικό Λεξικό τής Ομιλουμένης Κυπριακής Διαλέκτου (Λευκωσία) Χατζηιωάννου, Κ. 1999: Γραμματική τής Ομιλουμένης Κυπριακής Διαλέκτου (Λευκωσία)
Λεξικά κυπριακής διαλέκτου στο διαδίκτυο: http://kypriaki-dialektos.blogspot.com/p/blog-page_2627.html http://users.ntua.gr/ar97617/ http://lexcy.library.ucy.ac.cy
Καρυολαίμου, Μαριλένα (2008), «Τι απέγινε η Κυπριακή Διάλεκτος; Δημογραφία και Γλωσσική Επαφή στην Κύπρο του 21ου αιώνα». www.academia.edu. Επετηρίδα Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών ΧΧΧΙV. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2018 (Πηγή http://magazine.apopsi.com.cy/2008/04/32) Μοσχονάς, Σπύρος Α. (Μάιος 2002), «Κοινή γλώσσα και διάλεκτος.Το ζήτηµα της "γλωσσικής διµορφίας" στην Κύπρο». Νέα Εστία, τόµος 151ος, τεύχος 1745 (Μάιος 2002), 898-928. Αρχειοθετήθηκε [file:///C:/Users/Nearchos/Downloads/common_lang.pdf από το πρωτότυπο] Check |url= value (βοήθεια) (PDF) στις 12 Αυγούστου 2013. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2016. Μιχαηλίδης, Βασίλης. «Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού», Νέα Ελληνική Λογοτεχνία και Πολιτισμός. Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2018.
ΣΕΡΑΦΕΙΜΑ
ΣΚΟΥΡΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΠΑΤΡΑ