1
Құрастырған: Мамырова К. Редакторы:
Махамбетова А.
Қызылорда облысында 2016 жылы аталып өтілетін жəне еске алынатын күндер тізбегі /Ə.Тəжібаев атындағы ОƏҒК; Құраст. К.Мамырова. - Қызылорда, 2015. – 68б.
2
Құрастырушыдан
Қызылорда облыстық əмбебап ғылыми кітапханасы 1988 жылдан бастап, «Қызылорда облысында аталып өтілетін жəне еске алынатын күндерге ұсынылатын əдебиеттер көрсеткішін» дайындап шығарады. ХХІ ғасырды – қайнаған ақпарат ғасыры десек, өлкенің тарихын білу – осындай ақпарат ағымында жүрген жандарға Отанын сүйіп, ұлттық рухының оянуы үшін аса қажет. Осы мақсатта есімдері елге танылған қоғам, мəдениет, өнер, ғылым қайраткерлері, ақын-жазушылар, еңбек ардагерлері мен елін қорғаған батырлардың мерейтойларына арналған даталы күндердің тізбегі жасалынып, қысқаша өмірбаяндық деректер мен суреттері жəне олар туралы əдебиеттер тізімі жинақталған көрсеткіш пайдаланушылар назарына ұсынылып отыр. Əдебиеттерді жан–жақты насихаттап, рухани игілікке айналдыруда жəне облыстағы көрнекті оқиғаларды хабардар етуде бұл көрсеткіштің алатын орны ерекше. Көрсеткіш үш бөлімнен тұрады: бірінші бөлімінде айы мен күні көрсетілген даталар, екінші бөлімінде айы мен күні белгісіз даталардың анықтамасы, ал үшінші бөлімінде əдебиеттер тізімі жоқ даталардың хронологиялық көрсеткіші берілген. Көрсеткіш кітапхана мен мəдениет мекемелеріне, мұғалімдерге, бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлеріне жəне өлкетану материалдарымен танысқысы келген барша пайдаланушы қауымға арналады.
3
Қызылорда облысының 2016 жылы аталып өтілетін жəне еске алынатын күндерінің тізбегі 2 ақпан 10 ақпан 10 ақпан 12 ақпан 18 ақпан 25 ақпан 3 наурыз 9 наурыз 10 наурыз 10 наурыз 30 наурыз 3 сəуір 12 сəуір Сəуір 30 сəуір Сəуір 21мамыр 23 маусым 29 маусым 1 шілде 21 қазан 6 қараша 12 қараша Қараша
Сазгер Тəңірберген Қалауовтың туғанына 80 жыл (1936-2005) Композитор Кеңес Дүйсекеев 70 жаста (1946) Ақын, өнертанушы Сейсен Мұхтарұлының туғанына 70 жыл (1946-1999) Жырау, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Алмас Алматов 60 жаста (1956) Орыс флотының контрадмиралы, саяхатшы, географ, Арал теңізінің тұңғыш зерттеушісі А.И.Бутаковтың туғанына 200 жыл (1816-1869) Ғалым, физика-математика ғылымдарының докторы Асқар Жұмаділдаев 60 жаста (1956) Əнші Қаракөз Ақдəулетова 60 жаста (1956) Кеңес Одағының батыры И.Ф.Махориннің туғанына 100 жыл (1916-1997) Ақын Асқар Кіребаевтың туғанына 70 жыл (1946-2008) Ақын Дəулетбек Байдрахманұлының туғанына 70 жыл (1946-2011) Партия қайраткері Мұстақым Білəлұлы Ықсановтың туғанына 90 жыл (1926-1991) Ақын Бегділда Алдамжаровтың туғанына 70 жыл (1946-2012) Əдебиетші-ғалым, фольклорист Мардан Байділдаевтың туғанына 90 жыл (1926-1994) Журналист Шайхислам Серікбайұлы 90 жаста (1926) Қызылорда теледидары алғашқы хабарын берді (1991) Қорқыт ата атындағы педагогикалық институты Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университеті болып қайта құрылды (1996) Жазушы Сұлтанəлі Балғабаев 70 жаста (1946) Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың туғанына 125 жыл (1891-1981) Қызылорда плотинасының іске қосылғанына 60 жыл (1956) Қызылорда қалалық өрттен қорғау бөлімінің құрылғанына 90 жыл (1926) Жазушы Жақау Дəуренбеков 70 жаста (1946) Жазушы Айтбай Хангельдиннің туғанына 110 жыл (1906-1981) Ғалым, тарих ғылымдарының кандидаты Абылай Хангерейұлы Айдосовтың туғанына 80 жыл (1936-2009) Қызылорда қаласындағы №198 мектептің ашылғанына 50 жыл (1966) Айы мен күні белгісіз 2016 жылы аталынатын даталар
- Батыр, дарынды қолбасшы, мемлекет қайраткері Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлының туғанына 540 жыл (1576-1656) - Жанқожа батыр бастаған Сырдария қазақтарының көтерілісіне 160 жыл (1856) - Сыр бойының ақын-жырауы Құлан Алдабергенұлының туғанына 155 жыл (1861-1934) - Қазақ халық ақыны Кете Жүсіп Ешниязұлының туғанына 145 жыл (1871-1927) - Сыр бойынан шыққан алғашқы дəрігерлердің бірі Əли Көтібаровтың туғанына 145 жыл (1871-1926) - Кеңес Одағының Батыры Тəйімбет Көмекбаевтың туғанына 120 жыл (1896-1987) - Социалистік Еңбек Ері Мұрат Шалабаевтың туғанына 120 жыл (1896-1949) - Социалистік Еңбек Ері Байдүсен Оразовтың туғанына 105 жыл (1911-1986) - Социалистік Еңбек Ері Нартай Көкиевтың туғанына 115 жыл (1901-1972) - Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың туғанына 90 жыл (1926-2006) - Социалистік Еңбек Ері Заһира Ержанованың туғанына 90 жыл (1926-2006) - Социалистік Еңбек Ері Кəрібоз Əлімаевтың туғанына 80 жыл (1936) 4
2 ақпан
Сазгер Тəңірберген Қалауовтың туғанына 80 жыл (1936-2005) Қалауов Тəңірберген Құдайбергенұлы 1936 жылы 2 ақпанда Жаңақорған ауданының Талап ауылында дүниеге келді. Қазақстан оқу ісінің үздігі. 2000 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген мəдениет қайраткері атағын алды. 1957 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясын бітірген. 1957-1958 жылдары Қызылорда облыстық мəдениет үйінің көркемдік жетекшісі, 1958-1964 жылдары Қызылорда педагогикалық институтында (қазіргі Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті) оқытушы, кафедра меңгерушісі болды. Институт жанынан ашылған «Сыр гүлі» əн – би ансамблін ұйымдастырған. 1964-1972, 1977-1982 жылдары Қызылорда қаласындағы өнер мектебін басқарған. 1972-1977 жылдары Қызылорда облыстық филармониясының директоры
болды. 1982-1987 жылдарда Қызылорда музыкалық училищесін басқарып, 1987 жылы өнер мектебінің басшылығына қайтып келді. Т.Қалауов «Қызылорда вальсі», «Күлімдеші, гүлім сен», «Шалқиды əн», «Той жыры», «Биші қыз» т.б. көптеген əндер шығарған. Мəдениет қайраткері Тəңірберген Қалауов 2004 жылы 17 наурызда Қызылорда қаласында дүниеден озды. Əдебиеттер: Əміреұлы М. Жүрегінен əн тұнған: Тəңірберген Қалауовқа арналған өлең //Əміреұлы М. Сырдария – Жырдария / Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2008. – 147 б. – (Сырдария кітапханасы) Қалауов Тəңірберген Құдайбергенұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 288 б. Қызылорда вальсі: Əн / Сөзі М.Əміреевтікі, əні Т.Қалауовтікі //Сыр əуендері. – Қызылорда: Алтын Орда, 2000. – 12 – 13 б.: нотасымен Тəңірберген Қалауов //Сыр əуендері: Облыс сазгерлерінің туындылары. – Қызылорда: Алтын Орда, 2000. – 14 –17 б.; Нотасымен Тəңірберген Қ. Қызылорда вальсі: Əн / Сөзі М.Əміреевтікі //Сырдың сырлы саздары / Құраст. Б.Нұржанов. – Қызылорда: Тұмар, 2002. – 19-20 б. Тракторшы Гүлсара: Əн. Сөзі М.Əмереевтікі, əні Т.Қалауовтікі //Əміреұлы М. Сырдария – Жырдария / Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2008. – 181 б. – (Сырдария кітапханасы) Сыр – Ана: Əн / Сөзі М.Əміреұлынікі, əні Т.Қалауовтікі //Əміреұлы М. Сырдария – Жырдария / Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2008. – 191 б. – (Сырдария кітапханасы) *** Біздің Ғани: Əн: Сөзі А.Тоқмағамбетовтікі, əні Т. Қалауовтікі //Ленин жолы. – 1966. – 27 ноябрь Комсомолдар маршы: Музыкасы Т.Қалауовтікі, сөзі М.Əміреевтікі //Ленин жолы. – 1968. – 30 октябрь Көктем вальсі: Əн / Өлеңі Ж.Қожабергеновтікі, əні Т.Қалауовтікі // Сыр бойы.- 1997. - 27 маусым Қалауов Т. Жұлдызды Айша: Социалистік Еңбек Ері А.Меңлібаеваға арналған əн /Сөзі С. Есмахановтікі //Жұлдыз. – 1971. -№3.- 160б. Қалауов Т. Комсомолдар маршы: Əн / Сөзі М.Əміреевтікі //Ленин жолы. – 1968. – 30 октябрь 5
Қалауов Т. Күйлер толғауы: Құрманғазы күйлері жайында //Ленин жолы. – 1959. – 30 октябрь Қалауов Т. Қадамың құтты болсын, жаңа өнер отауы: Облыстық филормонияның директоры Т.Қалауовпен əңгіме /Əңгм. Ж.Түменбаев //Ленин жолы.- 1972. – 27 декабрь Қалауов Т. Құлақтан кіріп бойды алар: Əндерге шолу //Ленин жолы. – 1968. – 5 июль Қалауов Т. Қызылорда вальсі: Əн / Сөзі М.Əміреевтікі //Ленин жолы. – 1968. – 27 декабрь Қалауов Т. Мектеп бітірушілер жыры: «Аттап едік босағаңнан...» / Сөзі Т.Айдаровтікі //Қазақстан мұғалімі. – 1974. – 5 июль Қалауов Т. Өмірім менің – өнерім: Мəдениет қайраткері, сазгер Тəңірберген Қалауовпен сұхбат / Сұхб. Балқаева //Ақмешіт апталығы. – 2001. – 5 сəуір Қалауов Т. Өнердің жас өркені: қанаты қатайып, ұлттық мəдениетіміздің лайықты ізбасарлары болып шықсын десек, қамқорлық аясы əсте тарылмауға тиіс //Егемен Қазақстан. – 1992. – 27 маусым Қалауов Т. Өнерлі ұландар ұясы: №1 əуез мектебіне 50 жыл //Сыр бойы. – 1998. – 19 наурыз Қалғып кеткен арманым: Сөзін жазған Қ.Сүйенішев; əнін жазған Т.Қалауов //Ленин жолы. – 1972. – 7 июль Қалқажан: Əн / Сөзі О.Бодықовтікі, əні Т.Қалауовтікі //Сыр əуендері. – Қызылорда: Алтын Орда, 2000. – 14 – 15 б.: Нотасымен Сыр ана: Əн / Əні Т.Қалауовтікі, сөзі М.Əміреевтікі //Сырдың сырлы саздары / Құраст. Б.Нұржанов. – Қызылорда: Тұмар, 2002. - 21- 22 б.; нотасымен Сыр мақтаны сен, Айша! : Əн / Музыкасы Т.Қалауовтікі, сөзі С.Есмахановтікі //Ленин жолы. – 1970. – 2 декабрь Туған елім: Əн / Сөзін жазған З.Шүкіров, əнін жазған Т.Қалауов // Ленин жолы.1963.-2 март.- 4 б. *** Əміреев М. Қызылорда вальсі: Əннің шығу тарихы //Ленин жолы. – 1988. – 15 октябрь Əміреұлы М. Дарияның жағасында бір қала бар...": "Қызылорда вальсі" жайлы бір үзік сыр / Əміреұлы М. // Сыр мектебі.- 2009. - 1 қазан Əміреұлы М. "Қызылорда вальсі" қалай туған еді?: Бір əннің тарихы / Əміреұлы М. // Сыр бойы.- 2005. - 5 қазан Əміреұлы М. Бұл əннің бағын ашқан Сəбит еді..: "Қызылорда вальсі" əнінің шығу тарихы / Əміреұлы М. // Ақмешіт апталығы.- 2011. - 15 қыркүйек. - 6 б. Əміреұлы М. "Қызылорда вальсі": Сырда туған сырлы əн: Қызылорда вальсі жайлы / Əміреұлы М. // Сыр бойы.- 2012. - 6 маусым. - 4 б Əміреұлы М. Əн авторының бірі «Жас Алаш»: Қызылорда вальсі əні жайлы //Жас алаш. – 2001. – 23 тамыз Əміреұлы М. Əнмен тербеп жүрегін: Сазгер Тəңірберген Қалауов туралы //Сыр бойы. – 1997. – 27 маусым Əміреұлы М. Сыр сазгерлерінің көшбасшысы: Сазгер Т.Қалауов туралы //Сыр бойы. Сыр өнері. – 2008. – 18 наурыз Байдүйсенұлы М. Т.Қалауов мұражайы ашылды: Өнер мектебінде композитор Тəңірберген Қалауов атындағы мұражайдың ашылу рəсімі өтті / Байдүйсенұлы М. // Сыр мектебі.- 2013. - 6 наурыз. - 4 б. Бəйменов Ə. Тұнық бастаудан нəр алып: Композитор Тəңірберген Қалауов туралы //Ленин жолы. – 1975. – 22 май Бимұхамедқызы А. Əнге айналған қала: Қызылорда қаласын əнге қосқан Махмұтбай Əміреұлы мен Тəңірберген Қалауовтар туралы //Ақмешіт ақшамы. – 2001. – 21 қыркүйек 6
Ержан А. Қалауовтар: Өнер дарыған Мүлкаман жəне Тəңірберген Қалауовтар туралы //Сыр бойы. – 2008. – 3 желтоқсан. – 4 б. Есжанов Т. Қызылорда вальсі: «Қызылорда вальсі» əнінің тарихы // Ел тілегі.- 2012. 15 тамыз. - 5 б.; Жарасымды жанұя.- 2012. - №7. - 42 - 43 б. Есжанов Т. "Таңда" туған таңғажайып əн: "Қызылорда вальсі "əні жəне композитор Т.Қалауов, ақын М.Əміреев, орындаушы С.Жаңабаевтар туралы / Есжанов Т. // Сыр бойы.- 2006.-15 қараша. Жаппархан Ө. Сан қырлы сазгер: Сазгер Тəңірберген Қалауов туралы / Жаппархан Ө. // Сыр бойы.- 2005. – 8 маусым Нұрханов М. Композитор Тəңірберген Қалауовтың мұражайы / Нұрханов М. //Сыр бойы.- 2013. - 14 ақпан. - 6 б. Пірназар С. Қызылорда вальсі қалай туған? //Егемен Қазақстан. – 2001. – 15 қыркүйек Рахымбекұлы Ə. Тəкеңнің қос тұлпары: Композитор Т.Қалауовтың творчествосы жайлы //Сыр бойы. – 2000. – 3 қазан Салманов Ə. Халқының Қалауовы еді: Ұлағатты ұстаз Тəңірберген Қалауов жайында / Салманов Ə. // Сыр ардагері.- 2012. - 6 маусым. - 4 б. Тоқжанов Т. Бағы жанған композитор / Тоқжанов Т. //Əлімсақ.- 2014. - № 6. - 10-11б. Халық өнерінің қасиеті сіңген киелі шаңырақ : Облыстық филармония жұмысы жəне онда қызмет атқарған Т.Қалауов жəне т.б. өнер қайраткерлері туралы //Əлімсақ.- 2014. - № 11. - 10 - 11 б. Шілдебаев Е. Қызылорда вальсі: Сазгер Т.Қалауовтың шығармашылық кеші жайында //Сыр бойы. – 1993. – 15 сəуір
10 ақпан
Композитор Кеңес Дүйсекеев 70 жаста (1946)
Дүйсекеев Кеңес Дүйсекеұлы 1946 жылы 10 ақпанда Қызылорда облысы, Қазалы ауданының Пірімов ауылында дүниеге келген. 1994 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағын иемденді. 1974 жылы Құрманғазы атындағы Алматы консерваториясын бітірген. 1974-1976 жылдары «Гүлдер» ансамблінің бас дирижері жəне музыкалық жетекшісі, 1976-1979 жылдары «Қазақконцерт» гастрольдікконцерттік бірлестігінің музыкалық жетекшісі, 1975-1984 жылдары Қазақ теледидары музыкалық редакциясының бас редакторы болып қызмет атқарған. К.Дүйсекеевтің жетекшілігімен «Тамаша», «Халық – талант қайнары», «Шабыт», «Жастарға арналған музыкалық кештер», «Музыка əлемінде» т.б. теледидарлық бағдарламалар шығарылды. 1984-1997 жылдары Қазақстан мемлекеттік теле-радио комитеті эстрадалық – симфониялық оркестірінің көркемдік жетекшісі жəне бас дирижері болды. 1997 жылдан «Қазақконцерт» гастрольдік-концерт бірлестігінің көркемдік жетекшісі. Ол 1984 жылы «Толғау» симфониясының, 1996 жылы «Жалаңтөс батыр» симфониялық поэма – картинасының, 1997 жылы «О, дүние» кантатасының, 1991 жылы «Жыл мезгілдері» романстар топтамасының, «Мəди», «Аққу Жібек» мюзиклінің, «Алдар көсе» опереттасының, симфония – концерттер, аспаптарға арналған концерттер, камералық оркестірлік шығармалар, соната, рапсодия, вариациялар мен 200-ден астам əннің авторы. Өнер саласында сіңірген нəтижелі еңбектері үшін композиторға «Парасат», «Құрмет» ордендері табыс етілді. Қазіргі таңда профессор Кеңес Дүйсекеев Астана қаласындағы Қазақ Ұлттық өнер университетінде дəріс береді. 7
Əдебиеттер: Дүйсекеев К. Туған жер: Əндер жинағы / Дүйсекеев К.; Ред. Қоныс А.– Алматы, 2013. – 216 б.; Ноталы Дүйсекеев К. Сəлем саған, туған ел: Əндер жинағы / Дүйсекеев К.; Өлеңін жазған Ш.Сариев.- Алматы: Өнер,1983.- 66 б. Дүйсекеев Кеңес //Қазақ мəдениеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 209-210 б. Дүйсекеев Кеңес Дүйсекеұлы: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 196 б. Мұсабаев Н.М. Ортаймаған қазаны - Қасиетті Қазалы /Мұсабаев Н.М., Мұсабаева А. Н.- Алматы: Атамұра, 1998.- 94 б. *** Дүйсекеев К. Адамның даму дəрежесі - мəдениет /Дүйсекеев К. // Ақиқат.- 2000.N3.- 27-30б. Дүйсекеев К. Атағым да, абыройым да өз фамилиям..: Композитор К.Дүйсекеевпен сұхбат / Дүйсекеев К.; Əңг Қ.Байдəулетова // Айқын.- 2006.- 24 ақпан Дүйсекеев К. "Əуесқойлардың əсерінен əніміз əлсіремесін" / Сұхб. С. Рамберді //Жарасымды жанұя.- 2014. - № 9. - 6 - 9 б. Дүйсекеев К. Жыл сайын концерт беретіндердің мақсаты - пұл табу ғана: Композитор Кеңес Дүйсекеевпен сұхбат / Сұхб. З.Шегебай // Алаш айнасы.- 2013. - 8 маусым. - 5 б. Дүйсекеев К. Көзіне он екі рет операция жасатқан композитор: Белгілі сазгер К.Дүйсекеевпен сұхбат / Сұхб. Р.Ескендір // Алматы ақшамы.- 2006.- 16 ақпан Дүйсекеев К. Мен сазгер емеспін..: ҚР еңбек сіңірген қайраткері, белгілі композитормен сұхбат / Сұхб. Ш.Əбілдаева // Ақ босаға.- 2010.- желтоқсан (№12). – 2 б. Дүйсекеев К. Мың тағзым саған, туған жер: Сыр елін өнер ордасына айналдыру туралы // Сыр бойы.- 2006. - 31 наурыз Дүйсекеев К. Өнер жолында ақ батасын берген еді / дайынд. Д.Боранбекқызы //Аңыз адам.- 2012. - № 15. - 37 б. Дүйсекеев К. Өнерге тендер жасауға болмайды: Композитор К.Дүйсекеевпен сұхбат // Түркістан.-2007. - 14 маусым Дүйсекеев К. Саз сарайы: Композитор К.Дүйсекеевпен əңгіме / Əңг. Қ.Тоқсанбай //Егемен Қазақстан.- 1997.- 19 қараша Дүйсекеев К. Шын өнер тыңдаушының талғамын көтеру қажет: Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Кеңес Дүйсекеевпен сұхбат / Сұхб. Н.Байырбек // Астана ақшамы.- 2013. - 20 маусым. – 10-11 б. *** Аңсатса Сыр өңірі, əн тербер жүрегімді: Қызылордада сазгер К.Дүйсекеевтің 60 жасқа толған мерейтойы болып өтті // Сыр бойы.- 2006. - 7 сəуір Əмзеқызы Қ. Жүректі сазбен тербеткен: Алматы қ. Республика сарайында композитор К.Дүйсекеевтің 50 жасқа толуына арналған шығармашылық кеш өтті /Əмзеқызы Қ. // Егемен Қазақстан.- 1996.- 24 ақпан Байназарова М. "Туған жер" таланттарды анықтады / Байназарова М. // Айқын.2014. - 19 қараша (№ 211). - 8 б. Бақытқызы М. Кеңес Дүйсекеев. Туған жер / Бақытқызы М. //Ел тілегі.- 2014. - 12 қараша (№ 46). - 1, 3 б. Беркінбаев Д. Кеңес əндерінің кенен өрісі: Кеңес Дүйсекеев жəне "Туған жер" конкурсы // Сыр бойы.- 2008. - 23 сəуір Ғашық əнім: Əн / Сөзін жазған С.Тұрғынбекұлы; Əнін шығарған Кеңес Дүйсекеев //Парасат.- 2005. - N 12. - 21 б. Дүйсекеевтің думаны: Астанада композитор Кеңес Дүйсекеевтің "Алтын бесік Астана" атты авторлық кеші өтпек //Астана ақшамы.- 2013. - 29 маусым (№73). - 5 б. 8
Ердің атын еңбек шығарады // Қазалы.- 2014. - 8 қаңтар (№ 2-3). Ержанова А. «Туған жер» таланттарды танытты: Композитор Кеңес Дүйсекеев əндерінен республикалық байқау өтті //Ақмешіт апталығы. – 2010. – 25 қараша Исаев И. Талғамы биік талант: Сазгер К.Дүйсекеев туралы / Исаев И. // Айқын.2008.-27 мамыр КАЗТАГ. Сазгер «Жалаңтөс батыр» деген симфония жазды: Кеңес Дүйсекеевтің жаңа туындысы туралы //Егемен Қазақстан. – 1996. – 24 қаңтар Қазалы ауданының құрметті азаматы атағын алғандар //Қазалы.- 2014. - 1 қаңтар (№1). - 2 б. Мемлекеттік марапаттар: Дүйсекеев Кеңес «Парасат» ордені //Сыр бойы.- 2014. - 16 желтоқсан (№ 186). - 2 б. Омаров Д. "Туған жер" таланттарды іздейді / Омаров Д. //Сыр бойы.- 2014. - 11 қараша (№ 167). - 8 б. Сазгер "Жалаңтөс батыр" атты симфония жазды: К.Дүйсекеевтің "Жалаңтөс батыр" атты симфониясының тұсаукесері туралы // Егемен Қазақстан.- 1996.- 24 қаңтар Сариев Ш. Астана: Өлең / Əнін жазған: К.Дүйсекеев //Парасат.- 2003.- N8.- 21 б. Сарыбай Б. Қазақ баласы өзіне лайық əндерге сусап отыр / Сарыбай Б. // Алаш айнасы.- 2013. - 4 мамыр (№74). - 1,3 б. Сейфуллаұлы А. "Сазгер" деген сөз намысыма тиеді: Композитор К.Дүйсекеев /Сейфуллаұлы А. //Астана ақшамы.- 2015. - 5 ақпан (№13). - 12 б. Тəшенов Т. "Қарағым-ай"-əкенің қызына айтатын əні://К.Дүйсекеев, Ш.Сариев, Н.Өнербаевтар жəне танымал əн тарихы / Тəшенов Т. // Айқын.- 2008.- 30 мамыр Төлен Ж. «Астана - бақыт мекені»: Кеңес Дүйсекеев / Төлен Ж. //Егемен Қазақстан.- 2013. - 5 шілде (№ 164). - 7 б Тұрсынбаев Ж. Қазағымның жүрегінен жаралдым: Композитор К.Дүйсекеев туралы / Тұрсынбаев Ж. // Қазақ əдебиеті.- 2000.- 1 желтоқсан
12 ақпан
Жырау Алмас Алматов 60 жаста (1956)
Фольклор зерттеушісі, жырау Алматов Алмасбек Нұрмаханұлы 1956 жылы 13 ақпанда Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Қорқыт стансасында дүниеге келген. Қызылорда педагогикалық институтын (Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті) бітірген. 1982-1984 жылдары осы институтта оқытушы, 1984-1986 жылдары облыстық кəсіптік білім беру басқармасының мəдениет бөлімінде жетекші маман, 1986-1988 жылдары облыстық халық шығармашылығы орталығының бөлім меңгерушісі, 1988-1990 жылдары Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының «Халық əні» кафедрасының меңгерушісі, 1990 жылдан Қызылорда мемлекеттік университетінің «Халық əні» кафедрасының меңгерушісі болды. Қорқыт ата атындағы халықаралық ғылыми орталықтың жетекшісі А.Алматов 20-дан астам ғылыми, ғылымиəдістемелік мақалаларын, 4 көлемді күйтабақ пен 2 аудиодискісін (Франция мен Жапонияда) шығарған. 1986 жылы Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығын иемденіп, 2013 жылы «Парасат» орденін алған. Алмас Алматов бүгінде Астанадағы Қазақ Ұлттық өнер университетінің профессоры қызметін атқарады.
9
Əдебиеттер: Алматов А. Алтын шеге: Əйгілі жырау А.Алматовпен сұхбат/Сұхб. Қ.Данабаев //Сыр бойы. – 2006. – 25 қаңтар Алматов А. Алуан – алуан жүйрік бар: Терме өнері жайында //Жалын. – 1988. №2. Алматов А. Арманың көп ағайын: Түрік сапарынан сұхбат /Сұхб. Н.Рахметова //Сыр бойы. – 1991. – 26 қазан Алматов А. Ата жолы: Жыршы, Қазақ Ұлттық Өнер университетінің профессоры Алмас Алматовтың əңгімесі / жазып алған Қ.Сімəділ //Қазақ əдебиеті.- 2012. - 26 қазан -1 қараша. - 1,5 б. Алматов А. Біз жыр керуенінің адамдарымыз: Жыршы Алмас Алматовпен сұхбат / Алматов А.; Сұхб. А.Снадинова // Толқын.- 2013. - 24 тамыз (№72). - 2 б. Алматов А. Дəстүрлі өніріміз ғана емес, оның өкілдері де қамқорлыққа зəру...: «Мəңгілік сарын» фестивалі жəне дəстүрлі өнер театрі ... //Жас Алаш. – 2007. – 9 қазан Алматов А. «Жауһардың ұшып түскен жаңқасы да жауһар» //Сыр бойы. – 1999. – 19 тамыз («Мəдениет» қосымшасы) Алматов А. Жыраудың мұңы жыраулықтың сыны: Белгілі жырау Алмас Алматовпен сыр-сұхбат/ жүрг. ИРАН-ҒАЙЫП //Қазақ əдебиеті. – 1994 – 11 наурыз (№10) Алматов А. Жыраулық – дəстүрдің төл баласы: Ғалым Алмас Алматовпен сұхбат / Сұхб. М.Байназар //Жас Алаш. – 2001. – 6 қыркүйек Алматов А. Жыраулық дəстүр //Сыр бойы. – 2001. – 21 тамыз Алматов А. Жыраулық дəстүр – бабалар аманаты: ҚМУ – дағы «Халық əні» кафедрасының меңгерушісі А.Алматовпен сұхбат /Сұхб. Э.Шəуленова //Жас Алаш. Студент. – 2001. – 23 қаңтар Алматов А. Жыраулық дəстүрдің алтын тамыры //Қазақ əдебиеті. – 2008. – 27 желтоқсан. – 5 б. Алматов А. Жыраулық, жыршылық өнер - бабадан қалған асыл мұра / əңг. Б. Əбдіғаппарқызы // Ана тілі.- 2013. - 7 - 13 ақпан (№ 6). - 5 б. Алматов А. Қазыналы да қасиетті жыр жауһарларымызды рухани əлем көшінен қалдырмағанымыз дұрыс: «Ғасырлар үні» жыраулар байқауынан //Ақмешіт апталығы. – 2008. – 6 қараша. – 5б. Алматов А. Өнер жұрты – Қорқыт жатқан топырақ: Қорқыт ата университетінің профессоры А.Алматовпен сұхбат / Сұхб. Д.Аяшұлы //Сыр бойы. – 2010.– 16 қараша Алматов А. Өнердегі тектілік, бекзадалық сақталса: Ұстаз Алмас Алматовпен сұхбат / Сұхб. Ə.Əнуарбекұлы //Ақмешіт апталығы. – 1995. – 23 маусым Алматов А. Сыр бойы – жыраулық дəстүрдің алып тайқазаны: Жырау А.Алматовпен сұхбат / Сұхб. Б.Қайратұлы //Астана ақшамы. – 2009. – 17 қаңтар. – 6-7 б. Алматов А. Тағы да «Шаһнама» хақында: А.Алматовтың Б.Жүсіповке хаты //Қазақ əдебиеті. – 2004. – 15 желтоқсан ( №50). Алматов А. Шабыстан жүйрік жаңылмас: Өлеңдер: Жаңа жыр дəптерінен //Коммунизм шамшырағы. – 1986. – 4 ноябрь Алматов А. Шын талант қиындыққа да, басқасына да қарамайды //Ақмешіт апталығы. – 2008. – 9 қазан Алматов А. Шыңғыснама: Тарихи дастан //Сыр бойы. – 2006. – 11 ақпан *** Алмас Алматов – Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының 1986 жылғы лауреаты //Ленин жолы. – 1986. – 31 қазан Аяшұлы Д. «Жырдария» жəдігерлік жиһазы: «Жырдария» музыкалық мəдени мұралар мұрағаты туралы жырау А.Алматовпен əңгіме //Сыр бойы. – 2008. – 12 қаңтар Аяшұлы Д. Сағымнан озған сарын: Ұстаз, жырау Алмас Алматов туралы //Сыр бойы. – 1997. – 20 мамыр 10
Аяшұлы Д. Сөзбен суарылып, жырмен жарқыл қаққан Алмас: Жырау А.Алматов «Сыр жауһарлары» сериясында //Сыр бойы. – 2007. – 15 қыркүйек Əбдіразақов Б. Беласардан Парижге дейін: Халықаралық конкурстардың жүлдегері Алмас Алматов жайлы //Соц.Қазақстан. – 1986. – 8 июнь Байназар М. Арқаға барсаң əншімін деме, Сырға барсаң жыршымын деме!: Қорқыт ата атынд. ҚМУ – дің өнер кафедрасының меңгерушісі, проф. Алмас Алматов туралы //Жас Алаш. – 2005. – 15 наурыз Байназарова М. Алашқа əйгілі Алмас / Байназарова М. //Айқын апта.- 2013. - 26 желтоқсан (№ 237). - 10 б. Бəйменов Ə. Жұлдызың жансын: Жырау А.Алматов туралы //Ленин жолы. – 1979. – 16 февраль Беркінбаев Д. Жерлесімізге көрсетілген құрмет: Жырау А.Алматовқа профессор атағы берілді //Сыр бойы. – 2008. – 7 қазан. – 4 б. Беркінбаев Д. «Көрұғлы» ұрпақ жадында қайта жаңғырады: А.Алматов пен Т.Тоғжанов құрастырған «Көрұғлы» музыкалық эпосы жарыққа шықты //Сыр бойы. – 2008. – 3 шілде Дала əуендері: Алмасбек Алматов туралы //Ленин жолы. – 1986. – 16 октябрь Дəнекеров О. Жырау ініме: Өлең: Өзім ұстаздық еткен жас жырау Алмас Алматовқа арнаймын //Коммунизм шамшырағы. – 1989. – 16 февраль Егізбаев Ж. Голландия сахнасында – Алмас Алматов: Сапардан соңғы сұхбат //Сыр бойы. – 1993. – 7 қазан Жалғасова Г. Дəстүрлі жырдың алтын арқауы: Жыршы Алмас Алматов жайлы //Сыр бойы.- 2013. - 16 желтоқсан (№186/187). - 4б. Жүнісбаев Н. Əміре шыққан сахнада жыр айтады: Алмас Алматов жайлы //Лениншіл жас. – 1985. – 2 март Қошым-Ноғай Б. «Шаһнама» ... ақиқатқа араша сұрайды: Фирдаусидің «Шахнама» дастаны жөнінде Алмас Алматов пен Берік Жүсіповтің арасындағы полемика //Қазақ əдебиеті. – 2004. – 31 желтоқсан Құрманбай Ш. «Сыр елі – жыр елі» екенін тағы бір дəлелдегендей: Қызылордада жырау А.Алматовтың «Жыр керуені» атты шығармашылық кеші өтті //Айқын. – 2006. – 28 қараша Құттықтаймыз! Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының 1986 жылғы лауреаттары : Қаз ЛКСМ ОК бюросының қаулысы бойынша Қызылорда обл. кəсіптіктехникалық білім басқармасы мəдениет үйінің көркемдік жетекшісі Алмас Алматов халық творчествосын насихаттау мен дамыту жөніндегі белсенді жұмысы үшін Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты атанды //Ленин жолы. – 1986. – 31 октябрь Мемлекеттік марапат - ел мерейі: Парасат орденімен Алматов Алмас жəне Үдербаев Мұрат иеленді // Сыр бойы.- 2013. - 26 желтоқсан (№ 186/187). - 3 б. Ниязов С. Халық өнері – ортақ қазына: Халықаралық музыка зерттеу симпозиумына қатысушылар Қ.Бүрлібаев пен А.Алматов туралы //Коммунизм шамшырағы. – 1987. – 14 ноябрь Пірманов С. Жыраулық өнер жаршысы: Жырау А.Алматовпен кездесу өтті //Қармақшы таңы. – 1991. – 5 желтоқсан Рахмет Н. Ақжолтай күн – ақ бата: Жырау А.Алматов туралы //Ақмешіт ақшамы. – 2006. – 14 ақпан Сыдықов Қ. Өнер өрінде: Жырау Алмас Алматов //Ленин жолы. – 1985. – 30 март Сыдықов Т. Тасбұлақтың суындай: Шетелдерде шығармашылық сапарда болып қайтқан А.Алматов туралы //Қазақ əдебиеті. – 1986.- 25 июль
11
18 ақпан
Арал теңізін тұңғыш зерттеуші А.И.Бутаковтың туғанына 200 жыл (1816-1869)
Бутаков Алексей Иванович 1816 жылы 19 ақпанда Ресейдің Кронштадт қаласында дүниеге келген. Ол Ресей теңізшісі, контр-адмирал, Арал теңізін тұңғыш зерттеп, картаға түсірген саяхатшы-географ. 1840-1842 жылдары «Або» кемесімен дүниежүзін айналып шығу саяхатына қатысқан. 1848-1849 жылдары Арал теңізін зерттеу жəне картаға түсіру үшін ұйымдастырылған теңіз экспедициясын басқарады. Экспедиция құрамы 27 адамнан құралған. Олардың арасында штурман К.Е.Поспелов, штаб-капитан А.И.Макшеев жəне айдауда жүрген атақты ақын, суретші Т.Г.Шевченко жəне т.б. болған. Теңіздің барлық жерінің тереңдіктері өлшеніп, көптеген пунктердің координаттары анықталды, жаға сызығы түгелдей картаға түсірілді. Арал теңізінің орталық бөлігінен жергілікті тұрғындарға бұрын белгісіз болып келген аралдарды ашты. Бутаков зерттеулерінің нəтижесінде Ресей теңіз министрлігінің Гидрография департаменті 1850 жылы Арал теңізінің картасын басып шығарды. А,Бутаков пен А.И.Макшеев теңіздің толық гидрографиялық сипаттамасын жариялады. 1853-1955 жəне 1862-1863 жылдары Сырдарияның төменгі жəне орта ағысын зерттеп картаға түсірді. 1858-1859 жылдары Əмудария атырауын зерттеді. Арал теңізінде жəне Сырдария мен Əмударияда жүргізген зерттеулері үшін А.И.Бутаков Орыс география қоғамының мүшесі жəне Берлин географиялық қоғамының құрметті мүшесі болып сайланып , орыс географиялық қоғамының Демидов сыйлығына ие болды. А.И. Бутаков орыс үкіметінің тапсыруымен Арал флотилиясын құрды. 1863 жылдан өмірінің соңына дейін Балтық (Балт) флотында əскери қызмет атқарды. А.И.Бутаков есімімен Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы шығанақ аталады. 1900 жылы Қазалы уезінде контр– адмирал А.И.Бутаков атындағы көпшілік кітапханасы ашылған. Бұл осы күнгі Қазалы аудандық кітапханасының іргетасы қаланған кезі болып саналады. Ресей теңізшісі А.И.Бутаков 1869 жылы 10 шілдеде Германияның Швальбах қаласында қайтыс болады. Əдебиеттер: Арал өңірі тарихының зерттелуі (ХІХ – ХХ ғғ.) // «Еуразия тарихы мен мəдениетіндегі Арал-Сырдария өңірінің орны» атты халықаралық ғылыми конференция МАТЕРИАЛДАРЫ / Ред. басқарған Б.Момынбаев. – Алматы: АРНА, 2009. - 185-189 б. Арал өңірін зерттеушілер //Сыр өңірі тарихы: Көне дəуірден бүгінге дейін / Құраст.: Қ.Махамбетов, А.Айдосов, Ы.Қалиев, Ə.Нұртілесов. – Алматы:Атамұра, 1998.222 б.: Суретті Арал теңізі аумағын зерттеушілер //Сəрсенов Қ. Қазалым – қарашаңырағым / Сəрсенов Қ. Пікір жазғандар Б.Кəрібозұлы, Т.Мəмиев. – Қызылорда: Тұмар, 2009. -22 – 23б. Арал флотилиясы: А.Бутаков пен Поспеловтың зерттеулері туралы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 111-112 б. Бутаков Алексей Иванович //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.1./ Бас ред.Б.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2009. – 277 б. Бутаков Алексей Иванович: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. -179 б. Бутаков экспедициясы //Жұмаханов Т., Жұматаев Б. Қазақ хандығы (ІІ бөлім): Қазақстан балалар энциклопедиясы. – Алматы: Аруна, 2006. – 224 б., суретті *** 12
Əбілов Е. Арал – анам келе жатыр, Арал анам: Бутаков И.А., Берг Л.С., Шевченко Т. туралы жəне т. б. тақырыптар қамтылған //Сыр бойы. – 2007. – 20 наурыз Қаназ М. Жарылқаушы ма, жазалаушы ма?: А.И. Бутаков туралы шындық / Қаназ М. // Егемен Қазақстан.- 2006. -25 қаңтар. Қожақұлы Ө. Арал флотилиясының тарихы: А.И.Бутаков жəне т.б. //Тұрмағамбет. – 2011. - №2. – 44-52 б. Қыдырбаев А. Орыстар Аралға неге қызықты?: Арал теңізін зерттеген А.Бутаков экспедициясы жайлы / Қыдырбаев А. // Парасат.- 2006.- N6.- 11-13б. Нұртаева Ұ. Теңізші терген тарих: Арал өңірін зерттеуші А.И.Бутаков туралы / Нұртаева Ұ. // Сыр бойы.- 2004. - 21 тамыз Пірназар С. Арал теңізінің магелланы: Зерттеуші А. Бутаков туралы / Пірназар С. //Егемен Қазақстан.- 2005. - 28 қазан Сағидуллақызы Г. Қосарал жəне Шевченко: Бутаков экспедициясы жəне Т.Шевченко туралы / Сағидуллақызы Г. //Сыр мектебі.- 2014. - 12 сəуір (№ 11/12). - 6 б.
25 ақпан
Ғалым Асқар Жұмаділдаев 60 жаста (1956)
Жұмаділдаев Асқар Серқұлұлы 1956 жылы 25 ақпанда Қызылорда облысының Шиелі кентінде дүниеге келген. Ғалым 1988 жылы физика-математика ғылымдарының докторы, 1990 жылы профессор, 2003 жылы Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі атақтарын алды. Математика жəне механика институтында кіші, аға, жетекші ғылыми қызметкер лауазымдарын атқарды. 1990 жылдан сол институтта алгебра лабороториясының меңгерушісі. А. Жұмаділдаевтың негізгі ғылыми-зерттеу еңбектері Ли алгебрасының когомология теориясына арналған. Осы когомологиялар мен деформацияларын жəне олардың қолдануын зерттеп, векторлық өріс алгебрасының бөлшектенбейтін кеңеюін есептеген. Ассоциативті емес алгебрамен тепе–теңдіктерін тапты. А. Жұмаділдаев Гамбург, Мюнхен, Билефельд университеттерінің профессоры жəне Кэмбридж университетінің жанындағы Ньютон институтында, А.Салам атындағы (Италия) Халықаралық теориялық физика орталығында, Швеция корольдік Ғылым Академиясының Миттаг-Леффлер атындағы Математика институтында, Фильдс атындағы Математика институтында (Канада) қызмет атқарып, лекциялар оқыған. Германияның, АҚШ-тың мемлекеттік стипендияларын, Швеция корольдік Ғылым Академиясының грантын алған. Ол Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды. Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының иегері. Жұмаділдаев Асқар Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясы математика институтының лаборатория меңгерушісі болып қызмет атқарады. Əдебиеттер: Жұмаділдаев Асқар Серқұлұлы //Қазақстан ғылымы: Энциклопедия. Т.1 / Бас ред. Б.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2009. – 444 – 445 б. – (Мəдени мұра) Жұмаділдаев Асқар Серқұлұлы: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 244-245 б. *** Жұмаділдаев А. Абайдың айтқандарының 10 пайызын орындасақ, бізден асқан ел болмас еді: Математик Асқар Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. Е.Мəулен // Алматы ақшамы.- 2010. – 25 желт. – 8 б. 13
Жұмаділдаев А. Ақыл – бірінші / Жұмаділдаев А. // Қазақ əдебиеті.- 2014. – 17 – 23 қаңтар (№ 3). – 1 б. Жұмаділдаев А. Ақымаққа намаз үйретсең, жайнамазға басын жарады: Белгілі математик А.Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. Е.Жеңісұлы, А.Сарым // Жас Алаш.- 2004.17 ақпан Жұмаділдаев А. Алдына мақсат қойған адам бəріне жетеді / Асқар Жұмаділдаевпен сұхб./Сұхб. О.Садық, Ж.Əшімханұлы //Айқын.- 2013. – 16 ақпан. – 3 б. Жұмаділдаев А. Алтыны бар адам: Математик Асқар Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. М.Құрманалиева // Қазақстан мұғалімі.- 2004.- 19 қараша (N29-30).- 6-7 б. Жұмаділдаев А. Атом электр стансасын қазақтардың өзі салып, өзі технология жасап, дамытып жатса, оны құптар едім: ҚР ҰҒА академигі, физ.-мат. ғыл. докторы, проф. сұхбат / Сұхб. К.Сатиева //Айқын.- 2006.- 25 ақпан Жұмаділдаев А. Бар ғұмырын ғылым мен өнерге арнаған: Суретші-ғалым Леонардо да Винчидің өнері туралы / Жұмаділдаев А. // Аңыз адам.- 2014. - № 15.- 34 б. Жұмаділдаев А. Біздегі өнертабыс деп жүргеніміздің 90 пайызы – бос сөз / əңг. К.Сатиева // Алаш айнасы.- 2013. – 14 мамыр (№ 77). – 6 б. Жұмаділдаев А. Ғылымға «ұят» деген категория қосылмайынша, ол дамымайды: Пікір / Жұмаділдаев А. //Қазақстан-ZAMAN.- 2009. – 26 ақпан Жұмаділдаев А. Ғылымда сыйлық алу үшін жұмыс жасауға болмайды: Академик Асқар Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. Қанат Махамбет // Айқын апта.- 2011. – 30 маусым. – 8 б. Жұмаділдаев А. Компьютер басты қазақ бар ма?: Мұхтар Шахановтың «Компьютер басты жарты адамдар шығармасына қарсы пікір / Жұмаділдаев А. // Жас Алаш.- 2003. – 25 қазан Жұмаділдаев А. Көктем қайтып келе ме?: Математиктің жыр жазуы; Сыр-ана; Шиелі: Өлеңдер // Қазақ əдебиеті.- 2007.-6 қазан (№40).Жұмаділдаев А. Қазақтың туысқаншылдығы жалқауларды қорғау принципіне айналды: Математик, ғалым А.Жұмаділдаев əңгімелейді / Жұмаділдаев А. // Қазақ əдебиеті.- 2008.-18 сəуір.-4 б Жұмаділдаев А. Мен білетін жақсы математиктердің барлығы шетелге кетіп қалды: Физика-математика ғылымдарының докторы, академик А.Жұмаділдаевпен сұхбат; əңг. С.Асанов // Алаш айнасы.- 2010. – 30 қараша Жұмаділдаев А. Менің үнсіздігім-айқайлап тұрған үнсіздік: Академик А.Жұмаділдаев «Ақ сөйле» айдарында //Айқап.- 2009.-16 қаңтар.-3 б. Жұмаділдаев А. Мықтының мықтысы ғана қатысады: Халықаралық Жəутіков олимпиадасы туралы / Жұмаділдаев А. //Ұлан.- 2014. – 28 қаңтар (№ 4). – 10 б. Жұмаділдаев А. Өмір сүрудің өзі өнер: Ғалым А.Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. А.Нұрланұлы // Бала би.- 2013. - №5. – 8-12 б. Жұмаділдаев А. Өмір шектеулі, уақыт күтпейді, бос сөзді қойып жұмыс істеу керек: Физика-математика ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі Асқар Жұмаділдаевпен сұхбат /Сұхб. Ə.Құдайбергенова //Жұлдыздар отбасы.- 2013. - №10. -1315 б. Жұмаділдаев А.Технократтық ұлт деген – ең алдымен, білімді ұлт: Ғалым, физикаматематика ғылымдарыны докторы Асқар Жұмаділдаевпен сұхбат / Сұхб. М.Молдахмет // Ақиқат.- 2013. - №1. – 36-39 б. *** Əшірбекұлы Қ. Алаштың биік Асқары: Академик Асқар Жұмаділдаевқа арнау // Халық.- 2013. – 29 тамыз (№35). – 10 б. Баймұратова Ж. Асқаралы Асқар аға: Əлем мойындаған атақты ғалым, Шиелінің тумасы Асқар Жұмаділдаев туралы / Баймұратова Ж. // Өскен өңір.- 2012. – 28 наурыз. – 2б. 14
Берімбет Қ. Академик Асқар шыққан мектеп: Шиелі ауданыныдағы №219 Ы.Алтынсарин атындағы қазақ орта мектебі жайлы / Берімбет Қ. // Өскен өңір.- 2013. – 4 мамыр. – 3 б. Бердібаев Б. Академик оқыған дəрістер: Білім саласы қызметкерлерінің біліктілігін арттыру аясында академик Асқар Жұмаділдаев дəріс жүргізді / Бердібаев Б. // Сыр бойы.2014. – 5 шілде (№ 96/97). – 6 б. Ғылым мен техника саласындағы ҚР-ның 2011 жылғы мемлекеттік сыйлығын беру туралы: Қазақстан Республикасының заңы : Асқар Жұмаділдаев мемлекеттік сыйлық иегері // Егемен Қазақстан.- 2011. – 18 қараша. - 1 б. ...Дүние де – өзі, мал да – өзі, ғылымға көңіл бөлсеңіз!: Абай жəне Асқар Жұмаділдаев // Алаш айнасы.- 2013. – 6 қыркүйек (№154). – 4 б. Кэмбриджде дəріс оқыған: ҚР ҰҒА-ның математика ин-тының алгебра лабораториясының меңгерушісі А.Жұмаділдаев туралы //Ақиқат.- 1998.- N 3.- 46-54 б. Қалдыбекова А. Байқау жеңімпаздары: Асқар Жұмаділдаев атындағы «Үздік жас математик» байқауының жеңімпаздары туралы //Ел тілегі.- 2014. – 18 желтоқсан (№ 51). – 4 б. Құрманəлі М. Майталман математиктер мерейі: Ғалым Асқар Жұмаділдаевтың қатысуымен математиктер форумы өтті // Халық.- 2014. – 19 қараша (№ 50). – 2 б. Математика пəні мұғалімдерінің форумы: Асқар Жұмаділдаев // Сыр мектебі.- 2015. – 1 қаңтар (№ 1). – 1 б. Мəмбет С. Асқар десе Асқар: Ғалым Асқар Жұмаділдаев туралы // Егемен Қазақстан.- 2003.-13 тамыз.-4 б. «Төрткен алгебрасының» авторы: Асқар Жұмаділдаев // Ұлан.- 2013. - 12 ақпан. – 6 б. Түменбай Қ. Ауылдың арғы беті: Математик Асқар Жұмаділдаев туралы / Түменбай Қ. // Ақиқат.- 2003.- N8.- 47-51б. Үсенова С. Шиелінің шыңға ұмтылған жұлдызы: Асқар Жұмаділдаевқа арналған тəрбие сағаты // Сыр мектебі.- 2014. – 14 мамыр (№15-16). – 4 б. Ыдырысова Н. Академик «Ақ ордаға» сый тартты:Академик Асқар Жұмаділдаев өзі оқыған №45 «Ақ орда» мектеп- гимназиясына арнайы барып, ұстаздарымен мектеп шəкірттерімен жүздесті / Ыдырысова Н.// Айқын апта.- 2012. – 12 қаңтар. – 9 б.
3 наурыз
Əнші Қаракөз Ақдəулетованың туғанына 60 жыл (1956)
Ақдəулетова Қаракөз 1956 жылы Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, Иіркөл ауылында дүниеге келген. Əншіұстаз. 1996 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген артисі атағын иемденді. 1977 жылы Қызылорда педагогикалық институтын, 1985 жылы Алматы мемлекеттік консерваториясын (профессор Б.Төлегенованың класы бойынша) бітірген. 1985 жылдан Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық колледжінде «Əн салу» бөлімінің меңгерушісі болып қызмет атқарады. Қ.Ақдəулетова тəжірибелі ұстаз. Ол басқарған балалар студиясының шəкірттері 1996 жылы дүниежүзінің Эстония, 1997 жылы Түркия, 1998 жылы Франция, 2000 жылы Армения, 2000, 2005 жылдары Болгария, 2011 жылы Қырғызстан, 2001 жылы Ресей, 2003 жылы Америка жəне т.б. елдердегі өнер сайыстарында жүлделі орындарға ие болды. «Super Star KZ» мегапроектісінің алғашқы жеңімпазы А. Кішкенбаев та Қ.Ақдəулетованың шəкірті. 1997 жылы Қ.Ақдəулетова Білім жəне ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен, 2001 жылы Президенттің алғыс хатымен, 2011 жылы «Шапағат» медалімен марапатталды. 15
Əдебиеттер: Ақдəулетова Қаракөз Ақжігітқызы: Өмірбаяны //Сыр өңірінің мəдениеті: Тарихи анықтамалық басылым / Ред. алқасы М.Мұхамедов, Б.Жүсіпов т.б. Пікір жазғандар А.Əшімов, Иран – Ғайып, Ə.Сығай. – Алматы, 2009.- 191 – 192 б. Қайталанбас дауыстар: Сыр саңлақтарының антологиясы / Ред. алқасы Б.Қуандықов, М.Алдоңғаров, Б.Жүсіпов т.б. – Алматы, 2011. – 141 бет.+28 диск: Суретті Ақдəулетова Қаракөз: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 78 б. *** Ақдəулетова Қ. «Бүгінгі əншілер музыкалық жағынан сауатты, жан-жақты білімді болуы қажет»: Қазақстанның еңбек сіңірген əртісі Қаракөз Ақдəулетовамен сұхбат / Сұхб. А.Тəжиев // Əлімсақ. – 2011. - №12. – 16-19б. Ақдəулетова Қ. «Шапағат» медалімен: Лайықтыларға құрмет: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларымен марапаттау туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 5 желтоқсандағы №188 Жарлығына сəйкес облыстың азаматтары мемлекеттік наградалармен марапатталды //Сыр бойы. – 2011. – 15 желтоқсан. – 2 б. Ақдəулетова Қ.А. «Қазақстанның еңбек сіңірген əртісі» құрметті атағын беру туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы //Сыр бойы. – 1996. – 12 желтоқсан Ақдəулетова Қ.А. Сыр өнерінің шамшырағы: Қазақстанның еңбек сіңірген əртісі Қ.Ақдəулетовамен сұхбат / Сұхб. Д.Аяшұлы //Сыр бойы. – 1996. – 14 желтоқсан Дауылбайқызы М. «Өнерге құштарлығым балалық шақтан бастау алады»: Қазақстанның еңбек сіңірген əртісі Қаракөз Ақдəулетова өзінің балалық шағы туралы əңгімелейді //Ақмешіт апталығы. – 2012. – 5 сəуір. – 12 б. Ділдəбекова Г. Білімді қаржыландырудан бірінші орындамыз: //Ақмешіт ақшамы. – 2014. – 8 қазан (69/70). – 10-11 б. Жыл қорытындысы бойынша номинация иегерлерінің тізімі //Сыр бойы. – 2011. – 29 желтоқсан. – 2 б. Кіребайұлы А. Қазақ өнерінің келешегін дайындаған...: Ұстаз, əнші, ҚР еңбек сіңірген əртісі Қаракөз Ақдəулетованың шығармашылық кеші өтті //Айқын. – 2006. – 24 мамыр Облыс əкімінің 2009 жылғы стипендиаттары: Стипендиаттардың тізімі // Сыр бойы. – 2008. – 16 желтоқсан Үздіктерге марапат: Қ.Ақдəулетова – марапат иесі //Сыр бойы. – 2014. – 31 желтоқсан (№194). – 1 б. Үмбет Ə. «Сыр сандуғаштары» сайрайтын болды: Қызылорда қаласында дыбыс жазатын балалар студиясы ашылды жəне ұзтаз Қ.Ақдəулетованың еңбегі жайлы //Алаш айнасы. – 2011. – 14 маусым. - 5 б.
16
9 наурыз
Кеңес Одағының батыры И.Ф.Махориннің туғанына 100 жыл (1916-1997)
1916 жылы 9 наурызда қазіргі Атырау облысы Индер ауданында жұмысшы отбасыңда дүниеге келген. Қарақалпақстаңда балық заводында механик болып жұмыс істеген. 1942 жылы Кеңес Армиясы қатарына шақырылып, сол жақтан соғыска аттанған. Алтыншы гвардиялық Қызыл Тулы атқыштар дивизиясыңда, орталық жəне 1-ші Украина майданында соғысқа катысты. Днепр өзенінен өту кезіңдеті жанқиярлық ерлігі меи батылдығы үшін гвардия сержанты Иван Федорович Махорин КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1944 жылғы 14 қаңтардағы Жарлығымен Кеңес Одағының Батыры атанды. Соғыстан кейін Н.Ф.Махорин Қызылорда каласында тұрды. "Қызылордақұрылыс" тресінің тұрғын-үй кбммуналдық мекемесіңде қызмет атқарды. Əдебиеттер: Иван Махорин //Ерлікті сүйген ел нұрлы. – Алматы: Аrna-b, 2010. – 47 б. Махорин Иван Федорович //Қазақстандық Кеңес Одағының Батырлары: Энциклопедиялық жинақ. – Алматы: Өнер,2010. – 158б. Иван Махорин //Қалиев Ы., Айдосов А. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы ерлік пен елдігіміздің мерекесі. – Қызылорда: Тұмар, 2005. – 55 б. Махорин Иван Федорович //Совет Одағының Қазақстандық Батырлары. — Алматы, 1969. – 2 том. - 41-42 б. Махорин Иван Федорович //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 361 б. Ержанов А Днепрдегі ерлік //Ленин жолы. -1975. - 24 сəуір Сыр елінің қаһарман ұлдары // Сыр бойы.- 2014. - 7 мамыр (№64/65). - 4 б. Сыр елінің қаһарман ұлдары // Сыр бойы.- 2015. - 9 мамыр (№66/67). - 6 б.
10 наурыз
Ақын Асқар Кіребаевтың туғанына 70 жыл (1946-2008)
Асқар Кіребайұлы 1946 жылы Жалағаш ауданының Ақарық ауылында дүниеге келген. Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген (1980). Қазақстан Жазушылар одағының жəне Журналистер одағының мүшесі. Кіребайұлы Асқар Еңбек жолын 1964 жылы бастап, Сырдария ауданында «Сырдария» газетінде корректор, əдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі болған. 1980 жылдан Қызылорда облысы «Ленин жолы» (Сыр бойы) газетінде əдеби қызметкер, Жаңақорған, Шиелі аудандары бойынша меншікті тілші, бөлім меңгерушісі, Жалағаш ауданы «Жаңадария», Сырдария ауданы «Сырдария», республиканың «Кəсіпкер», «Қарашаңырақ» газеттерінде бас редактор, «Ауыл», «Заман-Қазақстан» газеттерінде меншікті тілші, Н.Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық қазақ драма театрында директор қызметтерін атқарған. 1975 жылы жас ақындардың «Көктем тынысы» атты жыр жинағына өлеңдері енген. Алғашқы кітабы «Сыршыл көңіл» деген атпен 1978 жылы жарық көрді. 17
1987 жылы балаларға арналған «Алғашқы бəйге», 1992 жылы «Іңкəрдария» өлеңдер жинағы жарық көрді. «Сыр өңірінің қара шаңырағы» театр тарихы туралы, «Өркенді өнер» атты прозалық шығармалары мен «Аламесек» өлеңдерінің толық жинағы шықты. Қызылорда облысы драма театрында «Арманым. Əнім. Іңкəрім.» поэтикалық қойылымы, 2005 жылы «Махаббат пен Ғадауат» атты драмалық спектаклі сахналанған. Барлық республикалық басылымдарда өлеңдері, шығармалары 1970 жылдардан бері жарияланып келеді. «Көктем тынысы», «Жаттамақ», «Миллиард» жыр жинақтарына, қарпақ тіліндегі «Дала туысқандығы» кітабына топтама өлеңдері енген. Əдебиеттер: Кіребайұлы А. Сейхундария / А.Кіребайұлы.- Қызылорда: Тұмар, 2006.- 264б. Кіребайұлы А. Сыр өнерінің қара шаңырағы /А.Кіребайұлы.- Қызылорда: Тұмар, 2005.- 240 б. Кіребайұлы А. Шығармалары: Хикаяттар, əңгімелер, сатиралық əңгімелер, эсселер мен мақалалар жəне сахналық шығармалар / А.Кіребайұлы; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы.Астана: Фолиант, 2009. - 368 б. - (Сырдария кітапханасы) *** Кіребайұлы Асқар: [Өмірбаяны] //Жүректегі жауһарлар. Сыр елі ақын-жазушылары шығармаларының жинағы /Құраст. К.Сағымбайұлы – Қызылорда:Алтын Орда,2001. – 54б. Кіребаев Асқар //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 281 б. Кіребайұлы Асқар //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 213 б. Кіребайұлы Асқарбек //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 169 б. Кіребайұлы Асқар //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 275 б. Анашым: Əн / Сөзі А.Кіребаевтікі, əні Т.Нағашыбаевтікі //Сырдың сырлы саздары: Əндер жинағы / Құраст.Б.Нұржанов. – Қызылорда: Тұмар, 2002. – 77 б.: нотасымен Кіребайұлы А. Егер сен саясатпен айналыспасаң, саясаттың өзі сенімен айналысады: Ақын А.Кіребайұлымен сұхбат / Əңг. С.Пірназар // Егемен Қазақстан.- 2005. - 25 қараша Кіребайұлы А. Елде жүремін деп көп нəрсені жоғалтып алған сияқтымын: Ақын, журналист А.Кіребайұлымен сұхбат / Сұхб. Р.Игілік //Айқын. – 2005. – 6 қырк. Кіребайұлы А. Матаға өрнек салған суретші: Қызылордалық Жəмила Құдайбергенова туралы //Айқын. – 2006. – 24 ақпан Кіребайұлы А. Өзіңді өзің сыйласаң...: Ақын А.Кіребайұымен сұхбат /Сұхб. Ə.Əнуарбекұлы //Ақмешіт апталығы. – 1996. – 5 сəуір Кіребайұлы А. Өнердің қадірін өрісі биік ер білер: Облыс əкімінің өнер қайраткерлерімен кездесуінен туған ой //Сыр бойы. – 2007. – 29 мамыр Кіребаев А. Саз мүсін саздары: Мүсінші Е.Бимановтың творчествосы //Ленин жолы. – 1982. – 4 март; Лениншіл жас. – 1982. – 30 апрель Кіребайұлы А. Сүлейлердің бірі еді кешегі өткен Сұраған: Жырау Сұраған Мырзаев туралы //Сыр бойы. – 1993. – 18 қыркүйек Кіребайұлы А. Сыр өнерінің өрісін қалай кеңітеміз? //Сыр бойы. – 2006. – 14 шілде Сен аман бол, табиғат: Əн / Сөзі А.Кіребаевтікі, əні Т.Нағашбаевтікі //Сырдың сырлы саздары: Əндер жинағы / Құраст. Б.Нұржанов. – Қызылорда: Тұмар, 2002. – 78 б.: нотасымен Арғымағым сүрінді алпыстан аса бергенде: Қаламгер А.Кіребайұлы дүниеден озды //Сыр бойы. - 2008. - 10 маусым Асқар шықты асқарға арқаланып: Ақын А.Кіребайұлы 60 жаста //Сыр бойы. – 2006. – 2 қараша 18
Аяшұлы Д. Толқынды дариядай өршіл өлең: Ақын А.Кіребайұлының "Тұмар" баспасынан шыққан "Сейхундария" атты таңдаулы өлеңдер жинағы туралы /Д.Аяшұлы //Сыр бойы. - 2007. - 13 маусым Исаев И. Беделім ең сен менің ел жақтағы: Ақын А.Кіребайұлының қазасына арналған өлең / И.Исаев //Қазақ əдебиеті. - 2008. - 13-19 маусым Кіребайұлы Асқар: Ақын. 1946-2008 / Қазанама // Сыр бойы.- 2008.-10 маусым Құрбан Қ. Театр туралы туынды: А.Кіребаевтың «Сыр өнерінің қара шаңырағы» атты кітабы туралы //Сыр бойы. – 2005. – 2 қараша Рахымбекұлы Ə. Жаз көңілді жан еді: Ақын А.Кіребаев туралы / Ə.Рахымбекұлы //Сыр бойы. - 2009. - 20 мамыр
10 наурыз
Ақын Дəулетбек Байдрахманұлының туғанына 70 жыл (1946-2011)
Қазақстан Журналистер жəне Жазушылар одағының мүшесі Дəулетбек Байдрахманұлы 1946 жылы наурыз айының 10 жұлдызында Қызылорда облысы, Шиелі ауданы қазіргі Досбол ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1964 жылы бүгінгі Ы.Жақаев ауылында №2 өндірістік бригадасында күріш сушысы болудан бастаған. 1969 жылы Қызылорда қаласындағы қазіргі Қорқыт ата университетінің филология факультетін тəмамдады. Институт қабырғасында жүріп еркін күрестен «КСРО спорт шебері» атағын қорғады. Қазақстандық миллиардқа үлес қосу мақсатында комбайн штурвалына отырып, 250 центнер астық бастырып, қомақты үлес қосқаны үшін Қазақстан ЛКЖО Орталық комитетінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Осы жылдары Шиелі, Жаңақорған ауданаралық ұйымдасқан ақындар айтысына қатысып, бас бəйгені алды. Ы.Жақаев атындағы «Мамандығым – мақтанышым» атты облысаралық ақындар айтысында тағы да бас жүлдені иеленіп, Ыбырай ақсақал өз қолынан табыс етті. Көп жылдар бойы мектепте қазақ тілі мен əдебиеті пəнінен сабақ берді. Мектеп қабырғасында жемісті еңбек етіп, Ы.Алтынсарин атындағы институттың Құрмет грамотасы, облыстық білім басқармасының бірнеше Құрмет грамотасын алды. Одан кейін 16 жыл бойы «Алматы» ауылының əкімі, 2003 жылдан бері Шиелі аудандық «Нұр Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болды. Ақын Дəулетбек Байдрахманұлы оқырманға «Қайсар қыз» (1971), «Топ жарған» (1985) поэмалары арқылы таныс. Бұл поэманың бірі – Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспанбетова жайлы болса, екіншісі – Жалағаш ауданының білікті диқан қызы Айнаш Балғабаеваның еңбек жолын дəріптейді. «Сүрмерген» атты поэмасы Ленинград шайқасына бастан-аяқ қатысып, 172 жауды жусатып, ерен ерліктің үлгісін көрсеткен мерген жерлесі Дүйсенбай Шыныбеков туралы. Тұңғыш өлеңдер жинағы «Гүлім болсын ұсынған» 1988 жылы басылып шыққан. Ақынның қаламынан туған «Жүректегі жауһарлар» (2001), «Отан деп соққан жүректер» (2006), «Алдаспан» (2007), «Жырдастан» (2008), «Шиелі жұлдыздары» (2009) сияқты жыр жинақтары оқырман қауым мен сыншылардан лайықты бағасын алған. Соңғы кітаптары «Елінің ері» (2010), «Елін сүйген Əбдіманап» (2011) атты очеркестеліктерін Бақыт Сарбалаұлымен бірігіп жазған. Ақын, журналист, жазушы Дəулетбек Байдрахманұлы 2011 жылғы 19 қыркүйек күні дүниеден озды. 19
Əдебиеттер: Байдрахманұлы Д. Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар / Д.Байдрахманұлы; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2009.- 448 б.(Сырдария кітапханасы) Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек: Екі томдық. – Алматы: Жедел басу баспаханасы, 2006. – 384 б. Байдрахманұлы Д. Шиелі жұлдыздары: Өлеңдер, эсселер, одалар мен айтыстар / Ред: Д. Калиакбаровна.- Алматы: ЖШС "Жедел басу баспаханасы", 2009.- 572 б. *** Байдрахманұлы Дəулетбек: [Өмірбаяны] //Жүректегі жауһарлар. Сыр елі ақынжазушылары шығармаларының жинағы / Құраст. К.Сағымбайұлы – Қызылорда: Алтын Орда, 2001. – 260 б. Байдрахманұлы Дəулетбек //Ата мекен: (Шиелі өңірінің шежіресі) /Құраст. М.Аяпұлы, Н.Қасымұлы. – Алматы: Қайнар, 1998. – 170-171 б. Елтай Н. Жыр төккен жомарт жүректен: Ақын Д.Байдрахманов туралы //Таңдамалы топтама – 2009 (шілде-желтоқсан). – Қызылорда: Игілік,2009. – 286-289б. Абдирова Г. Есімі көңіл төрінде..: Ақын Дəулетбек Байдрахманұлы туралы / Г.Абдирова //Өскен өңір.- 2012. - 7 қараша. - 3 б. Ақынның жаңа жыр жинағы: Оқшы ата зиратына орналасқан Жеті ата кесенесі туралы жəне əділет генералы Бекзатхан Асқаровтың рухына арналған ақын Дəулетбек Байдрахманұлының "Алдаспан" атты жыр жинағы жарық көрді // Өскен өңір. - 2007. -16 тамыз Алпыс асу: Ақын Дəулетбек Байдрахманұлы 60 жаста // Қазақ Елі.- 2006.- 22 наурыз Əбдіразақова Г. Туған елін аялаған азамат: Ақын, журналист Дəулетбек Байдрахманұлын еске алу / Əбдіразақова Г. // Өскен өңір.- 2013. - 2 наурыз. - 12 б. Батырбеков А. Айтулы ақын ардақталды: Ақын Дəулетбек Байдрахманұлын еске алу кеші жайында / А. Батырбеков //Өскен өңір.- 2012. - 26 қыркүйек. - 1 б. Дəулетбек Байдрахманұлы: Ақын, журналист, жазушы Дəулетбек Байдрахманұлы 65 жасқа қараған шағында дүниеден озды (Қазанама) //Сыр бойы. - 2011. – 20 қыркүйек. - 3 б. Дəулетбек Байдрахманұлы: Қазанама // Қазақ əдебиеті. - 2011. – 23-29 қыркүйек (№38). - 11 б. Елтай Н. Жыр төккен жомарт жүректен: Ақын Д.Байдрахманов туралы / Н.Елтай //Сыр бойы.- 2009. -11 қараша Елубаев Е. Бес қаламгер одаққа мүшелікке өтті: Қазақстан Жазушылар одағына мүшелікке қабылданған қаламгерлер Д.Беркінбаев, Н.Рахметова, Б.Абызов,Н.Елтай, Д.Байдрахман, Ə.Мейірбеков / Е.Елубаев // Ақмешіт ақшамы. - 2010. - 15 қазан Ергешбайұлы А. Руханият əлемінің өкілдері Қазақстан Жазушылар одағына мүшелікке өтті: Н.Рахметова, Б.Абызов, Д.Аяшұлы, Ə.Мейірбеков, Д.Байдрахманов, Н.Елтай / А.Ергешбайұлы //Ақмешіт апталығы.- 2010.-7 қазан Жəленова Қ. Қайран, ақын!: Ақын Дəулетбек Байдрахманға арналған өлең / Қ.Жəленова //Сыр бойы.- 2012. - 22 қыркүйек. - 15б. Исмаил Ө. Дəулетбек ақын: Ақын Дəулетбек Байдрахманұлы туралы / Исмаил Ө. //Өскен өңір.- 2014. - 15 наурыз (№ 20). - 2 б. Қалтаева Б. Көзден кетсең де, көңілдесің, Дəулетбек!: Ақын, журналист, жазушы, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі Дəулетбек Байдрахманұлын еске алу / Б.Қалтаева //Өскен өңір.- 2012. - 15 тамыз. - 4 б. Мəуияұлы Р. Отан деп соққан жүрегі: Ақын Дəулетбек Байдрахманұлы жайлы естелік / Р. Мəуияұлы //Сыр бойы.- 2012. - 20 қыркүйек. - 7 б. Садық О. Табиғаты бөлек тұлға: Ақиық ақын Дəулетбек Байдрахманұлы жайлы / О.Садық //Айқын апта.- 2012. - 6 қыркүйек. - 26 б. Сарбалаұлы Б. "Бəріңе де бақытты тең тілейтін...": Ақын Дəулетбек Байдрахманов жайлы / Б.Сарбалаұлы //Қазақ елі.- 2012. - 27 қыркүйек. - 8-9 б. 20
Сарбалаұлы Б. Дəулетбек: Ақын, қоғам қайраткері Д.Байдрахманұлы туралы / Б.Сарбалаұлы // Қазақ Елі. - 2008. - 7 мамыр (№5/6). - 6-7,11б. Сыр елiнiң сұңқары: Қаламгер Д.Байдрахманұлы дүниеден озды // Қазақ əдебиетi.2011. - 23 - 29 қыркүйек (№38). - 11 б.
22 наурыз
Журналист Шайхыслам Серікбайұлының туғанына 90 жыл (1926)
Белгілі қаламгер Шайхислам Серікбайұлы 1926 жылы 22 наурызда Қызылорда облысы, Қазалы ауданында дүниеге келген. Ол ҚазМУ-дың (ҚазҰУ) журналистика факультетін жəне Мəскеу темір жол институты жанындағы арнайы курсты бітірген. 2000 жылы Қазақстан Республикасының мəдениет қайраткері атағын алды. Ш.Серікбайұлы облыстық «Путь Ленина». «Кызылординские вести» газеттерінде меншікті тілші, бөлім меңгерушісі болып, Қазалы аудандық партия комитеті аппаратында, Қызылорда облысы бақылау комитетінде, кейін Қызылорда темір жол бөлімшесінің кадр саласында жауапты қызметтер атқарды. Көп жылдар Қызылорда облыстық тарих жəне мəдениет ескерткіштерін қорғау қоғамының төрағасы болып қызмет жасады. Ш.Серікбайұлы бірнеше ондаған публицистикалық кітаптардың авторы. Қазақ, орыс тілдерінде жазатын қаламгер. 1995 жылы Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының, Қазақстан Республикасы «Иман» қоры сыйлығының лауреаты. 1997 жылы облыс əкімінің стипендиаты, 2001 жылдан Қызылорда облысының «Құрметті қайраткері», Қазалы ауданының құрметті азаматы , КСРО-ның құрметті теміржолшысы атақтарының иегері. Қазір Қызылорда каласында тұрады, құрметті зейнеткерлік демалыста. Əдебиеттер: Серікбаев Ш. Таңдамалы шығармалар. 1 / Серікбаев Ш.; Ред. Н.Əбжанұлы. Қызылорда: Тұмар, 2011.- 456 б. Серікбаев Ш. Таңдамалы шығармалар. 2 / Серікбаев Ш. - Қызылорда: Тұмар, 2011.416 бет. Серікбаев Ш. Жақсы сөз-жарым ырыс / Серікбаев Ш.- Қызылорда: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ, 1994.- 35 бет. Серікбаев Ш. Пайғамбарлар - пырағым. Шадиярлар- шырағым / Серікбаев Ш. Қызылорда, 1994. - 61 бет. Серікбайұлы Ш. Ардақтылар мен абзал жандар / Серікбайұлы Ш. - Қызылорда: Тұмар, 2004. - 200 б. Серікбайұлы Ш. Аңыз бен ақиқат: Тарихи зерттеулер жəне публицистикалық мақалалар / Серікбайұлы Ш.; Ред. Махамбет Қ. - Кызылорда: Полиграфия, 2006.- 260 бет. Серікбайұлы Ш. Даналар мен даралар / Серікбайұлы Ш.- Алматы: Arna- b, 2010.198б. Серікбайұлы Ш. Көріпкелдер мен көрегендер: немесе əулие-əмбиелер туралы əңгіме / Серікбайұлы Ш.- Алматы: «М-Талант", 1999.- 174 бет. Серікбайұлы Ш. Дүние-жалған, Дүрия-арман... / Серікбайұлы Ш. - Қызылорда, 2002.141 б. Серікбайұлы Ш. Тұлғалар туралы толғаныс: Драмалық, əдеби - публицистикалық, тарихи- танымдық шығармалар / Серікбайұлы Ш.; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. - Астана: Фолиант, 2009.- 360 б. – ( Сырдария кітапханасы) 21
Серікбайұлы Ш. Тұлғалар: Деректер мен дəйектер / Серікбайұлы Ш. – Қызылорда: Тұмар, 2007. - 192 б. Серікбайұлы Ш. Шешендер мен көсемдер: (Қызықты деректер) Серікбайұлы Ш. – Астана: Сарыарқа, 2009. – 176 б. Серікбайұлы Ш. Ұлылар мен ұлықтар: Деректер. Аңыздар. Үш жүздің əулиеэфсаналары мен ардақтылары жайлы əңгіме / Серікбайұлы Ш. - Қызылорда: Нұр-сəулет, 1998. - 160 бет. Серікбайұлы Шайхыслам: Өмірбаяны //Сыр бойы. Қызылорда облысы. Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 448 – 449 б *** Қази қаламдас ініміз еді / Ш.Серікбаев, Ш.Дəрмағамбетов, Ш.Дəрмағамбетов, Ө.Жаппархан // Сыр бойы.- 2007. - 7 маусым Серікбаев Ш. Өмір туралы толғам: Өлең / Серікбаев Ш. //Сыр бойы.- 2007.-20 қаңтар. Серікбаев Ш. Сыр туралы сыр: Туған жердің тарихы. Қызылорда облысы - 70. / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2009.-4 шілде.-4 б. Серікбаев Ш. Кеткен күндердің кереметтері: Əңгіме / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.2006. - 6 мамыр Серікбаев Ш. Əли туралы аңыз бен ақиқат: Діни мифология-аңыз / Серікбаев Ш. //Сыр бойы.- 2009.-18 қыркүйек.-3 б. Серікбаев Ш. Жанқожа: Дастаннан үзінді / Серікбаев Ш. //Сыр бойы.- 2006. - 1 сəуір Серікбаев Ш. Ақмешіт алыптар мекені: Қызылорданың Қазақстан астанасы болғанына 80 жыл // Ақмешіт ақшамы.- 2005. - 23 тамыз; Сыр бойы.- 2005. - 19 тамыз Серікбаев Ш. Аңыз бен ақиқаттар өлкесі: Сыр тарихын сыйлай білейік //Сыр бойы. – 1993. – 2 желтоқсан Серікбаев Ш. Əйтеке би // Парасат.- 1994.- N 4.- 4-5 б. Серікбаев Ш. Əулиелер, тұлғалар, көріпкелдер немесе Қыдыр ата хақындағы өз білгенім // Сыр бойы.- 2008.- 9 сəуір Серікбаев Ш. Бахадүр рухына бас иеміз: Жалаңтөс баба жəне Өзбекстан жерінде қазақтың тарихи тұлғаларын зерттеуші Н.А. Мұхитдинов туралы / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2007.-7 сəуір Серікбаев Ш. Досбол шешен: 1816 ж. туған / Серікбаев Ш. //Парасат.- 1995.- N 5.-9 б. Серікбаев Ш. Дүр Оңғар десе - Дүр Оңғар: Оңғар жырау Дырқайұлына арналған өлең / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2009.-12 қыркүйек.- 5 б. Серікбаев Ш. Жанкент жайлы аңыз көп: Көне қала //Сыр бойы.- 1991. – 10 қараша Серікбаев Ш. Кеткен күндердің кереметтері: Əңгіме / Серікбаев Ш. //Сыр бойы. – 2006. – 5 мамыр Серікбаев Ш. Қоғамдық ұйымдарды қолдау бірдей болсын: Азаматтық қоғамдағы мəселелер / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2007.-15 ақпан Серікбаев Ш. Оқушым, құлағыңды сал, бұған түсін; Адал жандарға сеніппін; Қазыналы Қазалы: Өлеңдер /Серікбаев Ш. //Сыр бойы.- 2008.-7 ақпан Серікбаев Ш. Сердалы туралы сыр: Суретші, би Сердалы Бекшораұлы туралы / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2006. - 26 қаңтар Серікбаев Ш. Сыр бойы тұнған тарих: Ескерткіштер сөйлейді //Сыр бойы. – 1994. – 5 қазан Серікбаев Ш. Сыр тарихының тамырлары: Көне қалалар туралы //Арқа ажары. – 1998. – 16 сəуір Серікбаев Ш. Сыр туралы сыр / Серікбаев Ш. // Тіл сақшысы.- 2015. - 16-31 қаңтар (№ 2). - 5 б. Серікбаев Ш. Тұла бойы тұнған талант еді: Ақын-жазушы, журналист-зерттеуші Ибраһим (Қырғызбек) Мұхамеджанов туралы. Сырдария ауд. //Сыр бойы. – 2008. – 13 тамыз. – 3 б. 22
Серікбаев Ш. Үш жүздің пірі болған Мүсірəлі: Мүсірəлі туралы əңгіме //Сыр бойы. – 1996. – 8 тамыз Серікбаев Ш. Халықтан асқан сыншы жоқ: Облыс басшысы М.Құл-Мұхаммед туралы пікір //Сыр бойы.- 2008.-13 ақпан Серікбаев Ш. Шадиярлар көріпкелдер, көрегендер..: Халифтер туралы / Серікбаев Ш. // Сыр бойы.- 2009.-21 наурыз Серікбайұлы Ш. Алтын алма, алғыс ал: Семейлік ақын Шəкір Əбенов туралы / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.-2009.-6 шілде Серікбайұлы Ш. Арқаның ардақтысы: /Кеңес Одағының Батыры Ж.Қизатов туралы // Сыр бойы.- 2001.-5 мамыр Серікбайұлы Ш. Асекең асқар тау еді: Асқар Тоқмағамбетовтің туғанына 100 жыл / Серікбайұлы Ш. //Сыр бойы.- 2005. - 23 қыркүйек Серікбайұлы Ш. Əйтеке туралы айтар сөз: Əйтеке би туралы // Сыр бойы.- 2003. - 7 қазан; Жұлдыз.- 2004.- N5.- 197-201б. Серікбайұлы Ш. Əлемдегі ұлы адам: Мəуліт түні: Мұхаммед пайғамбардың дүниеге келген күні / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2003. - 5 маусым Серікбайұлы Ш. Əли шерінің диюді өлтіруі: Аңыз дастан / Серікбайұлы Ш. // Сыр ардагері.- 2013. - 1 мамыр. - 3 б. Серікбайұлы Ш. Бабтардың бабы – Арыстанбаб /Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.2006.-5 шілде. Серікбайұлы Ш. Бата қонған байыпты ер: Елбасы Н.Назарбаев туралы / Серікбайұлы Ш. // Егемен Қазақстан.- 2009.-2 шілд.-5 б. Серікбайұлы Ш. Бір жұлдыз болып қалдың сен: Жазушы З.Шүкіров 80 жаста / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2007.-1 ақпан Серікбайұлы Ш. Ескерткіштерді елеп, мəдениетімізді мəпелейік: Облыс ескерткіштері мен мəдени құндылықтар жөнінде / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2006. 14 қаңтар Серікбайұлы Ш. Жазушылар серпілмесе, кім серпіледі? / Серікбайұлы Ш. //Қазақстан-ZAMAN.- 2008. - 30 сəуір Серікбайұлы Ш. Жалаңтөс: Тарихи-драмалық дастан / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2003.- 15 ақпан Серікбайұлы Ш. Жанкент - көне Сырдың астанасы: Көне қалалар тарихы / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2005. - 1желтоқсан Серікбайұлы Ш. Жердің иесі кім осы?: Ел, жер жəне сол жердің аң-құсы туралы //Халық.- 2010.-2 қыркүйек Серікбайұлы Ш. Қажы қыз: Меккеге тəу етіп келген қажы қыз Сұлухан туралы / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2007.- 15 наурыз. Серікбайұлы Ш. Қаламгердің де қаламгері бар: Қазіргі журналистер хақында // Сыр бойы.- 2006. - 4 наурыз Серікбайұлы Ш. Қамалға амал: Аңыз дастан / Серікбайұлы Ш. // Сыр ардагері.2014. - 12 сəуір (№ 8). - 3 б. Серікбайұлы Ш. Құлағың сал, оқушым; Достық; Қаратау; Сыр елі; Əділдік болсын; Адалдық; Туған жер; Менің Қызылордам; Ананың көзі - жарық күн: Өлеңдер / Серікбайұлы Ш. // Сыр ардагері.- 2013. - 7 тамыз (№15/ 16). - 4 б. Серікбайұлы Ш. Неше асылдар өтті ғой: Ш.Есеновтың 75 жылдығына өлең / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2002.- 10 қазан Серікбайұлы Ш. Оймақтай орамды ойлар: Қазақ тарихы, тілі, тəрбиесі туралы / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2009.-11 сəуір Серікбайұлы Ш. Өмірі өлең Əскербек: Өлең / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2012. 13 қараша. - 4 б.
23
Серікбайұлы Ш. Өнегелі сөз өркеніңді өсірер: Ақын Жамал Қонақбаев, Шəкір Əбенов жəне ғажайып дарын иесі Ержан жыраумен кездесуі жайлы // Сыр бойы.- 2013. 25 мамыр. - 13 б. Серікбайұлы Ш. Пырақ қанатындағы парасат: Елбасы Н.Назарбаевпен кездесулерден кейінгі ойлар / Серікбайұлы Ш. //Сыр бойы.- 2007. - 22 маусым Серікбайұлы Ш. Самарқан саясы - алтын қақпа аясы: Самарқан қаласы мен Жалаңтөс батыр жайлы / Серікбайұлы Ш. //Сыр бойы.- 2006.– 22наурыз Серікбайұлы Ш. Созақ сапары: Толғау-дастан // Сыр ардагері.- 2013. - 11 желтоқсан Серікбайұлы Ш. Сыр саңлақтары: Өлең / Серікбайұлы Ш. //Сыр бойы.- 2012. - 18 ақпан. - 12 б. Серікбайұлы Ш. Сыр түлегі: ҚР –ның еңбек сіңірген гидротехнигі Тыныбаев Əбубəкір туралы // Қалдырған ізі мəңгілік: Естеліктер эсселер, жазбалар / Тыныбаев Н. Алматы: Атамұра корпорациясы, 2006. - 580 б. Серікбайұлы Ш. Тазагүлге; Бақыт пен Майгүлге; Аруға: Өлеңдер // Ақмешіт ақшамы. - 2013. - 6 наурыз. - 12 б. Серікбайұлы Ш. Тайпалмас сөздің жорғасы: Ақын Ж.Қонақбаев, Б.Өтепов, Қ.Пірімов, Ержан жырау, Нартай, Шəкір Əбеновтер туралы естеліктер //Сыр бойы.- 2006. - 11 қараша. Серікбайұлы Ш. Таланттылар: Тарихта болған белгілі адамдар жайлы //Сыр бойы. – 2014. – 30 тамыз (№127/128). – 11 б. Серікбайұлы Ш. Түркістан туралы толғау: Ежелгі қала жəне Қожа Ахмет Яссауи кесенесі туралы // Сыр бойы.- 2006. - 6 мамыр; Сыр бойы.- 2009.-23 маусым.-5 б. Серікбайұлы Ш. Шамшырағы шығыстың; Ташкент таңы: Ғани Мұратбаевқа арналған өлеңдер / Серікбайұлы Ш. // Сыр бойы.- 2012. - 14 шілде. - 12 б. Серікбайұлы Ш. Шаршамайтын Шəкізат: "Сыр бойы" газетіне 80 жыл жəне ардагер журналист Ш.Дəрмағанбетов туралы // Сыр бойы.-2008.-13 маусым.- 2б. *** Əмиша Н. Туралықты таңдаған тағдыр: Журналист Ш. Серікбайұлы туралы / Əмиша Н. // Сыр бойы.- 2006. - 13 сəуір Əуезов Е. Сексен бесінші көктем: Қаламы қарымды журналист, жазушы Шайхислам Серікбаев жайлы / Əуезов Е. //Сыр бойы.- 2011. - 19 наурыз. - 7 б. Бегім Б. «Тұлғалар" тұлғаланып шыққан: Ш.Серікбаевтың "Тұлғалар" атты кітабы жарық көрді / Бегім Б. // Сыр бойы.- 2007.-14 қыркүйек Беркінбаев Д. Алпыс жыл отасқан: Облыстың құрметті азаматы, қаламгер Ш. Серікбаев пен жары Үрзада Теңізбаеваның шаңырақ көтергендеріне 60 жыл / Беркінбаев Д. // Сыр бойы.- 2009.-28 тамыз.-3 б. Жаманбаев А., Құрманғазыұлы Н. Қадірлі аға, ақылы дара: Жерлесіміз, 85 жасқа толған журналист, облысымыздың құрметті қайраткері Шайхислам Серікбайұлы жайлы / Жаманбаев А., Құрманғазыұлы Н. // Ел тілегі.- 2011. - 25 наурыз. - 3 б.; Толқын.- 2011.26 наурыз Жүсіпова Э. Жергілікті ақын-жазушылар шығармалары /Жүсіпова Э. // Ақмешіт апталығы.- 2014. - 29 қазан (№ 67). - 3 б. Қожаберген Ж. Шежіре аға: Ш.Серікбаевқа арналған өлең / Қожаберген Ж. //Қожаберген Ж. Шығармалары.- Астана: Фолиант, 2009.- 70-71 б.- (Сырдария кітапханасы) ҚР Парламентінің Сенат жəне Мəжіліс депутаттары: Мұрат Мұхамедовке, Қожахмет Баймахановқа, Құттықожа Ыдырысовқа жəне басқа да депутаттарға ашық хат /Серікбайұлы Ш., Ибрашұлы С., Сағат Ж., Ембергенұлы Т. // Жас Алаш.- 2013. - 18 сəуір. - 4 б. Оралбаева Ж. "Шешендер мен көсемдер": Ш. Серікбайұлының осы аттас кітабы жарық көрді // Сыр бойы.- 2009.-10 сəуір 24
Пірімжаров Қ. Қаламгерге құрмет: [Ш.Серікбайұлы – 70 жаста] //Сыр бойы. – 1996. – 3 қырк. Саянов Н. Ақберен немесе қаламгер туралы бір үзік сыр //Сыр бойы. – 2001. – 20 наурыз Сейітов С. Əріптестер мақтаны //Сыр бойы. – 1996. – 20 тамыз Ұзақбаев Б. Əділеттің ақ семсері: Журналист-жазушы Ш.Серікбаев 75 жаста //Тіршілік. – 2001. – 29 наурыз(№14). – 4 б.
30 наурыз
Мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстақым Білəлұлы Ықсановтың туғанын 90 жыл (1926-1991)
Ықсанов Мұстахым Білəлұлы 1926 жылы 30 наурыз күні қазіргі Батыс Қазақстан облысы Жəнібек ауданы Борсы ауылында туған. Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген құрылысшысы. 1945 жылы Алматы темір жол техникумын, 1952 жылы Қазақ ауыл шаруашылық институтын бітірген. 1945-1946 жылдары Қазақстан темір жолының Ақтоғай, Тентек станциясында жол қызметі дистанциясының технигі болып жұмыс істеген. Ал, 1952 жылы ЛКЖО Алматы қаласындағы Фрунзе аудан комитетінің бірінші хатшысы, 1952-1958 жылдары Оңтүстік Қазақстан облысы Ильичев ауданында «Жетісайқұрылыс» басқармасында прораб, өндірістік – техникалық бөлімінің бастығы, бас инженер, басқарма бастығы қызметтерін атқарды. 1958-1961 жылдары Ильичев ауданында «Қазирголстепстрой» тресінің басқарушысы, 1961-1963 жылдары Ильичев аупарткомының бірінші хатшысы болды. 1963 жылдың қаңтарынан 1966 жылдың қарашасына дейін Қызылорда облыстық партия комитетінің хатшысы болып істеді. 1966-1970 жылдары Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары, 1970-1971 жылдары Жамбыл обкомының бірінші хатшысы, 1971-1975 жылдары Қазақстан КП ОК-нің хатшысы, ал 1975 жылдан Орал обкомының бірінші хатшысы болып істеді. 6-9 сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің, 7-10 сайланған КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Қызылорда облысын басқарған жылдары облыс экономикасын, құрылыс, мəдени салаларын дамытуға үлкен үлес қосқан. Ленин, үш мəрте Еңбек Қызыт Ту, Халықтар достығы, Октябрь революциясы ордендерімен, медальдармен, Құрмет КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған. 1991 жылы 18 қарашада дүниеден өтті. Əдебиеттер: Дəулетұлы А. Қарымы мол қайраткер //Дəулетұлы А. Сыр саңлақтары: 70 жылдық шежіре: құжатты деректер, тарихи дəйектер, естеліктер. – Қызылорда, 2010. – 193-201б. Дəулетұлы А. Ықсанов Мұстахым Білəлұлы //Дəулетұлы А. Сыр саңлақтары: 70 жылдық шежіре: құжатты деректер, тарихи дəйектер, естеліктер. – Қызылорда, 2010. – 8788б. Ықсанов Мұстақым Білəлұлы //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы, 2009. – 148 б. Ықсанов Мұстақым //Нəлібайұлы М. Шежірелі Сыр бойы: Су жəне су шаруашылығы жайлы деректі хикаят / Нəлібайұлы М.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 135136б. Ықсанов Мұстахым Білəлұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 532-533 б. 25
Ықсанов Мұстақым Білəлұлы //Сыр өңірі тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – Алматы: Атамұра, 1998. – 279б. *** Айдаров Д. Абзал азамат: [Мемл. қайраткерi М.Ықсанов туралы сыр] // Ақиқат.1996.- N 3.- 56-59 б. Əкім Ж. Ерін елі еледі: Қызылордадағы № 9 политехникалық колледжге мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстақым Ықсановтың аты беріліп, бюсті ашылды / Əкім Ж. //Халық.- 2014. - 27 қараша (№ 47). - 5 б. Əлішев Ə. Елмен етене басшы: Қызылорда облысын басқарған башылар жайында / Əлішев Ə. // Ақиқат.- 2012. - № 3.- 50-54 б. Əлішев Ə. Елмен етене болған басшы: Қызылорда облысын басқарған Мұстақым Білəлұлы Ықсанов туралы / Əлішев Ə. //Ақиқат.- 2012. - №3. - 50 - 54 б. Əлішев Ə. Реформатор басшылар: Қызылорда облысының реформатор басшылары туралы / Əлішев Ə. // Жалын.- 2012. - №12. - 237-247 б. Əуезов Е. Ықсанов десанты //Сыр бойы. – 2009. – 29 қырк. Байтілес Е. Тұлғаға құрмет: Қызылордадағы № 9 политехникалық колледжге мемлекет жəне қоғам қайраткері М.Ықсановтың аты беріліп, бюсті ашылды / Байтілес Е. //Егемен Қазақстан.- 2014. - 25 қараша (№ 230). - 14 б. Бақтыгереева А. Ықсанов: [Мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстахым Ықсанов туралы] //Егемен Қазақстан. – 2006. – 29 наурыз Батталова А. Халқына қызмет еткен қайраткер: Қызылордадағы № 9 политехникалық колледжге мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстақым Ықсановтың аты беріліп, бюсті ашылды / Батталова А. //Сыр бойы.- 2014. - 22 қараша (№ 173/174). - 1 - 2 б. Бiлəлдiң ұлы Мұстақым : [Мемлекет жəне қоғам қайраткерi Мұстақым Бiлəлұлы Ықсанов туралы естелiк] / Жазып алған З.Асабаев // Алматы ақшамы.- 2007. - 17 сəуiр.10-11 б. Білəлдің ұлы Мұстақым / жазып алғ. З. Асабаев // Егемен Қазақстан.- 2014.- 27 тамыз (№ 166).- 8 б. Далдабаев С. Естен кетпес Ер бейне: [Облыс басшысы болған, қоғам қайраткерi Мұстақым Ықсановтың 80 жасқа толуына байланысты еске алу] // Сыр бойы.- 2006. - 21 наурыз. - 3 б. Дəулетұлы А. Қарымы мол қайраткер: [Мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстахим Ықсанов туралы]// Сыр бойы.- 2009. - 30 мамыр. - 5 б. Мұсаев Б. Заманының заңғар ұлы / Мұсаев Б. // Сыр бойы.- 2014. -15 қараша (№169/170). - 9 б. Мұстахым Білəлұлы Ықсанов: Қазанама (1926-1991) // Егемен Қазақстан.- 1991. - 20 қараша. - 3 б. Мырзахметұлы Қ. Кемел тұлға: [Мемлекет жəне қоғам қайраткері Мұстахым Ықсанов туралы] //Сыр бойы. – 2001. – 29 наурыз Нұрлыбай А. Ықсановты Сыр елі ардақтады: Қызылордадағы № 9 политехникалық колледжге мемлекет жəне қоғам қайраткері М.Ықсановтың аты беріліп, бюсті ашылды / Нұрлыбай А. //Ақмешіт апталығы.- 2014. - 22 қараша (№ 74). - 1 б. Тұрсынов А. Білəлдің ұлы Мұстақым / Тұрсынов А.; Жазып алған З.Асабаев // Егемен Қазақстан.- 2014. - 27 тамыз (№ 166). - 8б.
26
3 сəуір
Ақын, жазушы Бегділдə Алдамжаровтың туғанына 70 жыл (1946-1912)
Алдамжаров Бегділда Əйділдаұлы 1946 жылы 3 сəуірде Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, №99 темір жол айырмасында дүниеге келген. Алғашқы өлеңдері 1960 жылы «Сəт сапар» деген атпен республикалық жастар газетінде жарық көрген. Ақын З.Шүкіроатің алғы сөзімен өлеңдері облыстық газетте жарияланған. 1964 жылы он бір жылдық мектепті бітірген соң, Қазалы ауданының мəдениет бөлімінде бір жылдай қызмет істеген. 1965- 1970 жылдары ҚазМУ-дің филология факультетіде оқып, бітіріп шығады. Əр жылдары «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде, «Жазушы» баспасында, Қазақ теледидары музыка редакциясында, «Жұлдыз» журналының бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған. Төл туындыларынан басқа 1973 жылы Ə.Фирдоусидің «Шаһнама» эпопеясының «Мəнушеһір» жəне 1976 жылы «Кей Хосроу» дастандарын, 1971 жылы грузин ақыны О. Челидзенің балаларға арналған «Алхан мен Шалхан» атты дастанын қазақ тіліне аударған. 2008 жылы жазушының көп томдық шығармалар жинағы, 1981 жылы «Қара нөсер», 1985 жылы «Жықпыл», «Ұлы сел» атты төрт томдық тарихи романыы, «Жыл мезгілдері», «Айлы түндер», «Нұр мен түнек», «Іздедім сені», «Мизам айы» атты өлең кітаптары жарық көрген. Сонымен қатар А.Пушкин, А.Блок, П.Неруда, Е.Евтушенко, Б.Ахмадуллина, А.Вознесенский т.б. ақындардың өлеңдерін қазақ тіліне аударып, жинақтарда бастырған. Бірқатар əндері «Ауыл кеші көңілді» жинағында жарық көрген. Сын жанрында да қалам толғаған жазушы. Бекділда Алдамжаров 1912 жылы Алматыда дүниеден өтті. Əдебиеттер: Алддамжар Б. Куллийəт: Шығармалар жинағының көп томдығы. – Алматы, 2008. Алдамжаров Б. Айлы түндер: Лирика. – Алматы: Жазушы, 1970. – 63б. Алдамжаров Б. Жықпыл. Роман. – Алматы: Жазушы, 1985. – 400 б., сур. Алдамжаров Б. Қара нөсер: Роман. – Алматы: Жазушы, 1981. – 280 б. Алдамжаров Б. Мизам айы: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1983. – 88 б. Алдамжаров Б. Нұр мен түнек: Поэмалар. – Алматы: Жазушы, 1973. – 72 б. Алдамжар Б. Ұлы сел: Тарихи роман: Халық батыры Жанқожа туралы. – Алматы: Жазушы, 1988 – 1992. Алдамжаров Б. Іздедім сені: Өлеңдер. – Алматы: Жалын, 1977. – 63 б.: суретті *** Алдамжар Б. Сыр бойы сүлейінің түңғыш тойы: Балқы Базардың туғанына 150 жыл //Қазақ əдебиеті. – 1990. – 8 маусым. – 4 б. Алдамжаров Б. «Адамзаттың Айтматовы»: аңыздың ақыры: Жазушы Ш.Айтматов туралы //Жұлдыз. – 2003. - №4. – 142-163 б. Алдамжаров Б. Базар мұрасын базарға салмайық: Балқы Базар мұралары туралы //Соц. Қазақстан. – 1989. – 29 октябрь Алдамжаров Б. Балқы Базар Ахмет Байтұрсыновты білген бе? //Қазақ əдебиеті. – 1991. – 11 қазан. – 12-13 беттер Алдамжаров Б. Бір дарияның қос саласы: Ə.Тəжібаев, М.Мақатаев, Т.Молдағалиев шығармаларының байланысы туралы //Жұлдыз. – 2004. - №11. – 165 - 200 б. Алдамжаров Б. Жалаңтөс Баһадүр: Жалаңтөс туралы ең алғашқы зерттеу мен мақала //Сыр бойы. – 2006. – 11 қазан 27
Алдамжаров Б. Жампоз жанр көтерген жүк: Бүгінгі қазақ хикаялары хақында //Жұлдыз. – 2004. - №1. – 135 – 178 б. Алдамжаров Б. Жан ерке: Өлең //Ленин жолы. – 1964. – 1 март Алдамжаров Б. Жорға жырау: Өнерпаз Берік Жүсіпов туралы //Лениншіл жас. – 1988. – 30 июнь Алдамжаров Б. Қорқыт баба қабірі //Қаз. əдеб. – 1969.- 6 сентябрь Алдамжаров Б. Құрбыға; Боза: Өлеңдер //Ленин жолы. – 1968. – 16 январь Алдамжаров Б. Махамбет мұрасын мазаламайық: Махамбет-200 //Жұлдыз. – 2003. - №3. – 135-141 б. Алдамжаров Б. Темірханның тепсеңі: Темірхан Медетбек – 60 //Жұлдыз. – 2005. №3. – 168-177 б. Алдамжаров Б. Шабытпен тебіренді жаным енді...: Өлеңдер //Сыр бойы. – 2006. – 8 сəуір Алдамжаров Б. Шұбар күн: Дастан //Жұлдыз. – 2003. - №4. - 60-123 б. *** Алдамжаров Бекділда //Қазақстан жазушылары: Анықтамалық / Құраст. Қамшыгер С., Жұмашева Қ. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 480 б. Алдамжаров Бегділда //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 33 б. Бегділда Алдамжаров //Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы. – Алматы: Телеарна, 2008. – 209 б. Бекділдə Алдамжаров: 67 жасқа қараған шағында белгілі жазушы Бекділдə Алдамжаров дүниеден қайтты //Қазақ əдебиеті. – 2012. – 11 мамыр. – 11 б. Құлиев Ж. Махамбетке арналған мипалау дастан. Б.Алдамжаровтың «Шұбар күн» дастанына сын //Ана тілі. – 2003. – 24 көкек (№16). – 8 б.
12 сəуір
Əдебиетші-ғалым, Мардан Байділдаевтың туғанына 90 жыл (1926-1993)
Байділдаев Мардан Келдібайұлы 1926 жылы 12 сəуірде Қызылорда облысы, Жалағаш ауданында туған. 1955 жылы ҚазМҰУ- дың журналистика факультетін бітірген соң, ҚазКСР Ғылым Академиясында ғылыми қызметкер бола жүріп, Сыр бойынан шыққан ақын-жырауларды зерттеген еңбегі ұшан-теңіз. Т.Жүргенов, С.Есқараев сияқты қоғам қайраткерлерінің өмір жолының көпшілікке белгісіз қырларын ашып берді. М.Байділдаев Т.Ізтілеуовтің аудармасындағы «Шаһнама» дастанын жарыққа шығарған жəне «Үш ғасыр жырлайды, «Бес ғасыр жырлайды» атты жинақтарды құрастырушылардың бірі. Айтыс өнерінің қарқынды жандануына ықпал етіп, ел арасындағы жыраулардың қиссадастандарын жинастырып, үнтаспаға түсірген. Халық əдебиеті мен өнерінің жанашыры болған Мардан Байділдаев 1993 жылы 5 наурызда Алматы қаласында дүниеден өтті. Əдебиеттер: Байділдаев М. Ақындар творчествосы: Сыр бойы ақындарының əдеби мұрасы жайында / Байділдаев М. – Алматы, 1959. – 43 б. Байділдаев Мардан Келдібайұлы //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009.- 33 б., суретті. – (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде) 28
Жүсіпов Б. Жыр жампоздарының жоғын жоқтаған: М.Байділдаев //Жүсіпов Б. Жырдария: Ғылыми – танымдық мақалалар, эсселер мен сұхбаттар. – Алматы, 2009. – 2 т.- 230-242б. Мардан // Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар исі. – Алматы , 2009. – 136138б. Мардан: Естеліктер, шығармалары, күнделіктер мен жазған хаттары, арнаулар / Құраст. Т.Дайрабай, А.Тілеулиев. – Алматы: Тоғанай Т, 2006. – 256+16 б. жапсырма *** Байділдаев М. Назым жырдың дүлдүлі: Ақын Тұрмағамбет Ізтілеуовтың туғанына 100 жыл //Жұлдыз. – 1983. - №6. – 194-196б. Байділдаев М. Сыр бойының ақындары: Ақындардың өлеңдерін зерттеу туралы //Ленин жолы. – 1959. – 16 сентябрь Байділдаев М. Тұрмағамбет мұрасы: «Шаһнаманың» аударылуы жайлы //Аңыз адам. – 2012. - №11. – 43 б. Байділдаев М. Халық комиссары: Мемлекет қайраткері Темірбек Жүргенов туралы //Аңыз адам. – 2014. - №18. – 5 б. *** Алтыбаева Г. Нысанбай жырау: М.Байділдаевтың жинақтауымен //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 18 ақпан Ашанұлы Қ. Мардан: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 23 қаңтар Ашанұлы Қ. Марданның ұлтына бергені көп: М.Байділдаев туралы //ҚазақстанЗАМАН. – 2006. – 26 мамыр. – 8 б. Əбілқасымов Т. Ұстазы ұлағатты, шəкірті шабытты еді: М. Байділдаев туралы //Сыр бойы. – 2006. – 12 тамыз Дайрабай Т. Ұлт ұлылығын ұлықтап: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Түркістан. – 2006. – 2 наурыз(№9). – 7 б.; Жалағаш жаршысы. – 2006. – 28 қазан Дəрмағанбетұлы Ш. Күй құдіреті: М.Байділдаев пен Ə.Марғұланның əңгімесі //Сыр бойы. – 2006. – 21 қыркүйек Демеуов Қ. Елгезек жан еді...: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 15 наурыз Досжан Д. Сыр сүлейлерінің сұңқары: Фольклоршы ғалым М.Байділдаев 80 жаста //Сыр бойы. – 2006. – 28 қазан Жамбылов Ə. Қиын шақтарда табысқан досым еді: Ғалым М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Алматы ақшамы. – 2006. – 4 мамыр Жүсіпов Б. Жыр жампоздарының жоғын жоқтаған...: Сыр бойы халық ауыз əдебиеті мен музыкалық мұрасын жинап-терген Мардан Байділдаев жайлы //Алматы ақшамы. – 2006. – 5 желтоқсан (№140). – 10 б. Игілік Р. Рухқа тағзым: Қызылорда қаласында фольклоршы ғалым Мардан Байділдаевтің туғанына 80 жыл толуы аталып өтті //Айқын. – 2006. – 1 қараша Иманасов С. Мардан аға: М.Байділдаев туралы //Қармақшы таңы. – 2009. – 1 мамыр. – 3 б. Имашев Б. Сырдың сырбаз ұлы еді: Мардан Байділдаевқа арналған өлең //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 19 сəуір Кəрібаев К. Қазақтың майдақоңыр Марданы еді: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 28 қазан Қоңыратбаев Ə. Төрт ғасыр жырлайды: «Ғылым» баспасынан шыққан «ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы қазақ поэзиясы» атты өлеңдер жинағына сын / Қоңыратбаев Ə., Байділдаев М. //Ленин жолы. – 1982. – 22 июнь Қоңыратбай Т. Халық ақындарының қамқоры: Əдебиетші М.Байділдаев туралы //Сыр бойы. – 2006. – 18 қазан 29
Қосан С. Ғасырдың жүгін арқалап...: Əдебиетші – ғалым Мардан Байділдав туралы //Ана тілі. – 2003. – 11 – 17 желтоқсан (№40-50). – 7 б. Мархабат А. Сыр жəне сарбаз аға: М.Байділдаевқа арналған өлең //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 25 тамыз Мекебаев А. Жақсы пейілдің жаңғырығы: Мардан Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Түркістан. – 2006. – 9 қараша (№45). – 10 б. Оразбаев И. Мардан Байділовқа : Өлең //Ленин жолы. – 1986. – 3 декабрь Оразов Б. Мардан Байділдаев //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 28 қазан Оспан С. Халықтық қазынаның қарапайым ғұламасы: Мардан Байділдаев туралы //Түркістан. – 2006. – 12 қазан Салтанат шымылдығы конференциямен ашылды: Фольклоршы ғалым М.Байділдаевқа арналған конференция //Сыр бойы. – 2006. – 28 қазан Сарбалаұлы Ж. Жылыстап өткен жылдар – ай: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 8 наурыз Сатыбалдиев Ə. Байділдаев Мардан құрдасым еді //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 28 қазан Тəшенов Т. Мардан Келдібайұлы Байділдаев жерлесіміз еді ғой...: Ауыз əдебиетін зерттеуші М.Байділдаев 80 жаста //Жалағаш жаршысы. – 2005. – 16 желтоқсан Тоқсанова Т. Елім деген азамат: М.Байділдаевтың туғанына 80 жыл //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 6 қыркүйек Тілеулиев А. Перзенттік парыз: М.Байділдаев – 80 //Сыр бойы («Сыр өнері» қосымшасы). – 2006. – 29 маусым Тілеулиев А. Перзенттік парызын өтеген ғалым: М.Байділдаев – 80 //Жалағаш жаршысы. – 2006. – 4 ақпан
30 сəуір
Қызылорда теледидары алғашқы хабарын берді (1991)
1991 жылдың 30 сəуірінде Сыр елінің мəдени-əлеуметтік өмірінде үлкен жаңалық, маңызды оқиға болды. Ол – Қызылорда теледидарының құрылып, өз жұмысын бастауы еді. Қала тұрғындары келесі күні Қызылорда қаласындығы 1 Мамыр мерекелік шеруін тікелей хабар арқылы тамашалады. Əуелгі кезде аптасына жарты сағаттан екі мəрте көгілдір экранға шыққан телеарна, қазан айынан бастап күнделікті хабарын 20 минутке жеткізеді. Бүгінде сандық технологиямен жабдықталған телеарна бағдарламалары сапалы. Соңғы жылдар бедерінде облыс əкімінің демеушілігі арқасында арна көрсетілімі 14 жарым сағаттық хабар таратады. Осылайша облысымыздағы шет аймақ тұрғындары да ел жаңалығынан құлағдар болу мүмкіндігіне ие болды. Теледидар ерекшелігі ақпарды тез тарату болса, бұл жағынан «Қазақстан-Қызылорда» арнасы бүгінгі талапқа толық жауап бере алады. Қала мен жеті ауданның жаңалығын бір сəтте көк сандықтан көре аласыз. Елбасы саясатының насихаты, Үкімет алға қойған міндеттер мен облыстық бағдарламалардың орындалуы – телеарна эфирінен тыс қалған емес. Əртүрлі форматтағы тікелей эфирлер, телекөпірлер жоғары деңгейде, сапалы өткізіліп жүр. Сонымен қатар əдебиет пен мəдениетті насихаттауға, халық шығармашылығын, балалар мен жастар шығармашылығын қолдау бағытындағы тележобалары көрермен көзайымына айналған. Ал «Қазақстан» Ұлттық арнасының желісі арқылы хабарлар өңірдің 94 пайызына таралады. Кішкентай қалада орналасып, жаһандық көшке ілескен «Қазақстан-Қызылорда» арнасы аймақтағы электронды ақпарат құралдары арасында белді де беделдісі. Бүгінде «Қазақстан» РТРК» АҚ Қызылорда филиалын Жағыпар Қарабала сынды біліміне білігі сай директор басқарып отыр. Талғампаз көрерменнің көңілін дөп басатын «Ақиқат алаңы», «Ақсарай», «Сөз анық, «Үштаған» т. б. бағдарламалары көрермен назарына 30
ұсынылған. 2011 жылдың 30 сəуірінде Тəуелсіздікпен төл құрдас телеарна 20 жылдық мерейтойын атап өтті. «Қазақстан-Қызылорда» телеарнасы - қаржылық-экономикалық тұрғыдан дамыған, телевизияның соңғы озық техникаларымен жабдықталған жəне журналистикадағы жаңа тенденцияларды өндіріске батыл енгізген, бəсекеге қабілетті телеарна қатарында. Əдебиеттер: Жиырма жылдық жаңғырығы: Қызылорда - Қазақстан телеарнасына – 20 жыл / Жағыпар Қарабала. – Қызылорда, 2011. – 92 б., суретті. Сырдың сырлы сандығы / Шығармашылар алқасы: Ж.Қарабала, Н.Рахмет, А.Қосымова. – Қызылорда: Тұмар, 2011. – 288 б., суретті. Тəуелсіздікпен құрдас телеарна //Қазыналы Қызылорда. – Қызылорда: Тұмар, 2011. – 107-108 б., суретті *** Алмағанбетов Ə. Облыстық телеарна 14 сағат хабар таратады //Сыр бойы. – 2009. – 29 тамыз Əмиша Н. «Қазақстан-Қызылорда» телеарнасында байланыс орталығының тұсауы кесілді //Айқын апта. – 2007. – 8 ақпан Батталова А. Нəзіктік пен батырлықты бір жүрекке сыйдырған: Журналист Айткүл Шалғынбаева туралы //Сыр бойы. – 2013. – 29 маусым (№94/95). – 9 б. Бихожа С. Көк жəшікті көп көреміз: «Қазақстан-Қызылорда» арнасына 20 жыл //Ақмешіт ақшамы. – 2011. – 6 мамыр. – 8 б. Жалғасова Г. «Дидар» фестивалінің шамшырақтары: Теледидар.. //Сыр бойы. – 2007. – 25 желтоқсан Жанаев А. Микрофон алдында меншікті тілші.. : Қазақстан-Қызылорда телеарнасына 20 жыл //Ел тілегі. – 2011. – 28 сəуір. – 6б. Көгілдір экранда - Қызылорда теледидары, ол бірінші хабарын 30 сəуірде бастайды: Облыстық теледидар жəне радио хабарлары комитетінің төрағасы Ж.А.Бекхожаевпен əңгіме/ Əңг. О.Мақсұтов //Ленин жолы. – 1991. – 27 сəуір Қарабала Ж. Ақпарат айдынындағы жиырма жыл: Қазақстан-Қызылорда телеарнасына 20 жыл //Ақмешіт апталығы. – 2011. – 28 сəуір. – 6б. Қарабала Ж. Ақпарат айдынының ақ кемесі: Облыстық телеарнаға арналған //Сыр бойы. – 2011. – 30 сəуір. – 8-9 б. Қарабала Ж. Кез келген арнада ұлттық құндылықтар бірінші кезекте тұруы тиіс //Айқын.- 2009. – 9 шілде Құл – Мұхаммед М. Сыр өңірі əрдайым Елбасы қамқорлығында болады: Облыс басшысы М.Құл-Мұхаммедтің «Қазақстан-Қызылорда» телеарнасында БАҚ өкілдерімен болған сұхбаты //Сыр бойы. – 2007. – 20 қараша Мұхтаров О. Құтты болсын қадамың: Қызылорда теледидары хабар көрсете бастады //Ленин жолы. – 1991. – 4 мамыр Мырзахметов Қ. Қызылордада телестудия қашан ашылады немесе түлкібұлаң уəделер //Ленин жолы. – 1990. – 27 қыркүйек Нұрлыбайқызы А. Сырдың сырлы сандығы: осы аттас кітап жарыққа шықты //Ақмешіт апталығы. – 2011. – 12 мамыр Рахмет Н. Журналистика – біздің өміріміз немесе туған жер телеарнасын түлетуге үлес қосқан төртеу // Сыр бойы. – 2014. – 28 маусым (№92/93). – 9 б. Тұрсынбекұлы Ə. Жерсеріктік байланысты пайдалануда: «КазСАТ» игілігін Қызылорда-Қазақстан телеарнасы көруде //Сыр бойы. – 2007. – 6 қаңтар Шалғынбаева А. Ақпарат айдынының ақ кемесі: Қызылорда – Қазақстан телеарнасына 20 жыл //Сыр бойы. – 2011. – 30 сəуір. – 8- 9 б.
31
Қорқыт ата атындағы педагогикалық институты Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті болып қайта құрылды (1996) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 24 наурыздағы 256 қаулысының негізінде Қорқыт ата атындағы Қызылорда Гуманитарлық университеті мен Ы.Жақаев атындағы Қызылорда Политехникалық институты бірігіп, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті құрылды. Білім беру процесін жақсарту жəне жетілдіру мақсатында оқу орнында болған құрылымдық өзгерістердің нəтижесінде қазақ жəне орыс тілдерінде білім беретін 10 нан аса факультет жасақталды. Университетте студенттер жаратылыстану, тарих жəне құқық, филология жəне өнер, техника-технология, экономика-менеджмент, бизнес жəне қаржы, инженерлік экология, физика-математика, мұнай жəне газ, сырттай жəне кешкі оқу факультеттерінде, 49 кафедра бойынша маманданады. 45 мыңнан аса маман даярлап, облысымыздың ғылыми-зерттеу мəдени орталығына айналды. Университетте гуманитарлық білім беру орталығы, «Қаблет» мектеп – гимназиясы, қазақ – түрік лицейі бар. Студенттерге барлық жағдай жасалған. Университеттің 11 оқу корпусы, 5 жатақханасы, 2 кафесі, Жастар жəне студенттер сарайы, «Сейхун» спорт комплексі бар. Миллионнан астам құнды кітап қоры бар кітапханадан студенттер мен оқытушылар қауымы өздеріне қажетті кітаптарын тауып ала алады. Білім ордасында «Пентиум» компьютерлерімен кластар жабдықталған, университетте информациялық есептеу орталығы, шағын тифографиясы, редакциялық баспа бөлімі бар. Оқу орны жанындағы «Дидар» фольклорлы – этнографиялық ансамблі халықаралық «Шабыт» шығармашылық жастар фестивалінде бас жүлдені жеңіп алды. Əдебиеттер: Даналық дариясы.- Қызылорда: ҚМУ, 2006.- 201 б. Қорқыт ата атындағы білім ордасы //Досманбетов Б. Қызылорда: Қызылорда қаласының 180 жылдығына / Досманбатов Б., Кереев М. – Қызылорда: Нұр-Сəулет, 1999. – 113 – 114 б. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті / Құраст. Игенбаева Р.Т.- Алматы: Эверо,2007.- 232 б. сурет. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғалымдары: Биобиблиографиялық анықтамалық:1-ші шығарылым / Құраст. Ж.Əбенова, Қ.Омаров.Алматы, 2007.- 384 б.,безен. Қызылорда мемлекеттік университеті //Сыр өңірі тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін / Құраст. Қ.Махамбетов, А.Айдосов, Ы.Қалиев, Ə.Нұртілесов. – Алматы: Атамұра, 1998. - 246 б. *** Абзалқызы Ə. Төрт кітаптың тұсауы кесілді: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің 75 жылдық мерейтойы аясында осы білім ордасы туралы 4 бірдей жаңа кітаптың тұсауы кесілді / Абзалқызы Ə. // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 2 қазан. - 4 б. Ағыбаев А. Университет темірқазығы / Ағыбаев А. //Егемен Қазақстан.- 2014.- 23 мамыр (№ 100).- 12 б. Айтимов М. Басты мақсат - бəсекеге қабілетті маман даярлау: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл /Айтимов М. //Халық.- 2012. -11 қазан. 8б Əбдуов Қ. Білім бағы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 75 жыл / Əбдуов Қ. // Дала мен Қала.- 2012. - 22 қазан. - 4 б. Əбіл Е. Қайдасың, қайда сол жылдар?..: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Əбіл Е. // Сыр бойы.- 2012. - 1 қыркүйек. - 11 б. Байтілес Е. Елбасы аудиториясы ашылды / Байтілес Е. //Егемен Қазақстан.2014. - 1 желтоқсан (№ 235). – 12 б. 32
Байтілес Е. "Қазақстан халқы Ассамблеясы" кафедрасы / Байтілес Е. // Егемен Қазақстан.- 2014. - 6 қыркүйек (№ 174). - 8 б. Бəкір Ə. Өркениет өлшемі - білімде: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-70 / Бəкір Ə. //Сыр бойы.- 2007.-31 қазан Бегайдаров М. Университетім - мақтанышым: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 7 жыл / Бегайдаров М. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. – 5 б. Бердібаев Б. Қарашаңырақ таратқан шапағат: Н.Бекежанов атындағы облыстық музыкалық драма театрында Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің 75 жылдық мерейтойына арналған салтанатты мəжіліс болып өтті / Бердібаев Б. // Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. - 1 б. Бисенов Қ. Басты мақсатымыз-бəсекеге қаблетті маман даярлау: /Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің 70 жылдығына арналған бет / Бисенов Қ. // Сыр бойы.- 2007.-30 маусым Бисенов Қ. Бүгінгі сəтті таңдауың – болашағыңа бастар құтты қадам: Қорқыт Ата ат. Қызылорда мемлекеттік унив. туралы / Бисенов Қ. // Сыр бойы.-2003. - 26 шілде. Бисенов Қ. Білім мен ғылым - кемел келешектің кепілі / сұхб. М.Байназарова //Айқы апта.- 2014. - 21 тамыз (№149). - 30 б. Бисенов Қ. Кемел келешектің бастауы - Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университеті: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректор ы Қылышбай Алдабергенұлы Бисеновпен сұхбат / Бисенов Қ.; Сұхб. Аманжол Н. //Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 1, 4 б. Бисенов Қ. Кемел келешекке - қарышты қадам: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / Сұхб. С.Пірназар //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. - 9 б. Бисенов Қ. Сапалы білім беру - басым бағытымыз: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова // Айқын апта.- 2012. - 18 қазан. 10 б. Бисенов Қ. Сапалы білім мен өрелі ғылым кемел келешектің кепілі: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб. Ғ.Тұяқбай //Сырдария.- 2012. - №3. -3 - 13б. Бисенов Қ."Ғылым туралы" заң - Қазақстан ғылымын өрге сүйрер басты құжат: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылыдарының докторы, профессор, академик Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова //Айқын.- 2011. - 13 желтоқсан. - 6 б. Бисенов Қ. Тарихы терең, келешегі кемел білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы // Мəдени мұра.- 2013. - №4. - 3 - 7 б. Бисенов Қ.Шаруашылыққа ғылым негіздерін енгізу қажеттігі: Университеттегі ғылымның жағдайы / Бисенов Қ. // Сыр бойы.- 2004. - 9 қазан Бозанова Ə.Университет үздік ондықтың қатарында / Бозанова Ə. // Халық.- 2014. 21 тамыз (№ 33). - 6 б. Біздің университет: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті //Сыр бойы.- 2005. - 1маусым Дауылбайқызы М. Сыр білімінің қарашаңырағы уақыт талабына сай жұмыс атқаруда / Дауылбайқызы М. // Сыр бойы.- 2014. - 26 шілде (№ 107/108). - 6 б. Дауылбайқызы М. Тарихты таразылаудың тағылымы мол / Дауылбайқызы М. //Сыр бойы.- 2015. - 14 наурыз ( 36/37). - 3 б. Досжанов М. Институттың игілікті иірімі: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Досжанов М. // Ақмешіт апталығы.- 2012. – 27 қыркүйек. - 9 б. Досжанов М.Ж. Кадрлар дайындауда алдыңғы қатарлы институт: Қызылорда мемлекеттік университеттің "Аграрлы-техникалық" факультеті мен "Жаратылыстану" 33
факультеті бірігіп, "Жаратылыстану жəне аграрлық технологиялар" институты болып құрылды / Досжанов М.Ж. // Сыр бойы.- 2012. - 13 қазан. - 13 б. Ерназарова Р. Қолдау сұрауды қолайсыз көріп жүрмін:/ Студенттік "Айгүл" ансамблінің əншісі болған, Қорқыт ата университетінің оқытушысы Роза Ерназарованың əңгімесі / Ерназарова Р. // Ақмешіт апталығы.- 2009.-8 Жалғасова Г.Білім мен ғылым ынтымақтастығы: Қарағанды облысының өнері мен мəдениет күндері аясында Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университеті мен Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті арасында білім жəне ғылым саласындағы ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды / Жалғасова Г. // Сыр бойы.- 2013. 17 қазан (№154). - 1 б. Жанаев А. Есейіп кетсек те, біз саған шəкіртпіз..:Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Жанаев А. // Ел тілегі.- 2012. - 10 қазан. - 3 б. Жолмаханова А. Университет аккредиттеуден сəтті өтті: 2012 жылдың 27 желтоқсанында Білімдегі сапаны қамтамасыз ету жөніндегі тəуелсіз қазақстандық агенттігінің аккредиттеу кеңесінде (БСҚТҚА) "Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетін 5 жыл мерзімге аккредиттеу" туралы шешім қабылданды /Жолмаханова А. // Сыр бойы.- 2013. - 4 қаңтар. - 2 б. Жүнісов А. Ұстаз кəсібиліктің биігіне ұмтылуға мүдделі болуы тиіс: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы // Егемен Қазақстан.- 2012. - 12 қыркүйек. - 4 б. Кəрібозұлы Б. Оңтүстік Кореядан оралдық..: Қорқыт Ата ат. Қызылорда мемлекеттік университетінің шет елдермен оқу тəрбие, ғылым саласында тəжірибе алмасуы / Кəрібозұлы Б. // Жас Алаш.- 2005. - 26 мамыр Кəрібозұлы Б. Жыр елінің руханияты: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл /Кəрібозұлы Б. //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. 9 б. Кішібеков Д. Студенттік өмір жолында: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл /Кішібеков Д. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Қанатбаева М. Қорқыт университеті - білім мен өнер ордасы: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл //Түркістан.- 2007.-15 қараша Қарабалаев А. Биік еңселі білім ордасы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетімен түлектер қауымдастығының форумы өткізілді // Сыр бойы.2012. - 18 қыркүйек. - 4 б. ҚМУ əлемдік қауымдастыққа енді // Сыр бойы.- 2005. - 12 ақпан Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 70 жыл: Жылдар жылнамасы // Сыр бойы.- 2007.-31 қазан Қошманов М.А. "Құқықтану" кафедрасының тарихы мен бүгіні: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл // Сырдария.-2012. - №4. - 10 16 б. Құдайберген Н. Қарашаңырақ қуанышы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайберген Н., Əлжанов Т. // Халық.- 2012. - 25 қазан. - 8, - 10 б. Құдайбергенов Қ. Заманауи білімнің қарашаңырағы: 70 жылдық тарихы бар Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті туралы //Сыр бойы.- 2010. - 8 желтоқсан Құдайбергенов Қ. Тамырын тартқан тереңнен: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайбергенов Қ. // Егемен Қазақстан.- 2012. – 18 қазан. - 9 б. Құдайбергенов Қ. Тереңнен тартар тарихы бар ұжым: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайбергенов Қ., Дүзелбаева Г. //Сырдария.- 2012. - №4. - 3 - 9 б. 34
Қызылорда мемлекеттік университеті – Еуразия кеңістігінде: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті республикадағы 6 жоғары оқу орнының қатарында Ассоциацияның толыққанды мүшелігіне қабылданды // Халық.- 2011. - 24 қараша. - 5 б. Мақаджан Г. Бəсекеге қабілетті білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университетіне 75 / Мақаджан Г. // Ақмешіт апталығы.- 2012. - 25 қазан. - 9 б. Мамыраева Ə. Ағаның алды ақ жайлау: /Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл / Мамыраева Ə., Есназарова Р. //Сыр бойы.- 2007.-26 мамыр Момынбаев Б. Сыр өңіріндегі рухани-мəдени зерттеулер нəтижесі: Қорқыт ата атын. Қызылорда мемл.университеті туралы / Момынбаев Б. // Мəдени мұра.- 2009. - №4. 42-47 б. Нəдіров Н. Менің жастық шағымдағы қала: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Нəдіров Н. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 5 б. Нұрахметов Е. Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім ал: Автор Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің роман-герман тілдері кафедрасының меңгерушісі // Сыр бойы.- 2007.15 қыркүйек Озғанбаев Ө. Қызылорданың алтын ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайында /Озғанбаев Ө. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Омаров Д. Болашақ журналистер қалай даярланады? /Омаров Д. // Сыр бойы.- 2014. 4 қараша (№ 163). – 2 б. Омарұлы Б. Желкені биік жетпіс бес: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Омарұлы Б. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Оралбаева Ж. Білім қарашаңырағына білікті басшы қайта келді: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің басшылығына Қ.А.Бисенов тағайындалды /Оралбаева Ж. // Сыр бойы.- 2011.-13 қазан Оралбаева Ж. Шетелде білімдерін шыңдады / Оралбаева Ж. //Сыр бойы.- 2014. - 30 қаңтар (№ 14). - 4 б. Пірназар С. Үздік ұстаздар анықталды: Республикалық грант иегерлері Қорқыт ата атындағы ҚМУ оқытушылары / Пірназар С. // Егемен Қазақстан.- 2007.-14 наурыз Сағымбекова П. Жетпіс белестен өткен факультет : Қорқыт ата атындағы ҚМУ-ң "Математика жəне информатиканы оқыту əдістемесі" фак. / Сағымбекова П. // Сыр бойы.- 2007.-31наурыз Садуова Р. Ректорлықтың жүз күнін Қ.Бисенов жаңалық етті: Ректор Қ.Бисенов қызметке кіріскен 3 ай ішінде жасалған жұмыстары жөнінде мəлімдеме жасады / Садуова Р. // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 22 қараша. - 13 б. Сайлыбаев Б. Елбасы Қазақстан ғылымын дамытуға ұдайы көңіл бөліп келеді: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің бірінші проректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Бақытжан Əбдіхалықұлы Сайлыбаевпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова // Айқын.- 2011. - 1шілде. - 4 б. Сайлыбаев Б. Қорқыт ата атындағы құтты орда: ҚМУ-70 /Сайлыбаев Б. // Сыр бойы.2007.-31 қазан Сайлыбаев Б. Тəлім-тəрбие жолындағы ұлағатты жұмыстар: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы // Сыр бойы.- 2011. - 22 маусым. - 3 б. Сарбалаұлы Б. Тау шыңына талпынтқан төрт жыл: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Сарбалаұлы Б. // Қазақ елі.- 2012. - 18 мамыр. - 4 6 б. Сауяев Н. Арқалап абыз есімін, тербеткен білім бесігін / Сауяев Н. // Жас Алаш.2013. - 10 желтоқсан(№ 98). - 3 б. Сейсенұлы Д. Ертістегі сыр толқыны: Қызылорда мемл.университет ұжымы Семейде болып қайтты / Сейсенұлы Д. //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 мамыр - 8 б.
35
Тағылымы мол тəжірибе: Студенттер сарайында Қорқыт ата атындағы ҚМУ-дың 75 жылдық мерейтойы аясында жас ғалымдар отандық жəне шетелдік ғалымдармен кездесіп, ғылыми-инновациялық жұмыстармен тəжірибе алмасты //Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. 4б. Талқанбаева Г. Ғалымдар ұясы: Қызылорда мемлекеттік универс. 75 жыл // Сыр мектебі.- 2012. - 1 қазан. - 4 б. Тарихпен тілдескенде: Университеттің 75 жылдығына арналған мерекелік іс-шаралар аясында "Ежелгі жəне ортағасырлық Сыр өркениеті" атты ғылыми-далалық семинар өтті // Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. - 4 б. Тебегенов Т. Аңыз баба атындағы университетке 75 жыл толды: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Тебегенов Т. // Түркістан.- 2012. 20 қыркүйек. - 10 б. Тебегенов Т.Білім биігінің баспалдағы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Тебегенов Т. //Сыр бойы.- 2012. - 6 қазан. - 6 б. Тебегенов Т. Қалдырған ізің мəңгілік: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл / Тебегенов Т. // Сыр бойы.-2007.-31 қазан Тебегенов Т. Іргелі білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Тебегенов Т. //Қазақстан мұғалімі.- 2012. – 30 тамыз. - 5 б. Университет аккредиттеуден сəтті өтті // Сыр бойы.- 2014. - 1 сəуір (№45). - 3 б. Уткелбаева А. Үздіксіз білім алуыма жол ашты: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайында / Уткелбаева А. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан.- 5 б.
21 мамыр
Жазушы Сұлтанəлі Балғабаев 70 жаста (1946)
Жазушы, драматург Сұлтанəлі Балғабаев Қызылорда облысының Шиелі ауданы, Мұстафа Шоқай ауылында 1946 жылы 21 мамырда дүниеге келген. Мектеп бітіргеннен кейін, 1964-1966 жылдары туған ауылында шопан болған. 1971 жылы ҚазМУ-дың (ҚазҰУ) журналистика факультетін бітіріп, «Білім жəне еңбек», «Мəдениет жəне тұрмыс» журналында, «Жалын» баспасында, Қазақстан Жазушылар одағында қызмет атқарған. Кейін Ғ.Мүсірепов атындағы Мемлекеттік академиялық жастар мен балалар театрында əдебиет бөлімінің меңгерушісі болған. 1992 жылдан Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төралқа төрағасының орынбасары, 2002 жылдан «Алтын бесік» журналының бас редакторы. Қазақстан Жазушылар одағының соңғы үш құрылтайында одақтың басқарма мүшесі болып сайланған. Сонымен бірге қазір Жазушылар одағының Драматургия кеңесінің төрағасы. Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясында ұстаздық қызметте. 1978 жылы «Жалын» баспасынан «Жұлдызың жансын» атты қазақ спортшылары туралы деректі əңгімелері мен повестер жинағы жарыққа шықты. С.Балғабаевтың «Алтын сағым», «Құм мен қызғалдақ», «Шөл», «Дала мен дария», «Қазақтың қызыл кітабы», «Красная гормон», «Ең əдемі келіншек» атты повестері мен əңгімелері, мақалалар жинағы жарық көрді. Сонымен қатар «Қыз жиырмаға толғанда», «Біз де ғашық болғанбыз», «Қазақша күрес» (Қазақстан Мəдениет минстрлігінің жабық бəйгесінде жүлде алған), «Тойдан қайтқан қазақтар», «Ғашықсыз ғасыр», «Əйелдер əлемі немесе ең жақсы еркек», «Жымбала», «Мико мен қасқыр», «Менің əжем сыйқыршы» т.б. пьесалары сахналанған. Автордың драмалық шығармалары «Ең əдемі келіншек», «Біз де ғашық болғанбыз» деген атпен екі рет кітап болып жарық көрген. Халықаралық «Алаш» əдеби сыйлығының лауреаты, «Құрмет» орденінің, 36
«Қазақстан Республикасына 10 жыл», «Астанаға 10 жыл» мерекелік медальдарының иегері, 2013 жылдың желтоқсанында Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағына ие болды. Əдебиеттер: Балғабаев С. Алтын сағым / Балғабаев С. – Алматы: Жалын,1979.– 264 б. Балғабаев С. Шығармалары: Екі томдық / С.Балғабаев. – Астана: Фолиант, 2009. – (Сырдария кітапханасы). Балғабаев С. Біз де ғашық болғанбыз: Пьесалар / Балғабаев С. – Астана: Ақарман, 2008. – 252 б. – (Қазіргі қазақ драматургиясы) Балғабаев С. Дала мен Дария: Повестер мен əңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1988. – 320 бет; сур. Балғабаев С. Ең əдемі келіншек: Əңгімелер мен пьесалар. – Алматы: Ана тілі, 2006. – 272 б. Балғабаев С. Қазақтың қызыл кітабы / Балғабаев С. – Алматы: Қазақстан, 1998. – 256б. Балғабаев С. Құм мен қызғалдақ: Повестер. – Алматы: Жалын, 1982. – 280 б. Балғабаев С. Шөл: Повестер мен əңгімелер. – Алматы: Жалын, 1984. – 352 б. *** Балғабаев С. Асыл азамат: Жазушы Қ.Найманбаев туралы //Егемен Қазақстан. – 2009. – 13 наурыз Балғабаев С. Бибімариям – ғашығым менің: Əңгіме //Жас Алаш. – 2003. – 13 наурыз Балғабаев С. Бүгінгі күн: Қазақ драматургиясы жəне театр репертуары: Пленумдағы сөз //Қазақ əдебиеті. – 2009. – 5 маусым. – 4 б. Балғабаев С. Біз өз ана тілімізді қорғауда да бəсекелестікке қаблетті болуға тиіспіз/Жазушымен əңгімелескен Қ.Зарыққанқызы //Алаш айнасы. – 2013. – 25 мамыр (№86). – 6 б. Балғабаев С. Біздің Баққожа: Жазушы Баққожа Мұқай туралы //Қазақ əдебиеті. – 2013. – 25-31 қаңтар (№3-4). – 14 б. Балғабаев С. Елбасы театрға келді: Н.Назарбаев Алматының театрында //Егемен Қазақстан. – 2009. – 21 сəуір. – 5 б. Балғабаев С. Көш көлікті болды: Жазушы С.Балғабаевпен сұхбат/Сұхб. Ж.Қуанышбекқызы //Егемен Қазақстан. – 2011. – 19 қараша. – 4 б. Балғабаев С. Көші-қон көңілден шықсын десек... / Əңг. С.Хасан //Айқын. – 2015. – 17 ақпан (№30). – 5 б. Балғабаев С. Қазақ драматургиясының қазіргі жағдайы //Қазақ əдебиеті. – 2014. – 6 – 12 маусым (№23). – 6 б. Балғабаев С. «Қазақстан-2050» стратегиясын жүзеге асыруға шетелдегі қазақ диаспорасы да үлес қоса алады / Балғабаев С.; Сұхб. Қ.Қонысбай //Айқын. – 2013. – 23 ақпан (№34). – 3 б. Балғабаев С. Қалам мен қайрат: «Айқын» газетінің бас ред. дурналист Нұртөре Жүсіп туралы //Ана тілі. – 2011. – 21 – 27 сəуір Балғабаев С. Қошқар баққан Байеке ақын: Əңгіме //Таң-Шолпан. – 2012. - №4. – 110 – 133 б. Балғабаев С. Мəңгілік ел: биік меже, үлкен үміт / əңг. Е.Жалғасбаев // Қазақ əдебиеті. – 2014. – 21-27 ақпан (№8). – 1, 4 б. Балғабаев С. Мəңгілік ел идеясына бүкіл қазақ үлес қосуы тиіс / Əңг. Қ.Қонысбай //Айқын. – 2014. – 7 наурыз (№41). – 5 б. Балғабаев С. Мені қазақтың ұлт болып қалуы жиі алаңдатады. Жазушы, драматург С.Балғабаевпен сұхбат / сұхб. Г.Бектасова //Түркістан. – 2006.- 2 қараша. – 9 б. Балғабаев С. Ол да мемлекеттік қызмет қой // Қазақ əдебиеті. – 2013. – 1-7 қараша (№44). – 6 б. 37
Балғабаев С. Ортамыз қазақпен толсын: Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының төралқа төрағасы С.Балғабаевтың мақаласы //Түркістан. – 2007. – 6 желтоқсан. – 6 б. Балғабаев С. Поэзияға бар өмірін арнаған // Қазақ əдебиеті. – 2015. – 16 қаңтар (№1/2). – 15 б. Балғабаев С. Сырдың сыршыл перзенті: Ақын – жазушы, драматург С.Балғабаев 80 жаста //Сыр бойы. – 2006. – 2 желтоқсан Балғабаев С. Театр тағдыры жəне көркемдік сапа: Қазақстан театрлары //Егемен Қазақстан. – 2008. – 8 сəуір Балғабаев С. Театрдағы жетістіктері киноға алып келді: Əмина Өмірзақова туралы //Аңыз адам. – 2012. - №5. – 40 б. Балғабаев С. Туған жерге келгенде: М.Қаратаев пен Ə.Тəжібаев: өлең //Ленин жолы. – 1981. – 13 июнь Балғабаев с. Журналистердің бағы мен бағыты //Қазақ əдебиеті. – 2014. – 27 маусым – 3 шілде (№26). – 4 б. Балғабаев С. Қазақ драматургиясының қазіргі жағдайы: суреттері бар //Қазақ əдебиеті. – 2014. – 6-12 маусым. – 5 б. *** Балғабаев Сұлтанəлі //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 156 б. Балғабай Сұлтанəлі Базарбайұлы //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 117 б. Балғабаев Сұлтанəлі //Қазақстан жазушылары: Анықтамалық / Құраст.: Қамшыгер С., Жұмашева Қ. – Алматы: Ан-Арыс, 2009.-86-87 б. Сарбалаев Б. Махаббат жыршысы: Қаламгер С.Балғабаевтың 50 жасқа толуына орай // Сарбалаев Б. Көккесене. – Астана, 2009. – 192-200 б. *** Батырбеков А. Талантын туған елге бағыштаған: Сұлутөбе ауылдық округіндегі жазушы, драматург Сұлтанəлі Балғабаевпен өткен кездесу кеші жайында //Өскен өңір. – 2013. – 9 қазан.(№79). – 1 б. Жұмаділдаұлы А. Жерлестеріміз биік мінберден көрінді: Қаламгер С.Балғабаев "Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері" атағын, жазушы Қ.Түменбай "Ерен еңбегі үшін" медалін иеленді / Жұмаділдаұлы А. // Өскен өңір.- 2014. - 8 қаңтар (№ 2). - 1 б. Жұмаділұлы О. Сұлтанəлі – жігіт сұлтаны //Өскен өңір. – 2014. – 7 маусым (№40). – 4 б. Кебекбай С. Қандастардың көшін шетелде ұйымдастыру қажет // Алаш айнасы. – 2013. – 6 наурыз (№37). – 2 б. Қазақ халқын сақтап қалатын – оның ана тілі: Жазушы, драматург С.Балғабаевпен сұхбат / Сұхб. Б.Қайратұлы // Астана хабары. – 2007. – 3 қараша Қаламгерлер марапатталда // Қазақ əдебиеті. – 2013. – 27 желтоқсан (№52). – 2 б. Махаббат жыршысы: Жазушы Сұлтанəлі Балғабаев 60 жаста // Қазақ елі. – 2006. – 29 қараша (№26/27). – Сəпиев О. Қалам ұшындағы қайраткер: Прозашы, драматург, публицист, сыр перзенті Сұлтанəлі Балғабаев туралы //Сыр бойы. – 2007. – 14 ақпан Ұлттан бұрын ұғымды түзеп алсақ : Сұхбатқа қатынасқандар С.Балғабаев, А. Тоқтабай, Д. Əшімханұлы / əңгімені жазып алған А.Лепесова // Түркістан. – 2014. – 16 қазан (№41). – 3 б.
38
23 маусым
Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың туғанына 125 жыл (1891-1981)
Ыбырай Жақаев 23 маусым 1891 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданы «Қызыл Ту» колхозында (қазіргі Ы.Жақаев атындағы) дүниеге келді. Əйгілі күріш өсіруші, ауыл шаруашылығының жаңашылы, екі мəрте Социалистік Еңбек Ері (1949, 1971), КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1946). Шиелі ауданындағы «Қызыл Ту» кеңшарының бөлімше жетекшісі болған. Ол республикаға бірінші болып күріш тұқымын жоңышқа атызына екті. Тұқымды себу алдында күнге қыздыру, көң мен суперфосфат ерітіндісіне бөктіріп, бүршіктендіріп себу, қамыс жəне күрмек арамшөптерімен күресу, күріш егісіне тыңайтқыш енгізу мөлшері мен мерзімін дұрыс анықтау сияқты агротехникалық шараларды өндіріске енгізді. Бұл технологиялық əдістер «Жақаев агротехникасы» деп аталды. 1966 жылдан зейнет демалысына шығып, жасының ұлғаюына қарамастан жастарға өз тəжірибесін үйретті. Осы жылдары республикада жақаевшылар қозғалысы кеңінен өрістеді. Ы.Жақаев Ленин орденімен 4 рет, Еңбек Қызыл Ту, «Халықтар достығы» ордендерімен, Бүкілодақтық ауыл шаруашылық жəне Бүкілодақтық халық шаруашылық жетістіктері көрмелерінің алтын медальдарымен марапатталған. Ұлы диқан 1981 жылғы 19 қыркүйекте 91 жасында дүниеден өтті. Шиелі ауданындағы бұрыңғы «Қызыл Ту» ұжымшары, орта мектеп, Қызылорда қаласындағы көше, облыстық емдеу-сауықтыру профилакторийі Жақаев есімімен аталады. Шиелі ауданындағы Жақаев ауылында күріш өсіру тарихы мұражайы ашылған. Қызылорда қаласында Ы.Жақаевқа ескерткіш орнатылған. Əдебиеттер: Жақаев Ы. Күріш туралы ой Қызылорда, 1972.- 37 бет Жақаев Ы. Қанатты сөздер / Құраст. О.Бодықов; Ауд. С.Бакенов. – Алматы: Қайнар, 1989. – 112 бет. Жақаев Ы. Қанатты сөздер. – Алматы: Қайнар, 1979. – 64 бет. Жақаев Ы. Менің бақытым. – Алматы:Жазушы, 1965.- 148 бет. Жақаев Ы. Өмір жолдары: Алматы, 1979.- 328 бет Ақ күріштің атасы //Тұңғыштар / Құраст. Ш.Күмісбаев.- Алматы: Алматыкітап, 2007.164-165 б. Ақшолақов Ə. Өсіріп сырда күріш сыннан өтті: Өлең //Сыр саңлақтары /Жауапты шығарушы Б.Жүсіпов. – Алматы:Arna-b, 2010. – 521 б. Алтынбеков Ə. Дəн қадірі. – Алматы: Қайнар, 1982. – 160 бет. Əбдіразақов Б. Ыбырай аралы //Əбдіразақов Б. Сыр саздары. – Алматы: жалын, 1980. – 31-37 б. Əлиасқаров Ə. Қара шалы қазақтың: [Ыбырай Жақаевқа арналған өлең] //Əлиасқаров Ə. Шығармалары: Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар. – Астана: Фолиант, 2008. – 125-126 б. – (Сырдария кітапханасы) Əлисұлтанов Д. Ыбырай Жақаев: Очерк. – Алматы: Жалын,1976.- 24бет Əміреұлы М. Диқан мінезі: Ыбырай Жақаевтың 90 жылдығына арналған өлең //Əміреұлы М. Сырдария-жырдария. – Астана: Фолиант, 2008. – 128-129 б. – (Сырдария кітапханасы) Бағаев Ұ. Ыбырай Жақаев жəне оның шəкірттері //Бағаев Ұ. Жан сұлулығы. – Алматы, 1973. – 11-40 б. 39
Байдрахманұлы Д. Ақ күріштің атасы: Өлең //Байдрахманұлы Д. Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 394-396 б. – (Сырдария кітапханасы) Байдрахманұлы Д. Дала академигі: Өлең //Байдрахманұлы Д. Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 223-224 б. – (Сырдария кітапханасы) Баймағамбетов Қ. Сыр бойының мақтаны: Өлең //Баймағамбетов Қ. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – 137 б. – (Сырдария кітапханасы) Батырбаев Р. Күріш туралы толғау: Өлең //Батырбаев Р. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2008. – 105-106 б. – (Сырдария кітапханасы) Бəйімбетов О. Ақ күріштің атасы //Бəйімбетов О. Шиелі шынарлары. – Алматы, 1980. – 7-34 б. Бекбергенова Р. Сыр бойының мақтаны: Өлең //Бекбергенова Р. Ана жүрегі: Өлеңдер мен поэмалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 91 б. – (Сырдария кітапханасы) Бекбергенова Р. Ыбырай Жақаевтың қола мүсінін көргенде: Өлең //Бекбергенова Р. Ана жүрегі: Өлеңдер мен поэмалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 112-113 б. – (Сырдария кітапханасы) Бекежанов Н. Ыбырай Жақаевтың тойында: Өлең //Бекежанов Н. Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана: Фолиант, 2009. – 182-189 б. – (Сырдария кітапханасы) Бекежанов Н. Ыбырайдың жерлестері: Өлең //Бекежанов Н.Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана:Фолиант, 2009. – 118-119 б. – (Сырдария кітапханасы) Бекежанов Н. Ыбырайдың қайраты: Өлең //Бекежанов Н. Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана:Фолиант, 2009. – 97 б. – (Сырдария кітапханасы) Боранбайұлы С. Диқан: Өлең //Боранбайұлы С. Ой – менің мұңдасым да, сырласым да: Өлеңдер, толғаулар жəне дастандар. – Астана: Фолиант, 2009. – 16 б. – (Сырдария кітапханасы) Дəрібаев Қ. Диқан ата: Өлең //Дəрібаев Қ. Тастағы жазу: Сонеттер, балладалар, дастандар мен пьесалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 120-121 б. – (Сырдария кітапханасы) Дəулетұлы А. Алып тұлға, дарабоз диқан туралы үзік сөз: [Ыбырай Жақаев туралы лебіздер] //Дəулетұлы А. Сыр саңлақтары. – Қызылорда, 2010. – 120-121 б. Дəулетұлы А. Бақ құсы қонған Ыбырай //Дəулетұлы А. Нұрлы жол: Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы. – Қызылорда, 2010. – 33-38 б. Дəулетұлы А. Ыбырай тағылымдары //Дəулетұлы А. Сыр саңлақтары. – Қызылорда, 2010. – 123-133 б. Дiлмұхамедов М. Ыбырай Жақаев мектебi.- Алматы: Қайнар, 1965.- 92 бет. Жақаев Ыбырай //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Ə.Нысанбаев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2001. – Т.3. – 477б. Жақаев Ыбырай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 61б. Жақаев Ыбырай //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 156 б. Жақаев Ыбырай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 625-628 б. Жақаев Ыбырай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 211 б. Желдербаева С. Ыбырай ата кетпені: Өлең //Желдербаева С. Шығармалары / С.Желдербаева, Р.Наурызбаева. – Астана: Фолиант, 2009. – 65-66 б. – (Сырдария кітапханасы) Жолдасбеков М. Қонаев жəне Жақаев: Қоғам қайраткері Д.А.Қонаев туралы //Елу жыл ел ағасы/ Құраст. С.Əбдірайымұлы.- Алматы, 2002.- 59-64 б.
40
Жүсіпұлы М. Ыбырай Жақаевқа: Өлең //Салқынбаев Т. Шығармалары / Т.Салқынбаев, М.Жүсіпұлі, Ш.Бектібаев. – Астана: Фолиант, 2009. – 182 б. – (Сырдария кітапханасы) Исаев Б. Ыбырай Жақаевтың Қызылорда қаласындағы ескерткіші түбіндегі ой: Өлең //Исаев Б. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – Т.1. – 147-148 б. – (Сырдария кітапханасы) Кеңбейіл М. Дала мектебінің дана бабасы //Кеңбейіл М. Замандастар заңғары: Əдебитанымдық, сыни, зерттеу еңбектер. – Алматы, 2009. – 55-70б. Көкенов М. Диқандар бас қосқанда: Өлең //Көкенов М. Бақыт құсы: Өлеңдер, терметолғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 18-19 б. – (Сырдария кітапханасы) Көкенов М. Ыбырай Жақаевқа: Өлең //Көкенов М. Бақыт құсы: Өлеңдер, терметолғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 33-34 б. – (Сырдария кітапханасы) Қожаберген Ж. Ыбырай Жақаев монологі: Өлең //Қожаберген Ж. Шығармалары: Өлеңдер, əзіл өлеңдер, əңгімелер мен скетчтер. – Астана: Фолиант, 2009. – 18-19 б. – (Сырдария кітапханасы) Мəуленов С. Ыбырай Жақаев: Өлең //Мəуленов С. Жұлдыз жүрек: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1985. – 29-30 б. Мəуленов С. Ыбырай Жақаев: Өлең //Мəуленов С. Өлеңім – өмірім менің: Жыр жинағы. – Алматы: Санат, 1997. - 401-402 б. Оспан С. Еңбек алыбы Ыбырай Жақаев атамызға: Өлең //Оспан С. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – Т.2. – 32-37 б. – (Сырдария кітапханасы) Өтеп Б. Ыбырайдың 75 жылдығына: Өлең //Өтеп Б. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2008. – 104-105 б. – (Сырдария кітапханасы) Сейтенов С., Бодықов О.Даңқты дихан. – Алматы,1961.- 48бет. Тоқмағамбетов А. Күріш туралы толғау: Өлең //Тоқмағамбетов А. Тырналар, сұлу тырналар: Өлеңдер мен сықақтар. – Алматы: Жазушы, 1965. – 96 б. Тоқмағамбетов А. Қош, Ыбеке!: Өлең //Тоқмағамбетов А. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2007. – Т.1. – 95 б. – (Сырдария кітапханасы) Топорков Л. Ыбырайдын жулдыздары.- Алматы,1975.- 124 бет. Шарiпов И.Л. Ыбырай Жақаев жəне оның iзбасарлары.- Алматы, 1969.- 40 бет. Шаухаманов С. Менің Жақаевым // Шаухаманов С. Ер қанаты: Эсселер, публицистикалық мақалалар мен толғаныстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 69-84 б. – (Сырдария кітапханасы) Ыбырай Жақаев //Жүз тұңғыш. 2-кітап /Құраст. Б.Нұржекеұлы. – Алматы: Жалын, 2005. – 91-96 бет. Ыбырай Жақаев //Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым. – Алматы: Алматыкітап, 2005. – 312-315 б. Айдаров Ə. Ер тұлғасы – ел мақтаны: Қызылордада Соц. Еңбек Ері Ы.Жақаевқа бюст орнатылуына байланысты //Лениншіл жас. – 1976. – 19 авг. Айдосов А. «Дала академигі» атанған Ы.Жақаев туралы толғау //Лениншіл жас. – 1991. – 15 маусым Айдосов А. Ыбырай Жақаевтың əдісін иеленіп кеткен кім? / А.Айдосов // Жас Алаш.- 2001. – 8 қырк. Ақ күріштің атасының тойы жақын, жамағат!: Ыбырай Жақаев – 120 // Өскен өңір.2011. – 3 қырк. (№71). – 1б. Алматыда Ыбырай Жақаевқа көше берілді // Қазақ Елі.- 2008. – 4 желтоқсан. – 2б. Алысқа лақтырған ақсүйек: Күрішші, диқан Ыбырай Жақаев жайлы // Үркер.- 2012. №10. – 1 б. Аман Қ. Ыбырай Жақаев пен Шараф Рашидов: Екі дүркін Социалистік Еңбек Ері Ы. Жақаев туралы / Қ.Аман //Алты Алаш.- 2008. – 12 қараша 41
Аңсат С. Ескерткіштерге де ерекше қарайық: Екі мəрте Соц. Еңбек Ері Ыбырай Жақаев пен Абылайхан ескерткіштерінің күтімі жайлы / Аңсат С. // Сыр бойы.- 2013. - 20 шілде. - 11 б. Əбдіманапұлы О. Ыбырай Жахаевы адамзаттың: Өлең / О. Əбдіманапұлы //Өскен өңір.- 2011. – 11 маусым Əбдіразақов Б. Дала дүлдүлі //Соц. Қазақстан. – 1975. – 20 дек. Байділдаева М. Ақ күріштен тау тұрғызған нар тұлға: Күрішші Ыбырай Жақаев өміріне арналған сайыс / М.Байділдаева //Қазақстан тарихы: əдістемелік журнал.- 2012. №6. – 79-83 б. Байділдаева Р. Дəн патшасы – Ыбырай: Сценарий //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.-2011. - №2. – 25 – 28 б. Байділдаева Р. Дүниені дүр сілкіндірген қазақтың қара баласы: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдық мерейтойына орай / Р.Байділдаева //Өскен өңір.- 2011. – 16 қаңтар Байназарова М. «Дала академигінің»мерейлі мерекесі өтті: Мемлекеттік сыйлықтың иегері, екі мəрте Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың туғанына – 120 жыл / М.Байназарова, А.Байұзақова // Айқын.- 2011.-11 қараша.- 3 б. Байташева Г. Ыбырай Жақаев медаліне ие болды: Профессор Келіс Нұрмашұлы Жайлыбай «Ыбырай Жақаев-120» медаліне ие болды / Г.Байташева // Атамекен.- 2011. – 25 желтоқсан. – 3 б. Батырбеков А. Өмірінен бүгінгі жұрт үлгі алады: Ыбырай Жақаев Еңбек Ері атанғанына - 65 жыл / Батырбеков А. // Өскен өңір.- 2014. - 20 тамыз (№ 60). - 1 б. Бəйменов Ə. Елдің даңқын ел көтерген: Екі мəрте Еңбек Ері Ы.Жақаевқа орнатылған ескерткіштің ашылу салтанатынан / Ə.Бəйменов // Ленин жолы.- 1984.-31 август.-2 б. Бəкір Ə. Адам тындырған ісімен ұлы //Парасат. – 1998. - №12. – 27-28б. Бейсенбаева Б. Сыр жұлдызы: Өлең //Өскен өңір. – 1971. – 5 июнь Бекбергенова Р. Ғасыр куəсі: [Ыбекеңнің 90 жасқа толуына өлең] //Ленин жолы.1981.- 5 июнь Бекбергенова Р. Сыр елінің мақтаны: [Ыбырай Жақаевқа арналған өлең] //Ленин жолы.- 1972.- 4 октябрь Бекбергенова Р. Ыбырай Жақаевтың бюстісін көргенде: Өлең //Ленин жолы.- 1977.- 3 март Бисенқызы Т. Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығы тойланды:Ыбырай Жақаев – 120 / Т.Бисенқызы // Сыр спорты.-2011. – 22 қараша. – 4 б. Боқайтегі Б. Дəн атасы – Ыбырай: Ыбырай Жақаев – 120 жаста / Б.Боқайтегі //Өскен өңір.- 2011. – 24 қыркүйек. – 2 б. Дархантегі Ж. Мұражай – өмірдің тарихи танымы: Шиелі ауд. Ы.Жақаев мұражайының тағдыры / Ж.Дархантегі // Қазақ Елі.- 2005.- 20 шілде (N28).- 6б. Дəрібаев Қ. Алтын кілт: Поэма //Өскен өңір. – 1971. – 25 май Дəулет А. Ақ күріштің аталары: Ы.Жақаеы, С.Боқаев,Қ.Оразымбетұлы, Жақаев Боранбайлар жайында. Шиелі ауд./ А.Дəулет //Сыр бойы.- 2007.-21 қараша Дəулетова Ш. Ақ күріштің атасы – Ыбырай Жақаев:Тəрбие сағаты / Ш.Дəулетова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2011. – 12. – 44 – 47 б. Дүйсенов М. Жердің құйқасын танып, қойнын ашқан: Ы.Жақаевтың туылғанына – 120 жыл / М.Дүйсенов // Өскен өңір.- 2011. – 5 қазан. – 1 б. Елтай Н. Ата өнегесі ардақты: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаев ғасыр адамы аталуы жайлы / Н.Елтай // Сыр бойы.- 2000. – 3 ақпан Елтай Н. Ел мерейін тасытқан еңбек мерекесі: Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай өткізілген іс-шара жайлы //Сыр бойы.- 2011. – 8 қараша. – 1–2б. Елтай Н. Ыбырай Жақаев ауылы: Сыр бойының атақты күрішшісі, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / Н. Елтай // Сыр бойы.- 2001. – 24 шілде 42
Жайлыбаев З. Кетпеннің жүзін тот баспас: Ы.Жақаевтың күріштен мол өнім алудан əлемдік рекорд жасағанына 50 жыл / З.Жайлыбаев // Жас Алаш.- 1997. – 21 маусым Жайлыбаев К. Жақаевшылар қозғалысы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / К.Жайлыбаев // Сыр бойы.- 2001. – 3 мамыр Жайлыбай З. Алтын жұлдызды ана: Даңқты күрішші Ыбырай Жақаевтың Шырынкүл Қазанбаеваға берген батасы жайлы / З.Жайлыбай // Өскен өңір.- 2011. – 1 маусым. -2 б. Жайлыбай З. Əке туралы əн: Шиелі кентінде дүниеге келген «Əке туралы əні». Н.Тілендиев-М.Шаханов-Ы.Жақаев / З.Жайлыбай //Қазақ Елі.- 2010.-29 сəуір.-1 б. Жайлыбай З. Даңғайыр диқан / З.Жайлыбай //Сыр бойы.- 2009. – 29 қыркүйек. – 6 б. Жайлыбай З. Ыбырай Жақаев туралы деректі əңгімелер / З.Жайлыбай //Қазақ Елі. – 2004. – 10 қараша (№44). – 4-5 б. Жайлыбай З. Диқан ата – Ыбырай, жырдария – Əбділда: Ы.Жақаев пен Ə.Тəжібаев туралы / З.Жайлыбай // Сыр бойы.- 2010. – 6 наурыз Жайлыбай З. Дихан ата – Ыбырай, жырдария – Əбділда / З.Жайлыбай // Қазақ Елі.2010. – 27 мамыр. – 9 б. Жайлыбай З. Жүректегі жазулар: Ыбырай Жақаевтың туғанына 120 жыл / З.Жайлыбай // Өскен өңір.- 2011. – 20 шілде Жайлыбай К.Н. Диқан ата – дəн дария: [Сыр өңірінде күріш өсіру тарихынан / К.Н.Жайлыбай] //Дала. – 2005. - №2-3. – 14-17б. Жақаева А. Ғаламат тұлға / Жақаева А. // Өскен өңір.- 2013. - 2 қараша (№ 84). - 2 б. Жақаева Ж. Атам мені ұлына өзі əперді: Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың келіні Жалғас Жақаевамен сұхбат / Əңг. Р.Исаева // Жұлдыздар отбасы.- 2014. - №1. - 30 б. Жақаевшы жастар жыры / Сөзі Б.Шағыровтікі, музыкасы А.Айтбаевтікі //Ленин жолы.- 1964.-26 сентябрь Жақаевшы жастар маршы Өлең //Ленин жолы.- 1980.- 23 декабрь Жақаевшылар маршы. Сөзі С.Сейтмағамбетовтікі, музыкасы М.Цойдікі //Ленин жолы.-1970.- 16 сентябрь Жақаев жəне оның шəкірттері: Ы.Жақаев тəжірибесіне арналған бет // Ленин жолы.1966. – 17 август Жақаев Ы. «Күріш – өмір талшығы ғана емес, бейбітшілік туы: Облыстағы күріш өсіру / Ы.Жақаев //Ақмешіт ақшамы.- 2004. – 16 қаңтар Жақаев Ы. Абзал азамат еді: С.Мұқановтың қайтыс болуына байланысты материалдар // Соц. Қазақстан.- 1973.- 20 апр. Жақаев Ы. Асқақ арман іске асты: Ы.Жақаевтың өмір жолы туралы / Ы.Жақаев //Ленин жолы.- 1977. – 26 август Жақаев Ы. Даңқын шығарайық! // Ленин жолы.- 1964. – 8 март Жақаев Ы. Жас достарға айтарым / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1971. – 16 февраль Жақаев Ы. Жер-анаға борыштымын: Күріш өсіру тəжірибесінен / Ы.Жақаев //Ленин жолы.- 1968. – 24 январь Жақаев Ы. Күріш біздің байлығымыз: Облыс күрішшілеріне хат / Ы.Жақаев //Ленин жолы.- 1966. -10 декабрь Жақаев Ы. Мол өнімнің сыры неде? // Ленин жолы.- 1965. – 30 июнь Жақаев Ы. Өмір асулары: Кітаптан үзінді / Ы. Жақаев //Ленин жолы.- 1964. – 9,10,11,13,16,17,18,23,24,27,28 октябрь;1,3,4,6,10,11,13,14,15,17,22,24,25 ноябрь Жақаев Ы. Өмір жолдары: [Д.А.Қонаев туралы / Əдеби жазбасын жасаған О.Бодықов] // Жұлдыз.-1979.- N 3.- 37-43 б. Жақаев Ы. Өмір оты: [Мұқанов, Қажымұқан, Сəтбаев туралы естелік] / Ы.Жақаев // Қазақ əдебиеті.- 1979.- 4 май. Жақаев Ы. Сыр сəлемі: [С.Мұқановты 70 жасқа толуымен құттықтаулары] / Ы.Жақаев, Т.Елеусінов //Соц. Қазақстан.- 1970.- 29 май. Жақаев Ы. Сырлас інім: С.Мұқанов туралы естелік // Қазақ əдебиеті.- 1970.- 29 май 43
Жаппарханов Ө. Диқандар маршалы: [Ы.Жақаеқа арналған өлең] //Ленин жолы.1977. – 9 октябрь Жиенбай Қ. Ғасыр корифейлері: [XX ғ. Соц. Еңбек Ерлері Ы.Жақаев, Ж.Қуанышбаев, Н.Алдабергеновтер туралы] / Қ.Жиенбай // Егемен Қазақстан.- 2000.- 26 желтоқсан Жолдыбай О. Сыр маржанының падишасы, ақ күріштің атасы Ы.Жақаев – 120 жаста: Ы.Жақаев – 120 / О.Жолдыбай //Өскен өңір.- 2011. – 19 қазан. – 8 б. Жұмабаев Ж. Атасы ақ күріштің ардагері: [Өлең.Социалистік Еңбек Ері атағын екі рет алған Ыбырай Жақаевқа арнаймын] //Ленин жолы.- 1971.- 5 июнь Жүсіпов М. Ыбырай Жақаевқа: [Жетпіс бес жасқа толуына арналған өлең] //Коммунизм шамшырағы.- 1966.- 9 август Жүсіпова Д. Даласының дарқандығы дарыған диқан: Ыбырай Жақаев – 120 жаста //Өскен өңір.- 2011. – 12 қазан. – 6 б. Исаев И. Жақаевтай данышпаны даланың: Өлең / И. Исаев //Өскен өңір.- 2011. – 12 қараша. – 4 б. Кəрімбаев С. Ақ күріштің атасы. Күріш: [Əндер] //Ленин жолы.- 1967.- 24 сентябрь Кəрімова Л. Жыр арқауы – Ыбырай Жақаев: Шиелі ауд. екі мəрте Еңбек Ері атанған Ы.Жақаевтың туылғанына 120 жыл толу құрметіне орай ақындар мүшəйрасы өтті / Л.Кəрімова // Сыр бойы.- 2011. – 12 шілде – 4 бет. Киікбаев М. Ақ күріштің алыбы туралы кітапша: Ис.Черныйдың «Күрішші Ыбрай Жақаев» атты кітапшасы жайлы //Ленин жолы. – 1950. – 8 октябрь Көкенов М. Ескерткіш алдындағы сөз: [Ыбырай Жақаев ескерткішінің ашылуына орай оқылған өлең] //Ленин жолы.- 1984.- 14 сентябрь Көкенов М. Төрлетіңіз, Ыбеке!: [Өлең] //Ленин жолы.- 1971.- 16 февраль Көлдеева Л. Еңбекқорлыққа баулу: Ақ күріштің атасы Ыбырай Жақаевқа арналған тəрбие сағаты / Л.Көлдеева // Оқыту-тəрбиелеу технологиясы.- 2012. - №2. – 50-52 б. Қаракөзов К. Академик жазушы мен академик диқан: Сəбит Мұқанов жəне Ыбырай Жақаев // Сыр бойы.- 2004. – 2 желтоқсан Қитанбаева Г. Ата əруағына тағзым! / Қитанбаева Г. // Өскен өңір.- 2013. - 2 қараша (№ 84). -2 б. Қорасани Қ. Ы.Жақаев атындағы стипендиат: С.Сейфуллин атындағы Қазақ мемлекеттік агротехникалық университетінде Ы.Жақаев атындағы стипендиат белгіленді / Қ.Қорасани // Сыр бойы.- 2007.-5 қазан Мəуленов С. Шын жүректен Ыбырай Жақаевтың 80 жасқа толуымен торқалы тойына арналған өлеңі //Ленин жолы.- 1971.- 5 июнь Медəлі Е. Ыбырай Жақаев қайраткер əрі ұстаз: «Дала академигі» Ыбырай Жақаев – 120 жыл / Е.Медəлі //Ақиқат.- 2011. - №9. – 97 – 100 б. Назарова А. Ақ күріштің атасы – Ыбырай: Ы.Жақаевтың туылғанына 120 жыл толуына орай / А.Назарова // Өскен өңір.- 2011. – 29 маусым. – 4 б. Нəлібаев Н. Жақаев жұртымен жасай береді: Шиелі ауданының əкімі Нұрлыбек Нəлібаевпен сұхбат / Н.Нəлібаев // Ана тілі.- 2011. – 27 – 2 қараша. – 3 б. Нұрпейісов Ə. Диқан баба рухы мəңгі жасайды: [Ы.Жақаевтың туғанына 100 жыл толуына арналған ғылыми-практикалық конференцияда сөйлеген сөзі] //Егемен Қазақстан. – 1991. – 5 қырк. Нұртілесов Ə. Ақ күріштің атасы //Социалистік Қазақстан. – 1991. – 22 мамыр Пірназар С. Ыбырай Жақаев - №1 ғасыр адамы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаев туралы // Жас Алаш.- 2000. – 4 қаңтар Рахметбеков Ш. Облыс экономикасы мен мəдениетінің даму шежіресі: Екі мəрте Соц. Еңбек Ері Ы.Жақаев атындағы күріш өсіру тарихы музейінің ашылуына / Ш.Рахметбеков //Ленин жолы.- 1985. – 5 ноябрь Садықов О. Дала академигіне құрмет көрсетілді: Ыбырай Жақаев – 120 жыл / О.Садықов //Ақиқат.- 2011. - №12. – 82 – 84 б. 44
Садықов О. Даңғайыр диқан: Екі мəрте Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың мерейтойы өзі туып-өскен сыр бойындағы Шиелі өңірінде дүркіреп өтті / О.Садықов, Б.Бекмұратов //Алматы ақшамы.- 2011. – 26 қараша. – 14 б. Сахов Б. Диқанның соқасы мен кетпенін соққан ұста: Атақты күрішші Ыбырай Жақаевтың соқасын, ерекше кетпенін жасаған ұста Сейтмахан Сахов туралы / Б.Сахов //Өскен өңір.- 2012. – 8 ақпан. – 4 б. Сəрсенбай Е. Тасыған дəні, шалқыған əні – Шиелі: Ы.Жақаевтың – 120 жылдық мерейтойы жайлы / Е.Сəрсенбай //Ақмешіт ақшамы.- 2011. – 9 қараша. – 16 б. Сəрсенбай Қ. Дəн патшасы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / Қ.Сəрсенбай // Жас Алаш.- 2001. – 25 тамыз Сəттібайұлы Қ. Шопан ата: Жазылбек Қуанышбаев туралы; Ы. Жақаевпен кездесуі //Егемен Қазақстан.- 2006. – 31 наурыз Сейпілмəлік А. Жақайұлы Ыбырай: Ы.Жақаевқа арналған өлең / А.Сейпілмəлік //Өскен өңір.- 2011. – 19 қазан. – 8 б. Сейтенов С. Атақты күрішші //Ленин жолы. – 1953. – 7 февр. Сейтенов С. Колхоз председателі //Ленин жолы. – 1951. – 4 февр. Сейтжапбарова К. Дəн атасы – Ыбырай: Сабақ үлгісі / К.Сейтжапбарова //Қазақстан тарихы: əдістемелік журнал.- 2012. - №11. – 72 – 77 б. Сейітхазин С. Қарт диқан туралы жыр: Өлең //Ленин жолы. – 1974. – 21 сент. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Əлмұрат, Ешниязов Махамбетəлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь Ташимов А. Бір түйір дəн: Ыбырай Жақаевқа арналған өлең / А.Ташимов // Өскен өңір.- 2011. – 2 қараша. – 7 б. Тəжиев А. Аспаны əнге, атырабы дəнге бөленген өңір: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдық мерейтойы жайлы / А.Тəжиев // Əлімсақ.- 2011. - №11. – 21 – 23 б. Тəжібаев Ə. Ағатай: [Ыбырай Жақаевтың 90 жасқа толуына арнау өлең] //Ленин жолы.- 1981.- 5 июнь Тоқмағамбетов А. Атаның ақылы; Қос қыран; Лирикалар: Өлеңдер /А.Тоқмағамбетов // Дала.- 2005.- N10.- 4-5б. Тоқмағамбетов А. Қош, Ыбеке: [Ыбырай Жақаевпен қоштасу] //Ленин жолы.- 1981.22 сентябрь Тоқмағамбетов А. Сəлем сізге, Ыбеке: [Ы.Жақаевтың 90 жасқа толуына арналған өлең] //Ленин жолы.- 1981.- 5 июнь Төлепбергенов М. Сыр перзенті: [Ыбырай Жақаев өмірінен балаларға арналған «Рекорд» атты повестен үзінді] //Өскен өңір.- 1971.- 23 январь Түменбай Қ. Адам қайраты: Социалистік Еңбек Ері Ы.Жақаевтың келбеті / Қ.Түменбай // Ақиқат.- 2006.- №8.- 19-21 б. Түменбай Қ. Адам туралы аңыз: Ыбырай Жақаев – 120 / Қ.Түменбай // Егемен Қазақстан.- 2011. – 21 қыркүйек.- 6 б.; Сыр бойы.- 2011. – 27 қазан. – 3 б. Түменбай Қ. Бəйтеректің бас июі: Сыр бойының атақты күрішшісі, Еңбек Ері Ы.Жақаев туралы естелік / Қ.Түменбай //Егемен Қазақстан.- 2001. – 17 тамыз Түменбаев Қ. Диқан ата //Қазақ əдебиеті. – 1979. – 23 март Түменбай Қ. Ыбырай атамызға екінші Еңбек Ерін 80 жасында Қонаев алып берді / Түменбай Қ.; Əңг. Р.Исаева // Жұлдыздар отбасы.- 2014. - №1. - 27-28 б. Черный Ис. Күрішші Ыбрай Жақаев //Ленин жолы. – 1950. – 8 сент. Шағыров Б. Жақаевшы жастар жыры: [Өлең] //Ленин жолы.- 1964.- 25 август Шамшыраққа шашу: [Ыбырай Жақаев туралы өлең] //Ленин туы.- 1971.- 5 июнь Шаухаманов С. Жақаев: Күріш диқаншысы болып, дүниежүзілік рекорд жасаған Ыбырай Жақаев туралы естелік / С.Шаухаманов //Егемен Қазақстан.- 2007.- 31қазан,- 9 б. Шаухаманов С. Менің Жақаевым: Атақты күрішші, диқаншы Ыбырай Жақаев туралы / С.Шаухаманов //Сыр ардагері.- 2010. – 14 шілде 45
Шаухаманов С. Менің Жақаевым: Ы.Жақаев – 120 // Сыр бойы.- 2011. – 29 қазан – 8 б.;Сыр ардагері.- 2011. – 2 қараша. – 2 б. Ысқақов Ш. Ұлылық пен ұждан: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай / Ш.Ысқақов // Сыр бойы.- 2011. – 8 қырк. Ысқақов Ш. Ұстазға тағзым: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай //Тіршілік тынысы.- 2011.- 7 қыркүйек. – 2 б. Ысқақов Ш. Ыбырайға тағзым: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай //Өскен өңір.- 2011. – 7 қыркүйек. – 1 б. Ысымұлы А. Жақаев жəне Жақаевшылар: Ыбырай Жақаев -120 / А.Ысымұлы //Егемен Қазақстан.- 2011. – 2 қараша. – 7 б. Ыханова Қ. Ақ күріштің атасы – Ыбырай: Даңқты диқан Ыбырай Жақаев – 120 жаста //Өскен өңір.- 2011. – 12 қазан. – 6 б. Ыханова Қ. Аңыз адам: Ы.Жақаев атындағы күріш өсіру тарихы музейінің директорымен сұхбат / Сұхб. Г.Жолдыбайқызы //Өскен өңір.- 2011. – 11 маусым Ыханова Қ. Жақаев жəдігерлері: Ы.Жақаев мұражайының директоры Құттықыз Ыхановамен сұхбат /Сұхб. Р.Тəжібаева //Өскен өңір.- 2011. – 2 қараша. – 3 б. Ыханова Қ. Жамағат жадындағы Жақаев: Даңқты диқаншы Ыбырай Жақаев туралы / Қ.Ыханова //Өскен өңір.- 2012. – 24 қазан. – 5 б.
1 шілде
Қызылорда облыстық мемлекеттік өртке қарсы қызметінің құрылғанына 90 жыл (1926)
Өртке қарсы қызмет Қызылорда қаласында 1926 жылдың тамыз айында ірге көтерген. Алғашқыда 10 адамнан тұратын ( 1 меңгеруші, 2 жүргізуші, 7 өрт сөндіруші) өрт командасын құру жоспарланып, өз жұмыстарын бастайды. 1950 жылдары қаладағы өрт командалары 2 кəсіби өрт бөліміне біріктіріліп, ішкі істер минстрлігі құрамына алынады, оған дейін өрт командалары қалалық коммуналды шаруашылық бөліміне қараған. 1972 жылы қалалық ішкі істер бөліміне қарасты өртті қадағалау инспекциясы құрылып, облыс өрт сөндірушілерінің қатары өрттен қорғау саласының арнаулы оқу орнын бітірген офицерлермен толығы түсті. 1981 жылғы наурыз айының 17-інде халық саны 50 мыңнан асатын қалаларда өрт бөлімдері əскерлендірілсін деген Үкімет қаулысына сəйкес қаламызда екі кəсіби өрт командасы əскерлендіріліп, өрт сөндірудің қыры мен сырын түйсіну кезеңі басталды. 1997 жылы өрттен қорғау саласы ішкі істер министрлігі қарамағынан бөлініп, республикалық төтенше жағдайлар жөніндегі комитетіне (агенттігі) қаралғанда мемлекеттік өртке қарсы қызметі деп аталды. Өрт сөндірушілердің басты міндеті - өрт саны мен шығынын азайту, ал өрт болған жағдайда тез арада аз шығынмен сөндіру, техника мен адам күшін ұтымды пайдаланып, ел байлығын сақтап қалу болып табылады. Өрт техникасынсыз өрттің сөндірілмейтіні анық жəне арнаулы техника жылдың қай мезгілінде де сақадай-сай болуы керек. Жаңадан алынған өрт сөндіргіш автокөліктердің, арнаулы құрал-жабдықтардың келуі де сол жылдар үлесінде. Өрт техникаларына арнайы депо, қызметкерлерге тұрғын үйлер, техникаға тұрақ жайлары салынып, сол кездері біткен ғимараттардың игілігін бүгінде мекеме қызметкерлері көріп отыр. Ескі аэропорт аталатын аймақтағы өрт бөлімінің ғимараты, темір жолдың арғы бетіндегі 9-шы бөлім, «Мерей» мөлтек ауданындағы өрт бөлімі, Тасбөгет қыстағындағы өрт депосы, «Мерейдегі», Титов қыстағындағы тұрғын үйлер өрт сөндірушілер өміріндегі шаруашылық жұмыстарының нəтижесі екенін ешкім жоққа шығармайды. Оған қоса қаладағы қазіргі 11-ші өрт бөлімі алаңынан сауықтыру кешені, өрт сөндірушілерді батылдыққа шынықтыратын спорт жолдары, башня т.б. жұмыстар қатар атқарылуда. 1984, 1989, 1993 жылдары қаламызда өрт қолданбалы спортынан республикалық жарыстардың өткізілуі, біздегі оқып – үйрену 46
базасының жақсы деңгейде екендігін дəлелдейді. Сонымен бірге мəдени шараларды іске асыруда да атқарылған жұмыстардың нəтижесі көңіл қуантарлық. 1988 жылы көркемөнерпаздар қалааралық жарыста І-орынды иемденсе, Алматы қаласында өткен жарыста халық творчествосының лауреаты атанды. 1993 жылы ұйымдастырылған «Сыр лебі» фольклорлық ансамблінің концерттік бағдарламасын көрермен əрдайым жылы қабылдап, ризашылығын білдіріп келеді. Əдебиеттер: Түйменов И. Отқа оранған өрендер / Түйменов И., Жаңабаев Ə. – Қызылорда: Қызылордаполиграфия, 2001. – 136 бет; Суретті *** Абзалқызы Ə. Сенімді өрт сөндірушілердің серпінді тірлігі: «Өрт сөндіруші» акционерлік қоғамының жұмысы жайлы //Ақмешіт апталығы. – 2015. – 27 маусым (№48). – 3 б. Арулар – асыл жандар: Қызылорда облысы ТЖД «Өрт сөндіру жəне авариялық құтқару жұмыстары» қызметімен айналысатын аруларды халықаралық əйелдер мерекесімен құттықтау //Ел тілегі. – 2013. – 6 наурыз. – 5 б. Асқаров Б. Қырағылық күзетінде: Өртке қарсы қызмет прапорщигі Мадиев Қуанышбек Серікбайұлы жайлы // Ел тілегі. – 2013. – 17 қазан (№42). – 7 б. Елубаев Д. Өртке оранған өрен: Ерлікпен қаза тапқан өрт сөндіруші Арғын Əшірбеков туралы //Сыр бойы. – 2011. – 30 шілде. – 7 б. Ерімбетов Ж. Сенімді ақтаған азамат: Өртке қарсы қызмет прапорщигі Мукаримов Білəл Қабылұлы туралы // Ел тілегі. – 2014. – 23 сəуір (№17). – 12 б. Ерімбетов К. Отқа оранған жас ғұмыр: Бейбіт күннің батыры Арғын Əшірбековтің өмірден озғанына 15 жыл болды // Ақмешіт апталығы. – 2012. – 29 наурыз. – 6 б. Жармұхамедов М. Азаматтық болмыс адамгершілікпен өлшенеді: Қызылорда қаласындағы №12 өрт сөндіру бөлімінде бөлім бастығының орынбасары, өртке қарсы қызмет майоры Мұхит Яхияұлы Жармұхамедовпен сұхбат //Ел тілегі. – 2013. – 19 маусым. – 4 б. Жарылғапова Н. Береке мен бірліктің ұйытқысы: Өрт сөндіру саласының маманы Жарылғапова Ноқтабике Базарбайқызымен сұхбат/ Сұхб. С.Абдуллаева // Ел тілегі. – 2013. – 6 наурыз. – 4 б. Жас құтқарушылардың қамқоршысы: Өрт құтқарушысы Бакенов Бекболат жайлы //Сақшы. – 2015. – 4 тамыз(№57). – 7 б. Жəлиева Ж. Өрттің алдын алайық!: ТЖД Өрт қауіпсіздігі саласындағы бақылау жəне профилактикалық қызмет басқармасы семинар—кеңес өткізді //Ақмешіт ақшамы. – 2015. – 3 наурыз (№15/16). – 24 б. Кезекті атақ берілді: Өрт сөндіру ісі мамандарына атақ беру салтанаты өтті //Ел тілегі. – 2015. – 11 ақпан (№6). – 7 б. Көкеев Ə. Тілсіз жау бейқамдықты көтермейді: Қызылорда облысы ТЖД «Өрт сөндіру жəне авариялық құтқару жұмыстары қызметі» мемлекеттік мекемесінің басшысы Ə.М.Көкеевпен сұхбат / Сұхб. С.Алдашбаев //Сыр дидары. – 2014. – 31 қаңтар (№2). – 1,3б. Қайрақбаев Қ. Тұрақты кезекшілік төтенше жағдайды болдырмайды: Өрт қауіпсіздігі мен суға кету қаупі қатаң бақылауда //Сыр бойы. – 2015. – 11 шілде (№100/101). – 6 б. Қалмаханов Ж. Жеті зейнеткердің жемісті жолы: Əбдеева Ж., Мергенов Б., Төлепбергенов Б., Шакуов Е., Досмұратов А., Ибашев Р., Сармолдин А. туралы жəне өрт сөндіру қызметі //Сыр дидары. – 2015. – 13 қаңтар (№1). – 1 б. Мамандығын сүйген жан: Өрт сөндіру бөлімі бастығының орынбасары қызметін атқарушы Қалила Ысқақұлы Жұмаділдаев туралы //сыр дидары. – 2015. – 27 ақпан (№4). – 2 б. 47
Маманқызы А. Өрттің алдын – алу адамға да байланысты: Облыстық ТЖД мемлекеттік өрт бақылау басқармасы жəне облыстық Төтенше жағдайлар департаментінің ұйымдастыруымен бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне арнап баспасөз мəслихатын өткізді //Ақмешіт апталығы. – 2013. – 14 қараша (№46). – 2 б. Маханов М. От – жалында шыңдалған ұжым: «17 сəуір – Өрттен қорғау күні» кəсіби мерекесі //Сыр бойы. – 2007. – 17 сəуір Нұрманова А. Жалынды жүрек, өр мінез: Өрт саласының маманы Болатбек Насреддинұлы туралы //Халық. – 2013. – 10 қазан (№41). – 3 б. Омаров Д. Бейбіт күннің батыры: Өрт сөндіруші, құтқарушы Асхат Қошқаров туралы // Сыр бойы. – 2015. – 21 шілде (№106). – 2б. Өмірзақов С. Біз үшін ең алдымен маңыздысы – адам өмірі: Қызылорда облысы төтеншн жағдайлар департаментінің бастығы, өртке қарсы қызмет полковнигі Сағынбек Өмірзақовпен сұхбат /Сұхб. Ə.Нажмадин //Халық. – 2013. – 17 қазан (№42). – 10 б. Сағатұлы Н. Өртті ауыздықтағаннан гөрі алдын алған жөн: Қызылорда қаласы бойынша өрттің алдын алу жұмыстары жайлы //Сыр бойы. – 2014. – 8 қараша (№165/166). – 10 б. Садыбаев М. Шакизаданың жемісті жолы: Өртке қарсы қызметі сержанты Айтпақов Шакизада Ілімбайұлы жайлы // Ел тілегі. – 2013. – 17 қазан (№42). – 7 б. Сыр мақтанышы!: Қызылордадағы өрт сөндіру жəне авариялық құтқару жұмыстары қызметі жайлы //Ел тілегі. – 2014. – 15 қаңтар (№3). – 7 б. Тайшықов С. Кеудесін от жалынға тосқан жан: «ӨСжАҚЖҚ» ММ №12 ӨСБ оқу өрт сөндіру бөлімі бастығының орынбасары, өртке қарсы қызмет майоры Мұхит Якияұлы Жұмахметов жайлы //Сыр дидары. – 2012. – 13 қыркүйек. – 4 б. Шыңдалған шеберлік: Өртке қарсы қызмет прапорщигі Бисенов Бағдат Сəндібекұлы туралы //Ел тілегі. – 2013. – 17 қазан (№42). – 7 б.
22 шілде
Ақын, өнертанушы Сейсен Мұхтарұлының туғанына 70 жыл (1946-1999)
Мұхтарұлы Сейсен 1946 жылы 22 шілдеде Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Жетітөбе елді мекенінде дүниеге келеді. 1969 жылы ҚазМУ-дың (ҚазҰУ) журналистика факультетін бітірген. Еңбек жолын 1965 жылы «Жазушы» баспасында түзетушіліктен бастаған. 1971-1982 жылдары Қазақ Совет энциклопедиясында аға ғылыми редактор, 1982-1986 жылдары «Өнер» баспасында редакция меңгерушісі қызметтерін атқарған. 1992-1995 жылдары «Жалын» баспасында аға редактор, ҚР Мемлекеттік Орталық мұрағатында ғылыми басылымдар бөлімін басқарды. «Жалын» баспасының тапсырмасымен «Кəмпеске» атты тарихи-анықтамалық кітабы жарық көрген. Түркістандағы Қожа Ахмет Иасауи атындағы Қазақ-түрік университетінің аға оқытушысы болып қызмет атқарды. Алғашқы өлеңдер жинағы «Бүлдіршін» деген атпен 1967 жылы жарық көрген. 1971 жылы «Құм кескен қеруен», 1974 жылы «Саптағы сарбаз», 1978 жылы «Тағы бір көктем», 1982 жылы «Нұр тағысы» өлеңдер жинақтары жарыққа шықты. Оның «500 сұраққа жауап» атты өнертану, зерттеу кітабы 1990 жылы, «Шоқан жəне өнер» атты ғылыми публицистикалық кітабы жəне халық суретшісі К.Телжанов туралы тарихи-библиографиялық «Атамекен» атты повесі 1985 жылы баспадан шықты. 1990 жылы жазған «Күн желкен» немесе «Қорқыт ата дастаны», «Қорқыттануға баспалдақ» атты ғылыми-зерттеу еңбегі 1989 жылы «Қорқыт 48
ата» энциклопедиялық жинағына енгізілді. 2001 жылы «Қара шаңырақ» атты лирикалық кітабы жарық көрді. С.Мұқтарұлы 1999 жылы Алматы қаласында дүние салды. Əдебиеттер: Мұқтарұлы С. Бүлдіршін: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1967. – 27 б. –(Тұңғыш кітап) Мұқтарұлы С. Кəмпеске: Тарихи-анықтамалық басылым / С.Мұхтарұлы . – Алматы: Жалын, 1997. – 416 б. Мұқтарұлы С. Қара шаңырақ: Лирика кітабы / Мұқтарұлы С. – Алматы: Ана тілі, 2001. – 192 б. Мұқтарұлы С. Қорқыт ата / Қорқыттануға баспалдақ /. – Алматы: Мұра, 1997. – 68б. Мұқтарұлы С. Құм кешкен керуен: Өлеңдер жəне поэма. – Алматы: Жазушы, 1971.30 б. Мұхтарұлы С. Ата мекен: Тарихи - ғұмырнамалық хикаят / Мұхтарұлы С; Қасымбеков К, Медеубеков С.- Алматы: Өнер, 1985.- 264 бет.-(Өнердегі өнегелі өмірлер) Мұхтарұлы С. Қаратауым- ақ отауым / Мұхтарұлы С.; Жауапты ред. Б. Кəрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 368 б.- (Сырдария кітапханасы) Мұхтарұлы С. Қорқыт ата: Қорқыттануға баспалдақ. – Түркістан: Мұра, 1997.- 68 б. – (Қ.А.Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік ун-ті) Мұхтарұлы С. Саптағы сарбаз: Өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Жазушы, 1974. – 75 б. Мұхтарұлы С. Шоқан жəне Өнер: Түсініктемеге негізделген иллюстрациялы ғылыми-публицистикалық кітап / Мұхтарұлы С.- Алматы: Өнер, 1985.- 310 б. *** Қайырбеков Ə. Саға: Эссе, əдеби сын-зерттеу, ой-толғам / Қайырбеков Ə.- Астана: Фолиант, 2003.- 296 б. Мұқтарұлы Сейсен: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 372 б. Мұқтарұлы Сейсен //Қазақстан жазушылары: Анықтамалық / Құраст.: С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. - 280 б. Мұқтарұлы Сейсен //Иманғалиева С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. Алматы, 2009. – 103 б. – (Қазақ. орыс, ағылшын тілдерінде) *** Мұхтарұлы С. Кілемнің сыры түгінде: Қолөнер //Сыр бойы. 2006. -28 қараша Мұхтарұлы С. Жастық жыры: Өлең //Сырдария. – 1979. – 15 декабрь Мұхтарұлы С. Қорқыт ата қобызының сарыны: Қорқыт күйлерінің табиғаты жайында //Қазақ əдебиеті. –1988. – 9 қыркүйек. – 12-14 б.; Сыр бойы. – 2008. – 9 ақпан Мұхтарұлы С. Қорқыт сарыны: Ғылыми хикаят //Сыр бойы. – 1997. – 1 қараша - 18 қараша (№129-136). Мұхтарұлы С. Оюды оқуға бола ма?: Қолөнер //Сыр бойы. – 2006.- 28 қараша; Сыр бойы. – 1998. – 6 қаңтар Мұхтарұлы С. Сарын: Қорқыт ата дастанынан //Сыр бойы. – 1996. – 16 қараша *** Алпыс екі тамыры əлі бүлкіл қағады: Ақын, жазушы, өнер зерттеуші, қорқыттанушы ғалым Сейсен Мұхтарұлы туралы //Сыр бойы. – 2000. – 13 сəуір Аяшұлы Д. "Тұсау кесердің" тұсауы кесілді: Белгілі қаламгер, өнертанушы ғалым, ақиық ақын Сейсен Мұхтарұлының балаларға арнап жазған "Тұсау кесер" деген кітабының тұсаукесер рəсімі өткізілді /Аяшұлы Д. // Сыр бойы.- 2007.-12 маусым Əбдікəрімов Ш. Қаламмен құдық қазған Сейсен ағам: Талантты ақын, өрелі өнер зерттеушісі, қаламгер С.Мұхтарұлы 50 жаста //Сыр бойы. – 1996. – 21 желтоқсан 49
Кіребайұлы А. Ащы бейнеттің тəтті дəмі : Жазушы, ғалым Сейсен Мұхтарұлы туралы //Сыр бойы. – 2000. – 27 шілде Мырзахметұлы Қ. Қорқыт сарыны: Сейсен Мұхтарұлының Қорқыт тақырыбына арналған екі туындысына түсініктеме //Сыр бойы. – 1999. – 7 қаңтар-19 қаңтар Оспан С. Қаламгерлік бейнеттің бəйгеторысы: Ақын Сейсен Мұхтарұлының туғанына 60 жыл: С.Мұхтарұлы туралы цитаталар; Қорқыт ата дастаны //Сыр бойы. – 2006. – 18 шілде Өтегенов С. Күн желкен құдірет: Сыр перзенті ақын Сейсен Мұхтарұлы туралы //Сыр бойы. – 1999. – 27 қараша Рахматулла Ж. Бір минут – біреудің оралмас тағдыры: Ақын Сейсен Мұхтарұлының шығармашылығы хақында //Қазақ əдебиеті. – 2003. – 19-25 желтоқсан (№51). – 12 б. Рахматулла Ж. Жұлдызды жолдың жарығы: Əдебиетші - ғалым Сейсен Мұқтарұлы туралы толғаныс / Рахматулла Ж. //Сыр бойы.- 2003. - 25 қараша Сахиев Ф. Сан кырлы өнердің дарабозы: Ақын Сейсен Мұхтарұлы жайлы //Жаңақорған тынысы.- 2006.- 19 шілде Сейсен Мұхтарұлы: Көше атауы: Қызылорда қалалық мəслихаты сессиясының шешімі: 2011 жылғы 21 желтоқсандағы "Қызылорда қаласындағы мөлтек аудандар мен көшелерге атау беру туралы" ІV шақырылған Қызылорда қалалық мəслихатының кезекті ХХХХХІ сессиясында қабылданған №51/2 бірлескен шешімімен қала əкімдігінің №2523 қаулысы // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 25 қаңтар. - 2 б. Сейітов Қ. Жаңа басылым: Белгілі зерттеуші - ғалым, жазушы С.Мұхтарұлының «Қорқыт ата» кітабы туралы //Сыр бойы. – 1997. – 11 қараша Сыр перзенті Сейсен Мұхтарұлы 50 жаста //Сыр бойы. – 1996. – 16 қараша
21 қазан
Жазушы Жақау Дəуренбеков 70 жаста (1946)
Дəуренбеков Жақау 1946 жылы 21 қаңтарда Қызылорда облысы, Арал ауданы, Сарбасат ауылдық кеңесіне қарасты Үшкөл елді мекенінде туған. Сексеуіл станциясындағы № 423 орта мектепті бітірген. Еңбек жолын Арал қаласындағы №177 мектепте аға пионер вожатый болып бастап, 1965 жылы Арал аудандық «Толқын» газетінде əдеби қызметкер болып істейді. Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін 1971 жылы бітірген. Оқып жүріп 1970 жылдан бастап «Жас Алашта» (Лениншіл жас) қызметін бастаған. Жастар газетінде əдеби қызметкер, аға əдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, алқа мүшесі, «Өнер» баспасында бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары болып істейді. 1994 жылдан бері республикалық «Ана тілі» баспасының директоры. Мектеп қабырғасында жүрген кезден газет-журналдарда мақала, очерк, əңгімелері үзбей жарияланып тұрған. Алғашқы жинағы «Бөгенауыл балалары» кітабы 1970 жылы «Жазушы» баспасынан жарық көрді. Одан кейін 1978 жылы «№28 комсомол билеті», 1980 жылы «Шұғыла шақ», 1985 жылы «Ауылым – алтын бесігім», 1971 жылы «Алғашқы сабақ», 1979 жылы «Саяқ», 1984 жылы «Күн ұясы», 1989 жылы «Бір нəзік сəуле», 1993 жылы «Айтыңыз құтты болсын», 2001 жылы «Менің елім-Қазақстан» атты кітаптары жарыққа шықты. «Күн ұясы», «Саяқ» («Соғыс ойыны») повестері «Жалынның» дəстүрлі республикалық жастар мен балаларға арналған сыйлығына ие болды. 1996 жылы «Сөз киесі» кітабы толғамдық зерделеу сипатында жазылған. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен, «Баспасөз үздігі» белгісімен марапатталған. Бірнеше дүркін Қазақстан Журналистері сыйлығының лауреаты. 50
Əдебиеттер: Дəуренбеков Жақау //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық. – Алматы: Ана тілі, 2004. – 97 б. Дəуренбеков Жақау //Сыр елі. Қызылорда облысы. Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 190 б. *** Дəренбеков Ж. Таңдамалы шығармалар. – Алматы: Ана тілі, 2006. Дауренбеков Ж. Ата жұрт: Хикая – əңгімелер жəне повестер / Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2009. – 368 б. – (Сырдария кітапханасы ) Дəуренбеков Ж. №28 комсомол билеті: Өрендер жайлы музей мұралары шерткен шежіре – сыр. – Алматы: Жалын, 1978. – 144 б. Дəуренбеков Ж. Айтыңыз құтты болсын!. – Алматы: Өнер, 1993. – 43б. Дəуренбеков Ж. Ауылым – алтын бесігім. – Алматы: Қайнар, 1985. – 192 б. Дəуренбеков Ж. Бір нəзік сəуле: Əңгімелер мен повестер. – Алматы: Жалын, 1989. – 288 б. Дəуренбеков Ж. Жағалау: Повестер мен əңгімелер. – Алматы: Ана тілі, 2007. – 224 б. Дəуренбеков Ж. Күн ұясы: Повестер / Пікір жазған Б.Ыбыраймов. – Алматы: Жалын, 1984. – 200 б. Дəуренбеков Ж. Менің Қазақстаным. – Алматы: Ана тілі, 2001. – 39 б. Дəуренбеков Ж. Сөз киесі. – Алматы: Ана тілі, 1996. – 304 б. Дəуренбеков Ж. Шұғылалы шақ: Очерктер. – Алматы: Жалын, 1980. – 140 бет. Қазақтың бақсы – балгерлері / Құраст. Ж.Дəуренбеков. – Алматы: Ана тілі, 1993. – 224 б. *** Дəуренбеков Ж. Айтары айқын, асыл сөзі мол // Ана тілі. – 2014. – 12-18 маусым (№23). – 1 б. Дəуренбеков Ж. Айтыс: Балалар əңгімесі // Жыл он екі ай. – 2012. - №6. – 65 – 67 б. Дəуренбеков Ж. Бала мен шағала: Ертегі // Қазақстан мұғалімі. – 1977. – 18 март Дəуренбеков Ж. Байлық тыққанды ұнатады, мансап бұққанды ұнатады //Алматы ақшамы. – 2013. – 10 қазан (№123). – 31 б. Дəуренбеков Ж. Бəсекеге қаблеттіліктің түп қазығы: Кітап баспаларындағы мемлекеттік тапсырыс жəне қазақ кітаптарының жайы //Егемен Қазақстан. – 2007. – 10 сəуір Дəуренбеков Ж. Жайсаң жан еді: Садықбек Хангелдиннің қазасына орай // Қазақ əдебиеті. – 2014. – 30 мамыр – 5 маусым (№22). – 15 б. Дəуренбеков Ж. Жолаушы: Əңгіме // Ленин жолы. – 1990. – 13, 16 қаңтар Дəуренбеков Ж. Қалам мен қаһарман //Егемен Қазақстан. – 2013. – 14 ақпан (№67). – 2 б. Дəуренбеков Ж. Мінезді монологтар: Жазушы Бақожа Мұқайдың публицистикасы жайлы ой-пікір //Қазақ əдебиеті. – 2013. – 18-24 қаңтар (№1/2). – 13 б. Дəуренбеков Ж. Ойдауа: Ұлағатты сөздер // Егемен Қазақстан. – 2012. – 28 қараша. – 12 б. Дəуренбеков Ж. Сəкең сөзге сыймайды: Журналист С.Бердіқұлов туралы // Қазақ əдебиеті. – 2013. – 31 мамыр - 6 маусым (№22). – 9 б. Дəуренбеков Ж. Ұлт бесігінде ұды армандар тербеледі: Ой тамшылары //Қазақ əдебиеті. – 2009. – 8 маусым Дəуренбеков Ж. Ұрпақтар жалғастығы немесе əдебиеттегі аңыздар //Ана тілі. – 2014. – 9-15 қаңтар. – 9 б. Дəуренбеков Ж. Шың (Ой иірім) //Түркістан. – 2015. – 23 сəуір (№16). – 11 б. *** Абылаев Т. «Үшкөлден» ұшқан түлек: Жазушы Жақау Дəуренбеков 60 жаста //Толқын. – 2006. – 15 шілде 51
Ақбаев Б. Журналистиканың жалаугері: Жазушы Дəуренбеков 50 жаста //Қазақстан мұғалімі. – 1996. – 8 мамыр Əбділдаұлы О. Сөз киесі немесе жазушы Жақау Дəуренбековтің шығармашылық портреті //Қазақстан – ЗАМАН. – 1998. – 24 көкек. – 13 б. Елшібеков Ж. Ақ толқын: Жазушы Жақау Дəуренбеков 50 жаста //Қазақ əдебиеті. – 1996. – 27 ақпан (№9). – 13 бет Қожахметова М. Сөз киесі: Жазушы Жақау Дəуренбековтің шығармашылығы хақында //Түркістан. – 2006. – 9 қараша (№45). – 10 б. Сарбалаев Б. Бес соқпақ немесе бір топ жас прозашылардың аяқ алысы туралы сөз: М. Қабанбаев, Н.Дəутаев, Ж.Дəуренбеков, С.Асылбеков, П.Дүйсенбиннің повестері туралы //Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі: Əдеби-сын мақалалар. – Алматы, 1992. – 65-89 б. Уайдин У. Ой. Ой. Ой: Жақау Дəуренбековтің «Ойдауа» атты кітабы туралы //Алматы ақшамы. – 2007. – 5 маусым
12 қараша
Ғалым, тарихшы Абылай Айдосовтың туғанына 80 жыл (1936-2009)
Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің профессоры, тарих ғылымдарының қандидаты Айдосов Абылай Хангерейұлы 1936 жылы 12 қарашада Ресейдегі Челябі облысы, Полтава ауданы, Георгиевка селосында туған. Еңбек жолын бастауыш мектептің мұғалімі балып бастады. 1959 жылы Қызылорда педагогикалық институтында білім алған соң, 1960-1971 жылдары институт комсомол комитетінің хатшысы, облыстық комсомол комитетінің нұсқаушысы, Тереңөзек аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы, Оңтүстік Қазақстан өлкелік комсомол комитетінің хатшысы, Қызылорда облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1973 жылдары Мəскеудегі Қоғамдық ғылымдар академиясын бітіріп, 1973-1996 жылдары ҚКП Қызылорда қалалық партия комитетінің екінші, кейін бірінші хатшысы, мұнан соң, облыс əкімшілігінің ішкі саясат бөлімін, Халықаралық Қорқыт ата мұрасын зерттеу орталығын басқарды. Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің профессоры. «ХХ ғасыр жəне Арал» қоғамдық бірлестігінің төрағасы, 100-ден астам ғылыми еңбектердің авторы. Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Екі рет «Құрмет белгісі» орденімен жəне «Парасат» ордендерімен, бірнеше медальдармен марапатталған. 2000 жылдың 2 қазанында ғалымға «Қызылорда қаласының құрметті азаматы» атағы берілді. Абылай Айдосов 2009 жылы Қызылорда қаласында дүниеден өтті. Əдебиеттер: Айдосов Абылай Хангерейұлы: Қаланың құрметті азаматтары //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 152 б.: Суретті Айдосов Абылай. Қорқыт ата кешені – мəңгілік ескерткіш //Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы. – Алматы: Телеарна, 2008. - 29 – 34 б. Айдосов Абылай Хангерейұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 74 б. Айдосов А. Қызылорда / Айдосов А., Қалиев Ы., Кереев М. – Қызылорда, Тұмар, 2005. – 296 б.
52
Айдосов А.Х. Арал өңірінің əлеуметтік экологиясының проблемалары жəне нарықтық экономика жағдайында тұрғындардың тіршілік ету процестері / Айдосов А.Х; Пікір жазғандар: З.Ж. Жаназарова, Ж.Сарбалақов. – Қызылорда: Тұмар, 2006. – 198 б. Айдосов А.Х. Қорқытнама: Тарихнама / Жалпы ред. басқ. Зейнолла Қари . – Алматы: Бастау, 1997. – 68 б.- (Қорқыт ата халықаралық қоры) Айдосов А.Х. Сарыарқа – сағынышым, Сырым – елім / Айдосов А.Х. – Астана: Сарыарқа, 2006. – 304 б. Айдосов А. Сегіз қырлы, бір сырлы Садықбек: Ақын Садықбек Хангелдин туралы //Хангелдин С. Қоңыр күз / Құраст. Ə. Бəкір. – Алматы: Дəуір, 2008. – 201-210 б. Айдосов Абылай. Сыр туралы сыр: «Қорқытнаманың» жалғасы / Айдосов Абылай; Ред. басқарған З.Қари ; Пікір жазған Ж.Боданов. – Алматы: Бастау, 1998. – 80 бет. – (Қорқыт ата халықаралық қоры) Қалиев Ы. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы – ерлік пен елдігіміздің мерекесі /Қалиев Ы., Айдосов А. – Қызылорда: Тұмар, 2005. – 248б. *** Абылай Хангерейұлы Айдосов: Қоғам қайраткері, Қызылорда қаласының құрметті азаматы, ҚМУ профессоры / Қазанама //Сыр бойы. – 2009. – 1 мамыр. – 3 б. Айдосов А. Қаланың тарихы – еліміздің тарихы: Қызылорда-80 //Сəтті сағат. 2005. – 13 қазан Айдосов А. Ақмешіт – алғашқы астана //Сыр бойы. – 2000. – 8 ақпан Айдосов А. Ақмешіт бекінісі: 150 жыл бұрын Ақмешіт қаласының қоқандардан орыстардың қолына өтуі туралы //Сыр бойы. – 2003. – 19 маусым Айдосов А. Жаңа деректер мен тұжырымдар: Ұлт-азаттық қозғалысына 80 жыл //Сыр бойы. – 1996. – 25 шілде Айдосов А. Орынбор – қырғыз (қазақ) автономиялы республикасының астанасы //Сəтті сағат. – 2005. – 28 шілде Айдосов А. Орынбор жəне оның Қазақстанды əскери отарлаудағы рөлі: Қызылорда қаласының астана болғанына 80 жыл //Сəтті сағат. – 2005. – 21 шілде Айдосов А. Порт Перовск жəне Сырдария əскери шебінің құрылуы //Сəтті сағат. – 2005. – 14 шілде Айдосов А. Тұғырлы тұлға: Рахым Алшынбаев (1898-1982) педагог-ұстаз туралы //Сыр бойы. – 1998. – 6 қаңтар Айдосов А. Ұлттық үрдіспен қыз ұзату тойы //Ақмешіт ақшамы. – 2003. – 28 қараша Айдосов А. Халық мүддесі бəрінен қымбат: Саяси партиялар хақында //Сыр бойы. – 1992. – 21 мамыр *** Əбілдаева Н. Ізгілік іздеп, сарп еткен бар ғұмырын: Ғалым, тарихшы Абылай Айдосовтың туғанына 75 жыл //Сыр бойы. – 2011. – 22 қазан. – 8 б. Бəкір Ə. Жастардың жалынды жетекшісі: Қайраткер А.Айдосов туралы //Сыр бойы. – 2009. – 6 маусым Бəкір Əбдіжəлел. Жарты ғасырға жуық ғұмырын жастарға арнады: Ғалым Абылай Айдосовтың 70 жасқа толуына орай //Жас Алаш. – 2006. – 9 қараша Кəрібозұлы Б. Саналы ғұмырын ғылымға арнаған: Ғалым – ұстаз Абылай Айдосовтың қазасына арналған //Сыр бойы. – 2009. – 1 мамыр. – 3б. Қызылорданың өркендеуіне үлес қосты. Қоғам қайраткері А.Айдосовтың Қызылорда қаласын басқарған жылдары айтылады //Сыр бойы. – 2009. – 1 мамыр. – 5 б. Нұрғызарынов А. Теңіз табанындағы тірлік: Арал аймағы проблемасы / Нұрғызарынов А., Айдосов А. //Сыр бойы. – 2004. – 25 қараша Облыс əкімінің 2009 жылғы стипендиаттары: Стипендиаттардың тізімі //Сыр бойы. – 2008. – 16 желтоқсан 53
Сарбалақов Ж. Жастардың шынайы жанашыры еді: Ғалым, тарихшы, профессор Абылай Хангерейұлы Айдосов жайлы //Сыр бойы. – 2011. – 10 қараша. – 3 б. Сырдың қадірлі қайраткері, көрнекті ғалым Абылай Хангерейұлы Айдосов дүниеден озды //Сыр бойы. – 2009. – 1 мамыр. – 5 б. Шəймерденов Қ. Сыр жастарының жанашыры болатын: Тарих ғыл. канд. А.Айдосов туралы //Түркістан. – 2010. – 3 маусым
Қызылорда қаласындағы №198 мектептің ашылғанына 50 жыл (1966) Қызылорда қаласындағы №198 орта метептің іргетасы 1966 жылы қаланды. Оқытушы – педагогтардың қажырлы еңбегінің, ізденісінің арқасында үлкен жетістіктерге қол жеткізген жаңашыл мектептер қатарында тұр. Білім ошағы соңғы инновациялық педагогикалық технологиялармен: компьютерлік сыныптар, интерактивтік тақталар, мультимедиялық құрылғылар, физика, химия, биология кабинеттері үшін зертханалық құрал-жабдықтармен жасақталып, жұмыс жасауда. Мектепте шəкірттерге сапалы білім беріп қана қоймайды, дене тəрбиесі мен еңбекке баулуға үлкен көңіл бөлінген. Екі дүркін Олимпиада чемпионы Илья Ильиннің №198 мектептің түлегі екендігі осының куəсі болып отыр. 2004 жылдан оқыту экспериментті түрде 12 жылдық оқу бағдарламасына енген. 2003 жылдан өзін-өзі тану пəні оқытылады. 2006 жылдан ақпараттық – коммуникативті технологиялар қолданыста. Мектеп өміріне жаңа ақпараттық технологияны енгізу, мұғалімдердің, оқушылардың ақпараттық технологияны еркін меңгеруі дағдыға айналған. Білім мекемесінде 100-ден астын мұғалім дəріс береді. Санатына қарай 11 мұғалім жоғары категориялы, 11 бірінші, 37 екінші категориялы мамандар. Сыныптар мынадай пəндерге бейімделіп, тереңдетіліп оқытылады: физика курсындағы экология мəселесі, логикалық есептер шығару тəжірибесі, ТМД халықтарының əдебиеті, микробиология, əлемдік география т.б. ҰБТ қорытындысы бойынша бітірушілердің орташа балдық көрсеткіші 84 балдан жоғары, яғни қала мектептері бойынша бірінші ондықтың қатарында. Оқушылар республикалық, облыстық, қалалық олимпиадаларда жүлделі орындарды иемденіп келеді. Мектепте білім алатын шəкірттер саны мың жарымға жақындаса, ұстаздар саны жүзге жетіп жығылады. Мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерді тəрбиелеуде мектеп жанынан шағын орталық ашылып, жұмыс жасауда. Əдебиеттер: Ақбөпеева К. Балғындарға нұр сыйлаған «Нұрбесік»: №198 мектеп жанынан ашылған «Нұрбесік» балабақшасы туралы //Сыр бойы. – 2013. – 27 шілде (№109/110). – 16 б. Байғараева Ж. Облыс білім ошақтарының тарихы: Мектептер //Сыр бойы. – 2001. – 7 тамыз Мектеп оқушыларына стипендия беріледі: Қызылордадағы №198 мектептегі жаңашылдық //Ленин жолы. – 1989. – 5 сентябрь Мырзахметов Қ. Подольский М.: Ұстаз болып жүру үшін ұстаз болып туу керек: Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі М.Подольскиймен əңгіме / Əңг. Қ.Мырзахметов //Сыр бойы. – 2008. – 25 қазан. – 3 б. Подольский М. Мемлекеттік тілді үйрету – мемлекеттік іс: №198 мектеп директоры М.Подольскиймен əңгіме / Əңг. Р.Ахметова //Ақмешіт апталығы. – 1994. №25. – 30 қыркүйек Подольский М. Қиындықтан шығу үшін миллионер болдық / Мектеп басшысымен сұхбат / Сұхб. С.Мыңжасарова //Ақмешіт ақшамы. – 2011. – 15 сəуір. – 8-9 б. 54
Айы мен күні белгісіз 2016 жылы аталынатын даталар Жанқожа батыр бастаған Сыр бойы қазақтарының көтерілісіне 160 жыл (1856) 1856-1857 жылдардағы Кіші жүздің əлім руынан шыққан Жанқожа Нұрмұхамедұлының басқарған Ресей отаршылдығына қарсы ірі көтерілістерінің бірі. Сыр бойы қазақтарына Хиуа хандығының салық жинап өктемдік орнатуға тырысуы жəне бекіністер салуға Арал өңірінің қазақтарын зорлап қатыстыруы жергілікті халықтың ашуызасын келтірді.Ж.Нұрмұхамедұлының бастауымен төменгі Сыр қазақтары 1843 жылы қоқандықтардың Қуаңдария бекінісін талқандады. Орыс тобының Сырдарияға, оның Аралға құяр сағасына келуі қазақтардың Хиуа ханы үстемдігіне қарсы күресіне дем берді. Жақсы қаруланған күшке арқа сүйеген Жанқожа батыр өз топтарымен Сырдың төменгі ағысын қоқандардан тазартты. 1853 жылы орыс əскерлерінің Ақмешітті алуына байланысты Сырдария əскери шебі пайда болды. Райымнан (Қазалы) Ақмешітке дейінгі аймақ патша əскерлерінің бақылауына көшті. Бұл жерлерде патша үкіметі отаршылық тəртіп орнатып, тұрғылықты халықтан алым-салық жинады. Ал жаңа бекіністерді салуға қазақтарды зорлықпен тарту 1856-1857 жылдары Сыр бойы қазақтарының көтеріліске шығуына себеп болды. Орынбор генерал-губернаторы В.А.Перовский Жанқожа батырға Шекті руын басқартпауға тырысты. Күресті бастаған Жанқожа батыр Жаңақаланы көтеріліс тірегіне айналдырды. 1857 жылы 9-қаңтарда В.А.Перовскийдің бұйрығы бойынша көтерілісті басуға шыққан Фитинговтың əскерімен Арықбалық деген жерде шайқас болады. Өздерінен əлдеқайда басым күшпен соғысқан Жанқожа батыр сарбаздары жеңіліске ұшырады. Жазалаушылар ауылдарды тонап, бейбіт елдің берекесін қашырды. Көтеріліс жеңілгеннен кейін қазақ сұлтандары, старшындары патша үкіметінің отаршылық билігін амалсыздан мойындап, оның сойылын соға бастайды. Əдебиеттер: Арал өңірі қазақтарының ХІХ ғасырдағы Хиуа хандығы мен Ресейге қарсы ұлтазаттық күресі //Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін. 5 томдық. – Алматы: Атамұра, 2010.-3 том.-381-364 б. Бодандыққа қарсы бұлқыныс // Қазалы / Кəрібозұлы Б., Сəдуақасұлы Ж.,Мыңжасов Н., Тайман С. – Астана: Фолиант, 2013. - 103-108 б.- ( Менің Отаным – Қазақстан) 1856 – 1857 жылдардағы ұлт-азаттық көтерілісі //Сəрсенов Қ. Қазалым – қарашаңырағым / Сəрсенов Қ. / Пікір жазғандар Б.Кəрібозұлы, М.Кереев. – Қызылорда: Тұмар, 2009. – 156-157 б. Досмамбетов Б. Жанқожа Нұрмұхаммедұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісі //Досмамбетов Б., Кереев М. Қызылорда: Қызылорда қаласының 180 жылдығына – Қызылорда: Нұр-Сəулет, 1999. – 23-24 б.: Суретті Елемесов Т. Жанқожа. Аралдағы ақырғы айқас. – Алматы, 2007. – 282 б. Жанқожа бастаған көтеріліс //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 223 б. Жанқожа Нұрмұхамедұлы //Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2006. – 252-253б. Жанқожа Нұрмұхаммедұлы: Зерттеулер мен мақалалар / Құраст. М.Қаназ.- Алматы, 2014. – 572 б. Қазалы өңіріндегі ұлт – азаттық көтерілістері //Оспанов Ə. Наркескен: Тарихикөркем трилогия. – Алматы, 2014. – 342 б. Қожақұлы Ө. Қазақ-қоқан қарым-қатынастары: (ХҮІІІ-ХІХ ғ.ғ.) Қожақұлы Ө.Қызылорда: Тұмар, 2006. – 320 б. Сыр бойы қазақтарының көтерілісі //Қазақстан тарихы: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2006. – 669-670б. 55
Сыр бойы қазақтарының көтерілісі //Қазақ ру – тайпаларының тарихы: Қаракесек (Əлім. Кете. Шөмекей). 13 том. 2-ші кітап / Жоба авторы Ғабжалилов Х.М. – Алматы, 2010. – 546 б. Сыр өңірі қазақтарының Жанқожа батыр бастаған көтерілісі //Сыр өңірі тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін. – Алматы: Атамұра, 1998. - 96-102 б. Сырдария қазақтарының көтерілісі //Оқушы анықтамасы: 5-11 сыныптар. – Алматы, 2003. – 1- кітап. - 126 б. Тоқмырзин Қ. Керзаман: Тарихи роман. – Алматы: Қайнар, 2007. – 304б. *** Əкім Ж. Батыр баба ерлігі баяндалады //Халық. – 2014. – 16 қазан (№41). – 7 б. Ержігітұлы Ə. Ереуіл атпен ел қорғаған //Сыр бойы. – 2014. – 7 маусым (№80/81). – 10 б. Құлжанов Б. Ж.Нұрмұхаммедов бастаған Сырдария қазақтарының көтерілісі: Аралас сабақ //Қазақстан тарихы: əдістемелік журнал. – 2011. - №5. – 52-58 б. Нукарбан Б. Азаттық үшін күрескен: Жанқожа бастаған көтеріліс //Қазалы. – 2013.11 қыркүйек. – 3 б. Нұрмұхамедұлы Жанқожа бастаған көтеріліс //Ел тілегі. – 2014. – 23 шілде (№30). – 5 б. Оспан Ə. Ұлт-азаттық көтерілісінің қаһарман қолбасшысы //Толқын. – 2014. – 26 шілде (№55). – 2 б.; Сыр бойы. – 2014. – 4 қазан (№146/147). – 9 б. Оспанов Ə. Ел азаттығын көксеген //Жаңақорған тынысы. – 2014. – 27 тамыз (№66). – 3 б. Сəулебекова Р. Ұлт-азаттық көтерілісі басшылары жəне Алаш қозғалысының жетекшілері: Қолданбалы курс / Сəулебекова Р. //Қазақстан тарихы: əдістемелік журнал. – 2011. - №9. – 75-87 б.; 2012. - №6. – 84-86 б. Сұлтанқызы С. Азаттық жолындағы күресте ерекшеленді //Тіршілік тынысы. – 2014. – 15 қазан (№79). – 3 б. Тарихи деректер. Оқиғалар //Қазалы. – 2014. – 14 қазан (№79/80). – 3,5б. Тебегенов Т. Тəуелсіздік күрескері //Сыр бойы. – 2014. – 13 қыркүйек (№134/135). – 7 б. Шəлекенов У., Шəлекенов М. ХІХ ғаасрдың бірінші жартысындағы қазақтардың азаттық күресі: Жанқожа батыр бастаған //Қазақстан мектебі. – 1993. - №2. – 29-37 б. Якунин А., Шахматов В. ХІХ ғасырдың 50–ші жылдарындағы Қазақстандағы көтерілістер / Ауд. Ш.Айтуғанов //Қазалы. – 2014. – 27 тамыз (№65). – 1-2 б.
Ақын-жырау Құлан Алдабергенұлының туғанына 155 жыл (1861-1934) Ақын Құлан Алдабергенұлы 1861 жылы Жаңақорған ауданының Қосүйеңке ауылында дүниеге келген. Бала кезінен батырлық қисса – дастандарды жатқа айтып, ақындығымен ерте танылған. Өлең шығарып, ауыл адамдарының оғаш мінез – құлықтарын мінеп, сүйіспеншілік, достық, ынтымақ тақырыптарына қалам тарта бастайды, өз замандастарымен айтысып, бақ сынайды. Құланның Шегір, Перне қыздармен айтыстары сақталған. Ақын бертін келе ел ішіндегі əлеуметтік теңсіздік тақырыбына шығарған өткір өлеңдерімен танылған. Оның «Достық», «Əйелдер бар əртүрлі», «Бұл дүниеде не ғаріп?», «Аузымда өлең деген алмасым бар», «Адам боп дүниеге жаралған соң» т. б. толғау жырларынан өмір мен адамгершіліктің мəні туралы философиялық ойтүйіндері айқын аңғарылады. Ақынның үш мың жолдан астам жыр шумақтары Қазақстан ҰҒА-ның М.Əуезов атындағы əдебиет жəне өнер институты қолжазба қорында сақтаулы. Құлан ақын 1931 жылы өзінің туған ауылында дүниеден өтті. 56
Əдебиеттер: Алдабергенұлы Қ. Алмастай сөзім өткір: Өлеңдері, арнаулары мен айтыстары, ол туралы зерттеу мақалалар / Алдаберенұлы Қ. ; Құраст. С.Қарабай. – Алматы: Арда, 2011. – 128 б. Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын жыраулары: Əдеби зерттеулер / Еңсегенов Т. – Алматы: Білім, 2000. – 243 б. Құлан Алдабергенұлы // Сыр сүлейлері: ХІХ ғасырда өмір сүрген сырбойылық ақын – жыраулардың ілгеріде жарияланбаған шығармалары / Редакторы Қ.Маханбет. – Қызылорда, 2003. – 173-176 б. – (Мəдени мұра) Құлан Алдабергенұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 329 б. Құлан Алдабергенұлы //Иманжүсіп Құтпанұлы, Шашубай Қошқарбайұлы т. б. шығармалары. – Алматы, 2014. - 234 – 255 б.- (Ақындар аманаты) Сахи Ф. Аузымда өлең деген алмасым бар: Құлан ақын туралы зерттеулер, эссе, өлең, терме, арнаулар / Сахи Ф., Көпеш М.; Жауапты ред.: Əлжанов Т. – «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында жарық көрді. – Қызылорда, Тұмар, 2011. – 128 б. Сахи Ф.П. Қосүйеңкінің қос бəйтерегі / Сахиев Ф.П. – Қызылорда, Тұмар, 2003. – 110 б. Құлан мен Перненің айтысы //Сыр бойы ақындарының айтысы. ХІХ – ХХ ғасырлар жырлайды: Жыр жинақ / Əбдібаев Шайтұрсын. – Қызылорда, Полиграфия, 2009. – 49 б. - (Мəдени мұра) Құлан Алдабергенұлы //Жеті ғасыр жырлайды: екі томдық – Алматы: Жазушы, 2004.- 2-том.- 260-262б. Құлан Алдабергенұлы //Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын – жыраулары: Əдеби зерттеу. – Алматы: Білім, 2000. – 76-83 б. *** Əлмашев Ж. Құлан ақын: Құлан Алдабергенұлы //Ленин жолы.-1990.-13 қыркүйек Əлмəшев Ж. Құлан ақын //Ленин жолы. – 1990. – 13 қыркүйек Əлмашұлы Ж. Құлан Алдабергенұлы //Əлмашұлы Ж. Қызыр қонған Түркістан. – Алматы: Санат, 1998. – 110-123 б. Əлмашұлы Ж. «Басыңды көтер бермен, Ер Нарынбай...» Құлан ақынның Нарынбай шешенге көңіл айтуы хақында //Сыр бойы. – 1992. – 3 қаңтар Əуелбек Ə. Құлан ақын қайта тірілді: Ақын Құлан Алдабергенұлының «Асылмын əлі күнге танылмаған» атты кітабы жайлы //Алматы ақшамы. – 2011. – 8 желтоқсан. – 19б. Елтай н. Өресі өлшеусіз биік тұлға: Құлан ақын туралы //Сыр бойы. – 2011. – 29 қараша. – 1, - 3 б. Ертас Қ. Қайта оралған Құлан ақын: Қ.Алдабергенұлы – 130 //Жаңақорған тынысы. – 1991. – 1 тамыз Ертасов Қ. Жыры – оқ, тілі – шоқ Құлан ақын халқының қошаметіне бөленді: Құлан Алдабергенұлы – 150 // Жаңақорған тынысы. – 2011. – 30 қараша. – 1, 2 б.; Айқын. – 2011. – 9 желтоқсан. – 5 б. Ертасов Қ. Құлан Алдабергенұлының туғанына 150 жыл //Жаңақорған тынысы. – 2011. – 19 қараша. – 1 б . Жүсіпов Б. Жасындай жанып өткен ақын..: Құлан Алдабергенұлы – 150 // Сыр бойы. – 2011. – 26 қараша. – 11,12 б. Көкенов М. Адам боп дүниеге жаралған соң: Ақын Құлан Алдабергеновтің мұраларынан өлең //Коммунизм жолы.-1975.- 2 сентябрь Құлан ақынның мұраларынан / Жинаған Е.Қоңқабаев //Коммунизм жолы. – 1990. – 4 тамыз Құлан ақынның Перне қызбен айтысы / Ел аузынан жинаған Манап Көкенов //Коммунизм жолы. – 1974. – 26 февраль Сүйіншəлиев Х. Ақын Құлан Алдабергенұлы //Жалын. – 1979. - №6. – 152-154 б. 57
Сариев Ш. Құландай жүйрік – Құлан ақын: Қ.Алдабергенұлының 150 жылдығы қарсаңында // Жаңақорған тынысы. – 2011. – 13 шілде. – 3 б. Сахиев Ф. Құлан – ақын: Алдабергенұлы Құлан туралы //Сырдария. – 2011. - №2. – 99 – 112 б. Ақын, əнші Кете Жүсіп Ешниязұлының туғанына 145 жыл (1871-1927) Кете Жүсіп Ешниязұлы 1871 жылы Қармақшы ауданындағы қазіргі «Қуаңдария» ауылы төңірегінде туып, осы қасиетті мекенде 1927 жылы көз жұмады. Əкесі Ешнияз сал Жөнелдікұлы белгілі айтыс ақыны, əнші болған. А.Затаевич «Қазақтың 1000 əні» атты жинағында (Орынбор, 1925) Ешнияздың алты əнін жариялаған. Əке өнегесін жалғастырған Кете Жүсіп он төрт жасынан жыр айтып, əн салған. Өлеңді жазып та, суырып салып та шығарған. Шəкей сал, Ырысты қыз, Қалыш келіншек, Қаңлы Жүсіп, Құлназар т.б. сыр бойының ақындарымен айтысты. 1911 жылы «Шаһзада», 1915 жылы «Сұрмерген» дастандарын шығарған. Кете Жүсіп Кеңестік кезеңде де көптеген шығармаларымен бірге 1923 жылы «Барымта», 1925 жылы «Өткен заман» атты поэмалар жазды. Оның өлеңдері «Бүркіттің сыны», «Əлеумет келді жиналып», «Өсиет», «Білімді туған артық перизатым» шымыр ұйқастарымен, тақырып ауқымдылығымен, тəрбиелік мəнімен құнды. Əдебиеттер: Ахметов Р. Жүсіп Ешниязұлы: Кете Жүсіп //ХІХ ғасырдағы қазақ ақындары. Алматы: Ғылым, 1988. – 299-305 беттерде. Базар жырау. Шығармалары: Өлең-толғаулар, жыр-дастандар / Базар жырау; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2008. – 384 б. – (Сырдария кітапханасы) Еңсегенұлы Т. Жеті атасынан жырау: Кете Жүсіп туралы //Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын – жыраулары: Əдеби зерттеу. – Алматы: Білім, 2000. -84 – 100 б. Ешниязұлы Жүсіп //Дала дарындары: Сыр сүлейлері дəстүріндегі Қармақшы өңірі ақын-жыраулардың шығармалары / Құраст. О.Ібірашұлы. – Алматы, 2008. – 15-17 б. Ешниязұлы Жүсіп: Қысқаша өмірбаяны //Ақын-жыраулар. – Алматы: Ғылым, 1979. – 58 – 59 б. Ешниязұлы Кете Жүсіп. Шығармалары: Өлең – толғаулар, дастандар мен айтыстар, термелер мен хикаялар / Ешниязұлы кете Жүсіп, Қадірбергенұлы Қаңлы Жүсіп, Таубайұлы Жүсіп; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2009. – 376 б. – (Сырдария кітапханасы) Жеті ғасыр жырлайды: Екі томдық. 2-том. ХІҮ ғасырдан ХХ ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы. – Алматы: Жазушы, 2008. Кете Жүсіп Ешниязов (1871 - 1927) // Иманжүсіп Құтпанұлы, Шашубай Қошқарбайұлы т. б. шығармалары. – Алматы, 2014.- 218 – 233 б. – (Ақындар аманаты) Кете Жүсіп Ешниязұлы // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 264 б. Кете Жүсіп Ешниязұлы //Жүсіпов Б. Сүлейлер: Монография. – Алматы, 2010. – 96102 б. Кете Жүсіп Ешниязұлы //Сыр сүлейлері: ХІХ ғасырда өмір сүрген сырбойылық ақын – жыраулардың ілгеріде жарияланбаған шығармалары / Редакторы Қ.Маханбет. – Қызылорда, 2003. – 204 - 226 б. – (Мəдени мұра) Кете Жүсіп пен Қалыш //Айтыс / Құраст. Ш.Ахметов т. б. – Алматы, 1966. – 3 том. - 25-29 б. 58
Кете Жүсіп пен Қалыш //Қазақ өнерінің антологиясы. 25 томдық. 3. Айтыс (Кеңестік кезеңдегі айтыс) / Құраст. М.Жолдасбеков, С.Негимов.- Əдебиеттің əлеуметтік маңызды түрлерін басып шығару бағдарламасы. – Астана: Күлтегін, 2014. – 400 б. Кете Жүсіп. Өлең – толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Алматы: Арыс, 2003. – 236 б. Кете Жүсіптің айтыстары //Айтыс / Құраст. Ш.Ахметов, Б.Ысқақов, К.Сейдеханов. – Алматы: Жазушы, 1966. – 2 том. - 213-231 б. Ізтілеуұлы Т. Шығармалары. 3-том. Айтыстар, аралық сөздер, мысалдар, хикаядастандар / Құраст. М.Байділдаев, А.Алматов. – Алматы: Жазушы, 2007. – *** Еңсегенов Т. Жеті атасынан жырау: Кете Жүсіптің ата тегі туралы //Ленин жолы. – 1991. – 30 наурыз Еңсегенов Т. Сыр сүлейлері: Ешнияз сал, Кете Жүсіп, Мұзарап ақын //Парасат. – 1994. - №7. – 8 – 9 б. Есжанов Т. Жеті атасынан жыр қонған / Есжанов Т. //Ел тілегі. – 2014. – 9 сəуір (№15). – 4 б. Есжанов Т. Кете Жүсіп; Жыр көшін тартқан Көшеней: Сыр сүлейін сұрасаң //Ақмешіт апталығы. – 2009. – 9 шілде. – 3 б. Ешниязұлы К.Ж. Жолына жұмылайық жұрт болудың: «Сырдария кітапханасы» сыр шертеді» айдарының кезекті қонағы - кете Жүсіп Ешниязұлы шығармашылығы //Ақмешіт апталығы. – 2011. – 20 қаңтар Мəмбетов Қ. Жүсіп Ешниязұлы – айтыскер ақын //Қазақ тілі мен əдебиеті. - №12. – 41-44 б. Мəмбетов Қ. Жүсіп Ешниязұлының «Шаһизада» дастаны //Ұлт тағылымы. – 2004. - №1. – 147-149 б. Мəмбетов Қ. Жыр жүйрігі – Жүсіп ақын: Сыр сүлейі кете Жүсіп Ешниязұлы туралы //Қазақстан ЗАМАН. – 2003. – 30 мамыр (№22). – 14 б.
Сыр бойынан шыққан алғашқы дəрігерлердің бірі Əли Көтібаровтың туғанына 145 жыл (1871-1926) Ел арасында «Дəрігер Əли» (Доктор Али, лөктір Əли) атанған Əли Көтібарұлы ол исі қазаққа белгілі Көтібар Итаяқұлының баласы. Қоқан хандығы бектерінің Сыр бойы халқына көрсеткен қорлығы мен зорлығына қарсы тұра білген белгілі мұраб, сынықшы, сыншы дəулетімен де, іс-əрекетімен де аңызға айналған, патша үкіметінің жүзбасы офицері шеніне ие болған Көтібар Итаяқұлының тоғыз ұлының екіншісі Əли Перовск уезі, Патша болысы, №7 ауылында 1871 жылы өмірге келеді. 1893 жылы Ташкент гимназиясын, 1898 жылы Санкт-Петербург əскери-медицина академиясын бітірген ол қазақ ұлтынан шыққан алғашқы дəрігерлердің бірі болды. Патша əскерінде дəрігер болып қызмет еткен Əли Көтібарұлы 1918-1919 жылдары тарихтан белгілі Черкасск қорғанысындағы əскери лазаретті басқарады, Жетісуды ақтардан тазартушы жауынгерлер сапында болып, 1922 жылы елге оралады. 1922-1923 жылдары Ақмешіт өлкелік денсаулық сақтау бөлімінің меңгерушісі, 1924 жылы қалалық аурухананың бас дəрігері қызметтерін атқарған. Дəрігер Əли 1926 жылы Қызылордада қайтыс болады. Денесі Сырдария ауданы, Шіркейлі ауылында бабалары жатқан «Көтібар мұнарасына» жерленген. Қызылорда қаласының орталық көшелерінің біріне дəрігер Əлидің есімі берілген. Əдебиеттер: Əли //Болатбеков Өлмесхан. Жусанды даланың жұпар исі / Болатбеков Ө. – Алматы, 2009. - 56-59 б. 59
Дəрігер Əли (Көтібаров) //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері / С. Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 48 б., суретті – (қазақша, орысша, ағылшынша) Дəрігер Əли // Сырдария / Б.Кəрібозұлы, А.Əбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев. – Астана: Фолиант, 2011. – 170-171 б., суретімен Көтібаров Əли //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 270 б. *** Аяшұлы Д. Сыр бойындағы Көтібар баба кім еді?..: Көтібар Итаяқұлы жəне оның балалары Есет батыр мен дəрігер Əли туралы «Сыр жауһарлары» сериясында баяндалады //Сыр бойы. – 2007. – 14 сəуір Боқанов С. Сырдың сырбаз перзенттері еді: М.Шоқай, С.Лапин, Ə.Көтібаровтар туралы //Сыр бойы. – 2010. – 1994. – 21 қыркүйек Дайрабай Т. 1898 жылы дəрігер болған Əли: Алғашқы əскери қазақ дəрігері Əли Көтібаров туралы //Денсаулық. – 2003. - №2. – 9б. Жүсіпов Е. Аңызға айналған əулет: Сыр өңірін Қоқан басқыншыларынан азат етуші жүзбасы Көтібар Итаяқұлы мен қазақтан шыққан дəрігерлердің бірі Əли Көтібаров туралы соны деректер //Сырдария. – 1990. – 25 қазан Жүсіпов Е. Сырдан шыққан алғашқы дəрігер //Ленин жолы. – 1985. – 10 июль. – 4 б. Жүсіпов Е. Тағдыр шіркін: Сыр өңірін Қоқан басқыншылығынан азат етуші жүзбасы Көтібар Итаяқұлы жəне алғашқы қазақ дəрігерінің бірі Əли Көтібаров туралы деректер //Денсаулық. – 1990. - №3. – 24-25 б. Мырзахметұлы Қ. Əли Көтібаров есімі неге елеусіз?: Санкт-Петербург университетінің түлегі, дəрігер Əли есімімен көше атау керектігі туралы //Сыр бойы. – 1997. – 7 наурыз Оразбайұлы О. Көтібар Итаяқов мұнарасы жайлы: Атақты дəрігер Əли Көтібаров //Ақмешіт апталығы. – 2000. – 29 қыркүйек
Кеңес Одағының Батыры Тəйімбет Көмекбаевтың туғанына 120 жыл (1896-1987) 1903 жылы Қармақшы ауданындағы №10 ауылда туған. Ауылдағы мектепті бітіріп, қоймада көмірші болып жұмыс істеген. 1942 жылы Қызыл Армияның қатарына алынып, барлаушылар бөлімінің командирі болды. 1945 жылдың 6 қаңтарында Т.Көмекбаев алғашқылардың бірі болып, Одер өзенінен өтіп, оның батыс жағалауындағы Энхиринд елді мекені маңындағы плацдармды ұстап тұрды. Осы жылдың 8 ақпанында Ванзен қаласы үшін болған ұрыста Т.Көмекбаев жаудың жеті рет жасаған шабуылына тойтарыс берді. Ұрыста көрсеткен қаһармандығы мен ерлігі үшін Тəйімбет Көмекбаевқа КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1945 жылғы 10 көкектегі Жарлығымен Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Т.Көмекбаев I Украин майданы өкілдерінің құрамында Москвадағы Қызыл алаңда болған Жеңіс парадына қатысты. Соғыстан кейін ауыл шаруашылығында еңбек етті. 1987 жылы 13 ақпанда қайтыс болды. Қазір Батырдың туған ауылы оның есімімен аталады. 60
Əдебиеттер: Көмекбаев Тəйімбет //Ерлікті сүйген ел нұрлы. – Алматы: Аrna-b, 2010. – 46 б. Көмекбаев Тəйімбет //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 81 б. Көмекбаев Тайімбет //Қазақ Совет энциклопедиясы. т.6. - Алматы, 1976. —26 бетте. Көмекбаев Тəйімбет //Қазақстандық Кеңес Одағының Батырлары: Энциклопедиялық жинақ. – Алматы: Өнер,2010. – 126-127 б. Көмекбаев Тайімбет //Қалиев Ы., Айдосов А. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы ерлік пен елдігіміздің мерекесі. – Қызылорда: Тұмар, 2005. – 52-53 б. Көмекбаев Тайімбет //Совет Одағының Қазақстандық Батырлары -Алматы, 1969.- 1 том. - 439-440 б. Көмекбаев Тəйімбет //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 268-269 б. Көпішев Қ. Тəйімбет Көмекбаев. — Алматы: Жазушы, 1967. - 28 б. Айдаров Ə. Батырлардың ерлік ісі //Ленин жолы. - 1965. - 7 мамыр Батыр атындағы халықаралық сайыс: Қармақшы ауданында самбодан Кеңес Одағының Батыры Т.Көмекбаев атындағы ХХ халықаралық мемориал болды // Сыр бойы.- 2015. - 9 мамыр (№66/67). - 2 б. Батырға арналған дода: Қызылорда облысында Кеңес Одағының Батыры Т.Көмекбаевты еске алуға арналған самбодан халықаралық турнир өтті // Сақшы.- 2013. 14 мамыр (№35). - 7 б. Дəрмағанбетов Ш. Батыр барлаушы //Ленин жолы.—1965. - 17 сəуір Дəрмағанбетов Ш. «Рахмет саған қазақ баласы!" //Соц. Қазақстан. - 1960. - 13 ақпан Дəрмағанбетұлы Ш. Тəйімбет тағдыры //Сыр бойы. – 2000. – 30 наурыз Дəуренбеков, Н. Батырдың құрметіне...: Қызылорда обл. Қармақшы ауд. Жосалы кентінде самбо күресінен Кеңес Одағының Батыры Тəйімбет Көмекбаев атындағы халықаралық турнир өтті / Н. Дəуренбеков // Sport.- 2012. - 15 мамыр (№19). - 7 б. Жанəділов, Н. Бап та, бақ та шапты: Кеңес Одағының батыры Т.Көмекбаев атындағы самбодан турнир өтті / Н. Жанəділов // Қармақшы таңы.- 2014. - 7 мамыр (№ 34). - 1 б. Жанəділов, Н. Тау тұлғалы Тəйімбет / Н. Жанəділов // Қармақшы таңы.- 2015. - 28 ақпан (№ 16). - 1 - 2 б. Жүсіпов С. Өмір жолы өнеге //Ленин жолы. - 1971. - 8 мамыр Ибраева Н. Киелі топырақта туған қаһарман: Кеңес Одағының батыры Тəйімбет Көмекбаев жайлы / Н.Ибраева //Сыр бойы. – 2011. – 6 мамыр – 3б. Кəрібаев, Қ. Батырға арнау: Өлең / Қ. Кəрібаев // Сыр дидары.- 2015. - 9 мамыр (№ 14). - 7 б. Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарына Кеңес Одағы батырларының мен Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің есімдерін беру жəне оларды қайта атау туралы (Қызылорда облысы бойынша "Қармақшы аудандық білім бөлімінің №250 мектеп-лицейі" мекемесіне Тəйімбет Көмекбаевтың есімі берілді.): ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 27 сəуірдегі №360 қаулысы // ҚР Президенті мен Қазақстан Республикасы үкіметінің актілер жинағы.2015. - №28/28. - 142-145 б. Қоспаев, С. Ерлігі аңызға айналған тұлға / С. Қоспаев // Сыр дидары.- 2014. - 25 сəуір (№ 8). - 1, 4 б. Нəметшаұлы Қ., Үсенұлы А. Жаудың құтын қашырған: Кеңес Одағының батыры Т.Көмекбаевтың туғанына 100 жыл //Сыр бойы. - 1996. - 7 мамыр Панов, Ө. Батыр аға: Өлең / Ө. Панов // Қармақшы таңы.- 2012. - 26 сəуір. - 2 б. Піржанов С. Облыстық турнир не көрсетті: Кеңес Одағының батыры Т.Көмекбаев атындағы жүлде үшін бокстан облыстық турнир өтті //Коммунизм шамшырағы. – 1987. – 17 декабрь Пірманов С. Ескерткіш орнатылды: (Қармақшы ауданының орталығында) //Ленин жолы. - 1987. - 23 желтоқсан. 61
Сəденов Ж. Батырлығына сай айбарлы еді ағамыз: Кеңес Одағының батыры Т.Көмекбаевтың туғанына 110 жыл //Қармақшы таңы. – 2006. – 29 сəуір Сыр елінің қаһарман ұлдары: Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған 21 қызылордалық жайлы // Сыр бойы.- 2014. - 7 мамыр (№ 64/65). - 4б. Сыр елінің қаһарман ұлдары // Сыр бойы.- 2015. - 9 мамыр (№ 66/67). - 6б. Тəйімбет Көмекбаевтың турнирі: Қармақшы ауд. самбодан халықаралық турнир өтті //Айқын. – 2010. – 1 мамыр – 7 б.
Социалистік Еңбек Ері Мұрат Шалабаевтың туғанына 120 жыл 120 жыл(1896 - 1949) Мұрат Шалабаев 1896 жылы Қызылорда облысы, Арал ауданында туған. 1939 жылдан 1957 жылға дейін Амангелді атындағы колхозда шопан, аға шопан, қой фермасының меңгерушісі, ал 1957 жылдан кейін «Приаральск» совхозында шопан болды. Қарапайым еңбеккер малға жем-шөп дайындауды, суаттарды реттеуді, қора-қопсыны дер кезінде жөндеуді бір сəт естен шығармады. 1948 жылы ол отарындағы 407 қазақы тұқымды саулықтан 530 қозы алып, айрықша зор табысқа жетті. Сол жылы алынған қозыларды əр жүз саулыққа шаққанда 130-дан айналдырды. Отардағы əр қозы енесінен ажыратылғанда 42 килограмнан салмақ тартты. Бұл – үлкен жетістік еді. СССР Жоғары Советі Президумының 1949 жылғы 31 қазандағы Жарлығымен М.Шалабаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Əдебиеттер: Шалабаев Мұрат // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 707-708 б. Шалабаев Мұрат // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 514 б. Қызылорда облысы ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлыларына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы: Дəрібаев Көшербай, Жанəлиев Сейтмағамбет, Сманов Құдайберген, Шалабаев Мұрат //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб.
Социалистік Еңбек Ері Байдүсен Оразовтың туғанына 105 жыл (1911-1986) Байдүйсен Оразов 1911 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданында дүниеге келген. Еңбек жəне соғыс ардагері. Еңбек жолын ауыл шаруашылығын ұйымдастыру кезінде бастаған. 1929 жылы «Еңбекші» колхозына кірді. 1938 жылы Оразов Керделі ауылдық кеңесі атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. Отан соғысы басталғанда Байдүйсен майданға аттанды. 1944 жылы ауыр жараланғаннан кейін демобилизацияланып туған ауылына оралды. Жерлестері оны колхоз председателі етіп сайлады. 1963 жылы ұжымшар, кейіннен ауылдық Кеңес атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарды. 1963 жылы атақты күріш өсіруші, Социалистік 62
Еңбек Ері Ы.Жақаевтың шақыруына үн қосып, Шиелі ауданындағы «Коммунизм» ұжымшарында күріш өсіретін звено жетекшісі болуға тілек білдірді. Ол өз жұмысын агротехниканы, алдыңғы қатарлы күріш өсірушілердің тəжірибесін үйренуден бастады. 1964 жылы көлемі 25 гектар күріш плантациясының əр гектарынан 45 центнерден өнім жинады. 1965 жылы судың жеткіліксіз болғанына қарамастан Оразов 23 гектар егістіктің əр гектарынан 41 центнерден дəн бастырды. Байдүйсен Оразовтың көрсеткіштері 1966 жылы бұдан да жоғары болды — звено 25 гектар егістіктен 64 центнерден күріш жинады. Соңғы үш жылда Байдүйсен Оразовтың звеносы орта есеппен əр гектардан 50 центнерден күріш өсірді. Байдүйсен басқаратын алдыңғы қатарлы коллектив плантацияны баптауға, жер бетінде қолданылатын машиналарды пайдалану ісін тыңайтқыштар енгізу мен арамшөпке қарсы күрес жүргізуде самолетті қолданумен шебер ұштастырды. Техниканы осылайша пайдалану күріш дəнінің арзанға түсуін қамтамасыз етті. 1964 жылы бір центнер күріштің өзіндік құны орта есеппен звено бойынша 8 сом 40 тиыннан айналды. 1966 жылы звено күріштің өзіндік құнын арзандатуда шаруашылық бойынша рекорд жасады — бір центнер күріш 5 сом 14 тиынға түсті. Осының нəтижесінде Оразов пен оның еңбектес жолдастары баптаған күріш плантациясының əрбір гектары колхозға 24 сом 86 тиыннан таза пайда келтірді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1967 жылғы 19 сəуірдегі Жарлығымен звено жетекшісі, жаңашыл Байдүйсен Оразовқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Əдебиеттер: Оразов Байдүйсен // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 671-672 б. Оразов Байдүйсен // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы,2005.- 410 б. 1966 жылы астық өндіруді жəне дайындауды молайтуда ерекше үздік шыққан Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы:Қызылорда обл. бойынша: Əлімаев К – Қазалы ауд.,»Бозкөл» совхозы; Елеусінов Т. – Жалағаш ауд. «Коммунизм» совхозы; Оразов Б. – Шиелі ауд. «Коммунизм» колхозы // Социалистік Қазақстан.- 1967. – 21 апрель Жайлыбаев З. Еңбек ерінің қимылы: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / З.Жайлыбаев // Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1970. - №3. – 52-53 б. Қайырбеков Ш. Еңбек даңқы: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / Ш.Қайырбеков // Ленин жолы.- 1970. – 30 май Нұрекеев А. Тынысы кең диқан Алтын жұлдызды ардагер: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / А.Нүрекеев // Ленин жолы.- 1972. – 27 октябрь
Социалистік Еңбек Ері Нартай Көкиевтің туғанына 115 жыл (1901-1972) Көкиев Нартай 1901 жылы қазіргі Шиелі ауданында дүниеге келген. Еңбек жəне соғыс ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1966). Еңбек жолын «Үлгілі» (қазіргі Н.Бекежанов а.) ауылында бастады. Соғыстан оралғаннан кейін шопан болып жұмыс істеді. Ол ел игілігіне мол үлес қосып, мал шаруашылығын өркендету мен оның өнімдерін арттыруға белсене атсалысады. Көкиев Нартай 1957 жылы Қазақ КСР-нің мал шаруашылығының еңбек сіңірген шебері атағын алады. Халық шаруашылығы Жетістіктерінің көрмесіне екі рет шақырылып, 63
көрме Бас комитетінің үлкен күміс медалімен, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Ауыл шаруашылығы социалистік жарысының озаты» белгісімен,1958 ж. Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. 1966 ж. əр 100 саулықтан 207-ден қозы өсірді. 1966 жылы Н.Көкиевке мал шаруашылығы саласында тамаша табыстарға ие болғандығы үшін Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Көкиев есімі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттырып, мал шаруашылығы өнімдерінің молшылығын жасаудағы аса көрнекті табыстары үшін 1963 ж. ҚазКСР-нің «Алтын құрмет» кітабына жазылды. Бірнеше рет облыстық, аудандық партия комитеттерінің құрамына, жергілікті Советтердің депутаттығына сайланды. 1972 жылы 18 қарашада қайтыс болды. Əдебиеттер: Көкиев Нартай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы, 1970.- Т.2. – 647–648 б. Көкиев Нартай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 267 б. Көкиев Н. Қаракөл қойының кереметі // Социалистік Қазақстан.- 1966. – 29 ноябрь Көкиев Нартай: Қазанама (1901-1972) // Ленин жолы.- 1972. – 21 ноябрь Шаңғытбаев Қ. Шопандар тойында: Соц. Еңбек Ері Н.Көкиевке / Қ.Шаңғытбаев //Ленин жолы.- 1968. – 6 апрель
Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың туғанына 90 жыл (1926 -2006) Халықов Ахмет 1926 жылы Сырдария ауданы Жеріктал қонысында туылған. Еңбек ардагері. Еңбекке 15 жасынан араласқан. 1941 – 59 жылдары қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысы «Көксу» кеңшарында шопан болып жұмыс істеген. 1959 жылы Қызылорда облысы Сырдария ауданы «Комсомол» кеңшарына көшіп келді. 1962 жылдан «Қараөзек» кеңшарында қой шаруашылығы бригадасының бригадирі. 1965 жылы əр 100 саулықтан 185-тен қозы, əр қойдан 3,1 кг жүн, қаракөл елтірісінің 82%-ын бірінші сортпен өткізді. Осындай көрсеткіштерін ескеріп СССР Жоғары Советі Президумының 1966 жылғы Жарлығымен Ахмет Халықовқа Социалисттік Еңбек Ері атағы берілді. «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған. Əдебиеттер: Ахмет Халықов: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мəлімет, суреті бар //Сырдария / Құраст. Б.Кəрібозұлы, А.Əбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев.Астана:Фолиант,2011.- 218 б. Халықов Ахмет // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 508 б. Халықов Ахмет //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 211 б. Ахмет Халықұлы: Мал шаруашылығы ардагері. Қазанама //Сыр бойы.- 2006.- 8 шілде. Ахмет Халықұлы: Мал шаруашылығы ардагері, Соц. Еңбек Ері. Қазанама // Сыр бойы.- 2006. - 5 шілде. - 3 б. Əшірбаев Ш. Арысқұмның ақиығы //Ленин жолы. – 1979. – 6 июнь Базарбаев Д. Əріптестеріне арнады: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың ауданның шопандарына арналған хаты жайлы // Ленин жолы.- 1983. - 22 март 64
Баймағанбетов С. Ахметтің аулында болғанда: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов туралы / С.Баймағанбетов // Еңбек туы.- 1984. - 17 январь Басты бағыттың бағдары: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың озат тəжірибелі еңбектері туралы //Ленин жолы.- 1982. - 8 январь Исаев М. Қарақұм: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовқа арналған поэма / М.Исаев // Ленин жолы.- 1977. - 18 октябрь Күдерин А. Жалықпас жан: Шопан Ахмет Халықовтың еселі еңбегі жайлы //Ленин жолы. – 1972. – 12 октябрь Қазақ ССР мал шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы (Халықов Ахметке – Қызылорда обл. Сырдария ауд. «Қараөзек» совхозының аға шопаны): СССР Жоғарғы Советі Президиумының Указы //Соц. Қазақстан. – 1966. – 26 март Сақтапов М. Қыран: Соц. Еңбек Ері А.Халықовқа арналған өлең //Ленин жолы. – 1974. – 9 июль Сапаров Д. Əңгіме арқауы - жауапкершілік: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов мал қыстауды үлгілі өткізуі туралы / Д.Сапаров // Ленин жолы.- 1983. - 8 февраль Сапаров Д. Бастамадан туған серпіліс: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың ауылында / Д.Сапаров //Ленин жолы.- 1982. - 1 май Сапаров Д. Қоғамшыл жан: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов туралы / Д.Сапаров // Ленин жолы.- 1981. - 23 январь Тереңөзек ауданындағы «Қараөзек» совхозының аға шопаны, Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов жолдастың облыстың барлық қой шаруашылығы қызметкерлеріне хаты туралы //Ленин жолы. – 1982. –15, 24 апрель Тоқмағамбетов А. Арысқұм алыбы //Ленин жолы. – 1981. – 14 июль Халықов А. Басты бағыттың бағдары //Ленин жолы. – 1982. – 8 январь Халықов А. Еңбек табысқа бастайды / А.Халықов //Ленин жолы.- 1985. - 5 ноябрь Халықов А. Жұмыла көтерсек //Лениншіл жас. – 1981. – 6 июнь Халықов А. Қой бақтым – қоңыраулаттым: Анкета сұрақтарына жауабы //Білім жəне еңбек. – 1986. - №7. – 27 б. Халықов А. Шопан, елу миллионға лайықты үлес қосайық!: «Қараөзек» совх. шопаны Ахмет Халықовтың облыс шопандарына ашық хаты //Ленин жолы. – 1982. – 7 апрель Шілдебаев Е. Үлкен жүректі адам: Соц. Еңбек Ері А.Халықов жайлы очерк //Ленин жолы. – 1976. – 20 октябрь
Социалистік Еңбек Ері Заһира Ержанованың туғанына 90 жыл (1926-2006) Ержанова Зəкира 1926 жылы Шиелі ауданына қарасты «Қызылту» колхозында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1958), «Қазақ КСР-іне еңбек сіңірген ауыл шаруашылығы қызметкері» (1974). Зейнеткерлікке шыққанға дейін туған ауылында күріш звеносының жетекшісі болып еңбек етті. Қоғам жəне мемлекет қайраткері Зəкира Ержанова еліміздің күріш өсірушілері арасында жаңашыл, мол өнім жинаудың шебері ретінде мəлім. Өзінің колхозында оны «Дала аруы»— деп атаған. Бұл жұмыста шыққан биігі, алған асуы да аз емес, ақ күрішті өсірудің нағыз шебері болды. Зəкира Ержанова он жыл қатарынан атақты күріш өсіруші Ыбырай Жақаевтың звеносында істеді. Оны күріш өсіру жөнінде Жақаевтық мектептің ғылыми курсын бітірді деуге болады. 1958 жылы Зəкира звено жетекшісі болып 65
тағайындалды. Зор сенімді ақтау үшін ол бар білімін, тəжірибесін шеберлікпен қолданды, бар ынтасымен жұмыс істеді. Сол күздің кезінде оның звеносы жақсы өнім жинады: көлемі 25 гектар егістіктің əр гектарынан 42 центнерден дəн бастырды. 1960 жылдың жазы өте ыстық болды, судың деңгейі күн сайын төмендей берді, мұның езі егіннің шығымына қатер-қауіп туғызды. Алайда Ержанованың звеносы 15 гектар егістіктің əр гектарынан 45 центнерден өнім алды. Осы зор табысы үшін Зəкира Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Келесі жылы февральда Зəкира Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті III пленумының жұмысына қатысты. Пленумнан қайтып оралғаннан кейін ол газетке мақала жазды. Онда мол енімнің тағдыры көп жағдайда механикаландыруға байланысты екенін айтып, күріш есірушілерді механизатор мамандығын үйренуге шақырды. Еңбек процестерін механикаландырып, агротехникалық білімін тереңдете отырып, Зəкира өз участогынан жыл сайын мол өнім жинады. Əсіресе, 1962 жыл табысты болды: звено əр гектардан 72 центнерден күріш алды. 1964 жылы жоғары өндірістік көрсеткіші үшін республика Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен Зəкира Ержанова Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен екінші рет марапатталды. Звено жетекшісінің тəжірибесі, білімі мен ұйымдастырушылық қабілеті 1965 жылы айқын көрінді. Сол жылғы құрғақшылық егінді қуратып жіберу қаупін туғызды. Ержанова бастаған звеноның мүшелері егінді сақтап қалу үшін асқан қажырлылық көрсетті, сөйтіп табиғаттың қатыгездігін жеңіп шықты — көлемі 18 гектар (судың аздығына байланысты звеноларға берілген участок көлемі азайтылған болатын) күріштің əр гектарынан 61 центнерден дəн жинады. Астық өндіру жəне оны дайындау, техниканы тиімді пайдаланудағы қол жеткен табыстары үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен Зəкира Ержановаға Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Сыр маржанын өсіруде, одан өнім алуда жоғары рекордтық жетістіктері үшін КСРО, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды (1962). Ленин орденімен, Құрмет грамоталарымен марапатталған. 2006 жылы 26 мамырда дүниеден өтті. Əдебиеттер: Ержанова Зəкира // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 619-620 б. Ержанова Зəкира // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 203 б. Зəкира Ержанова: Өмірбаяны, суреті бар //Ленин жолы. – 1962. – 8 март Зəкира Ержанова: Сыр маржанын өсiрушi, Соц. Еңбек Ерi. Қазанама // Сыр бойы.2006. – 27 мамыр. – 3 б. Қалдыбекова А. Жомарт лебiздi, өр мiнездi: Əйелдер арасынан шыққан тұңғыш алтын жұлдызды күрiшшi Заһира Ержанова туралы // Сыр бойы. - 2007. – 26 мамыр. – 4 б. Базаров Қ. Шəкірт: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Қ.Базаров // Ленин жолы.- 1972. – 1 июль Ержанова З. Бізде үлес қосамыз: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының звено жетекшісімен сұхбат / З.Ержанова //Қазақстан ауыл шаруашылығы.1961. - №3. – 37-39 б. Ержанова З. Отан даңқы арта берсін! / З.Ержанова //Қазақстан ауыл шаруашылығы. - 1982. - №12. Ержанова З. Сыр күріші – ел ырысы: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының күріш шаруашылығы туралы / З. Ержанова //Ленин жолы.- 1966. – 25 март Ержанова З. Сырдың сұлу күріші: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының күріш шаруашылығы туралы / З.Ержанова // Социалистік Қазақстан.- 1963. – 23 июль 66
Зəкира Ержанова: Некролог // Сыр бойы.- 2006. – 27 мамыр Исаев Б. Жастарға үйретуден жалықпаған: Қызылорда обл., Шиелі ауд., Қызылту колхозының күрішшісі З.Ержанова туралы //Лениншіл жас. – 1973. – 8 июнь Қайырбеков Ш. Еңбек зейнеті: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Ш.Қайырбеков // Ленин жолы.- 1971.- 24 ақпан Қалдыбекова А. Жомарт лебізді, өр мінезді: Еңбек Ері Заһира Ержанова туралы //Сыр бойы.- 2007. - 26 мамыр Нұрмағамбетов Ə. Күрішші: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Ə.Нұрмағамбетов // Қазақ əдебиеті.- 1961. – 8 декабрь Сейілжанова Г. Дихан: Социалистік Еңбек Ері Закира Ержанова туралы //Лениншіл жас.-1976. – 14 сентябрь Сапаров Д., Өмірбеков З. Сыр қызы: Күрішші З.Ержановаға арналған очерк //Ленин жолы. – 1962. – 28 январь, 3 февраль Тоқмағамбетов А. Жұлдыздар туралы жыр: Күрішші З.Ержановаға арналған өлең //Ленин жолы. – 1962. – 10 февраль
Социалистік Еңбек Ері Кəрібоз Əлімаевтың туғанына 80 жыл (1936) Əлімаев Кəрібоз 1936 жылы Қазалы ауданы, Бозкөл ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1967). Ауыл шаруашылық механикаландыру училищесін бітірген. 1959 жылдан «Бозкөл» кеңшарында механизатор болып жұмыс істеді. Əлімаев жер жырту нормасын 1964-1966 ж. 141,4 – 158%-ға орындаған. 1966 жылы 528 га егістіктің орнына 1031 га жер жыртып, оны тұқым себуге əзірледі, сменалық 3 гектар норманы 7 гектар етіп орындады. Оның күріш өсірушілер бригадасы көлемі 125 гектар егістің əр гектарынан 33 центнерден дəн бастырды. Қоғамдық малға жемшөп дайындау жəне оны мал қораларына жеткізу жұмыстарына да белсене қатысады. Тек қараша, желтоқсан айларында мал базаларына 300 тоннадан астам жемшөп тасып жеткізді. Осы еңбектегі жетістіктері үшін оған СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1967 жылғы 19 ақпандағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Əдебиеттер: Əлімаев Кəрбоз // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы, 1970.- Т.2. - 605606 б. Əлімаев Кəрібоз //Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. Алматы, 2005.-140 б. Əлімаев Кəрібоз // Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы. - Алматы, Теларна,2008. – 187 б. 1966 жылы астық өндіруді жəне дайындауды молайтуда ерекше үздік шыққан Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Қызылорда обл. бойынша: Əлімаев К - Қазалы ауд.,"Бозкөл" совхозы; Елеусінов Т. Жалағаш ауд. "Коммунизм" совхозы; Оразов Б. - Шиелі ауд. "Коммунизм" колхозы //Социалистік Қазақстан.- 1967. - 21 апрель
67
Əдебиеттердің тізімі жоқ даталардың хронологиялық тізімі - Діни қайраткер, көтеріліс басшысы Ақмырза ахунның (Төсұлы) туғанына 135 жыл (1881-1930) - Александровский қыстағының іргетасы қаланды (1886) - Теміржолшы, соғыс ардагері Қали Бекниязовтың туғанына 115 жыл (1901-1960) - Кеңес қызметкері, соғыс ардагері И.В. Курдюковтің туғанына 110 жыл (1906-1994) - Журналист, соғыс ардагері Базарбай Сарбасовтың туғанына 105 жыл (1911-1961) - Журналист, публицист Қайыпназар Қауыпбаевтың туғанына 105 жыл (1911-1937) - Қайраткер, соғыс ардагері Қасымбек Ибраевтің туғанына 105 жыл (1911-1976) - Соғыс ардагері Өмірзақ Махамбетовтің туғанына 100 жыл (1916-1983) - Жауынгер, ақын, еңбек ардагері Рахмет Батырбаевтың туғанына 95 жыл (1921-1992) - Медбике, соғыс ардагері Баршагүл Ибраеваның туғанына 95 жыл (1921-1998) - Соғыс ардагері Жүсіпəлі Ұстабаевтың туғанына 95 жыл (1921-1998) - Соғыс жəне еңбек ардагері Кеңесбай Смағұлұлы Қалиев 95 жаста (1921) - Кеңес қайраткері Нұғман Əбуұлының туғанына 90 жыл (1926-1990) - Ұстаз, еңбек ардагері Аралбай Махамбетовтің туғанына 85 жыл (1931-1973) - Ішкі істер қызметкері Нұрадин Келамановтің туғанына 85 жыл (1931-1980) - Ғалым, агроном Əшім Ибраевтың туғанына 85 жыл (1931-1990) - Қазақстанның еңбек сіңірген дəрігері Ернияз Омарұлы Омаров 85 жаста (1931) - Кеңес қайраткері Нəлқожа Ергешбаевтің туғанына 85 жыл (1931-1997) - Топограф, еңбек ардагері В.Д. Гнусов 80 жаста (1936) - Ұстаз, кеңес қызметкері Əкімбай Əбубəкіровтің туғанына 75жыл (1941-1998) - Белгілі жырау Көшеней Рүстембекұлының туғанына 70 жыл (1946-1973) - Полиция полковнигі Толысбек Мырзабекұлының туғанына 65 жыл (1951-2001) - Спорт жаттықтырушысы Пак Вилорий Викторович 65 жаста (1951)
68