Құрастырушыдан Әрбір қаланың басқа қалалардан ерекшелендіріп тұратын өзіндік келбеті, өзіндік ырғағы, өзіндік көңіл-күйі мен оған тән қасиеттері болады. Көптеген ғасырлар бойында қаланың қайталанбас келбетінің қалыптасуына ескерткіштер маңызды роль атқарады. Олар қаланың сәнін келтіріп қана қоймай, сондай-ақ өткен заман ұрпақтарының материалдық және рухани өмірін көрсетеді. Барлық заманда да халық өз батырларын марапаттап, мақтан етті, оған ерекше көңіл бөліп, қамқорлық жасады, олардың құрметіне ескерткіштер орнатты. Уақыт өткен сайын кейбір тарихи тұлғаларға деген көзқарастар өзгеріп, қайта ойластырылуда. Ескіні жаңаның ығыстыруы, жаңалық уақытша қызмет етуі бұл мәңгілік процестің үзілмейтін, созылмайтын арқауы. Бізге жеткен тарихи өнер мұрамыз сол дәстүрдің жалғасы. Бүгінгі Қызылорда бейнесі қазір өзгеріс құшағында. Қаланың архитектуралық келбеті жаңарып, тарихи орындар қайта жаңғырылды. Жаңадан ескерткіштер ашылып, қала келбетін көркейтіп тұр. Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы дайындаған библиографиялық көрсеткіштің мақсаты біздің өлкеміздің өзгеріп, көркеюіне үлкен үлес қосқан нақтылы адамдар мен оқиғаларға арнап тұрғызылған монументалды ескерткіштер туралы баяндау. Мұндағы материалдар хронологиялық тәртіп бойынша орналастырылған, суреттері, әдебиеттер тізімі жинақталған. Библиографиялық құрал тарихшыларға, экскурсия жетекшілеріне және өлкетану материалдарымен танысқысы келген барша оқырман қауымға арналған
От составителя У каждого города свое лицо, свой ритм, свое настроение и характерные черты, отличающие его от всех других городов. На протяжении веков в формировании неповторимого облика городов существенную роль играют скульптурные памятники. Они не только украшают города, но и служат исторической и культурной памятью, воплощая в себе многовековой опыт материальной и духовной жизни прошлых поколений, отлитой в бронзе или вырубленной в камне. Во все времена и эпохи наш народ помнил, награждал и славил своих героев, окружал их вниманием и заботой, сооружал в их честь памятники. Рассказать о монументальной скульптуре Кызылорды, возведенной в память о совершенно конкретных людях и событиях, оставивших заметный вклад в истории нашего края – задача библиографического пособия, подготовленного областной универсальной научной библиотекой им.А.Тажибаева. Материал расположен в хронологическом порядке, приведены фотографии памятников и список литературы. Библиографический указатель предназначен историкам, экскурсоводам и всем, кто интересуется историей родного края.
2
Азамат соғысының батырларына ескерткіш Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату үшін күресте батырлықпен қаза тапқан азамат соғысы партизандарына ескерткіш ескі базар маңындағы паркте орналасқан. Ескерткіш тасқа мынадай жазулар қашальп жазылған. Мұнда Д.Мамонтов, Ф.И.Киняев, Т.Х.Семенков, А.И.Уточкин, А.И.Гуляев, Чиже Сан-Тин, Н.Селиверстов, АЧервяков ж.б. барлығы 18 адам жерленген. Ескерткіш 1919 жылы орнатылды, 1955 жылы реконструкциялау жұмыстары жүргізілді. * * *
1. Азамат соғысының батырларына ескерткіш // Ленин жолы. - 1955. – 12 нояб.
Памятник героям гражданской войны Памятник партизанам гражданской войны, героически погибшим в борьбе за установление Советской власти в Казахстане расположен в неболыпом парке в районе старого базара под сенью карагачей, кленов и тополей. На пяти гранях обелиска мемориальные надписи. Здесь похоронены Д.Мамонтов, Ф.И.Киняев, Т.Х.Семенков, А.И.Уточкин, А.И.Гуляев, Чиже Сан-Тин, Н.Селиверстов, А.Червяков и другие. Всего 18 человек. Памятник был установлен в 1919 году, реконструирован в 1955. * * * 1. Боташева А. Чтобы жила память : [О памятниках и памятных местах Кызылорды, связанные с револ. движением, установлением Советской власти] // Путь Ленина. - 1989. - 6 дек. 2. Жакибаева М. Что оставим потомкам?: [О памятниках архитектуры ] //Кызылорд. вести. - 2002. 31 июля 3. Иванов А. У памятников героям // Ленинский путь. - 1955. - 12 нояб.
3
«Тағзым» алаңы 1975 ж. 9 мамыр күні ашылған «Тағзым» алаңына 2000 жылы 8 мамырда реконстукция жұмыстары жүргізіліп, Ұлы Жеңістің 55 жылдығына орай ескерткіштің ашылу салтанаты өтті. Ескерткіш Ұлы Отан соғысы жылдарында майдан даласында қаза тапқан аталарымызға, бауырларымызға, Ауған соғысы мен Чернобыль апаты құрбандарына арналған. Онда әрбір атаулы күндерде ардагерлер мен олардың ұрпақтары даңқты бабаларының рухына тағзым етіп отырады. *** 1. Құрмет, ілтипат, ыстық ықылас // Сыр бойы. - 2000. - 9 мамыр 2. «Тағзым» қанша тұрады. // Ақмешіт ақшамы. - 2000. - 12 мамыр
Площадь «Тагзым» Памятник обелиск вечной славы установлен в честь тридцатилетия победы в Великой Отечественной войне 9 мая 1975 г. 8 мая 2000 г. в связи с празднованиями 55-летия Великой Победы состоялась торжественная церемония открытия площади «Тагзым» после реконструкци. Площадь приобрела современно новый облик: обновилась стела, появились аллеи Героев Советского Союза, воинов-афганцев, участников декабрьских событий в Алматы в 1986 г., ликвидаторов аварий на Чернобыльской АЭС. Внимание привлекают пушки, установленные у арки - входа на площадь. Когда-то эти орудия громили врага, а сегодня они - тоже ветераны. *** 1. Бижанов С. Реконструкция площади «Тагзым» // Новая Кызылорда. - 2000. - 13 апр. 2. Даткин А. Поклоняться - не значит халтурить: [О площади поклонения «Тагзым»] // Экспресс К. -2000. - 25 мая 3. Обелиск вечной славы //Свод памятников истории и культуры Республики Казахстан. Кызылординская область. – Алматы, 2007. – С.46 4. Победа. Одна на всех : [О площади «Тагзым» ] // Кызылорд. вести. - 2000. - 12 мая 5. Сереков А. Это нужно живым : [ О реконструкции площади «Тагзым» ] //Кызылорд. вести. - 2000. - 4 мая; Новое поколение. - 2000. - 5 мая 6. Токовенко Г. Монумент Победы //Путь Ленина. – 1975. – 2 мая 4
Ғани Мұратбаев ескерткіші
Сыр бойынан қазақ халқының мақтанышы болған талай тұлғалар шыққан. Небәрі 23 жыл өмір сүрсе де Ғ.Мұратбаев сол ұлы перзенттер қатарынан ойып орын алған. Қазақстан мен Орта Азиядағы жастар қозғалысының көрнекті қайраткері Ғ.Мұратбаев ескерткіші 1975 ж. стадион маңында орнатылған болатын, 2002 ж. маусым айында Ғани Мұратбаевтың 100 жылдығына орай бұрын стадион маңында болған Ғанидің ескерткіші Қызылорда теміржол вокзалы алаңына орнатылды. Сәулетшілер: Сапарғалиев, Ускова. ***
1.Бәйменов Ә. Жалындаған жас өмірге:[Ғ.Мұратбаев ескерткішінің ашылу салтанатынан]//Ленин жолы. – 1975. – 1 окт. 2. Қызылорда теміржол вокзалының алаңына Ғ.Мұратбаевтың мүсіні орнатылды.// Ақмешіт апталығы. -2002.- 13 маусым 3. Мұратбаев Ғани //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев.- Қызылорда, 2005. – 109б. 4. Мұратбаев ескерткіші //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы, 2005. – 373 б. 5. Сырдан ұшқан сұңқар. // Сыр бойы. - 2002. - 13 маусым 6. Тәжіұлы Ы. Ғанидай болғым келеді...: [ Ғ.Мүратбаев ескерткіші туралы ] // Ақмешіт ақшамы. - 2002. – 14 маусым
Памятник Г.Муратбаеву Памятник общественному деятелю, выдающемуся организатору молодежного движения Средней Азии и Казахстана Гани Муратбаеву был открыт в 1975 г. у входа на стадион. После реконструкции стадиона памятник было решено перенести на привокзальную площадь и в июне 2002 г. состоялось второе открытие памятника. Памятник представляет собой круглую скульптуру на прямоугольном постаменте. Гани изображен в полный рост, без головного убора, с развевающимися на холодном ветру полами шинели. Постамент – бетонный параллелепипед, облицованный белым мрамором. Высота скульптуры 250 см, постамента 185 см. Скульптура изготовлена в Ленинграде, авторы - Сапаргалиев, Ускова. ***
1. Памятник Гани Муратбаеву //Свод памятников истории и культуры Республики Казахстан. Кызылординская область. – Алматы, 2007. – С.39 2. Помним и любим тебя, Гани!: [ Об открытии памятника Г.Муратбаеву ] //Кызылорд. вести. - 2002. – 12 июня 3. Сереков А. Преклоняя голову перед Гани: [ Об открытии памятника Г.Муратбаеву на привокзальной площади ] // Кызылорда таймс. - 2002. - 13-19 июня 5
Ы.Жақаев ескерткіші Әйгілі күріш өсірушісі, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ы.Жақаевтың Кызылорда қаласының Еңбек Даңқы аллеясына 1984 жылы қойылған ескерткіші 1996 жылы қыркүйек айында оның есімімен аталатын көшедегі Ы.Алтынсарин атындағы кинотеатр алдына көшірілді. Бюст қоладан жасалып, қызыл гранитті тұғырға орнатылған. Тұғырдың көлемі 0,78х0,92 м., биіктігі – 3 м. Авторлары – мәскеулік мүсінші А.Пекарев, сәулетші А.Б.Борецкий. *** 1. Жақаев ескерткіші //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы, 2005. – 211 б. 2. Жақаев Ыбырай //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев. – Қызылорда,2005. – 108-109б. 3. Көкенов М. Ескерткіш алдындағы сөз: [ Ы.Жасаевқа ескерткіш ашылуына орай оқылған өлең ] // Ленин жолы. - 1984. - 14 сент.
Памятник И.Жахаеву Памятник известному рисоводу, дважды Герою Социалистического Труда Ибраю Жахаеву был открыт в апреле 1984 года на аллее Трудовой Славы в областном центре. В сентябре 1996 года памятник старейшине кызылординских рисоводов был перенесен и установлен напротив кинотеатра им.И.Алтынсарина. Бюст выполнен из бронзы, лицо героя обращено на запад, постамент сделан из блоков красного токовского гранита. Размер: 0,78х0,92 м, высота 4,50 м. Авторы: скульптор А.Пекарев, архитекторы А.Б.Борецкий, К.Е.Кульбашев. Скульптура и гранитные блоки выполнены на Мытищинском заводе художественного литья. ***
1. Бюст Дважды Героя Социалистического труда И.Жахаева //Свод памятников истории и культуры Республики Казахстан. Кызылординская область. – Алматы, 2007. – С.46-47 2. Открыт памятник Ибраю Жахаеву // Кызылорд. вести. - 1996. - 18 сент. 3. Открытие памятника И.Жахаеву // Путь Ленина. - 1984. - 28 апр. 6
Асқар Тоқмағамбетов ескерткіші 27-29 қараша 1986 ж. Қызылорда қаласында көрнекті қазақ ақыны, жерлесіміз Асқар Тоқмағамбетовті еске алу күндері өтті. 28 қарашада ақын атындағы қалалық Мәдениет үйінің алдында А.Тоқмағамбетовке ескерткіш ашылды. Ескерткіштің ашылу салтанатына ақынның ұлы Е.А.Тоқмағамбетов қатысып сөз сөйледі. Ескерткіштің авторы М.Әйнеков. *** 1. Атақты ақын құрметіне : [Қызылорда қаласында А.Тоқмағамбетовтың ескерткіші ашылды ] // Ленин жолы. - 1986. - 29 нояб. 2.Жиенбаев С. Асқар тау алыстан көрінеді: [А.Тоқмағамбетовтың туғанына 80 жыл толуына орай Қызылорда қаласында ескерткіші ашылды ] //Лениншіл жас. - 1986. - 28 нояб. 3. Оразбаев И. Ақын ескерткішіне : [ Өлең ] // Ленин жолы. - 1986. - 29 нояб. 4. Оразбаев И. Ақынды еске алу күндері: [Қызылордада атақты ақын А.Тоқмағамбетовке бюст ескерткіш ашу салтанаты өтті] //Қазақ әдебиеті. – 1986. – 12 дек. 5. Тоқмағамбетов Асқар //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев. – Қызылорда,2005. – 108б.
Памятник А. Токмагамбетову 27-29 ноября 1986 г. в Кызылорде прошли Дни памяти нашего земляка, поэта Аскара Токмагамбетова -одного из старейшин писательского цеха республики, одного из первых, кто стоял у истоков казахской литературы. 28 ноября у городского Дома культуры состоялось торжественное открытие памятника поэту, воспевшему в своих произведениях землю Сыра, правдиво и страстно рассказывавшему людям о строительстве новой жизни. Автор памятника М.Айнеков На церемонию открытия памятника был приглашен сын писателя Е.А.Токмагамбетов. * ** 1. В память об Аскаре Токмагамбетове : [ Об открытии памятника А.Токмагамбетову ] // Путь Ленина. -1986. - 29нояб. 7
Ауған-Кеңес соғысының құрбаны Б.Шалғынбаевтың мүсіні Шалғынбаев Батыржан - ауған соғысына қатысушы. Қызылорда қаласында туды. Қалада №217 орта мектепті бітірген соң политехникумда оқып жүргенінде армияға алынып Талдықорған облысында әскери жаттығуда болды. 1985 жылы Ауғанстан соғысына қатысып, екі айдан соң 1 желтоқсанда ерлікпен қаза табады. Кейін оған Қызыл Жұлдыз ордені берілді. 1989 жылы Қызылордадағы №217 мектеп ауласына интернационалист жауынгер Батыржан Шалғынбаевтың мүсіні қойылды. Мүсінді жасаған Жәркен Исмағүлов. *** 1. Ысқақов С. Батырға ескерткіш: [ Қызылордадағы №217 мектеп алдынан батыринтернационалист Батыржан Шалғынбаевқа ] // Ленин жолы. - 1989. - 18 май
Памятник участнику Афганской войны Б.Шалгинбаеву Шалгынбаев Батыржан - участник Афганской войны, родился в Кызылорде. После окончания СШ №217, во время учебы в политехникуме, призывается в армию. Побывав несколько дней в Талдыкорганской области отправляется а Афганистан, где в 1985 году 1 декабря героически погибает в войне с душманами. Посмертно награжден орденом «Красной звезды». В 1989 году на пришкольном участке СШ №217 был установлен памятник участнику Афганской войны Батыржану Шалгинбаеву. Автор: Ж.Исмагулов. *** 1. Белов О. Встал в бронзе земляк : [ В Кызылорде открыт памятник воинуинтернационалисту Б.Шалгинбаеву ] // Казахст. правда. - 1989. - 21 мая
8
Абылай хан ескерткіші 1996 жылы қазан айында Қызылорда қаласындағы орталық аллеяда ұлы мемлекет қайраткері, дарынды қолбасшы және дипломат Абылай ханға тұғырлық бюст орнатылды. Авторы: суретші Қайырбай Зәкіров. *** 1. Абылай хан //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев. – Қызылорда,2005. – 103б. 2. Ұрпақ жанарындағы ұлылық: [Суретші Қайырбай Зәкіров жасаған Абылай хан ескерткіші туралы ] //Сыр бойы. - 1996. - 16 қараша
Памятник Аблай хану Новая жизнь требует новых символов. Новая жизнь, разворачивая тяжелые пласты истории, отыскивает имена наших великих земляков, коих старая политическая система предала забвению, умаляя их деяния для своего народа. В плеяде народных героев обособленно стоит имя выдающегося деятеля, страсного борца за объединение казахских земель Аблай хана. Чтобы воздать должное деяниям Аблай хана в Кызылорде в октябре 1996 года был открыт монумент Аблай хана. Автор монумента художник К.Закиров. *** 1. Ли В. Памятник Аблай-хану: [ Об открытии памятника Аблай-хану ] //Казахст. правда. 1996. - 15 нояб. 2. О пребывании Н.А.Назарбаева в Кызылорде: [ Открытие памятника Аблай-хану ] // Кызылорд. вести. -1996. - 23окт.
9
Аманкелді Иманов ескерткіші 1997 ж. Жеңіс күні Қызылорда қонақ үйі алдында қазақ халқының батыры, патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілістің қолбасшысы Аманкелді Имановқа ескерткіш орнатылды. Ескерткіштің ашылу салтанатына ұлы Шәріп Иманов, батырдың немерелері қатысты. *** 1. Амангелді Иманов //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев. – Қызылорда,2005. – 106-107б. 2. Иманов Ш. Тұлпардан қалған тұяқ: [ Халық батыры А.Имановтың ұлымен сұхбат/ Сұхб. М.Жетпісбаев ] // Ақмешіт ақшамы. - 1997. - 22 мамыр 3. Көрікті қала келбеті: [ А.Иманов ескерткішінің суреті ] // Ақмешіт ақшамы. - 1997. - 22 мамыр
Памятник Амангельды Иманову 9 мая 1997 г. на площади, расположенной перед гостиницей «Кызылорда» состоялось торжественное открытие памятника народному герою, активному участнику национальноосвободительного движения 1916 года Амангельды Иманову. На церемонию открытия памятника были приглашены сын Шарип Иманов и внуки батыра. *** 1. Победители: [ Об открытии памятника А.Иманову ] // Кызылорд. вести. - 1997. – 14 мая 10
Саяси қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш 31 мамыр 1997 ж. «Арай» бөлігіндегі саяси қуғын-сүргін құрбандарының сүйегі жерленген жерге орнатылған ескерткіш-белгісінің ашылу рәсімі өтті. Ескерткішті ашуда облыс, қала әкімдері, ғалым Ә.Нысанбаев т.б. сөз сөйледі. Архитекторлары: М.Сапарғалиев, Е.Ыбырайымов. *** 1. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні.// Ақмешіт ақшамы. - 1997. – 27мамыр 2.Саяси қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш орнатылды. // Ақмешіт апталығы. – 1997. - 6 маусым 3. Ескерткіш елге мұң айтады //Ақмешіт ақшамы. – 2011. – 3 маусым
Памятник жертвам политических репрессий 31 мая 1997 г. в Кызылорде прошли мероприятия, посвященные памяти жертв политических репрессий. На месте захоронения жертв тех суровых лет в «Сабалаккуме» был возведен монумент жертвам политических репрессий. Архитекторы: М.Сапаргалиев, Е.Ибраимов. *** 1. Помнить вечно!: [ Об открытии монумента жертвам политических репрессий ] // Кызылорд. вести. -1997. - 4июня
11
Келмембет батыр ескерткіші 1999 ж. 2 қарашасында Қызылорда қаласында ХҮІІ ғасырда елін, жерін қорғаудағы ерен ерлігімен «Сарқасқа атты сарбаз» атанған Келте тонды Келмембет батырға арналған ескерткіш ашылды. Ескерткіш Қорқыт ата көшесі мен темір жолдың киылысқан мүйісіндегі саябақта орналасқан. Ескерткіштің авторы суретші-мүсінші Қайырбай Зәкіров. Ол ескерткіштің жобасын жасағаннан кейін шымкенттік мүсінші Қуаныш Мәліков ескерткішті мыстан сомдаған. Биіктігі 5 метрге жететін ескерткішті орнатудағы мақсат - сол жерді халықтың тағзым ететін демалыс орнына айналдыру. ***
1. Әбдірахман Б. Аттылы батырға ас берілді //Ақмешіт ақшамы. – 1999. – 5 қараша 2. Әлиакбари Ә. Келмембет батыр рухына ұрпақтар құрметі: [ Келмембет батырдың ескерткішін ашу салтанатынан ] // Сыр бойы. - 1999. - 2 қараша 3. Келмембет батыр //Сыр елінің мәдени мұралары / Ред. Ш.Әбдібаев. – Қызылорда, 2005. – 100-101б. 4. Кіребайүлы А. Ескерткішке қай орын лайық?: [ Келмембет батырдың ескерткіші туралы ] // Сыр бойы. -1998.-15қантар 5. Көбегенүлы Н. Қамалды бұзған Келмембет : [ Келте тонды Келмембет ескерткішін ашу салтанатынан ] // Ақмешіт апталығы. - 1999. - 4 қараша
Памятник Келмембету батыру В ноябре 1999г. в районе южного переезда Кызылорды состоялось торжественное открытие памятника Келмембету-батыру - национальному герою, чье имя стало одним из символов борьбы казахского народа за свою независимость в ХҮІІ веке. Памятник выполнен шымкентским скульптором Куанышем Маликовым по проекту нашего земляка Каирбая Закирова. Памятник Келмембету - свидетельство уважения к памяти великого предка. *** 1. В память о народном герое : [ 06 открытии памятника Келмембету-батыру ] // Кызылорд. вести. -1999.-5нояб. 12
М.Әуезов ескерткіші 2000 жылдың караша айында облыстьқ ішкі істер басқармасының карсысындағы көше бетінен әлемге әйгілі қазақ жазушысы, драматург, ғалым Мұхтар Омарханұлы Әуезовке арналған ескерткіш ашылды. Қала ажарын келтірген осынау ескерткіштің авторлары әкелі-балалы Мұратбай және Асқар Үмбетовтер. Ескерткіштің ашылу рәсімін Халық жазушысы, Сыр перзенті Ә.Нұрпейісов пен облыс әкімі өткізді. *** 1. Жалғасова Г. Кемеңгер М.Әуезовке ескерткіш қойылды. // Сыр бойы. - 2000. - 18 қараша 2. Мұхтар Әуезовке ескерткіш. // Ақмешіт апталығы. - 2000. - 24 қараша
Памятник М.Ауэзову В ноябре 2000 года в Кызылорде состоялось торжественное открытие памятника великому мастеру художественной прозы, драматургу, переводчику, ученому Мухтару Ауэзову, внесшему неоценимый вклад в развитие многонациональной литературы. Бронзовую скульптуру М.Ауэзова изготовили отец и сын Умбетовы. Мастерам удалось точно запечатлеть и передать черты М.Ауэзова, его взгляд и улыбку. *** 1. Байшуленов А. Такой разносторонний Ауэзов: [ Об открытии памятника М.Ауэзову ] // Кызылорда таймс. - 2000. - 23 нояб. 2. Ли В. Памятник Мухтару Ауэзову : [Об открытии памятника писателю, драматургу М.Ауэзову ] // Казахст. правда. - 2000. - 25 нояб. 3. Открыт памятник Мухтару Ауэзову. // Кызылорд. вести. - 2000. - 17 нояб.
13
Қорқыт ата кешені Қорқыт ата - ҮІІІ ғасырда өмір сүрген атақты қобызшы, күйші. Қазақ музыкасындағы күй өнерінің атасы. Оның мазары Сырдария өзенінің жағасында. Аңыздарда Қорқыт өлімге қарсы күресуші, мәңгі өмірді іздеуші ретінде суреттеледі. 2000 ж. қараша айында Қорқыт ата кітабының 1300 жылдығына арналған ескерткіш кешені ашылды. Сырдария өзенінің жағасында орналасқан монументалды композиция қобыз бейнесіндегі үш стеладан тұрады. Стелалар арасындағы ашық аралықта қолында қобызы, желмаяға мінген Қорқыт Ата бейнеленген. Ескерткіш авторлары: мүсінші Жәркен Исмағүлов, сәулетші Е.Ибраимов. ***
1. Айдосов А. Ескерткіштер - елдігіміздің айғағы: [ Қорқыт ескерткіші туралы] // Сыр бойы. - 2000.- 4 қараша 2. Боранбайүлы С. Қорқыт баба ескерткішіне:[ Өлең ]// Сыр бойы. - 2001. - 14 маусым 3. Қорқыт ата кешені //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы, 2005. – 324 б. 4. Кочегаров Н. Қорқыт ата кешенін ұзақ сақтай аламыз ба? // Сәтті сағат.- 2001. – 6 сәуір
Памятник Коркыт Ата В ноябре 2000 г. состоялось открытие памятника Коркыту Ата. Памятник Коркыт Ата - это монументальная композиция из трех стел, напоминающих по форме кобыз. Памятник этот был установлен на земляной насыпи высотой 3 метра и диаметром 9 метров на берегу Сырдарьи, в честь мыслителя, философа, поэта и композитора Казахстана. Общая высота памятника 15 метров. Он представляет собой три вертикально установленные стелы, имеющие со стороны центральных ребер выемки, которые вместе образуют силуэт кобыза, видного со всех сторон. В центре силуэта - памятник Коркыт Ата верхом на верблюде. Комплекс включает в себя плавательный бассейн, каскадный водопад, амфитеатр, уголки отдыха. Авторы памятника: скульптор Ж.Исмагулов, архитекторы Е.Ибраимов, главный архитектор г.Кызылорды, член совета Союза архитекторов Республики Казахстан, А.Абжанов, директор ТОО «Архсинтезпроект»: А.Ашимов, член Союза архитекторов Республики Казахстан. *** 1. Памятник Коркыт Ата // Аль Пари. - 2001. - №3. - С.97 2. Хижняк В. Батырам земли Сыра посвящается : [ В Кызылорде открыт памятник Коркыту ] // Известия. - 2002. – 26 янв. 14
«Өртке оранған өрендер» ескерткіші 2001 жылы 23 қарашада Облыстық Мемлекеттік өртке қарсы қызмет басқармасы ғимаратының алдында өз міндеттерін орындау үстінде мерт болған өрімдей жас өрт сөндірушілер : Кенжебай Жақыпов, Арғын Әшірбеков пен Арман Тлеубаевқа арналған «Өртке оранған өрендер» атты ескерткіш-монументі ашылды. Ескерткішті облыс әкімі С.Нұрғисаев ашты. Ескерткіштің ашылу салтанатына Облыстық төтенше жағдайлар басқармасының төрағасы Қ.Қайруллаев, Облыстық өртке қарсы қызмет басқармасының бастығы И.Түйменов қатысты. Ескерткіштің авторы: Облыстық өртке қарсы қызмет бақармасының бастығы, полковник И.Түйменов, мүсіншілер Ш.Саменов пен З.Әбдіханов. *** 1. Ескерткіш ашылды: [ Өрт сөндірушілерге ескерткіш ] // Ақмешіт апталығы. - 2001. – 29 қараша 2. Ерліктің елдік тұғыры : [ Өрт сөндірушілерге ескерткіш ашылды ] // Сыр бойы. – 2001. - 24 қараша
Монумент погибшим пожарным Открытие монументальной скульптурной композиции погибшим пожарным состоялось 23 ноября 2001 г. у здания СПУ-10 ГПС в Кызылорде, где принимается присяга, проходят торжественные мероприятия. Монумент посвящен Кенжебаю Жакупову, Арману Толебаеву и Аргыну Аширбекову, посмертно награжденных Указом Президента Республики Казахстан медалями «Ерлігі үшін». Монумент сооружен из железобетона - общей высотой пять метров, а высота скульптур-фигур пожарных 3,5 метра. Автор проекта - начальник областной противопожарной службы полковник И.Туйменов. Сделали его кызылординцы: заслуженный художник-скульптор РК Ш.Саменов и художник З.Абдуханов. *** 1. Кочегаров Н. В сердцах и в камне : [Об открытии памятников погибшим пожарным и работникам правоохр. органов ] // Час Пик. - 2001. - 21 дек. 2. Память останется на века : [ Об открытии монумента погибшим пожарным ] // Кызылорда таймс. -2001. - 13-19 дек. 15
«Ер есімі - ел есінде» ескерткіші 2001 ж. желтоқсан айында облыстық ішкі істер басқармасы ғимарат жанынан қызмет бабында құрбан болған құқық қорғау органының ержүрек сарбаздары құрметіне «Ер есімі - ел есінде» ескерткіші ашылды. Авторы «Қазақстан дизайнерлер Одағы» қоғамдық бірлестігі Қызылорда филиалының төрағасы С.М.Хабар. *** 1. Ержүрек жандарға ескерткіш : [Құқық қорғау органының ержүрек сарбаздары құрметіне «Ер есімі -ел есінде» ескерткіш ашылды ] // Сыр бойы. - 2001. - 16 желт.
Памятник работникам правоохранительных органов 13 декабря 2001 г. возле здания УВД состоялось торжественное открытие памятника работникам правоохранительных органов, погибшим при исполнении служебных обязанностей. На обелиске запечатлены фамилии защитников правопорядка, отдавших свою жизнь во имя спокойствия людей. В памятнике они будут жить вечно. Автор памятника С.М.Хабар - председатель Кызылординского филиала общественного объединения «Союз дизайнеров Казахстана». В скромном обелиске он постарался выразить главное: лаконичность службы, в которой приказы не обсуждаются. Только выполняются. ***
1. В память о погибших полицейских // Кызылорд. вести. - 2001. - 14 дек. 2. Жакибаева В. Память сохранится навечно : [ Об открытии памятника работникам правоохранительных органов ] // Кызылорда таймс. - 2001. - 21-27 дек. 3. Кочегаров Н. В сердцах и в камне : [ Об открытии памятников погибшим пожарным и работникам правоохранительных органов ] // Час Пик. - 2001. - 21 дек.
16
Қ.Мұхамеджанов, З.Шүкіров, Ә.Тәжібаев триптих-ескерткіші 2003 жылы қазан айында елдің атын әлемге танытқан поэзия алыбы Әбділда Тәжібаев, халық жазушысы Қалтай Мұхамеджанов, «Құрыш қазақ» Зейнолла Шүкіров тұлғалары туған жерде сомдалып, тұғырға қонды. Үш алыпқа - қаланың қақ ортасынан триптих-ескерткіш ашылды. Орталарында күміс күлкінің қоңырауын сыңғырлатқан Қалтай аға отыр. Төкпе әзілге Әбділда аға мен Зейнолла Шүкіров құлақ түріп тыңдап отырғандай. Ескерткіштің ашылу салтанатын Қ.Мұхамеджановтьщ ұлы мен қызы Ә.Мұхамеджанов пен Ж.Мұхамеджанова, З.Шүкіровтың баласы А.ІШүкіров, Ә.Тәжібаевтың баласы Р.Тәжібаев қатысып алғыс сезімдерін білдірді. Бұл орын жас талапкерді қауырсын қаламын ұштайтын, әдебиет пен өнер сүйер қауымның сырласу, ой бөлісу орнына айналатын болады. Ескерткіш авторлары әкелі-балалы Мұратбай және Асқар Үмбетовтер. *** 1 Қазақ әдебиетінің үш алыбы : [ Қ.Мұхамеджанов, З.Шүкіров, Ә.Тәжібаевқа арналған ескерткіш ашылды ] // Сыр бойы. - 2003. - 18 қазан 2. Қорасани Қ. Екі алып және «Құрыш қазаққа» ескерткіш : [ Қызылордада Қ.Мұхамеджанов, З.Шүкіров, Ә.Тәжібаевқа ескерткіш ашылды ] // Түркістан. - 2003. 23 қазан (№43). - 66. 3. Тәжібаев Ә. Ардақтысын бағалаған ел үш алыбын да ұмытпады // Ақмешіт ақшамы. - 2003. - 24 қазан
Триптих-памятник К.Мухамеджанову, З.Шукурову, А.Тажибаеву В октябре 2003г. в Кызылорде возле областного акимата, напротив самого старого корпуса университета имени Коркыт ата состоялось открытие триптих-памятника трем китам, классикам казахской литературы, сынам земли Сыра : К.Мухамеджанову, З.Шукурову, А.Тажибаеву. На церемонию открытия памятника были приглашены дети и родственники писателей. Авторы памятника Муратбай и Аскар Умбетовы. *** 1. Памятник трем китам : [ Об открытии памятника трем классикам казахской литературы: К.Мухамеджанову, З.Шукурову, А.Тажибаеву ] //Кызылорда таймс. - 2003. - 24 окт.
17
Сұлтанбек Қожановтың ескерткіші 2005 ж. 17 қазанда Қазақстан Республикасының мемлекеттік хатшысы О.Әбдікәрімов пен облыс әкімі, сондай-ақ қаланың мерейтойына арнайы келген делегация мүшелері №6 кәсіптік білім беру мектебі алдында халқымыздың бір тұлғасы Сұлтанбек Қожановтың ескерткішінің ашылу рәсіміне қатысты. Ескерткіштің ашылу салтанатында С.Қожанов өмірбаянын зерттеуші, белгілі ғалым, жазушы-журналист Амантай Шәріп қоғам қайраткерінің қиын-қыстау өмір жолы, мемлекеттің іргетасын қалау жолындағы ауыр да күрделі қызметі төңірегінде баяндады. Жиналғандар алдында С.Қожановтың туыстары атынан Ә.Құтжанов сөз сөйледі. *** 1. Әмиша Н. Халықтың ынтымағын, ұйытқан өнерін өркендеткен той: [Ескерткіштің ашылу салтанатынан] //Сыр бойы. – 2005. – 18 қазан
Памятник Султанбеку Кожанову Памятник Султанбеку Кожанову был открыт 17 октября 2005 г. в скверике профтехшколы №6 в связи с празднованиями 80-летия провозглашения Кызылорды столицей республики. На открытии памятника присутствовали госсекретарь Республики Казахстан О.Абдыкаримов, аким области, гости, участники республиканской конференции на тему «Низовья Сыра: вчера, сегодня, завтра», ветераны, представители общественности. Авторы памятника Жаркен Исмагулов, Аман Кененбаев. *** 1. Город на Сырдарье: пора расцвета и обновления: С.Кожанову] //Кызылорд. вести. – 2005. – 18 окт.
[Об открытии памятника
18
Темірбек Жүргенов ескерткіші Темірбек Жүргеновтің ескерткіші 2005 ж. 17 қазан күні Шұғылы мөлтек ауданындағы қалалық мәдениет үйінің алдында ашылды. Онда Ақтөбе облысы әкімінің кеңесшісі Ұзақбай Сағидоллаұлы күллі алашқа ортақ мемлекет қайраткеріның өмір жолы туралы сөз сөйледі. *** 1. Әмиша Н. Халықтың ынтымағын, ұйытқан өнерін өркендеткен той: [Ескерткіштің ашылу салтанатынан] //Сыр бойы. – 2005. – 18 қазан
Памятник Темирбеку Жургенову Памятник Темирбеку Жургенову был открыт 17 октября 2005 г. в связи с празднованиями 80-летия провозглашения Кызылорды столицей республики. Установлен перед городским Домом культуры. На открытии памятника присутствовали госсекретарь Республики Казахстан О.Абдыкаримов, аким области, гости, участники республиканской конференции на тему «Низовья Сыра: вчера, сегодня, завтра», ветераны, представители общественности. Автор памятника Еркен Сергебаев. *** 1.Город на Сырдарье: пора расцвета и обновления: Т.Жургенову] //Кызылорд. вести. – 2005. – 18 окт.
[Об открытии памятника
19
Мұстафа Шоқай ескерткіші Мемлекет қайраткері Мұстафа Шоқай ескерткіші 2005 ж. 17 қазан күні №187 орта мектеп алаңында ашылды. Ескерткіштің ашылу салтанатына республиканың мемлекеттік хатшысы О.Әбдікәрімов қатысып сөз сөйледі. Еліміз тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында басын талай мәрте қауіп-қатерге тіккен Сыр азаматының өмірі бүгінгі ұрпаққа өшпес өнеге деп атап өтті мемлекеттік хатшы. Жиналғандар алдында Мұстафа Шоқай атындағы қор басшысы Б.Атабаев жүрек жарды лебізін көпшілікке жеткізді. *** 1.Әмиша Н. Халықтың ынтымағын, ұйытқан өнерін өркендеткен той: [Ескерткіштің ашылу салтанатынан] //Сыр бойы. – 2005. – 18 қазан
Памятник Мустафе Шокаю Бюст Мустафы Шокая был открыт 17 октября 2005 г. в зеленом сквере средней школы №187 имени Мустафы Шокая в связи с празднованиями 80-летия провозглашения Кызылорды столицей республики. На открытии памятника присутствовали госсекретарь Республики Казахстан О.Абдыкаримов, аким области, гости, участники республиканской конференции на тему «Низовья Сыра: вчера, сегодня, завтра», ветераны, представители общественности. Автор памятника Муратбай Умбетов. *** 1. Город на Сырдарье: пора расцвета и обновления: М.Шокаю] //Кызылорд. вести. – 2005. – 18 окт.
[Об открытии памятника
20
«Сыр бойы батырлары» Тәуелсіздік алғалы қазақтың ұлан байтақ даласын білектің күшімен, найзаның ұшымен қорғаған батыр бабалар ерлігін ұлықтауға зор мән беріліп келеді. Сыр бойы – даңқты баһадүрлер мекені. Ел басына күн туғанда туған жерді қорғаған, дәулетін асырып, бірлігін бекемдеп, берекесін тасытқан батырлар бейнесі арқылы ұрпақ бойына отаншылдық рух пен елжандылық қасиеттерді сіңіру мақсатында жасалынған «Сыр бойы батырлары» монументті композициясы 2006 жылы 16 маусымда қалалық демалыс паркінің алдына орнатылды. Салтанатты шараға ардагерлер, мемлекеттік орындар басшылары, қала тұрғындары қатысты. Сақ патшайымы – Тұмар ханым бейнесі, садақ пен семсер асынған қос сарбаз, қобыз ұстаған сал-сері арқылы авторлар өршіл қазақ қыздары мен жаужүрек ерлердің, Сыр бойындағы ән-жырымен сән салтанаты үзілмеген өнер иелерінің жиынтық образын жасаған композиция Қарағандыдағы Қазақстан Суретшілер одағының көркемдеп құю комбинатында қоладан құйылған. Жасалу құндылығы 50,4 млн. тенгеге бағаланған. Композиция авторлары: мүсінші Ж.Ысмағұлов пен суретші А.Кененбаев. ***
1. Әмиша Н. Батыр бабалар бейнесі: [Қалалық демалыс паркінің алдында «Сыр бойы батырлары» атты монументалды ескерткіш ашылды] //Сыр бойы. – 2006. – 17 маусым 2. «Сыр бойының батырлары» тұғырға қойылды //Сыр бойы. – 2006. – 5 сәуір
Памятник-мемориал «Батыры земли Сыра» Торжественное открытие памятника-мемориала «Батыры земли Сыра» состоялось в 16 июня 2006 г. В церемонии открытия приняли участие аким области, ветераны, жители города. Проект памятника разработан ТОО «Казгражданстройпроект», а изготовлен в Караганде на комбинате художественного литья. Памятник отлит из бронзы, высота его 21
более пяти метров. Общая стоимость работ, включая благоустройство прилегающей территории – 50,4 млн. тенге. По замыслу авторов, членов Союза художников Казахстана Ж.Исмагулова и А.Кененбаева, скульптурная композиция олицетворяет собой свободу, патриотизм, независимость. В сооружении воплощен собирательный образ прославленных батыров, уроженцев кызылординской земли. ***
1. «Батыры Сыра» - в бронзе: [В Кызылорде будет сооружена скульптурная композиция «Батыры земли Сыра»] //Кызылорд. вести. – 2004. – 30 апр. 2. Бижанов С. Батыры земли Сыра: [Об открытии памятника-мемориала «Батыры земли Сыра»] //Кызылорд. вести. – 2006. – 17 июня 3. В честь славных сынов: [В Кызылорде установлена скульптурная композиция «Батыры, защищавшие землю Сыра»] //Кызылорд. вести. – 2006. – 5 апр. 4. Памяти казахских героев: [В Кызылорде сост. открытие памятника-мемориала «Батыры земли Сыра»] //Аргументы и факты. Казахстан. – 2006. – 21-27 июня (№25). – С.4 5. Хижняк В. Герои земли Сыра: [Об открытии скульптурной композиции «Батыры земли Сыра»] //Кызылорда таймс. – 2006. – 15 июня
22
Қобыланды батыр ескерткіші 2009 жылы 30 қыркүйек күні Қобыланды батыр ескерткішінің ашылу рәсімі өтті. Ескерткіш көз алдыңызға хас батырдың жан серігіне айналған тұлпары – Тайбұрылмен жауға қарсы жойқын шабысын елестетеді. Ескерткіштің еңсесі 12 метрге жуықтайды. Оған жергілікті «Автомобиль жолдары басқармасы» ЖШС 72 млн теңге көлемінде қаржы бөлді. Қала келбетіне көрік қосқан жәдігерді жергілікті сәулетші Сағидолла Құбашев пен мүсінші Мұратбай Үмбетов сомдады. *** 1. Аңсатов С. Халқына қорған болған Қобыланды //Сыр бойы. – 2010. – 17 шілде 2. Байсейіт Н. Мерейтой өтті, дүркіреп! //Ақмешіт апталығы. – 2009. – 1 қазан 3. Ділдабекова Г. М.Үдербаев тойға «Қобыландыны» сый етті //Ақмешіт ақшамы. – 2009. – 2 қазан 4. Ескерткіштер – ел тұлғасы // Сыр бойы. – 2009. – 30 қырк. 5. Үмбет Ә. Қобланды батырдың қола мүсіні көрнектілігімен көз тартады //Сыр бойы. – 2009. – 7 қазан. – 1 б.
Памятник Кобланды батыру Торжественное открытие памятника освободителю казахских степей Кобланды батыру состоялось 30 сентября 2009 г. В торжественном открытии памятника приняли участие аким Кызылординской области Б.Куандыков, народный артист А.Ашимов, поэт М.Шаханов и другие гости города, которые приехали на празднование 70-летия области и 190-летия города. Памятник установлен в сквере, расположенном рядом с мечетью Айтбая. Батыр, покрытый доспехами, мчится на могучем коне, крепко сжимая в руках копье, а в колчане у него лук и стрелы. Высота памятника более шести метров, каркас у него бетонный, а сама скульптура покрыта медью (специально для этого одну тонну приобрели в одном их цехов Балхаша), весит композиция около 14 тонн. Скульптурную композицию изваял скульптор Муратбай Умбетов, архитектор Сагидолла Кубашев. *** 1.Бижанов С. Каменные гости из прошлого:[О памятнике Кобланды батыру] //Кызылорд. вести. – 2009. – 30 дек. 2. Жакибаева М. Памятник народному батыру // Кызылорд. вести. – 2009. – 30 сент. 23
Шахмардан Есенов ескерткіші 2009 ж. 4 желтоқсан күні Қызылорда қаласындағы «Еуразия» спорт кешені алаңы мен көрнекті ғалымның өз атымен аталатын көше тоғысында академик Ш.Есеновтің мүсінінің ашылу салтанаты өтті. Салтанатты рәсімде облыс әкімінің орынбасары ғұлама ғалымның елге сіңірген еңбектері жайында қысқаша әңгімелеп берді. Облыстық мәслихат хатшысы, «Нұр Отан» ХДП облыстық филиалының төрағасы, Қызылорда қаласының әкімі, облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы С.Шаухаманов, құқық қорғау органдарының ардагері, генерал-майор Құлахмет Қалменов Шахмардан Есеновтің ғылымда, қызметті қол жеткізген табыстарын жан-жақты баяндады. Ғалымның зайыбы Кәмила Есенова тұлғалы ескерткішті тұғырға қондыруға қолдау білдірген ел азаматтарына ризашылығын жеткізді. *** 1. Кәрімова Л. Көрнекті тұлға тұрпаты тұғырға қонды: [«Евразия» спорт кешенінің алдында ғалым Ш.Есеновке ескерткіш орнатылды] //Сыр бойы. – 2009. – 5 желт.
Памятник Шахмардану Есенову 4 декабря 2009 г. на берегу Сырдарьи возле комплекса «Евразия» состоялось торжественное открытие памятника Шахмардану Есенову – академику, доктору геологоминералогических наук, лауреату Ленинской премии и Государственной премии Республики, внесшему большой вклад в развитие геологической науки и геологической службы Казахстана. На открытии присутствовали вдова Ш.Есенова Камилла Карабала, генерал-майор К.Калменов, профессор, президент компании «Саутс-Ойл» Серикжан Сейтжанов, председатель областного совета ветеранов С.Шаухаманов. Автор: скульптор М.Умбетов. *** 1.Воробьев В. В честь выдающегося ученого: [Возле спорткомплекса «Евразия» сост. открытие памятника Ш.Есенову ] // Кызылорд. вести. – 2009. – 5 дек. 24
Жалаңтөс баһадүр ескерткіші 2010 жылы 9 кыркүйекте Сыр елінің перзенті, атақты қолбасшы, Әйтеке бидің үлкен атасы Орта Азияда «Тұран жолбарысы» атанған Жалаңтөс Баһадүр бабаның ескеткішінің ашылу рәсімі болды. Оған Астана, Алматы, Оңтүстік Қазақстаннан қоғам қайраткерлері, Мәжіліс депутаттары қатысты. Алдымен театрландырылған көрініс көрсетілді. Даңқты қолбасшыға ескерткіш орнату туралы шешім Қызылорда облыстық мәслихатының 2008 жылғы 28 наурыздағы сессиясында қабылданған еді. Ол 2008-2010 жылдарға арналған «Мәдени мұра» өңірлік бағдарламасы аясында жүзеге асты. Ал 2009 жылдың маусым айында республикалық және облыстық баспасөз беттерінде Жалаңтөс Баһадүрге орнатылатын ескерткіштің ең үздік жобасына ашық конкурс жарияланды. Конкурсқа 7 жоба түсті. Олар республикада орнатылатын ескерткіштер мен монументтер жөніндегі Мемлекеттік комиссияда қаралып, арасынан мүсінші Н.Далбай мен сәулетші Қ.Жарылғаповтың жобасы таңдап алынды. 2009 жылы бағдарлама аясында облыстық бюджеттен 2600,0 мың теңге қаржы бөлініп, «КазАрхСтрой» құрылыс-жобалау фирмасы жобалық-сметалық құжаттарын дайындады. 2010 жылдың наурыз айында ҚР «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңына сәйкес ескерткішті жасау және орнату жұмыстарына ашық конкурс жарияланып, «Астана-Сәулет» жобалау фирмасы» ЖШС жеңімпаз болып танылды. Жалпы, құрылысқа 58791,0 мың теңге қаржы бөлінді. Ескерткішті орнатуға жалпы 2 гектар жер телімі бөлінді, оның 754 шаршы метрі құрылыс ауданы, 11387,0 шаршы метрі көгалдандыру аумағы, 8316,0 шаршы метрі төсем аумағы, 60 м/м ескерткіш кешеннің автотұрақ көлемі. Платформасы 1,8 метр, ескеркіштің платформасы 5,6 шаршы метр, екі жақтағы қабырғасының ұзындығы 44 метр, ескерткіштің ұзындығы 6,2 метр, ені 4,5 метр болады. Ескерткіштің ашылу рәсімінде алғаш болып сөз алған облыс әкімі Болатбек Қуандықов облыс халқын Айт мерекесімен қатар келген Баһадүр бабаның ескеткішінің ашылуымен құттықтады. Ескерткіштің ашылу рәсімінде ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, академик Кенжеғали Сағадиев, ҚР Президенті әкімшілігі жанындағы саясат бөлімінің сектор меңгерушісі Серік Ахметов, «Жалаңтөс Баһадүр» қоғамдық қорының төрағасы Ыдырыс Қалиев сөз сөйледі. *** 1. Абдрахманова Қ. Сыр елі батырын асқақтатты //Сыр бойы. – 2010. – 3 тамыз 2. Айболатұлы Д. Ер Жалаңтөс ескерткіші орнатылды //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 10 қырк. 3. Аяшұлы Д. Баһадүр: Жалаңтөс Баһадүр ескерткіші туралы //Сыр бойы. – 2010. – 7 қырк. 4. Әбіл Е. Тұран жолбарысы //Егемен Қазақстан. – 2010. – 11 қырк. – 1 б. 5. Байназарова М. «Тұран жолбарысы» таққа қонды: [Жалаңтөс баһадүр ескерткіші жайлы] //Айқын апта. – 2010. – 15 қырк. – 5 б. 6. Баһадүр бабаға – лайықты құрмет: [Жалаңтөс баһадүр Сейітқұлұлына арналған ескерткіштің ашылу салтанаты] //Сыр ардагері. – 2010. – 15 қырк. 7. Беркінбаев Д. Баһадүр баба бейнесі бас қаламыздың көркін аша түспек //Сыр бойы. – 2008. – 26 сәуір 8. Ергешбай А. Еңсесі биік ескерткіш //Ақмешіт апталығы. – 2010. – 2 қырк. 9. Ержанов А. Тұран елінің текті ұлына ескерткіш орнатылды //Ақмешіт апталығы. – 2010. – 16 қырк. 10. Жалаңтөс баһадүрге ескерткіш орнатылды //Сыр бойы. – 2009. – 27 маусым – 7 б. 11. Жандаулетұлы Н. Тұранның даңқты перзенті //Ана тілі. – 2010. – 16-22 қырк. 12. Көбегенұлы Н. Тұран даласының жолбарысы Жалаңтөс баһадүр ескерткіші Сыр елінің рухын асқақтатты //Әлімсақ. – 2010. - №9. – 13. Қалиев Ы. Тас тұғырда – «Тұран жолбарысы» //Сыр бойы. – 2010. – 25 тамыз 25
14. Мұхамедов М. Жалаңтөс Баһадүр – Сыр елінің айбыны. Ендеше еңселі ескерткіш елдігімізді танытады //Сыр бойы. – 2009. – 22 шілде 15. Тұран өлкесін дүр сілкіндірген Жалаңтөс баһадүр //Түркістан. – 2010. – 16 қырк. 16. Ұзақбаев Б. Таңбасы өшпес баһадүр //Сыр бойы. – 2010. – 4 қырк.
Памятник Жалантосу бахадуру 9 сентября 2010 года напротив центральной мечети «Акмешит» состоялось торжественное открытие памятника легендарной исторической личности, уроженцу земли Сыра Жалантосу Бахадуру. В мировой истории Жалантос прославил себя как знаменитый полководец и искусный зодчий. На открытие памятника были приглашены государственные деятели, а также потомки батыра из Алматы, Самарканда и Казалинска. Знаменитый полководец и правитель на вздыбленном скакуне воплощен в бронзе. По замыслу создателей памятника легендарный батыр как бы приветствует потомков, благословляя на благие дела. Высота скульптурной композиции составляет 11,5 метра – одна из самых высоких в Казахстане. Общая площадь участка, отведенного под ее строительство, составила два гектара. Парковая зона отдыха возле памятника сомкнется с зелеными участками вдоль улиц Момтовая и Жибек жолы. Очень красиво памятник смотрится со стороны Сырдарьи, если въезжать в город по новому мосту. Авторы памятника скульптор Нурлан Далбай и архитектор Казбек Жарылгапов, которые являются авторами монумента Независимости в Алматы. *** 1. Алдамжарова С. Жалантос Бахадур – символ мужества и величия: [Об открытии памятника Жалантосу Бахадуру] //Кызылорд. вести. – 2010. – 10 сент. 2. Ибраева А. Бронзовый Жалантос Бахадур: [О памятнике-монументе Жалантосу Бахадуру] //Кызылорд. вести. – 2008. – 26 апр. 3. Корнилов И. Жалантос бахадур: полководец и зодчий: [В Кызылорде сост. открытие памятника Жалантосу Бахадуру] //Юрид. газ. – 2010. – 21 сент. 4. Хижняк В. Легендарному батыру: [В Кызылорде сост. открытие памятника батыру Жалантосу Бахадуру] //Аргументы и факты. Казахстан. – 2010. – 15-21 сент. – С.28 26
«Сазгер» композициясы 2010 жылы 24 қыркүйек күні Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының алдандағы аллеяда музыка мамандарының образын ашуға арналған «Сазгер» ескерткішінің ашылу салтанаты өтті. «Сазгер» - этникалық арфада (стиль) ойнап отырған музыкант, қоладан жасалған сымбатты динамикалық жұмыс, музыкалық доға бойымен жасалып отырған қозғалысты бейнелейді. Сол жағы аяғынан қолына қарай түйенің жірісін көрсетіп тұр. Музыка аспабының еңкіш жағына қарай тұтас пластикалық символикалық көрініс шығып келе жатқан күннің сәулесіне шағылысады. Оң жағы Сырдария өзені арнасының ағысын аңғартады. Сазгердің оң аяғы атақты Сауран қаласына кіреберістегі сүрлеу жолды бейнелейді. Облыстық кітапхананың қасына орналасқан мүсіннің алдына музыкалық пюпитр (нота тақтайшасы) қойылды, оның бетіне тораңғыл ағашының бейнесінен алынған жапырақ жапсырылған, пюпитр мүсіннің сол қолы жағына, негізгі дөңгелек орыннан бір басқыш төмен қойылған (материалы қола, никель). Басы тамшыны, арқасы жапырақты білдіреді. «Сазгер» скульптурасы композициясының жалпы салмағы 4 тонна. Мүсіннің биіктігі – 3,33 метр, ал, постаменттің биіктігі – 2,5 метр, ені – 11 метр. Элементтерінің материалы – қола, никель, тот баспайтын металл. Ескерткіш авторы, мүсінші Рүстем Әлжанов. *** 1.Әбішев С. Сазгер – абстрактылы тұлға: [«Сазгер» ескерткіші туралы] //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 22 қазан 2.Әлжанов Р. Ескерткішке өз қалтамнан 3,7 млн. теңге жұмсадым: [«Сазгер» композияциясының авторы мүсінші Р.Әлжановпен сұхбат /Сұхб. А.Ержанов] //Ақмешіт апталығы. – 2010. – 30 қырк. 3.Ембергенұлы Т. Ескерткіштерді орнатуға эстетикалық талғам керек: [«Сазгер» ескерткіші туралы] //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 15 қазан 4.Ергашин А. Сырға толы ескерткіш: [«Сазгер» ескерткіші ашылды] //Ақмешіт апталығы. – 2010. – 30 қырк. 5.«Сазгер» неге жалаңбұт?: [Жаңа ескерткіштің мағынасы қандай?] //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 8 қазан 6.Сейсенәліұлы Қ. Бізге енді жетпегені жалаңбұт ескерткіш еді: [Сазгер» ескерткіші жайлы] //Самала. – 2010. – 22 қазан. – 6б.
27
Композиция «Сазгер» 24 сентября 2010 года состоялось открытие скульптурной композиции «Сазгер», установленной у входа в областную библиотеку им.А.Тажибаева. Композиция, выполненная в абстрактном стиле – это собирательный образ композиторов земли Сыра. Приаралье всегда было и будет богаты своими музыкальными талантами. И этот образ будет напоминать о духовном богатстве нашего народа. Композицию выполнил дипломант фестиваля «Шабыт», выпускник училища им.Кастеева, скульптор Рустем Альжанов. «Сазгер», держащий в руках арфу, выполнен из бронзы и никеля. Его вес – 4 тонны, высота – 3,33 метра. Средства на скульптуру выделил фонд «Игилик» *** 1.Жакибаева В. С праздником, родная Кызылорда!: [Есть сведения об открытии памятника] //Час Пик. – 2010. – 1 окт. – С.3
28
АВТОРЛАРДЫҢ АЛФАВИТТІК КӨРСЕТКІШІ Абдрахманова Қ. - 25 Айболатұлы Д. – 25 Айдосов А. – 14 Алдамжарова С. – 26 Аңсатов С. - 23 Аяшұлы Д. – 25
Қорасани Қ. - 17 Ли В. – 9,13 Мұхамедов М. – 25 Оразбаев И. – 7
Әбдірахман Б. – 12 Әбіл Е. - 25 Әбішев С. – 27 Әлжанов Р. - 27 Әлиакбари Ә. – 12 Әмиша Н. – 18,19,20 Байназарова М. – 25 Байсейіт Н. – 23 Байшуленов А. – 13 Бәйменов Ә. - 5 Белов О. – 8 Бижанов С. – 4,22,23 Беркінбаев Д. – 25 Боранбайүлы С. – 14 Боташева А. - 3
Сейсенәліұлы Қ. – 27 Сереков А. – 4,5 Тәжібаев Ә. – 17 Тәжіұлы Ы. – 5 Токовенко Г. – 4 Ұзақбаев Б. – 25 Үмбет Ә. – 23 Хижняк В. – 14,22,26 Ысқақов С. – 8
Воробьев В. – 24 Даткин А. – 4 Ділдабекова Г. – 23 Ембергенұлы Т. – 27 Ергашин А. – 27 Ергешбай А. - 25 Ержанов А. – 25 Жакибаева В. – 16,27 Жакибаева М. – 3,23 Жалғасова Г. – 13 Жандаулетұлы Н. – 25 Жиенбаев С. – 7 Ибраева А. – 26 Иванов А. – 3 Иманов Ш. – 10 Кәрімова Л. – 24 Корнилов И. – 26 Кочегаров Н. – 14,15,16 Көбегенұлы Н. – 12,25 Көкенов М. – 6 Кіребайұлы А. – 12 Қалиев Ы. – 25 29
МҮСІНШІЛЕРДІҢ АЛФАВИТТІК КӨРСЕТКІШІ Әйнеков М. - 7 Әлжанов Р. – 27-28 Әбдіханов 3.-15 Борецкий А.Б. - 6 Далбай Н. – 25-26 Жарылгапов К. – 25-26 ЗәкіровҚ. - 9 Кененбаев А. – 21 Кубашев С. - 23 Пекарев А. - 6 Саменов Ш. - 15 Сапарғалиев М. - 11 Сергебаев Е. - 19 Ускова -5 Үмбетов А. - 13,17 Үмбетов М. - 13,17 Ыбырайымов Е. - 11,14 Ысмағұлов Ж. – 8,14,21 Хабар СМ. -16
30
МАЗМҰНЫ Құрастырушылардан. ...................................................................................................................2 Азамат соғысының батырларына ескерткіш..............................................................................3 «Тағзым» алаңы.............................................................................................................................4 Ғ.Мұратбаев ескерткіші...............................................................................................................5 Ы.Жақаев ескерткіші....................................................................................................................6 А.Тоқмағамбетов ескерткіші.......................................................................................................7 Б. Шалғынбаевтың мүсіні ...........................................................................................................8 Абылай хан ескерткіші.................................................................................................................9 А. Иманов ескерткіші................................................................................................................ 10 Саяси қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш..........................................................................11 Келмембет батыр ескерткіші.....................................................................................................12 М.Әуезов ескерткіші...................................................................................................................13 Қорқыт ата кешені.......................................................................................................................14 «Өртке оранған өрендер» ескерткіші........................................................................................15 «Ер есімі – ел есінде» ескерткіші...............................................................................................16 Қ.Мұхамеджанов, 3.Шүкіров, Ә.Тәжібаев триптих-ескерткіші.............................................17 Сұлтанбек Қожановтың ескерткіші..........................................................................................18 Темірбек Жүргенов ескерткіші..................................................................................................19 Мұстафа Шоқай ескерткіші.......................................................................................................20 «Сыр бойы батырлары» ескерткіші.....................................................................................21-22 Қобыланды батыр ескерткіші....................................................................................................23 Шахмардан Есенов ескерткіші..................................................................................................24 Жалаңтөс Баһадүр ескерткіші..............................................................................................25-26 «Сазгер» композициясы........................................................................................................27-28 Авторлардың алфавиттік көрсеткіші........................................................................................29 Мүсіншілердің алфавиттік көрсеткіші......................................................................................30
Қызылорда қаласының ескерткіштері=Памятники города Кызылорды: Библиографиялық көрсеткіш / Ә.Тәжібаев атындағы Қызылорда обл. әмбебап ғылыми кітапханасы; Құраст. А.Махамбетова. – Қызылорда: б. ж., 2011. – 31 б.
31