Күнтізбелік жоспар 2017 (1) compressed

Құрастырған: Маханбет А. Редакторы:

Махамбетова А.

Қызылорда облысында 2017 жылы аталып өтілетін және еске алынатын күндер тізбегі /Ә.Тәжібаев атындағы ОӘҒК; Құраст. А.Маханбет. - Қызылорда, 2016. – 108б.

Құрастырушыдан Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы 1988 жылдан бастап, «Қызылорда облысында аталып өтілетін және еске алынатын күндерге ұсынылатын әдебиеттер көрсеткішін» дайындап шығарады. ХХІ ғасырды – қайнаған ақпарат ғасыры десек, өлкенің тарихын білу – осындай ақпарат ағымында жүрген жандарға Отанын сүйіп, ұлттық рухының оянуы үшін аса қажет. Осы мақсатта есімдері елге танылған қоғам, мәдениет, өнер, ғылым қайраткерлері, ақын-жазушылар, еңбек ардагерлері мен елін қорғаған батырлардың мерейтойларына арналған даталы күндердің тізбегі жасалынып, қысқаша өмірбаяндық деректер мен суреттері және олар туралы әдебиеттер тізімі жинақталған көрсеткіш пайдаланушылар назарына ұсынылып отыр. Әдебиеттерді жан–жақты насихаттап, рухани игілікке айналдыруда және облыстағы көрнекті оқиғаларды хабардар етуде бұл көрсеткіштің алатын орны ерекше. Көрсеткіш екі бөлімнен тұрады: бірінші бөлімінде айы мен күні көрсетілген даталар, екінші бөлімінде айы мен күні белгісіз даталардың анықтамасы берілген. Көрсеткіш кітапхана мен мәдениет мекемелеріне, мұғалімдерге, бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлеріне және өлкетану материалдарымен танысқысы келген барша пайдаланушы қауымға арналады.

Қызылорда облысының 2017 жылы аталып өтілетін және еске алынатын күндерінің тізбегі 1 қаңтар Суретші Рахым Шегебаев 70 жаста (1947) 1 қаңтар Жазушы, аудармашы Жұмабай Есбатыровтың туғанына 110 жыл (1907-1993) 14 ақпан Жазушы Әлмашұлы Жолтай 60 жаста (1957) 16 ақпан Жазушы, ақын Зейнолла Шүкіровтің туғанына 90 жыл (1927-1979) 25 ақпан Халық күйшісі Әлшекей Бектібайұлының туғанына 170 жыл (1847-1932) 18 наурыз Ақын Жүсіп Қыдыровтың туғанына 80 жыл (1937-1983) 27 наурыз «Ақмешіт ақшамы» газетінің жарыққа шыққанына 20 жыл (1997) 28 наурыз Ғалым, медицина ғылымдарының докторы, профессор Марат Шәдібайұлы Абдоллаевтың туғанына 60 жыл (1957) 29 наурыз Жазушы Оразбек Бодықовтың туғанына 90 жыл (1927-1997) 12 сәуір Ақын Садықбек Хангелдиннің туғанына 80 жыл (1937-2014) 22 сәуір Режиссер, драматург, ақын, әнші Әмір Мәжитовтың туғанына 80 жыл (1937-1993) 22 сәуір Әнші, термеші Шымболат Ділдебаевтың туғанына 80 жыл (1937-1998) 1мамыр Актер,Қазақстанның халық артисі Құдайберген Сұлтанбаевтің туғанына 70 жыл (1947-2010) 5 мамыр Балалар ақыны Адырбек Сопыбеков 80 жаста (1937) 15 мамыр Ақын Жанұзақ Қожабергенов 80 жаста (1937) 15 мамыр Ғалым, филол. ғыл. докторы Мүсілім Базарбаевтың туғанына 90 жыл (1927-1995) 18 мамыр Жазушы Бақыт Сарбалаұлы 70 жаста (1947) 26 мамыр Ғалым, филол. ғыл. докторы, профессор Алма Қыраубаеваның туғанына 70 жыл (1947-2001) 7 маусым Ақын, драматург Иранбек Оразбаев 70 жаста (1947) 17 маусым Саясаттанушы ғалым Мұрат Мұхамедов 60 жаста(1957) 20 маусым Жазушы Танаш Дәуренбековтың туғанына 90 жыл (1927-2000) 20 шілде Мәдениет саласының қайраткері Жарылқасын Үмбетовтың туғанына 90 жыл (1927-1989) 21 шілде Ғалым, техника ғыл. докторы Қылышбай Бисенов 60 жаста (1957) 5 тамыз Ғалым, профессор Шахмардан Есеновтың туғанына 90 жыл (1927-1994) 17 тамыз Мемлекет және қоғам қайраткері Сүлеймен Есқараевтың туғанына 120 жыл (1897-1938) 20 тамыз Мемлекет қайраткері Ұзақбай Қараманов 80 жаста (1937) 1 қыркүйек Қызылорда облыстық жүйке аурулары ауруханасының ашылғанына 110 жыл (1907) 16 қыркүйек Ақын Шәкизада Әбдікәрімов 60 жаста (1957) 24 қыркүйек Әдебиет сыншысы, аудармашы Қалжан Нұрмахановтың туғанына 90 жыл (1927-1963) 7 қазан Жазушы, сыншы, әрі аудармашы Әлібек Қоңыратбаевтың туғанына 110 жыл (1907-1937) 15 қазан Ғалым Сұлтан Сартаевтың туғанына 90 жыл (1927) 17 қараша Кеңес Одағының Батыры Үрмәш Түктібаевтың туғанына 100 жыл (1917-1944) қараша Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне – 80 жыл (1937)

14 желтоқсан 15 желтоқсан 31желтоқсан

Ақын Қомшабай Сүйеніштің туғанына 80 жыл (1937-2010) Термеші, ақын, сазгер Нұрберген Тастаевтың туғанына 60 жыл (1957-2006) Қоғам және мемлекет қайраткері Әбубәкір Тыныбаевтың туғанына 90 жыл (1927-1999)

Айы мен күні белгісіз 2017 жылы аталынатын даталар - Халық батыры Жанқожа Нұрмұхамедұлының туғанына 240 жыл (1777-1860) - Батыр Есет Көкіұлының туғанына 210 жыл (1667-1749) - Сыр бойының атақты жырауы Еспембет Дәулетиярұлының туғанына 190 жыл (1827) - Белгілі би, болыс Сауранбай Құлманұлының туғанына 170 жыл (1847-1919) - Базар жырау Оңдасұлының туғанына 175 жыл (1842-1911) - Көрнекті қоғам қайраткері, ағартушы, публицист Қалжан Қоңыратбайұлының туғанына 140 жыл (1877-1940) - Ақын, аудармашы Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 135 жыл (1882-1939) - Социалистік Еңбек Ері Нақып Ержановтың туғанына 130 жыл (1887-1962) - Ақын Нұртуған Кенжеғұлұлының туғанына 130 жыл (1887-1930) - Суретші Қожықова Ләтипа Мұңайтпасқызының туғанына 125 жыл (1892-1960) - Социалистік Еңбек Ері Ешниязов Махамбетәлінің туғанына 120 жыл (1897-1958) - Жауынгер-ақын Әбзәли Егізбаевтың туғанына 110 жыл (1907-1945) - Кеңес Одағының Батыры Шляпин Геннадий Фадеевичтің туғанына 105 жыл (1912-1970) - Айтыскер ақын, әнші Есіркеп Қоңқабаевтың туғанына 95 жыл (1922 – 1991) - Қызылорда агротехникалық колледжіне 70 жыл (1947) - Қызылорда музыка колледжіне 40 жыл (1977)

Қызылорда облысының 2017 жылы аталып өтілетін және еске алынатын күндерінің тізбегі 1 қаңтар

Суретші Рахым Шегебаев 70 жаста (1947)

1 қаңтар 1947 жылы Қызылорда облысының Қармақшы ауданында дүниеге келген. 1971 жылы Н.Гоголь атындағы Алматы көркемсурет училищесін, 1975 жылы Абай атындағы Қазақ педагогика институтын бітірген. 1981 жылдан КСРО Суретшілер одағының, кейіннен Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі. 19821996 жылдар аралығында ҚР Қызылорда көркемсурет көрме дирекциясының меңгерушісі қызметін атқарды, 1992-1996 жылдары Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде дәріс берді. 1996 жылдан Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану мұражайында көркемсурет галереясының меңгерушісі болып жұмыс істейді. Республикалық және халықаралық көрмелерге қатысқан. Туындылары Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясында, ТМД елдері қалаларының музейлерінде, АҚШ, Канада, Португалия, Венгрия елдерінде жеке жинаушыларының иелігінде сақтаулы. Пейзаж жанрындағы шығармаларында қазақ даласының лирикалық және әсем көрінісі ерекше сипатталады. Табиғат құбылысының сәттерін өз қолтаңбасына тән бай сезім бояуларымен нәрлендіреді. Сана сезім мен философиялық ой, көркем тілдегі ықшамдылық суретші шығармашылығында негізгі орын алады. Оның туындылары қазақтың мәдени дәстүрінен бастау алып, халық тарихының ғасырлық жаңғырығынан сыр шертеді. ТМД Суретшілер одағының дипломымен, ҚР Мәдениет министрлігінің мақтау қағазымен марапатталған. Қорқыт Ата мұрасын зерттеуге, насихаттауға, жариялауға айрықша үлес қосқаны үшін облыс әкімінің алғыс хатымен марапатталған (1999 ж.). 2006 жылы Ақтау қаласында өткен «Каспий - достық теңізі» Халықаралық көркемсурет көрмесінің күміс медаль иегері. Облыс әкімінің 2008 жылғы стипендиаты. Әдебиеттер: Шегебаев Рахым Қарташұлы: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Құраст. Б.Аяған.- Алматы,2005.-520-521б. Шегебаев Рахым Қарташұлы //Сыр өңірінің мәдениеті: Тарихи-анықтамалық басылым.- Алматы: ARNA - b, 2009.- 158 б. Шегебаев Рахым Қарташұлы //Сырдың сырлы бояулары – Волшебные краски Сыра – Мagic colours of the Kyzylorda: Альбом.- Алматы: Кітап, 2007.- 74 б. Нарқобыздың қияғы: Суретші Р.Шегебаевтың «Қорқыт – менің жүрегімде» кітабына алғы сөз //Сыр өңірінің мәдениеті: Тарихи-анықтамалық басылым.- Алматы: ARNA - b, 2009.- 70-71 б. Аманжолұлы А. Суретшінің сырлы әлемі: Суретші Р.Шегебаев 60 жаста / А.Аманжолұлы // Сыр бойы.-2007.-15 тамыз Әбдір Е. Ұлт тарихына арналған туынды: Суретші Рахым Шегебаевтың "Кеңес" деп аталатын картинасы жайлы./ Е. Әбдір. //Сыр бойы.- 2015. - 15 қыркүйек (№ 138). - 4 б. Естайқызы Т. Қылқалам ұшындағы құдірет: Суретші Р.Шегебаев туралы //Сыр бойы.

– 2007. – 20 қаңтар Қылқалам шеберінің сырлы әлемі: Ә.Тәжібаев атындағы облыстық кітапханада суретші Р.Шегебаевпен кездесу кеші ұйымдастырылды // Сыр бойы.- 2007.-26 қыркүйек Наурызбаева Р. Сыршыл суретші //Ленин жолы. – 1990. – 6 сәуір Облыс әкімінің 2008 жылғы стипендиаттары // Сыр бойы.- 2008. - 1 қаңтар. - 2 б.

1 қаңтар

Жазушы, аудармашы Жұмабай Есбатыровтың туғанына 110 жыл (1907-1993)

Жұмабай Есбатыров1907 жылдың 1 қаңтарында Қызылорда облысы, Тереңөзек ауданының №24 ауылында дүниеге келген. 1930 жылы Шымкент педтехникумын, 1937 жылы «Правда» атындағы Бүкілодақтық КИЖ-ді бітірген. Сондай-ақ Свердлов атындағы шығыс халықтары институты жанындағы марксизм-ленинизм классиктері шығармаларының редактор-аудармашыларын даярлайтын жоғары курста білім алған. Еңбек жолын баспасөзден бастаған. Аудандық, облыстық, республикалық газеттер мен журналдардың арнаулы тілшісі, жауапты хатшысы, редактордың орынбасары және редакторы болып істеді. Кейініректе республика баспаларында басшы қызметте болған. Ол М.Горькийдің, С.Михалковтың, О.Бальзактың, Б.Кербаев, Л.Кассильдің, Батыс Еуропа классиктерінің туындыларын қазақ тіліне аударған. 100-ден астам фельетон, очерк, әңгімелері бар. «Еңбектегі ерлігі үшін», «Еңбек ардагері», т.б. медальдармен марапатталған. Әдебиеттер: Есбатыров Жұмабай //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна», 2005.- 189-190 б. Есбатыров Жұмабай //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 144-145 б. Есбатыров Жұмабай //Қазақстан жазушылары: XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 115 б. Есбатыров Жұмабай //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 212-213 б. Есбатыров Жұмабай // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия /Бас ред. Б.Ғ.Аяған.– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 204 б. Есбатыров Жұмабай //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре /Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 118 б. Есбатыров Жұмабай //Тереңөзек: Дерекнамалық баян / Ред. Е.Дүйсенбай.- Алматы: Ана тілі, 1996.- 176-177 бет. Жұмабай Есбатыров // Дайрабай Т. Сырдың сырлы сыры. – Алматы: Арыс, 2005. – 255б.

14 ақпан

Жазушы Әлмашұлы Жолтай 60 жаста (1957) 1957 жылы 14 ақпанда қазіргі Қызылорда облысы Жаңақорған ауданындағы Қыраш ауылында дүниеге келген. 1974-1979 жж. әлФараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде оқыды. 1979-1989 жж. Қызылорда облысында газеттерде, комсомол жұмысында болды. 1989-1991 жж. Алматы жоғары партия мектебінде оқыды. 1991 жылдан бастап Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің аппаратында, Президент пен Үкімет апараттарында референт, консультант, сектор меңгерушісі, бөлім меңгерушісінің орынбасары секілді қызметтер атқарып келеді. Бүгінде Республика Үкіметі Үкіметтік басылымдарының Бас

редакторы. "Балдырған" журналының жабық бәйгесінің бірнеше дүркін жеңімпазы. Түркістанның 1500 жылдығына арналған әдеби шығармалар бәйгесінде жүлде алған. Ел тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған көркем шығармалар бәйгесінде "Оянған ұрпақ" деген романы жүлдегер атанды. "Біздің команда", "Күн тәртібі", "Жетім жұлдыздар", "Сұлтанбек Қожанұлы", "Нәзір Төреқұлұлы", "Найзашың", "Әуезовке қайта оралу", "Қызыр қонған Түркістан", "Сұлуды сүю", "Қасиетті мекендегі қала", "Ахмед Ясауи қаласы", "Әзірет Сұлтан аңызы", "Зов свободы" секілді кітаптардың, "Оянған ұрпақ", "Ұмытылған ұрпақ", "Күлкі мен жас" романдарының, бірнеше драмалық шығармалардың авторы. Әдебиеттер: Әлмашұлы Ж. Жеті жебе: Драмалық хикаяттар.Әңгімелер / Ж.Әлмашұлы.- Астана: Нұра-Астана, 2012.- 480 б. Әлмашұлы Ж. Жетім жұлдыздар: Повестер. – Алматы:Рауан, 1993. – 272 б. Әлмашұлы Ж. Күлкі мен жас: / Ж.Әлмашұлы; Пікір жазған Д.Исабеков.- Астана: Нұржол, 2003.- 280 б. Әлмашұлы Ж. Күлкі мен көз жасы: Роман / Ж.Әлмашұлы; Жауапты ред. Б. Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2007.- 504 б. Әлмашұлы Ж. Қызыр қонған Түркістан: Тарихи әңгімелер. – Алматы: Санат, 1998. – 207 б. Әлмашұлы Ж. Нәзір Төреқұлұлының журналистік мұрасы: Филология ғыл. канд. дисс. автореф. / Ж.Әлмашұлы.- Алматы, 1996.- 28 б. Әлмашұлы Ж. Оянған ұрпақ: Роман. – Астана:Елорда, 2002. – 448 б. Әлмашұлы Ж. Сұлтанбек Қожанұлы: Түрмеде сөнген шырақ / Ж.Әлмашұлы.Алматы: Қазақстан, 1994.- 124 б. Әлмашұлы Ж. Сұлтанбек Қожанов: Тарихи-ғұмырнамалық толғам / Ж.Әлмашұлы.Алматы: Арда, 2005.- 272 б. Әлмашұлы Ж. Таңдамалы шығармалар / Ж.Әлмашұлы; Ред. Ш.Аманов.- Алматы: Ұмай, 2007. - т.1: Роман, хикаяттар, әңгімелер. - 400 б.; т.2:Әңгімелер. - 256 б. Әлмашұлы Ж. Тар дүние: Романдар, хикаяттар, әңгімелер / Ж.Әлмашұлы; Бас ред: А.Құдабаева.- Астана: Астана полиграфия, 2011.- 520 бет. Әлмашұлы Ж. Тірі жан: Үш бөлімді драма-дастан. – Алматы: Өлке, 2008. – 288 б. *** Әлмашұлы Жолтай //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 87 б. Әлмашұлы Жолтай //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 61 б. Әлмашұлы Жолтай //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 52 б. Әлмашев Жолтай // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.

– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 138-139 б. Әлмашев Жолтай //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: Әл-Фараби, 1998. – 210 б. Сопыбеков А. Жолтай Әлмашұлы //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама. – Шымкент: Кітап, 2008. – 438-439 б. Сопыбеков А. Жолтай Әлмашұлы: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 172-173 б. Әбдімәуленов К. Жорға сөздің Жолтайы //Астана хабары. – 2007. – 15 ақпан Әлмашұлы Ж. Абыз: Әңгіме әлемі / Әлмашұлы Ж. // Егемен Қазақстан.- 2010. - 18 қараша. - 6 бет.

Әлмашұлы Ж. Адалдық алаңындағы қаламгер: Драматург, жазушы Төлен Әбдік туралы сөз / Әлмашұлы Ж. // Егемен Қазақстан.- 2012. - 4 қыркүйек. - 7 б. Әлмашұлы Ж. Аңшы атаның әңгімелері: Әңгіме / Әлмашұлы Ж. // Егемен Қазақстан.2012. - 21 наурыз. -13 б. Әлмашұлы Ж. Асыл адамға хат: /Анаға хат / Әлмашұлы Ж. //Сыр бойы.- 2007.-11 тамыз Әлмашұлы Ж. Әуезовті ардақ тұтқан ағалар: /С.Қожанов, Н.Оңдасынов, Б.Кенжебаевтар туралы / Әлмашұлы Ж. // Жұлдыз.- 2007.-№3.-116-131 б. Әлмашұлы Ж. Әуезовті ардақ тұту: Әдеби эсселер / Әлмашұлы Ж. // Таң-Шолпан.2010. - №3. – 58 - 91 б. Әлмашұлы Ж. Бұлттар төлі қайда екен?: Ертегі / Әлмашұлы Ж. // Жыл - он екі ай.2014. - №3. - 36-38 б. Әлмашұлы Ж. Дамыған 50 ел қатарына алдымен мәдениетіміз бен әдебиетіміз арқылы кіруіміз керек : Жазушы Ж.Әлмашұлымен сұхбат/ Сұхб. Е.Ертай //Айқын. - 2007.

-7 сәуір Әлмашұлы Ж. Дос-жүрек дос: М.Әуезов өмірінің бір кезеңіне арналған психологиялық драма / Әлмашұлы Ж. //Сыр бойы.- 2007. - 22,25 қыркүйек Әлмашұлы Ж. Жақсының жолы немесе Сұлтанбек Қожановтың адамгершілік қырлары / Әлмашұлы Ж. // Түркістан.- 2005.- 6 қаңтар (N1).- 7б. Әлмашұлы Ж. Жанарына жас үйірген жылдар: Сырбойылық Саяси қуғын-сүргін құрбандары Нәлібайұлы Жұмат,Кәрібай, Жұматұлы Шәдібек Қалдан туралы / Әлмашұлы Ж. // Сыр бойы.- 2004. - 25 мамыр Әлмашұлы Ж. Жастардың жалынды жетекшісі Садықбек Сапарбекұлы: Қоғам қайраткері С.Сапарбекұлы туралы. Жаңақорған ауд. Балапантөбе ауданында туған / Әлмашұлы Ж. //Сыр бойы.- 2008.-12 сәуір Әлмашұлы Ж. Қазақты қайраған ғасыр: Қазақ тарихы мен тәуелсіздігі жайында / Әлмашұлы Ж. // Егемен Қазақстан.- 2003.- 22 наурыз(N 66-69).- 4 б. Әлмашұлы Ж. Қайырымды қақпан: Ертегі / Әлмашұлы Ж. //Жыл - он екі ай.- 2014. №2. – 30 - 32 б. Әлмашұлы Ж. Мұраттың Мұраты / Әлмашұлы Ж. //Ақиқат.- 2016. - № 3. - 86 - 88 б. Әлмашұлы Ж. Ол ақын еді."Принцип!": Жазушы-драматург Ж.Әлмашұлының "Ұстаздар туралы трактат" топтамасынан алынған екі әңгімесі. / Әлмашұлы Ж. // Сыр бойы.- 2006.- 16 қараша. Әлмашұлы Ж. "Сағынғаннан сәулеге мен айналдым": Әңгіме / Әлмашұлы Ж. //Егемен Қазақстан.- 2008. - 22 наурыз Әлмашұлы Ж. Саясат пен сыра: Екі әңгіме / Әлмашұлы Ж. //Сыр бойы.- 2006.- 8 желтоқсан. Әлмашұлы Ж. Соғыс және сағыныш: Эссе / Әлмашұлы Ж. //Егемен Қазақстан.2013. - 24 сәуір. - 9 б. Әлмашұлы Ж. Таулы ауылдың ауасы: Әңгіме / Әлмашұлы Ж. // Сыр бойы.- 2007.-21 қараша Әлмашұлы Ж. Туған ауылды ойласам..: Газеттің "Елге хат" айдарыныда туған ауылға сағыныш / Әлмашұлы Ж. // Сыр бойы.- 2009.-12 маусым.-4 б. Әлмашұлы Ж. Түркістан өңіріндегі өркениет / Әлмашұлы Ж. // Ақиқат.- 2015. - №12.

- 16 - 26 б. Дархан Ә. Сахна табиғатын жүргімен сезінген: Жазушы-драматург Ж.Әлмашұлының «Тірі жан» драматургиялық жинағы жарық көрді //Сыр бойы. – 2008. – 20 желт. – 8 б. ДүйсенұлыР. Жазушы қаламындағы зобалаң жылдар: Ж.Әлмашұлының "Күлкі мен көз жас" деп аталатын екі кітапты романы жарық көрді / Р.Дүйсенұлы //Сыр бойы. -2008. - 4 қаңтар

Жас рух туралы сыр: Ұлттық баспасөз клубында жазушы Жолтай Әлмашұлының "Оянған ұрпақ" атты кітабының жарық көруіне орай баспасөз мәслихаты өтті // Астана ақшамы.- 2003.20 наурыз Жерлестердің жүлдесі: «Астана-Бәйтерек-2006» республикалық «Проза» номинациясы бойынша үш жүлдені де Сыр перзеттері Қ.Жиенбай, Ж.Әлмашұлы, Қ.Түменбай жеңіп алды //Сыр бойы. – 2006. – 31 желт. Жұмағалиев М. Айтары көп алты әңгiме : Жазушы Жолтай Әлмашұлының әңгiмелерi жайлы бiрер сөз // Қазақ әдебиетi.- 2007. - 16-22 ақпан (N7).- 7 б. Көккесенеұлы Б. Ақсүмбенiң ақ сұңқары: Жазушы Ж.Әлмашұлының "Қазақстан" баспасынан жарық көрген "Сұлтанбек Қожанұлы" атты кiтабы туралы. // Ана тiлi.- 1994. 14 шiлде.- 8 б. Қалқа Н. Жиырма жыл жазылған роман: Жазушы Ж.Әлмашұлының "Күлкі мен көз жасы" атты роман-диологиясы туралы / Н.Қалқа. // Айқын.- 2008. - 29 ақпан. - 8б. Қалқа Н.Иманың - серiк, арың - дос: Жазушы Ж.Әлмашұлының "Сұлуды сүю" атты кiтабы туралы. // Түркiстан. - 2000. - 13 қазан Мақсұтұлы О. Ақсүмбе. Ақүйік. Ақ сағым: Сыр перзенті Ж.Әлмашұлы туралы мақала / О.Мақсұтұлы // Сыр бойы.- 1996.-8 тамыз Мейірбекұлы Ә. Әулетті ұйытқан ана: Жазушы Жолтай Әлмашұлының анасы Бекзада Шаханқызы туралы / Мейірбекұлы Ә. // Егемен Қазақстан.- 2010.-11 тамыз Мұқтар О. Туған топыраққа тағзым: Жазушы Жолтай Әлмашұлы жерлестерімен кездесті //Сыр бойы. – 1996. – 13 тамыз Садырова С. Көркемдiктiң бiр кiлтi немесе романдағы тарихи дәлдiк хақында: Жазушы Жолтай Әлмашұлының "Күлкi мен көз жасы" атты роман-диологиясы туралы //Айқын. - 2012. - 14 ақпан (№29). - 5 б. Смайыл А. Кие туралы әфсана : Жазушы Ж.Әлмашұлының "Күлкi мен көз жасы" атты романы жайында // Егемен Қазақстан. - 2010. - 13 наурыз (№ 94/95).- 10 б.

16 ақпан

Жазушы, ақын Зейнолла Шүкіровтің туғанына 90 жыл (1927-1979)

Зейнолла Әнәпияұлы Шүкіров 1927 жылы ақпанның 16 жұлдызында Қызылорда облысының Арал ауданындағы Бөген ауылында туған. Науқастығына қарамастан өз бетінше білімін көтеріп, жазушылықпен айналысты. Алғашқы жинағы 1955 ж. «Менің достарым» деген атпен жарыққа шыққан. Адамгершілікті, адал махаббат пен шынайы сезімді суреттейтін «Теңіз жырлары» (1960), «Арал дәптері» (1962), «Сағыныш» атты өлең кітаптары, сондай-ақ, Арал балықшыларының ауыр тіршілігін, өмірін бейнелейтін «Тоғысқан тағдырлар» (1961), бүгінгі замандастар келбетін ашатын «Сырлы дүние хикаялары» (1966), «Ізгілік іздері» (1967), «Қиын түйін» (1973) повестері мен «Отты өткелдер» (1983) атты романы жарық көрді. Өлеңдері мен поэмалары 1977 жылы «Таңдамалы шығармалар» деген атпен жарыққа шыққан. Жазушы ел аралап, жер шарлап, емін-еркін жүре алмаса да, Сыр бойының тұнған тарихын үйде жатып-ақ зерттеп, зерделеп, жинақтай білді. Көп жылғы еңбегінің нәтижесін «Сыр бойы» атты тарихи ұлы әңгімесінен көреміз. Алайда, бұл роман саясаттың құрбаны болып, жазушының тірі кезінде жарық көре алмады. Өз дәуірінде ел азаттығын аңсаған, бодандыққа бой бермеген, тәуелсіздігіміздің шоқтығы биік тұлғасы Жанқожа батыр өмірімен ұштастыра ел тарихын толғаған «Сыр бойы» романы 1998

жылы ғана жарыққа шықты. Зейнолла Шүкіров өмірінің соңына дейін жазушылық қаламын қолынан түсірмей отызға жуық кітап ұсынды. З.Шүкіров сонымен қатар көркем аудармамен де айналысты. Орыс ақыны Ф.И. Тютчевтің «Жартас пен теңіз» атты жыр жинағын қазақ тіліне аударды. Әлемге танымал Шекспир мен Гейнені қазақша сөйлетті. З.Шүкіров шығармалары шетел халықтарының тілдеріне аударылған. Ақынның «Сыр сұлуы», «Неге, жаным, шығарып сала алмадың?», «Сәулем-ай», «Көрінбей жүрсің сен неге?» т.б.өлеңдері ел аузында әнге айналып кетті. Әрі поэзиялық, әрі прозалық жанрда бірдей қалам тербеген талант еңбегін көзі ашық, рухани дені сау жұртшылық жоғары бағалап, жазушыны «Қазақ Островскийі» деп атады. Белгілі ақын Мұзафар Әлімбаев З.Шүкіров туралы «Құрыш қазақ» поэмасын жазса, көптеген ақындарымыз Зейноллаға арнау өлеңдерін шығарды. Жазушы 1977 жылы Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған. З.Шүкіров 1979 жылы 26 желтоқсанда Қызылорда қаласында дүние салды. Әдебиеттер: Шүкіров З. Адам-Жер-Ана: Жыр кітабы. – Алматы: Жазушы, 1974. – 111 б. Шүкіров З. Арал толқындары: Таңдамалы өлеңдер мен поэмалар / З.Шүкіров.Алматы: Жазушы, 1968.- 208 бет. Шүкіров З. Арал толқындары: Өлеңдер мен поэмалар / З.Шүкіров.- Алматы: Жазушы, 1988.- 336 бет. Шүкіров З. Арлан туралы аңыз: Әңгімелер / З.Шүкіров; Құраст. А.Шүкіров.Қызылорда: Тұмар, 2006.- 84 б. Шүкіров З. Жас жесір: Әңгімелер мен повестер / З.Шүкіров; Баспаға әзірлеген А.Шүкіров.- Алматы: Арқас, 2004.- 360 б. Шүкіров З. Қиын түйін: Әңгімелер мен повестер / З.Шүкіров; Баспаға әзірлеген А.Шүкіров.- Алматы: Арқас, 2004.- 368 б. Шүкіров З. Қиын түйін: Роман / З.Шүкіров.- Алматы: Жазушы, 1973.- 176 б. Шүкіров З. Отты өткелдер: Роман / З.Шүкіров.- Алматы: Жазушы, 1983 бет.- 384 бет. Шүкіров З. Сағыныш / З.Шүкіров; Баспаға әзірлеген А.Шүкіров.- Алматы: Арқас, 2003.- 352 б. Шүкіров З. Сағыныш: Өлеңдер. – Алматы. Жазушы,1970.–86 б. Шүкіров З. Сарша тамыз: Повестер. – Алматы: Жазушы, 1975. – 224 б. Шүкіров З. Сыр бойы: Тарихи роман / З.Шүкіров.- Алматы: Қайнар, 2006 – 400 б. Шүкіров З. Сыр бойы: Тарихи Ұлы әңгіме / З.Шүкіров.- Қызылорда: Тұмар, 2002.416 б. Шүкіров З. Таңдамалы: Өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Жазушы, 1977. – 303 б. Шүкіров З. Тоғысқан тағдырлар / З.Шүкіров; Баспаға әзірлеген А.Шүкіров.- Алматы: Арқас, 2003.- 328 б. Шүкіров З. Шығармалары: Үш томдық / З.Шүкіров; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.Астана: Фолиант, 2008.- 360 б. Шүкіров З. Ізгілік іздері: Әңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1967. – 140 б. *** Шүкіров Зейнолла: Өмірбаяны //Қазақ Совет Энциклопедиясы. - Алматы: 1978.-Т.12.

- 301 бетте Шүкіров Зейнолла: Өмірбаяны //Қазақ ССР. Қысқаша энциклопедия. - Алматы: 1989.- Т.4. - 640 бетте Шүкіров Зейнолла: Өмірбаяны //Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалықАлматы: АРУНА, 2005.-560 бетте Шүкіров Зейнолла //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы,2009. – 147 б.

Сәдібекұлы А. Шүкіров Феномені //Сәдібекұлы А. Дарияның тұмасынан жыр боратқан. – Алматы:Аrna-b, 2012. – 204-210 б. Шүкіров Зейнолла //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 436 б. Шүкіров Зейнолла //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 344 б. Шүкіров Зейнолла // Советтік Қазақстан жазушылары: Био-библиогр. анықтамалық / Құраст. С.Ахметов, Д.Еркішев. – Алматы: Жазушы, 1987. – 706 б. Шүкіров Зейнолла // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.

– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 528-529 б. Абдрахманов С. Зейнолла Шүкіров //Абдрахманов С. Жиырмасыншы ғасыр жырлайды: Қазақ поэзиясының антологиясы. - Алматы: Раритет, 2007.- Т.2. – 27-28 б. Әлиасқаров Ә. Зейнолла Шүкіровке: Өлең //Әлиасқаров Ә. Шығармалары: Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 126-128б. Әлімбаев М. Ғазиз жүрек //Әлімбаев М. Толқыннан толқын туады: Зерттеулер, эссе, естеліктер. – Алматы: Қазақ ун-ті, 1992. – 189-198 б. Әлімбаев М. Құрыш қазақ: Лирикалық дастан //Әлімбаев М. Шығармалар жинағы. – Алматы: Санат, 1997. – Т.1. – 559-567 б. Байдрахманұлы Д. Зейнолла Шүкіров: Өлең //Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек.Екі томдық. – Алматы, 2006. – 1-кітап:– 62 б. Есқараева А.Д. З.Шүкіровтің поэзиялық шығармаларындағы метафоралық қолданыстар: Филология ғыл.канд.дисс.автореф. / А.Д.Есқараева.- Астана, 2002.- 28 б. Жәмішев Ә. Өмірге құштар жүрекпен //Жәмішев Ә. Кезең кестелері: Әдеби мақалалар, портреттер.– Алматы,1984. –197-205 б. Жиенбаев С. Зейнолла Шүкіровке: Өлең //Жиенбаев С. Үш томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Жазушы, 1991. – Т.1. – 298-299 б. Кәрібозұлы Б. Теңізбен тілдескен ақын: З.Шүкіровтің «Арал толқындары» кітабы жайлы //Кәрібозұлы Б. Ыждағат. – Астана: Фолиант, 2008. – 231-236 б. Кәрібозұлы Б. Теңізбен тілдескен ақын //Кәрібозұлы Б. Өркениетке өріс. – Қызылорда: Тұмар, 2001. – 41-45 б. Мақатаев М. Зейнолла Шүкіровке: Өлең //Мақатаев М. Үш томдық шығармалар жинағы.– Алматы: Жазушы, 1993.– Т.3.–251 б. Мәуленов С. Құрыш жүрек //Мәуленов С. Телтолқын: Әдеби жазбалар, эсселер, портреттер, естеліктер. – Алматы: Жалын, 1989. – 378-383 б. Оразбаев И. Ақын жатыр: З.Шүкіровке арналған өлең //Оразбаев И. Дүниежарық: Жыр кітабы. – Алматы: Жалын, 1987. – 28 б. Рахымбекұлы Ә. Зейнолла ақынның соңғы сәті: Өлең //Рахымбекұлы Ә. Ғұмырдария: Жыр кітабы. - Астана: Фолиант, 2008.- 111-118 б. Сәрсенбаев Ә. Кіршіксіз жандардың көңіл күйлері: З.Шүкіровтың «Тоғысқан тағдырлар» повестіне талдау //Сәрсенбаев Ә. Ұстаздар мен тұстастар: Әдебиет туралы ойлар, толғаныстар мен естеліктер. – Алматы: Жазушы, 1986. – 294-313 б. Сейітмағамбетұлы С. Зейнолла Шүкіровке; Зейнолла Шүкіровтің соңғы монологы //Сейітмағамбетұлы С.Асқарым-арманым: Өлеңдер.-Алматы:Қазақ елі,1998.-105,110,111б. Сопыбеков А. Ақын мен теңіз: Дастан //Сопыбеков А. Айналайын: Өлеңдер мен дастандар. – Алматы: Жазушы, 1997. – 110-119 б. Сопыбеков А. Зейнолла Шүкіров: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 149-150 б. Сыдықов М. Зейнолла Шүкіровке: Өлең //Жүректегі жауһарлар.Сыр елі ақынжазушылары шығармаларының жинағы.- Қызылорда:Алтын Орда, 2001. - 179 бетте Абылаев Т. Арал жыршысы //Толқын. – 2007. – 13 қаңтар Абылаев Т. Жол үстінде: З.Шүкіров туралы естелік /Т.Абылаев // Толқын.- 2007. 27 қаңтар; Сыр бойы. – 2007. – 7 қараша

Абылаев, Т. Зейнолла Шүкіров туралы жыр: Өлең / Т. Абылаев // Әлімсақ.- 2014. №2. - 13 б. Айдаров Д. Ақын мен композитор: З.Шүкіров пен Ш.Қалдаяқов туралы естелік //Ақмешіт ақшамы. – 2006. – 18,20 қаңтар Аймағанбетов Ә. Зейнолла ақынның махаббаты: Ақын Зейнолла Шүкіров жайлы / Ә.Аймағанбетов // Әлімсақ.- 2012. - №2. - 31 - 33 б. Ақын қоры ашылды: З.Шүкіровтің 80 жылдығына орай қоғамдық қор ашылды //Сыр бойы. - 2007. - 3 сәуір Ақын тойына: З.Шүкіровке арнап өлеңін жазған Қ.Сейсенәлі; Әні А.Серәлиевтікі. Нотасымен // Сыр бойы.- 2007.-10 қараша Ақынның аралы //Қазақ елі.-1997.-28 ақпан Ақынның сыр сандығын ашқанда: З.Шүкіровке жазған хаттар //Сыр бойы. – 1996. – 3 қырк. Андызбаева, Ж. Бір жұлдыз боп қалам мен... : №20 З. Шүкіров атындағы орта мектепте қайсар қаламгер З.Шүкіровтің туылған күніне орай біршама жұмыстар атқарылды / Ж.Андызбаева // Сыр бойы.- 2015. - 7 наурыз (№ 33/34). - 4 б. Аңсатов, С. Зейнолла Шүкіров неге ескерусіз?/ С. Аңсатов. //Сыр бойы.- 2014. - 19 шілде (№ 103/104). - 4 б. Арал ауданында 2007 жылды "Зейнолла Шүкіров" жылы деп атап өту туралы аудан әкімінің өкімі // Толқын.- 2007. - 1 ақпан Арал ауданында 9-10 қарашада өтетін Зейнолла Шүкіров жылын қорытындылау шараларының бағдарламасы: Зейнолла Шүкіров-80 // Сыр бойы.- 2007.- 7 қараша Аяшұлы Д. Жыр жұлдызының сәулесі: З.Шүкіров жылының "Бір жұлдыз болып жанам мен" атты қорытынды мерекелік кеші өтті // Сыр бойы.- 2007.- 25 желтоқсан Әбділда, Е. Арал тағдырлас арысым: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Е.Әбділда. //Әлімсақ.- 2013. - №4. - 35 б. Әбілқайыр, Н. Зейнолла Шүкіровке : Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Н.Әбілқайыр. // Әлімсақ.- 2014. - №5. - 34 - 35 б. Әбілов Е. Өмірге іңкәрлік: З.Шүкіров жайында естелік әңгіме / Е.Әбілов // Сыр бойы.2007. - 9 қараша Әлімбаев М. Ғазиз жүрек //Қазақ әдебиеті.-1987.-27 февраль. Әлімбаев М. Қаламгерін халық ұмытпайды //Лениншіл жас.-1987.- 19 февраль Әлімбаев М. Қаһарманын халық ұмытпайды: "Сыр жауһарлары" сериясында ақынжазушы З. Шүкіров /М.Әлімбаев // Сыр бойы.- 2007.-26 мамыр Әлімбаев М. Құрыш қазақ //Қазақ әдебиеті. – 1979. – 14 дек. Әмиша Н. Қайсар қаламгерге құрмет: Ақын-жазушы З.Шүкіров 80 жаста / Н.Әмиша //Айқын.- 2007. -13 қараша Әуезов Е. Қара өлең, кешір; Ақ кеме (З.Шүкіровке): Өлеңдер / Е.Әуезов // Сыр бойы.- 2008. - 5 сәуір Бағаев Ұ. Адамның мықтылығы //Қазақ әдебиеті. – 1971. – 19 март Байназарова М. Ақынды еске алу //Жаңадария. – 1987. – 28 апрель Батыр, Б. Қайсар қалам тағылымы: Қазақ гуманитарлық заң және техникалық колледжінде қайсар қаламгер З.Шүкіровтің туған күніне арналған кеш өтті / Б. Батыр //Сыр бойы.- 2015. - 5 наурыз (№ 32). - 2 б. Баязитов С. Ақын мен теңіз: Жазушы З.Шүкіровтің творчествосына арналған конференция. 1962 жылы жазылған мақала //Ақмешіт апталығы.- 2007. – 1 қараша Баязитов С. Қайратты қаламгер //Ленин жолы. – 1977. – 3 июнь Бәкір Ә. Өжет талант //Сыр бойы. – 2006. – 21 қараша Бекбергенова Р. Болашағы зор ақын //Ленин жолы. – 1962. – 23 сент. Бекбергенова Р. Өмір қызық өмір сүре білгенге: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1977. – 3 июнь. – 3 б.

Бердіқожа Н. Поэмалардағы антикалық сюжеттер жырлануының ерекшелігі: З.Шүкіровтің "Алау" поэмасы бойынша / Н.Бердіқожа // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2010. №10. - 142-143 б. Бердіқожа Н. Тарихи тұлғалар туралы поэмалардың романтикалық-психологиялық сипаты: З.Шүкіровтің "Адам және тағдыр" поэмасы бойынша / Н.Бердіқожа //Ақиқат.2010.-№9.-124-126 б. Бибасарұлы А. Мәңгілік өмір: Ақын Зейнолла Шүкіров туралы / А.Бибасарұлы //Қазақ Елі.- 2007. – 18 қаңтар (№1-2). - 10б. Боранбаева М. Теңіздей тентек телегей жыр: 2007 - Зейнолла Шүкіров жылы / М.Боранбаева // Толқын.- 2007. - 8 ақпан Бүркітбай Б. Зейнолла Шүкіров жылы // Қазақстан-ZAMAN.- 2007. - 8 маусым Бір жұлдыз болып жанам мен: З.Шүкіровке арналған бет //Сыр бойы. – 1997. – 20 желт. Бір жұлдыз болып жанам мен: Арал ауданында жазушы З.Шүкіровтің 80 жылдығына арналған мерейтойлық шаралар басталды // Сыр бойы.- 2007.-10 қараша Бір жұлдыз болып жанам мен: Ә.Тәжібаев атындағы облыстық кітапханада осы тақырыппен З.Шүкіровтің 80 жылдығына орай кеш өткізілді // Сыр бойы. - 2007. - 20 ақпан. Бір мұражай бұйырмады-ау, Зәкеңе!..: З.Шүкіров туралы қаламдастары әңгімелейді//Ақмешіт апталығы.- 2009.-16 ақпан -3 б. Данабаев Қ. Ақынға тағзым: Жазушы "Зейнолла Шүкіров жылы"Арал ауданында 910 қараша күндерінде аталып өтіледі / Қ.Данабаев // Егемен Қазақстан.- 2007.-6 қараша Данабаев Қ. Зәкеңнен қалған жалғаншы немесе «Отты өткелдер» кітабын оқыған соң // Сыр бойы.-1997.-13 ақпан Данабаев Қ. Қайран Зәкем: З.Шүкіровтың «Сыр бойы» романын оқығаннан кейінгі ой //Сыр бойы. - 1999. - 21 тамыз Дәуітова Г. Мөлдір сезім: «Адам-Жер-Ана» жыр кітабы туралы //Жұлдыз. -1974.№10. - 214-216 б. Досанова Н. Сол бір кездесу //Сыр бойы. – 1992. – 24 желт. Досмағамбетова Қ. Зейнолла ақынға арналды //Сыр бойы.-1997.-13 ақпан Дүйсенбаев Ә. Құштарлық пен қайсарлық: З.Шүкіров - 50 //Жұлдыз. -1977.- №2. 216-218 б. Еңсегенов Т. Теңіздей тебіренген жырлар //Ленин жолы. – 1987. – 20 февр. Ералиева Ж. "Құрыш қазаққа" арналады: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада жазушы З.Шүкіровтың 80 жылдығына орай қаламгердің өмірі мен шығармашылығына арналып библиографиялық көрсеткіш шығарылды / Ж.Ералиева //Сыр бойы.- 2007.-13 сәуір Есқараева А. Біл жұлдыз болып қалған талант //Ақмешіт ақшамы. – 1998. – 18 желт. Есқараева А. З. З.Шүкіров шығармаларындағы метафоралар: ғылыми жұмыс / А.З.Есқараева // Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің хабаршысы. - 2000. - №1. – 3 – 4 б. Жанаев А. Теңізден тыныс алам мен //Ленин жолы.-1977.-10 март Жанғазы, Д. Ақынға арнау: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Д. Жанғазы. //Әлімсақ.- 2014. - №5. - 35 б. Жанназарова С. "Отты өткелдер" романындағы диалект сөздер: 2007-З.Шүкіров жылы / С.Жанназарова //Ақмешіт апталығы. - 2007. - 18 қазан Жаңабергенқызы, Т. Ақынға: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Т.Жаңабергенқызы // Әлімсақ.- 2014. - №5. - 34 б. Жарқынов Ө. З.Шүкіровпен кездесу: Қызылорда қаласындағы Ю.Гагарин атындағы мектеп-интернатта өтті //Ленин жолы.-1977.- 2 май – 4 б. Жәмішев Ә. Қимасымыз еді //Қазақ әдебиеті. – 1979. – 28 декабрь Жолымбетов Ө. Азаматтық асқақ рух //Сыр бойы.-1997.-9 желтоқсан

Жұбанбаев, А. Зейнолла ақынмен көрші тұрғанмын: Ақын Зейнолла Шүкіров жайлы./ А. Жұбанбаев // Қазалы.- 2016. - 30 қаңтар (№ 8). - 3 б. Жұбатырқызы, Ү. Сағынарсың: Ақын Зейнолла Шүкіров жайлы / Ү. Жұбатырқызы //Әлімсақ.- 2014. - № 2. - 13 - 14 б. Жұбатырұлы С. Күрес – ғұмыр жаңғырықтары //Қызылорда. – 1996. – 24 февр. (№8).

– 4 б. Жұбатырұлы С. Мөлдір бастауға қайта оралу //Қызылорда.-1997.-14 қаңтар Жұмағалиев Қ. Дария мен жүздескенде: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1972. – 10 октябрь Жұмахметұлы Е. Зейнолла Шүкіров: Бір жұлдыз болып жанам мен, бір жұлдыз болып қалам мен: Ақын, жазушы З.Шүкіров туралы естеліктер / Е.Жұмахметұлы //Алматы ақшамы.- 2007. - 2 қазан. - 6- 8 б. Жүсіпова Г. Теңіздей тебіренген жырлар //Қызылорда.-1997.- 26 қаңтар Жыр жыртысы бұйырды: З.Шүкіровтің 80 жылдығына арналып облыс ақындарының жыр мүшайрасы өтті // Сыр бойы.- 2007.-7 желтоқсан Зейнолла Шүкіров жылы: Арал ауданында әкім бастамасымен ақын-жазушы З.Шүкіров жылы атанды //Сыр бойы.- 2007.-14 ақпан Көбегенұлы Н. Қазақтың қайталанбас қаһарманы: Ақын Зейнолла Шүкіров туралы / Н. Көбегенұлы. // Әлімсақ.- 2013. - №2. - 2 б. Көбегенұлы Н. «Теңіз жырын» жырлаған қайсар ақын //Ақмешіт апталығы. – 1998. – 20 ақпан Көбегенұлы, Н. " Халық қаһарманын ұмытпайды" / Н. Көбегенұлы. // Әлімсақ.- 2014. №1. - 2 - 4 б. Кіндігім бірге Аралмен: З.Шүкіров-80 // Сыр бойы.- 2007. - 13 қараша Кіребаев А. Зейнулла Шүкіровке: Өлең //Сырдария. – 1977. – 21 июнь Кіребайұлы А. Тағдыры бөлек талант //Заман-Қазақстан. – 1996. – 7 маусым Қайратты қаламгер //Ленин жолы. - 1977. - 3 июнь Қайсар рухпен сырласу: Жазушы З.Шүкіровтің 80 жылдығына орай естеліктерден тұратын "Бір жұлдыз болып жанам мен" атты кітап жарыққа шықты // Сыр бойы.- 2008.23 қаңтар Қалалақ кітапхананы құрыш қазақ атымен атасақ: 16 ақпан - Зейнолла Шүкіровтің туған күні //Ақмешіт апталығы. - 2008. -14 ақпан Қаназ М. Ақынды көтеріп келемін! //Парасат. – 1996. - №5. – 14-15 б. Қаназ М. Ескі жайттарды еске салған естеліктер //Түркістан. – 2008. – 10 шілде Қожаберген Ж. Сағына еске аламын сол күндерді: З.Шүкіров – 80 / Ж.Қожаберген //Сыр бойы.- 2007.-5 қазан Қорасани Қ. Екі алып және "құрыш қазаққа" ескерткіш: Қызылордада Қ.Мұхамеджанов, З.Шүкіров, Ә.Тәжібаевқа ескерткіш ашылды / Қ.Қорасани //Түркістан.2003.- 23 қазан (N43).- 6 б. Құлманова Ә. Соғып жатты қайсар жүрек бұлқынып: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Ә. Құлманова. // Әлімсақ.- 2014. - №5. - 35 б. Құрбанбаев І. Екі ақынның атағы бір мұражайға сұранып-ақ тұр //Сыр бойы. – 2009. – 23 қаңтар. – 4 б. Құттықов М. Кеудесінен құс ұшқан //Сыр бойы.-1997.-4 қараша Қызылорда қалалық мәслихаты сессиясының шешімі: 2011 жылғы 21 желтоқсандағы "Қызылорда қаласындағы мөлтек аудандар мен көшелерге атау беру туралы" ІV шақырылған Қызылорда қалалық мәслихатының кезекті ХХХХХІ сессиясында қабылданған №51/2 бірлескен шешімімен қала әкімдігінің №2523 қаулысы //Ақмешіт ақшамы. - 2012. - 25 қаңтар. - 2 б. Мейірбекұлы Ә. Теңіз тектес тектілік: Ақын Зейнолла Шүкіров жайлы Ә.Мейірбекұлы //Сыр бойы.- 2012. – 16 ақпан. - 5 б.

Мекебаев А. Ақынның қанатты ғұмыры: З.Шүкіров-80 / А.Мекебаев // Ақмешіт апталығы.- 2007.- 4 қазан Мекебаев А. Ерлік //Қазақ әдебиеті.-1977.-25 февраль Мекебаев А. Қамкөңіл ақынның қанатты ғұмыры: З.Шүкіров жайлы / А.Мекебаев //Ана тілі. - 2007.- 13 қыркүйек (№ 37) -12-13б. Мергенбаев Б. Ақын мен Арал: З.Шүкіровке арн. өлең //Толқын.- 2007. - 15 ақпан Молдашева, Г. Теңізбен сырласу: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Г. Молдашева. // Әлімсақ.- 2014. - №5. - 34 б. Мұқай Ө. Қазақша "Адам тағдыры" Шолоховты тақырыпқа қайта оралтар еді: Қаламгерлер Естай Мырзахметов пен Зейнолла Шүкіров арасындағы достық туралы //Алматы ақшамы.- 2007. - 25 қазан. - 20-21б. Мұсабаев Н. Қайсар қаламгер: 2007 – Зейнолла Шүкіров жылы / Н.Мұсабаев //Егемен Қазақстан.- 2007.-16 ақпан; Толқын.- 2007. – 22 ақпан. Мұсабаев Н. Талант теңізіндегі желкен: Ақын-жазушы З.Шүкіров 80 жаста / Н.Мұсабаев//Сыр бойы. - 2007.-16 ақпан. –2 б. Мүтәлләп, А. Екшелген ой, Армысың, ақ таң, жарық күн!: Өлеңдер / А. Мүтәлләп //Алматы ақшамы.- 2016. - 3 наурыз (№ 26). - 23 б. Назарова Ш. Ақын ағаға: З.Шүкіровке арналған өлең //Толқын. – 1977. – 28 июнь Нарымбетов Ә. Аралдың асқақ ақыны : З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1977. – 3 июнь Нарымбетов С. Зейноллаға: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1981. – 22 апрель Нұржан - Балта Т. Талантқа тағзым: Арал қаласында ақын З. Шүкіров жылының ашылу рәсімі болып өтті / Т.Нұржан - Балта //Толқын.- 2007. - 17 ақпан. Нұржан-Балта Т.Талантқа тағзым: Ақын З.Шүкіров-80 // Дала.- 2010. - №3.-32 б. Нұрмағанбетұлы Т.Теңізден бұрын өлген ақын //Қазақ елі.-1997.-28 ақпан Нұрмахан Н. Кең кеуде, бөрі қабақ, жолбарыс бет: Зейнолла Шүкіровтың "Сыр бойы" романы мен тарихи жыр-дастандардағы Жанқожа батыр бейнесі /Н.Нұрмахан //Әлімсақ.- 2012. - № 2. - 10-13 б. Нұрмахан, Н. Қызылордада "қамауда қалған" Зейнолла Шүкіров ескерткіші енді орнын ауыстыратын болды / Н. Нұрмахан. // Әлімсақ.- 2015. - № 7. - 2, 18 - 19 б. Нұрымбетова Қ. Бөгеннен ұшқан бұлбұл: З.Шүкіровтің өмірі мен шығармашылығына арналған ашық тәрбие сағаты // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.2007.-№1.-36-39 б. Омарқызы С.Зейнолланың рухы асқақтаған күн болды: Ә.Тәжібаев атындағы облыстық кітапханада ақын Зейнолла Шүкіровке арналған жыр мүшәйрасы өтті / С.Омарқызы //Әлімсақ.- 2013. - №4. - 36 б. Оразбаев И. Ақын жатыр: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1977. – 3 июнь Оразбаев И. Ақын жатыр: Өлең / И. Оразбаев.// Әлімсақ.- 2014. - № 2. - 12 б. Орманова М. Зейнолла өлеңдерін жатқа айтатындар жарысы //Ақмешіт ақшамы. – 2006. – 24 қараша Орынбаев А. Жиырма екі жылдық тарихы бар турнир: Арал ауданында қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі Зейнолла Шүкіровті еске алуға арналған спорт турнирі өтті / А.Орынбаев // Сыр дидары.- 2013. - 20 тамыз (№16). - 8 б. Пірманова Л. Халық махабатына бөленген қаламгер: №103 орта мектеп кітапханасында Зейнолла Шүкіровтың "Халық махаббатына бөленген қаламгер" атты оқырмандар конференциясы өтті./ Л. Пірманова.// Қазалы.- 2016. - 13 ақпан (№ 12). - 4 б. Пірназар С. Бір жұлдыз боп жанам мен: З.Шүкіров 80жаста. Ә.Тәжібаев атындағы облыстық кітапхана жұмысы / С.Пірназар //Сыр бойы.- 2007.-2 наурыз Разақов А. Ақын тағдыры //Ақмешіт ақшамы. - 1997. - 28 наурыз Разақов А. Біздің Зекең: З.Шүкіровке арн. өлең // Толқын.- 2007. - 15 ақпан Разақов А. Жұмбақ жан: З.Шүкіровке арналған өлең //Сыр бойы. – 1997. – 13 ақпан

Рахымбеков Ә. Зейнолла ақынның соңғы монологтары //Ленин жолы. – 1990. – 25 қаңтар Реймберген Г. Заңғар Зейнолланың рухы асқақталды: Қаламгер З.Шүкіровке арналған облыстық жыр мүшәйрасы өтті / Г.Реймберген // Сыр бойы.- 2015. - 23 мамыр (№ 73/74). 5 б. Рыстығұлов Б. Зейнолла ақынмен өткізген бір күн: Естелік-эссе / Б. Рыстығұлов //Қазалы.- 2015. - 17 маусым (№ 45). - 2 б. Сақиев З. Шүкіров шындығы //Лениншіл жас.-1977.-15 апрель Сақыпұлы А. "Сыр бойынан" "Сырдарияға" дейін: З.Шүкіров "Сыр бойы" кітабы, облыс баспагерлері және "Сырдария" кітапханасы // Сыр бойы.- 2008.-26 наурыз Сатжанов Б. Зейнолла ақынға: Ақын Зейнолла Шүкіровке арналған өлең / Б. Сатжанов.// Әлімсақ.- 2013. - №4. - 35 б. Сәдібекұлы А. Аяулы ұстазым менің: Әуесқой композитор Бейбіт Ахметовтің ақын З.Шүкіров туралы естелік-сұхбаты //Сыр бойы. – 1997. – 9 қырк. Сәдібекұлы А. Бір жұлдыз болып қалды ол //Сыр бойы. - 1997. - 11 наурыз Сәдібекұлы А. Кештерде //Сыр бойы.-1997.-20 желтоқсан Сәдібекұлы А. Қыран қанатты тағдыр //Сыр бойы. – 1997. – 13 ақпан. – 3 б. Сәдібекұлы А. Шүкіров феномені: З.Шүкіров -80 //Сыр бойы.- 2007.-5 қазан Сәуір Ә. Ақын рухы ұлықталды : Қаламгер З.Шүкіровті еске алуға арналған облыстық жас ақындар мүшәйрасы өтті./ Ә. Сәуір //Халық.- 2014. - 1 мамыр (№ 17). - 12 б. Сәуірбаев Ө. Тәуекелі, мықты қазақ: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1972. – 17 июнь Сейтмағамбетов, С. Зейнолла Шүкіровтың соңғы монологы: Өлең /С.Сейтмағамбетов // Әлімсақ.- 2014. - № 2. - 12 б. Сейітмағамбетов С. Туған ел құрметі //Толқын.-1977-7 июнь Сейітмағамбетов С. Іні тілегі //Ленин жолы.-1977. - 3 июнь Сейітов Қ. Сәби мінезді ақын //Сыр бойы. – 1997. – 20 желт. Сермаханұлы Ә. Баласыз ауылдан шыққан дана //Сыр бойы. – 1997. – 20 желт. Серікбайұлы Ш. Бір жұлдыз болып қалдың сен: Жазушы З.Шүкіров 80 жаста //Сыр бойы. – 2007. – 1 ақпан Сопыбеков, А. Ақын Зейнолла ғашық болған ару / А.Сопыбеков.// Жаңақорған тынысы.- 2014. - 13 қыркүйек (№71). – 3 б. Сопыбеков А. Жаза бер аға, тынбастан: Ақын З.Шүкіровке арналған өлең //Лениншіл жас.-1962.-9 август Сұбхан-Берді А. Періште ақын: З. Шүкіров туралы // Ақмешіт апталығы. - 2009.-12 ақпан.-4 б.; Толқын.- 2009. - 14 ақпан Сүйенішев Қ. Талант пен тағдыр //Ленин жолы. – 1980. – 23,24 декабрь Сыдықов М. Дауылпаз ақын: Зейнолла Шүкіровтің 80 жылдығына орай, жасалған театрландырылған әдеби-музыкалық кеш / М.Сыдықов // Толқын.- 2007. – 10 наурыз Сыдықов М. Дауылпаз ақын: Жазушы З.Шүкіровке арналған күй нотасымен берілген / М.Сыдықов // Сыр бойы.- 2008.-30 қаңтар Сыдықова, Ж.Үш арыстың аллеясы - оларға құрметтің галереясы болса...: Қызылорда қаласының әкімі Н.Нәлібаевтың назарына / Ж. Сыдықова // Тіл сақшысы.- 2014. - 1 - 15 тамыз (№15). - 1 б. "Сыр бойы" тарихи романы оқырманға жол тартты: Ақын Зейнолла Шүкіровтың төрт кітаптан тұратын "Сыр бойы" тарихи романы оқырмандарына жол тартты // Әлімсақ.2015. - № 3. - 37 б. Тасбөгет кентіндегі мөлтек аудандар және көшелерін атау туралы // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 12 қазан (№41). - 9 б. Тағыберген А.Ұлт журналы заңғар Зейнолланың рухын асқақтатты: З.Шүкіровтің рухын жыл сайын асқақтатып жүрген "Әлімсақ" журналының бес жылдығына орай биыл

да дәстүрлі "Бір жұлдыз болып жанам мен" атты ақындар мүшәйрасы өткізілді / А.Тағыберген // Әлімсақ.- 2014. - №5. - 18 - 19 б. Тағыберген А. Шүкіровтың жыр мүшәйрасы жас ақындардың жұлдызын жақты: З.Шүкіровке арналған жас ақындар мүшәйрасы өтті/ А. Тағыберген // Әлімсақ.- 2015. №5. - 36 б. Тастемір Н. Зәкеңнен - ұят болды... балалардың да бетіне қарауға "бет" жоқ: / Балалар кітапханасы және жазушы З.Шүкіров туралы / Н.Тастемір // Ақмешіт апталығы.- 2009. - 6 тамыз.-1 б. Тәңірбергенов Ұ. Түсімде ылғи жүресің бұлтқа мініп..: Зейнолла Шүкіровке арналған өлең /Ұ.Тәңірбергенов // Халық.- 2012. - 19 сәуір. - 6 б. Тебегенов Т. Менде де сол бір беймаза қазақ қаны бар... //Таң-Шолпан. – 2008. - №1.

– 149-166 б. Тебегенов Т. Өр бейнеңді өпкенім:Өлең //Ленин жолы.-1979.-26 май Теңізде жырын тербеген: З.Шүкіровтың 50 жылдығына арналған мақалалар мен өлеңдер //Ленин жолы. – 1977. – 3 июнь Теңізден тыныс алдың, сен!: З.Шүкіровтің туғанына 80 жыл //Ақмешіт апталығы.2007.-1 ақпан (№5). – 4 б.: Мазм.: Бекұзақұлы Ұ. Ақын рухына тіл қату; Шарафаддинов Қ.Дара ақын; Бозанова А. Құрыш қазаққа; Ниязов М. Тылсым тағдыр: Өлеңдер Тоғысбайұлы Б. Қайсар қазақ //Қазақ әдебиеті. -1997. - 11 ақпан (№6). – 12 - 13 б. Тоқмағамбетов А. Ақын тағдыры:Дастаннан үзінді //Қазақ әдебиеті.-1980.-30 май Тоқмағамбетов А. Жаралы жолбарыс: Поэма //Ленин жолы. – 1980. – 9,10 апрель Тоқмағамбетов А. Сөзінде нұр, көзінде күн: Өлең //Ленин жолы.-1977.-3 июнь Тоқмағамбетов А.Тағдыр және талант //Социалистік Қазақстан. - 1977. - 8 апрель Тоқмағамбетов А. Теңіз тебіренткен талант //Ленин жолы. - 1977. - 2 май Толқында туған теңіз тағдыры //Ақмешіт ақшамы. – 2003. – 24 қазан Түменбаев Ж. Алақанда өткен аға //Қазақ әдебиеті. – 1988. – 22 январь Хаттар шерткен сыр: Әбу (Сәрсенбаев)-Зейнолла-Атабай (25.04.1962) //Сыр бойы.1997.- 20 желт. Шүкіров А. Бәрі қазақтан шығады //Сыр бойы. – 1995. – 20 сәуір Шүкіров А. Мақсатым – Зәкеңнің дүниелерін ұрпаққа жеткізу //Ақмешіт апталығы. – 1997. – 8 тамыз. – 1.2 б. Шүкіров А. Хаттар шерткен сыр //Ақмешіт апталығы. – 1986. – 16 ақпан Шүкіров Зейнолла: Қазанама //Ленин жолы. – 1979. - 28 декабрь; Қазақ әдебиеті. – 1979. – 28 декабрь Шыбынтаев М. Аяулы аға: З.Шүкіровке арналған өлең //Ленин жолы. – 1964. – 2 август Шынназарова К. Қимастарым, қайтейін //Сыр бойы. – 1992. – 5 қырк. Үргенішбаева А. Сыр жастарына: З.Шүкіровке арнау / А.Үргенішбаева // Сыр бойы.2014. - 19 шілде (№ 103/104). - 4 б.

25 ақпан

Халық күйшісі Әлшекей Бектібайұлының туғанына 170 жыл (1847-1932)

Әлшекей Бектібайұлы 1847 жылы Жаңақорған ауданы, Төменарық аймағындағы өз әкесінің есімімен аталатын “Бектібай сазы” деген елді – мекенде дүниеге келген.Ата – анасынан ерте айырылған Әлшекейдің балалық шағы жоқшылықпен таршылықта өтеді. Бірақ талантты бала бұған мойымайды. Ол жас кезінде нағашы атасы Рүстемнің тәрбиесінде болып, одан сыбызғы тартуды үйренеді. Кейін сыбызғыдан домбыраға ауысады. Күй өнеріне құмар болып өседі. Біртіндеп өзі күй шығара бастайды. Той - думан мен ойын – сауықтың ажары, дастарханның базары болған.

1930 жылы Тәжікстанға көшіп барған. Әлшекей 50 -ден астам күй шығарған. Оларды И.Өткелбаев, Ж.Нұрмақов сияқты күйшілер кейінгі ұрпаққа жеткізген. Әлшекейдің "Тоқырау", "Нарсоққан", "Егес", "Терісқақпай", "Толқын", "Аққу кеткен", "Тепең көк", "Қара жорға", "Адасқан қаз", "Отарба", "Айшамен алты тартыс", "Төтемен тартыс", "Егілген", "Бәйге", "Тай қуу", т.б. ел арасында сақталған күйлері бар. Қасиетті қара домбыра шанағынан туындаған әрбір күйдің өзіндік шығу тарихы бар. Мәселен, 19041905 жылдары ауыл іргесінен өтетін Орынбор –Ташкент темір жолының құрылысын көзімен көрген Әлшекей оның ел өміріне әкелген жаңалығына арнап «Отарба» күйін шығарады. Сондай-ақ түйе теуіп өлтірген баланың қазасын әкесіне естірту арқылы «Шерлі» күйі өмірге келген. Әлшекей Бектібайұлы заманның сыры мен мұңын, зары мен қуанышын осылайша күй арқылы жеткізген. Манап Көкенұлы осы аталған күйлердің шығу тарихын айтып, таспаға жаздырған. Әлшекейдің күйлері қазіргі домбырашылардың репертуарына енген, оркестрге түсірілген. Әлшекей туралы белгілі сазгер жазушы, өнер зерттеуші Ілия Жақанов өзінің “Аққулар қонған айдын көл” кітабында Қаратау елі бәрі - бәрі Әлшекейдің тамылжыған күйлеріне елтіген деп тебіреніп жазған. 1932 жылы 85 жасында Тәжікстанның Душанбе қаласында қайтыс болады. Әдебиеттер: Аманбайұлы Ж. Сахна төрінде Әлшекей күйлері: Күйші композитор Әлшекей Бектібайұлының 167 жылдығына арналған облыстық күйшілер байқауы өтті / Ж.Аманбайұлы. // Жаңақорған тынысы.- 2015. - 31 қаңтар (№ 8). - 3 - 4 б. Бұлдырықова Г. Сыр өңіріндегі күйші атамыз - Әлшекей: Әлшекей күйші Бектібайұлының күй мұрасы туралы / Г.Бұлдырықова // Мектептегі мерекелер: тәрбие жұмыстарының сценарийлері.- 2012. - №3. - 24 - 27 б. Жұмаділдаұлы А. Олар облыстық байқаудың жүлдегерлері / А.Жұмаділдаұлы //Өскен өңір.- 2014. - 4 желтоқсан (№ 90). - 4 б. Қалдыбек Е. Күйші баба атындағы облыстық байқау: Күйші Әлшекей Бектібайұлының 167 жылдығына орай "Әуезді күйдің құдіреті" атты облыстық күйшілер байқауы өтті. / Е. Қалдыбек. //Жаңақорған тынысы.- 2014. - 19 қараша (№ 90). - 1 б. Қалдыбек Е. Шертпе күйдің шебері: "Күй құдыреті" атты аудандық байқау өтті / Е.Қалдыбек // Жаңақорған тынысы.- 2014. - 12 қараша (№ 88). - 1 б. Сопыбеков А. Қаратауды күйлерімен тербеткен: Күйші-композитор Әлшекей Бектібайұлының 165 жылдық мерейтойына / А. Сопыбеков // Сыр ардагері.- 2012. - 14 қараша. - 3 б.

18 наурыз

Ақын Жүсіп Қыдыровтың туғанына 80 жыл (1937-1983)

18 наурызда Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданындағы Талап ауылында туған. 1960 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін (журналистика бөлімшесін) бітіріп, баспасөз орындарында әр түрлі қызмет істеген. 1960–1966 жж. «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, 1966– 1967 жж. Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» студиясының дубляж бөлімінде аға редактор, 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардың басында «Жалын» баспасында аға редактор болды. Әдебиетке 60-жылдардың басынан бастап араласқан. Алғашқы бір топ өлеңі республика жас ақындарының «Жырға сапар» атты жинағында басылды. 1964 жылы «Тұңғыш кітап» атты алғашқы жинағы жарық көрді. «Таңғы сәт» (1966), «Жұлдыздарға жол» (1969), «Сәуір лебі» (1972), «Шынарым-

шырайлым» (1974) толғау өлеңдері, «Гүлқайыр» (1976), «Жанартау – жүрек» (1978), «Жібек жел» (1981), «Мың бір түн» (1983), «Салтанатым, шеруім» (1985) атты таңдамалы өлеңдері мен поэмалары, «Үкілі домбыра» (1984) күй жинақтары жарық көрген. Шығыс поэзиясының жұлдыздары – Ә.Рудакидің, Ш.Хафиздің, И.К.Физулидің, сондай-ақ П.Б.Шелли мен А.Блоктың шығармаларын қазақ тіліне аударған. «Мың бір күн» өлеңдер жинағы үшін 1984 жылы (қайтыс болғаннан кейін) Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының лауреаты атағы берілді. Алматы қаласы көшелерінің біріне есімі берілген. Әдебиеттер: Қыдыров Ж. Ақ боз атты ақын: Поэмалар мен өлеңдер /Ж.Қыдыров; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008. Қыдыров Ж. Гүлхайыр: Поэма және лирика. – Алматы: Жалын, 1976. – 111 б. Қыдыров Ж. Жайсаң жаз: Поэмалар, балладалар, өлеңдер / Ж.Қыдыров.- Алматы: Жазушы,1980.- 344 бет. Қыдыров Ж. Жұлдыздарға жол: Өлеңдер / Ж.Қыдыров.- Алматы:Жазушы, 1969.80бет. Қыдыров Ж. Жібек жел: Өлеңдер / Ж.Қыдыров.- Алматы: Жалын, 1981.- 168 бет. Қыдыров Ж. Құмыр бұлбұл: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1982. – 140 б. Қыдыров Ж. Мың бір күн / Ж.Қыдыров; Құраст. А.Қыдырова.- Астана: Фолиант, 2003.- 320б. Қыдыров Ж. Мың бір күн: Махаббат кітабы / Ж.Қыдыров. - Алматы: Жалын, 1983.264б. Қыдыров Ж. Нұр жаусын саған: Поэмалар, балладалар. – Алматы: Жазушы, 1971. – 88 б. Қыдыров Ж. Салтанатым, шеруім: Өлеңдер, толғаулар. 2-бас. – Алматы: Жазушы, 1985. – 392 б. Қыдыров Ж. Сәуір лебі: Поэмалар / Ж.Қыдыров.- Алматы: Жазушы,1972.- 96 бет. Қыдыров Ж. Таңғы сәт: Өлеңдер мен поэма. – Алматы: Жазушы, 1966. – 77 б. Қыдыров Ж. Шынарым, шырайлым: Толғау / Ж.Қыдыров.- Алматы: Жазушы, 1974.152 бет. Қыдыров Ж. Ғашық ғұмыр: Ақынның 1981 жылы дыбыс таспасына өз аузынан жазып қалдырған ғұмырнамасы / Қағазға түсiрген Б.Айнабеков // Жұлдыз.- 2004.- N 8.119-129 б. Қыдыров Ж. Ғашықтық ғұмырнамасы: Қазақтың көрнектi ақын-композиторының 1981 ж. дыбыс жазу таспасына өз аузынан жазып қалдырған ғұмырнамасы / Ғұмырнаманы үнтаспадан қағазға түсiрген Б.Айнабеков. // Қазақ Елi. - 1998. - 20 наурыз, 3 сәуiр, 10 сәуiр *** Қыдыров Жүсіп Байболатұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық Алматы: «Аруна», 2005.- 344 б. Қыдыров Жүсіп Байболатұлы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004.- Т.6. – 153б. Қыдыров Жүсіп //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 250 б. Қыдыров Жүсіп //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 196 б. Қыдыров Жүсіп //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 369-370 б. Қыдыров Жүсіп //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 335 б. Қыдыров Жүсіп //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы,2009. – 93 б.

Жүсіп Байболатұлы Қыдыров //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: ӘлФараби, 1998. – 194-195 б. Абдрахманов С. Жүсіп Қыдыров //Абдрахманов С. Жиырмасыншы ғасыр жырлайды: Қазақ поэзиясының антологиясы. - Алматы: Раритет, 2007.- Т.1. – 463-464 б. Ергөбек Қ. Махаббат – пірім, сенгенім...: Ақын Жүсіп Қыдыровтың шығармашылығы туралы //Ергөбек Қ. Арыстар мен ағыстар. – Астана: Таным, 2003. – 196-201 б. Кеңбейіл М. Махаббатты жырлау да мархабат!: Талантты лирик-ақын Жүсіп Қыдыров рухымен сырласу //Кеңбейіл М. Замандастар заңғары. – Алматы,2009. – 168-178 б. Сарбалаев Б. Жарық сәуле жасасын!: Ақын Жүсіп Қыдыровтың соңғы кітабы «Мың бір күн» хақында //Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі: Әдеби-сын мақалалар. – Алматы, 1992. – 202-216 б. Сарбалаұлы Б. Бес мүшел:Әдеби эссе, сын мақалалар. – Алматы,2009. – Т.2. – 64 - 79б. Сопыбеков А. Жүсіп Байболатұлы Қыдыров //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.

– Шымкент: Кітап, 2008. – 436-437 б. Сопыбеков А. Жүсіп Қыдыров: Өлең //Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 161-162 б. Айнабеков Б. Ақын рухына хат:1997 ж. "Шартарап" баспасынан жарыққа шыққан ақын Ж.Қыдыровтың "Мың бiр күн" атты кiтабы туралы. // Жас Алаш.- 1997. - 26 маусым Айнабеков Б. "Жүргейсiңдер еске алып, пайғамбар аттас ақынды": Ақын Жүсiп Қыдыров жайлы естелiк - эссе // Заң газетi.- 2007.- 16 наурыз.- 4 б.; Жұлдыз.- 2008.- N 4.157-161 б. Айнабеков Б. Пайғамбар аттас ақын: Ақын-сазгер Жүсiп Қадыровтың туылғанына 70 жыл // Қазақ Елi.- 2007.- 27 маусым (N16/17).- 7 б. Айнабеков Қ. Iздеушiсi болмас: ер де жетiм, ел де жетiм...: Ақын Жүсiп Қыдыров жайлы //Айқын.- 2012. - 1 наурыз (№ 41). - 30 б. Айсынов Б. «Тұңғышпен» түлеген Жүсекем: Ақын Жүсіп Қыдыровтың шығармашылығы жайлы //Сыр бойы. – 1994. – 30 қараша Алдамжаров Б. Сырбаз жанды өлеңдер: Қазақ поэзиясына еркiндей кiрген бiр топ шайырдың бiрi Ж.Қыдыров туралы. // Қазақ Елi.- 2003.- тамыз (N23).- 7 б. Бейсебаев И. Өмір әуендері: Ж.Қыдыровтың «Жібек жел» жыр жинағы жайлы //Қазақ әдебиеті. – 1982. – 29 янв. Бердібаев Р. Сырлы сезім: Ж.Қыдыровтың «Мың бір түн» кітабы //Соц. Қазақстан. – 1983. – 7 окт. Досжан Д. Поэзия гладиаторы: (Жүсiп Қыдыров туралы сөз) //Парасат.- 1997.- N1.20-21 б. Дулатова Ж. Сазгер ақынды еске алды:Әдебиетшiлер үйiнде талантты сазгер әрi ақын Жүсiп Қыдыровтың 60 ж. мерейтоына орай өткен еске алу кешi туралы.// Қазақ әдебиетi. - 1998. - 27 наурыз (N12). - 3 б. Ергөбек Қ. "Махаббат - пiрiм, сенгенiм...": Ақын Ж.Қыдыровтың шығармашылығы туралы // Қазақ әдебиетi.- 1997.- 1 сәуiр (N13).- 15 б. Кеңбейiл М.Махаббат деп түсiндi мына әлемдi...: Талантты лирик-ақын Жүсiп Қыдыров рухымен сырласу // Егемен Қазақстан.- 2007.- 14 наурыз (N 66).- 6 б. Кекiлбаев Ә. Елгезек жыр: Ж.Қыдыровтың "Таңғы сәт" (Алматы,1966 ж.) Өлеңдер мен поэмалар жинағына сын // Қазақ әдебиетi.- 1966.- 30 сент. Қыдыров Ж. Ғұмырымның баяны: Ақын Ж.Қыдыровтың өз өмірбаяны туралы жазғаны / Ж.Қыдыров // Қазақ батырлары.- 2004. - N8.-тамыз Машақов С. Аңыз бен шындық: Ж.Қыдыровтың «Гүлқайыр» поэмасы жайлы //Қазақ әдебиеті. – 1976. – 5 нояб. Сарбалаев Б. Жүрек-жыр сәулелері: Ақын Жүсіп Қыдыров //Қазақ әдебиеті. – 1987. – 3 апрель (№14). – 12 б.

Сахиев Ф. "Мың бiр күнмен" қайта дидарласқанда...:Ақын Жүсiп Қыдыровтың "Мың бiр күн" атты өлеңдер жинағы туралы //Қазақ Елi.- 1997. - 28 қараша (N47). - 6 б. Сәрсенбаев О. Ақынның мың бiр күнi: Ақын Ж.Қыдыровтың шығармашылығы туралы // Қазақ Елi. - 1997. - 4 сәуiр (N13).- 4 б. Сопыбеков А. Тұғыры биік ақын //Сыр бойы. – 1987. – 14 май. – 3 б.

27 наурыз

Қызылорда қалалық «Ақмешіт ақшамы» газетіне 20 жыл

Қызылорда қалалық «Ақмешіт ақшамы» қоғамдық – саяси газеті 1997 жылдың 27 наурызынан бастап жарыққа шығып келеді. Меншік иесі «Желтоқсан и К» ЖШС. Қызылорда арнайы экономикалық аймағының құрылуына байланысты, аймақта болып жатқан жаңалықтар мен өзгерістерді халыққа тез арада жеткізіп беру мақсатында және жергілікті ұлт өкілдерінің 98 пайызы қазақ екендігін ескеріп қазақ тілінде газет шығару қажеттігі туды. 1997 жылдың 22 наурызында Қызылорда арнайы экономикалық аймағының аумағында «Ақмешіт ақшамы» газеті және қалалық теледидар өз тұсауын кесті. Ол кезде Қызылорда «Полиграфиясында» газеттер ескі әдіспен басылатын. «Ақмешіт ақшамы» облыс көлемінде бірінші рет компьютермен теріліп, офсеттік басылыммен басылған жаңа бет – бейнесі, бағыт – бағдары бар газет болды. Газеттің шығармашылық тобына маман – журналистердің топтасуы, басылымның беделін көтере түсті. «Ақмешіт ақшамы» «Нұр сәулет» фирмасының баспаханасында 16 бетпен жетісіне екі рет шығып тұрады. 2014 жылы газеттің бас редакторы Сәрсенкүл Бихожа Қызылорда қаласы әкімінің «Жаңалық жаршысы» номинациясының иегері болды. Әдебиеттер: «Ақмешіт ақшамы» - ақыл мен қайраттың басылымы //Қазыналы Қызылорда: Кітап – альбом / Жайымбетов М., Жәлиев Н., Шынтасов Ж. - Қызылорда: Тұмар, 2011. 112 – 113 б. «Ақмешіт ақшамы» газеті //Досманбетов Б., Кереев М. Қызылорда: Қызылорда қаласына 180 жыл. – Қызылорда: Нұр сәулет, 1999. – 118 – 122 б. *** Ақмешіт ақшамы» қанат қақты: Ақпарат айдынындағы жаңа басылым //Сыр бойы. – 1997. – 22 наурыз «Ақшам» - ақыл мен қайраттың басылымы: Газеттің 10 жылдығына орай //Ақмешіт ақшамы. - 2007.–22 наурыз (№19).– 5 б. Әшірбекұлы Қ. Газеттерге қысқаша шолу: Өлең / Қ.Әшірбекұлы // Халық.- 2016. - 24 наурыз (№ 12). - 10 б. Бихожа С. 10 жыл өте шықты // Ақмешіт ақшамы. – 2007. – 22 наурыз (№19). – 1 б.

10 жыл уақыт ғана емес, ол – тарих: «Ақмешіт ақшамы» – 10 //Ақмешіт ақшамы. – 2007. – 22 наурыз (№19). – 5 б. Сөйлейтін сурет түсіретін фотокор: Фотокор., журналист Өміртай Түменбаев//Ақмешіт ақшамы.-2007.-22 наурыз (№19).–5 б.

28 наурыз

Ғалым, медицина ғылымдарының докторы, профессор Марат Шәдібайұлы Абдоллаевтың туғанына 60 жыл (1957)

Абдоллаев Марат Шәдібайұлы 1957 жылы 28 наурызда Қызылорда қаласында дүниеге келген. 1980 жылы Алматы мемлекеттік медициналық институтын бітірген. 1980-1983 жылдары Қызылорда облыстық ауруханасында, 1983-1985 жылдары Алматы қаласының №1 клиникалық ауруханасының проктология бөлімінде дәрігер-хирург қызметтерін атқарған. 1985-1987 жылдары Мәскеу қаласында Проктология ғылыми-зерттеу институтында оқыды. 1987 – 1989 жылдары Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтында аға лаборант. 1989-2005 жылдары Алматы қаласының орталық клиникалық ауруханасында проктология бөлімінің меңгерушісі. 2005 жылы Қызылорда облыстық денсаулық сақтау департаментінің директоры. Қазақстан проктологдәрігерлер қауымдастығының президенті. 2000 жылы Алматы қаласының үздік дәрігері атағы берілді. 137 ғылыми еңбегі, 2 монографиясы жарық көрген. 2004 жылы «Құрмет» орденімен және «Денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгісімен марапатталған 2012 жылдан Орталық қалалық клиникалық ауруханасының директоры. Әдебиеттер: Абдоллаев Марат Шәдібайұлы: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 70 б.

29 наурыз

Жазушы Оразбек Бодықовтың туғанына 90 жыл (1927-1997)

1927 жылы 29 наурызда Қызылорда облысының Шиелі ауданы, Н.Бекежанов ауылында туған. Еңбек жолын республикалық жастар газетінен бастаған. Кейін «Қазақ әдебиеті», «Казахстанская правда» газеттерінде, Республикалық қуыршақ театрында, Қазақ радиосында жауапты қызметтер атқарған. Шығармаларын қазақ және орыс тілдерінде жазған. Алғашқы әңгімесі 1950 жылы «Жас аңшы» деген атпен «Пионер» (қазіргі «Ақ желкен») журналында жарияланды. Оның «Қанат аспанда қатаяды», «Ақ құс», «Өмір жолдары», «Жұрт туралы жыр», «Шәмші Қалдаяқов» атты роман-повестері, «Отырар ертең қирайды», «Қорқыт», «Жекпе-жек», «Жүрегімнен сұраңдар», «Мұқағали Мақатаевтың соңғы әні» атты драмалық шығармалары жарық көрген. Пьесалары Қазақстан және одақтас республикалық театрларының сахналарында қойылды. А.Тоқмағамбетовтің «Әке мен бала» романын орыс тіліне (1978), В.Смирнова-Ракитинаның «Авиценна» романын қазақ тіліне аударған (1986). Әдебиеттер: Бодықов О. Ақ құс: Повестер мен әңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1984. – 352 б. Бодықов О. Жайдарман: Роза Бағланова туралы деректі повесть. 2-ші толық басылуы /Пікір жазған О.Әбілдаев. – Алматы: Өнер, 1993. – 176 б. Бодықов О. Қанжар мен домбыра: Пьесалар жинағы / О.Бодықов.- Алматы: Жазушы, 1974.- 276б. Бодықов О. Шәмші Қалдаяқов: хикаяттар / О.Бодықов.- Алматы: Шабыт»баспасы«Дәуір», 1992.- 112 бет.

*** Бодықов Оразбек //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 133 б. Бодықов Оразбек //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер,Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 104-105 б. Бодықов Оразбек //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 85 б. Бодықов Оразбек //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 144-145 б. Бодықов Оразбек Еңсенi езген - ел тағдыры: Белгiлi жазушы-драматург пен Қазақстан Жоғарғы Кеңесi депутатының заман, адам, қоғам, әлеуметтiк жағдайлар жайында сұхбаты. // Қазақ әдебиетi.- 1994. - 30 қыркүйек.- 10-11 б. Бодықов Оразбек. Корейдің ұлттық театрына 30 жыл / О.Бодықов. // Ленин жолы.1963.-15 янв. Драматург-жазушы Оразбек Бодықов: Қазанама // Қазақ әдебиетi.- 1997. – 9 қыркүйек (N36). - 15 б. Жасұланұлы М. "Нартай" драмасы көрерменмен қауышты: Н.Бекежанов атындағы драма театры жаңа маусымын Оразбек Бодықовтың "Нартай" драмасымен ашты / М.Жасұланұлы. //Ақмешіт апталығы.- 2016. - 17 қыркүйек (№72). - 4 б. Оралбай Ә. Маусымның биiк межесi: Ақтөбе обл. драма театрындағы драматург О.Бодықовтың "Ит өлiм" атты қойылымы / Реж. М.Бақытжанов // Егемен Қазақстан.1996. - 27 қараша 12 сәуір

Ақын Садықбек Хангелдиннің туғанына 80 жыл (1937-2014)

1937 жылы 12 сәуірде Қызылорда қаласының іргесіндегі Тереңсай ауылында дүниеге келді. 1961 жылы Қызылорда педагогикалық институтын, 1969 жылы Алматы жоғары партия мектебін бітірген. Еңбек жолын 1955 жылы Қызылорда локомотив депосында қатардағы жұмысшы болып бастаған.

1959 жылдан Қызылорда облыстық радиосының дикторы, 1962 жылдан Қызылорда облыстық комсомол комитетінің бөлім меңгерушісі, идеология жөніндегі хатшысы, Қызылорда қалалық комсомол комитетінің 1-хатшысы, Қазақстан комсомолы Орталық комитетінің насихат және мәденибұқаралық жұмыстар бөлімінің меңгерушісі болды. 1974 жылдан Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ұйымдастыру-партиялық жұмыстар бөлімінің нұсқаушысы, кейін осы бөлімнің кадр даярлау секторының меңгерушісі болды. 1979 жылдан Қазақ КСР халықтық бақылау комитетінің ғылым-білім және мәдениет бөлімі меңгерушісінің орынбасары, бөлім меңгерушісі, 1991 жылдан Қазақстан мемлекеттік телерадио комитеті кадр басқармасының бастығы, Алматы облыстық және қалалық радиосының бас редакторы, 1993 жылдан Қазақстан Республикасы Министрлер кабинеті жанындағы Мемлекеттік қаржы бақылау комитеті кадр басқармасының бастығы қызметтерін атқарды. 1997 жылдан зейнеткер. Бірнеше медальдармен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған. Әдебиеттер: Хангелдин С. Ағынды арна: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1986. – 128 б.

Хангельдин С. Алақан: өлеңдер / С.Хангельдин.- Астана: Фолиант, 2006.- 264 б. Хангелдин С. Алқа . – Алматы: Ана тілі, 2008. – 200 б. Хангелдин С. Аңсаған әнім: Жыр кітабы / С.Хангелдин.- Алматы:Алатау,1997.- 119 б. Хангелдин С. Жанартау жүрек: Өлеңдер / С.Хангелдин.- Алматы: Алатау, 1998.298б. Хангельдин С. Интернационалдық тәрбие мұрасы. – Алматы: Қазақстан, 1973. – 34 б. Хангелдин С. Қоңыр күз: (Садықбек Хангелдиннің өмірі мен шығармашылық жолы) / С.Хангелдин; Құраст. Әбдіжәлел Бәкір.- Алматы: Дәуір, 2008.- 288 б. Хангелдин С. Құбыла / С.Хангелдин.- Алматы: Дала, 2006.- 496 б. Хангелдин С. Сенім: Өлеңдер. – Алматы: Жалын, 1985. – 88 б. Хангелдин С. Сұлу Сырдың сырғасы: Өлеңдер, поэма / С.Хангелдин; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2007.- 360 б Хангелдин С. Уақыт сазы: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1982. – 112 б. *** Хангелді Садықбек //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 535 б Хангелді Садықбек //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 412-413 б. Хангелді Садықбек //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 326 б. Хангелді Садықбек //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 509 б. Бәкір Ә. Азамат ақын //Сыр бойы. – 1998. – 23 сәуір Бәкір Ә. Замандас келбеті: Жазушы С.Хангелдин туралы / Ә.Бәкір //Халық.- 2008.-16 сәуір Бәкір Ә.Жаны таза, ары адал: Ақын Садықбек Хангелдин туралы бір үзік сыр. / Ә.Бәкір // Айқын.- 2015. - 14 мамыр (№ 85). - 21 б. Бәкір Ә. Сырдың сырбазы еді: Ақын, қоғам қайраткері Садықбек Хангелдин туралы / Ә. Бәкір.// Сыр бойы.- 2015. - 13 тамыз (№ 119). - 2 б. Жолымбетов Ө. Қара жерді қатар басып келеміз: Жазушы Садықбек Хангелдин туралы / Ө.Жолымбетов //Түркістан.- 2008. - 27 наурыз Құдиярова Ж. Ақ туын адалдықтың кірлетпеген: Ақын, қоғам қайраткері Садықбек Хангелдинді еске алу / Ж. Құдиярова , Ө.Жаппархан // Сыр бойы.- 2015. - 16 мамыр (№69/70). - 10 б. Қылышбайұлы А. Сырдың сырбаз Садықбегі: Ақын Садықбек Хангелдин жайлы бір үзік сыр / А. Қылышбайұлы.// Сыр бойы.- 2014. - 5 шілде (№ 96/97). - 7 б. Омарова Г. Құбыласын iздеумен өткен ғұмыр: Ақын Садықбек Хангелдиннiң "Құбыла" атты кiтабы туралы //Түркiстан.- 2007. - 12 сәуiр (N15) - 6 б. Оспан З. Өзің кеттің, сөзің қалды, замандас: Ақын, жазушы Садықбек Хангелдин туралы. / З. Оспан.// Түркістан.- 2014. - 3 шілде (№ 26). - 8 б. Оспан С. Қарапайым ақынның қоңыр үні //Алматы ақшамы. – 1998. – 10 сәуір. – 6 б. Өлеңде сарбаз, өмірде сырбаз Садықбек: Ақын С. М. Хангелдин "Сыр жауҺарлары"сериясында // Сыр бойы.- 2008.-1 наурыз.-3 б. Тұғыры берік талант: Жазушы Садықбек Хангелдин 70 жаста //Тіршілік тынысы.2008. - 29 наурыз

22 сәуір

Режиссер, драматург, ақын, әнші Әмір Мәжитовтың туғанына 80 жыл (1937-1993)

Әмір Мәжитов 1937 жылы 22 сәуірде Жаңақорған ауданы Тоқтамыс жерде дүниеге келген. Ол орта мектептен соң Қазалы ауыл шаруашылығы техникумының бухгалтерия бөлімін бітіріп, бір-екі шаруашылықта есепші, экономист болып жұмыс істеді. Өндірістен қол үзбей жүріп Ташкент ауыл шаруашылығы институтын бітіріп алды. Бірақ жастайынан бойына біткен дарындылық, өнерге деген құмарлық оны аудандық мәдениет бөліміне қызметке алып келді. Ол 1960 жылы автоклуб меңгерушісі болып жұмысқа орналасты. Сол жылдардан бастап танымал Мәриям Райшеваның басшылығымен спектакльдерде ойнай бастады. М.Әуезовтың «Айман-Шолпанындағы» Арыстан, «Қаракөзіндегі» Сырым тұлғаларын сахналады. Ол өз білімін жетілдіру мақсатында өнерден қол үзбей жүріп, Қызылорда пединститутының филология факультетін бітіріп алды. Өнерпаз Әмір Мәжитов шалқытып ән салды, төгілдіріп терме айтты, тайсалмай ақындар айтысына түсті. Ол кейінгі жылдары Жаңақорған және Бірлік театрларының режиссері болды. Жаңақорған және Бірлік драма ұжымының «Халық театры» атағын алуына Әмірдің қосқан үлесі орасан зор. Әмір Мәжитов азапты жылдарындағы ауыл өмірін көрсететін «Бір үзім нан» пьесасын жазып, Жаңақорған халық театрында қойды. Бұл спектакльмен халық театры Алматыға, Орынборға барып, табыспен оралды. Халық ақыны Манап Көкенов туралы «Бәйтерек» атты пьеса жазып, оны Бірлік халық театры сахналады. Сондай-ақ Әмір «Мың асқанға – бір тосқан» атты пьеса жазды. Әмір Мәжитов 1993 жылы 14 наурызда дүниеден қайтты. Ол режиссер, драматург, ақын, әнші ретінде ел есінде қалды. Әдебиеттер: Мәжитов Әмір. Аманат / Ә. Мәжитов; Құраст. Ш.Ә.Мәжитова, Н.Ә.Мәжитов.Қызылорда: Тұмар, 2007.- 400 б. Мәжитов Ә. Абзал аталар әңгімесі немесе әскерден оралғанымда: Әңгіме / Ә.Мәжитов. // Әлімсақ.- 2012. - №12. - 23 - 26 б. Мәжитов Ә. Әмір Мәжитовтың батасы: Бата / Ә. Мәжитов. //Жарасымды жанұя.2013. - № 10. - 11 б. Мәжитов Ә. Барымды ел алдына жайып келгем: Өлеңдер мен термелері арнаулы мен аңыз-дастаны, айтыстары / Ә. Мәжитов. //Сырдария.- 2012. - №1. - 26 - 80 б. Мәжитов Ә. Бата / Ә. Мәжитов // Әлімсақ.- 2013. - № 11. - 18 - 19 б. Мәжитов Ә. Нартайдың бір кеші: Әнші-композитор, Сыр сүлейлерінің бірі, Қазақ ССР-іне еңбек сіңірген өнер қайраткері, атақты ақын Нартай Бекежанов туралы естелік әңгіме / Ә.Мәжитов. // Сыр бойы.- 2012. - 13 желтоқсан. - 4 б. Мәжитов Ә. Нартайдың бір кеші және үш арманы: Әнші, композитор, ақын Нартай Бекежанов туралы естелік әңгіме / Ә.Мәжитов. // Әлімсақ.- 2014. - №1. - 24 - 28 б. Мәжитов Ә. Нартайдың бір кеші және үш арманы: Әнші, композитор, ақын Нартай Бекежанов туралы естелік әңгіме / Ә.Мәжитов. // Әлімсақ.- 2014. - №2. - 24 - 28 б. Мәжитов Ә. Нартайдың бір кеші және үш арманы: Әнші, компазитор, ақын Нартай Бекежанов туралы естелік әңгіме. / Ә.Мәжитов. // Әлімсақ.- 2014. - № 3. - 26 - 27 б. *** Әмір Мәжитов //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. - Алматы: «Әл-Фараби», 1998. – 226 – 227 б.

Мәжитов Әмір //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 362 б. Сопыбеков А. Әмір Мәжитов, режиссер, драматург, ақын, әнші //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама / А. Сопыбеков.- Шымкент: "Кітап" ЖШС баспасы, 2008.- 452 454 б. Азаматов Ж. Әдіһам мүсәпір мен Зүлһая қыз: Аңыз-дастан / Ж.Азаматов, Ә.Мәжитов // Әлімсақ.- 2012. - №12. - 27 - 31 б. Әбжаппаров Д. Әмірдің көкжиегі: Драматург, режиссер Әмір Мәжитовке арналған "Әмірдің көкжиегі " атты пьесаның авторы Дінмұхаммед Әбубәкірұлы Әбжаппаровпен сұхбат / Д.Әбжаппаров; Сұхб. Н.Көбегенұлы // Әлімсақ.- 2013. - №1. - 14-17 б. Әмір Мәжитов (1937 - 1993): Режиссер, драматург, ақын, әнші Әмір Мәжитов жайлы. // Сырдария.- 2011. - №2. - 48 - 53 б. Әріпханқызы Ұ. Арнау: Өлең / Ұ. Әріпханқызы // Әлімсақ.- 2013. - № 11. - 16 б. Әшімұлы М. Жан еді өнер десе еміренген: Режиссер Әмір Мәжитовке арналған өлең / М. Әшімұлы // Әлімсақ.- 2013. - №1. - 13 б. Байдүйсенұлы М. Ақын, драматург есімі ұлықталды: Ақын, драматург, әнші, режиссер Әмир Мәжитовті еске алуға арналған "Әмірдің көкжиегі" атты іс-шара болып өтті / М. Байдүйсенұлы. //Сыр ардагері.- 2013. - 1 ақпан. - 4 б. Данай Д. Ұрпағымен мың жасаған текті тұлға: Ақын, әнші, режиссер, драматург Әмір Мәжитов жайлы / Д. Данай. //Жарасымды жанұя.- 2013. - № 10. - 8 - 11 б. Қаппаров О. Тегіне тартқан текті азамат: Режиссер, драматург, ақын Әмір Мәжитов жайлы / О. Қаппаров // Әлімсақ.- 2013. - № 11. - 14 - 16 б. Мәжитова А. "Әбекеңнің туындыларына алғашқы сыншы мен болатынмын": Режиссер, драматург, ақын, әнші Әмір Мәжитовтың жары Ардақ Мәжитовамен сұхбат / А.Мәжитова; сұхб. Н.Көбегенұлы // Әлімсақ.- 2012. - №12. - 15 - 16 б. Нұрмахан Н. Қайталанбас тұлға: Драматург, режиссер, ақын, әнші Әмір Мәжитов - 75 жыл / Н. Нұрмахан. // Әлімсақ.- 2012. - №12. - 12 - 14 б. Нұрханов М. Нұр бейнең түсті тасқа да: Әмір Мәжитовке арналған өлең / М.Нұрханов // Сыр ардагері.- 2013. - 1 ақпан. - 4 б.; Әлімсақ.- 2013. - №1. - 12 б. Сахиев Ф.Бөле дейтін жарқылдап: Әмір Мәжитовтің 75 жылдығына арналған өлең / Ф.Сахиев.//Әлімсақ.- 2013. - №1. - 13 б. Сопыбеков А. Жүрсің сен бізбен бірге: Драматург, режиссер, ақын, әнші Әмір Мәжитовке арналған өлең / А. Сопыбеков. //Сырдария.- 2012. - №1. - 24 - 25 б. Сопыбеков А. "Сегіз қырлы, бір сырлы" өнерлі жан еді: Ақын, әнші, драматург Әмір Мәжитов жайлы / А. Сопыбеков //Сырдария.- 2012. - №1. - 21 - 23 б. Сопыбеков А. "Сегіз қырлы, бір сырлы" өнерлі жан еді: Әмір Мәжитов - 75 / А.Сопыбеков. // Сырдария.- 2012. - №2. - 53-55 б. Сопыбеков А. Ұмытпайды сені елің, Әмір аға: Әмір Мәжитовке арналған өлең / А.Сопыбеков; Әні: У.Ибрагимов; Сөзі: А.Сопыбеков // Әлімсақ.- 2013. - №1. - 12 б. Үсейінова Б. Театрға есімі берілді: Жаңақорған аудандық Мәдениет үйінде драматург, режиссер, ақын, әнші Әмір Мәжитовтың 75 жылдығына арналған кеш өтті / Б. Үсейінова //Жаңақорған тынысы.- 2013. - 26 қаңтар. - 3 б.

22 сәуір

Әнші, термеші Шымболат Ділдебаевтың туғанына 80 жыл (1937-1998)

Әнші, термеші, Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Ділдебаев Шымболат 1937 жылы 22 сәуірде Шиелі ауданы М.Шоқай ауылында туған. Еңбек жолын Жезқазған кен металлургия комбинатының 46-шахтасында жұмысшы болудан бастаған. 1974 жылы «Байқоңыр» кинотеатрының директоры, 1975 жылдан «Арман» халықтық ән-би ансамблін ұйымдастырушылардың бірі болды. Ділдебаев Шымболат ақындық өнерімен танылып, көбінесе халық жырларын орындаған. «Шындық», «Оңашада», «Тынымсыз шақ», «Тәуелсіз ел Қазақстан» т.б төл туындылары бар. Сәтбаев қаласының Кеншілер сарайына Ділдебаев Шымболат есімі берілді. Шиелі ауданының құрметті азаматы. Әдебиеттер: Дәулетұлы А. Шымболат Ділдебаев //Дәулетұлы А. Нұрлы жол: Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы / А.Дәулетұлы.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 92 б. Ділдебаев Шымболат //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 198 б. Ділдебаев Ш. Ақиқат туралы толғау: / Өлең / Ш. Ділдебаев. //Лениншіл жас.- 1990.-18 желтоқсан. Батырбеков А. Шындық деп шырылдаған Шынболат: Ақын Ш.Ділдебаев - 75 жаста / А. Батырбеков // Өскен өңір.- 2012. - 21 қараша. - 1 б. Жұмаділұлы О. Шынболаттың шын болаттай сөздері-ай: Ақын Шынболат Ділдебаев туралы / О. Жұмаділұлы. // Өскен өңір.- 2012. - 4 шілде. - 2 б.

1 мамыр

Актер, Қазақстанның халық артисі Құдайберген Сұлтанбаевтің туғанына 70 жыл (1947-2010)

Актер, эстрада әртісі, қоғам қайраткері Құдайберген Тәуекелұлы Сұлтанбаев 1947 жылы Қызылорда облысының Арал ауданында туған. Өнердегі жолын 1970 жылы «Гүлдер» ансамблінде жарық берушіліктен бастаған ол сан қырлы талантымен халықтың сүйікті актеріне айналды. Жас кезінде ауыр атлетикамен, акробатикамен айналысқан. 1974-1992 жылдары Құрманғазы атындағы Қазақ Мемлекеттік өнер институтының актерлік мамандығын, Абай атындағы Мемлекеттік университетінің заң факультетін бітірген. Мұхтар Әуезов атындағы қазақ академиялық драма театрының актерлік тобына қабылданып, өмірінің соңына дейін осы театрда қызмет етті. Қара шаңырақ сахнада: Мұхтар Әуезовтің «Айман-Шолпанында» Жарас, Ғабит Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш Баян сұлуында» Жантық,Шыңғыс Айтматовтың «Ана-Жеранасында» Майсалбек, «Ғасырдан ұзақ күнінде» Сәбитжан, Оралхан Бөкеевтің «Құлыным меніңінде» Гитарашы жігіт, Асқар Сүлейменовтің «Төрт тақта-жайнамазында» Собес, Әбжәміл Нүрпейісовтің «Қан мен терінде» Тілмаш, Дулат Исабековтің «Әпкесінде»Тимур, Уильям Шекспирдің «Гамлетінде» актер, «Ричард Ш»-де Епископ, Ф.Эрвенің «Түлкі бикешінде» режиссер көмекшісі, Николай

Гогольдің «Ревизорында» Бобчинский, С.Ахмадтың «Келіндер көтерілісінде» Тілші, Е.Уахитовтың «Құдаларында» Әбдісалам, тағы да басқа көптеген толымды бейне сомдады. Актердің соңғы сәтті жаңа жұмысы премьерасы жуырда ғана өткен Ә.Рахимовтің «Қылмыскерге куәлік» спектакліндегі Әкім бейнесі еді. Оның бұл бейнелері қазақ театр тарихынан өзіне лайықты орнын алары анық. Қ.Сұлтанбаев сан қырлы талант болды. Оның ерекше бір таланты – сатира жанрында жарқырай көрінді. Бұл тұста «Тамаша» әзіл-сықақ театрының іргесін қалаушылардың бірі болған актер өмірінің соңына дейін оның бағдарламаларына белсене қатысып, көрерменін хас өнерімен сусындатып өткенін атап айту керек. Көрнекті актер кино өнерінде де өзіндік із қалдырды. Ол режиссер Сатыбалды Нарымбетовтің бірнеше фильмінде, сондай-ақ Б.Шамшиевтің «Көктөбедегі кездесу», З.Подольскийдің «Қош бол, Медеу», С.Тәукелдің «Махамбет», Рүстем Әбдірашевтің «Қаладан келген қыз», «Құрақ көрпе» т.б. көркем фильмдерде әрқилы да қызғылықты бейнелер жасады.Сан қырлы талант иесі ән салып, бірнеше аспапта шебер ойнады, суретшілік өнерден де кенде болмады. Ал, Қазақ ұлттық өнер академиясында ұстаздық еткен кезеңінде 2005 жылы оның студенттері Қырымда өткен Халықаралық студенттер мен жастар фестивалінде Бас жүлдеге ие болды. Құдайберген Сұлтанбаев 1995-1999 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы 1 сайланған кәсіби Парламентінің депутаттығына сайланды. Ол осы кезеңде ел үшін өзекті мәселенің бірі Арал мәселесіне ерекше назар аудартып, сайлаушыларының аманатын орындады.

64 жасқа қараған шағында көрнекті актер, Қазақстанның халық артисі Құдайберген Сұлтанбаев 2010 жылы 20 желтоқсанда Алматы қаласында қайтыс болды. Әдебиеттер: Сұлтанбай Құдайберген Тәуекелұлы: Өмірбаяны // Сыр өңірінің мәдениеті: Тарихи – анықтамалық басылым / Ред. алқасы М.Мұхамедов, Б.Жүсіпов т.б. Пікір жазғандар А.Әшімов, Иран-Ғайып, Ә.Сығай. – Алматы, 2009. - 170 б. Сұлтанбаев Құдайберген Тәуекелұлы: Өмірбаяны //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы, 2005. – 452-453 б. Сұлтанбаев Құдайберген Тәуекелұлы: Өмірбаяны //Қазақ мәдениеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 559 б. *** Айтбаева А. Сұлтанбаев Құдайберген: Әкем атымды – Первомай қоям депті: ҚР халық әртісі Қ.Сұлтанбаевпен сұхбат //Қазақстан-ЗАМАН. – 2007. – 2 ақпан. – 9 б. Айтбайқызы А. Құдайбергенiн қазағы ұмытпайды: қазанама //Қазақстан - ZAMAN.2011.- 27 қаңтар (№ 4).- 2 б. Аяшұлы Д. Халық әртісі туған жер тұғырында: Құдайберген Сұлтанбаев – 60 //Сыр бойы. – 2007. – 6 маусым Әбіл Е.Күлкіден күмбез соққан саңлақ: Сахна саңлағы, Қазақстанның халық әртісі Құдайберген Сұлтанбаев туралы / Е.Әбіл. // Сыр бойы.- 2015. - 20 қазан (№ 158/159). - 6 б. Әйтімова Л. Сан қырлы сахна тарланы: Қазақстан Республикасының халық әртісі Құдайберген Сұлтанбаевтың өмірден озғанына биыл бес жыл толуына орай Арал қаласында актер рухына арнап ас берілді / Л.Әйтімова // Толқын.- 2015. - 28 қазан (№ 83).

- 1 б. Әл-Тарази Т. «Аралдан әзіл оздырған...»: Қазақстанның халық әртісі, актер Құдайберген Сұлтанбаев туралы естелік //Қазақ әдебиеті. – 2012. – 7-13 желтоқсан (№50).

– 11 б. Әл-Тарази Т. Беймәлiмге кеттiң, бейопадан өттiң!: Қазанама //Ана тiлi.- 2010.- 23-28 желтоқсан (№ 51).- 10 б. Әл-Тарази Т. Қатарласым, қара нарым, шөккенiң бе?!: Қазанама // Қазақ әдебиетi.2010.- 24-30 желтоқсан (№ 50/51).-15 б. Әлiмбекұлы Т. Күлкi көз жасын төктi...: Қазанама //Түркiстан.- 2010.- 23 желтоқсан (№ 51).- 11 б.

Әмiрбек К. Таланттар табытқа сыймайды: Қазанама //Түркiстан.- 2010.- 23 желтоқсан (№ 51).- 11 б. Әрі комик, әрі трагик актер еді...: «Тамашаның» тарланы Құдайберген Сұлтанбай туралы //Айқын. – 2012. – 14 желтоқсан. – 5 б. Байзақ Ш. Нағашым менің... асыл нағашым: Актер Құдайберген Сұлтанбаев жайлы / Ш. Байзақ // Сыр дидары.- 2016. - 29 қаңтар (№ 4/5). - 5 б. Байзақ Ш. Нағашыма еліктеп өстім: Актер Құдайберген Сұлтанбаев жайлы / Ш.Байзақ // Сыр бойы.- 2016. - 30 қаңтар (№14/15). - 8 б. Боранбай А. Драмалық рөлдердi ойнасам дейтiн ... // Алматы ақшамы.- 2010.- 21 желтоқсан (№ 153).- 11 б. Демесiн К. Киелi қарашаңырағынан мәңгiлiк мекенiне аттанбақшы ...//Алматы ақшамы.- 2010.-21 желтоқсан (№ 153).-11 б. Есболов Т. Езуімізді жидырмайтын ер еді: Өнер қайраткері, театр және кино актері Құдайберген Сұлтанбаев туралы естелік //Алматы ақшамы. – 2012. – 20 желтоқсан. – 31 б. Жаманқұлов Тұңғышбай. Қатарласым, қара нарым, шөккенiң бе?! //Егемен Қазақстан.- 2010.- 21 желтоқсан (№ 539/541).- 8 б. Жылқышиев Қ. Сатира сарбазынан айырылдық: Қазанама //Қазақ әдебиетi.- 2010.- 2430 желтоқсан (№ 50/51).- 15 б. Кәденова Л. Бiрi кем дүние-ай! // Егемен Қазақстан.- 2010.- 21 желтоқсан (№539/541).- 8 б. Кәденова Л. Өнердегi орны бөлек серiктесiм едi // Алматы ақшамы.- 2010. - 21 желтоқсан (№ 153). - 10-11 б. Кәлімқызы Д. Немересінің «ата» деген сөзін естіп үлгірмеді...: Халық әртісі Құдайберген Сұлтанбаевтың жарымен сұхбат/ Сұхб. Р.Әрен //Алматы ақшамы. – 2012. – 20 желтоқсан. – 30-31 б. Кенжеахметов С. Қабырғамыз қайысып отыр // Егемен Қазақстан.- 2010.- 21 желтоқсан (№ 539/541).- 8 б. Қазаққа құдай берген Құдайберген едi ғой // Алматы ақшамы.- 2010. - 21 желтоқсан (№ 153). - 1 б. Құдайберген Сұлтанбаев: Қазанама //Егемен Қазақстан. – 21 желтоқсан (№539/541).

– 8 б.; Ана тілі. – 2010.-23-28 желтоқсан (№51).- 10 б. Мәжитқызы М. «Тамашаның» тарланы еді...: Сұлтанбаев Құдайберген //Айқын. – 2015. – 1 мамыр (№79). – 6 б. Ол өнердi көтердi, өнер оны көтердi: Қазанама // Жас Алаш.- 2010.- 21 желтоқсан (№101).- 1 б. Осындайға орыстар жақсы: Театр қайраткерi Қ.Сұлтанбаевтың қаза болуына орай //Алматы ақшамы.- 2010. - 23 желтоқсан (№ 154). - 1 б. Өтеуліұлы Ө. Талантымен танылған актер: Құдайберген Сұлтанбаевтың соңғы сапары //Алматы ақшамы. – 2010. – 23 желт. – 31 б. Сайдуова Т."Тамаша" тарланын еске алды: Сыр елінде актер, Қазақстанның халық артисі Құдайберген Сұлтанбаевты еске алу кеші болды / Т. Сайдуова // Айқын.- 2015. - 3 қараша (№ 205). - 8 б. Сариев Ш. Күліп кетіп барасың...: Халық әртісі Құдайберген Сұлтанбаевқа арналған өлең //Алматы ақшамы. – 2012. – 20 желтоқсан.-31 б.; // Қазақ әдебиетi.- 2010.- 24 - 30 желтоқсан (№50/51).- 15 б. Сариев Ш.Тамашаның тарланы: Актер Құдайберген Сұлтанбаевты еске алу/ Ш.Сариев // Сыр бойы.- 2015. - 24 қазан (№161). - 6 б. Сариев Ш. "Тамашаның" тарланы: Актер Құдайберген Сұлтанбаев жайлы / Ш.Сариев // Алматы ақшамы.- 2015. - 20 қазан (№ 126/127). - 6 - 7 б. Солтиева Ж. Өнер өлкесінің «Дон-Кихоты»: Әртіс Құдайберген Сұлтанбай туралы //Егемен Қазақстан. – 1997. – 30 сәуір

Сұлтанбаев Қ. Ана сүтімен келген өнерді қадірлеу керек: М.Әуезов атындағы академиялық драма театрының әртісі Қ. Сұлтанбаевпен сұхбат / Сұхб. Д.Мыңжасарқызы //Түркістан. – 2006. – 1 қаңтар Сұлтанбаев Қ. Көкейде жүрген ой көп...: Актер Құдайберген Сұлтанбаев творчествосы жайлы //Қазақстан өнері. – 1985. – 49 б. Сұлтанбаев Қ. Өнерден - парламентке, сатирадан - заңға: Қазақстан Респ. Парламентiнiң депутаты, Қазақстан Респ. Халық артисiнiң өзi жайлы сұхбаты / Әңг. А.Асылбек // Заң газетi.- 1997.- 30 сәуiр (N 18).- 5 б. Сұлтанбаев Қ. "Парламент те - театр": Парламент мәжiлiсiнiң депутатымен сұхбат / Әңг. Б.Төлепберген // Қазақ әдебиетi.- 1996.- 6 ақпан (N6).- 3 б. Сұлтанбаев Қ. Қазанама // Егемен Қазақстан. – 2010. – 21 желтоқсан; Сыр бойы. – 2010. – 21 желтоқсан Сыбанбай С. Iнгенiн iздеймiн деп жүрiп, мiнгенiнен айрылыпты: Алматы қ. Респ. сарайында Қ.Сұлтанбаевтың "Құдайдан қалжың-әзiл сұрай келгем"атты кешi болып өткендiгi туралы // Жас Алаш.- 2000.- 6 шiлде Табынбаев Ж.Азаматын ардақтады: Қызылордада сатира сардары Қ.Сұлтанбаевты еске алуға арналған шара өтті / Ж.Табынбаев. // Сыр бойы.- 2015. - 27 қазан (№ 162). - 4 б. Табынбаев Ж. Аралдықтар азаматын ардақтады: Арал қаласында Құдайберген Сұлтанбаевқа көше аты берілді / Ж.Табынбаев. // Халық.- 2015. - 29 қазан (№ 43). - 6 б. "Тамашаның" тарланы, сахнаның саңлағы едi: Қазанама //Айқын.- 2010.- 21 желтоқсан (№ 235).- 1 б. «Тамашаның» тағылымы: «Тамаша - 30» Қ.Сұлтанбаев, Т.Әл-Тарази, Л.Кәденова сөз алады //Егемен Қазақстан. – 2008. – 23 желтоқсан. – 5 б. Тоқтасынқызы М. Халық жүрегіндегі талант: Н.Бекежанов театрында талантты актер Құдайберген Сұлтанбаевты еске алу кеші болып өтті // Сыр бойы.- 2015. - 24 қазан (№161). - 1 б. Уәйiс Е. Тұла бойы тұнған талант еді...: Құдайберген Сұлтанбаев туралы // Сыр бойы.2011. - 19 қараша. - 6 б.; Айқын.- 2011. - 10 қараша. – 28 б. Халықова А. "Келешектi айқындау - өз қолымызда": Жоғарғы Кеңес депутаттығына ұсынылып отырған М.Әуезов атындағы қазақ драма театрының әртiсi Қ.Сұлтанбаевтың өмiрбаяны мен сайлау алдындағы бағдарламасы // Жас Алаш.- 1995.-16 қараша Шаштайұлы Ж. Мағыналы күлкiнiң иесi едi...: Қазанама //Қазақ әдебиетi.- 2010.- 2430 желтоқсан (№ 50/51).- 15 б.

5 мамыр

Балалар ақыны Адырбек Сопыбеков 80 жаста (1937)

1937 жылы 5 мамырда Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданының Кеңес ауылында дүниеге келген. Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін (1961) және Алматыдағы Жоғары партия мектебінің журналистика бөлімін бітірген (1967).

1958–1961 жж. Жаңақорған аудандық «Екпінді» газетінде жауапты хатшы, 1961-1963 жж. аудандық партия комитеті ұйымдастыру бөлімінің нұсқаушысы қызметтерін атқарған. 19631965 жж. Шиелі аудандық «Өскен өңір» газетінде жауапты хатшы, редактордың орынбасары, 1967–1985 жж. Қызылорда облыстық «Ленин жолы» (қазіргі «Сыр бойы») газетінде әдеби қызметкер, Жаңақорған аудандық «Коммунизм жолы» (қазіргі «Жаңақорған тынысы») газетінің редакторы, Жаңақорған аудандық партия комитеті саяси ағарту кабинетінің меңгерушісі, «Кітап» қоғамы аудандық ұйымының жауапты хатшысы

қызметтерін атқарады. 1985 жылдан аудандық мәдениет бөлімі жанындағы Қазақстан Халық ақыны М.Көкеновтың шығармашылық өнер мектебінің ғылыми-әдістемелік кеңесінің төрағасы, 1990 жылдан осы өнер мектебінің директоры. Бір топ өлеңдері «Қазақ балалар поэзиясының антологиясына» (1977), «Антология казахской детской поэзии» (1983) және «Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясына» (1992) енген. Өлеңдері орыс, беларус, өзбек тілдеріне аударылған. Сонымен қатар «Манаптың бір өзі – бір театр» атты зерттеу еңбегі жарияланған. Біраз өлеңдері бастауыш мектеп оқулықтарына енген. КСРО Жазушылар одағының Құрмет грамотасымен (1989), Қазақстан Журналистер одағының Құрмет грамотасымен (1983), Қазақстан ЛКЖО Орталық комитетінің Құрмет грамотасымен (1991), Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің Құрмет грамотасымен (1997), Қызылорда облыстық Мәслихатының Грамотасымен (1996) марапатталған. «Еңбек ардагері», «Еңбектегі жетістіктері үшін» және «Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығы» медальдарының иегері. Жаңақорған кентінің Құрметті азаматы (1987), Қазақстанның Құрметті журналисі (2008). Әдебиеттер: Сопыбеков А. Айналайын: Өлеңдер мен дастандар /А.Сопыбеков.- Алматы: Жазушы, 1997.- 176 бет. Сопыбеков А. Ақбаян: Поэма / А.Сопыбеков. Шымкент:Ғасыр-Ш, 2006.- 40 б. Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар / А.Сопыбеков; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 424 б. Сопыбеков А. Жаңақорған: тарихнама / А.Сопыбеков.- Шымкент: ЖШС "Кітап", 2008.- 648 б. Сопыбеков А. Күншуақ. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2001. – 216 б. Сопыбеков А. Манаптың бір өзі - бір театр / А.Сопыбеков.- Алматы: Құс жолы, 2004.112 б. Сопыбеков А. Өнерім сіздерге / А.Сопыбеков.- Алматы, 2007.- 408 б. Сопыбеков А. Хорасан Ата-Бәйтерек: Тарихи поэма / А.Сопыбеков.- Шымкент: "Кітап" ЖШС баспасы, 2007.- 124б. Сопыбеков А. Шешілген жұмбақ: Өлеңдер мен мысалдар, ертегі мен жұмбақтар, аңыздар мен позмалар / А.Сопыбеков. - Алматы:Білім, 2011.- 160 бет. *** Адырбек Сопыбеков: Өмірбаяны, өлеңдері берілген //Жүректегі жауһарлар: Сыр елі ақын-жазушылары шығармаларының жинағы. – Қызылорда: Алтын Орда, 2001. – 19-24 б. Байдрахманұлы Д. Адырбек Сопыбеков: Өлең //Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек.Екі томдық. – Алматы, 2006. – 1-кітап: Отан деп соққан жүректер. – 145 б. Сопыбеков Адырбек //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 367-368 б. Сопыбеков Адырбек //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 289 б. Сопыбеков Адырбек //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: Әл-Фараби, 1998.

– 210-212 б. Сопыбеков Адырбек //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 449-450 б. Айнабеков Б. Періште мінезді балалар ақыны: Адырбек Сопыбековпен болған үш күн / Б.Айнабеков //Қазақ елі.- 2011. - 21 сәуір. - 4 - 5 б.; Жұлдыз.- 2011. - №4. - 172 - 179 б.; Ана тілі.- 2011. - 17 - 30 наурыз. - 13 б. Айнабеков Б. Періште мінезді балалар ақыны Адырбек Сопыбековпен болған үш күн: Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Қазақстанның Құрметті журналисі Адырбек Сопыбеков жайлы / Б. Айнабеков.// Ана тілі.- 2011. - 17 - 30 наурыз. - 13 б.

Алданазаров Ж. Батыр баба, халқың сақтайды атыңды мәңгі үкілеп: Ақын Адырбек Сопыбеков жайлы./ Ж. Алданазаров //Жалағаш жаршысы.- 2014. - 16 тамыз (№ 60). - 4 б. Асанова Т. Сопыбеков Адырбекке; Бегманова Жақсыгүл; Божанова Алмагүлге: Өлеңдер / Т. Асанова / Сыр ардагері.- 2015. - 2 желтоқсан (№ 24). - 4 б. Әбілқайымқызы Ш. Бақ - құдайдан, бап – жұбайдан: Облыстың құрметті қайраткері, Жаңақорған ауданының құрметті азаматы, ақын Адырбек Сопыбековтың жары Шарипа Әбілқайымқызымен сұхбат./ Ш. Әбілқайымқызы; Сұхб Қ. Ертасов //Жаңақорған тынысы.2014. - 15 ақпан (№ 13). - 3 б. Байгенже Н. Ақын: Белгілі қаламгер, ақын Адырбек Сопыбеков жайлы / Н.Байгенже //Жаңақорған тынысы.- 2015. - 27 маусым (№49). - 2-3 б. Елтай Н. "Айға сапар" әлі жалғасады: Қызылорда облысының "Құрметті қайраткері", ақын А.Сопыбековтың шығармашылығы жайында / Н.Елтай // Сыр бойы.- 2007. - 12 қыркүйек Елтай Н. Академиктің демеушілігі: Ғалым С.Сартаев ақын А.Сопыбековтің "Өнерім Сіздерге" атты кітабының жарық көруіне демеушілік жасады / Н.Елтай // Сыр бойы.2008.-18 маусым.-2 б. Ертасов Қ. Адырбек - бала тілін тапқан ақын: Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі Адырбек Сопыбековтың "Білім" баспасынан балаларға арналған "Шешілген жұмбақ" атты кітабы жарық көрді / Қ.Ертасов //Жаңақорған тынысы.- 2011.- 8 қазан - 3 б. Ертасов Қ. Адырбектің поэмасы антологияда: Қазақ балалар поэмасының антологиясына балалар ақыны Адырбек Сопыбековтың поэмасы енді / Қ.Ертасов //Жаңақорған тынысы.- 2012. - 30 маусым. - 3 б. Есімова Г. Жазушылар "Ел ардақтысы" медалімен марапатталды: Облыс әкімі жазушылармен кездесіп, "Ел ардақтысы" медалін тақты // Халық.- 2014. - 30 қаңтар (№ 4).

- 6 б. Жаңақорған ауданында тұратын Қазақстан Журналистер одағының мүшелері // Қазақ елі.- 2003.- қараша (N37-38).- 5б. Жүрсін Қ. Ақтарылған жырлары көмейінен..: Ақын Адырбек Сопыбеков туралы / Қ.Жүрсін // Жаңақорған тынысы.- 2005. - 1 қараша Қалдыбекова Н. Қаламы қарымды қаламгер: Балалар ақыны Адырбек Сопыбековке арналған жыр кеші / Н.Қалдыбекова //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2012. - №1. 24 - 28 б. Қаржауова Н. Кездесу кеші: №213 "Қыркеңсе" орта мектебінде "Сырдың сырлы ақыны" атты ақын Адырбек Сопыбековпен кездесу кеші болып өтті / Н. Қаржауова //Қазақстан мұғалімі.- 2014. - 28 ақпан (№ 3/4). - 12 б. Қаржауова Н. Сырдың сырлы ақыны: Жаңақорған ауданындағы №213 "Қыркеңсе" орта мектебінде ақын Адырбек Сопыбековпен кездесу кеші болып өтті / Н. Қаржауова //Жаңақорған тынысы.- 2014. - 5 ақпан (№ 10). - 3 б. Қожаберген Ж. Дөңгеленген дүние: А.Сопыбековтың жыр жинағы туралы //Сыр бойы. – 2010. – 2 маусым Құрманаев С. Ақын ол- жаны жас қартаймайтын: Ақын-жазушы А.Сопыбеков 70 жаста //Өскен өркен.- 2007.-5 қыркүйек Марапаттаулар// Сыр ардагері.- 2015. - 6 мамыр (№ 9/11). - 1 б. Мырзаханов А. Ақын Адырбек Сопыбеков аталарың 75 жаста: Кездесу кеш сценарийі //Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар. – 2012. - №5. – 42-46 б. Оралбаева Ж. Ақынға көрсетілген құрмет: Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебепғылыми кітапханасы балалар әдебиеті бөлімінің ұйымдастыруымен "Балалардың сүйікті ақыны" атты кеш өткізілді / Ж.Оралбаева // Сыр бойы.- 2011. - 13 сәуір. - 4 б. Оспан С. Күншуақ: Балалар ақыны А.Сопыбеков туралы //Жас Алаш. – 2003. – 30 желт. Өлеңінен керемет сыр төгілген: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада "Кітапсарқылмас рухани әлем" атты кітап апталығы өтіп, балалар ақыны А.Сопыбеков пен

сатирик ақын Жанұзақ Қожабергеновтермен кездесу кеші ұйымдастырылды //Сыр бойы.2007. - 25 сәуір Пірназар С. Ақынын құрметтеді: Қызылордада ақын А.Сопыбековтың шығармашылық кеші өтті / С.Пірназар //Егемен Қазақстан. - 2007. - 25 қыркүйек Рахымбекұлы Ә. Айдыныңнан ай көрдім: Ақын А.Сопыбековке арналған өлең / Ә.Рахымбекұлы // Сыр бойы.- 2007. - 21 қырк. Сахиев Ф., Ертасов Қ. Балалар ақыны //Коммунизм жолы. – 1987. – 28 ноябрь Сыр ақтарды сыршыл ақын жансарайдан: Ақын А.Сопыбековтың 70 жылдығына арналған кеш өткізілді //Сыр бойы.- 2007.-21 қыркүйек Сыры сарқылмас әлем: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада "Кітап апталығы" өтіп, ақын-жазушылар А.Сопыбеков , Ж.Қожабергеновтермен кездесу өтті //Сыр бойы. - 2007. 19 сәуір Темірбек Ә.Талантты ұлдың талабы таудай: Қаламгер А. Сопыбеков жас ақын Р.Ақбайға батасын берді / Ә. Темірбек //Жаңақорған тынысы.- 2016. - 4 маусым (№43). 2б. Үсейінова Б. Адырбектің өлеңдері антологияда: Мәскеудегі "Художественная литература" баспасынан Қазақстанның бір топ жазушыларының таңдаулы шығармаларының 3 томдығы жарық көрді // Жаңақорған тынысы.- 2014. - 6 қыркүйек (№ 69). - 2 б. Үсейінова Б. Ақынның портреті мен шығармашылығы – жинақта: Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, құрметті журналист Адырбек Сопыбековтың портретсуреті мен өмірбаяны және шығармашылығы туралы толық мәліметі "Алматы кітап" баспасында шыққан "Ақын-жазушылардың портреттері" атты әдебиеттік оқу жинағына енді / Б. Үсейінова // Жаңақорған тынысы.- 2014. - 26 ақпан (№ 16). - 1 б.

15 мамыр

Ақын Жанұзақ Қожабергенов 80 жаста (1937)

Жанұзақ Жидебайұлы Қожаберген 1937 жылы Сырдария ауданында өмірге келген. 1957 жылы қаладағы 1 Май атындағы мектепті бітірген соң Қызылорданың педагогикалық институтында оқи жүріп, облыстық «Ленин жолы» газетінде қоса қызмет атқарды. Бертін келе облыстық мәдениет басқармасында, облыстық халық шығармашылық үйінде, облыстық радио және телевизия комитетінде, зейнеткерлікке шыққанға дейін облыстық салық инспекциясында аудармашы бола жүріп, республикалық «Салық тәртібі» газетінің облыстағы меншікті тілшісі болып қызмет етті. Оның шығармалары «Жалын», «Балдырған», «Ара», тағы басқа республикалық баспасөздерде жарық көрді. Балаларға арналған «Әңгелек-дөңгелек», «Зергер» өлең жинақтарына қоса «Жайма базар», «Сарқырама» ұжымдық кітаптарына енген дүниелері өз алдына бір төбе. Облыстық филармонияның әртістері оның сықақтары мен сценарийлері бойынша сахналаған көріністерді көрермендер қауымына ұсынып жүр. Әдебиеттер: Қожабергенов Ж. Зергер: Өлеңдер мен аңыз /Ж.Қожабергенов.- Алматы: Жалын, 1978.- 28 б. Қожаберген Ж.Іңірдегі іңкәрлік / Ж.Қожаберген. – Қызылорда: Тұмар, 2006. – 160 б. Қожаберген Ж.Шығармалары: Өлеңдер,әзіл өлеңдер, әңгімелер мен скетчтер / Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы. – Астана: Фолиант, 2009. – 368 б. ***

Бала тілін тапқан ақын: Ә. Тәжібаев атындағы облыстық кітапханада ақын Ж.Қожабергеновтың 70 жасқа толуына орай кездесу кеш өткізілді // Сыр бойы.- 2007.-28 сәуір Жанұзақ Қожабергенов туралы лебіздер // Сыр бойы. – 2007. – 13 наурыз Жаппарханов Ө.«Зергер»: Жергілікті ақын Ж.Қожабергеновтың өлеңдер жинағы жайлы //Ленин жолы. – 1978. – 4 август Өлеңінен керемет сыр төгілген: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада "Кітапсарқылмас рухани әлем" атты кітап апталығы өтіп, балалар ақыны А.Сопыбеков пен сатирик ақын Жанұзақ Қожабергеновтермен кездесу кеші ұйымдастырылды // Сыр бойы.2007. – 25 сәуір Сыры сарқылмас әлем: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада "Кітап апталығы" өтіп, ақын-жазушылар А.Сопыбеков , Ж.Қожабергеновтермен кездесу өтті // Сыр бойы.- 2007.19 сәуір Хангелдин С.Іңкәрлік иірімдері: Жорналшы, сықақшы Жанұзақ Қожабергенов жайлы./ С. Хангелдин // Сыр бойы.- 2013. - 16 қараша (№ 171/172). - 7 б.

15 мамыр

Ғалым, филология ғылымдарының докторы Мүсілім Базарбаевтың туғанына 90 жыл (1927-1995)

1927 жылы 15 мамырда Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, Кекірелі ауылында туған. Әдебиет зерттеуші ғалым, мемлекет және қоғам қайраткері. Филология ғылымының докторы (1974), профессор (1982). Қазақ мемлекеттік университетін (1948), КОКП ОК жанындағы қоғамдық ғылымдар академиясын бітірген (1956). 1948–1951 жж. «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінде істеді. 1952–1956 жж. Қазақстан КП ОКнде нұсқаушы, 1956–1970 жж. Қазақ КСР ҒАның М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты директорының орынбасары, директоры, 1970–1980 жж. Қазақ КСР Мәдениет министрі, Сыртқы істер министрі, 1981–1988 жж. М.О.Әуезов атындағы Әдебиет пен өнер институтының директоры, жетекші ғылыми қызметкері, 1988–1995 жж. бөлім меңгерушісі болған. Ол қазақ әдебиетінің алты томдық тарихы (1960–1967), орыс тілінде жарық көрген үш томдық тарихы (1968–1979) авторларының бірі. Оның «Әдебиет және дәуір» (1966), «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы» (1973) сияқты кітаптары қазақ тілінде, «Қазақ поэзиясындағы еңбек адамының бейнесі» (1961), «Өміршең дәстүрлер» (1962), «Біздің әдебиеттің эстетикалық байлығы» (1976) кітаптары орыс тілінде жарық көрді. «Көрікті ойдан – көркем сөз» (1994), «Қазақ поэзиясы: көркемдік ізденістер» (1995), «Замана тудырған әдебиет» атты кітаптары басылып шықты. «Қазақ совет әдебиеті» (10сынып, 1954–1985), «Қазақ әдебиеті» (11сынып, 1989–1994) атты орта мектептерге арналған оқулық авторларының бірі. Әкімшіл-әміршіл жүйенің тыйым салуына қарамастан, докторлық диссертациясының (1971) бір тарауын Шәкәрім Құдайбердіұлына арнап, ақынның алғашқы зерттеушілерінің бірі болды. Оның аударуымен Н.С.Тургеневтің «Ася», «Бекет үй», «Алғашқы махаббат», «Көктемгі тасқын» повестері қазақ тілінде жарық көрді. Екі рет Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған. Әдебиеттер: Базарбаев М. Әдебиет және дәуір: Зерттеулер / М.Базарбаев.- Алматы: Жазушы, 1966.272 б.

Базарбаев М. Ерлік пен еңбек дастаны / М.Базарбаев, Ә.Нарымбетов. - Алматы: Мектеп, 1984.- 192 б. Базарбаев М. Замана тудырған әдебиет: Таңдамалы ғылыми зерттеулер / М.Базарбаев; Жауапты ред. Ә.Нарымбетов. - Алматы: Ғылым, 1997.- 504 б. Базарбаев М. Замана тудырған әдебиет: Әдеби зерттеулер мен ой- пікірлер / М.Базарбаев; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2009.-400 б. Базарбаев М. Көрікті ойдан - көркем сөз / М.Базарбаев.-Алматы: Рауан, 1994.- 367 б. Базарбаев М. т.б. Қазақ Совет әдебиеті. 10-класс оқулығы. Тоғызыншы басылымы. – Алматы: Мектеп, 1977. – 360 б. Базарбаев М. Қаһарлы күндер әдебиеті / М.Базарбаев, Ә.Нарымбетов.- Алматы: Қазақстан, 1968.- 112 б. Базарбаев М. Өлең сөздің патшасы, сөз сарасы: Қазақ поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық жайында / М.Базарбаев.- Алматы: Жазушы, 1973.- 255 б. Базарбаев М. Советтік Шығыс халықтары әдебиетінің шет елдік сарапшыларына сын / М.Базарбаев.- Алматы: Білім, 1984.- 40 б. Базарбаев М. Төрт томдық таңдамалы шығармалар жинағы. /М.Базарбаев; Құраст.Г.І.Байтогаева.- Астана: Нұра- Астана, 2009. *** Мүсілім Базарбаев туралы естеліктер /Құраст. Г.Байтоғаева. – Алматы: Жібек жолы, 2007. – 300 б. Мүсілім Базарбайұлы Базарбаев: Қазақстан ғылымдарының биобиблиографиясы / Құраст. Ә.Нарымбетов, Г.Орда.- Алматы: Орталық ғылыми кітапхана, 2007.- 126 б. Базарбаев Мүсілім //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық Алматы: «Аруна», 2005.- 106-107 б. Базарбаев Мүсілім //Қазақстан.Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Ә.Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 1999.- Т.2. - 45 б. Базарбаев Мүсілім //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер,Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 76-77 б. Базарбаев Мүсілім //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 65б. Базарбаев Мүсілім //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы,2009. – 33 б. Базарбаев Мүсілім //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық.– Алматы:Жазушы, 1987. – 96-97 б. Базарбаев Мүсілім // Сыр елі. Қызылорда облысы: Әнциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005 – 146 б. Бейсекенова А.С. Мүсілім Базарбаевтың әдеби-сын,зерттеу еңбектері: Филология ғыл. канд. дисс. автореф. / А.С.Бейсекенова.- Алматы, 2008.- 29 б. Қирабаев С. Мүсілім Базарбаев //Қирабаев С. Өмір тағылымдары: Естеліктер. – Алматы: Білім, 2006. – 438-444 б. Қирабаев С. Зерделі ғалым: М.Базарбаев туралы //Қирабаев С. Тәуелсіздік рухымен. – Астана: Фолиант, 2002. – 478-485 б. Негимов С. Мүсілім Базарбаев – әдебиеттанушы //Негимов С. Таным мен пайым. – Алматы, 2009. – 200-208 б. Әбдуәлиұлы А. Министр-ғалым Мүсілім: М.Базарбаев туралы //Айқын. – 2008. – 22ақпан. – 5 б. Әмиша Н. Мүсілім қалдырған мұра: Әдебиеттанушы ғалым М.Базарбаев туралы / Н.Әмиша. // Айқын.- 2007. - 2 қараша Байтоғаева Г.Жаза алмай кеткенi қаншама ?!: Әдебиеттанушы ғалым Мүсiлiм Базарбаев туралы жарымен сырласу. / сырл. Т. Алдабергенқызы // Түркiстан.- 2014.25желтоқсан (№ 51/52).- 23 б.

Байтоғаева Г. Жақсы адамға жар болдым: Филология ғыл. кандидатының өзiнiң жары М.Базарбаев туралы естелiгi // Егемен Қазақстан.- 2001.- 31 қаңтар Байтоғаева Г. Өр тұлға: Ғалым, қайраткер, профессор М.Базарбаевтың 80 жылдығына орай ғалымның жары Гүлбараш Байтоғаевамен әңгіме /Әңг. Г.Сәдірқызы //Егемен Қазақстан. - 2007. - 15 мамыр Байтоғаева Г. Ұмытылмас ұшырасулар: Жазушы М.Базарбаев туралы // Егемен Қазақстан.- 1996. - 24 қыркүйек Байтоғайева Г. Ол екi рет өзiне берiлген пәтердi өзгеге берiп жiбердi: Қоғам қайраткерi Мүсiлiм Базарбев туралы естелiк / Әңг. Е.Шайхыұлы // Айқын. - 2006.- 13 қаңтар (N 4).- 6 б. Бейсекенова А. Қайраткер - қаламгер: Әдебиеттанушы ғалым М. Базарбаев туралы / А.Бейсекенова //Жалын -2007. - №7. - 35-37б. Бейсекенова А. Мүсiлiм Базарбаевтың қазақ прозасы туралы тұжырымдары // Қазақ тiлi мен әдебиетi.- 2007. - N 9.- 125-127 б. Ғалымға көше аты берiлдi: Алматы қ. бiр көшесiне әдебиеттанушы ғалым Мүсiлiм Базарбаевтың есiмi берiлгендiгi туралы. // Қазақ әдебиетi.- 1997. - 2 желтоқсан (N48). - 2 б. Дәрімбет Б.Айтулы азамат, қайраткер ғалым //Алматы ақшамы. – 1997. – 14 мамыр Дәуітұлы С. Жұрттың бәріне болсын деп тұратын: Әдебиет және мәдениет қайраткері, ғалым Мүсілім Базарбаев туралы //Алматы ақшамы.- 2007. - 29 мамыр. Елін сүйгенді елі де сүйеді: Мемлекет және қоғам қайраткері,әдебиетші-ғалым М.Базарбаевтың 80 жылдығына арналып республикалық ғылыми конференция өтті // Сыр бойы. - 2007. - 31 қазан Жаппархан Ө. Қайраткер: Ғалым, дипломат, жазушы, ұстаз Мүсілім Базарбаев туралы /Ө.Жаппархан // Сыр бойы. - 2007. - 12 мамыр Кенжебаев Б., Ергөбеков Қ. Алысқа тартқан жол: Ғалым М.Базарбаев 60жаста //Ленин жолы. – 1987. – 11 июнь Қарағұлова Б. Жақсыдан - шарапат: Әдебиеттанушы ғалым Мүсiлiм Базарбаевты еске алу // Қазақ әдебиетi.- 1998.- 1 мамыр (N17).- 12 б. Қасқабасов С. Министр-ғалым Мүсiлiм // Айқын.- 2008.- 22 ақпан (N 33).- 3 б. Қирабаев С. Зердесi биiк азамат едi: Әдебиетшi ғалым Мүсiлiм Базарбаев туралы //Егемен Қазақстан.- 2002.- 18 мамыр (N 110111).- 4 б. Мамашев Т.А. Өскелең өнердiң жанашыры:Көрнектi әдебиет зерттеушi ғалым М.Базарбаевтың қазасына көңiл бiлдiру // Егемен Қазақстан.- 1995.-11 қараша Мүсілім Базарбаев – 75 //Қазақ әдебиеті. – 2002. – 10 мамыр Мүсілім Базарбаев-80: Қоғам қайраткері, әдебиетші-ғалым, сыншы, филология ғылымының докторы, профессор // Жас Алаш.- 2007.-12 мамыр Мүсiлiм Базарбайұлы Базарбаев: Көрнектi әдебиет зерттеушi ғалым, белгiлi қоғам қайраткерi. Қазанама // Егемен Қазақстан. - 1995. - 11 қараша Нарымбетов Ә.Аяулы азамат, iрi ғалым: Көрнектi әдебиет зерттеушi ғалым М.Базарбаевтың қазасына көңiл бiлдiру // Егемен Қазақстан. - 1995. - 11 қараша Нарымбетов Ә. Парасатпен пайымдаған...: М.Базарбаевтың 70 жасқа толуына //Егемен Қазақстан. – 1997. – 13 мамыр Нарымбетов Ә.,Орда Г.Әдебиет жанашыры //Алматы ақшамы. – 2002. – 18 мамыр Орда Г. Біз көрген Мүсілім Базарбайұлы: әдебиеттанушы ғалым М. Базарбаев туралы //Жалын. - 2007. - №5. - 32-33-34б. Орда Г.Көрікті ойдан Көркемсөз терген: Әдебиеттанушы ғалым М. Базарбаев туралы/ Г.Орда. //Ақиқат. - 2007. - №6. - 54-57б. Орда Г."Қазақтың маңдайына бiткен ғалым, барыңды елге берiп, түкте алмадың...": Ғалым Мүсiлiм Базарбаев туралы //Айқын.- 2012. - 11 шiлде (№ 126). - 5 б. Орда Г. Мүсiлiм Базарбаев шығармашылығы // Қазақ тiлi мен әдебиетi.- 2007. - N 5.90-95 б. Орда Г. Сегіз қырлы, бір сырлы: Көрнекті сыншы, білікті әдебиеттанушы, шебер

аудармашы, ұлағатты ұстаз, мемлекет қайраткері Мүсілім Базарбаев шығармашылығы хақында / Г. Орда //Егемен Қазақстан.- 2012. - 3 тамыз. - 5 б. Орда Г. Ұстаз арманын iске асырған ғалым: Ғалым Мүсiлiм Базарбаев еңбектерi жайлы // Егемен Қазақстан.- 2011. - 23 қыркүйек (№ 451/452).- 9 б. Рәш М. Ар бол, Ыстық көл, Бар бол, Мүсеке: Ғалым, әдебиетші жерлесіміз Мүсілім Базарбаев туралы / М.Рәш //Қазақстан-ZAMAN. - 2007. - 20 сәуір Сариев Ш. Әуезов қолдаған ғалым: Ғалым, қоғам қайраткері, дипломат М.Базарбаев туралы / Ш.Сариев //Қазақ әдебиеті.- 2007.-11 мамыр Сариев Ш. Өнегелі өмірбаян //Қазақ әдебиеті. – 1996. – 5 қараша (№45). – 14 б. Сәдiрқызы Г. Ғалымның хаты өлмейдi: Алматы қ.№138 гуманитарлық-өнер лицейiне көрнектi әдебиет зерт.-ғалым Мүсiлiм Базарбаевтың есiмi берiлуiмен қатар мұражайы ашылғандығы туралы // Егемен Қазақстан.- 1998.- 19 мамыр Сейiтов С.Ізденген жетер мұратқа: Сыншы М.Базарбаевтың творчествосы туралы //Қазақ әдебиетi.- 1987.- 15 май. Сейітов С.Терендік пен кемелдік: М.Базарбаевтың 70 жасқа толуына орай //Қазақ әдебиеті. – 1997. – 20 мамыр Сыздықова Р. Көрiктi ойдың өрнегi: 1996 ж. мем. сыйлыққа ұсынылған жазушы М.Базарбаевтың "Көрiктi ойдан - көркем сөз" атты кiтабы туралы // Қазақ әдебиетi.-1996.26 қараша (N 48).- 11 б. Тектілер туған топырақ: Әдебиетші-ғалым М.Базарбаев пен сыншы, аудармашы Қ.Нұрмахановтың 80 жылдық мерейтойы аталып өтіледі // Сыр бойы.- 2007.-12 қыркүйек Шәрібекұлы Қ. Қиясына қарай қыраны: Көрнекті әдебиетші М.Базарбаев туралы //Сыр бойы. – 2002. – 27 сәуір Хайдар Ә. Министр-ғалым Мүсiлiм // Айқын.- 2008.- 22 ақпан (N 33).- 3 б. Шаймерденов С. Бақыл бол, асыл дос!: Көрнектi әдебиет зерттеушi ғалым М.Базарбаевтың қазасына көңiл бiлдiру// Егемен Қазақстан.- 1995.-11 қараша 18 мамыр

Жазушы Бақыт Сарбалаұлы 70 жаста (1947)

1947 жылы 18 мамырда Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Жайылма ауылында туған. Әкесі - Сарбалаев Тұрсын ұжымшар төрағасы, Тұрмыс қажетін өтеу комбинатының директоры болған. Анасы - Сарбалаева Ұлбазар үй шаруасымен айналысқан. Н.В. Гоголь атындағы Қызылорда педагогикалық институтының филология факультетін бітірген (1969), қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы. Алғашқы еңбек жолын мектепте мұғалім болып бастаған.

1970 жылы Алматы облысы Іле ауданында «Ильич жолы» газетінде, кейін «Қазақстан мұғалімі», 1974-1978 ж. «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газеттерінде, 1978-1982 жж. «Жалын» журналында, 19821986 жж. Қазақ КСР Мәдениет министрлігінің репертуарлық редакциялық алқасында аға редактор, «Қазақ әдебиеті» газетінде, 1990-1995 жж. «Ана тілі» газетінде бас редактордың орынбасары қызметтерін атқарды. 1995 жылдан «Қазақ елі» газетінің бас редакторы. 2007 жылдан - «Сын» әдеби-сын журналының бас редакторы. Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы төралқасының мүшесі. Әдеби сын кеңесінің төрағасы. Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы. «Қызыл алма» (1981), «Ақиқат алдында» (1986), «Бейімбет Майлин» (1989), «Өткірдің жүзі» (1991), «ІлиясЖансүгіров» (1992), «Нұрлан» (2007), «Жиырма бес» (2008), «Көккесене» (2009) кітаптарының авторы, сондай-ақ 1 000-нан астам мақаланың

авторы. 2009 жылы «Сырдария кітапханасы» сериясымен «Көккесене» атты кітабы жарық көрді. Қазақстан Журналистер одағы (1992), Халықаралық «Алаш» сыйлықтарының (1994) лауреаты. Әдебиеттер: Сарбалаев Бақыт. Ақиқат алдында: Әдеби-сын мақалалар / Б.Сарбалаев. - Алматы: Жазушы, 1986.- 216 б. Сарбалаев Б. Бейімбет Майлин / Б.Сарбалаев. - Алматы: Мектеп, 1988.- 86 б. Сарбалаұлы Б. Бес мүшел. 2- том. Әдеби эссе, сын мақалалар / Б.Сарбалаұлы.Алматы: Ан-Арыс, 2009.- 320 б. Сарбалаұлы Б.Жиырма бес. 1- том. Әдеби эссе, сын мақалалар / Б.Сарбалаұлы.Алматы: Ан-Арыс, 2008.- 280 б. Сарбалаев Б. Көккесене: Публицистикалық, әдеби-сын мақалалар, сұхбаттар мен очерктер / Б.Сарбалаев; Жауапты ред. Б.Кәрбозұлы.- Астана: Фолиант, 2009.- 336 б. Сарбалаұлы Б. Нұрлан: Замандас хақындағы эссе-толғаныс / Б.Сарбалаұлы.- Алматы: Ан-Арыс, 2007.- 136 б. Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі: Әдеби-сын мақалалар / Б.Сарбалаев.- Алматы:Жазушы, 1992.- 288 б. *** Сарбалаев Бақыт //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 455 б Сарбалаев Бақыт //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 340 б. Сарбалаев Бақыт //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 266 б. Бақыт Сарбалаұлы //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: Әл-Фараби, 1998. – 208 б. Сарбалаев Бақыт // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред.Б.Ғ.Аяған.– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005.– 433 б. Байдрахманұлы Д. Бақыт Сарбалаұлы: Өлең //Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек.Екі томдық. – Алматы, 2006. – 1-кітап: Отан деп соққан жүректер. – 168 б. Сәдібекұлы А. Тар шатқал жолы шырғалаң //Сәдібекұлы А. Дарияның тұмасынан жыр боратқан.–Алматы:Аrna -b, 2012.– 221-230 б. Сопыбеков А. Бақыт Сарбалаұлы //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама. – Шымкент: Кітап, 2008. – 432-433 б. Сопыбеков А. Бақыт Сарбалаев: Өлең //Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 159 б. Шағырұлы Б. Бақыт Сарбалаевқа: Өлең //Шағырұлы Б. Қара шаңырақ: Өлеңдер, толғаулар, баллада мен дастандар.- Астана: Фолиант, 2009.- 88-89 б. Аян. Сана сәулесi: Жазушы Б.Сарбалаев туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 20 маусым Бибасарұлы А. Парасат биігінде: Әдебиетші сыншы Бақыт Сарбалаұлы туралы / А.Бибасарұлы // Жаңақорған тынысы.- 2007. - 5 желтоқсан Ергөбек Қ. Парасат белестерi: Сыншы, баспагер-журналист Б.Сарбалаұлы туралы //Заң газетi.- 1997. - 11 маусым (N24). - 5 б. Ергөбек Қ. Сынның сырлы семсері: Сыншы Б.Сарбалаұлы туралы / Қ.Ергөбек //Егемен Қазақстан.- 2008.-5 тамыз Маханова Г.Бақыттың сыны мен сыры: Қаламгер, сыншы Бақыт Сарбалаұлы жайлы / Г. Маханова // Базар жырау.- 2013. - №3. - 73 - 75 б. Рамазан Р. Сыншы сапары: Сыншы Б.Сарбалаевтың еңбектерi туралы // Алматы ақшамы. - 1997. - 23 маусым

Сарбалаұлы Б. Ағаларымыздан бастап бәріміз ақиқатын айтатын кез келді: Сыншықаламгер Б.Сарбалаұлымен сұхбат/ Сұхб. Т. Тәшенов // Айқын.- 2007. - 13 қазан Сарбалаев Б. Мен сынға қайта кірісемін: "Қазақ елі" газетінің бас редакторы Б.Сарбалаевпен әңгіме /Әңг.М.Жұмабай / Б.Сарбалаев // Ана тілі.- 2007. -17-23 мамыр (№20).- 8 б. Сарбалаұлы Б."Шындық та жөтел сияқты..": "Әдебиеттің әңгімесі" айдарының қонағы, сыншы Б.Сарбалаұлымен әңгіме /Әңг. С.Жексенбаев // Егемен Қазақстан.- 2010.-7 қыркүйек Сәдібекұлы А. Шатқал жолы шырғалаң: Көркем әдебиет сыншысы, жазушы Бақыт Сарбалаұлы - 60 жаста / А.Сәдібекұлы //Сыр бойы. - 2007. - 10 қараша; Жұлдыз. – 2008. №7. – 136-140 б. Тәшен Т. Сында да ыстық сезім бар: Сыншы Б.Сарбалаұлы жайлы / Т.Тәшен //Айқын.

- 2008. - 5 наурыз Туған жері түлегін төбеге көтерді: Сыншы, зерттеуші, қаламгер Б.Сарбалаұлы 60 жаста //Сыр бойы. - 2007. - 23 қараша 26 мамыр

Ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор Алма Қыраубаеваның туғанына 70 жыл (1947-2001)

Алма Мүтәліпқызы Қыраубаева 1947 жылы 26 мамырда Сырдария ауданы, Бірқазан станциясында дүниеге келген. Әкесі Қыраубаев Мүтәліп белгілі айтыскер ақын болған. Ол орта мектепті алтын медальмен, 1970 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетін, 1973 жылы аспирантурасын бітірген.

1974 – 2000 жылдар аралығында аталған университетте ғылымипедагогикалық қызмет атқарды. 2000 жылдан Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университетінің профессоры және Қазақ ұлттық музыка академиясы Қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі болды. Қыраубаева Алма қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірі мен қазақ әдебиетіндегі шығыс поэзиясының ықпалы жөніндегі мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сонымен қатар Жамбыл Жабаевтың ұмытылған ән-термелерін жинақтап, өз орындауында Қазақ радиосының алтын қорына жаздырды, «Жамбыл әуендері» жинағын құрастырды. Алма Қыраубаева Жамбыл атындағы халықтар сыйлығының иегері. Алма Қыраубаева 2001 жылы 5 ақпанда Астана қаласында дүние салды. Әдебиеттер: Қыраубаева А.5томдық шығармалар жинағы. 3-том: Шығыстық қисса-дастандар / А.Қыраубаева; баспаға әзірлеген С.Дәрібайұлы.- Алматы: Өнер, 2010.- 344 бет. Қыраубаева А.Ғасырлар мұрасы: 5 томдық шығармалар жинағы. 1 т./А.Қыраубаева; Баспаға әзірлеген: Л.Мұсалы.- Алматы: Өнер, 2008.- 304 бет. Қыраубаева А. Ежелгі әдебиет: 5 томдық шығармалар жинағы. 2 т. / А. Қыраубаева; Баспаға әзірлегендер: Г.Асқарова, Н.Мәтбек.- Алматы: Өнер, 2008.- 216 б. Қыраубаева А. Ежелгі дәуір әдебиеті: ХІІІ-ХІҮ ғасырлардағы түркі тілді әдебиет / А.Қыраубаева.- Алматы: Алатау, 2006.-168 б. Қыраубаева А. Жаным садаға.5 томдық шығармалар жинағы: Деректі әңгімелер мен мақалалар.4 т./ А. Қыраубаева; Томды баспаға әзірлегендер: Мәтбек Н.,Асқарова Г.Алматы: Өнер, 2011.- 344 бет. Қыраубаева Алма. Имандылық әңгімелері / А. Қыраубаева; Ред. З. Башбаева.Алматы: Таймас, 2012.- 16 б

Қыраубаева А. Мыңжылдық жолаушы: 5 томдық шығармалар жинағы. 5т.: Көркем әңгімелер, ғылыми мақалалар, естеліктер / А. Қыраубаева; Томды баспаға әзірлегендер: Н.Мәтбек, Г.Асқарова, Н.Әли.- Алматы: Өнер, 2012.- 528 б. Қыраубайқызы А. Жаным садаға: Деректі әңгімелер / А.Қыраубайқызы.- Алматы: Жалын, 1995.- 192 б. Қыраубайқызы Алма. Сақ әңгімелер: Халық аңыздары / А.Қыраубайқызы.- Алматы: Өнер, 2002.- 6 б. *** Дәулетұлы А. Алма Қыраубаева // Дәулетұлы А. Нұрлы жол: Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы / А.Дәулетұлы.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 95 б. Қыраубаева Алма //Қазақстан.Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004.- Т.6. - 194 б. Қыраубаева Алма Мүтәліпқызы // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 348 б. Оразаев Ф. Қыраубаева Алма Мүтәліпқызы // Оразаев Ф. Қазақ әдебиетін зерттеушілер: Өмірбаяндық-библиографиялық анықтамалық / Ф. Оразаев.- Алматы: Рауан, 1991.- 174 - 175 б. Әбдiғаппарқызы Б. Ұлтын сүйген жан едi: Ғалым, профессор Алма Қыраубаеваның 5 томдық шығармалар жинағы жарыққа шықты // Ана тiлi.- 2013. - 3 - 9 қазан (№ 39). - 6 б. Әжiбекұлы М.Бар шәкiртiнiң сүйiктiсiне айналған Алма апай едi...: Ұстаз А.Қыраубаева жайында.//Айқын.-2011.-26 мамыр (№93). - 30 б. Бектасова Г. Қыраубаеваның мектебi: Филология ғылымдарының докторы, профессор Алма Қыраубаева туралы естелiк // Түркiстан.- 2007.- 24 мамыр (N 21).- 7 б. Бектасова Г. Көз жасына шыланған кеш: Алма Қыраубаеваның дүниеден өткенiне он жыл толуына орай, еске алу кешi ұйымдастырылды // Түркiстан.- 2011. - 2 маусым (№22).

- 10 б. Дәрiбайұлы С. Ғұмыры қысқа болған мектеп: Алма Қыраубаеваның баланы бұйығылықтан арылту әдiстемесi, авторлық бағдарламасы туралы //Бала тәрбиесi.- 2007. N 6.- 11-15 б. Жалғасова Г. Ежелгi дәуiр әдебиетiнiң бiлгiрi : Алма Қыраубаева - 60 // Сыр бойы.2007. - 1 желт. - 2 б. Жамбыл Бұлан."Ақыл мен еңбекке жүгiнiңдер" дейтiн: Әдебиет зерттеушiсi А.Қыраубаева туралы естелiк / дайынд. Ермахан Шайхыұлы // Айқын.- 2015.- 1 мамыр (№79).- 6 б. Жаныбаева Қ. Ұстаздың ұстазы: Ұстаз Алма Қыраубаева туралы шәкiртiмен сұхбат./әңг. Ә.Бақытқызы // Айқын.- 2013. - 22 мамыр (№ 88). - 7 б. Жұмаділұлы О. Асылын ардақтаған ел ұтады: Белгілі ғалым, филология ғылымдарының докторы, академик Алма Қыраубаева жайлы/О. Жұмаділұлы //Өскен өңір.- 2015.- 9 қыркүйек (№69).- 1 б. Кәкiшев Т. Алма : Әдебиеттанушы ғалым, жаңашыл ұстаз Алма Қыраубаеваның туғанына -60 жыл//Сыр бойы.-2007.-30 қараша.-3 б. Қабан А. Көне әдебиеттiң тамыршысы: Әдебиеттанушы ғалым А.Қыраубаева зерттеулерi туралы //Жұлдыз.-2013. - № 1.-196-199 б. Мәдiбай Қ. Ұстаздық дастан: Тәлiмгер тәрбиешi, ұстаз-ғалым Алма Қыраубаева туралы естелiк // Қазақ әдебиетi.- 2012. - 25 - 31 мамыр (№ 21). - 9 б. Сұлтанова К. Ғалым қызы қазақтың: Ғалым, әдебиеттанушы, ұстаз Алма Қыраубаева жайлы / К. Сұлтанова // Өскен өңір.- 2014. - 6 тамыз (№ 56). - 2 б. Тiлепов Ж. Еңбегi ерлiкке тең күрескер Алма: Ғалым А.Мүтәлiпқызы туралы //Ақиқат.-2010. -№ 12.- 50-53 б. Шiлдебайұлы З. Асыл арманынан айнымаған ардақты ана: Қыраубаева Алма

Мүтәлiпқызына арналған өлең // Қазақ тiлi мен әдебиетi.- 2007. - N 5.- 129 б.

7 маусым

Ақын, драматург Иранбек Оразбаев 70 жаста (1947)

1947 жылы 7 маусымда Қызылорда облысы, Сырдария ауданында туған. Қазақ политехникалық институтының тау-кен факультетін (1970), Мәскеудегі М.Горький атындағы Әдебиет институты жанындағы жоғары әдеби курсты бітірген (1980). Әр жылдары Қызылорда облысы «Білім» қоғамында референт, «Жазушы» баспасында редактор, «Қазақ әдебиеті» газеті редакциясында поэзия бөлімінің меңгерушісі, ҚР Білім, мәдениет комитетінің редакциялық-репертуарлық коллегиясының бас редакторы қызметтерін атқарды. 1998 жылдан Қазақтың мемлекеттік Ғ.Мүсірепов атындағы Жастар мен балалар театрының әдебиет бөлімін басқарды. Алғашқы «Жүрек жырлайды» атты жыр жинағы 1974 жылы жарық көрді. Кейін қазақ халқының драмалық-поэзия қорына рухани асыл қазына болып қосылған «Тың құрбаны», «Хайуандық комедия», «Күшігінен таланған», «Мен ішпеген у бар ма?», «Батқан кеменің бейбақтары», «Желжуан», «Құдай қарғағандар», «Жамбылдың қызыл жолбарысы», «Негізгі шаруа», «Қанына тартқан қыңырлар», «Алтын адам», «Алтын ажал», «Киелі күнә», «Хан–Абылай–Сабалақ», «Жәбек-шаған», «Гүл-Нәр», «Театр Романы», «Қорқыттың көрі», «Мауглидің оралуы», «Махамбет», «Қашғария», «Былыққа батқан қала», «Керкеткен» атты драмалық дастандарын жазды. Ақынның «Глаза ночи» (1983), «Царь слова»(1984), «Наследник» (1988) атты кітаптары орыс тілінде жарық көрді.

1990 жылы үш томдық, ал 2006 жылы 13 томдық таңдамалы жыр жинағы жарық көрді.

2002 жылы «Қорқыттың көрі» атты жыр кітабы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш өткен жазба ақындар жыр-мүшәйрасының бас жүлдегері. Әдебиеттер: Батқан кеменің бейбақтары / И.Оразбаев. - Алматы: Жазушы, 1990.-

Оразбаев И.

200 б. Оразбаев И. Дүние жарық: Жыр кітабы. – Алматы: Жалын, 1987. – 160 б. Оразбаев И. Жүрек жырлайды: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1974. – 39 б. Оразбаев И. Жыр әлемі / И.Оразбаев.- Алматы:Атамұра, 1996.- 352 б. Оразбаев И. Иран бағы / И.Оразбаев.- Алматы:Жалын, 1995.-304 б. Оразбаев И. Мұнар, мұнар, мұнарым / И.Оразбаев.- Алматы: Рауан, 1992.- 104 б. Оразбаев И. Сөз патшалығы / И.Оразбаев.- Алматы: Жазушы, 1996.- 384 б. Оразбаев И. Сұлулық сарасы / И.Оразбаев.- Алматы: Жазушы, 1985.- 152 б. Оразбаев И. Сұлулықпен сырласу: Жыр кітабы. – Алматы: Жазушы, 1980. – 103 б. Оразбаев И. Түннің көзі: Поэмалар мен өлеңдер. – Алматы: Жалын, 1979. – 87 б. Иран-Ғайып. Он үш томдық таңдамалы / Иран-Ғайып.- Алматы, 2006 – Иран-Ғайып. Шығармалары: Үш томдық. – Астана: Фолиант, 2009. *** Иран-Ғайып Оразбаев Иранбек Әбітайұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 250 б. Иран-Ғайып Оразбаев Иранбек Әбітайұлы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Ә.Нысанбаев. – Алматы, 2002. – Т.4. – 310б. Иран-Ғайып //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 189 б.

Иран-Ғайып //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 149-150 б. Иран-Ғайып//Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы,2009. – 158 б. Иран-Ғайып // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы, 2005. – 254-255 бет. Иран-Ғайып Оразбаев //Сырдария /Құраст. Б.Кәрібозұлы, А.Әбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев. – Астана: Фолиант, 2011. – 221 б. Иран Ғайып //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре /Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 131 б. Байдрахманұлы Д. Иранбек Әбітайұлы Оразбаев: Өлең //Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек.Екі томдық. – Алматы, 2006. – 1-кітап: Отан деп соққан жүректер. – 193 б. Кіребайұлы А. Таланттан тақ мінген ақын: Ақын Иран-Ғайып туралы //Кіребайұлы А. Шығармалары.- Астана, 2009.- 129 -140 б. Рахымбекұлы Ә. Иранбекке: Өлең //Рахымбекұлы Ә. Ғұмырдария: Жыр кітабы. – Астана: Фолиант, 2008. – 397-398 б. Сарбалаев Б. Отыз бесінші жаз: Ақын Иранбек Оразбаевтың "Өмір-Өлең" атты жыр кітабы жайлы // Сарбалаев Б. Көккесене.- Астана, 2009.- 174 -192 б. Аханбайқызы А.Тыныштықты тiлiп түскен таныс дауыс... Риза еместiгiн бiлдiрген реплика...: Ақын Иран-Ғайып туралы // Жас Алаш.- 2003.- 24 сәуiр(N 49).- 3 б. Ахмадиев Ж. Мұнар, мұнар, мұнарым...: Ақын И.Оразбаевтың шығармалары туралы // Халық кеңесi.- 1994. -26 шiлде Аяшұлы Д. Ақын елдің, ел ақынның мерейін көтерді: "Иран-Ғайып-60 " театрлар фестивалі қорытындыланды / Д.Аяшұлы //Сыр бойы.- 2007.-17 қараша Аяшұлы Д. Қазақтың Иран-Ғайыбы: Ақын, драматург Иран Ғайып (Иранбек Оразбаев) 60 жаста / Д.Аяшұлы // Сыр бойы.- 2007. -16 қараша Аяшұлы Д. Текті тін: Иран-Ғайып- 60 жаста. Өлең / Д.Аяшұлы // Сыр бойы.- 2007.-14 қараша Әлiм А. Иранбек - Абай емес...: Өлең // Қазақ әдебиетi.- 2000.- 5 мамыр (N18).- 12 б. Әскербекқызы Ж. Үні дара ақын: Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі " атты жыр кітабы туралы / Ж.Әскербекқызы //Егемен Қазақстан.- 2002.- 22 қараша Әшімханұлы Д. Ажалдың да адамға берері бар: Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" драмасы Ғ.Мүсірепов атын. акад. жастар мен балалар театрында / Д.Әшімханұлы //Түркістан.- 2002.- 4 көкек Әшiмов А. Тағдыр тәлкегi : Иран-Ғайыптың драмалық дастандары хақында // Сыр бойы.- 2007. - 6 қазан. - 3 б. Әшімханұлы Д. Ажалдың да адамға берері көп: Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" драмасы Ғ.Місірепов атындағы жастар мен балалар театрында / Д.Әшімханұлы //Түркістан.- 2002. - 4 көкек. Беркінбаев Д. "Тұрмағамбет" қойылымы көрерменімен қауышты: Н.Бекежанов атындағы облыстық-музыкалық театрында И.Оразбаевтың "Тұрмағамбет" пьесасының қойылымы болды / Д.Беркінбаев // Сыр бойы.- 2009.- 24 қазан Дүтбаева Н. "Бiтiспес жау - шындық пен өтiрiк": Иран-Ғайыптың "Мен келемiн..." пьесасының премьерасы өттi // Қазақ әдебиетi.- 2005. - 24-30 маусым (N 25). - 12 б. Жайлыбай Ғ. Ақындық әлем арда өлең: /Ақын, драматург, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Иранбек Оразбаев 60 жаста /Ғ.Жайлыбай // Сыр бойы.- 2007. - 2 қараша. – 3 б. Жайлыбай Ғ. Ақындық әлем, арда өлең: Ақын Иранбек Оразбаев 60 жаста // Жұлдыз.2007.- N 6.- 103-108 б. Жайлыбай Ғ. Бір ақын бар: Иранбек Оразбаевқа арналған өлең / Ғ.Жайлыбай // Сыр бойы.- 2007.- 14 қараша. – 3 б. Иран-Ғайып. "Ал, дүние....": Ақын,драматург Иран-Ғайып 70 жаста /Сұхбат жүргізген Б.Әшірбаев // Қазақ әдебиеті.- 2007.-20 сәуір

Иран-Ғайып Алпыс деген әртіс деген секілді көрінеді маған. Не жастың не кәрінің қатарында емеспін: Ақын Иран-Ғайыппен сұхбат /сұхб. Ұ.Айтөлен // Айқын.- 2007. – 9 маусым Иран-Ғайып. Бұ дүние ғайыбы: Ақын И.Оразбаевпен әңгіме / Әңг. Г.Бектасова //Түркістан.- 2004.- 15 сәуір Иран-Ғайып - 65: өлең //Қазақ әдебиетi.- 2012. - 31 тамыз - 6 қыркүйек (№36). - 1 б. Иран Ғайыптың он үш томнан тұратын таңдамалар жинағы жарық көрдi // Алматы ақшамы.- 2006. - 2 қыркүйек (N102). - 15 б. Иран-Ғайыптың он үш томдық таңдамалысы: Ақын-драматург Иран-Ғайыптың шығармаларының он үш томлық таңдамалысы туралы // Қазақ әдебиетi.- 2006. - 1-7 қыркүйек (N35).- 12 б. Исәдiл А. Имани жырлар иесi : Ақын Иран Ғайып (Иранбек) Оразбаевтың шығармашылығы жайында // Алаш айнасы.- 2011. - 7 маусым (№97). - 5 б. Кекiлбаев Ә. Асқар биiк әлi алда: .Ақын И.Оразбаетың творчествосы жайлы //Жалын.- 1987.- N 5.- 98-101 б. Кеңшілікұлы А. Сөз патшасы: Ақын Иран-Ғайып 60 //Сыр бойы. – 2007. – 26,28 қырк. Кіребайұлы А. Таланттан алтын тақ мінген ақын: Ақын, драматург Иранбек Оразбаев - 60 жаста / А.Кіребайұлы // Сыр бойы.- 2007. - 14 қараша. – 3 б. Кіребайұлы А.Таланттан тақ мінген: Иран-Ғайып-60 жаста / А.Кіребайұлы // Қазақ әдебиеті.- 2008.-18 қаңтар.-10-11 б. Қайран Ә. "Ал, дүние!..": Ақын Иран-Ғайыптың шығармашылығы туралы // Қазақ әдебиетi.- 1998.- 10 шiлде (N27).- 11-16 б. Қорқыттың көрі: М.Әуезов атындағы драма театрда Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" аңыз-дастаны сахналанды. // Қазақ әдебиеті.- 2014. - 12-25 желтоқсан (№ 52). - 2 б. "Қорқыттың көрі"Елорда төрінде сахналанды: М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік акад. драма театры Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" аңыз-дастанын көрермен назарына ұсынды //Алматы ақшамы.- 2015. - 4 шілде (№82). - 2 б. Құрманғали Қ. Абай жолы: АқынИ.Оразбаевтың шығармашылығы туралы //Егемен Қазақстан.- 2011.-28 желтоқсан.- 15 б. Құттыбаев Е. Тереңдегі тамыр: Ақын Иранбек Оразбаев туралы / Е.Құттыбаев //Сыр бойы.- 2007.-18 мамыр Қырғызбай Ө. Шекспир дәстүрiн қазақ топырағында жаңғыртқан ақын: Ұлттық кiтапханада Иран-Ғайыптың "Полиграф-сервис" баспасынан жарық көрген 3 томдық таңдамалысының тұсау кесер рәсiмi болды // Алматы ақшамы.- 2006. - 9 қараша.- 11 б. Мемлекеттік стипендия иегерлері: 50 әдебиет және өнер қайраткерлеріне мәдениет саласындағы мемлекеттік стипендиялар берілді. Тізім // Егемен Қазақстан.- 2009. - 10 қаңтар Мыңжасарқызы Д. Бiр-ақ рет қойылған "Бөшке": Академиялық драма театрында Иран-Ғайып пьесасы қойылды // Түркiстан.- 2006. - 2 наурыз (N 9).- 8 б. Н.Бекежанов атындағы драма театрда ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ақындраматург Иран-Ғайыптың 60 жасқа толуына арналған театрлар фестивалі өткізіледі //Сыр бойы.- 2007.-14 қараша Нұрбекова Г. Иран-Ғайып шығармаларындағы замана шындығы // Iзденiс. Гуманитарлық ғылымдар сериясы = Поиск. Серия гуманитарных наук.- 2012. - № 2. - 111115 б. Омарова С. Ақын үні: Белгілі ақын Иран-Ғайыптың өлеңдері туралы / С.Омарова //Ақиқат.- 2005.- N6.- 95-96б. Райымбекұлы М. "Қорқыттың көрі...": Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі " атты жыр кітабы туралы / М.Райымбекұлы //Жас Алаш.- 2002.- 29 тамыз Рахметұлы С. Бір Ғайып... немесе...: Ақын Иран-Ғайып шығармашылығы хақында / С. Рахметұлы. // Қазақ әдебиеті.- 2013. - 15-21 қараша (№ 46).-10 б.

Сахнада Жалаңтөс Баһадүр: Н.Бекежанов атындағы театрда И.Оразбаевтың "Жалаңтөс Бахадүр"атты драмасы қойылды // Сыр бойы.- 2006. - 5 желтоқсан Смағұлова Қ. Астана "Қорқыттың көрін" тамашалады: М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік акад. драма театры Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" аңыз-дастанын көрермен назарына ұсынды. /Қ. Смағұлова //Айқын апта.- 2015. -2 шілде (№120). - 26 б. Сматаев С. (Софыян). Қара жерге қарсы қойма аспанды: Иран-Ғайыптың толғауына қолдау Һәм пікір жалғау. Толғау-серт // Жас Алаш.- 2009. - 13 мамыр Сүйеніш Қ. Сауға ма, әлде сауда ма?... Інім Иранғайыпқа ашық хат: "Меніңкі не талтаң" "ҚӘ",№1.-7 қаңтар.-1998 ж. / Қ.Сүйеніш // Қазақ әдебиеті.- 1998.- 3 ақпан (№5).12-13 бет Сығай Ә. Қобыз зары және шиеберідей шулаған қалта телефондары: Иран-Ғайыптың "Қорқыттың көрі" драмасы Ғ.Мүсірепов атын. акад. жастар мен балалар театрында / Ә.Сығай //Қазақ әдебиеті.- 2002.- 15 ақпан Төлеубаев Е. Иран-Ғайып: Иранбек Оразбаевтың 60 жылдығына арналған мақала / Е.Төлеубаев // Сыр бойы.- 2007.-14 қараша. – 3 б. Тұрғынбекұлы С. Алдаспан ақын: Ақын И.Оразбаев туралы //Егемен Қазақстан.- 1997.

- 7 маусым Тілеубаева Г. Иран-Ғайыптың сыршылдық сипаты/Г.Тілеубаева // Сырдария.- 2011. №2. - 3 - 13 б. Хангелдин С. Ақын және қоғам: Иран-Ғайып шығармашылығы жөнiнде ән қанатында туған толғау // Түркiстан.- 2007.- 4 мамыр (N18).- 5 б. Шығармашылығына арналды: Ә.Тәжібаев атындағы обл. кітапханада Иран-Ғайыптың шығармашылығына арналған "Тебіренісі терең, толғанысы асқақ ақын" атты әдеби-сазды кеш өтті // Сыр бойы.- 2007.-18 мамыр 17 маусым

Саясаттанушы ғалым Мұрат Мұхамедов 60 жаста (1957)

Мұхамедов Мұрат Бақтиярұлы 1957 жылы Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, Бәйгеқұм станциясында дүниеге келген. 1986 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің тарих факультетін бітірген, саясаттанушы ғалым, саясаттану ғылымдарының докторы.

1986-1988 жылдары Қызылорда педагогикалық институтында тарих кафедрасының ізденушісі және оқытушысы қызметін атқарды. 1988-1991 жылдар аралығында Абай атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің аспирантурасында оқып, 1991 жылы тарих мамандығы бойынша кандидаттық диссертация қорғады.

1991-1999 жылдары Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, факультет деканы қызметтерінде болды. 1999 жылы ӘлФараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінде саяси ғылымдар мамандығы бойынша докторлық диссертация және саясаттану ғылымының докторлық диссертациясын қорғап, саясаттану ғылымының докторы дәрежесіне ие болды. 1998 жылдың маусым айынан бастап Қазақ мемлекеттік Заң академиясы Қызылорда филиалының және 2001 жылдан бастап Қызылорда гуманитарлық Заң коллледжінің директоры, 2008 жылдан бері Қызылорда облысы әкімінің орынбасары қызметтерін атқарды. Барлығы 50-ден астам ғылыми еңбектері, онға жуық оқулықтары, әдістемелік құралдары, монографиясы жарық көрген. Саяси және құқықтық білімдер тарихына арналған қазақша оқулық авторларының бірі. 2012 жылдан бастап Қазақстан Республикасың Парламентінде Сенат депутаты.

Әдебиеттер: Мұхамедов М.Б.Кеңестік-тоталитарлық жүйедегі Қазақстанның сыртқы байланыстары: ( 1946-1991жж.) / М. Мұхамедов.- Алматы: Санат, 1998.- 108 б. Мұхамедов М. Мемлекеттік қызмет: заңдылық, жауаптылық және әдептілік: Мемлекеттік қызметке орналасу тәртібі және мемлекеттік қызмет заңнамасы бойынша сұрақтар мен жауаптар / М. Мұхамедов, Б.Сырымбетұлы.-Қызылорда: Аңса и К, 2004.156б. Мұхамедов М. Саяси-құқықтық ілімдер тарихы: Оқу құралы / М.Мұхамедов, Б.Сатершинов , Б. Сырымбетұлы.- Қызылорда: Қызылордаполиграфия, 2002.- 298 б. Мұхамедов М. Саяси-құқықтық ілімдер тарихы / М.Мұхамедов, Б.Сатершинов, Б.Сырымбетұлы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2005.- 340 б. Мұхамедов М. Тәуелсіздіктің он сегіз асуы:құлдыраудан өрлеуге дейін/ М.Мұхамедов.- Астана: Сарыарқа, 2009.- 536 б. *** Дәулетұлы А. Мұрат Бахтирұлы Мұхамедов //Дәулетұлы А. Нұрлы жол:Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы / А.Дәулетұлы.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 95 - 96 б. Адайбаева С. Халық қалаулылары тұрғындармен жүздесті: ҚР Сенатының депутаттары Мұрат Бақтиярұлы мен Бекмырза Еламанов Шиелі және Жаңақорған аудандарында болып, тұрғындармен кездесті / С. Адайбаева. // Сыр бойы.- 2016. - 11 тамыз (№ 120). - 2 б. Әбдіш Ә. Парламент депутаттары ауданға ат басын бұрды: ҚР Парламенті сенаты депутаттары Б. Еламанов пен М. Бақтиярұлы жұмыс сапармен Жаңақорған ауданында болды / Ә. Әбдіш //Жаңақорған тынысы.- 2015. - 22 тамыз (№ 65). -1 - 2 б. Байназарова М. Ел сыйлаған ер болмыс: Облыс әкімінің орынбасары Мұрат Бақтиярұлы Мұхамедов туралы / М.Байназарова. // Сыр бойы.- 2011. - 4 тамыз. Байназарова М. Елі сыйлаған ер болмысты азамат: ҚР Парламенті Сенатының депутаты кандидат М.Б.Мұхамедов туралы / М. Байназарова // Айқын.- 2014. - 13 қараша (№ 207). - 25 б. Бақтиярұлы М. 100 қадам - 100 тапсырма / М. Бақтиярұлы //Егемен Қазақстан.- 2015. 5 тамыз (№ 147). - 2 б. Бақтиярұлы М. Адами ой шыңындағы аға үні: Қоғам және мемлекет қайраткері С.Шаухамановтың "Бақытыңды бағалай біл!" атты кітабының тұсаукесерінде сөйлеген сөзі. / М. Бақтиярұлы //Сыр бойы.- 2014. - 29 мамыр (№ 75). - 2 б. Бақтиярұлы М. Азамат ердің баласы...: Қоғам және мемлекет қайраткері Қуаныш Сұлтанов жайлы бір үзік сыр / М. Бақтиярұлы //Сыр бойы.- 2015. - 9 мамыр (№66/67). - 9б. Бақтиярұлы М. Ақылымен бақытты адам: Мемлекет және қоғам қайраткері Сейілбек Шаухаманов жайлы. / М. Бақтиярұлы //Егемен Қазақстан.- 2014. - 15 мамыр (№ 94). - 6 б.; Ақмешіт апталығы.- 2014. - 24 мамыр (№ 22). - 3 б. Бақтиярұлы М. Алаш туы астында күн сөнгенше сөнбейміз...: ҚР Парламенті Сенатының депутатымен сұхбат. / М. Бақтиярұлы; сұхб. Г.Бектас. // Айқын. - 2014. - 16 желтоқсан (№ 229). - 5 б. Бақтиярұлы М. Алғыс арқалаған азамат: Сенатор Қожахмет Баймаханов жайлы / М.Бақтиярұлы , Ж. Ерғалиев // Айқын апта.- 2013. - 3 қазан (№182). - 20 б. Бақтиярұлы М. Алдағы жылдардың бағдарын айқындаған құжат: Жолдау - 2014. / М.Бақтиярұлы // Сыр бойы.- 2014. - 15 қараша (№ 169/170). - 5 б. Бақтиярұлы М.Ардақты әлеумет, қадірлі қауым! Қоғам қайраткері С.Шаухамановтың 75 жасқа толуына орай: / М.Бақтиярұлы // Сыр ардагері.- 2014. - 4 маусым (№ 12). - 2 б. Бақтиярұлы М. Байқоңырдағы халық денсаулығы ғарыштан да жоғары тұруы тиіс: ҚР Парламент Сенатының депутаты Мұрат Бақтиярұлымен сұхбат / М. Бақтиярұлы; Сұхб. Ж.Қаржан // Алаш айнасы.- 2013. - 8 қазан (№176). - 6 б.

Бақтиярұлы М. Байқоңырдағы халық денсаулығы ғарыштан да жоғары тұруы тиіс: ҚР Параменті Сенатының депутаты Мұрат Бақтиярұлымен сұхбат / М. Бақтиярұлы; сұхб. Ж.Қаржан //Ақмешіт ақшамы. - 2013. - 16 қазан (№42). - 17 б. Бақтиярұлы М. Болашақтың айқын бағдары: Жолдау 2014. / М.Бақтиярұлы. // Егемен Қазақстан.- 2014. - 18 ақпан (№ 33). - 5 б. Бақтиярұлы М. Бұл - болашағымыз үшін аса қажетті шара: Қазақстанға ене бастаған жат әрекеттердің бірі - кальян шегу. / М.Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан.- 2014. –1 қараша (№ 214). - 6 б. Бақтиярұлы М. Ел бағына туған ер / М. Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан.- 2014. – 1 желтоқсан (№ 235). - 4 б. Бақтиярұлы М. Ел үшін туған ер: Елбасы Н.Назарбаев жайлы / М. Бақтиярұлы.// Сыр бойы.- 2015. - 1 желтоқсан (№ 182/183). - 5 б. Бақтиярұлы М. "Жұмыссыздар санын қолдан көбейтіп отырмыз / М. Бақтиярұлы. //Заң газеті.- 2015. - 20 наурыз (№ 42). - 4 б. Бақтиярұлы М. Зейнетке қай жаста шығу құқын әйелдердің өздеріне беру мәселесін қалдыру керек: Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі С.Әбденов мырзаға / М. Бақтиярұлы, Қ. Баймаханов // Халық.- 2013. - 2 мамыр. 1 б. Бақтиярұлы М. Киелі жеріміздің иесі халық: Парламент Сенатының депутатымен сұхбат. / М. Бақтиярұлы; сұхб. М.Ақынұлы. // Сыр бойы.- 2016. - 4 мамыр (№ 65). - 2 б. Бақтиярұлы М. Қазақтың қасиетін арттырған маңызды құжат: ҚР Конституциясына 20 жыл. / М. Бақтиярұлы // Сыр бойы.- 2015. - 29 тамыз (№ 128/129). - 3 б. Бақтиярұлы М. Мемлекет қаржысына қол сұққан жоқпын: Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаторы Мұрат Бақтиярұлымен сұхбат / М. Бақтиярұлы; сұхб. С.Бихожа //Ақмешіт ақшамы.- 2013. - 13 ақпан. - 1, - 4 - 5 б. Бақтиярұлы М. Мемлекеттің даму ерекшеліктерін көрсететін реформалар: Президентті ұлықтау рәсіміне орай / М. Бақтиярұлы //Сыр бойы.- 2015. - 5 мамыр (№ 64). 2 б. Бақтиярұлы М. Нұртөреге хат!: Қазақ ұлты жайлы / М.Бақтиярұлы // Айқын апта.2013. - 1 тамыз (№138). - 7 б. Бақтиярұлы М. Өмір төрінде: Социалистік Еңбек Ері Еспанов Ұзақ жайлы / М.Бақтиярұлы // Сыр бойы.- 2012. - 28 сәуір. - 8 - 9 б. Бақтиярұлы М. Өмір ұстазы: Академик Мұстафа Матаев туралы / М. Бақтиярұлы //Сыр бойы.- 2013. - 16 мамыр. - 2 б. Бақтиярұлы М.Сардардың сарбазы: Экономика ғылымдарының докторы, "Құрмет" орденінің иегері, саяси тұлға Бердібек Сапарбаев туралы./ М. Бақтиярұлы // Айқын.- 2013.

- 9 ақпан. - 6 б. Бақтиярұлы М. Саясат пен соғыс / М.Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан.- 2012. - 9 мамыр. - 1 - 2 б. Бақтиярұлы М. Серпінге бастар сенімді қадам: Жолдау - 2014. / М.Бақтиярұлы.//Егемен Қазақстан.- 2014.- 20 қараша (№ 227). - 2 б. Бақтиярұлы М.Соғыс және қасірет/М.Бақтиярұлы // Түркістан.- 2015. - 7 мамыр (№18). - 1, - 3 б. Бақтиярұлы М. Соғыс және қасірет:Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай./ М.Бақтиярұлы // Сыр бойы.- 2015. - 9 мамыр (№66/67). - 2 б. Бақтиярұлы М. Тағы бір асылымыздан айырылдық: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай / М. Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан.- 2015. - 6 мамыр (№ 84). - 10 б. Бақтиярұлы М. Тарих мойындаған дара тұлға: Ғани Мұратбаев - 110 жыл / М.Бақтиярұлы // Сыр бойы.- 2012. - 18 қыркүйек. - 3 б.; Егемен Қазақстан.- 2012. - 21 қырк. - 6 б. Бақтиярұлы М. Уақыт белдеуін қалпына келтірген тиімді: Қызылорда облысы аумағындағы қазіргі географиялық сағаттық белдеуіндегі уақыт өлшемінің қолайсыздығы

жағдайына байланысты 1500 адам қол қойған өтініш-хат себеп болып отыр / М.Бақтиярұлы // Егемен Қазақстан.- 2015. - 31 қаңтар (№ 20). - 4 б. Бақтиярұлы М. Ұрпақ тәрбиесіне ұқыпты болайық: ҚР Парламенті Сенатының депутатымен сұхбат./ М. Бақтиярұлы; сұхб. А.Есенжол // Астана ақшамы.- 2015. - 15 желтоқсан (№ 141). - 7 б. Бақтиярұлы М. Ұстазымның ұлағаты: Ұлағатты ұстаз Асанбек Бәкіров жайлы /М.Бақтиярұлы// Сыр бойы.- 2012. - 21 наурыз. - 3 б. Бақтиярұлы М. Шоқтығы биік тұлға:Қайраткер Қонысбек Қазантаев жайлы./ М.Бақтиярұлы // Тіршілік тынысы. - 2014. - 13 мамыр (№ 35). - 2 б. Ділдабекова Г.Төртеу түгел болса, төбедегі келеді, немесе, Сенатқа үміткер ретінде тіркелген төртеу туралы... / Г.Ділдабекова // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 22 шілде (№28). 3б. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттығына кандидат Мұрат Бахтиярұлы Мұхамедов: Өмірбаян: 19 тамыз - ҚР Парламенті Сенатының депутаттарын сайлау күні// Сыр бойы.- 2011.-13 тамыз. Қарабалаев А. Сенат депутаттығына үміткер ұсынылды: "Нұр Отан" ХДП Қызылорда облыстық филиалы Сенат депутаттығына М.Мұхамедовті үміткер ретінде ұсынды / А.Қарабалаев // Сыр бойы.- 2011. - 17 маусым. - 1 б. Қызылорда уақыты қалпына келтірілсін!: Депутаттық сауал. / М.Бақтиярұлы, Б.Еламанов, С. Әйімбетов ж.б. // Президент және Халық.- 2015. - 16 қаңтар (№ 2). - 2 б. Махамбетов К. Анық ой, нақты көзқарастың адамы: ҚР Парламенті Сенатының депутаттығына кандидат М.Б.Мұхамедов туралы / К. Махамбетов // Сыр бойы.- 2011.- 6 тамыз. Мұхамедов М. Ақиқатқа арналған ата-баба арманы: Тәуелсіздік тәбәрігі / М.Мұхамедов // Егемен Қазақстан.- 2009.-16 желтоқсан. - 9 б. Мұхамедов М. Алтын құрсақ Сыр-Ана: Сыр елі жайлы / М.Мұхамедов.// Сыр бойы.2011. - 11 қазан. - 1 - 2 б. Мұхамедов М. Ар - кісінің келбеті, ақыл - көзі: Сіз қалай ойлайсыз, оқырман? / М.Мұхамедов.// Сыр бойы.- 2011. - 6 мамыр. Мұхамедов М. Әлемдік тәжірибедегі Астана және ұлт болашағы: Астана-10 / М.Мұхамедов. // Сыр бойы.- 2008.-28 маусым. Мұхамедов М. Биігіміздің бірегейі: ЕҚЫҰ / М. Мұхамедов //Егемен Қазақстан.- 2010.

- 26 қазан. - 4 б. Мұхамедов М. Бірлік - дағдарысты еңсеру мен өркенді даму өзегі: Жолдау жауапкершілігі / М.Мұхамедов // Егемен Қазақстан. - 2009. - 21 наурыз. Мұхамедов М. Елбасының сенімді серігі: Қаржы саласының қызметкері, облыс әкімі, сала министрі дәрежесіне дейін жеткен Бердібек Мәшбекұлы Сапарбаев туралы / М.Мұхамедов // Сыр бойы.- 2011.- 19 ақпан.- 8 - 9 б. Мұхамедов М. Жалаңтөс Баһадүр - Сыр елінің айбыны. Ендеше еңселі ескерткіш елдігімізді танытады: Жалаңтөс батыр ескерткіші жайлы / М. Мұхамедов // Сыр бойы.2009. - 22 шілде. Мұхамедов М. Жылдың басты құжаты: Қазақстан халқы жыл сайынғы Жолдауды асыға күтеді / М. Мұхамедов // Егемен Қазақстан.- 2011. - 15 наурыз. - 3 б. Мұхамедов М. Идеология - мемлекет дамуының басты құралы: "Ақ сөйле" айдарында обл. әкімінің орынбасары М.Мұхамедовпен сұхбат/ Сұхб. Н.Наржан //Айқын.- 2009.-5 мамыр.-3 б. Мұхамедов М. Идеялардың бәсекесі жүріп жатыр: Қызылорда облысы әкімінің идеология жөніндегі орынбасары М.Мұхамедовпен сұхбат / Сұхб. Г.Омарова //Түркістан.2010.- 17 маусым; Сыр бойы.- 2010. - 17 маусым. Мұхамедов М. Конституция - басты құжат: Конституцияға - 10 жыл / М. Мұхамедов //Халық.- 2005. - 25 тамыз.

Мұхамедов М. Корейлерден үйренетін үлгі көп: Оңтүстік Корея және туризм саласы туралы / М.Мұхамедов // Сыр бойы. - 2009. - 25 сәуір. - 5 б. Мұхамедов М. Көкпарға түскен"Көксарай"экологиялық зардапқа ұрындырады/ М.Мұхамедов // Жас Алаш. - 2008. - 15 сәуір. Мұхамедов М. Көксарай бізді көгертпейді: Сырдария өзені және Көксарай қарсы су реттегішін (бөгетін) салу мәселесі / М.Мұхамедов.// Сыр бойы. - 2008. - 27 наурыз. Мұхамедов М. Қазақстандық жолдың айқындығы мен өміршеңдігі: Елбасы Н.Назарбаев және саясат / М. Мұхамедов //Егемен Қазақстан. - 2009.- 6 шілде. - 8 б. Мұхамедов М. Орта Азия мемлекеттері бір жағадан-бас, бір жеңнен қол шығара ала ма?: Орта Азия мемлекеттері Одағының құрылу мүмкіндігі туралы / М. Мұхамедов. // Сыр бойы. - 2008. - 28 мамыр. Мұхамедов М. Өңірдің индустриалды-иновациялық даму саясаты: Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуы / М.Мұхамедов // Сыр бойы. - 2007. - 28 ақпан. Мұхамедов М. Өсер ұрпақ - көк шыбық, ырза саған: Еңбек Ері И.Әбдікәрімов туралы / М.Мұхамедов // Сыр бойы.- 2010. - 8 қазан. Мұхамедов М. Саясат пен соғыстың өзара байланысы туралы формула: Облыс әкімі орынбасарының Жеңіс күніне арналған мақаласы / М. Мұхамедов // Сыр бойы.- 2011. - 7 мамыр - 2 бет. Мұхамедов М. Саяси мәдениет және Сайлау: Сайлау жайлы / М. Мұхамедов // Сыр бойы.- 2012. - 10 қаңтар. - 3 б. Мұхамедов М. Сәулелі сана, ізгі ақыл - қоғамның көзі / М.Мұхамедов // Сыр бойы.2011. - 17 маусым. - 2 б. Мұхамедов М. Соғыстың қасіретті арифметикасы: Ұлы Отан соғысының тарихы / М.Мұхамедов.// Сыр бойы.- 2005. - 7 мамыр. МұхамедовМ. Сүлейлердің сарқыты: Ақын Қомшабай Сүйенішұлы жайлы /М.Мұхамедов//Сыр бойы.-2011.-20 мамыр.-4б. Мұхамедов М. Тамыры терең тәуелсіздік: Тәуелсіздік тарихы жайлы / М. Мұхамедов. // Сыр бойы. - 2005. - 23 желтоқсан. Мұхамедов М. Тәуелсіздікті бекіткен тарихи құжаттар: Тәуелсіздіктің 20 жылдығына орай / М. Мұхамедов // Сыр бойы.- 2010. - 16 желтоқсан. Мұхамедов М. Ұстаз: Ғалым, академик М.М.Матаев туралы / М. Мұхамедов // Сыр бойы. - 2008. - 16 мамыр. Мұхамедов М. Франциядағы Мұстафа Шоқай ескерткіші: Облыс әкімінің орынбасары М.Мұхамедовпен сұхбат / Сұхб. Е.Әуезов // Сыр бойы.- 2010. - 10 қараша. Мұхамедов М. Халық жадындағы Қасірет: 31 мамыр - саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні / М. Мұхамедов // Сыр бойы.- 2011. - 31 мамыр. - 3 б. Мұхамедов М. Шынайы демократияны шыңдау: демократия / М. Мұхамедов. // Сыр бойы. - 2004. - 21 желтоқсан. Нұрсейітов Ш. Сенаторлардың сапары / Ш. Нұрсейітов //Тіршілік тынысы.- 2015. - 22 тамыз (№ 64). - 1 б. Табынбаев Ж. Жұртшылықпен жүздесті: Сенат депутаттары ел ішін аралап, халықпен жүздесті. / Ж. Табынбаев // Сыр бойы.- 2015. - 20 тамыз (№ 123). - 2 б. Табынбаев Ж. Сенаторлар сыр бойында / Ж. Табынбаев // Сыр бойы.- 2013. - 30 қараша (№ 179/180). - 7 б.

20 маусым

Жазушы Танаш Дәуренбековтың туғанына 90 жыл (1927-2000) 1927 жылы 20 маусымда Қызылорда облысы, Тереңөзек ауданында туған. Қызылорда педагогикалық институтының филология факультетін бітірген (1949). 1943–1945 жж. Қызылорда облысының Сырдария ауданына қарасты «Октябрь», «Ортақшыл» орта мектептерінде мұғалімдік қызметте болды. 1961-1963 жж. «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде бөлім меңгерушісі, 1964-1966 жж. «Жазушы» баспасының редакторы, 1966-1967 жж. «Білім және еңбек» журналдарында жауапты қызметтер атқарған. Халық ағарту ісінің озаты белгісімен, медальдармен марапатталған. Әдебиеттер: Біз әлі кездесеміз: Роман / Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1971.-

Дәуренбеков Т.

195 б. Дәуренбеков Т. Кездескен деген осың: Роман / Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1975.- 152 б. Дәуренбеков Т. Құмдағы іздер: Роман / Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жалын, 1990.- 144 б. Дәуренбеков Т. Күміс қырау: Повесть- үштаған / Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1988.- 840 б. Дәуренбеков Т. Он бес жыл өткен соң: Повесть /Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1965.- 115 б. Дәуренбеков Т. Өкіл әке: Повесть / Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1966.- 88 б. Дәуренбеков Т. Сүмбіле / Т.Дәуренбеков.- Алматы:Жалын, 1977.- 168 б. Дәуренбеков Т. Таң атып келеді: Роман / Т.Дәуренбеков; Суретші С.Горда.- Алматы: Жалын, 1980.- 352 б. Дәуренбеков Т. Таңдамалы шығармалар: Екі томдық /Т.Дәуренбеков.- Алматы: Жазушы, 1991 *** Дәуренбеков Танаш //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 155 б. Дәуренбеков Танаш //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 121 б. Дәуренбеков Танаш //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 98 б. Дәуренбеков Танаш //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 172-173 б. Дәуренбеков Танаш // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 189-190 б. Дәуренбеков Танаш //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре /Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 114 б. Балалар жазушысының мәртебесi: Белгiлi жазушы Танаш Дәуренбековтiң 70 ж. толуы аталып өткендiгi туралы // Қазақ әдебиетi.- 1997. - 18 қараша(N 46). - 2 б. Қожаберген Ж. Қарымды қаламгер //Сыр бойы. – 2001. – 28 тамыз Сегiзбайұлы К. Бала жанының бапкерi: Жазушы Т.Дауренбеков туралы //Қазақ әдебиетi.- 1997.- 5 тамыз (N31).-13 б. Танаш Дәуренбеков: Қазанама // Қазақ әдебиетi.- 2000.- 1 қыркүйек (N35).- 12 б.

20 шілде

Мәдениет саласының қайраткері Жарылқасын Үмбетовтың туғанына 90 жыл (1927-1989)

Үмбетов Жарылқасын Сырдария ауданы Сұлутөбе ауылында 1927 жылы 20 шілдеде туылған. Қызылорда педагогикалық инситутын, СОКПОК жанындағы жоғары партия мектебін бітірген.

1949 жылы Жаңақорған аудандық халық ағарту бөлімінде мектеп ісінің инспекторы, 1950-55 жылдары Қызылорда атындағы орта мектептің директоры, Сырдария аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болды. 1956-1966 жылдары Қызылорда облыстық парткомының аппаратында жауапты қызметтер атқарды. Қызылорда қалалық парткомның хатшысы, 1966-1971 жылдары Ленинск қалалық аткомының төрағасы. 1971 жылдан құрметті демалысқа шыққанға дейін он алты жыл бойы облыстық мәдениет басқармасының бастығы қызметін атқарды. 1987-1989 жылдары облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау қоғамының төрағасы. Қызылорда және Ленинск қалалық кеңестерінің депутаты болып сайланды. «Халықтар достығы», «Құрмет белгісі» ордендерімен, медальдармен марапатталған. Әдебиеттер: Үмбетов Жарылқасын //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 506 б. Үмбетов Жарылқасын Ибрагимұлы // Сыр өңірінің мәдениеті: Тарихи- анықтамалық басылым / Ред.алқасы: Мұхамедов М., Жүсіпов Б.т.б. Пікір жазғандар: Асанәлі Әшімов, Иран-Ғайып, Әшірбек Сығай.- Алматы: ARNA - b, 2009.- 119 бет. Әбдiбаев Ш. Санада қалған соқпақтар: Обл. мәдениет басқармасын көп жыл басқарған Жарылқасын Үмбетов жайында //Сыр бойы.- 2004.- 4 қыркүйек.- 6 б. Қазанама: Үмбетов Жарылқасын обл мәдениет бөлімін басқарған. // Ленин жолы.1989. - 10 август. Қала көшелеріне атау беруге ұсынылған тұлғалардың өмірдеректері // Ақмешіт апталығы.- 2015. - 25 ақпан (№ 15). - 3 б. Уәли Н. Мінезді ердің ісі артық: Мәдениет басқармасын басқарған Ж.Үмбетов жайлы / Н.Уәли //Сыр бойы.- 1996. - 10 қазан 21 шілде

Ғалым, техника ғылымдарының докторы Қылышбай Алдабергенұлы Бисеновтың туғанына 60 жыл (1957)

Қылышбай Алдабергенұлы Бисенов 1957 жылы 21 шілдеде Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы, Мәдениет ауылында дүниеге келген. Қызылорда қаласындағы С.Сейфуллин атындағы №4 орта мектепті 1974 жылы алтын медальмен бітірген. В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтын 1979 жылы үздік бітірген. 1979-1980 жж. Осы оқу орнында стажерзерттеуші, 1980-1982 жж. Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институтының Қызылорда қаласындағы филиалында оқытушы, 19821985 жж. КСРО Мемлекеттік құрылыс комитетінің Бетон және темірбетон ҒЗИ аспиранты болған. 1986-1990 жж. Жамбыл ГМҚИ Қызылорда Қызылорда филиалында оқытушы, факультет деканы, директордың орынбасары, 1990-1996 жж. Ы.Жақаев атындағы атындағы Қызылорда агроөнеркәсіп өндірісі инженерлері институтында – проректор,

бірінші проректор, 1996-1998 жылдары Ы.Жақаев атындағы Қызылорда политехникалық институтының ректоры, 1998-2007 жылдары Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университетін басқарды.

1996-2007 жылдары Қызылорда облыстық мәслихатының үш мәрте сайланған депутаты ретінде қоғамдық-саяси қызметпен белсене айналысты.

2006- 2007 жылдары «Нұр Отан» ХДП Қызылорда облыстық филиалының төрағасы, «Нұр Отан» ХДП саяси кеңесінің мүшесі.

2007-2011 жылдары Қазақстан Республикасы Парламент Мәжілісінің Қызылорда облысынан партиялық тізім бойынша сайланған депутаты.

2011 жылы 12 тамыздан бастап Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры.

160-тан астам ғылыми еңбектің, оның ішінде 8 монография, 22 өнертапқыштық патент пен куәліктің, 5 оқулықтың авторы. Ол 3 ғылым докторы, 7 ғылым кандидатын дайындады. Қ.А.Бисенов ғылымды дамыту ісіне және жоғары кәсіби білікті мамандар даярлау саласында сіңірген еңбегі үшін «Құрмет» ордені (2004), «Ерен еңбегі үшін» медалі (2002), бірнеше медальдар мен Қазақстан Республикасы Президентінің Алғыс хаттары, ҚР БҒМ және ҚР ҰИА құрмет грамоталарымен, «Құрылыс-индустриясы» ҒТҚ ғылым мен техника саласындағы озат әзірленімге берілетін құрмет грамотасымен (1984) марапатталған. Сонымен қатар ол Қазақстан Республикасы білім беру ісінің үздігі атағы (1996), «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытудағы еңбегі үшін» төс белгісі (2002), Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындары қауымдастығының А.Байтұрсынұлы атындағы күміс медалі (2007) және Ресейдің сәулет және құрылыс ғылымдары академиясы медалінің (2001) иегері болып табылады. Әдебиеттер: Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы // Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғалымдары: Биобиблиографиялық анықтамалық:1-ші шығарылым / Құраст.Ж.Әбенова, Қ.Омаров.- Алматы, 2007.- 15 -19 б. Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы // Қызылорда облыстық, қалалық, аудандық мәслихаттарының депутаттары / Жоба авторы: Қ.А.Бисенов.- Алматы: Тұмар, 2012.- 59 62 б. Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 174 б. Әбзейітов Т. Тұлға тұғыры: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қылышбай Алдабергенұлы Бисенов туралы / Т. Әбзейітов. // Сыр бойы.- 2012. - 24 қаңтар. - 3 б. Байтілесов Жігер. Жерлесіміздің айтулы жетістігі: ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, профессор Қылышбай Бисенов Ресей сәулет және құрылыс ғылымдары академиясының шетелдік мүшесі болып сайланды / Ж.Байтілесов // Сыр бойы.- 2011. - 1 шілде. - 1 б. Барсакелместің басы бұлт: Барсакелместің қорығы жайында Қ.Бисеновтің депутаттық сауалы // Алтын Орда.- 2009. - 5-11 ақпан. – 4 б. Бектібайқызы Б. Сапалы біліммен сусындатқан оқу орны / Б.Бектібайқызы // Ел тілегі.- 2014. - 20 тамыз (№ 34). - 4 б. Бисенов Қ. Айбыны биік, айдыны кең азамат аға...: Ұстаз Әли Мүсілімұлы жайлы / Қ.Бисенов // Сыр мектебі.- 2016. - 13 мамыр (№ 10). - 2 б. Бисенов Қ. Әлем мойындаған саясаткер: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректорымен сұхбат / сұхб. Ы.Тәжіұлы // Сыр бойы.- 2015. - 26 қараша (№ 179). - 2 б. Бисенов Қ. Бастауыш ұйымдар өрелі істердің қайнар көзі: "Нұр Отан" ХДП / Қ.Бисенов // Сыр бойы. - 2011. - 15 қаңтар.

Бисенов Қ. Басты бағытымыз - сапалы білім беру: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, профессормен сұхбат /сұхб. М.Байназарова //Айқын апта.- 2015. - 3 қыркүйек (№ 163). - 30 б. Бисенов Қ. Басты мақсатымыз-бәсекеге қаблетті маман даярлау: /Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің 70 жылдығына арналған бет / Қ.Бисенов // Сыр бойы. - 2007. - 30 маусым. Бисенов Қ. Басты міндетіміз - сапа менеджменті жүйесін одан әрі жетілдіру: Қорқыт ата ат. Қыз. Мем. Ун-ң ректоры Қылышбай Бисеновпен сұхбат /Сұхб. Б.Айнабеков // Жұлдыз.- 2005.- N12.- 79 - 85б. Бисенов Қ. Биылғы жолдаудың басты ерекшелігі - дағдарыстан шығудың жолдарын нұсқағандығында: Жолдау және дағдарыс / Қ.Бисенов // Егемен Қазақстан. - 2009. - 5 маусым. - 2 б. Бисенов Қ. Биік белестерді бағындырған білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы ҚМУдың ректоры, ғалым Қ.А.Бисеновпен сұхбат / Әңг. Қ.Нұрғалиев //Қазақстан-ZAMAN.2014. - 30 сәуір (№17-18). - 8 б. Бисенов Қ. Болашаққа бағытталған таңдау: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы /Қ.Бисенов //Сыр бойы.- 2016. - 6 тамыз (№117/118). - 3б. Бисенов Қ. Болашақтың босағасын білімді бағлан бекітеді: Депутат Қ.Бисеновпен сұхбат /Сұхб.С.Пірназар / С. Пірназар // Сыр бойы.- 2008.-26 сәуір. Бисенов Қ. Бұл бағдарламалық құжат: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректорымен сұхбат / сұхб. Е.Байтілес // Егемен Қазақстан.- 2016. - 20 ақпан (№ 34). - 2 б. Бисенов Қ. Бүгінгі сәтті таңдауың - болашағына бастар құтты қадам: Қорқыт Ата ат. Қызылорда мемлекеттік унив. туралы / Қ.Бисенов. // Сыр бойы.- 2003. - 26 шілде. Бисенов Қ. Бізде барша қиындықты жеңіп шығатын күш бар, жеңеміз де: Мәжіліс депутаты Қ. Бисеновтың Елбасы жолдауы туралы пікірі / Қ. Бисенов // ҚазақстанZAMAN. - 2009. - 30 сәуір. – 5 б. Бисенов Қ. Білім мен ғылым - кемел келешектің кепілі: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректорымен сұхбат / сұхб. М.Байназарова //Айқын апта.- 2014. - 21 тамыз (№149). - 30 б. Бисенов Қ. Білімді жастар-жарқын болашағымыз: Жолдау жүгі / Қ. Бисенов // Егемен Қазақстан. - 2008. - 27 мамыр. Бисенов Қ. Бірлік пен өркениет ордасы: Астана-10 / Қ. Бисенов //Сыр бойы.- 2008. - 3 маусым. Бисенов Қ. Ғұмыры еліменен бірге өрілген: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жайлы мақала / Қ.Бисенов //Сыр бойы.- 2011. - 15 желтоқсан. - 1,4 б. Бисенов Қ. "Ғылым туралы" заң - Қазақстан ғылымын өрге сүйрер басты құжат: Қорқыт ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор, академик Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова // Айқын.- 2011. - 13 желтоқсан. - 6 б. Бисенов Қ. Ғылымды дамыту - ел болашағының кепілі: 12 сәуір - ҚР Ғылым қызметкерлерінің күніне орай / Қ. Бисенов //Сыр бойы.- 2015. - 11 сәуір (№ 51/52). - 3 б. Бисенов Қ. Ғылыми жаңалық қағаз бетінде қалмасын: Қорқыт ата атындағы Мемл. унив. ректоры, проф. Қ.Бисеновпен сұхбат / Сұхб. Н.Саматұлы //Ана тілі.-2003. - 22 мамыр(N20).- 7 б. Бисенов Қ. Дін мен тіл ұстанудағы кемел келешек / Қ. Бисенов. // Егемен Қазақстан.2014. - 18 қыркүйек (№ 182). - 4 б. Бисенов Қ. Есте қалар екі кездесу / Қ. Бисенов // Сыр бойы.- 2014. - 29 қараша (№177/178). - 3 б.

Бисенов Қ. Жанашырлық пен іскерлік, жемісті жұмыс болашақ үшін: Облыстық мәслихат депутаттығына үміткер Қылышбай Бисеновтың өмірбаяны, сайлауалды бағдарламасы / Қ. Бисенов //Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 28 желт.(№52). - 12 б. Бисенов Қ. Жаңа дүниені білуге ұмтылу - өмірдің бағасын білетін әрбір адамның парызы: ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, профессор Қ.Бисеновпен ғылым мен білімнің жетістігі жайлы сұхбат / Сұхб. А.Сейтақ //Халық.- 2011. - 14 шілде (№28). – 4 - 5 бет. Бисенов Қ. Жаңа дүниені білуге ұмтылу - өмірдің бағасын білетін әрбір адамның парызы: Техн. ғыл. докт., проф. сұхбат / Сұхб. А.Сейтақ // Парасат.- 2011. - №6. – 7 - 10 б. Бисенов Қ. Жасампаздықтың баянды бағдары: /Президент Жолдауынан соң / Қ.Бисенов // Сыр бойы. - 2007. - 15 наурыз. Бисенов Қ. Жәдігерлер жаңғыра бермек: Қорқыт ата университетінің "мәдени мұра" бағдарлама барысындағы жұмысы / Қ. Бисенов // Сыр бойы.- 2003. - 30 желтоқсан. Бисенов Қ. Жүзі жарқын, кеудесі кен кең болмыс: Еңбек сіңірген энергетик Мұхатдам Серікбаев жайлы./ Қ. Бисенов // Сыр бойы.- 2013. - 19 желтоқсан (№ 188). - 3 б. Бисенов Қ. Кәсіби білімді жастар - берік болашақ негізі: Парламент Мәжілісінің депутаты Қ.Бисеновпен әңгіме/ Әңг. С.Мұса / Қ. Бисенов // Егемен Қазақстан.- 2009. - 31 наурыз. - 2 б. Бисенов Қ. Кемел келешекке - қарышты қадам: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / Сұхб. С.Пірназар //Егемен Қазақстан. - 2012. - 18 қазан. - 9 б. Бисенов Қ. Кемел келешектің бастауы - Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университеті: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры Қылышбай Бисеновпен сұхбат / Сұхб. Аманжол Н. //Сыр бойы. - 2012. - 18 қазан. - 1, 4 б. Бисенов Қ. Кемел келешектің кепілі: Сыр өңірінің мәдени тарихын зерттеу мақсатында "Қорқыттану" ғылыми-зерттеу институты, "Еуразиялық өркениет және Сыр өңірі", "Дінтану" зерттеу орталықтарының ғалым-қызметкерлері тың жобаларды қолға алуда/ Қ. Бисенов //Егемен Қазақстан.- 2013.- 18 мамыр.- 3 б. Бисенов Қ. Қарымды қадам үшін берілген сыйлық: Елбасымызға жаһандық деңгейдегі "Исламдық қаржы бойынша жаһандық көшбасшы" сыйлығының берілуі жоғары баға./ Қ.Бисенов // Егемен Қазақстан.- 2014. - 1 қараша (№ 214). - 3 б. Бисенов Қ. Құқықтық нормалардың қайнар көзі: Конституция / Қ. Бисенов // Егемен Қазақстан.- 2009. - 29 тамыз. Бисенов Қ. Қызылорданың қорғаныш дамбасына қаражат бөлінсе: Сырдария өзенінің жағалауын бекіту, қорғаныш дамбасын қайта жасау мәселелері туралы / Қ. Бисенов //Егемен Қазақстан. - 2010. - 23 қазан. Бисенов Қ. Мәңгілік Ел жолында: Елбасы Жолдауына орай / Қ.Бисенов. // Егемен Қазақстан.- 2014. - 11 ақпан (№ 28). - 5 б. Бисенов Қ. Нұрлы болашаққа бастар жол: Жолдау - 2014. / Қ.Бисенов // Сыр бойы.2014. - 15 қараша (№ 169/170). - 5 б. Бисенов Қ. Өнегелі өмір: Академик Асан Тайманов жайлы / Қ.Бисенов // Сыр бойы.2013. - 24 қазан (№ 158). - 3 б. Бисенов Қ. Өңірлердің өркендеуі елдің өрге басуы: Сыр өңірінде атқарылатын жұмыстар нәтижесі туралы / Қ.Бисенов //Ақмешіт хабаршысы. - 2010. - №3. - 5 - 9 б. Бисенов Қ. Өңірлердің өркендеуі-елдің өрге басуы: / Сыр өңірі қарқынды даму үстінде / Қ.Бисенов // Сыр бойы.- 2010. - 28 қыркүйек. - 4 б. Бисенов Қ. Сапалы білім беру - басым бағытымыз: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова // Айқын апта.- 2012. - 18 қазан. - 10 б. Бисенов Қ. Сапалы білім мен өрелі ғылым - кемел келешектің кепілі: Қорқыт ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова //Айқын апта.- 2012. - 31 мамыр. - 19 б.

Бисенов Қ. Сапалы білім мен өрелі ғылым - кемел келешектің кепілі: Қорқыт ата атындағы ҚМУ ректоры, профессор Қылышбай Алдабергенұлы Бисеновпен сұхбат / Сұхб. Тұяқбаев Ғ // Сырдария.- 2012. - №2. - 6-15 б. Бисенов Қ. Сапалы білім мен өрелі ғылым кемел келешектің кепілі: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы Қылышбай Бисеновпен сұхбат /сұхб. Ғ.Тұяқбай // Сырдария.- 2012. - №3. - 3-13б. Бисенов Қ. Саяси жаңарудың сара жолы: Қоғамды демократиялау бағдарламасына орай / Қ. Бисенов // Егемен Қазақстан. - 2007. - 18 мамыр. Бисенов Қ. Сыр елінің сырын ашқан үш сауал: Байқоңырдағы зиянды газ, Жалағаш білім жүйесі жұмысы, ҚМУ-дың материалдық-техникалық базасын нығайту / Қ. Бисенов //Егемен Қазақстан.- 2008. - 29 наурыз. Бисенов Қ. Тарихи шешімдер қабылданған съезд: Съезд делегатының лебізі / Қ.Бисенов //Сыр бойы.- 2013. - 19 қазан (№155/156). - 3 б. Бисенов Қ. Тарихы терең, келешегі кемел білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Қ.Бисенов // Мәдени мұра.- 2013. - №4. - 3 7 б. Бисенов Қ. Түркі халықтары бас қосқан конгресс: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректорымен сұхбат / сұхб. М.Байназарова //Айқын апта.2015. - 12 қараша (№212). - 16 б. Бисенов Қ. Уақыт талабынан туындаған шешім: Кезектен тыс президенттік сайлаудың өтуіне орай. / Қ. Бисенов //Егемен Қазақстан.- 2015. - 6 наурыз (№ 44). - 2 б. Бисенов Қ. Уақыт талабынан туындаған шешім: Кезектен тыс президенттік сайлаудың өтуіне орай. / Қ. Бисенов //Сыр бойы.- 2015. - 5 наурыз (№ 32). - 2 б. Бисенов Қ. Ұлытау төріндегі ұлағат / Қ. Бисенов // Сыр бойы.- 2014. - 23 қыркүйек (№140). - 2 б. Бисенов Қ. Шаруашылыққа ғылым негіздерін енгізу қажеттігі: Университеттегі ғылымның жағдайы / Қ. Бисенов // Сыр бойы.- 2004. - 9 қазан. Жүнісов А. Зиялы қауымның көш басында: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің ректоры Қ.Бисенов туралы / А. Жүнісов // Сыр бойы.- 2007. - 14 шілде. Ибрашұлы С. Университет ректоры Қылышбай Бисеновке: Өлең /С.Ибрашұлы //Сыр ардагері.- 2015. - 18 қараша (№22/23).- 5б. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 5 желтоқсандағы №44 жарлығымен марапатталғандар тізімі: Қызылорда облысынан марапатталғандар тізімі //Сыр бойы.- 2012. - 15 желтоқсан. - 4 б. Қызылорда облыстық мәслихатының депутаттары: Облыстық мәслихат депутаттарының тізімі // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 25 қаңтар. - 4 б. Оралбаева Ж. Білім қарашаңырағына білікті басшы қайта келді: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің басшылығына Қ.А.Бисенов тағайындалды / Ж.Оралбаева // Сыр бойы. - 2011. - 13 қазан. Парламент: ҚР Парламентi Мәжiлiсiнiң депутаттарының өздерiн толғандырған мәселелер туралы сыр шертедi // Егемен Қазақстан.- 2008. - 29 наурыз (№ 95). - 4 б. Рахметолла Ә. Білім мен ғылымға елеулі үлес қосқан абзал азамат: Қоқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, профессор Қылышбай Алдабергенұлы Бисенов жайлы / Ә. Рахметолла //Сырдария.- 2012. - №2. – 16 - 19 б. Садуова Р. Ректорлықтың жүз күнін Қ.Бисенов жаңалық етті: Ректор Қ.Бисенов қызметке кіріскен 3 ай ішінде жасалған жұмыстары жөнінде мәлімдеме жасады / Р.Садуова. // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 22 қараша. - 13 б.

5 тамыз

Ғалым, профессор Шахмардан Есеновтың туғанына 90 жыл (1927-1994)

Шахмардан Есенұлы Есенов 1927 жылы 5 тамызда Қызылорда облысының Шиелі ауданы Тартоғай ауылында дүниеге келді. Сол жерде мектепте оқып, орталау білім алады, Қызылордадағы педагогикалық техникумға оқуға түседі, оны 1944 жылы тәмәмдайды. Техникумды бітірісімен Қазақ тау-кен институтының геология-барлау факультетіне оқуға қабылданады. Есенов студенттік жылдарында қоғам өміріне белсене араласты. Сонымен қатар ол ғылыми зерттеулермен айналысып, қалалық студенттік ғылыми конференцияларда баяндамалар жасады. Есенов студент болса да геологиялық үйірмелердің белсенді мүшесі болды. Оны осындай жақсы қырларын тани білген қазақтың бірегей ұлы, ғұлама ғалымы – Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың ұсынысы бойынша 1949 жылы жас маман, тау-кен инженері Ш.Есенов Жезқазған кешенді геология-барлау экспедициясына жұмысқа жіберіледі. Есенов алғашқы күннен бастап өзінің ұйымдастырушылық қабілеті, білімділігі мен қажырлы еңбегінің арқасында отряд геологы, экспедицияның бас геологы, кейін 1957 жылдан бастап Одақ көлемінде белгілі Жезқазған кешенді геологиялық экспедициясының бас инженері қызметтерін атқарады. Ұлытау-Жезқазған өңірінде геологиялық жұмыстарды Есенов 11 жыл басқарды. Оның басшылығымен 50-жылдары Жезқазған кенді аймағының геологиялық болжау картасы сызылып, ондағы мыс, қорғасын және мырыш кен орындарының таралған аудандары кеңейіп, шекаралары айқындалды. Осындай болжамның нәтижесінде Жезқазғанның қорын 3-4 есеге ұлғайтуға болатындығы туралы жаңа бастама туындады. Сондықтан мұнда бұрғылау жұмыстарын арттыру мәселесі алға қойылды. Мұны әрине Ғылым академиясы да, Қазақ КСР Геология және жер байлығын қорғау министрлігі де қолдады. Осындай кең көлемде жүргізген барлау жұмыстарының нәтижесінде Ш.Есеновке Жезқазған мыс кен орынын алғашқы ашушы деген дипломы берілді. Есеновтің геология ғылымын дамытудағы қосқан басты еңбегі – геологиялық барлау-іздестіру жұмыстарын кешенді түрде жүргізу, әсіресе геологиялық, геофизикалық және геохимиялық әдістерді кеңінен қолдану. Осында кешенді барлау жұмыстарының нәтижесінде Жанай мен Айдос жер асты «теңіздерін» ашып, оларды қысқа мерзім ішінде елді мекендердің пайдалануына мүмкіндік берді.

1960 жылы небәрі 33 жасында Есенов Қазақ КСР Геология және жер байлығын қорғау министрінің орынбасары болып тағайындалады, ал 1961-1965 жылдары министр қызметін атқарады. Лауазымды қызметте жүріп ол ешқашан ғылымнан қол үзген емес. 1965 жылы Шахмардан Есенов Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары қызметіне тағайындалып, республикамыздың ауыр өнеркәсіп саласына басшылық етіп, еліміздің өндіріс салаларына қажетті шикізат базаларының дамуына ықпал етті. Сонымен қатар өзінің ғылыми жұмыстарын жалғастырып, 1966 жылы «Маңғыстаудың техтоникасы және мұнай-газдылығы» атты монографиясын аяқтады.

1967 жылы Есенов Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі болып, 1967– 1974 жылдар аралығында Қазақ КСР Ғылым академиясының президенті болып сайланды. Сондай-ақ Қ.И.Сәтбаев атындағы Геологиялық ғылымдар институтының директоры болып тағайындалады. Аса білімді және ұйымдастырушылық қабілеті өте жоғары Шахмардан Есенұлы Ғылым академиясының ғылыми проблемаларын шешуде іскерлік танытып, халық шаруашылығының өркендеуіне тікелей ықпал етті. Ол Ғылым академиясын басқарған жылдары ғылымды дамытудың негізі болып

табылатын түбегейлі зерттеулер жүргізуді барынша ұсынды. Ғылыми бөлімшелердің жұмыстары жандана түсіп, жаңа өндіріс түрлері дамыған ауданды игерумен байланысты жүргізілетін ғылыми жұмыстардың тиімділігі артты, ғылыми институттар мен лабораторияларды жаңа құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету дұрыс жолға қойылды, кадрларды дайындау және оларды ғылым саласында орынды пайдалануға, жас ғалымдардың жемісті еңбек етулеріне қажетті жағдайлар жасалынды. 1970 жыл академия ұжымы үшін өрлеу жылы болды. Ғылым академиясының жаңа мүшелері – 3 академигі, 21 мүше-корреспонденті сайланды, жаңа Жоғары энергия физикасы, Гидрогеология гидрофизика, сейсмология институттары, Бас ботаника бағында жаңа бөлімдер мен лабораториялар ашылды. Осы бір жыл ішінде ғылымның әр саласы бойынша 22 докторлық диссертация қорғалды. Академия басшысының назарынан басқа да мәселелер тыс қалған жоқ. Металлургия және кен байыту институтының үйі іске қосылып, 45 және 35 пәтерлік тұрғын үйлер салынды, автомобиль жолдары және тағы да басқа объектілер іске қосылды.

1971 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясы өзінің құрылғанына 25 жыл толғанын атап өтті. Мерейтойлық жиында Ш.Есенов «Қазақстанның Ғылым академиясы – республиканың ғылым орталығы» деген тақырыпта баяндама жасады. Сессия жұмысына Қазақстанның үкімет басшылары, КСРО Ғылым академиясының президенті, академик М.В.Келдыш, академиктер В.И.Смирнов, А.Л.Яншин, сондай -ақ одақтас республикалардың ғылым академияларынан келген делегациялар қатысты.

1972 жылы Қазақ КСР-нің ғылым және техника саласында Мемлекеттік сыйлық беру бойынша арнайы комитет құрылады. Оның төрағасы болып Ш.Е.Есенов тағайындалады. Сол жылдың желтоқсан айында КСРО-ның құрылғанына 50 жыл толуына байланысты аталған комитет Ғылым академиясының 4 бірдей жұмысына Қазақ КСР-нің Мемлекеттік сыйлығын берді. Академик Есенов отандық ғылымының, соның ішінде геологиялық қызметінің дамуына, нығаюына және кадрлар дайындауға үлкен үлес қосты. Оның басшылығымен 14 кандидаттық, 5 докторлық диссертация қорғалды. Шахмардан Есенов – еліміздің қазба байлықтар кен орындары мен металлогения саласындағы көрнекті ғалымы, 13 монография мен кітаптардың, 200-ден астам ғылыми мақалалардың авторы. Шахмардан Есенов Қ.И.Сәтбаев негізін қалаған Жезқазған-Ұлытау кен белдеуінде жақсы геологиялық және ұйымдастырушылық мектептен өтті. Қ.И.Сәтбаевтан республиканың бас геологы эстафетасын қабылдады. Оның бастамасы бойынша және оның басшылығымен бірнеше том болып басылған «Қазақстан металлогениясы» кешендік бағдарлама аяқталды. Ол республиканың геология ғылымы мен геология қызметінің дамуына үлкен үлес қосты. Өңірлік металлогенияның теориялық негізін әзірледі, металлогениялық аудандастыруды жүзеге асырды, Жезқазған ауданында мыс пен родусит-асбесті іздеу және барлау әдісін енгізді. Оның Успенск кенді белдеуі бойынша зерттеулері маңызды. Оңтүстік Маңғыстаудың мұнайлы-газды өңірін анықтады. Осы зерттеулері үшін Лениндік сыйлықты (1966), Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығын (1972) және «Қазақстанның жер қойнауы» атты могографиясы үшін Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықты (1971) алды. Шахмардан Есенұлы Есенов – Қазақстан ғылымы мен өндірісінде өшпестей із қалдырған бірегей ғалымы, ұйымдастырушылық және адами қасиеттерімен ерекшеленген қазақтың мақтанышының бірі! Ш.Есеновтің есімі Алматы қаласының көшелерінің біріне, Ақтау техникалық университетіне берілді. Қ.И.Сәтбаев атындағы Геологиялық институтының және «Жезқазғангеология» акционерлік қоғамы ғимараттарының қабырғаларына Ш.Есеновке арналған мемориалдық тақталар орнатылды. Қазіргі кезде 2010 жылы құрылған «Ғылым ордасының» Қазақстан ғылымының тарихы мұражай қорында академик Ш.Есеновтің құжаттары, фотолары, еңбектері,

кәдесыйлары, жеке заттары сақтаулы тұр. Ғылым ордасы «Ғылым сардарлары» атты клубының Шахмардан Есенұлы Есеновті еске алуға арналған отырысына мұражай мен ғылыми кітапхана қызметкерлері арнайы көрме ұйымдастырды. Көрмеге 200-ден астам оның еңбектері, құжаттары, фотолары, жеке заттары және авторлық куәліктері қойылды. Әдебиеттер: Академик Шаһмардан Есенов // Ата мекен / Құраст. Аяпұлы М., Қасымұлы Н.Алматы: Қайнар, 1998.- 121 - 123 бет. Дәулетұлы А. Шахмардан // Дәулетұлы А. Нұрлы жол: Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы / А. Дәулетұлы.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 70 – 72 б. Мәми Т. Қызылорда астана болғанда: 1920-1930 жылдардағы ауызша, жазбаша деректер / Т. Мәми; Пікір жазғандар: С. Серікбаев , А. Еспембетова.- Қызылорда, 2006.- 96 бет. Оразалықызы Г. Шахмардан Есенов: Ғұмырнамалық деректі хикаят / Г. Оразалықызы; Ред. Н.Оразбек.- Алматы: Қазақстан, 2014.- 376 б.+932 бет фотосурет. Серікбайұлы Ш. Ұлылар мен ұлықтар: Деректер. Аңыздар. Үш жүздің әулиеэфсаналары мен ардақтылары жайлы әңгіме / Ш.Серікбайұлы.- Қызылорда: Нұр-сәулет, 1998.- 160 бет. Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған / Құраст. Б.Тоғысбайұлы, А.Сужикова.

- Алматы: "Алматыкітап"ЖШС, 2005.- 368 б. Әуелбек Ә. Шоқтығы биік Шахмардан: Академик Шахмардан Есенов жайлы / Ә.Әуелбек // Алматы ақшамы.- 2013. - 23 шілде. - 10 б. Кәрімов Р.Академикпен осылай танысқан едім: Қоғам және мемлекет қайраткері, белгілі ғалым Шахмардан Жорабекұлы Есенов жайлы /Р. Кәрімов //Ел тілегі.-2016.-8 маусым (№ 37).-6 б. Кәрімов Р. Академикпен соңғы кездесу: Қоғам және мемлекет қайраткері, белгілі ғалым Есенов Шахмардан Есенұлы жайлы / Р.Кәрімов // Сыр бойы.- 2011. - 29 наурыз. Құрманов С. Есте қаларлық істері көп, Есенов: Геолог Ш.Есенов / С. Құрманов //Ақиқат.- 2009. - №11. – 48 - 55 б. Мұқажан Д. Тұлғаларға тағзым: Қызылордада Сыр елінің белгілі тұлғаларына ас берілді. / Д. Мұқажан. // Айқын.- 2015. - 1 шілде (№ 119). - 6 б. Серікбайұлы Ш. Неше асылдар өтті ғой: Ш.Есеновтың 75 жылдығына өлең / Ш.Серікбайұлы // Сыр бойы.- 2002. - 10 қазан. Серікқали С. Қыл қобыздан төгілген күй Қызылордада Сыр елінің белгілі тұлғаларына ас берілді: / С. Серікқали // Түркістан.- 2015. - 18 маусым (№ 24). - 11 б.

17 тамыз

Мемлекет және қоғам қайраткері Сүлеймен Есқараевтың туғанына 120 жыл (1897-1938) Мемлекет қайраткері Сүлеймен Есқараев 1897 жылы 17 тамызда Қызылорда облысы, Қармақшы ауданында дүниеге келген. 19101918 ж. Ақмешітте (қазіргі Қызылорда) кірпіш зауытында, темір жолда жұмыс істеген. Азамат соғысына қатысқан. 1919-1920 жылдары Ташкенттегі кеңес-партия мектебінде оқыды. 1920-1925 жылдары РК(б)П Сырдария облысы комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, Ташкент облысы төтенше комиссиясы бастығының орынбасары, Ақмешіт уездік-қалалық кеңесі атқару комитетінің

төрағасы, РК(б)П Түркістан ОК бақылау комиссиясы төрағасының орынбасары, Сырдария облысы кеңесі атқару комитетінің төрағасы, РК(б)П Сырдария облысы комитетінің ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, 1925-1928 жылдары Қазақ АКСР ішкі істер халық комиссары қызметтерін атқарған. 1928 жылы ұлтшыл ретінде Қазақстаннан қуылып, Орынбордағы өлкелік милиция мектебінің бастығы болды (1928-1929). 1930-1933 жылдары Мәскеуде Бүкілодақтық жоспарлау академиясында оқыған. 1933-1936 жылдары Қарағанды облысы кеңесі атқару комитетінің төрағасы болды.

1936 жылдың ақпанында Юстиция халық комиссары және республика прокуроры болып тағайындалады. 1936 жылдың 17 сәуірінде РСФСР Юстиция халық комиссариатының кеңесінде Қазақстандағы Юстиция және прокуратура жағдайын жанжақты түсіндіріп, мәлімдеме жасайды. Көтерілген мәселелер бойынша кеңес 19 баптан тұратын арнайы қаулы қабылдайды. С. Есқараев аз уақыттың ішінде аса маңызды талай мәселелерді көтеріп, олардың оң шешімін табуға қол жеткізді. 1937 жылдың бюджетіне Юстиция комиссариаты ғимаратының құрлысын жүргізу енгізілді. Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қарағанды облыстарында ұлттық құқықтық мектептер ашылатын болды. Қазандағы Заң институтына 50 орын (ұлттық кадрлар үшін) бөлінді. 1936 жылдың күзінде Қазақстанның өз алдына тәуелсіз прокуратурасы құрылды. Ол Юстиция комиссариатын 1936 жылғы 17 тамызға шейін басқарды. Көп ұзамай халық комиссары кеңесі төрағасының орынбасарлығына жоғарылатылды. С.Есқараев 1937 жылы тамызда Қазақстандағы контрреволюциялық ұйым жетекшілерінің бірі деген жалған айыппен тұтқындалып, 1938 жылы Алматы қаласында атылған. 1957 жылы 5 қарашада ақталды. Қызылорда қаласындағы бір көшеге Есқараев есімі берілген. ҚР Үкіметінің 1997 жылғы 3 қарашадағы № 1485 қаулысымен ҚР Бас прокуратура жанындағы прокуратура органдары кадрларының біліктілігін арттыру, заңдылық және құқық тәртібін зерттеу Институтына Қазақ КСР-ның тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараевтың есімі берілді. Әдебиеттер: Есқараев Сүлеймен //Қазақстан: Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Ә.Нысанбаев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясының Бас редакциясы, 2001. – Т.3. – 431 б. Есқараев Сүлеймен //Қазақ Совет энциклопедиясы. – Алматы, 1974. – Т.4. – 193 б. Есқараев Сүлеймен //Қазақ ССР: 4 томдық қысқаша энциклопедия. – Алматы, 1984. – Т.1. – 132 б. Есқараев Сүлеймен //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды. – Алматы, 2009. – 59 б. Есқараев Сүлеймен //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 207-208 б. Қазақстанның тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараев туралы ғұмырнама. – Қызылорда, 1997. – 78 б. Ахметова Г. Жоғары мағыналы ғұмыр: Қазақтың тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараевтың 115 жылдық мерейтойына арналған мерекелік кеш сценарийі // Сыныптағы тәрбие.- 2013. - №1. - 12 - 14 б. Ахметова Г. Қазақтың тұңғыш прокуроры: Тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараевқа - 115 жыл //Қазақстан мұғалімі.- 2013. - 30 наурыз. - 5 б. Бәйменов Ә. Замана ұланы: С.Есқараев туралы //Ленин жолы. – 1977. – 15 сент. Бәкіров Ә. Жиырма минөтте шешілген тағдыр: С.Есқараев //Сыр бойы. – 1997. – 17 маусым Бейiсбай С. Есiмдерi ел есiнен шықпайды: Саяси қуғын-сүргiн құрбандары Сүлеймен Есқараев пен Кәрiм Тоқтабаевтың есiмдерiн есте қалдыру мақсатында Алматы қ. көшелерiне олардың аты берiлгендiгi туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 9 желтоқсан

Бердібаев Б. Сырдан шыққан заңғар заңгер: Қазақстанның тұңғыш прокуроры С.Есқараевтың туғанына 115 жыл толуына орай мерекелік шара өтті / Б. Бердібаев // Сыр бойы.- 2013. - 5 қазан (№ 148/149). - 2 б. Бердібаев Б. Тұңғыш прокурор рухына арналды: Облыстық жастар саясаты мәселелері басқармасы мен "Самұрық" инновациялық идеяларды дамыту орталығы"қоғамдық қоры ұйымдастырған шара Қазақстанның тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараевтың 115 жылдық мерейтойына арналды / Бердібаев Б. //Сыр бойы.2013. - 16 наурыз.- 6 б. Волейбол турнирі: Қазақстанның тұңғыш прокуроры С.Есқараевтың 115 жылдық мерейтойын атап өту мақсатында Қызылорда облыстық прокуратура қызметкерлері арасында волейболдан турнир өтті // Сыр дидары.- 2013. - 30 қыркүйек (№19). - 8 б. Дауылбаев А. Ұлттың рух тұлғасы: Мемлекет қайраткері С.Есқараевтың туғанына 115 жыл толуына орай ескерткішінің ашылу салтанаты болды / А. Дауылбаев // Құқықтық Қазақстан.- 2013. - 16 қазан (№29). - 1 б. Дәулетбаев З. Ер есімі – ел есінде: Жерлесіміз Сүлеймен Есқараев туралы //Коммунизм шамшырағы. – 1990. – 13 қазан Досмағанбетов М. Әділет жолындағы биік шың : С.Есқараев туралы //Қармақшы таңы. – 2008. – 27 тамыз Еңсепов Б. Сүлеймен Есқараев: тарих пен тағылым: Сүлеймен Есқараевтың туғанына 115 жыл / Б. Еңсепов //Заң және заман=Закон и время.- 2013. - № 10. - 70 - 73 б. Есқараев М. Аспан – алақандай, жер тебінгідей болса да...: Революционер, коммунист Сүлеймен Есқараевтың 1937-38 ж. репрессияға ұшырағаны жайлы ұлы Марат Мүлейменұлы Есқараевтың әңгімесенін /Әңг. Ә.Көпішев //Арай. – 1988. - №10. – 26-27 б. Жақауова Н. Ел үшін туған Есқараев еді: Тұңғыш прокурор С. Есқараев туралы/Жақауова Н.// Айқын.-2007. - 15 қыркүйек. - 5б. Жәдігерұлы Ғ.Ел үшін туған ер еді..:1938 ж. репрессия құрбаны болған респ. тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараев туралы. / Жәдігерұлы Ғ. // Егемен Қазақстан.- 1997. - 24 қазан Жәлиева Ж. Елдің есте қалары: Қазақстанның тұңғыш дербес прокуроры, белгілі қоғам қайраткері, қуғын-сүргін құрбаны, Сыр елінің перзенті Сүлеймен Есқаравтың туғанына 115 жыл / Ж. Жәлиева. // Ақмешіт ақшамы.- 2013. - 9 қазан (№41). - 12 б. Жолдыбекова А."Қызыл қырғын" қалдырған iз: Республиканың тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараев жайлы //Заң газетi.- 2005. - 1 маусым (N44).- 4 б. Ибраимов С. Қасірет белдеуі: С.Есқараев туралы //Заң және заман. – 1996. – №2. – 24 -30 б. Исаева Ш. Республиканың тұңғыш прокуроры //Сыр бойы. – 1997. – 29 сәуір Кереев М. Ұмытылмас есім: С.Есқараев туралы //Ленин жолы. – 1967. – 25 август Көрнекті қайраткер //Ленин жолы. – 1980. – 2 август Қабдөшев Б. Қазақстан дербес прокуратурасының көшбасшысы - Сүлеймен Есқараев // Заң және заман = Закон и время.- 2007. - № 6. - 8-11 б. - Библиогр.: 7 атау. Қабдөшев Б., Ибрахим С. С.Есқараев – саяси тұлға әрі мемлекет қайраткері //Заң және заман. – 2002. - №5. – 78 б. Қарасаев Ө. Жеті кезең: Қазақстанның Заң жөніндегі тұңғыш халық комиссары, репрессия құрбаны С.Есқараев туралы // Егемен Қазақстан.- 2000.- 21 сәуір Қаржаубаев Р. Алғашқы прокурор //Ақмешіт апталығы. – 1997. – 1 тамыз – 6 б. Құланбайұлы Б. Есқараев есімі ұлықтала бермек: Қармақшы ауданының прокуроры Балтабай Құланбайұлымен сұхбат / Сұхб. С.Алдашбаев //Сыр дидары.- 2013.-2 сәуір.-2 б. Қызылорда қалалық мәслихаты сессиясының шешімі:2011 жылғы 21 желтоқсандағы "Қызылорда қаласындағы мөлтек аудандар мен көшелерге атау беру туралы" ІV шақырылған Қызылорда қалалық мәслихатының кезекті ХХХХХІ сессиясында қабылданған №51/2 бірлескен шешімімен қала әкімдігінің №2523 қаулысы // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 25 қаңтар. - 2 б.

Муфтах Н. Қасірет пен қанағат: Репрессияға ұшыраған прокуратура қызметкері С.Есқараев туралы // Заң және заман.- 1997.- N 4.- 14-17 б. Нұрпейісов С. Есқараев ел есінен шыққан жоқ //Заң. – 2013. - №4. – 13-15 б. Нұрпейісов С. Сырдың заңғар заңгері: Қазақстанның тұңғыш прокуроры, мемлекет қайраткері Сүлеймен Есқараев туралы / С.Нұрпейісов //Сыр бойы.- 2013. - 20 сәуір.- 8 б.; Ақмешіт апталығы. - 2013. - 11 сәуір. - 3 б. Нұрпейісов С.А. Тұңғыш дербес қазақ прокуроры: Тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараев туралы. / С.А. Нұрпейісов // Заң және заман=Закон и время.- 2014. - № 3/4. - 132 - 135 б. Нұрпейісов С. Тұңғыш дербес прокурор: Тұңғыш прокурор, мемлекет қайраткері Сүлеймен Есқараевтың туғанына 115 жыл / С.Нұрпейісов //Егемен Қазақстан.- 2013. - 9 сәуір.- 6 б. Нұрпейісов С. Тұңғыш дербес прокурор, Сырдың заңғар заңгері - Сүлеймен Есқараев: Тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараевтың туылғанына 115 жыл / С. Нұрпейісов //Заң және заман=Закон и время.- 2013. - №3. - 9-11 б. Нұрпейісов С. Тұңғыш прокурор: Қазақтан шыққан тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараев туралы / С. Нұрпейісов //Құқықтық Қазақстан.- 2013. - 27 сәуір. - 1 - 2 б. Орынбаев А. Қазақтың тұңғыш прокуроры: Тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараев жайлы // Заң.- 2011. - №10. - 20 - 22 б. Орынбаев А. Сүлеймен Есқараев және Қазақстан прокуратурасы: Қазақстанның тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараев жайлы // Сыр дидары.- 2011. – 30 қыркүйек. - 9 б. Орынбаев А. Сүлеймен Есқараев және Қазақстан прокуратурасы: Прокурор Сүлеймен Есқараев туралы /Орынбаев А. // Құқықтық Қазақстан.- 2011. - 29 қазан. - 2 б.; Заң және заман=Закон и время.- 2011. - №10. - 15 - 17 б. Орынбаев А. Шындықтың жоқшысы болған қайраткер: Прокурор С.Есқараев жайлы // Сыр дидары.- 2011. - 18 қазан. - 11 б. Оспанқұлов Н.Сүлеймен Есқараевтың қоғамдық-саяси қызметі: Тұңғыш прокурор Сүлеймен Есқараев жайлы / Н. Оспанқұлов //Әлімсақ.- 2013. - № 11. - 30 - 32 б. Пірназар С. Тұңғыш прокурор тұғыры: Қоғам қайраткері, тұңғыш прокурор С.Есқараевтың туғанына 115 жыл толуына орай./ С. Пірназар // Егемен Қазақстан.- 2013. 21 қараша (№ 258). - 6 б. Сайдулла А. Сыр саңлағы ұлықталды: Қазақстанның тұңғыш дербес прокуроры, белгілі қоғам қайраткері Сүлеймен Есқараевтың туғанына 115 жыл толуына орай мәдени шара өтті / А. Сайдулла //Халық.- 2013. - 10 қазан (№41). - 11 б. Сариев Ш. «Сенің қолың» он тоғызды атқан қол...»: Қазақстанның тұңғыш прокуроры С.Есқараевтың туғанына 100 жыл //Қазақ әдебиеті. – 1997. – 22 шілде (№29). – 10-11 б. Сариев Ш. "Халық жауы" балалары атанған...: Өлең // Қазақ әдебиетi.- 1997.-29 шiлде (N30).-11 б. Сүлеймен Есқараев - ел прокуратурасы бастауында тұрған тұлға: Қазақтың алғашқы прокуроры Сүлеймен Есқараев жайлы //Заң және заман=Закон и время.- 2012.- №11. - 66 67 б. Тасымбеков А.Арманда кеткен он тоғыз: 1937 ж. саяси қуғын-сүргін құрбаны, Қазақстанның тұңғыш прокуроры С.Есқараев туралы / Тасымбеков А. // Заң газеті.- 1997. 27 тамыз (N 35). - 7 б. Тасымбеков А. Алтынның сынығы: 1937 ж. сталиндiк зұлмат құрбаны болған Сүлеймен Есқараев және оның қызы Әлия Есқараева туралы // Егемен Қазақстан.- 1998.10 қазан Тұғырлы тұлғаға құрмет: Қазақстаннның тұңғыш прокуроры С.Есқараевтың туғанына 115 жыл толуына орай құқық қорғау органдары арасында волейболдан турнир өтті // Құқықтық Қазақстан.- 2013. - 5 қазан (№28). - 1 б.

Уәйісұлы К. Қазақстанның тұңғыш прокурорының мүшелтойы //Заң газеті. – 1997. – 9 шілде Ұлттың рух тұлғасы - Сүлеймен Есқараев: Сүлеймен Есқараевтың туғанына 115 жыл // Заң және заман=Закон и время.- 2013. - № 10. - 31 - 33 б. Файзуллаев Ә. Есқараев Сүлеймен: 1936 ж. әділет министрі / Файзуллаев Ә., Қабдөшев Б. // Заң.- 1999.- N 9.- 37 б.

20 тамыз

Мемлекет қайраткері Ұзақбай Қараманов 80 жаста (1937)

Қараманов Ұзақбай (20.8. 1937 жылы туған, Арал ауданы Ұялы ауылы) – мемлекет қайраткері. 1959 жылы Куйбышев (Самара) қаласындағы инженерлік құрылыс институтын бітірген. 1959 – 64 жылдары Шұбарқұдық автобазасында (Ақтөбе облысы) прораб, «Қызылорда құрылыс» тресінде инженер, басқарма бастығы, 1964 – 1980 жылдары «Алматы өнеркәсіп құрылысы» тресінде аға прораб, комбинат директоры, Қазақстан Компартиясы ОК-нің іс басқармасының қызметкері, Жеңіл және тамақ кәсіпорындары құрылысы басқармасының бастығы, Қазақ КСР ауыр өнеркәсіп министрлігінің Алматы құрылыс Бас басқармасының және Құрылыс индустриясы Бас басқармасының бастығы, 1980 – 84 жылдары Қазақ КСР жеңіл өнеркәсіп министрлігінің орынбасары, «Қазақтың су тасқындарынан қорғану құрылысы» Бас басқармасының бастығы, 1984 – 1989 жылдары Қазақ КСР құрылыс министрлігінің 1орынбасары, Қазақ КСР мемлекеттік жабдықтау комитетінің төрағасы қызметтерін атқарған. 1989 – 1990 жылдары Қазақ КСР Минстрлігі Кеңесінің төрағасы, 1990 – 1992 жылдары Қазақ КСР Министрлігі Кабинетінің премьер-министрі болды. Кейінгі жылдары ҚР Сенатында депутат, мәжіліс депутаты болып сайланған.

1991 жылдың қазан айынан - ҚР мемлекеттік кеңесшісі. 1993 жылдың сәуір айынан Аралды құтқару Халықаралық қорының атқарушы директоры. 1994 жылдың наурыз айынан - депутат, ҚР Жоғарғы Кеңесі Табиғатты пайдалану және экология комитетінің төрағасы, «Қазақстан халықтық конгресі» партиясынан ұсынылған.

1995 жылдың сәуір айынан - «Қазконтракт» республикалық келісімшарт корпорациясының вице-президенті. 1998 жылдың сәуір айынан - «Қомақ-Инвест» қаржылай-кәсіпшілік тобының президенті және ҚР Құрылысшылар одағының президенті.

1999 жылдың қазан айынан - ҚР Парламенті Мәжілісі 2-ші шақырылымының депутаты (№37 Қызылорда облысының Аралмаңы сайлау округінен, «Отан» РСП атынан), екінші турда сайланды. Аймақтық дамыту және экономикалық қайта құру комитетінің мүшесі. 2004 жылдың қазан айынан 2007 жылға дейін - ҚР Парламенті Мәжілісі 3-ші шақырылымының депутаты. ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің 11-ші, 12-ші, 13-ші шақырылымдарының депутаты. КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Қызылорда, Гурьев және Талдықорған облыстарынан ұсынылған. КОКП ОК (1990-1991), Қазақстан Компартиясы Саяси бюросының (1990-1991), Қаз КСР Президенттік кеңесінің (1990) мүшесі. Қазақстан Құрылысшылар одағының негізін салушы. II дәрежелі «Барыс», Еңбек Қызыл Ту ордендерімен, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің медальдарымен, ҚР мерейтой медальдарымен, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің құрмет грамоталарымен марапатталған. КСРО Министрлер кеңесі сыйлығының және Еуропа қоршаған ортаны қорғау облыстық «Алтын глобус» сыйлығының лауреаты.

2007 жылы желтоқсан айында облыстық мәслихат шешімімен «Қызылорда облысының Құрметті азаматы» атағы берілді.

Әдебиеттер: Қараманов Ұ. Кешегі мен келешектің көпірі: Тұңғыш премьер - министрдің естеліктері / Қараманов Ұ.- Алматы, 2007.- 304 бет. Ауданның құрметті азаматтары (Ұзақбай Қарамановтың суреті бар) //Қармақшы. – Алматы,2009. – 25 б. Болатбеков Ө. Ұзақбай //Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар иісі.- Алматы, 2009.- 121-126 бет. Қараманов Ұзақбай //Қазалы. – Астана: Фолиант,2013. – 246 б. Қараманов Ұзақбай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 299 б. Олжай Қ. Қара нары қазақтың - Ұзақбай Қараманов / Қ.Олжай. - Алматы: Рахметолла, 2007.- 320 бет. Шаухаманов С. Мемлекет және қоғам қайраткері Ұзақбай Қарамановтың 75 жылдық мерейтойына // Қарттарын қадірлеген қасиетті өңір: Деректі, суретті кітап. - Қызылорда: Полиграфия, 2013.- 211 б. Әлiшев Ә. Еселенiп өтелген парыз : Көрнектi мемлекет және қоғам қайраткерi Ұзақбай Қараманов туралы сөз // Сыр бойы.- 2007. - 2, 3 қазан. - 3 б. Бірқатар азаматтарға "Қызылорда облысының Құрметті азаматы" атағын беру туралы: Қызылорда облыстық мәслихатының 2007 ж. 12 желт. №21 шешімі // Сыр бойы.2008. - 19 қаңтар Елдігі мақтан, ерлігі дастан туған жер: Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында Ә.Нұрпейісов, Ұ.Қараманов, С.Шаухаманов Қызылорда облысының құрметті азаматы атағын иеленді // Сыр бойы.- 2007.- 15 желтоқсан. Жолдасбеков М.Тұңғыш Премьер-министр Ұзақбай Қараманов туралы ой-толғам //Егемен Қазақстан.- 2007 .- 11 тамыз (N262/264).- 8 б.; Сыр бойы.- 2007.-24 тамыз Қараманов Ұ. "Ешкі әр қырқылған сайын бір өледі":ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Ұ.Қарамановпен сұхбат / Сұхб. Р.Әшеева // Қазақстан әйелдері.- 2005.- N4.- 4– 6б. Пірназар С. Тәуелсіз елдің тұңғыш Премьері: Қайраткер Ұ.Қараманов туған жерінде / Пірназар С. //Егемен Қазақстан.- 2007.-7 қыркүйек Сариев Ш. Тұңғыш Премьер - министр, үш академик және бiр ақын: Ұзақбай Қараманов, Салық Зиманов, Төрегелдi Шарманов, Камал Ормантаевқа арналған өлең //Сыр бойы.- 2007. - 14 қыркүйек. - 3 б.; 15 қыркүйек. - 4 б. Сейітжанов С. Асылын ардақтай білу елге сын..: Атпал азаматтар туралы естелікте Ұзақбай Қараманов пен Ғафур Мұхамеджанов туралы да айтылып өтеді.Автор "Алтын жүрек" сыйлығының иегері, ОҚО Мәслихатының депутаты / С.Сейітжанов // Айқын апта.2011.-25 тамыз.-28 б. Тәтіғұлов Ә. Ұзақбай ұлағаты: Қоғам қайраткері Ұзақбай Қарамановтың өмір жолы мен қызметі туралы / Ә.Тәтіғұлов //Егемен Қазақстан.- 2012. - 25 тамыз. - 7 б. Тәтiғұлов Ә. Ұзақбайдың ұлағаты. Адалдық: Қоғам қайраткерi Ұзақбай Қараманов жайлы // Ана тiлi.- 2012. - 16 - 22 тамыз (№ 33). - 6 б. Төлепберген М. Ақжал толқын жағалауға келiп қайтады...: Белгiлi мем. және қоғам қайраткерi Ұ.Қараманов туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 20 тамыз 1 қыркүйек

Қызылорда облыстық жүйке аурулары ауруханасының ашылғанына 110 жыл (1907)

1905 жылдың ақпан айында 1891-1892 жылдары салынған Перовск әскери лазаретін психиатриялық ауруханаға беру жөнінде шешім қабылданды. 1907 жылы қыркүйекте Перовск ауруханасы 49 орынмен ашылды.

Аурухананың тұңғыш бас дәрігері, медицина докторы Михайл Ваильевич Игнатьев еді. Ол ауруларды емдеу, жағдай жасау, аурухананың материалдық базасын нығайту мәселелеріне көп еңбек сіңірді.

1935 жылы өлкелік психиатриялық колония өлкелік психиатриялық ауруханаға айналды. 1940 жылы ауруханадағы төсек саны 400-ге жетіп, ол республикалық бірінші психиатриялық ауруханаға айналдырды.

1974 жылы облыстағы психиатриялық тұрақты емдеу орны қайта құрылды және бірінші республикалық психиатриялық аурухана негізінде 620 төсегі бар облыстық психиатриялық аурухана ұйымдастырылды. Әдебиеттер: Абпазова Д. Игі істер: Қызылорда облыстық жүйке аурулары ауруханасына 75 жыл // Ленин жолы. – 1982. – 22 қазан Әбішев Ә. Жан жарасын жазатын жан: Жоғарғы санаттағы психитр Абпазова Дина Абпазқызы жайлы / Ә. Әбішев // Халық.- 2011. - 8 желтоқсан. - 10 б. Ғасыр жасындағы емхана: Қызылорда облыстық психоневрологиялық ауруханасының 100 жылдық мерейтойы өтті. // Сыр бойы. – 2007. – 8 қыркүйек Нұрмахан Н. Жүйкесі жұқарған аурухана: Облыстық жүйке ауруханасы туралы // Жас алаш. – 1997. – 26 тамыз Оралбаева Ж. Ғасыр жасындағы емхана: 1907 жылы 1 қыркүйегінде ашылған Қазақстандағы Перовск жүйке аурулары ауруханасы туралы / Ж. Оралбаева // Сыр бойы.2007. - 4 қыркүйек. Сәдібекұлы А. Шежірелі жолдан өткен ұжым // Сыр бойы. – 1997. – 16 қыркүйек Уәйісов К. Мейірімділік ұясы // Ленин жолы. – 1991. – 4 маусым 16 қыркүйек

Ақын Шәкизада Әбдікәрімов 60 жаста (1957)

1956 жылы 16 қыркүйекте Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, «Жаңажол» ауылында дүниеге келген. ҚазМҰУ-дың журналистика факультетін бітірген. Алғашқы өлеңдер топтамасы 1975 жылы жас ақындардың «Көктем тынысы» кітабына енген. 1981-1985 жж. Қармақшы аудандық «Коммунизм шамшырағы» газетінде әдеби қызметкер, 1985-1995 жж. Байқоңыр қалалық телекомпаниясының төрағасы, 1996-1997 жж. республикалық «Қазақстан–1» теледидарының Қызылорда облысы және Байқоңыр ғарыш кешені бойынша меншікті тілшісі, 1997-1999 жж. Қызылорда арнайы экономикалық аймағы теледидарының төрағасы қызметтерін атқарған. 2004 жылдан «Қоғам» газетінің директоры. Қазір Қызылорда қоғамдық телерадиокомпаниясының төрағасы.

1983 жылы «Қарлығаш» ұжымдық кітабында өлеңдері жарық көрген. «Байқоңыр», «Төрткүл» өлеңдер жинағының авторы. Қырғыз ақыны Акбар Рысқұловтың өлеңдерін қазақ тіліне аударған. 2001 жылы «Байқоңыр» өлеңдер жинағы қырғыз тілінде жарық көрді. Қазақстан Журналистер одағы сыйлығын алған (2004). Құрмет орденімен марапатталған. Әдебиеттер: Әбдікәрімов Ш. Көк астындағы қағанат: Өлеңдер жинағы. – Бишкек, 2002. – 84 б. Әбдікәрімов Ш. Байқоңыр: Өлеңдер кітабы. – Алматы: Білім, 2001. – 96 б. Әбдікәрімов Ш. Гладиатор: Өлеңдер. – Астана: Астана полиграфия, 2010. – 240 б.

*** Әбдікәрімов Шаһизада //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 63-64 б. Әбдікәрімов Шаһизада //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 48 б. Әбдікәрімов Шаһизада //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 40б. Әбдікәрімов Шаһизада // Сыр елі. Қызылорда облысы: Әнциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 125-126 б. Ақын мерейі: Ақын Ш.Әбдікәрімовке "Қызылорда қаласының құрметті азаматы" атағы берілді // Сыр бойы.- 2012. - 29 желтоқсан. Аяшұлы Д. Қаламы қауырсыннан, өлеңi қорғасыннан: Ақын Шаhизада Әбдiкәрiмов туралы // Сыр бойы.- 2003.- 18 ақпан.- 6 б. Әбдікәрімов Ш. Алтын арқау: Ғалым Амантай Шәріп жайлы эссе / Ш. Әбдікәрімов //Сыр бойы.- 2015. - 30 сәуір (№ 62/63).- 6 б. Әбдікәрімов Ш. Әйнектен самал сыбырлап...: Өлеңдер / Ш.Әбдікәрімов.// Абай.- 2014.

- №2. - 90-95 б. Әбдікәрімов Ш. Әсілдің қызы Әмила: Эссе / Ш. Әбдікәрімов //Сыр бойы.- 2013. - 21 наурыз. - 7 б. Әбдікәрімов Ш. Еңбек жайлы сыр шерткен: Ж.Таспамбетованың "Жүрегімнің жолдамасы" атты деректі повесі жайлы / Ш. Әбдікәрімов // Ленин жолы.- 1986. - 5 ноябрь. Әбдікәрімов Ш. Мен де бір гладиатор, Поэзияның Парасатын қорғайтын жан ұшырып: Өлеңдер / Ш. Әбдікәрімов // Ақмешіт ақшамы.- 2016. - 14 қыркүйек (№ 68/69). 5 б. Данабаев Қ. Поэзия... мен сені неге іздедім: Жерлестеріміз Ш.Әбдікәрімов, Н.Исабаев, С.Сейітмағамбетұлы, Н.Раманқұловтың жыр жинақтары хақында. "Сыр елім-киелім" / Қ.Данабаев // Сыр бойы.- 1999.-21 қаңтар Жәленова Қ. Шайырдың жыр - шаһары: Өлең / Қ. Жәленова //Ақмешіт ақшамы.2016. - 14 қыркүйек (№ 68/69). - 5 б. Жерлесіміз Ассоциация президенті: Қызылорда қалалық телерадиокомпаниясының құрылтайшысы Шаһизада Әбдікәрімов Қазақстан телерадиохабарларын таратушылар ассоциациясының президенті болып сайланды //Сыр бойы.- 2016. - 21 маусым (№ 92). - 1б. Жетпісбаев М. Құрмет төріндегі қаламгер: Ақын Шаһизада Әбдікәрімов жайлы / М. Жетпісбаев // Сыр бойы.- 2016. - 14 қыркүйек (№ 139). - 3 б. Лайықтыларға құрмет: «Құрмет» орденімен Ш.Әбдікәрімовты наградтау туралы ҚР Президентінің жарлығы //Сыр бойы. – 2011. – 15 желт. – 2 б. Омарұлы Б. Гладиатор: Ақын, журналист Шакизада Әбдікәрімов туралы эссе //Сыр бойы. – 2009. – 1 тамыз – 5 б.; Ақмешіт ақшамы. – 2009. – 31 тамыз – 4-5 б.; Ана тілі.2009. - 23-29 шілде (№29). - 10 б. Рахымбекұлы Ә. Шәһизада: Ақын Шәһизада Әбдікәрімов жайлы. / Ә. Рахметбекұлы //Сыр ардагері.- 2016. - 16 тамыз (№ 17). - 1 б. Сарбалаұлы Б. Махамбеттің сарбазы: Ақын Шаһизада Әбдікәрімов туралы / Б.Сарбалаұлы // Сыр бойы.- 2015. - 23 мамыр (№ 73/74). - 3 б. Шәрiп А. Шаһизаданың шекарасы: Ақын Ш.Әбдiкәрiмовтың "Менiң шекарам" атты өлеңi жайлы // Айқын.- 2012. - 10 сәуiр (№64). - 5 б.

24 қыркүйек

Әдебиет сыншысы, аудармашы Қалжан Нұрмахановтың туғанына 90 жыл (1927-1963)

1927 жылы 24 қыркүйекте Қызылорда облысының Қазалы қаласында туған. 1951 жылы М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің филология факультетін бітіргеннен кейін М.Горький атындағы әдебиет институтының аспирантурасында оқыған.

1952-1958 жылдары КСРО Жазушылар одағының Орта Азия мен Қазақстан әдебиеті бойынша кеңесшісі, «Дружба народов» журналында, «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде әдеби қызметкер, Қазақ КСР Мәдениет министрлігінде цензура жөнінде бас редакторы (1956-1958), «Әдебиет және искусство» (қазіргі «Жұлдыз») журналында бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған. Қ.Нұрмахановтың орыс-қазақ әдебиеті байланысына, шығыстық үлгідегі туындылар мен аударма мәселелеріне қатысты ғылыми-теориялық тұжырымдары «Әдеби ойлар» (1960, орыс тілінде), «Дәстүрлі достық» (1962,1978), «Дос лебізі» (1968) атты әдеби-сын мақалалар жинақтарына топтастырылған. Мақалаларын қазақ, орыс тілдерінде бірдей жазып, Қазақстан мен Қырғызстанның баспасөздерінде жиі жарияланып тұрды. Қырғыз жазушысы Ш.Айтматовтың «Жәмилә», «Бетпе-бет», «Алғашқы ұстаз», «Құс жолы», орыс жазушысы Н.Тихоновтың «Вамбери» повестерін қазақ тіліне аударған. Шыңғыс Айтматовтың «Жәмила» повесі бойынша жасаған «Аңсаған менің әнімсің» пьесасы республика театрларында әлденеше рет қойылды. Қазалы қаласының (қазіргі Әйтеке би кенті) орталық көшелерінің біріне және орта мектепке Қ.Нұрмаханов есімі берілген. Әдебиеттер: Нұрмаханов Қалжан. Дәстүрлі достық: очерктер, аударма, афоризмдер /Қ.Нұрмаханов; Кәрібозұлы Б.- Астана:Фолиант, 2009.- 352 б. Нұрмаханов Қалжан. Дәстүрлі достық: Әдеби зерттеу және сын. – Алматы: Жазушы, 1978. – 332 б. Нұрмаханов Қ. Дос лебізі: Сын мақалалар жинағы / Қ.Нұрмаханов; Құрастырған. Б.Әбдіразақов.- Алматы: Жазушы, 1968.- 204 б. *** Нұрмаханов Қалжан //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 400-401 б. Нұрмаханов Қалжан //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 299 б. Нұрмаханов Қалжан //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 233 б. Нұрмаханов Қалжан //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 456-457 б. Нұрмаханов Қалжан // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 395 б. Нұрмаханов Қалжан //Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы.- Алматы: Телеарна, 2008. – 207 б. Әлімбаев М. Қазалының Қалжаны – қазағының Қалжаны //Әлімбаев М. Толқыннан толқын туады. – Алматы: Қазақ унивеситеті, 1992. – 237-244 б. Қиядан шалған қыран: сыншы Қалжан Нұрмаханов туралы естелiктер / құраст. Қ.Ж.Нұрмаханова.- Алматы: Бiлiм, 2007.- 224 б.

Сәрсенов Қ. Сырлы сынның сымпазы // Сәрсенов Қ. Қазалым қарашаңырағым.Қызылорда: Тұмар, 2009.- 180-194 б. Ахметов С. Халқының Қалжаны: /Аудармашы, сыншы, қаламгер Қ.Нұрмаханов туралы / С.Ахметов // Сыр бойы.- 1997.-18 қыркүйек Әбдіразақов Б. Өнерге ғашық еді //Қазақ әдебиеті. – 1979. – 31 август Әбдіразақов Б. Сарабдал сыншы: Сыншы Қ.Нұрмахановтың туғанына 80 жыл/ Б.Әбдіразақов //Жұлдыз.- 2007. - № 1.- 179-185 б. Әзімхан М. Мәңгілік мәрмәр мүсін: Әдебиет сыншысы Қалжан Нұрмаханов туралы естеліктер Маржан Қалжанқызының "Қиядан шалған қыран" кітабында беріледі / М.Әзімхан // Ана тілі. - 2008. - 24 қаңтар (№4). - 9 б. Әмиша Н. Қалжан – ғұмыр //Айқын. – 2007. – 2 қазан. – 5 б. Досжан Д. Сырлы ойдың сынпазы: Белгiлi әдебиетшi Қалжан Нұрмаханов туралы // Егемен Қазақстан.- 1998. - 21 қаңтар Ергөбек Қ. Жас та болса, бас болғандай: Сыншы Қалжан Нұрмаханов жайында сырласу / Қ.Ергөбек //Егемен Қазақстан. - 2007. - 2 қараша.-7 б. Ергөбек Қ. Қалжан сыншы туралы сөз //Қазақ әдебиетi.- 2009. - 24 сәуiр (№15). - 5 б. Ергөбеков Қ. Парасат поэзиясы: Әдебиетші Қалжан Нұрмаханов мұрасы жайлы эссе / Қ.Ергөбеков // Лениншіл жас.- 1979.-21-24 июль Ергөбек Қ. Сыншы күнделігінен сабақталған тағдыр: Сыншы Қалжан Нұрмаханов80/ Қ.Ергөбек //Сыр бойы.- 2007.- 22 қыркүйек Жазушының мұражайы ашылды: Қазалы қ. көрнектi әдебиетшi, сыншы Қалжан Нұрмаханов атын. мектепте жазушының мұражайы ашылғандығы туралы // Қазақ әдебиетi.- 1997. - 4 қараша (N44). - 2 б. Қайырбеков Ғ. Ол нағыз сыншы еді: Қалжан Нұрмаханов туралы / Ғ.Қайырбеков //Жалын.- 1987. - №5. - 62-63 б. Қалжан Нұрмаханов - 80: Қазалы топырағының перзенті, сыншы Қ.Нұрмаханов //Қазақ әдебиеті.- 2007.-12 қазан. Қалжанқызы М. "Айналайын жан қызым, айналайын жалғызым": Сыншы Қалжан Нұрмаханов жайлы естелiк // Ана тiлi.- 2007.- 15-21 қараша.- 13 б. Қаназ М. Қазақ әдебиетінің Қалжаны: Қ.Нұрмаханов туралы / М.Қаназ //Қазақ әдебиеті. - 2009. - 24 сәуір (№15). - 7 б Қожахметова М. Қазалының Қалжаны-қазағымның Қалжаны: Қ.Нұрмаханов-80 / М.Қожахметова // Халық.- 2007.-11 қазан.-14 б. Қылышбай А. Сыр елiнiң асылын теруге келдiм: Көрнектi әдебиет сыншысы, аудармашы, мәдениеттанушы Қалжан Нұрмахановтың туғанына - 80 жыл // Сыр бойы.2007. - 29 қыркүйек. - 6 б. Нұрқатов А. Дос жүрегі: Қ.Нұрмаханов туралы естелік / А.Нұрқатов // Жұлдыз.1964.-№12.-147-149 б. Нұрмаханов Қали. Қамқорымыз болған Қалекең: Әдебиет сыншысы Қ.Нұрмаханов 65 жаста / Қ.Нұрмаханов // Сыр бойы.- 1992. - 24 қазан Нұрмаханова М.Қ. Жалғасы ғұмырыңның мен ғана емес...: Сыншы Қ.Нұрмаханов жайлы сағыныш лебiз // Қазақ әдебиетi.- 2003.- 17 қаңтар (N3).- 6 б. Нұрмаханова М. Жүректің оты сөнбейді: Сыншы Қ.Нұрмаханов туралы / М.Нұрмаханова // Қазақ әдебиеті.- 1987.-2 октябрь.- 6 б. Өлді деуге бола ма, айтыңдаршы..: Сыншы, әдебиетші Қ.Нұрмаханов жайында //Жалын.-1987.-№5.-56-64 б. Пірназар С. Қалжанға көрсетілген құрмет: Әдебиет зерттеушісі, сыншы, аудармашы Қ.Нұрмахановтың туғанына 80 жыл толуына арналған ғылыми-танымдық конференция өтті / С.Пірназар // Егемен Қазақстан.- 2007.-3 қазан Сахариев Б. Сыншы еңбегі: Әдебиет сыншысы Қ.Нұрмахановтың "Дос лебізі" сын мақалалар кітабы туралы / Б.Сахариев // Қазақ әдебиеті.- 1969.-22 февраль

Сәдібекұлы А. Ағып өткен бір жұлдыз: Әдебиет сыншысы, аудармашы Қалжан Нұрмахановты еске алу кеші / А.Сәдібекұлы //Сыр бойы.- 1997.-18 қазан Сәдібекұлы А. Реформатор сыншы: Әдебиет сыншысы Қ.Нұрмахановтың өмірі мен шығармашылық қызметі / А.Сәдібекұлы // Сыр бойы.- 2007.- 19, 20 қазан Тәшенов Т. Қазақтың Қалжаны // Айқын.- 2007.- 8 қараша.- 5 б. Тектілер туған топырақ: Әдебиетші-ғалым М.Базарбаев пен сыншы, аудармашы Қ.Нұрмахановтың 80 жылдық мерейтойы аталып өтіледі //Сыр бойы.- 2007.-12 қыркүйек 7 қазан

Жазушы, сыншы, әрі аудармашы Әлібек Қоңыратбаевтың туғанына 110 жыл (1907-1937)

1907 жылы 7 қазанда Қызылорда облысы, Шиелі ауданында туған. Жеті жасында жетім қалған ол Шиелі балалар үйінде, кейінірек Ташкенттегі №5 балалар үйінде тәрбиеленді. Ташкенттегі Халық ағарту институтының екі курсын (1922), ҚазПИ-ді бітірген (ҚазҰПУ) (1932). 1923-1928 жж. мектеп мұғалімі, халық ағарту комиссариатының қызметкері, 1931-1933 жж. Қазақстан Жазушылар одағының жауапты хатшысы, төралқа мүшесі, 19341937 жж. «Әдебиет майданы», «Қазақ әдебиеті» газетжурналдарында әдеби қызметкер, «Қазақстан» мемлекеттік баспасында бөлім меңгерушісі болған. М.Жолдыбаев, М.Әуезовпен бірге "19-ғасыр мен 20-ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиетінің оқу кітабы» (1933) және «19-ғасыр мен 20-ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиетінің хрестоматиясы» (1934); М.Жолдыбаев, М.Қаратаевпен бірге «Әдебиет хрестоматиясы» (1934), А.Әлібаевпен бірге «Хрестоматия» (3-сынып) атты оқулықтар мен оқу құралдарын жазған. Мольердің «Сараң» комедиясын, Тургеневтің «Әкелер мен балалар» романын, Чеховтың «Ванька», «Хамелеонын», т.б. шығармаларды қазақ тіліне аударған. Саяси қуғын-сүргін құрбаны, 1937 жылы 17 наурыз күні тұтқындалып, сол жылдың 2 желтоқсанында НКВД-ның тергеу камерасында атылған. 1956 жылы толық ақталған. Әдебиеттер: Қоңыратбаев Әлібек //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 331 б. Қоңыратбаев Әлібек Қоңыратбайұлы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004.- Т.6. – 41б. Қоңыратбаев Әлібек //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 239 б. Қоңыратбаев Әлібек //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 188 б. Қоңыратбаев Әлібек //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 351 б. Қоңыратбаев Әлібек //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 320 б. Дәулетұлы А. Әулет пен нәубет: Қалжан, Әуелбек, Әлібек Қоңыратбаевтар жайлы //Таңдамалы топтама – 2008. – Қызылорда: Игілік, 2008. – 98-105 б. Дәулетұлы А. Үш арыс: Қалжан, Әуелбек, Әлібек Қоңыратбаевтар жайлы //Дәулетұлы А. Нұрлы жол. – Қызылорда,2010. – 62-67 б. Қоңыратбаев Т. Нақақтан кеткен азамат //Зауал: Мақалалар, естеліктер /Құраст. Б.Қойшыбаев. – Алматы, 1991. – 199-204 б.

Тәжібаев Ә. Әлібек Қоңыратбаев //Тәжібаев Ә. Есімдегілер: Естеліктер, эсселер. – Алматы: Жазушы, 1993. – 85-91 б. Бәкірұлы Ә. Ағайынды Қоңыратбаевтар: Қалжан Қоңыратбаев, Әуелбек Қоңыратбаев, Әлібек Қоңыратбаев / Ә.Бәкірұлы // Егемен Қазақстан.- 2005.- 15 шілде Қоңыратбаев Т. Абақтыда атылған азамат немесе өмiрден қыршын кеткен жазушы әрi сыншы Әлiбек Қоңыратбаевтың тағдыры туралы толғаныс //Ақиқат.- 1995.- N 11.- 3640 б. Қоңыратбай Т., Қоңыратбаева Л. Қайта оралған қаламгер: Сыншы, аудармашы Әлібек Қоңыратбаев туралы //Отбасы және балабақша. – 1997. - №4-6. – 16-19 б. Қоңыратбай Т. Қайта оралған қаламгер: Көрнектi сыншы, аудармашы Әлiбек Қоңыратбаев туралы // Қазақ Елi.- 1997. - 14 қараша (N45). - 4 б. Тәжібаев Ә. Сорғалаған сұңқар еді //Ленин жолы. – 1987. – 15 январь Тәжібаев Ә. Сырлас дос: Жазушы Әлібек Қоңыратбаев жайлы естелік //Қазақ әдебиеті. – 1987. – 23 январь – 13 б.

15 қазан

Ғалым Сұлтан Сартаевтың туғанына 90 жыл (1927)

Сұлтан Сартайұлы Сартаев 1927 жылы 15 қазанда Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Жаңақорған ауылында дүниеге келген.

1949 жылы Алматы заң институтын, 1952 жылы Мәскеу заң институтының аспирантурасын бітірген. 1952 жылы заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін «Образование и становление Автономной Казахской Советской Социалистической Республики» деген тақырыпта диссертация қорғады. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінде 1955 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін: доцент, мемлекеттік құқық кафедрасының меңгерушісі, заң факультетінің деканы, мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының меңгерушісі, осы кафедраның профессоры болып қызмет атқарып келеді. 1970 жылы М.В. Ломоносов атындағы ММУ-да «Строительство социалистической государственности и проблемы высшего органа народного представительства в Казахстане» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғаған. С.С.Сартаевты заңгер ғалым және қоғам қайраткері ретінде тек Қазақстанда, ТМД мемлекеттерінде ғана емес, Еуропа мен Азияның көптеген елдерінде біледі. Ол екі Бүкіләлемдік конгреске белсенді қатысып, баяндама жасаған: 1980 жылы Мальтада Халықаралық саяси ғылымдар қауымдастығы (МАЮД), 1984 жылы Грекияда, 1988 жылы АҚШ-та, 1991 жылы Аргентинада, Еуропа мен Азияның жеті мемлекетінде: Испанияда 1982 жылы, ГФР-да 1989 жылы және 1992 жылы, 1993 жылы АҚШ-та адам құқығының ең маңызды мәселелері бойынша дәрістер оқыды.

1955 жылдан бастап республиканың ірі заң жобаларын жасауға атсалысуда. Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің ХІІ-ХІІІ шақырылымының іскер депутаттарының бірі ретінде тілдер туралы Заңдардың, «Қазақ КСР Президенті туралы» Заңның (1990), Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияның (1990), Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заңның (1991), Қазақстан Республикасының азаматтық туралы заң жобаларын жасауға қатысты. Қазақстан тарихындағы тұңғыш Қазақстан Республикасы Президент Кеңесі – Республика Президенті жанындағы бас Кеңес органының 9 мүшесінің бірі болған, Президент жанындағы ҚР сотымен сотталғандарға кешірім жасау Республикалық Комиссиясының Төрағасы болды. Ұзақ жылдар бойы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ заң факультетінің теориялық семинар жетекшісі болды. Сонымен қатар “Парасат” және

“Еуразия” журналдары редакциялық алқасына мүшелік етті. 20 жылдан астам уақыт Кеңес заңгерлері қауымдастығының, Кеңес саяси ғылымдар қауымдастығының жұмыстарына араласты. Қазақстан Республикасының тарихындағы алғашқы Қазақстан заңгерлері Одағының президенті, КСРО заңгерлер Одағы төрағасының орынбасары болды. Қазіргі кезде Қазақстан заңгерлері қауымдастығының төрағасы. Қазақстандағы мемлекеттік емес бірінші жоғары оқу орнының бірі – Қазақ құқықтану және халықаралық қатынастар институтының (КИПМО) ректоры. Оның ғылыми жетекшілігімен 4 докторлық және 30-ға жуық кандидаттық диссертация қорғалды.

500-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік еңбектері, соның ішінде 24 монография, 30 кітапша, ғылыми және ғылыми-көпшілік мақалалары бар.

1975 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, 1995 жылы Гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі, 1996 жылы ҚР әлеуметтік ғылымдар академиясының академигі, 2003 жылы ҚР ҰҒА академигі болып сайланды. “Құрмет белгісі” орденімен, “Тың және тыңайған жерлерді игергені үшін” медалімен, “Білім” Бүкілодақтық қоғамының “Белсенді еңбегі үшін” медалімен, «Еңбек ардагері» медалімен, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің грамотасымен, КСРО Жоғары және арнаулы орта білім министрлігінің “Жұмыстағы үздік табыстары үшін” медалімен, “Парасат” орденімен және өзге де наградалармен марапатталған.

2007 жылы 12 желтоқсанда «Қызылорда облысының Құрметті азаматы» атағы берілді. Әдебиеттер: Сартаев С.С. Бюджеттік құқық: Жалпы және ерекше бөлімдері / Сартаев С.С.Алматы: Жеті жарғы, 2006.- 360 б. Сопыбеков А. Академик Сұлтан Сартаев: Поэма /Сопыбеков А.- Алматы: Дәуір, 2012.256 б.: фото. Болатбеков Ө. Сұлтан // Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар иісі.- Алматы, 2009.- 130-135 бет. Дәулетұлы А. Сыр саңлағы //Дәулетұлы А. Сыр саңлақтары. – Қызылорда,2010. – 202210 б. Сартаев Сұлтан Сартайұлы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған. – Алматы,2005. - 7 том. – 561 б. Сопыбеков А. Сұлтан Сартаев: Өлең //Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар / Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 195-196 б. Сопыбеков А. Сұлтан Сартаев: Өмірбаяны // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама. – Шымкент: Кітап, 2008. – 305-309 б. Сопыбеков А. Сұлтан Сартаев: Өлең //Сопыбеков А. Өнерім Сіздерге / Сопыбеков А.- Алматы, 2007.- 61-63 б. Сопыбеков А. Ниетініз қабыл болсын, Сұлтан аға: Өлең //Сопыбеков А. Өнерім Сіздерге / Сопыбеков А.- Алматы, 2007.- 64 б. Сопыбеков А. Алтын той: Академик Сұлтан Сартаев ағамыз бен Азат жеңгеміздің қосылып, шаңырақ көтерген қуанышының 50 жыл толуына арналған өлең //Сопыбеков А. Өнерім Сіздерге / Сопыбеков А.- Алматы, 2007.- 65-70 б. Сұлтан Сартаев //Тіл тірегі – Сыр елі. – Қызылорда:Тұмар, 2011. – 93 б. Айнабеков Б. Туған жерін түлеткен: Қоғам және мемлекет қайраткері, ғұлама ғалым Сұлтан Сартайұлы жайлы / Айнабеков Б. // Дала мен Қала.- 2012. – 30 шілде. - 10 б. Ақжiгiт Е. Ұстаз. Ғалым. Азамат : Заң ғылымдарының докторы С.С.Сартаевтың 85 жылдық мерейтойына арналған конференция жайында //Ана тiлi.- 2012. - 25 - 31 қазан (№43). - 3 б. Алаудинқызы Б. Дәуір тудырған тұлға: Заң ғылымдарының докторы Сұлтан Сартаев жайлы. / Б. Алаудинқызы // Жаңақорған тынысы.- 2015. - 16 желтоқсан (№ 98). - 3 б. Алауханов Е. Заң әлемiнiң сарабдал сарапшысы: Заң ғылымдарының докторы, профессор С.Сартаев жайында // Заң газетi.- 2009. - 8 сәуiр (№ 51).- 2 б.

Асқарұлы Р. Жаңақорғанның жұлдыздары //Сыр бойы.-2007.-15 қыркүйек Аяшұлы Д. Замана заңгеріне құрмет: Академик-заңгер С.Сартаев -80 / Д.Аяшұлы //Сыр бойы.- 2007.-29 қазан Әбдуов Қ. Сырдың саңлақ Сартаевы : Академик С.Сартаев - 80 // Сыр бойы.- 2007. 13 қазан. - 3 б. Бірқатар азаматтарға "Қызылорда облысының Құрметті азаматы" атағын беру туралы: Қызылорда облыстық мәслихатының 2007 ж. 12 желт. №21 шешімі // Сыр бойы.2008.-19 қаңтар Григорьев В. Зерделi ойлы заңгер: Заң ғыл. докторы, проф. Сұлтан Сартаев туралы //Егемен Қазақстан.- 1997. - 15 қазан Дәулетұлы А. Заңғар заңгер: Заң ғылымдарының докторы С.Сартаев туралы / Дәулетұлы А. // Сыр бойы.- 2009.-16 желтоқсан Дербісәлі Ә. Әдемі қартаю: Академик, заңгер Сұлтан Сартаев жайлы /Дербісәлі Ә. //Дала мен Қала.- 2013. - 28 қаңтар (№4).- 10 б. Елтай Н. Академиктің демеушілігі: Ғалым С.Сартаев ақын А.Сопыбековтің "Өнерім Сіздерге" атты кітабының жарық көруіне демеушілік жасады / Елтай Н. // Сыр бойы.2008.-18 маусым.-2 б. Жорабаев М. Замандас болғаныма мақтанамын: Академик Сұлтан Сартаев туралы / Жорабаев М. // Сыр ардагері.- 2013. - 15 мамыр. - 2 б. Жұмабекұлы С. Ату жазасына кесiлгендер өлiм алдында не ойлайды?: Заңгер ғалым С.Сартаевтың "Ар мен дар алдындағы сөз" кiтабы туралы және ату жазасына бұйырылған қылмыскердiң психологиясы туралы сұхбат // Егемен Қазақстан.- 2002.- 27 ақпан (N43/46).- 8 б. Заңгер Сұлтан Сартаев //Алматы ақшамы. - 2004.- 23 қыркүйек (№108). - 3 б. Исабеков А. Ұстаз ұлағаты: Ұстаз қоғам қайраткерi С.Сартаев туралы // Заң газетi.2002.- 2 қазан (N 41).- 3 б. Исабеков А. Шоқтығы биік заңгер: Заң ғыл. д-ры, проф. Сұлтан Сартаев туралы / Исабеков А. // Егемен Қазақстан.- 1997. - 15 қазан Қозыбаев М. Сырдың Сұлтаны - елдің сұлтаны: Заң ғыл. д-ры, проф. Сұлтан Сартаев туралы / Қозыбаев М. // Заң газеті.- 1997. - 15 қазан(N 42). - 3 б. Молдахметұлы Ж. Сұлтан Сартаев немесе тәуелсіздіктің кейбір сәттері / Молдахметұлы Ж. //Айқын.- 2010.- 16 желтоқсан (№ 234).- 9 б. Мұтанов Ғ. Қыран болып қонған қияға: Республиканың білім беру жүйесі мен ғылым саласын дамытуға өзіндік үлес қосқан саңлақ Сұлтан Сартаев 85 жаста / Ғ.Мұтанов //Егемен Қазақстан.- 2012. - 20 қазан. - 9 б. Мұхитдинов Н. Қайраткер және ұстаз:Заң ғыл. д-ры, проф. Сұлтан Сартаев туралы / Мұхитдинов Н. // Заң газеті.- 1997. - 15 қазан(N 42). - 3 б. Нұрланбаев Е. С.Сартаев - қоғам және саясат қайраткерi //Тураби.- 2007. - N 3. - 6465 б. Сапарбаев М. Ғұлама: /Заңгер, академик С.Сартаев 80 жаста.Жаңақорған перзенті / М.Сапарбаев, Ж.Үпенұлы //Сыр бойы.- 2007.-13 ақпан Сапарғалиев Ғ. Оның бақыты да сонда: Заң ғыл. д-ры, проф. Сұлтан Сартаев туралы / Ғ.Сапарғалиев //Заң газеті.- 1997. - 15 қазан (N 42). - 3 б. Сартаев С. Бардың бағасы: Республика Ғылым академиясының корреспондент мүшесі,заң ғылымдарының докторы,профессормен сұхбат / Әңг.Ғ.Балтағарин // Парасат.2001.- N 9.- 2 б. Сартаев С. Заңгер Сұлтан Сартаев: Заң ғылымының докторы, профессормен сұхбат / Әңг. Қ.Аймахан // Алматы ақшамы.- 2004.- 23 қыркүйек (N 108).- 3 б. Сартаев С. Ер болмысты ерекше дос: Полковник, доцент Жанәбілов Еркін жайлы / С.Сартаев. // Сыр бойы.- 2011. - 8 желтоқсан. - 4 б.

Сартаев С. Кәдімгі Сартаев: Қазақтың құқықтану және халықаралық қатынас интының ректорының өзі туралы сұхбаты / Әңг. Ә.Сейілханқызы // Заң газеті.- 1998.- 7 қазан (N 43).- 8 б. Сартаев С. "Қазаққа тәуелсiздiктен қымбат ештеңе жоқ": Заңгермен сұхбат / Жүрг. З.Жекейұлы // Қазақстан - ZAMAN.- 2006.- 10 қараша.- 4 б. Сартаев С. Қазақтың бір бұтағы Сунақ екен: Сунақ, Һисамиддин Сығанақи жайлы / С.Сартаев // Түркістан.- 2013. - 17 қазан. - 6 б. Сартаев С. Сыр бойынан шыққан философия қыраны: Философ ғалы Әбдімәлік Нысанбаев туралы / С. Сартаев // Қазақстан-ZAMAN.- 2007. - 27 сәуір. Сартаев С. Халық сынықшысының үлкен жеңісі: Сынықшы үдемес Оспан жайлы / С.Сартаев. // Сыр ардагері.- 2013. - 7 тамыз (№15-16). - 1 б. Үсейінова Б. Ел деп соққан жүрекпен: Ғалым, заңгер Сұлтан Сартаев туралы / Б.Үсейінова // Жаңақорған тынысы. - 2013. - 29 мамыр. - 1 б. Халиқов Қ. Жүйрік жүзге келсе - игі: Заң ғыл. д-ры, проф. Сұлтан Сартаев туралы / Қ.Халиқов, Қ.Жиреншин // Заң газеті.- 1997. - 15 қазан(N 42). - 3б.

Iзтiлеу Д. "Сенен артық жан тумас...": Заңгер, академик Сұлтан Сартаевтың отбасы туралы // Ана тiлi.- 2012. - 16 - 22 ақпан (№ 7). - 6-7 б.

17 қараша

Кеңес Одағының Батыры Үрмәш Түктібаевтың туғанына 100 жыл (1917-1944)

Қазалы ауданы "Сарыой" ауылыңда (қазіргі Түктібаев) 1917 жылы 17 қарашада дүниеге келген. Мектепте 6 кластық білім алады да, колхоз жұмысына белсене араласады.

1941 жылғы шілдеде 34 жастағы колхозшы Қазалы аудаңдық әскери комиссариаты арқылы майданға аттанды. Ол алғашқы кезде пулеметші, кейін пулеметшілер бөлімшесінің командирі болды. Майданда төрт рет жаралаңды. Қызыл Жұлдыз орденімен марапатталды. Үрмәш Түктібаев Солтүстік-Батыс майданында неміс фашистеріне қарсы кескілескен шайқас кезінде қолма-қол шайқаста жау қолынан қаза табады. Ол Латвияның Лудзек ауданында Перзское деревнясындағы бауырластар зиратына жерленген. Кеңес Одағы Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1945 жылғы 24 наурыздағы Жарлығымен Үрмәш Түктібаевқа қайтыс болғаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Әдебиеттер: Әлішев Ә. Үрмәш Түктібаев. - Алматы: Жазушы, 1969. - 26 б. Қазалы ауданынан шыққан Кеңес Одағының Батырлары: Ү.Түктібаев, т.б //Мұсабаев Н.Т., Мұсабаева А.Н. Ортаймаған қазаны - қасиетті Қазалы. -Алматы: Атамұра, 1998. - 7576 б. Түктібаев Үрмәш //Қазақ Совет энциклопедиясы. - 11-том. -Алматы, 1976. - 203 б. Түктібаев Үрмәш //Боздақтар: Қызылорда облысы — Алматы, 1997.- Т.4. -286-287 6. Үрмаш Түктібаев //Ерлікті сүйген ел нұрлы. – Алматы: Аrna-b, 2010. – 50 б. Түктібаев Орман (Үрмаш) //Қазақстандық Кеңес Одағының Батырлары: Энциклопедиялық жинақ. – Алматы: Өнер,2010. – 244-245 б. Үрмәш Түктібаев //Қазалының қаһармандары. – Алматы, 2005. – 19б. Үрмәш Түктібаев //Қалиев Ы., Айдосов А. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы ерлік пен елдігіміздің мерекесі. – Қызылорда: Тұмар, 2005. – 62 б.

Түктібаев Орман (Үрмәш) //Совет Одағының Қазақстандық батырлары. -Алматы, 1969. – 2 том. - 317-318 б. Түктібаев Үрмәш //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 495 б. Әбдіразақов Б. Батырдың ізі //Соц. Қазақстан. — 1968. - 7 ақпан Әлішев Ә. Батыр болған жерде //Ленин жолы.- 1967. - 17 қыркүйек Әлішев Ә. Батыр болып тумайды //Қазақ әдебиеті. - 1969. - 9 мамыр Әлішев Ә. Батыр есімі //Ленин жолы. - 1974. - 20 шілде Әлішев Ә. Батырлар өлмейді //Лениншіл жас. —1968. - 30 шілде Әлішев Ә. Көгілдір көлдер өлкесінде //Лениншіл жас. - 1967. - 27-29 тамыз Әлішев Ә. Менің батыр жерлесім //Лениншіл жас. - 1966. - 8,9 маусым Әлішев Ә. Совет Одағының батырына жасалған қиянат: Қазалы ауданы, Бекарыстан би ауылындағы №24 мектептің мұғалімі Елбосын Садықтың Совет Одағының Батыры Үрмәш Түктібаев жайлы жазған хатына орай / Ә. Әлішев // Тұран-Қазалы.- 2013. - 22 маусым. - 3 б. Әлішев Ә. Сиямен атын жазар алтындаған //Лениншіл жас. - 1964. - 1 сәуір Әлішев Ә. Үрмаш туралы сөз //Ленин туы. – 1975. – 26 апрель Батыр есімі берілді: Қазалы ауданы "Октябрь" совхозы ендігі жерде Кеңес Одағының Батыры Үрмәш Түктібаевтың есімімен аталатын болды. //Ленин жолы. - 1985. - 20 қыркүйек Жоланов Қ. Сол күндердің шежіресінен: Тапқырлық; Батыр жерлес //Ленин жолы. 1962. - 22 маусым Жолымбетов Ө.,Айдаров Ә. Қазалылық үш батыр: Ү.Түктібаев, В.М.Счастнов, Г.Шляпин. //Ленин жолы. - 1966. - 4 мамыр Жүсіп Б. Батыр болып тумайды: Жазушы Ә.Әлішевтің Кеңес одағының батыры Үрмаш Түктібаев жайлы жазылған "Батыр болып тумайды" повесті туралы./ Б. Жүсіп.// Алматы ақшамы.- 2014. - 12 сәуір (№ 42). - 14 б. Сиқымов Б. Ескерткіш — Обелиск орнатылды //Ленин жолы. - 1974. - 27 тамыз Ыбырайымов Қ. Батыр бейітінің басында //Ленин жолы. -1966.- 9 мамыр Сыр елінің қаһарман ұлдары: Кеңес Одағының Батырлары жайлы.// Сыр бойы.- 2015. 9 мамыр (№ 66/67). - 6 б. Халық ақыны жырлаған Үрмаш еді: Кеңес Одағының Батыры Үрмаш Түктібаев жайлы. // Қазалы.- 2015. - 28 ақпан (№ 16). - 2 б. қараша

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне – 80 жыл (1937)

Облыстағы тарихқа бай ең үлкен оқу орындарының бірі – 1937 жылы ашылған Қызылорда педагогикалық институты.

1949 жылдан 1992 жылға дейін институт Н.В.Гоголь есімімен аталды. Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің 1992 жылғы 21 сәуірдегі қаулысына сәйкес институтқа Қорқыт ата есімі берілді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылы 26 ақпандағы қаулысымен Қызылорда педагогика ниституты Қорқыт ата атындағы Қызылорда гуманитарлық университеті болып қайта құрылды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 24 наурыздағы 256 қаулысының негізінде Қорқыт ата атындағы Қызылорда Гуманитарлық университеті мен Ы.Жақаев атындағы Қызылорда Политехникалық институты бірігіп, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті құрылды. Білім беру процесін жақсарту және жетілдіру мақсатында оқу орнында болған құрылымдық өзгерістердің нәтижесінде қазақ

және орыс тілдерінде білім беретін 10 - нан аса факультет жасақталды. Университетте студенттер жаратылыстану, тарих және құқық, филология және өнер, техника-технология, экономика-менеджмент, бизнес және қаржы, инженерлік экология, физика-математика, мұнай және газ, сырттай және кешкі оқу факультеттерінде, 49 кафедра бойынша маманданады. 45 мыңнан аса маман даярлап, облысымыздың ғылыми-зерттеу мәдени орталығына айналды. Университетте гуманитарлық білім беру орталығы, «Қаблет» мектеп – гимназиясы, қазақ – түрік лицейі бар. Студенттерге барлық жағдай жасалған. Университеттің 11 оқу корпусы, 5 жатақханасы, 2 кафесі, Жастар және студенттер сарайы, «Сейхун» спорт комплексі бар. Миллионнан астам құнды кітап қоры бар кітапханадан студенттер мен оқытушылар қауымы өздеріне қажетті кітаптарын тауып ала алады. Білім ордасында «Пентиум» компьютерлерімен кластар жабдықталған, университетте информациялық есептеу орталығы, шағын тифографиясы, редакциялық баспа бөлімі бар. Оқу орны жанындағы «Дидар» фольклорлы – этнографиялық ансамблі халықаралық «Шабыт» шығармашылық жастар фестивалінде бас жүлдені жеңіп алды. Әдебиеттер: Даналық дариясы. - Қызылорда: ҚМУ, 2006.- 201 б. Қорқыт ата атындағы білім ордасы //Досманбетов Б. Қызылорда: Қызылорда қаласының 180 жылдығына / Досманбатов Б., Кереев М. – Қызылорда: Нұр-Сәулет, 1999.

– 113 – 114 б. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті / Құраст. Игенбаева Р.Т.- Алматы: Эверо, 2007.- 232 б., суретті Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғалымдары: Биобиблиографиялық анықтамалық:1-ші шығарылым / Құраст. Ж.Әбенова, Қ.Омаров.Алматы, 2007.- 384 б. Қызылорда мемлекеттік университеті //Сыр өңірі тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін / Құраст. Қ.Махамбетов, А.Айдосов, Ы.Қалиев, Ә.Нұртілесов. – Алматы: Атамұра, 1998. - 246 б. *** Абзалқызы Ә. Төрт кітаптың тұсауы кесілді: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің 75 жылдық мерейтойы аясында осы білім ордасы туралы 4 бірдей жаңа кітаптың тұсауы кесілді / Абзалқызы Ә. // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 2 қазан. - 4 б. Ағыбаев А. Университет темірқазығы / Ағыбаев А. // Егемен Қазақстан.- 2014.- 23 мамыр (№ 100).- 12 б. Айтимов М. Басты мақсат - бәсекеге қабілетті маман даярлау: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл/ Айтимов М. // Халық.- 2012. -11 қазан.8б. Айтимов М. Басты мақсат - бәсекеге қабілетті маман даярлау: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Айтимов// Халық.- 2012. - 11 қазан. - 8 б. Әбдуов Қ. Білім бағы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 75 жыл / Әбдуов Қ. // Дала мен Қала.- 2012. - 22 қазан. - 4 б. Әбіл Е. Қайдасың, қайда сол жылдар?..: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Әбіл Е. // Сыр бойы.- 2012. - 1 қыркүйек. - 11 б. Байтілес Е. Елбасы аудиториясы ашылды /Байтілес Е.// Егемен Қазақстан.- 2014. - 1 желтоқсан (№ 235). – 12 б. Байтілес Е. "Қазақстан халқы Ассамблеясы" кафедрасы / Байтілес Е. // Егемен Қазақстан.- 2014. - 6 қыркүйек (№ 174). - 8 б. Бәкір Ә. Өркениет өлшемі- білімде:/Қорқыт ата атындағы ҚМУ-70 / Бәкір Ә. // Сыр бойы.- 2007.-31 қазан Бегайдаров М. Университетім - мақтанышым: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 7 жыл / Бегайдаров М. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. – 5 б.

Бердібаев Б. Қарашаңырақ таратқан шапағат: Н.Бекежанов атындағы облыстық музыкалық драма театрында Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекетті университетінің 75 жылдық мерейтойына арналған салтанатты мәжіліс болып өтті / Бердібаев Б. // Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. - 1 б. Бисенов Қ. Кемел келешекке - қарышты қадам: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / Бисенов Қ.; Сұхб. С.Пірназар // Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. - 9 б. Бисенов Қ. Басты мақсатымыз-бәсекеге қаблетті маман даярлау: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-нің 70 жылдығына арналған бет / Бисенов Қ. // Сыр бойы.- 2007.-30 маусым Бисенов Қ. Бүгінгі сәтті таңдауың – болашағыңа бастар құтты қадам: Қорқыт Ата ат. Қызылорда мемлекеттік унив. туралы / Бисенов Қ. // Сыр бойы.-2003. - 26 шілде. Бисенов Қ. Білім мен ғылым - кемел келешектің кепілі / сұхб. М.Байназарова // Айқы апта.- 2014. - 21 тамыз (№ 149). - 30 б. Бисенов Қ. Кемел келешекке - қарышты қадам: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / Сұхб. С.Пірназар. //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. - 9 б. Бисенов Қ. Кемел келешектің бастауы - Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университеті: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры Қылышбай Алдабергенұлы Бисеновпен сұхбат / Сұхб. Аманжол Н. // Сыр бойы.- 2012. 18 қазан. - 1, 4 б. Бисенов Қ. Сапалы білім беру - басым бағытымыз: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бисеновпен сұхбат / сұхб. М.Байназарова // Айқын апта.- 2012. - 18 қазан. - 10 б. Бисенов Қ. Сапалы білім мен өрелі ғылым кемел келешектің кепілі: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб. Ғ.Тұяқбай //Сырдария.- 2012. - №3. -3 - 13б. Бисенов Қ."Ғылым туралы" заң - Қазақстан ғылымын өрге сүйрер басты құжат: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, техника ғылыдарының докторы, профессор, академик Қылышбай Бисеновпен сұхбат / сұхб.М.Байназарова //Айқын.- 2011. - 13 желтоқсан. - 6 б. Бисенов Қ.Тарихы терең, келешегі кемел білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Бисенов Қ. // Мәдени мұра.- 2013. - №4. - 3 7 б. Бисенов Қ.Кемел келешекке - қарышты қадам: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ ректоры, техника ғылымдарының докторы,профессор Қ.Бисеновпен сұхбат /Сұхб.С.Пірназар //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. – 9 б. Бисенов Қ.Шаруашылыққа ғылым негіздерін енгізу қажеттігі: Университеттегі ғылымның жағдайы / Бисенов Қ. // Сыр бойы.- 2004. - 9 қазан Бозанова Ә.Университет үздік ондықтың қатарында /Бозанова Ә. // Халық.- 2014. - 21 тамыз (№ 33). - 6 б. Біздің университет: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті //Сыр бойы.- 2005. - 1маусым Дауылбайқызы М. Сыр білімінің қарашаңырағы уақыт талабына сай жұмыс атқаруда / Дауылбайқызы М. // Сыр бойы.- 2014. - 26 шілде (№ 107/108). - 6 б. Дауылбайқызы М. Тарихты таразылаудың тағылымы мол / Дауылбайқызы М. // Сыр бойы.- 2015. - 14 наурыз ( 36/37). - 3 б. Досжанов М. Институттың игілікті иірімі: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Досжанов М. // Ақмешіт апталығы.- 2012. – 27 қыркүйек. - 9 б. Досжанов М. Кадрлар дайындауда алдыңғы қатарлы институт: Қызылорда мемлекеттік университеттің "Аграрлы-техникалық" факультеті мен "Жаратылыстану"

факультеті бірігіп, "Жаратылыстану және аграрлық технологиялар" институты болып құрылды / Досжанов М.Ж. // Сыр бойы.- 2012. - 13 қазан. - 13 б. Досжанов М. Институттың игілікті иірімі: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл/ Досжанов М. // Ақмешіт апталығы.- 2012. - 27 қыркүйек. - 9 б. Ермағанбетова З. Қытай университетімен әріптестік жалғасады:Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті мен Қытай Мұнай Университеті халықаралық байланыс орнатты / З. Ермағанбетова , А. Жолмаханова // Айқын.- 2015. - 28 шілде (№137). - 8 б. Ерназарова Р. Қолдау сұрауды қолайсыз көріп жүрмін:/ Студенттік "Айгүл" ансамблінің әншісі болған, Қорқыт ата университетінің оқытушысы Роза Ерназарованың әңгімесі / Ерназарова Р. // Ақмешіт апталығы.- 2009.-8 Жалғасова Г.Білім мен ғылым ынтымақтастығы: Қарағанды облысының өнері мен мәдениет күндері аясында Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университеті мен Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті арасында білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды / Жалғасова Г. // Сыр бойы.- 2013. 17 қазан (№154). - 1 б. Жанаев А. Есейіп кетсек те, біз саған шәкіртпіз..:Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Жанаев А. // Ел тілегі.- 2012. - 10 қазан. - 3 б. Жолмаханова А. Университет аккредиттеуден сәтті өтті: 2012 жылдың 27 желтоқсанында Білімдегі сапаны қамтамасыз ету жөніндегі тәуелсіз қазақстандық агенттігінің аккредиттеу кеңесінде (БСҚТҚА) "Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетін 5 жыл мерзімге аккредиттеу" туралы шешім қабылданды /Жолмаханова А. // Сыр бойы.- 2013. - 4 қаңтар. - 2 б. Жүнісов А. Ұстаз кәсібиліктің биігіне ұмтылуға мүдделі болуы тиіс: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Жүнісов А. // Егемен Қазақстан.2012. - 12 қыркүйек. - 4 б. Ильин Илья. Университет түлегі екенімді мақтан етемін / Ильин Илья // Сыр бойы.2011. - 22 маусым. -3 б. Кәрібозұлы Б. Оңтүстік Кореядан оралдық..: Қорқыт Ата ат. Қызылорда мемлекеттік университетінің шет елдермен оқу тәрбие, ғылым саласында тәжірибе алмасуы / Кәрібозұлы Б. // Жас Алаш.- 2005. - 26 мамыр Кәрібозұлы Б. Жыр елінің руханияты: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл /Кәрібозұлы Б. //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 қазан. -9 б. Кішібеков Д. Студенттік өмір жолында: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл /Кішібеков Д. //Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Қанатбаева М. Қорқыт университеті - білім мен өнер ордасы: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл / Қанатбаева М. //Түркістан.- 2007.-15 қараша Қарабалаев А. Биік еңселі білім ордасы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетімен түлектер қауымдастығының форумы өткізілді / Қарабалаев А. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қыркүйек. - 4 б. ҚМУ әлемдік қауымдастыққа енді // Сыр бойы.- 2005. - 12 ақпан Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 70 жыл: Жылдар жылнамасы // Сыр бойы.- 2007.-31 қазан Қошманов М.А. "Құқықтану" кафедрасының тарихы мен бүгіні: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Қошманов М.А. //Сырдария.-2012. №4. - 10 - 16 б. Құдайберген Н. Қарашаңырақ қуанышы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайберген Н., Әлжанов Т. // Халық.- 2012. - 25 қазан. - 8, - 10 б.

Құдайбергенов Қ. Заманауи білімнің қарашаңырағы: 70 жылдық тарихы бар Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті туралы / Құдайбергенов Қ. //Сыр бойы.- 2010. - 8 желтоқсан Құдайбергенов Қ. Тамырын тартқан тереңнен: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайбергенов Қ. // Егемен Қазақстан.- 2012. – 18 қазан. - 9 б. Құдайбергенов Қ. Тереңнен тартар тарихы бар ұжым: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Құдайбергенов Қ., Дүзелбаева Г. //Сырдария.- 2012. - №4. - 3 - 9 б. Қызылорда мемлекеттік университеті – Еуразия кеңістігінде: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті республикадағы 6 жоғары оқу орнының қатарында Ассоциацияның толыққанды мүшелігіне қабылданды //Халық.-2011.- 24қараша.-5 б. Мақаджан Г. Бәсекеге қабілетті білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлкеттік университетіне 75 / Мақаджан Г. // Ақмешіт апталығы.- 2012. - 25 қазан. - 9 б. Мамыраева Ә. Ағаның алды ақ жайлау: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл / Мамыраева Ә., Есназарова Р. //Сыр бойы.- 2007.-26 мамыр Момынбаев Б. Сыр өңірндегі рухани-мәдени зерттеулер нәтижесі: Қорқыт ата атын. Қызылорда мемл.университеті туралы / Момынбаев Б. // Мәдени мұра.- 2009. - №4. - 4247б. Нәдіров Н. Менің жастық шағымдағы қала: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Нәдіров Н. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 5 б. Озғанбаев Ө. Қызылорданың алтын ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайында /Озғанбаев Ө. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Омаров Д. Болашақ журналистер қалай даярланады? /Омаров Д. // Сыр бойы.- 2014. 4 қараша (№ 163). – 2 б. Омарұлы Б. Желкені биік жетпіс бес: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне 75 жыл / Омарұлы Б. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан. - 4 б. Оралбаева Ж. Білім қарашаңырағына білікті басшы қайта келді: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің басшылығына Қ.А.Бисенов тағайындалды /Оралбаева Ж. // Сыр бойы.- 2011.-13 қазан Оралбаева Ж. Шетелде білімдерін шыңдады / Оралбаева Ж. //Сыр бойы.- 2014. - 30 қаңтар (№ 14). - 4 б. Пірназар С. Үздік ұстаздар анықталды: Республикалық грант иегерлері Қорқыт ата атындағы ҚМУ оқытушылары / Пірназар С. // Егемен Қазақстан.- 2007.-14 наурыз Сағымбекова П. Жетпіс белестен өткен факультет Қорқыт ата атындағы ҚМУ "Математика және информатиканы оқыту әдістемесі" фак. / Сағымбекова П. // Сыр бойы.- 2007.-31наурыз Садуова Р. Ректорлықтың жүз күнін Қ.Бисенов жаңалық етті: Ректор Қ.Бисенов қызметке кіріскен 3 ай ішінде жасалған жұмыстары жөнінде мәлімдеме жасады / Садуова Р. // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 22 қараша. - 13 б. Сайлыбаев Б. Тәлім-тәрбие жолындағы ұлағатты жұмыстар: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Сайлыбаев Б. // Сыр бойы.- 2011. - 22 маусым. - 3 б. Сайлыбаев Б. Қорқыт ата атындағы құтты орда: ҚМУ-70 / Сайлыбаев Б. // Сыр бойы.2007.-31 қазан Сарбалаұлы Б. Тау шыңына талпынтқан төрт жыл: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Сарбалаұлы Б. // Қазақ елі.- 2012. - 18 мамыр. - 4 6 б. Сауяев Н. Арқалап абыз есімін, тербеткен білім бесігін / Сауяев Н. // Жас Алаш.2013. - 10 желтоқсан(№ 98). - 3 б. Сейсенұлы Д. Ертістегі сыр толқыны: Қызылорда мемл.университет ұжымы Семейде болып қайтты / Сейсенұлы Д. //Егемен Қазақстан.- 2012. - 18 мамыр - 8 б.

Тағылымы мол тәжірбие: Студенттер сарайында Қорқыт ата атындағы ҚМУ-дың 75 жылдық мерейтойы аясында жас ғалымдар отандық және шетелдік ғалымдармен кездесіп, ғылыми-инновациялық жұмыстармен тәжірбие алмасты // Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. 4б. Талқанбаева Г. Ғалымдар ұясы: Қызылорда мемлекеттік универс.75 жыл / Талқанбаева Г.//Сыр мектебі.- 2012.–1 қазан. - 4 б. Тарихпен тілдескенде: Университеттің 75 жылдығына арналған мерекелік іс-шаралар аясында "Ежелгі және ортағасырлық Сыр өркениеті" атты ғылыми-далалық семинар өтті //Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. - 4 б. Тебегенов Т. Қалдырған ізің мәңгілік: Қорқыт ата атындағы ҚМУ-не 70 жыл / Тебегенов Т. // Сыр бойы.-2007.-31 қазан Тебегенов Т. Аңыз баба атындағы университетке 75 жыл толды: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы / Тебегенов Т. // Түркістан.- 2012. 20 қыркүйек. - 10 б. Тебегенов Т. Іргелі білім ордасы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Тебегенов Т. //Қазақстан мұғалімі.- 2012. – 30 тамыз. - 5 б. Тебегенов Т.Білім биігінің баспалдағы: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіне - 75 жыл / Тебегенов Т. //Сыр бойы.- 2012. - 6 қазан. - 6 б. Университет аккредиттеуден сәтті өтті // Сыр бойы.- 2014. - 1 сәуір (№ 45). - 3 б. Уткелбаева А. Үздіксіз білім алуыма жол ашты: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайында / Уткелбаева А. // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан.- 5 б. Шәрібек Е. Іргелі орнының жетістіктері мол: Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жайлы. / Е.Шәрібек. // Сыр бойы.- 2016. - 26 мамыр (№77). - 4б.

14 желтоқсан

Ақын Қомшабай Сүйеніштің туғанына 80 жыл (1937-2010)

1937 жылы 14 желтоқсанда Қызылорда облысы, Жалағаш ауданының «Жаңа талап» кеңшарында дүниеге келген.

1959 жылы ҚазМУ-дің журналистика факультетін бітіріп, 1959-62 жылдары Қызылорда облыстық радио комитетінде, 196282 жылдары облыстық «Ленин жолы» газетінде қызмет атқарып, 1982-92 жылдары Қазақстан Жазушылар одағының Қызылорда облысындағы кеңесшісі, 1996 жылдан бөлімше директоры болды. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Алғашқы өлеңдері 1959 жылы жариялана бастады Қомшабай Сүйенішұлының «Тереңдегі ағыстар» (1985), «Сапсап, көңілім» (1988), «Сая таппай, сай таппай» (1993), «Гөй - гөй» (1996), «Һәм жабықтым, һәм қамықтым» (2003) атты жыр кітаптары жарық көрді. Әр жылдарда әдеби журналдарда «Ғашық едім қайтейін...», «Дүние бір қисық жол» т.б. әңгіме, романдары, «Дон ағысы», «Кенже бала», «Алдаберді мен Әтіркүл» сияқты жыр, проза, драмалары жарияланған. Драмалық шығармалаларының ішінен «Сен де жалғыз, мен де жалғыз», «Әлі бойдақпысың?» пьесалары Н.Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық қазақ музыкалық драма театрының сахнасында қойылып келеді.

1996 жылы Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты атанды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған. Қызылорда қаласының Құрметті азаматы (1999). Сүйеніш Қ.

Әдебиеттер: Гөй-гөй: жыр кітабы / Қ.Сүйеніш. - Алматы: Қайнар, 1996.- 240 бет.

Сүйеніш Қ. Мен де ғашық болғанмын / Қ.Сүйеніш; Ред. Қ.Байділдаұлы.- Алматы: Қайнар, 2010.- 320 бет. Сүйенішев Қ. Сап- сап, көңілім..: Жыр жинағы / Қ.Сүйенішев. - Алматы: Жазушы, 1989.- 128 бет. Сүйеніш Қ. Сая таппай, сай таппай: Жыр кітабы. – Алматы: Жазушы, 1993. – 296 б. Сүйенішев Қ. Тереңдегі ағыстар: Жыр кітабы / Қ.Сүйенішев. - Алматы: Жазушы, 1984.- 104б.суретпен көркемд, портр. Сүйеніш Қ. Һәм жабықтым, һәм қамықтым: Жыр кітабы / Қ.Сүйеніш.- Алматы: Үш қиян, 2003.- 344 б. Сүйеніш Қ. Шығармалары: Екі томдық. / Қ.Сүйеніш; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.Астана: Фолиант, 2008. *** Қомшабай Есіркепұлы Сүйеніш: //Жүректегі жауһарлар: Сыр елі ақын-жазушылары шығармаларының жинағы. – Қызылорда: Алтын Орда, 2001. – 4 б. Сүйеніш Қомшабай //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 483 б Сүйеніш Қомшабай //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 369-370 б. Сүйенішев Қомшабай //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 290 б. Сүйеніш Қомшабай//Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия /Бас ред. Б.Ғ.Аяған.– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 454 б. Сүйеніш Қомшабай //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы, 2009. – 169 б. Дайрабай Т. Қомшабай Сүйеніш //Дайрабай Т. Сыр перзенттері. – Алматы: Арыс, 2010. – 182-183 б. Жанай Р. Бір-ақ адам: Ақын Қ.Сүйенішке арналған өлең // Жанай Р. Шығармалары. Астана, 2007.- 187-188 б. Нарымбетов Ә. Нөсерлетіп жыр селін: Қ.Сүйенішевке арналған өлең //Нарымбетов Ә., Бақтиярова Г., Төлеутайұлы С. Шығамалары.- Астана: Фолиант, 2009.- 180 -182 б. Сопыбеков А. Қомшабай Сүйенішев: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 175-176 б. «Алаш» сыйлығының лауреаты, қаламгер Қомшабай Сүйеніш //Ақмешіт апталығы.1996.-12 шілде Аңсатов С. Сағына бастадық сізді, ақын аға: Қомшабай Сүйенішовке тағзым / С.Аңсатов // Сыр бойы.- 2010. - 28 шілде Әбдікәрімов Ш. Қомшекеңнің «Гөй-гөйі» - азаматтық лирика //Ақмешіт ақшамы.1998. - 20 қараша Әміреұлы М. Сара сөздің сардары еді: Қомшабай Сүйенішевтың қазасына өлең / М.Әміреұлы. // Сыр ардагері.- 2010. - 2 шілде. Балғабаев С. "Шәкiртiм iздеп келетiн болса, костюмымды бер..." / дайынд. Ә.Байбол //Қазақ әдебиетi.- 2010.- 24-30 желтоқсан (№ 50/51).- 12 б. Досжан С. Мазасыз жүрек маздауы: Қ.Сүйеніштің «Сая таппай, сай таппай» жинағы туралы //Сыр бойы.-1997.-3 сәуір Жаз көңілді жайсаң жан еді: Сүйенішев Қомшабай (Қазанама) // Халық.- 2010.-1 шілде Жаппархан Ө. Өлеңменен өседі ол: Ақын Қ.Сүйенішке әзіл өлең //Сыр бойы.-2008.1 сәуір Жаппархан Ө. Уызына жарымаған жан еді..: Ақын, журналист Қомшабай Сүйенішұлы жайлы / Ө.Жаппархан //Сыр бойы.- 2011. - 20 мамыр. - 4 б. Кәрібозұлы Б. Қайран аға қадіріңді кеш білдім: Ақын Қомшабай Сүйенішұлы жайлы / Б.Кәрібозұлы //Сыр бойы.- 2011. - 20 мамыр . - 4 б.

Кәрібозұлы Б. Мұңлы мәнер: Ақынның жырлары туралы //Сыр бойы. - 1996. - 12 желтоқсан Күмісбаев Ө. Бақыл бол, ардақты аға!: Ақын Қ.Сүйенішовтің қайтыс болуына / Ө.Күмісбаев. // Қазақ әдебиеті.- 2010. - 25 маусым. Қалматаев М. Өмірде тап-таза арың қалды, Қомша!: Журналист, ақын, драматург Қомшабай Сүйенішұлы өмірден өткеніне жыл толды / М.Қалматаев // Сыр бойы.- 2011. 20 мамыр. - 4 б. Қомшабай Сүйеніш: Қазанама //Қазақ әдебиеті. - 2010. - 25 маусым - 1 шілде - 12 б. Қомшабай Сүйеніш: Белгілі ақын, 1937-2010:Некролог //Егемен Қазақстан. - 2010. 25 маусым Қомшабай Есіркепұлы Сүйенішев: Қазанама //Сыр бойы. – 2010. – 26 маусым Қомшабай Сүйеніш–Қазақстан Жазушылар Одағы «Алаш» сыйлығының лауреаты //Сыр бойы.-1996.-6 шілде Қомшабай Сүйеніштің жырлары – «Парасатта»: 1997 ж. №2-де «Өлең сөздің патшасы» айдарымен берілген //Сыр бойы.-1997.-20 наурыз Қорасани Қ. Қомшабай Сүйеніштің жырлары – «Парасатта» //Сыр бойы. – 1997. – 20 наурыз Мазасыз жүрек маздауы: Қ.Сүйеніш «Сая таппай... кітабы көпшілік қолында //Сыр бойы. - 1997. - 3 сәуір.-3 б. Молдағалиев Т. Қомшабайға: Өлең / Т.Молдағалиев //Сыр бойы.- 2011. - 20 мамыр. 4 б. Мұхамедов М. Сүлейлердің сарқыты: Ақын Қомшабай Сүйенішұлы жайлы/ М.Мұхамедов // Сыр бойы. - 2011.- 20 мамыр- 4 б. Нұрғалиев Қ. Шырайлы жырлар:«Сап-сап көңілім» атты өлеңдер жинағына пікір/ //Ленин жолы. - 1990. - 23 қазан Оралбаева Ж. Әр жүректе жатталған: Н.Бекежанов атындағы облыстық драма театрда ақын Қомшабай Сүйенішұлына арналған "Поэзия пырағы" атты еске алу кеші болып өтті / Ж.Оралбаева // Сыр бойы.- 2011. – 24 мамыр. - 4 б. Оралбаева Ж. Сахнаға қайта оралған қойылым: Н.Бекежанов атындағы обл. муз. драма театрында Қ.Сүйенішевтің "Кемпір-шалдың кенжесі" атты комедиясы қойылды / Ж.Оралбаева //Сыр бойы. - 2011. - 30 сәуір -16 бет Рахматулла Ж. Үзілмеген өмір: Ақын, журналист Қомшабай Сүйенішұлы жайлы / Ж.Рахматулла //Қазақ әдебиеті.- 2011. - 27 мамыр. - 7 б. Рахымбекұлы Ә. Жыршының жаны жаралы: немесе Қ.Сүйеніштің "Гөй-гөй" жыр жинағын оқығаннан соңғы ой / Ә.Рахымбекұлы //Сыр бойы.- 1998.-17 қараша Рахымбекұлы Ә. Қомшабай ақын туралы сөз: Ақын Қомшабай Сүйеніш жайлы / Ә.Рахымбекұлы. // Сыр бойы.- 2016. - 27 тамыз (№ 129-130). - 5 б. Рахымбекұлы Ә. Қомшабай ақын туралы сөз: Ақын Сүйеніш Қомшабай жайлы / Ә.Рахымбекұлы. // Сыр ардагері.- 2016. - 1 қыркүйек (№ 18). - 3-4 б. Сәпиев О. Жаны жырдан жаралған: Қ.Сүйенішов жайында //Сыр бойы. - 1997. - 22 мамыр. - 2 б. Сәрсенбай О. Жақсының артында жарқын естелік қалады: Белгілі ақын, драматург Қ.Сүйенішұлы жайлы./ О.Сәрсенбай //Халық.- 2011. - 19 мамыр. – 6 б. Сүйеніш Қ. Жазушы мен жауапкершілік ұғымдары егіз: Ақынмен сұхбат / Сұхб. Ә.Аймағанбетұлы //Ақмешіт апталығы. – 1997. – 4 сәуір Сыр таланты өмірден өтті: Ақын, жазушы Қ.Е.Сүйеніштің қазасына орай //Түркістан.

- 2010. - 1 шілде.-12 б. Сырда туып, Сырда өскен қаламгер: Қ.Сүйеншов туралы және екі өлеңі берілген //Сыр бойы. - 1997. - 24 мамыр Уәли Н. Ақ жүрек ақын, атпал азамат //Сыр бойы. - 1996. - 6 тамыз Шүкіров З. Қомшабай: Өлең //Қазақ әдебиеті. - 1967. - 17 ноябрь

Ысқақ Қ. Орны толмас үлкен қаза: Қ.Сүйеніштің қазасына / Қ.Ысқақ // Қазақ әдебиеті. - 2010. - 25 маусым 15 желтоқсан

Термеші, ақын, сазгер Нұрберген Тастаевтың туғанына 60 жыл (1957-2006)

Нұрберген Тастаев 1957 жылы 15 желтоқсанда теміржолшы отбасында дүниеге келді. 1974 жылы Жаңақорған орталығындағы №3 сегіз жылдық мектеп-интернатты, 1976 жылы №163 орта мектепті бітірді. 1981 жылы Қызылорда қаласындағы Жамбыл гидромелиоративтік құрылыс институтының инженер-механик мамандығы бойынша бітіріп шықты. 1983-1986 жылдары аудандағы №17 кәсіптік-техникалық училищеде қазіргі №13 кәсіптік лицейде бастауыш комсомол ұйымының хатшысы, өндірістік оқу шебері болды.

1986-1990 жылдары «Білім» қоғамы аудандық ұйымының жауапты хатшысы, аудандық партия комитетінің нұсқаушысы, 1990-1993 жылдары «Задарья» кеңшарында партия комитетінің хатшысы, кеңшар директорының орынбасары, 1994 жылы Қаратөбе ауылдық округінің әкімі болды. 1996-1999 жылдары Жаңақорған аудандық мәдениет бөлімінің меңгерушісі, 1999-2000 жылдары С.Қожанов атындағы кенттік мәдениет үйінің директоры, 2001-2005 жылдар арасында №13 кәсіптік техникалық мектептің директоры болып абыроймен еңбек етіп, көптің құрметіне бөленді, іскерлігі мен біліктілігін көрсетті. 2005 жылдың мамыр айынан, өмірінің соңына дейін Жаңақорған ауданы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. Нұрберген Тастаев айтыскер ақын, термеші, әнші ретінде «Наурыз-89», Базар жыраудың 150 жылдығы, Т.Рысқұловтың 100 жылдығы, Абайдың 150 жылдығы тойларына қатысып, өнер көрсеткен. Шешендік өнердің Бүкілодақтық ІІ-ші байқауының дипломанты. Сазгер Нұрберген Тастаевтың 50-ге жуық әні бар. Оның ішінде «Көңіл сыры», «Гүлім», «Жанымда бір жүрші», «Туған жер», «Ата жұртты сағындым», «Жаңақорған Жарығым», «Сені мені қадірлесең», «Досыма», «Қарғашым», т.б әндері кең тараған.

2001 жылы «Алтын орда» баспасынан «Көңіл сыры», «Туған жер» атты ән-жыр жинақтары кітап болып шықты. Әдебиеттер: Тастаев Н. Көңіл сыры / Н. Тастаев.- Қызылорда: Алтын орда, 2001.- 52 б. Нұрберген Тастаев // Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: «Әл-Фараби», 1998. – 224 - 225 б. Сопыбеков А. Нұрберген Тастаев // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама / А.Сопыбеков.- Шымкент: "Кітап" ЖШС баспасы, 2008. - 487 - 488 б. Тастаев Нұрберген //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.

– Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 472 - 473 б. *** Бейбітов Е. Ағайым менің: Музыка пәнінің мұғалімі Нұрбаулы Тастаев туралы / Е.Бейбітов // Жаңақорған тынысы.- 2013. - 4 қыркүйек (№67). - 3 б. Елтай Н. Өнердің ажары, ортаның базары еді: Әнші-сазгер, жыршы-термеші Нұрберген Тастаев жайлы / Н. Елтай // Сыр бойы.- 2016. - 18 ақпан (№ 25). - 6 б. Назымханұлы Н. Нұрберген ұмытылмайды: Сазгер, әнші Нұрберген Тастаевты жерлестері ұмытпайды / Н. Назымханұлы //Сыр бойы.- 2016. - 9 қаңтар (№ 2/3). - 8 б. Тастаев Н. Әнімен тербеуші еді даланы: Ақын, әнші, сазгер Нұрберген Назарұлы Тастаев жайлы / Н. Тастаев // Мәдениет.- 2013. - №2. - 53 - 55 б.

Тастаев Н. Даланы әнмен тербеген: Ақын, әнші, сазгер, Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері Нұрберген Тастаев жайлы / Н. Тастаев //Сыр мектебі.- 2012.- 1 желтоқсан.- 4 б. Тастаев Н. Сыр елінің бір еркесі - Нұрберген: Ақын, сазгер, өнер жанашыры, әнші, мәдениет қайраткері Нұрберген Тастаев жайлы / Н. Тастаев // Жаңақорған тынысы.- 2012.

- 28 қараша. - 2 б. Үсейінова Б. Алыстап кеткен асыл бейне: Ақын, саңлақ әнші - сазгер, термеші Нұрберген Назарұлы Тастаевты еске алу кеші болып өтті. / Б. Үсейінова // Жаңақорған тынысы.- 2015. - 11 сәуір (№ 27). - 4 б.

31 желтоқсан

Қоғам және мемлекет қайраткері Әбубәкір Тыныбаевтың туғанына 90 жыл (1927-1999)

Қоғам және мемлекет қайраткері, Республикаға еңбегі сіңген гидротехник Әбубәкір Әлиұлы 1927 жылы 31 желтоқсанда Қазалы ауданы, Жаңа Қазалы кентінде туған. Алматыдағы ауыл шаруашылық институтын 1953 жылы бітіріп, инженер гидротехник мамандығын алғаннан кейін, 1953-1956 жылдары Ақмола облыстық Су шаруашылығы басқармасында аға инженер, 1956-1961 жылдары Қазалы УОС-ында бас инженер, бастық. 1962-1966 жылға дейін Қызылорда облыстық суландыру жүйелері басқармасының бастығы, 1966-1971 жылдары «Қызылордасуқұрылыс» тресінің меңгерушісі болған.

1971-1972 жылдары Халық депутаттары облыстық Кеңесі атқару комитетінің төрағасының орынбасары, 1972-1974 жылдары Қазалы аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, 1974 – 1981 жылдары Қазақ КСР Мелиорация және Су шаруашылығы министрі, 1981-1986 жылдары Талдықорған облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметтерін атқарған. Әбубәкір Тыныбаев Отан алдында сіңірген еңбегі үшін «Ленин» орденімен үш рет «Еңбек Қызыл ТУ», «Халықтар Достығы» орденімен көптеген медальдармен марапатталды. КСРО Жоғарғы Кеңесінің және Қазақ КСР Жоғарға Кеңесінің бірнеше сайланымының депутаты. 1986 жылдың шілде айынан бастап, өмірінің аяғына дейін Одақтық дәрежедегі зейнеткер болған. Әбубәкір Әлиұлы 1999 жылы 20 қаңтар айында дүниеден өтті. Әдебиеттер: Әбубәкір Тыныбаев // Қазалы / Кәрбозұлы Б., Сәдуақасұлы Ж., Мыңжасов Н., Тайман С.- Астана: Фолиант, 2013.- 215 б. Нәлібайұлы М. Тыныбаев Әбубәкір // Нәлібайұлы М. Шежірелі Сыр бойы: Су және су шаруашылығы жайлы деректі хикаят / М. Нәлібайұлы.- Қызылорда: Полиграфия Баспа үйі, 2010.- 140 б. Сағдиев М. Тұлғалы азамат // Тамыры терең, тарихы кенен - Қазалы. / Жауапты редактор: Жетіскен Мәкеналы.- Алматы: Теларна, 2008.- 299 - 304 б. Тыныбаев Әбубәкір Әлиұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 502 б. Әбдірашев Ә. Әбекеңнің біз білмейтін қырлары:Қайраткер Әбубәкір Тыныбаев туралы./ Ә. Әбдірашев // Қазалы.- 2015. - 15 шілде (№53). – 1 -3 б. Әбдірашев Ә.Тұғыры биік тұлға: Мемлекет және қоғам қайраткері Әубәкір Тыныбаев жайлы./ Ә. Әбдірашев // Сыр бойы.- 2015. - 17 қаңтар (№ 6/7). - 8 - 9 б.

Бағланова Р. Әкемдi еске түсiретiн Әбубәкiр: Қоғам қайраткерi Әбубәкiр Әлиұлы Тыныбаев туралы естелiк // Егемен Қазақстан.- 2002.- 29 қараша (N 276-279).- 10 б. Бекмұратұлы С. Сырда туған су сүлейi: Еңбек сiңiрген гидротехник, мемлекет және қоғам қайраткерi Әубәкiр Әлиұлы Тыныбаев туралы. // Алматы ақшамы.- 2010. - 23 қыркүйек (№ 116). – 16 - 17 б. Гукасов Э. Сыр перзенті: ҚР-ның еңбек сіңірген гидротехнигі Ә.Ә. Тыныбаев туралы / Э. Гукасов // Айқын апта.- 2010. - 23 қыркүйек. - 19 б. Досжан Д. Дара өскен дарақтай ағамыз едi: Қоғам қайраткерi Әубәкiр Тыныбаев жайлы // Алматы ақшамы.- 2006. - 8 шiлде (N 80). – 6 - 7 б. Жолдасбеков М. "Халқымның қызметiнде жүрген адаммын". Асыл аға Әбубәкiр Тыныбаев осылай деушi едi сыр бөлiскенде: Қайраткер, ҚР еңбек сiңiрген гидротехнигi Әбубәкiр Тыныбаев туралы.// Егемен Қазақстан.- 2007.- 16 наурыз (N 67/68).- 5 б. Жолдасбеков М. "Халқымның қызметінде жүрген адаммын": Қоғам қайраткері Әбубәкір Тыныбаев жайлы. / М. Жолдасбеков //Қазалы.- 2015. - 12 желтоқсан (№ 96). - 1 2 б. Жұбанбаев Ә. Басықара су торабы туралы не білеміз?: Ә.Тыныбаев атындағы Басықара су торабы тарихынан / Ә.Жұбанбаев. // Қазалы.- 2015. - 4 шілде (№50). - 3 б. Қараман Қ. Талдықорғанда - Әбубәкір Әлиұлы Тыныбаев көшесі: Талдықорған қаласында Әбубәкір Тыныбаевтың атына көше атауы берілді / Қ. Қараман // Қазалы.2015. - 19 желтоқсан (№ 98). - 1 б. Қылышбайұлы А. Ғұмырлы жол: Қазақстан Респ. еңбек сiңiрген гидротехнигi Ә.Тыныбаев туралы // Егемен Қазақстан.- 2000.- 15 қаңтар Қыпшақбаев Н. Су Сүлейi: Көрнектi мемлекет және қоғам қайраткерi Ә.Тыныбаев туралы // Алматы ақшамы.- 2002.- 17 қазан ( N 117). - 2 б. Сұлтанғазиев Н. Әубәкiр, Орал және Аман Төлеев: Деректi әңгiме // Жас Алаш.2003.- 18 қаңтар.- 5 б. Тыныбаева К. "Теңдессiзге теңеген тектiм едi ...": Ә.Тыныбаевтың жарымен сұхбат / Әңг. С.Байменше // Қазақстан әйелдерi. - 2002. - N 9.- 8-10 б. Айы мен күні белгісіз 2017 жылы аталынатын даталар Батыр Есет Көкіұлының туғанына 210 жыл (1667-1749) Есет Көкіұлы (1667-1749) – қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы күресінде есімі елге танылған әйгілі батырларының бірі. Шыққан тегі Кіші жүздің Жетіруының ішіндегі тама руынан. Кіші жүз Бөкенбай батырдың күйеу баласы. Батырдың ата-бабалары қазіргі Татарстан астанасы Қазан қаласының маңын жайлап, сол кездегі тарихи-саяси оқиғаларға белсен қатысқан тұлғалар, ал, әкесі Көкі өз заманында аты шыққан батыр болды. Ол жауға үнемі тайсалмай тура шабатындықтан «Таймас батыр» атаныпты. Тарихшылар Салқам Жәңгір хан жоңғардың Батыр қоңтайшысының 50 мыңдық әскеріне 600 жауынгермен қарсы тұрып, шайқасып жатқанда 20 мың әскермен көмекке келетін Жалаңтөс баһадүр жасағында Көкі батырдың да болғандығын, сонда оның шеп бұзып, үлкен ерлік көрсеткенін жазады. Жауынгерлік заманда туып, күреспен есейіп, ер жеткен тұрғыластары сияқты Есет батыр да ел қорғау жорықтарына ерте араласты. Жеке ерлігімен көзге түсіп батыр атанды. Тәуке хан тұсындағы жеңісті шайқастарда Есет батыр Кіші жүз қолын бастады. Осындай шайқастардың бірінде найзагерлігімен көзге түсіп, ерен ерлік көрсеткен Есетке риза

болған Тәуке хан кейін оны шақырып алып, «Айбатың аса түссін, найзаң мұқалмасын, ел намысы тұздығың болсын» деп бата беріпті деген әңгіме бар. Есет батыр әйгілі «Ақтабан шұбырындыдан» кейін ел болып бірігіп, жоңғарларға қарсы алғашқы алапат соққы берген Бұланты шайқасына қатысып, езілген елдің еңсесін көтерткен ұлы жеңіске өз үлесін қосты. Ал тарихи бетбұрыс жасаған Аңырақай соғысында ол Кіші жүз құрамының туын көтерген атойшы болды. Есет батыр тек жалаң қылыш батыр ғана емес, сондай-ақ ақылпарасатымен бүкіл Жетіруды билеген, көрші башқұрт, қалмақтармен мәмілегерлік қарымқатынас орнатып, талай қантөгістің бетін қайтарған саяси басшы ретінде де есімі тарихта қалды.

1740 жылы орыс басқыншылары Жайық бойындағы қазақтарды ата қоныстарынан ығыстыра бастаған кезде батыр 2000-ға жуық қолымен Әбілқайыр ханның жасағына қосылып, әділетсіздікке қарсы шықты. 1748 жылы Орынбор губернаторынан өз ұлысының Жайық бойына жайлауына рұқсат сұрайды. Патша әкімшілігінің өкілі Кіші жүзге беделді батырдың, рубасының өтінішін амалсыз орындауға мәжбүр болыпты. Есет батырдың кейінгі өмірі Әбілқайыр ханның саясатымен тығыс байланыста болды. Ханның қасында болып, ақыл-кеңесін берді, хан мен халық арасына түскен жарықшақты дәнекерлеп бітістірушісі бола білді. Әсіресе, орыс патшасының қол астына өтер кездегі хан басына үйірілген қауіп бұлтын сейілтуде сол кездің тарихи ірі тұлғалары Бөгенбай, Жәнібек батырлармен бірлесе отырып, оған үлкен көмек көрсетті. Ресеймен қарым-қатынасты жақсартудағы сіңірген еңбегі үшін патша өкметі оған «тархан» атағын берді.

82 жасында дүниеден озған батырдың денесі Ақтөбе облысындағы «Бестамақ» стансысының шығыс жағына жерленген. Басына кесене тұрғызылған. Әдебиеттер: Есет Көкіұлы //Тарихи тұлғалар: Танымдық көпшілік басылым. – Алматы: Алматыкітап, 2005. – 326-327 б. Есенов Ө. Тама Есет батыр: Опат болған жылы мен жұмбақ өлiмi хақында. // Қазақ тарихы.- 2008.- № 5-6.- 27-29 б. Исмурзин Ж. Есет батырдың iс-қимылдары Орынбор, Астрахан Губернаторларын әбiгерге салған: Батыр Е.Көкiұлының өмiр жолы жайында сұхбат. / әңг.М.Серiкқызы //Аңыз адам.- 2013. - № 11. - 45-47 б. Қожамұратов О. Батыр тойы – халық тойы: Тама Есет батырдың 325 жылдық мерейтойы жайлы әңгіме / Әңг. І.Мұстафаев.//Сыр бойы. – 1992. – 28 қараша Ниязбайтегі О. Есет батыр //Ақмешіт апталығы. – 2000. – 17 қараша Өтегенов С. Есет батыр: Көкіұлы Есет батыр туралы / С. Өтегенов. // Сыр ардагері.2010. - 17 наурыз (№6). - 2 б. Өтегенов С. Есет түсер есіме ел дегенде: Қазақ халқының қаһарман батыры Есет Көкіұлы туралы. //Сыр бойы. – 1998. – 24 ақпан Өтегенов С. Көкіұлы Есет батыр //Ақмешіт апталығы. – 2001. – 30 тамыз Өтегенов С. Ту ұстап, тарлан мінген Есет батыр //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 5 ақпан Өтегенұлы С. Көкіұлы Есет батыр //Ел тілегі. – 2011. – 18 ақпан – 6-7б. Сағымбаев С. Есет батыр Көкіұлы: Жанқожа батырдың серіктесі Есет батыр Көкіұлы туралы / С. Сағымбаев // Қазалы.- 2014. - 13 қыркүйек (№ 70). - 1, 2 б. Ыдырыс Д. Ер есімі – ел есінде: Есет батыр атына көше берілді. //Ақмешіт апталығы.

– 2011. – 24 ақпан – 6 б.

Сыр бойының атақты жырауы Еспембет Дәулетиярұлының туғанына 190 жыл (1827) Еспембет Дәулетиярұлы 1827 жылы Қызылорда облысы, Арал ауданы, Қамыстыбас көлінің жағасында дүниеге келген. Еспембет жырау қазіргі қисса-дастандардың аңыз түріндегі алғашқы нұсқаларын бір шеті Қарақалпақ, бір шеті Оралдан бері жинаған. Кейінгі ақын-жыраулар осыларды рухани азыққа айналдыра білді. Еспембет Дәулетиярұлы өте шебер етікші болған. Бұл да – таланттарға ғана бұйыратын қабілет байлығы. Ақын мұрасының сақталмауының ең басты себебі, оның өлеңді кез келген жерде суырып салып айтуы. Оның үстіне жазу-сызудан хабарсыз адам болған. Ақын атамыздың қай жылы қайтыс болғаны белгісіз. Әдебиеттер: Дәрменов Т. Еспембет ақын // Дәрменов Т. Мырзастағы жыр- мұра / Т. Дәрменов; Пікір жазған: Аманжол Сақыпұлы.- Алматы: Arna-b, 2012.- 10 - 13 бет. Жанабергенова Э. Еспембет жырау: Сыр бойының атақты жырау Еспембет Дәулетиярұлы туралы / Э. Жанабергенова //Жұлдыз.- 2005.- N2.- 198-199б. Белгілі би, болыс Сауранбай Құлманұлының туғанына 170 жыл (1847-1919) Сауранбай Құлманұлы (1847-1919) - белгілі би, болыс. Бұрынғы Перовск уезіне қарасты Қараөзек болыстығында (қазіргі Қызылорда облысы) дүниеге келген. Жас кезінде Аббас бидің қарамағында көмекші болып өз заманының әділ биі, от ауызды, орақ тілді Аббас бидің тәлім тәрбиесін көрген. Сауранбай би ел арасындағы даушараларды шешу кезінде билік айтып, ел арасында өткір тілімен, біліктілігімен көзге түскен. Ел ішіндегі әр түрлі билік, әкімшілік жұмыстарына белсене араласқан. Перовск уезіне қарасты Қараөзек болысының болысы болып 30 жылдай ел басқарған.

1870 жылы Сауранбай Құлманұлының бастамасымен қаздырған арық «Сауранбай арығы» аталып, содан өтетін теміржол көпірі 1904 жылдан Сауранбай болыстың көпірі «Сауранбай көпірі» (қайта жаңартылған) аталған.

1901 жылы 22 наурызда күміс медальмен және Станиславский лентасымен марапатталған.

1902 жылы Орынбор-Ташкент темір жолының өту бағытын әзірлеуге атсалысып, құрылысына көмек көрсеткен. Әдебиеттер: Жүсіп С. Сауранбай болыс жайлы соңғы деректер: / С. Жүсіп //Халық.- 2015. - 12 ақпан (№ 6). - 11 б. Оралбаева Ж. Сауранбай болыс / Ж. Оралбаева // Сыр бойы.- 2013. - 20 маусым. - 4 б. Оралбаева Ж. Сауранбай болыс / Ж. Оралбаева. // Сыр ардагері.- 2013. - 3 шілде (№1314). - 2 б.

Базар жырау Оңдасұлының туғанына 175 жыл (1842-1911) Оңдасұлы Базар, Балқы Базар (1842–1911) — жырау. Қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданында туған. Руы — шөмекей ішіндегі Балқы, сондықтан ел арасында Балқы Базар аталып кеткен. Болашақ жырау әкесінен ерте жетім қалып, есейгенше нағашысы Өтемістің қолында тәрбиеленеді. Тоғыз жасында Тәспен би оны өз қолына алады. Тәспен бидің ауылына сол кездегі Сыр бойы, Арқа өңіріне белгілі жыраулар жиі келіп, апталап-айлап жатады екен. Бұл Базардың жыраулық жолға түсуіне бірден бір себеп, үлкен мектеп болды. Базар жырау 15–16 жасында бала жырау атанады. 1858 жылы Тәспен би Қызылқұмдағы игі жақсыларды шақырып, ұланғайыр той жасап, Базардың астына жүйрік ат мінгізіп, үстіне шапан жауып, жыраулық жолына сәт сапар тілейді. Базар осы кезден бастап Ор төңірегін, Ырғыз, Сыр бойы, Қызылқұмды, Үргеніш, Хиуа жағын жырау ретінде аралайды. Осы төңіректе кеңінен жайылған Ноғайлы дәуірінің қиссаларымен танысып, оларды жаттап, халық арасында жырлайды. Хорезм жағында болған кездерінде Орта Азия жұртшылығы арасында кеңінен мәлім дастандарды («Көрұғылы», «Жүсіп — Ахмет», т. б.) қазақ тілінде, өзінше жаңадан жырлап, Сыр бойына таратады. Сонымен қатар шығыс аңыздарының ізімен «Әминә қыз», «Айна — тарақ» дейтін шағын дастандар да шығарады. 1907 жылы Базар жырау Қазан қаласынан тасқа басылып шыққан «Айман — Шолпан» жырын қайтадан жаңғырта жырлайды. Кейіннен «Қыз Жібек» жырына да көп өзгеріс енгізіп, қайта жырлап ел арасына таратады. Мұның өзі Базар жыраудың нәзирашылдық жолды ұстанғанын байқатады. Жыраудың сол кездегі шығыс және ислам философиясымен жақсы таныс болғандығы анық. «Әр кемелге — бір зауал», «Тіршіліктің түрлері», «Керқұлан», «Кермиық», т. б. іргелі толғауларында ол өмірдің мән-мағынасына көз жүгіртеді, тіршілікте кездесетін жақсылық пен жамандық, адамшылық пен зұлымдық хақында тереңнен ой толғайды. Оның жырлары афоризмге толы, жырау ел аузында айтылып жүрген мақалдарды өз елегінен өткізіп, қайтадан түрлендіріп, әрлеп, кейде тіптен басқаша мағына беріп, асқан шеберлікпен қолданады. Сонымен қатар Лұқпан хакім, Қорқыт бабалардың да өнегелі сөздерін ретті жерінде жырға қосып отырады. Жыраудың жастық шақ, табиғаттың әр түрлі маусымы, туып-өскен жер, т. б. жайлы шығарған толғаутермелері де көп. Сараң байларға, әділетсіз әкімдерге, қиянатшыл кісілерге арнаған сынсықаққа толы, қазақтың ауыз екі поэзиясындағы арнау-эпиграмма жанрында шығарылған бірқақпайлары да жетерлік. Базар жырау домбыраны өте жақсы тартқан, Сыр бойында таралып жүрген, көпке ортақ әуендерді өз даусына лайықтап, өлеңінің ырғағына орай өңдеп, өзгертіп қолданған. Оның жырлау сазы өте әсем, қисса мен толғауларды орындағанда неше түрлі құбылып отырады. Бұдан жыраудың композиторлық қабілетінің де болғанын аңдаймыз. Жырау көзі тірісінде, әсіресе, қартайған шағында құрдасы әрі туысы Нұрымбеттің Төремұрат деген оқыған баласына ауызша айтып отырып, көп толғаужырларын, дастандарын хатқа түсірткен. Оның бұдан да басқа хатшылары болған. Жыраудың өз айтуымен хатқа түскен 15 мың жолға жуық өлең-жырлары, 5 дастаны сақталған. Базар жырауды көзі тірісінде-ақ Сыр бойының жыраулары мен шайырлары өздеріне ұстаз тұтқан, оның өнегесін ұстанған. Базар жыраудың өлеңдері 20 ғасырда ғана баспа бетін көре бастады. 1925 жылы Ташкенттен шыққан «Терме» жинағына, 1931 жылы жарық көрген «Қазақтың әдебиет нұсқалары» атты кітаптарға енген. Оның шығармаларына С. Сейфуллин, М. Жұмабаевтар аса жоғары баға беріп, Бұхар жырау мен Махамбеттен кейінгі толғау алыбы деп таныған. Жырау шығармаларын жинастыруда Ә.Диваев, С. Сейфуллин, Ә.Марғұлан, Ә. Қайнарбаевтар үлкен еңбек сіңірді.

Әдебиеттер: Базар жырау Оңдасұлы. Жамиғы қазақ бір туған: (Терме, толғау, өлеңдер мен хикаядастандар) / Ж.О. Базар; Жауапты шығарушы: Б.Жүсіпов.- Алматы: Дешті қыпшақ, 2008.380 бет. Базар жырау. Шығармалары / ж. Базар.- Алматы: Жазушы, 1986.- 200 б. Базар жырау. Шығармалары: Өлең- толғаулар, жыр- дастандар / ж. Базар; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана:Фолиант,2008.-384 б. Оңдасұлы Балқы Базар. Шығармалары / Б.Б.Оңдасұлы, Қ.Құлмамбет; Ред:Ш.Жұбатова.-Алматы:Нұрлы Press.kz,2014.-288б. Оңдасұлы Базар. Әмина қыз: Дастанның толық нұсқасы / Б.Оңдасұлы. // Ақмешіт апталығы.- 2010. - 16 желтоқсан. *** Базар жырау // Қасиетті Қармақшы: Қармақшы өңірінің ақын- жазушылары шығармаларының жинағы / Жауапты құрастырушы, баспаға әзірлеген редакторы Алтай Үсенұлы.- Алматы: Үш қиян, 2003.- 440 б. Базар жырау Оңдасұлы Өтемісов // Бес ғасыр жырлайды. - Алматы: Жазушы, 1989. 2- том. 106 - 126 б. Балқы базар// Сыр сүлейлері: ХІХ ғасырда өмір сүрген сырбойылық ақынжазушылардың ілгеріде жарияланбаған шығармалары. / Құраст. Н.Егізбай, К.Сағымбайұлы, Қ.Маханбет, Б.Кәрібозұлы.- Қызылорда: Қызылордаполиграфия, 2003.40 - 46 б. Балқы Базар //Термеші- жыршы Эльмира Жаңабергенова: Жыр, терме, толғаулар / Құраст. Эльмира Жаңабергенова.- Алматы: Әуен, 1999.- 27 - 35 бет Болатбеков Ө. Базар жырау // Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар иісі / Ө.Болатбеков. - Алматы, 2009.- 82 - 84 бет. Еңсегенұлы Т. Балқы базар // Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын-жыраулары: Әдеби зерттеу / Т. Еңсегенұлы.- Алматы: Білім, 2000.- 243 б. Оңғарова Ш. Базар жырау// Оңғарова Ш. Ғасырдың құрдас сырласы: Сұртай Абылқасымұлының әдеби мұрасы / Ш. Оңғарова; Құраст: Ш.С.- Алматы, 2013.- 62 - 63 б. Үш ғасыр жырлайды: Революцияға дейінгі қазақ ақындарының шығармалары / Құраст. Ы. Дүйсенбаев, Жауапты шығарушы М. Байділдаев.- Алматы: Жазушы, 1965.680б. Бөдешұлы А. Жәмиғы жұрттың базары: Базар жырау Оңдасұлы жайлы / А. Бөдешұлы // Сыр бойы.- 2011. - 12 наурыз. - 9 б. Жұмамұрат Ш. Базар жырау: Жырау Базар Оңдасұлы жайлы / Ш. Жұмамұрат. // Базар жырау.- 2012. - №4. - 26 - 30 б. Қабақбаев, Ж. "Халқы үшін туған қайратты ер..." Ақтөбе облысында Балқы Базар жырауға арналып ас берілді.: / Ж.Қабақбаев. // Қармақшы таңы.- 2014. - 26 шілде (№ 56). 3 б. Қосан С. Базар жыраудың "Айна-Тарақ" дастаны және "Тотынаме": Базар жыраудың дастандары жайлы / С. Қосан // Базар жырау.- 2012. - №1. - 14 - 20 б. Қосан С. Базар Оңдасұлының өмірі мен ақындық ортасы / С.Қосан // Базар жырау.2012. - №3. - 12 - 31 б. Қосан С. Шернияз бен Базар / С. Қосан // Базар жырау.- 2012. - №2. - 13-17 б. Омаров Ә. Базар жыраудың жынға қатысы бар ма?: Базар жырау жайлы / Ә. Омаров //Сыр дидары.- 2015. - 30 қазан (№ 39). - 1, 2 б. Оңдасұлы Б. Тіршіліктің түрлері; Алла ісінде арман жоқ; Нұсқасыз сөзім жоқ еді; Перзент қадірі: Өлеңдер / Б. Оңдасұлы //Базар жырау.- 2012. - №2. - 6-12 б. Сәрсенбай Е. Жырау өнері жаңғырды: Базар Оңдасұлы жыраудың құрметіне арналған "Жамиғы қазақ бір туған" атты аймақтық жыршылар фестивалі өтті / Е. Сәрсенбай //Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 16 қараша. - 2 б.

Сәуірбай С. "Атасы бөлек болғанмен, жамиғы қазақ бір туған": Балқы Базар жырау жайлы. / С. Сәуірбай // Егемен Қазақстан.- 2014. - 2 тамыз (№ 149). - 8 б. Тебегенов Т. Базар Оңдасұлы (1839 - 1911) өлеңдері: Дәстүр және көркемдік жалғастық: Жырау Базар Оңдасұлының шығармалары жайлы / Т. Тебегенов // Базар жырау.- 2012. - №4. - 12 - 25 б. Көрнекті қоғам қайраткері, ағартушы, публицист Қалжан Қоңыратбайұлының туғанына 140 жыл (1877-1940) Бұрынғы Сырдария губерниясы, Ақмешіт уезі, Шиелі болысына қарасты Кердері елді мекенінде туған. Қоғам қайраткері, ағартушы, фольклортанушы, публицист, заңгер, 20 ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті мен мәдениетін зерттеушілердің бірі. Жасында ескіше хат танып, Түркістан маңындағы Қарнақ медресесін, Түзем орыс мектебін бітірген. 1914–1915 жж. Кердері жерінен мектеп ашып, оқулық бастырып, ауыл балаларын оқытқан.

20 жылдары Ә.Диваевпен бірге Сырдария, Жетісу өлкелеріне фольклорлық экспедициялар ұйымдастырған. Шиелі болыстық кеңесінің екі дүркін депутаты, халық ағарту комиссариаты мектеп бөлімінің меңгерушісі болған. 1923-1924 жж. Ақмешіт уездік 11-12-съездерінің делегаты, ағарту комитетінің төралқа мүшесі, 1924 жылы Түркістан ОАК-нің 12-съезіне Сырдария губерниясынан делегат, 1925 жылы Кеңестердің 5-съезінде ҚазОАК мүшесі болып сайланған. 1924-1926 жж. Ақмешіт уезі 3-бөлімшесінің халық соты. Қазақ төңкерісіне дейін «Қазақ», «Айқап» басылымдарының Сырдария губерниясындағы арнаулы тілшісі болған. Осы басылымдардың бетінде Шиелі өңірінің тарихы, Тұрғанбай датқа ұрпағы, т.б. туралы оқуағарту рухындағы мақалалары жарияланған. Мәскеуде шығатын «Иль», «Уақыт», «Тәржіман» газеттерін Сыр еліне алдырып тұрған. А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Шоқай, С.Қожановтармен тығыз араласып, 1917 жылы 5 қаңтарда Түркістанда өткен Сырдария алашордасының съезінде сөз сөйлеген.

1930 жылдары «Қой туралы», «Түйе тұқымын асылдандыру» туралы кітапшалары жарық көрген. Республикалық, уездік басылым беттерінде әліпби, күріш егісіне байланысты мақалалары жарияланған.

1937 жылы 30 желтоқсанда «алашордашыл» ретінде ұсталып, Хабаровск өлкесіндегі №22 Амурлагте қайтыс болған. 1956 жылы азаматтық, 1993 жылы саяси тұрғыдан толық ақталған. Әдебиеттер: Қоңыратбаев Қ. Шығармалары: Хикаяттар, мақалалар, өлеңдер, естеліктер / Қ.Қоңыратбаев, Ә.Қоңыратбаев; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.472 б. *** Қоңыратбаев Қалжан Қоңыратбайұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 332 б. Қоңыратбаев Қалжан Қоңыратбайұлы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2004.- Т.6. – 41б. Қоңыратбайұлы Қалжан //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 240 б. Қоңыратбайұлы Қалжан //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 189б.

Қоңыратбаев Қалжан //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 319 б. Дәулетұлы А. Әулет пен нәубет: Қалжан, Әуелбек, Әлібек Қоңыратбаевтар жайлы //Таңдамалы топтама – 2008. – Қызылорда: Игілік, 2008. – 98-105 б. Дәулетұлы А. Үш арыс: Қалжан, Әуелбек, Әлібек Қоңыратбаевтар жайлы //Дәулетұлы А. Нұрлы жол. – Қызылорда,2010. – 62-67 б. Бәкірұлы Ә. Ағайынды Қоңыратбаевтар: Қалжан Қоңыратбаев, Әуелбек Қоңыратбаев, Әлібек Қоңыратбаев / Ә.Бәкірұлы // Егемен Қазақстан.- 2005.- 15 шілде Қоңыратбай Т. Ағайынды ағартушылар / Т.Қоңыратбай. - Алматы: МерСал, 2004.164 б. Қоңыратбай Т. Қаламгер, сот, қайраткер: Қ.Қоңыратбаев (1877-1940 ж.ж. ) туралы //Қазақ Елi.- 1997.- 7 наурыз(N 9). - 4 б. Қоңыратбаев Т. Қапыда кеткен қайраткер: Ағартушы,журналист әрi қоғам қайраткерi Қалжан Қоңыратбаевтың тағдыры туралы //Ақиқат. - 1995.- N 1.- 29-36 б. Нәбиева Г. Қызылорда және алаш қайраткерлері / Г. Нәбиева //Ақмешіт апталығы.2014. - 18 қазан (№ 64). - 3 б. Ақын, аудармашы Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 135 жыл (1882-1939) Тұрмағамбет Ізтілеуов 1882 жылы 9 шілдеде Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, қазіргі Тұрмағамбет Ізтілеуов (бұрынғы Ленин атындағы кеңшар) ауылында дүниеге келген. Алғаш Алдашбай ахуннан сауат ашқан. Бұқара қаласында әуелі «Мир Араб» (1896-1899), кейін «Көкілташ» медресесінде (18961905) оқыған. Араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгерген. «Көкілташ» медресесінде тәжік жазушысы Садриддин Айнимен достасып, қабырға газетін бірге шығарысқан. Өзі медреседе оқи жүріп Қарақалпақ елінде бала оқытқан. Осы тұста «Шәкірттерге», «Ұстаз ұсынысы», «Шөлмек» өлеңдерін жазған.

1905-1925 жылдары ауыл мектебінде мұғалім, 1936-1937 жылдары Халық ағарту комиссариатында ғылыми қызметкер болған. Тұңғыш мысал өлеңін («Қара қоңыз», 1896) 14 жасында, алғашқы дастанын («Мәрді диқан»,1900) 18 жасында шығарған. 1907-1910 жылдар аралығында «Данышпан қарт», «Рауа Бану», «Тұтқын қыз» атты тағы басқа да оннан астам дастан жазып, қазақ поэзиясының бұл саласын дамытуға елеулі үлес қосады. Ізтілеуовтың шығармаларының негізгі тақырыбы білім-ғылымды («Балаларыма», «Ақыл тон аңдағанға тозбайтұғын», «Ұлдарыма», «Абайды оқығанда»), адамдық пен ізгілікті («Адамдық іс», «Жақсы мен жаман», «Қабанға қарсы ұмтылма ер дегенде», «Толымды жігіт», т.б.) насихаттау болды. Сөз өнерінің өміршеңдігін өнеге еткен өлеңдеріне «Назым», «Сөз берсем «жөндеймін» деп бұзасындар», «Әр елдің бар бұлбұлы», «Жоқ деме, маза өлеңде», «Жырыңды жаз жөрмелеп», т.б. жатады. Сондай-ақ, «Атаңның әуелінде белінде едің», «Адам» атты діни-философиялық жырлары мен бұрын баспа бетін көрмеген «Хазіреті Омардың хикаясы», «Пендесін Алла жеткерер», «Бұйрық» өлеңдерінде ол өзінің суреткерлік таланты мен дін ілімінің білгірі, терең психологиялық танымның иесі екендігін танытты. Табиғат тақырыбында «Жыл келді», «Сыр бойы», т.б. өлеңдер жазды. Ол жазбаша айтыстың дамуына өзіндік үлесін қоса отырып, Сыр бойындағы жазба айтыс мектебін қалыптастырушылардың бірі болды. Ізтілеуовтың жазба айтыстарын діни айтыс, хат айтыс, жұмбақ айтыс, мысал айтыс деп жіктеуге болады.

Ақын 1936 жылы Ә.Фирдоусидің «Шаһнамасын» қазақ тіліне еркін аударма жасады. Бұл шығарманы М.Әуезов, С.Сейфуллин, Т.Жүргенов, т.б. жоғары бағалаған. Туындының «Рүстем-Дастан» аталатын бөлімі 1961 жылы, «Шаһнама. Рүстем-Дастан» деген атпен толықтырылған нұсқасы 2004 жылы жарық көрген. Өлеңдері «Үш ғасыр жырлайды» (1965), «Бес ғасыр жырлайды» (1985), «Қасиетті Қармақшым» (2003), «Ғасырлар толқыны» (2004) жинақтарына енген. Зерттеуші М.Байділдаев Ізтілеуовтың ел аузында жүрген жырларын, тапқырлық сөздерін жинастырып, «Назым» деген атпен 1972,1982 жылдары жарыққа шығарды. Ө.Күмісбаев Ізтілеуовтың «Рүстем-Дастанын» жүйелі түрде қарастырып, парсы тіліндегі «Шаһнамамен» салыстыра зерделеді. Ұ.Жаңбыршиева ғылыми-зерттеу еңбегінде ақын шығармаларының жанрлық ерекшеліктеріне тоқталып, поэтикалық сөз жүйесін саралады («Т.Ізтілеуовтің поэтикалық творчествосы»). Т.Ізтілеуов 1934 жылы халық таланттарының Қазақстандық 1-слетіне, сол жылы ашылған республика жазушыларының тұңғыш съезіне қатысты. Ақын қолжазбалары Қазақстан ҒА Әдебиет және өнер институтының қолжазба және мәтінтану бөлімінде сақтаулы.

1939 жылы 15 мамырда қайтыс болды. Әдебиеттер: Ізтілеуов Т. Назым. Таңдамалы шығармалар / Құраст. М.Байділдаев. – Алматы:Жазушы, 1972.-263 б. Ізтілеуов Т. Назым: Шығармалары / Т.Ізтілеуов.- Алматы: Жазушы, 1982.- 320 бет. Ізтілеуов Т. Өлеңдер, дастандар, рубайлар //Бес ғасыр жырлайды. / Құраст.М.Байділдаев, М.Мағауин. – Алматы: Жазушы, 1984.-3-т.- 282-313 б. Ізтілеуов Т. Рүстем-Дастан / Фердоуси «Шаһнамасының» ізімен жырлаған.Баспаға әзірлеген М.Байділдаев. – Алматы: Қазмем.көркем әдеб. баспасы, 1961.-604 б. Ізтілеуұлы Т. Шаһнаме: Фирдоуси «Шаһнамесінің» желісімен жырланған тарихи дастаны / Жауапты шығ. А.Н.Алматов, И.Жеменей.- Астана: Сарыарқа, 2009.-452 б. Ізтілеуұлы Т. Шығармалары: Екі томдық - Астана: Фолиант, 2009.- 304 б. Ізтілеуұлы Т. Шығармалары / Жауапты шығарушы Б.Жүсіпов – Алматы: Дештіқыпшақ, 2007.-588 б. Ізтілеуұлы Т. Шығармалары.Төрт томдық жинақ / Құраст. М.Байділдаев, А.Алматов. - Алматы: Жазушы, 2007. - 304 б. *** Ізтілеуов Тұрмағамбет //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 568 б Ізтілеуов Тұрмағамбет //Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Анықтамалық. - Алматы: Ана тілі, 2004.- 353 б. Ізтілеуов Тұрмағамбет //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева.

– Алматы: Ан Арыс, 2009. – 447-448 б. Ізтілеуов Тұрмағамбет //Советтік Қазақстан Жазушылары. Библиографиялық анықтамалық. - Алматы: Қазақстан,1972. - 103-109 б. Ізтілеуов Тұрмағамбет //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред.Б.Ғ.Аяған. – Алматы: 2005. - 534-535 б. Тұрмағамбет Ізтілеуов //Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері. – Алматы,2009. – 136 б. Тұрмағамбет Ізтілеуұлы //Қасиетті Қармақшы. Қармақшы өңірі ақын жазушылары шығармаларының жинағы / Жауапты құраст. А.Үсенұлы – Алматы: Үш қиян, 2003. - 409410 б. Әлиасқаров Ә. Ақ пейіл шын дүр еді: Т.Ізтілеуовке арналған өлең //Әлиасқаров Ә. Шығармалары: Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 118-119 б. Дайрабай Т. «Аралап жердің жүзін жүрер сөзім» немесе байтақтан басы озған ақын //Дайрабай Т. Сыр перзенттері. – Алматы: Арыс, 2010. – 152-158 б.

Еңсегенов Т. Тұрмағамбет ақын //Еңсегенов Т. Сыр бойы ақын-жазушылары:Әдеби зерттеу. –Алматы:Білім,2000. – 134-148б. Жанбершиева Ұ. Тал жібектей таза сөздің тарланы: Тұрмағанбет Ізтілеуовтің ақындық мұрасы. / Ұ.Жанбершиева.- Қызылорда: Тұмар, 2002.- 128 б. Жүсіпов Б. Жаназасыз жерленген ақын //Жүсіпов Б. Ойтұмар: Әдеби-көркем сын,эсселер мен сұхбаттар – Алматы: ARNA-б, 2009.-18-23 б. Жүсіпов Б. «Шаһнама» туралы шындық; Жаңа басылым ба, жамау басылым ба?;Тұлпар ақын Тұрмағамбет; Ақмешіттегі мұра Алматыға қалай келді?; Шығыстың шырын тілді «Шаһнамасы!»; Қазақ қолжазбаларына қамқорлық қажет; Мәселе шынымен де басқада //Жүсіпов Б. Ойтұмар: Әдеби-көркем сын, эсселер мен сұхбаттар – Алматы: АRNA-b, 2009.- 82- 103 б. Қожахметова Ф. Тұрмағамбет Ізтілеуов тілдік тұлғасының дискурстық сипаты: Филология ғыл. канд. дисс. автореф. / Ф.Қожахметова.- Алматы, 2004.- 30 б. Құндақбаева Л.Тұрмағамбет Ізтілеуұлы шығармаларының тілі: Филология ғыл.канд.дисс.автореф. /Л.Ш.Құндақбаева. - Алматы, 2007.- 29 б. Аға деген ініні - "жаным" десе болады: Жырау, сыр сүлейі Т.Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл //Алматы ақшамы.- 2007. - 10 қараша Ақынның төрт томдық шығармалар жинағы: Т.Ізтілеуовтың "Жазушы" баспасынан төрт томдық академиялық жинағы жарық көрді //Сыр бойы. - 2007.- 6 қараша Алматов А. Тұрмағамбеттің түрме жырлары / А. Алматов. //Қармақшы таңы.- 2012. 17 қазан. - 3 б. Аңсатов С. Тұрмағамбеттің соңғы түні: АқынТұрмағамбет Ізтілеуов туралы / С.Аңсатов. // Қармақшы таңы.- 2012. - 17 қазан. - 5 б. Аяпұлы Ү. Абайды пір тұтатын: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы жайлы естелік / Ү.Аяпұлы //Аңыз адам. - 2012. - №11. - 46-47 б. Аяшұлы Д. Аралап жердің жүзін жүрер сөзім: Сыр сүлейі Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл / Д.Аяшұлы // Сыр бойы.- 2007.-16 ақпан Әбдірауықов Н. Атам түсімде алты дәуіт сия ішіпті: Тұрмағамбет Ізтілеуұлының немересімен сұхбат Сұхб. Р.Жарылқасынов //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 49 б. Әбдірәуіпова Ш. Назым сөздің шебері: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы - 130 / Ш.Әбдірәуіпова // Халық.- 2012. - 15 наурыз. - 10 б.; Ел тілегі.- 2012. - 4 сәуір. - 9 б. Әмиша Н. "Шаһнаманы" қазақша сөйлеткен шайыр: Сыр сүлейі Т. Ізтілеуов туралы / Н.Әмиша // Айқын.- 2007. - 12 маусым. – 5 б. Әмиша Н. Тау тұлға - Тұрмағамбет: Атақты шайыр Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл / Н.Әмиша //Айқын.- 2007. - 3 қараша Байділдаев М. Назым жырдың дүлдүлі: Ақын Т.Ізтілеуовтың туғанына 100 жыл /М.Байділдаев //Жұлдыз.- 1983.- N 6.- 194 -196 б. Байділдаев М. Тұрмағамбет мұрасы: Тұрмағамбеттің ақындық жолы, "Шахнаманы" аударуы жайлы / М.Байділдаев // Аңыз адам.- 2012. - №11. - 43 б. Бектібаева Л. Ақын. Ұстаз. Аудармашы: Ақын, сыр сүлейі Тұрмағамбет Ізтілеуов жайлы / Л. Бектібаева // Қазақстан мұғалімі.- 2012. - 31 қазан. - 9 б. Бектібайұлы Ш. Ақындардың ақыны: Тұрмағамбет Ізтілеуовке арналған өлең / Ш.Бектібайұлы //Сыр бойы.- 2007.-31 қазан Бердібай Р. Шайырдың шырын сөздері: Тұрмағамбеттің ақындық жолы, "Шахнаманы" аударуы жайлы / Р.Бердібай //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 43 б. Бодықова А.Тұрмағамбет әлемі / А.Бодықова //Тұрмағамбет.- 2011. - №2. - 17-20 б. Бүркітбайұлы Б. Тау тұлғалы Тұрмағамбет: Тұрмағамбет Ізтілеуовтың туғанына 125 жыл / Б.Бүркітбайұлы //Қазақстан-ZAMAN.- 2007. - 8 қараша Дайрабай Т. "Аралап жердің жүзін жүрер сөзім" немесе Байтақтан басы озған ақын: Жырау Т. Ізтілеуов туралы / Т.Дайрабай // Түркістан.- 2007. - 12 шілде

Дайрабай Т. Белгілі тұлғалардың беймәлім қырлары..: Ақын Т.Ізтілеуұлы, қоғам қайраткері Т.Жүргенов және батыр Бұқарбай Естекбайұлы жайлы / Т.Дайрабай //Түркістан.- 2012. - 22 наурыз. - 11 б. Дайрабай Т. Ұлы дала өркениеті және "Шаһнама": Осы тақырыпта ҚР Ұлттық кітапханасында халықаралық ғылыми конференция өтті / Т.Дайрабай // Түркістан.-2009. 15 қазан.-8 б. Дәулетбаев З. НКВД-дегілер ақынның өлгеніне сенбей, көрін аштырған дейді: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы жайлы естелік /З.Дәулетбаев // Аңыз адам.- 2012. - №11. - 45 б. Дәуренбеков Н. Әлем әдебиетінің жауһары - "Шаһнама": Н.Бекежанов атындағы қазақ музыкалық-драма театрында республикалық жыр-дастан орындаушылардың "Шаһнама" Оғыз мәдениетінің жауһары" атты фестивалі болып өтті / Н. Дәуренбеков. // Сыр бойы.2013. - 7 желтоқсан (№ 182/183). - 1 б. Демеуов Қ. Сыр сүлейі: Атақты шайыр Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл / Қ.Демеуов // Жалағаш жаршысы.- 2007. - 20 қазан Досымова Т. "Шаһнамаға" барар жолда: Сырдың саңлақ сүлейі, шығыс шайыры Т.Ізтілеуовтың туғанына - 130 жыл / Т. Досымова. // Қармақшы таңы.- 2012. - 27 қыркүйек. - 3 б. Досымова Т. "Шаһнамаға" барар жолда: Ақын Т.Ізтілеуов мұрасы хақында / Т.Досымова // Халық.- 2012. - 11 қазан. - 5 б. Дүбірлеп өткен жыр тойы: Даңғайыр ақын, тау тұлға Тұрмағамбет Ізтілеуұлының 130 жылдығы Қармақшы ауданында жоғары деңгейде аталып өтті // Қармақшы таңы.- 2012. 26 қазан. - 1, - 2 б. Елубаев Д. Тұрмағамбет ақынның тапқырлығы: Ақын Тұрмағамбет Ізтілеуов жайлы. / Д. Елубаев // Сыр бойы.- 2014. - 14 қаңтар (№ 5). - 4 б. Ергешбаев М. Биыл ғұлама ақын Тұрмағамбет Ізтілеуұлының туғанына 130 жыл толып отыр: Қармақшы ауд. әкімімен сұхбат / М.Ергешбаев; Сұхб. Н.Салықов //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 50 б. Ергөбек С.Тұрмағамбеттің аудармасы – ақынның өзінің алдындағы ақынмен өнер жарыстыруы: Фердаусидің "Шаһнамасы" Т.Ізтілеуұлының аудармасымен / С.Ергөбек //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 34 б. Ержанов А. Жыр дүлдүлі: Тұрмағамбет Ізтілеуов туралы толғау / А.Ержанов //Ақмешіт апталығы.- 2010.-7 қазан.-6 б. Ержанов А.Тұрмағамбет - қазақтың Фердоусиі: Көрнекті тұлғалардың бірі Тұрмағамбет Ізтілеуұлының артына қалдырған мұралары жайлы / А.Ержанов //Ақмешіт апталығы.- 2011.- 17 наурыз.- 14 б. Ерсұлтанов Ә. Назым сөздің шебері: Сыр сүлейлерінің бірегейі, дауылпаз ақын Тұрмағамбет Ізтілеуов жайында /Ә.Ерсұлтанов, Е.Кәрібозов // Сыр бойы.- 2012. – 31 наурыз. - 12 б. Есжанов С. Тұрмағамбет Ізтілеуов / С.Есжанов //Ақиқат.- 2012. - №2. - 107 - 108 б. Есжанов Т.Тарих толқынындағы тағдырлар: Тұрмағамбет ақын мен колхоз басқармасы Н.Әлібаев туралы әңгіме / Т.Есжанов // Сыр бойы.- 2009.-4 сәуір.-8 б. Есжанов Т. Тұрмағанбет пен Нұртай басқарма: Т.Ізтілеуов пен Ж.Нұртаев туралы. Қармақшы ауд. /Т.Есжанов // Егемен Қазақстан.- 2009.-25 ақпан.-7 б. Есжанов Т. Тұрмағанбет шайыр: Қазақ ақыны Тұрмағанбет Ізтілеуов жайлы / Т.Есжанов // Ел тілегі. - 2011. - 6 қаңтар Есжанов Т. Шайырлық жолы шартарап: Ақын Тұрмағанбет Ізтілеуовтың туғанына 120 жыл толуына орай. / Т.Есжанов // Сыр бойы.- 2002.- 28 наурыз.- 5 б. Жалғасова Г. Өнер мен дәулет қонған жер: Қармақшы ауданында назым жырдың дүлдүлі - Тұрмағамбет Ізтілеуұлының туғанына 130 жыл толуына орай мереке ұйымдастырылды / Г. Жалғасова. / Сыр бойы.- 2012. - 20 қазан. - 1, - 3 б. Жанбершиева Ұ. Тұрмағамбет мысалдарының көркемдік сипаты / Ұ. Жанбершиева //Базар жырау.- 2013. - №4. - 34 - 41 б.

Жарылқасынов Р. "Рүстем дастан" қалай жазылды?: Тұрмағамбет Ізтілеуов - 130 / Р.Жарылқасынов // Сыр ардагері.- 2012. - 1 қазан. - 4 б. Жарылқасынов Р. "Рүстем-Дастан" қалай жазылған?: Тұмағамбет Ізтілеуов - 130 жас / Р. Жарылқасынов // Сыр бойы.- 2012. - 6 қазан. - 8 б. Жарылқасынов Р. "Рүстем-Дастан" қалай жазылды?: Тұрмағамбеттің аудармасы жайында / Р. Жарылқасынов //Қармақшы таңы.- 2012. - 17 қазан. - 2 б. Жарылқасынов Р. "Рүстем-Дастан" қалай жазылды?: "Рүстем-Дастанды" қазақшалаған Сыр шайырларының атасы Тұрмағамбет Ізтілеуов жайлы / Р. Жарылқасынов // Егемен Қазақстан. - 2012. - 31 қазан. - 8 б. Жарылқасынов Р.Тәлкекке түскен тағдырлар: Тұрмағамбет Ізтілеуов - 130 / Р.Жарылқасынов //Қармақшы таңы.- 2012. - 5 мамыр. - 5 б. Жарылқасынов Р.Тұрмағамбет Ізтілеуұлы өмірінің тарихи тізбесі: Хронологиялық тәртіп бойынша /Жарылқасынов Р. // Аңыз адам.- 2012. - №11. - 41 б. Жарылқасынов Р.Тұрмағамбет қазақшалаған "Шаһнама" ширек ғасыр бойы қалтарыста жатқан: Т.Ізтілеуұлының Фердаусидің "Шахнамасын" қазақ тіліне аударғандығы жайлы / Р.Жарылқасынов // Аңыз адам.- 2012. - №11. – 40 - 42 б. Жұмағазиева Д. Сыр сүлейі атанған Тұрмағамбет: Сыр сүлейі Тұрмағанбет Ізтілеуов және "Тұрмағамбет оқулары-2015" байқауы жайлы. / Д. Жұмағазиева // Қармақшы таңы.2015. - 28 қазан (№83). - 2. Жұмағазиева Д. Сыр сүлейі атанған Тұрмағанбет: Сыр сүлейі Тұрмағанбет Ізтілеуов жайлы. / Д. Жұмағазиева // Қазалы.- 2015. - 11 қараша (№ 87). - 2 б. Жұмахметұлы Е. Тар қапастың дәмін татқан ақын-жазушылар / Е. Жұмахметұлы //Жалын.- 2013. - №5. - 88-93 б. Жүсіпов Б. Жаназасыз жерленген ақын: Сыр сүлейі Тұрмағамбет Ізтілеуов туралы / Б.Жүсіпов // Сыр бойы.- 2009.-19 қыркүйек.-4 б. Жүсіпов Б. НКВД Тұрмағамбет аруағын қалай қорлады?: немесе ақынның туған жылы дұрыс көрсетіліп жүр ме? / Б.Жүсіпов // Айқын апта.- 2007. - 1 қараша. - 27б. Жүсіпов Б. Тұрмағамбет қолжазбасының құпиялары: Тұрмағамбет Ізтілеуов / Б.Жүсіпов // Тұран-Қазалы.- 2009. - 7-10 қаңтар Жүсіпов Б.Тұрмағамбет шайыр жырлаған "Шаһнама": Ақын Т.Ізтілеуов -125 / Б.Жүсіп // Қазақ әдебиеті.- 2007.-25 қазан Жүсіпов Б. "Шаһнама" туралы шындық: Фирдаусидің "Шаһнама" дастаны жөнінде Алмас Алматов пен Берік Жүсіповтің арасындағы полемика / Жүсіпов Б. // Қазақ әдебиеті.

- 2004. - 15 желтоқсан Жүсіпов Б.Фердауси мен Тұрмағамбет нұсқасын салыстыра зерттейтін келелі кезеңге жол ашылды: Т.Ізтілеуұлының "Шаһнаманы" аударуы /Б.Жүсіпов //Аңыз адам.- 2012. №11. - 48 б. Ибрагимова Г. Тұрмағанбет және "Шаһнаме" дастаны: Ақын Тұрмағанбет Ізтілеуов жайлы / Г.Ибрагимова //Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2010. -№11. - 79 - 85 б. Иран - Ғайып.Тұрмағамбет: Қасірет - Нама // Сыр бойы.- 2009.-31 қазан; Сырдария.2011. - №2. - 14 - 47 б. Исаев И. Дария жырдың дүлдүлі: Сыр сүлейі Т.Ізтілеуовтің 125 жылдық мерейтойына арнау өлең / И.Исаев // Алматы ақшамы.- 2007. - 1 қараша. – 13 б. Карбозов Е. Өлең өрнегінің шебері: Ақын Тұрмағамбет Ізтілеуов туралы / Е.Карбозов // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2003.- N1.-114- 119 б. Карбозов Е. Шығыстың сюжет және ұлттық сипат: Т.Ізтілеуовтің "Рүстем-Дастан" шығармасы бойынша / Е.Карбозов // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2005.- N4.- 47-54б. Кәрібозов Е. Тұрмағамбет шығармаларындағы исламдық қағидалар / Е.Кәрібозов //Тұрмағамбет.- 2011. - №2. - 21-26 б. Көптілеуов М. Ауыл көшесіне Төлеген Ізтілеуовтың есімі берілді / М.Көптілеуов //Қазалы.- 2011. – 14 мамыр. - 3 б.

Күдеров Т. Сыр елінде той өтті дүрілдеген: Т.Ізтілеуовтың туғанына 125 жыл толуына орай өткізілген спорттық шаралар / Т.Күдеров // Sport ks.- 2007. - 5-12 қараша Күмісбаев Ө. Өлеңнің сүйріктей қып сұлу бойын: Атақты шайыр Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл / Ө.Күмісбаев //Түркістан.- 2007. - 1 қараша Күмісбаев Ө. Тұрмағамбет және Фирдоуси // Тұрмағамбет.- 2011. - №2. - 3-16 б. Күмісбаев Ө. Фирдоуси "Шахнамасы" әлем назарында: Дүние жүзі әдебиетінің тарихында Фирдоусимен осылай тепе-тең жырласқан Сыр бойынан шыққан қазақтың ұлы ақыны Тұрмағанбет Ізтілеуұлы да болатын / Ө.Күмісбаев // Таң-Шолпан.- 2010. - №6. 262-275 б. Қанатбаева М. Тал түсінде төсте озған нақыл жырдың дүлділі еді -Тұрмағамбет: Ақын, сыр сүлейі Т.Ізтілеуов жайында толғаныс / М.Қанатбаева, Т.Дайрабай //Түркістан.2007.-15 қараша Қаратаев М. Қос бәйтерек - Жамбыл мен Тұрмағамбет: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы жайлы естелік / М.Қаратаев //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 44 б. Қожагелдин М. Нақыл жырдың дүлдүлі: Тұрмағамбет Ізтілеуовтың 125 жылдық мерейтойы / М.Қожагелдин //Астана хабары.- 2007. - 20 қараша Қоңыратбаев Ә. Мыңнан оза шыққан қас жүйріктің өзі болар-ау деп ойлайтынмын: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы жайлы естелік / Ә.Қоңыратбаев //Аңыз адам.- 2012. - №11. - 45 б. Қоңыратбай Т. Тұрмағамбет мұралары / Т. Қоңыратбай // Сыр бойы.- 2012. - 18 қазан.

- 6 б. Қосан С. Тұрмағамбеттің түрмедегі жырлары / С.Қосан //Таң-Шолпан.- 2005.- N2.97-103б.; Тұрмағамбет.- 2011. - №3. – 3- 6 б. Қыдырбаева К. Жастарға эстетикалық тәрбие берудегі Сыр сүлейлері шығармаларының маңызы: Сыр өңіріндегі жыраулық дәстүрлер туралы / К.Қыдырбаева //Ақмешіт хабаршысы.- 2010.-№3.- 83-87 б. Маханов Б. Жыр ғұмыр: Ақын Тұрмағамбет Ізтілеуовке арналған өлең / Б. Маханов. //Қармақшы таңы.- 2012.-17 қазан.-4 б. Мәди А. Шайырлардың шайыры: Алматы қаласында Жыр сүлейі Тұрмағамбет Ізтілеуұлының мүсіні орнатылды /А.Мәди //Алматы ақшамы.- 2007. - 1 қараша Меңлібай Б. Сыр сүлейі атындағы сайыс: Астана қаласында Сыр сүлейі Тұрмағанбет Ізтілеуов атындағы кіші футболдан турнир өткізілді. / Б. Меңлібай // Сыр бойы.-2015. -17 қаңтар (№ 6/7).-16 б. Мұқай Ө. Біртуар Тұрмағамбетті ұлықтай: Атақты шайыр Тұрмағамбет Ізтілеуовтің туғанына 125 жыл / Ө.Мұқай //Алматы ақшамы.- 2007. - 1 қараша. - 13б. Мырзабаев С. Тұрмағамбеттің тапқырлық сөздері / С.Мырзабаев // Қармақшы таңы.2012. - 17 қазан. - 3 б. Мырзабекұлы Д. Сырдың бір сардар сүлейі: Т.Ізтілеуовке арналған өлең / Д.Мырзабекұлы // Қармақшы таңы. - 2012. - 17 қазан. - 3 б. Мінуар Асан Мақсұмұлы. Алла деп бастаған сөз болар шырын: Ақын Т.Ізтілеуовке арналған өлең / А.М. Мінуар. // Қармақшы таңы.- 2012. - 26 қазан. - 2 б. Наурызбаева Н. Жыр бұлағымның бастауы едің: Сыр шайыры Тұрмағамбет Ізтілеуовке арналған өлең / Н. Наурызбаева. //Қармақшы таңы.- 2012. - 17 қазан. - 5 б. Нұрманова Г. Осындай шайыр өткен Сыр елінде: Ақын Тұрмағамбет Ізтілеуов жайлы. / Г. Нұрманова // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2014. - № 12. - 39 - 51 б. Омарова С. "Шаһнама" - оғыз мәдениетінің жауһары: Қызылордада "Шаһнама" - оғыз мәдениетінің жауһары" атты республикалық жыр-дастан орындаушылар фестивалі болып өтті. / С. Омарова // Әлімсақ.- 2013. - №12. – 6 - 7 б. Пірназар С. Сыр сүлейлерінің соңғы саңлағы: Тұрмағамбет Ізтілеуов -125 / С.Пірназар //Егемен Қазақстан.- 2007.-14 қараша Сағындықова Н. Тұрмағамбет "Шаһнаманы" санасына сіңіріп, поэманың өн бойына үңіліп аударды: Т.Ізтілеуұлының Фердаусидің "Шахнамасын" қазақ тіліне аударғандығы жайлы / Н.Сағындықова //Аңыз адам. - 2012. - №11. - 35 б.

Сариев Ш. Фирдаусидей ұлы ақын: Тұрмағамбет Ізтілеуов-125 жаста //Сыр бойы. 2007. - 2 қараша Сәдібекұлы Айжарық. Жыры бар елдің, жүрегінде нұры бар / А.Сәдібекұлы. //Халық.2014. - 22 мамыр (№ 20). - 10 - 11 б. Талжібектей таза сөздің тарланы: Ақын Т.Ізтілеуовтың туғанына 100 жыл. // Ленин жолы.- 1983.- 28 май. Тасымова З. Биіктей берген тұғыр: Т.Ізтілеуов-125 //Сыр бойы.- 2007.-3 қараша Тау тұлғалы Тұрмағамбет: Халық ақыны Т.Ізтілеуовтің 125 жылдығына арналған газет беті // Сыр бойы.- 2007.-3 қараша Тебегенов Т. Адамгершілікті жырлаған ақын: Ақын Т.Ізтілеуовтың туғанына 100 жыл / Т. Тебегенов. // Ленин жолы.- 1982.- 14 авг. Тебегенов Т. Тұрмағамбет - қазақ өркениетіндегі классик ақын: Тұрмағамбет шығармашылығы жайында / Т.Тебегенов //Тұрмағамбет.- 2012. - №1. - 3 - 14 б. Тебегенов Т. Тұрмағамбет ақынның "Шаһнама" эпопеясындағы тарихилық пен көркем шындық: Т.Ізтілеуов шығармашылығы //Таң-Шолпан. - 2008. - №5. - 67- 102 б. Тоқмағамбетов А. Көтерілген күмбез: Қаламгер Тұрмағамбет Ізтілеуовтің өмір жолы мен шығармашылығы жөнінде жазылған "Көтерілген күмбез" романынан үзінді. / А.Тоқмағамбетов //Ақмешіт ақшамы.- 2016. - 13 қаңтар (№ 3/4). - 4 б. Торманова Н. Тау тұлғалы Тұрмағамбет: Толғау-дастан / Н.Торманова // Қармақшы таңы.- 2012. - 17 қазан. - 4 б. Төреқожаева Н. Тұрмағамбет Ізтілеуұлының дидактикалық өлеңдеріндегі: Тұрмағамбет Ізтілеуов шығармашылығы туралы / Н.Төреқожаева // Қазақ тілі: әдістеме.2012. - №1. - 22 - 25 б. Тұрмағамбет Ізтілеуов жайлы лебіздер //Сыр бойы.- 2007. - 7 маусым Тұрмағамбет Ізтілеуов-125: Қармақшы ауданында Тұрмағамбет жылының ашылу салтанаты өтеді // Сыр бойы. - 2007. - 7 маусым Тұрмағамбет Ізтілеуұлы: Сыр сүлейі, ақын, аудармашы туралы //Аңыз адам.- 2012. №11. - 39 б. Тұрмағамбет жылының тағылымы: Сыр сүлейі, ақын Т.Ізтілеуовтың туғанына 125 жыл //Сыр бойы. - 2007. -12 маусым Тұрмағамбет өлеңдері үнтаспаға жазылды // Қазақ әдебиеті.- 2013. - 15-21 ақпан (№7).

- 2 б. Тұрмағамбетке - тағзым: Ақын, аудармашы, сыр сүлейі Тұрмағамбет Ізтілеуовтың туғанына - 130 жыл //Айқын.- 2012. - 10 қаңтар. - 5 б. "Тұрмағанбет жылы" басталды: Сыр сүлейлерінің бірі - ақын Тұрмағанбет Ізтілеуовтың туғанына 130 жыл //Алаш айнасы.- 2012. - 13 қаңтар. - 5 б. Тұяқбаев Ғ.Т.Ізтілеуұлының дидактикалық өлеңдеріндегі діни-ағартушылық сарын: Дидактикалық поэзия жайлы / Ғ.Тұяқбаев //Тұрмағамбет.- 2011. - №3. - 7 - 14 б. Уәйісқызы А. Қуандарияға арнау; Сыр сүлейі - Тұрмағамбет: Өлеңдер / А.Уәйісқызы // Бал дәурен.- 2015. - 18 қараша (№ 22/23). - 2 б. Үмбет Ә. Сыр жыраулары "Шаһнаманы" Сарыарқа төрінде шалқытты / Ә. Үмбет //Сыр бойы.- 2013. - 19 желтоқсан (№ 188). - 1 б. Үмбет Ә. "Тұрмағамбет жылы" жарияланды: Қармақшы ауданы 2012 жылды "Тұрмағамбет жылы" деп жариялады / Ә.Үмбет // Алаш айнасы.- 2012. - 17 қаңтар. - 5 б. Үсенұлы А. Тұрмағамбетпен сырласу: Өлең / А. Үсенұлы //Қармақшы таңы.- 2012. 17 қазан. - 4 б. Шәріп А. Сыр сүлейі: Тұрмағамбет Ізтілеуовке арналған өлең / А. Шәріп // Ленин жолы.- 1985. - 17 август. - 4 б. Шынтемірұлы Н. Тұрмағамбет атындағы оркестр: Облыстық филармония жанындағы ұлт-аспаптар оркестірі сыр сүлейінің атымен аталады / Н.Шынтемірұлы //Айқын.- 2007.13 қараша

Іскендіров А.Тұрмағамбет жырлары - жаңа ғасыр көгінде: Тұрмағамбет Ізтілеуовке 130 жыл / А. Іскендіров // Қармақшы таңы.- 2012. - 17 қазан. - 4 б. Социалистік Еңбек Ері Нақып Ержановтың туғанына 130 жыл (1887-1962) Ержанов Нақып 1887 жылы Жаңақорған ауданы Талап ауылында дүниеге келген. Социалистік Еңбек Ері (23.7. 1948). Еңбек жолын 1930 жылы ұйымдастырылған «Талап» ұжымшарында жылқышы болып бастады. Қызылқұм ішіне жасырынған бастамашылардың шабуылына тойтарыс баруге қатысты. 1937 жылы жылқы фермасына меңгеруші болып тағайындалды. Ол бар күш- жігерін артельдің қоғамдық байлығын арттыруға жұмсады. 2-дүниежүзілік соғыс жылдары Ержанов бастаған жылқы фермасының ұжымы атты әскерлерге бірнеше жүз сәйгүліктер жіберді. 1946 жылы 50 биеден 50 құлын, 1947 жылы 60 биеден 60 құлын, ал 1948 жылы 80 биеден 80 құлын алып, аман өсірді. Мал шаруашылығын өркендетудегі еңбегі үшін КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1948 жылы 23 шілдедегі жарлығымен Социалисттік Еңбек Ері атағы берілді. Нақып Ержанов 1962 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: Ержанов Нақып // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 617-618 б. Ержанов Нақып // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 203 б. Сопыбеков А.Нақып Ержанов // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент,2008.-215-216 б. Алдабергенов С. Еңбек Ерлері: Ержанов Нақып, Тағаев Қадыр туралы //Ленин жолы.

– 1951. – 29 июль Күдерин А. Жылқышы Нақып //Ленин жолы. – 1949. – 6 нояб. Қайырбеков Ш. Социалистік Еңбек Ері Ержанов Нақып //Ленин жолы. – 1948. – 13 август Ақын Нұртуған Кенжеғұлұлының туғанына 130 жыл (1887-1930) Нұртуған Кенжеғұлұлы 1887 жылы Арал ауданы, Аманөткел ауылы, Мырзабас мекенінде дүниеге келген. Атасы Еспембет суырыпсалма ақын, әкесі Кенжеғұл шебер күйші, анасы Айсұлу шежіреші болған. Сауатын ауыл молдасынан ашып, кейін медреседе Мұхаммеди молдадан дәріс алған. 13 – 15 жасынан бастап өлең жаза бастаған. Алғашқы эпикалық туындысы – «Едіге» жыры. «Мәулімнияз-Едіге», «Орақ-Мамай», «ҚарасайҚази», «Қобыланды», т.б ірі эпикалық жырлары қазақ халқының өшпес мұрасына айналды. 1920 жылдан өмірінің соңына дейін нақыл-терме, толғаулар, тарихи дастандар, тұрмыстық жырлар, т.б. жыр үлгілерін жазған. Ақын өмірінің сегіз жылын ауыр науқаспен өткізген. Нұртуған шығармалары сан салалы, қазақ әдебиетінің бірнеше жанрына қомақты үлес қосқан. Оның Исатай – Махамбет туралы туралы «Ақ Кете Шернияз», жоңғар қалмақтарының басқыншылығы жайында «Ақтабан шұбырынды» атты тарихи дастандары, «Адалдыққа не жетсін»,

«Арғымақ сұлу көрінбес», «Адаспайды ақылды», «Әуелі сөйле, жаппар хақтан, т.б. терметолғаулары, көптеген хат-өлеңдері бар. Нұртуған Кенжеғұлұлы Арал өңірінде «Нұртуған мектебі» аталатын дәстүрлі жыршылық, ақындық өнер мектебін қалыптастырды. Ақын мұраларын Ә.Суханберлин, Б.Жүсіпов, А.Сақыпұлы т.б. зерттеген. Әдебиеттер: Кенжеғұлұлы Н. Тағаймұрат: Дастан / Н. Кенжеғұлұлы.- Алматы: ARNA - b, 2009.112 б. Кенжеғұлұлы Н. Шығармалары. Екі томдық. Т.1 / Н.Кенжеғұлұлы; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 376 б. Кенжеғұлұлы Н. Шығармалары. Екі томдық. Т.2 / Н.Кенжеғұлұлы; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 368 б. Кенжеғұлұлы Нұртуған. Кәнеки, тілім, сөйлеші.../ Н.Кенжеғұлұлы. - Алматы: "Ғылым" баспасы "Маржан" семьялық жеке шағын кәсіпорны, 1992.- 224 б. *** Болатбеков Ө. Нұртуған //Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар иісі / Ө.Болатбеков.- Алматы, 2009.- 78 - 81 б. Дәрменов Т. Жыр-дастанның жанартауы //Дәрменов Т. Мырзастағы жыр- мұра / Т.Дәрменов; Пікір жазған: Аманжол Сақыпұлы.- Алматы: Arna-b, 2012.- 19 - 27 б. Еңсегенұлы Т. Нұртуған Кенжеғұлұлы //Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын-жыраулары: Әдеби зерттеу / Т. Еңсегенұлы.- Алматы: Білім, 2000.- 157 - 167 б. Жүсіпов Б. Мырзастағы жыр мектебі / Б. Жүсіпов.- Алматы: Рауан, 1992.- 136 бет. Нұртуған //Термеші- жыршы Эльмира Жаңабергенова: Жыр, терме, толғаулар / Құраст. Эльмира Жаңабергенова.- Алматы: Әуен, 1999.- 5 - 12 бет Нұртуған Кенжеғұлұлы //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред.Б.Ғ.Аяған. – Алматы: 2005. - 397 б. Аяшұлы Д. Күн бетіне жыр жазып, шуағымен таратқан: Ақын, Сыр сүлейі Нұртуған Кенжеғұлұлы 120 жаста."Сыр жауһарлары" сериясы / Д. Аяшұлы. // Сыр бойы.- 2007.-13 наурыз. Жаңабергенова Э. Нұртуған ақынның жыраулық мектебі //Жұлдыз.- 2010.-№7.-194196 б. Жаппархан Ө. Көріпкел ақын Ұлы Отан соғысының болатынын 12 жыл бұрын болжаған: Сыр сүлейі Нұртуған Кенжеғұлұлының "Құбыла бетке көз салдым" толғау өлеңіндегі болжаулар туралы / Ө. Жаппархан // Егемен Қазақстан.- 2009.-9 маусым.-10 б. Жаппархан Ө. Отан соғысын 12 жыл бұрын болжаған: Сыр сүлейі Нұртуған Кенжеғұлұлының "Құбыла бетке көз салдым" толғау өлеңіндегі болжау туралы / Ө.Жаппархан // Сыр бойы.- 2009.-23 маусым.-6 б. Жолболсынов Р. Нұртуған ақын және қазақ тарихы: Жырау Нұртуған Кенжеғұлұлы жайлы. / Р. Жолболсынов // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал.- 2016. - № 5. - 19- 25б. Жүсіпов Б. Қазақтың қаһармандық жыры - "Орақ-Мамай": Ғалым, шығыстанушы А.Тұрғанбаевтың тұңғыш жарияланған монографиясы жайлы / Б. Жүсіпов // Жас қазақ үні. - 2012. - 22 - 26 қараша. - 17 б. Мәкеналы Ж. Ақын әруағынан ұялсақ игі: Ақын Нұртуған Кенжеғұлұлы жайлы. / Ж.Мәкеналы // Қазалы.- 2016. - 2 сәуір (№ 25). - 4 б. Өтебасова Ү. Сыр сүлейі Нұртуған: Сабақ үлгісі / Ү. Өтебасова // Сыр мектебі.- 2013. 3 шілде (№19-21). - 2 б.

Суретші Қожықова Ләтипа Мұңайтпасқызының туғанына 125 жыл (1892 – 2960) Қызылорда облысының Қармақшы ауданында дүниеге келген. Қолөнер шебері. Ташкенттегі халық қолөнері қоғамының мүшесі (1922). 1925 жылдан М.Әуезов атындағы Қазақ академиялық драма театры мен Абай атындағы Қазақ академиялық опера және балет театрларында ұлттық киім модельері және сахна көркемдеушісі болып істеді. 1957 жылдан Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі. 1936 және 1958 жылы Мәскеуде өткен Қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігінде оның жасаған киіз үй жиһаздары мен ұлттық киім үлгілері көрсетілді. Л.Қожықованың жасаған киіз, кілем, оюөрнектері Қазақстан Орталық мұражайында, Будапешттегі қолөнер мұражайында, ал ерлерге арнап тігілген ұлттық киім үлгісі АҚШтың президенті Ф.Рузвельт атындағы мұражайында сақтаулы. Л.Қожықованың қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің ең тамаша үлгілерін қолдану арқалы көркемделген киімдері мен киіз үй және интерьерлік көркем бұйымдары ұлттық нақышымен сүйсінтеді. Ою-өрнектерді терең зерттеуі оның сәндік және композициялық құрылымын жаңа сипатта қолдануда шеберге ізденіспен қатар, одан әрі дамытуға тың мүмкіндіктер ашты. Л.Қожықова 1 сәуір 1960 жылы Алматы қаласында дүние салды. Әдебиеттер: Қожықова Ләтипа Мұңайтпасқызы //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Ә.Нысанбаев. – Алматы, 2004. – Т. 6.– 18 б. Қожықова Ләтипа: Өмірбаяны //Қазақ мәдениеті: Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005.-395-396 б. Қожықова Ләтипа //Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша энциклопедия. – Алматы, 1989. – Т.4. – 380 б. Қожықова Ләтипа //Сыр елі.Қызылорда облысы: Энциклопедия / Құраст. Б.Аяған.Алматы,2005.-317-318 б. Хожықова Ләтипа Мұңайтпасқызы //Сырдың сырлы бояулары – Волшебные краски Сыра – Мagic colours of the Kyzylorda: Альбом.- Алматы: Кітап, 2007.-18 б. Жалғасова Г. Қожықовтар әулетi қазақ өнерiнiң қаймақтары едi // Сыр бойы.- 2007. 31 наурыз. - 3 б. Көшерова Г.Алаш арыстарының асыл жарлары: Ғалым Қоңырқожа Қожықовтың жары Ләтипа Қожықова жайында //Алаш айнасы.- 2013. – 31 мамыр (№ 90). – 3 б. Тоқтамұратқызы Б. Қожықовтар қолтаңбасы / Б.Тоқтамұратқызы // Сыр бойы.- 2013. 16 қараша (№171/172).- 5 б. Тоқтамұратқызы Б. Өнер әлеміндегі Қожықовтар қолтаңбасы / Б.Тоқтамұратқызы //Ақмешіт ақшамы.- 2013. - 20 қараша (№ 47). - 15 б. Мемлекет және қоғам қайраткері, қазақтың тұңғыш дипломаты Нәзір Төреқұловтың туғанына 125 жыл (1892-1937) Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, елші, ғалым Нәзір Төреқұлов 1892 жылы Жаңақорған ауданы, Қандөз ауылында дүниеге келген. Балалық шағы Қоқанда өткен.

1900-1903 жылдары Қоқандағы медреседе, 1903-1905 жылдары осындағы орыс-түзем мектебінде, 1905-1913 жылдары Қоқан коммерция училищесінде, 1913-1916 жылдары Мәскеу коммерция институтының экономика

факультетінде оқыған. Орыс, тәжік, түрік, парсы, араб, француз, неміс тілдерін де жетік білген. Нәзір Төреқұлов 1916 жылдан бастап-ақ қоғамдық өмірге араласа бастады. Ол Минск қаласында «Жер одағы» мекемесінде нұсқаушы болып жұмыс істей жүріп, 1916 жылғы 25 шілдедегі патшаның жарлығымен қара жұмысқа алынған мұсылман жастарының арасында жаңадан «Еркін дала» деген саяси ұйым құрып, оны басқарды. Ол қоқанға қайта оралып, «Қоқан автономиясын» құруға қатысты.

1919 жылы Нәзір Төреқұлов Ферғана облревкомының және Түркістан Орталық Атқару Комитетінің (ОАК) төрағасы болды. Ол 1920 жылы партия қызметіне алынып, Түркістан КП Уақытша Орталық Комитетінің мүшелігіне және оның атқару бюросының хатшылығына сайланды. 1920-1922 жылдары Түркістан КП Орталық Комитетінің төрағасы, Бүкілодақтық Атқару Комитетінің Түркістан бюросының, Түркістан майданы революциялық әскери кеңесінің мүшесі, 1922 жылы РК(б) П Орталық Комитетінің Орта Азия бюросы атқару комиссиясының мүшесі болды. Басмашыларды жоюға белсене қатысты.

1921-1922 жылдары Н.Төреқұлов түркі тілдес халықтардың жазуын латын алфавитіне көшіру жөніндегі Орталық комиссияның мүшесі болып, Мәскеуге қызметке ауысты және РК (б) П-нің Түркістан бюросының құрамына енгізілді. РК (б) П-нің Х және ХІ съездеріне делегат болып қатысты. Н.Төреқұлов мұғалімдердің Бүкілодақтық І съезінде баяндама жасады. Ол 1922-1928 жылдары СССР халықтарының Орталық баспасы басқармасының төрағасы болды. Орталық баспа басқармасының жанындағы Шығыс халықтары тілінде кітап шығаратын редакциялық алқаны да тікелей өзі басқарды Орта Азия мен Қазақстанда баспасөз орындарын ұйымдастыру, газет-журналдар шығару, көркем әдебиет туындыларын ұлт тілдеріне аудару мәселелеріне басшылық жасады. Сонымен бірге Мәскеудің жоғары оқу орындарында Шығыс тілдерінен сабақ берді, бірнеше ғылыми еңбектер жазды. Осы жылдары ол қоғамдық қызметімен қатар журналист әрі әдебиетші ретінде де жарқырап көрінді. 1923 жылы ол Мәскеуде «Темірқазық» журналын бастырып шығарды. Ташкентте тұңғыш рет Абай шығармаларын бастыру ісін басқарды. Өзбек мектептері үшін алғашқы оқулықтар жазды. Нәзір Төреқұлов 1928-1932 жылдары Сауд Арабиясында бас консул, ал 1932-1936 жылдары СССР-дың тұрақты өкілі болды. 1936-1937 жылдары Мәскеу және Ленинградтағы Шығыс халықтары институтының ғылыми қызметкері, оқу бөлімі жөніндегі проректоры қызметтерін атқарды. Нәзір Төреқұловқа «Халық жауы» деген жала жабылып, 1937 жылдың 15 шілдесінде абақтыға жабылды. Сол жылдың 3 қарашасында ату жазасына кесіліп, сол күні-ақ 45 жасында жазықсыз атылып кетті. Арада 20 жыл өткенде Нәзір Төреқұлов 1958 жылы 28 қаңтарда СССР Жоғарғы Сотының Әскери коллегиясының шешімі бойынша ақталды. Жазушы-журналист Жолтай Әлмашұлы 1996 жылы «Нәзір Төреқұлов» деген кітап шығарды. Саясат ғылымдарының докторы Тайыр Мансуровтың 2000-2005 жылдар аралығында Нәзір Төреқұловтың ғұмыры мен еңбегін баян ететін 5 кітабы жарық көрді. Түркістан қаласында Н.Төреқұловтың музейі бар. Сондай-ақ Нәзір Төреқұловқа Жаңақорған ауданының «ХХ ғасыр Адамы» құрметті атағы берілсе, Шымкент қаласындағы бір орта мектеп Нәзір Төреқұловтың есімімен аталады. Әдебиеттер: Төреқұлов Н. Көп томдық шығармалар жинағы: Зерттеулер, мақалалар. том 1 / Н.Төреқұлов; Құрастыстырушы: Ыбырай қажы Исмаил.- Алматы: Ел-шежіре, 2007. Төреқұлов Н. Көп томдық шығармалар жинағы: Доклады, выступлении, письма. том 2 / Н. Төреқұлов; Құрастырушы: Ыбырай қажы Исмаил.- Алматы: Ел-шежіре, 2007. Төреқұлов Н. Көп томдық шығармалар жинағы: Баяндамалар, естеліктер, зерттеулер. том 3 / Н. Төреқұлов; Құрастырушы: Ыбырай қажы Исмаил.- Алматы: Ел-шежіре, 2007.

Төреқұлов Н. Көп томдық шығармалар жинағы: Материалы и документы. том 4 / Н.Төреқұлов; Құрастырушы Ыбырай қажы Исмаил.- Алматы: Ел-шежіре, 2007. Төреқұлов Н. Шығармалар Сочинения: Дипломат / Н.Төреқұлов; Құраст.Ысмайылұлы Ы.,Әшірбек С., Бердияр Қ.- Алматы: Қазақстан, 1997.- 336 бет. *** Болатбеков Ө. Нәзір // Болатбеков Ө. Жусанды даланың жұпар иісі / Ө. Болатбеков.Алматы, 2009.- 60 - 61 бет. Елдестірмек елшіден // Тұңғыштар / Құраст. Ш.Күмісбаев.- Алматы: Алматыкітап, 2007.- 143 - 145 бет. Қожакеев Т. Дара дарын. // Қожакеев Т. Жыл құстары / Т.Қожакеев; Ред. Г.Мұхаметқалиева.- Алматы: Қазақстан, 1991.- 112 - 122 б. Қожакеев Т. Нәзір Төреқұлов – дара дарын. // Қожакеев Т. Шығармалары. 6 / Т. Қожакеев; Ред: А. Аңсағанқызы.- Алматы: Айғаным, 2014.- 233 - 248 бет. Құрманбайұлы Ш.Нәзір Төреқұлов және кірме терминдерді қабылдау мәселесі //Құрманбайұлы Ш. Алаш және терминтану: Монография. / Ш. Құрманбайұлы.- Алматы: "Ел-шежіре", 2008.- 142-147б. Мансұров Т. Нәзір Төреқұлов: Ғұмырнамалық деректі хикаят / Т. Мансұров.- Алматы: Қазақстан, 2007.- 240 бет Н.Төреқұлов туралы // Қайта оралған есімдер=Возвращенные имена: Библиографиялық көрсеткіш 2 - шығуы / Құраст. Г.Джурабаева, К. Кистаубаева, М.С. Тулешова.- Алматы: ҚР Ұлттық кітапханасы, 1998.- 197 б. Нәзір Төреқұлов //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: Әл-Фараби, 1998. – 90 - 92 б. Нұрпейіс К. 30-шы жылдардың басындағы саяси қуғындаушылық және Нәзір Төреқұлов // Нұрпейіс К. Тарихи тұлғалар/Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2007.- 35 - 46 бет. Сопыбеков А. Нәзір Төреқұлов // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама / А.Сопыбеков.- Шымкент: "Кітап" ЖШС баспасы, 2008.- 156 - 158 б. Төреқұлов Нәзір // Сыр елі. Қызылорда облысы:Әнциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 492 б. Ысқақұлы Д. Түркістанда түлеп ұшқан қайраткер // Ысқақұлы Д. Әдебиет айдынында / Д. Ысқақұлы.- Алматы: Арыс, 2009.- 4 – 20 бет. Айдашов А. Төреқұлов туралы жаңа деректер: Тұңғыш дипломат, қоғам қайраткерi Н.Төреқұлов // Қазақ әдебиетi.- 1988.- 16 дек.- 5 б. Ақтаев С. Тұңғыш елшiнiң тұңғышы: Нәзiр Төреқұловтан қалған жалғыз перзент Мәскеуде тұрады екен // Егемен Қазақстан.- 2002.- 24 тамыз (N 201).- 3 б. Алаш ардақтысы: Алаш қайраткері Нәзір Төреқұлов жайлы. / дайын. Ж.Нұрқожа //Ел тілегі.- 2016. -19-24 наурыз (№ 19/20). - 8 б. Алты алаштың арысы едi: Түркiстан қ. көрнектi қоғам және мем. қайраткерi Нәзiр Төреқұловтың 105 ж. толуына орай өткен ғыл.-теориялық конф. туралы // Қазақ әдебиетi.1997. - 4 қараша (N44). - 2 б. Әбдезұлы Қ. Ғибратты өмiр өнегесi немесе қазақтан шыққан тұңғыш елшi Нәзiр Төреқұлов туралы құнды еңбек // Алматы ақшамы.- 2004.- 25 желтоқсан(N 143).- 3 б. Әбдезұлы Қ. Алаш перзентi: Мемлекет және қоғам қайраткерi Нәзiр Төреқұлов туралы // Егемен Қазақстан.- 2007.- 3 тамыз (N228/229).- 5 б. Әбдезұлы Қ. Арабиядағы алғашқы қазақ елшiсi: Көрнектi қайраткер, Кеңестер Одағында қазақтан шыққан тұңғыш дипломат Н.Төреқұлов туралы // Қазақстан ZAMAN.- 2004.- 2 қаңтар (N1).- 15 б. Әбдезұлы Қ. Елшi, саясаткер, азамат: Н.Төреқұловтың кәсiби қызметi туралы әдебиетшi ғалыммен, саясаттану ғылымдары докторының айтқандарынан // Алматы ақшамы.- 2003.- 13 ақпан (N18).- 3 б.

Әлмашұлы Ж. Бiр адамның бес қыры: Қазақтың тұңғыш дипломаты, ғалымполитолог, қоғам қайраткерi Н.Төреқұлов. //Ақиқат.- 1992.- N 4.- 53-58 б. Әлмашұлы Ж. Күллi мұсылманға ортақ Нәзiр: 1937 ж. репрессия құрбаны болған көрнектi мем. қайраткерi, алғашқы дипломат Н.Төреқұлұлының Түркiстан қ. өткен 105 ж. мерейтойы туралы. // Ана тiлi.- 1997. - 30 қазан (N 44). - 7 б. Әлмашұлы Ж. Нәзiр: 1892 ж. туған қазақтың тұңғыш дипломаты,ғалымполитолог,қоғам қайраткерi Н.Төреқұлов // Ана тiлi.- 1992.-5 наурыз.-4 б. Әлмешұлы Ж. Нәзiр - Ташкентте, жауапты жұмыстарда //Ақиқат.- 1995.- N 7.- 40-44 б. Әлмешұлы Ж. Нәзiр Төреқұлұлы: Қазақ халқының кемеңгер ұлдарының бiрi Н.Төреқұлұлы туралы // Жұлдыз.- 1996.- N 10.- 90-128 б. Батыршаұлы С. Сан қырлы талант: Мемл. қайраткерi, дипломат Н.Төреқұловтың туғанына 100 жыл // Егемендi Қазақстан.- 1992.- 26 желтоқсан Бегманов Қ. Жыласа егер Тұраным деп жылаған: Қырқыншы көктем (Нәзiр Төреқұлов жайлы баллада); Жаңа ертегi: Өлеңдер // Қазақ әдебиетi.- 1998.- 29 мамыр (N 21).- 11 б. Бектасова Г. Тұңғыш дипломат: ұлт рухын ардақтаған Нәзiр Төреқұлов // Түркiстан.2006. - 24 қараша (N 47).- 5 б. Бердiбай Рахманқұл. Нәзiрдiң жұлдызы жоғары: Репрессия құрбаны болған көрнектi мем. қайраткерi Н.Төреқұлұлы (1892-1937 ж.ж.) туралы. // Егемен Қазақстан.- 1997. - 8 қазан Бердiбай Р. Халықтың дара перзентi: Қоғам қайраткерi Н.Төреқұловтың өмiрi мен шығармашылығы туралы // Ақиқат.- 2002.- N 10.- 46-52 б. Боранғалиұлы Т. Оқысаң, ойды оятар: 1997 ж. "Қазақстан" басп. жарыққа шыққан көрнектi қайраткер, алғашқы дипломат Нәзiр Төреқұловтың "Шығармалар" атты кiтабы туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 21 қараша Дүйсенов С. Нәзiр Төреқұлов - мәмiлегер // Қазақ тарихы.- 2002.- N 5/6.- 34-37 б. Елшiбай Ғ. Нәзiр Төреқұловтың қызы Мәскеуде тұрады // Жас Алаш.- 2002.- 6 тамыз(N 93).- 1,4 б. Ертеңнiң қамын ойлаған: Нәзiр Төреқұловтың латын әлiппесiне көшу туралы Бүкiлодақтық пленумда жасаған баяндамасы берiлген. / Дайынд.Алтынбеков // Қазақ әдебиетi.- 1997.- 16 қыркүйек (N37).- 14-15 б. Ескерұлы Ө. Азамат. Күрескер. Дипломат: Н.Төреқұлов туралы // Егемен Қазақстан.2006.- 14 қыркүйек (N 219).- 4 б. Жеменей И. Аса талантты тұлға: Тайыр Мансұровтың араб тiлiнде шыққан Нәзiр Төреқұлов жайындағы кiтабы туралы // Ана тiлi.- 2009.- 31 желтоқсан (№52).- 5 б. Жеменей И. Елiн танытқан ер: Тайыр Мансұровтың араб тiлiнде жарық көрген "Нәзiр Төреқұлов. Дипломат. Саясаткер. Азамат" кiтабы туралы // Айқын.- 2009.- 5 қараша (№207).- 25 б. Жұмабекұлы Ж. Нәзiр публицистикасы: Мемлекет қайраткерi, әдебиетшi - ғалым, журналист, дипломат Нәзiр Төреқұловтың публистикасы жайлы // Қазақстан- ZAMAN.2004.- 18 маусым (N25).- 6 б. Жұмажан Б. Нәзiр Төреқұлов - тұңғыш қазақ дипломаты: Ресей Федерациясындағы елшiлiгiнiң әзiрлеуiмен " Назир Тюрекулов - полпред СССР в Королевстве Саудовской Аравии" атты кiтап туралы // Алматы ақшамы.- 2000.- 2 қараша Исабек Б. Нәзiр Төреқұлұлының ағартушылық қызметi //Қазақстан мектебi.- 2004. N5. - 37-40 б. Исмайл Ы. Төреқұловтың қызы табылды: Н.Төреқұловтың қызы туралы деректер //Астана ақшамы.- 2002.- 5 қыркүйек.- 4 б. Исмайлов Ы. Қазақтың тұңғыш дипломаты: Тұңғыш елшi қоғам қайраткерi Н.Төреқұлов туралы // Астана ақшамы.- 2001.- 2 тамыз (N 90).- 3 б. Исмайыл Ы. Қазақтың тұңғыш дипломаты: Нәзiр Төреқұлұлы туралы // Астана ақшамы.- 2003.- 5 тамыз.- 4 б.

Кәкiшев Т. Нәзiр Төреқұловтың қайраткерлiгi: беймәлiм тағдыр және тарихи әдiлдiк: Түркiстан Автономиясының Үкiметi мен партия комитеттерiнде басшы болған, "Темiрқазық" атты журнал шығарған, ұзақ жыл елшi болған қайраткер туралы // Қазақ әдебиетi.- 2004.- 21 мамыр (N 20).- 13 б. Кенжалин Д. Нәзiр Төреқұлұлының қоры ашылды: Астана қ-сында // Астана ақшамы.2003.- 1 шiлде.- 6 б. Кенжебаев Б. Бiлiмпаз, қайраткер: Көрнектi мем. қайраткерi, басп. және әдебиет қайраткерi Нәзiр Төреқұлов туралы //Түркiстан. - 1997. - 8 қазан Қалқа Н. Нәзiр есiмi елеусiз қалмаса...: Түркiстан қаласындағы Қ.А.Яссауи атын. халықаралық қазақ-түрiк ун-тiнде "Қазақстан Репсубликасының дипломатиялық және саяси өмiрiндегi Нәзiр Төреқұловтың рөлi" атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция өттi // Заң газетi.- 2006. - 28 қараша (N 206).- 4 б. Қамбаров Қ. Ыбырайдың iзгi iсi: 1937 ж. зұлмат құрбаны болған Нәзiр Төреқұлов атын. "Нәзiр қорының" президентi Ы.Ысмайылов туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 6 желтоқсан Қойшыбаев Б. Дипломат Төреқұлов: Тұңғыш дипломат,қоғам қайраткерi // Қазақ әдебиетi.- 1988.- 5 авг.- 6-7 б. Қойшыбайұрпағы Б. Тағы да Төреқұлов туралы: Көрнектi мем. қайраткерi, алғашқы қазақ дипломаты Нәзiр Төреқұлов туралы //Заман-Қазақстан.- 1997. - 10 қазан(N 41). – 14б. Мансұров Т. Елшiлердiң ақсақалы: Қоғам қайраткерi Н.Төреқұловтың дипломатиялық қызыметi туралы // Ақиқат.- 2002.- N 10.- 53-58 б. Мансұров Т. Қазақтың тұңғыш елшiсi: Алаш ардақтысы Нәзiр Төреқұлов туралы еңбек// Ана тiлi.- 2005 - 29 қыркүйек (N 39). - 5 б. Мансұров Т. Ол король отбасымен дос-жар едi: Өкiлеттi елшi болған Нәзiр Төреқұлов туралы / Ауд. Н.Оразбек // Жас Алаш.- 2003.- 30 қаңтар(N 13).- 5 б. Мансұров Т. Өкiлеттi өкiл: Қоғ. қайраткерi Н.Төреқұловтың Жиддадағы өкiлдiк қызметi туралы / Аударған Ә.Жұмабай //Түркiстан.- 2000.- 1,8,15,23 желтоқсан Мансұров Т. Тарихтан табылған тұлға. Н.Төреқұловтың сан қырлы таланты кiм-кiмдi де тәнтi етедi // Жалын.- 2010. - № 6.- 29-35 б. Мансұров Т. Төреқұлов - жарқын тұлға: Дипломатпен елшi Н.Төреқұловтың өмiрiн зерттегенi туралы сұхбат. / әңг. Г.Айтжанбай // Айқын.- 2013. - 2 қараша (№ 202). - 3 б. Мансұров Т.А. Нәзiр Төреқұлов - ұлттық мақтанышымыз: Автордың араб тiлiнде шыққан Нәзiр Төреқұлов жайындағы кiтабы туралы сұхбат / әңг. Ә.Маханбет //Ана тiлi.2009.- 31 желтоқсан (№52).- 5 б. Мансұров Т. Сан қырлы тұлға: Дипломат, мемлекет және қоғам қайраткерiмен Н.Төреқұлов жайында сұхбат / әңг. Ж.Сүлейменов //Егемен Қазақстан.- 2012. -5 қазан (№ 649/650).-7 б. Маратұлы Т. Қазақтан шыққан тұңғыш елшi: Көрнектi мемлекет және қоғам қайраткерi, әйгiлi дипломат Назыр Төреқұлов жайында // Егемен Қазақстан.- 2012. - 8 маусым (№ 306/307). - 9 б. Мәмет С. Тұңғыш дипломат туралы кiтап араб тiлiнде жарық көрдi: Нәзiр Төреқұловтың күнделiктерден, хаттардан өзге де алуан түрлi материалдардан тұратын кiтабы Сауд Арабиясынан шықты //Егемен Қазақстан.- 2005.- 16 маусым (N 134).- 5 б. Мұса С. Қазақтан шыққан кеңестiк тұңғыш елшi: Мем. қайраткерi, дипломат Н.Төреқұлов туралы // Егемен Қазақстан.- 2000.- 25 қазан Мұсалиева А. Нәзiр Төреқұлов мұрасы - тарихи дерек көзi //Ақиқат.- 2005. - N 10. 13-15 б Назаров Н. Жарық жұлдыз көрiнбей ме, көрмей жүрмiз бе?: Көрнектi мемл. қайраткерi Н.Төреқұлов туралы // Түркiстан.- 1996.- 24 көкек Назаров Н. Мұхиттың түбiнде жатқан гауһар: Тұңғыш елшi, халықаралық деңгейдегi саясаткер Нәзiр Төреқұлов туралы //Егемен Қазақстан.- 2008. - 21 мамыр (№ 146/147).- 4 б.

Найманбай А.Нәзiртану - негiзгi бағытымыз: "Нәзiр Төреқұлұлы халықаралық қорының" президентiмен сұхбат / әңг. Т.Тәшенов // Айқын.- 2012. - 6 қараша (№ 208).- 5 б. Нәзiр не үшiн атылды?: Қоғам және ағарту iсiнiң көрнектi қайраткерi, 1937 ж. саяси қуғын-сүргiн құрбаны Н.Төреқұловтың iстi болу тарихынан // Егемен Қазақстан.- 1997. 25 маусым Нәзiр Төреқұлұлының суретшiлiгi: Кеңес одағының шетелде Төтенше және өкiлеттi елшiсi қызметiн атқарған, қазақтан шыққан тұңғыш дипломаттың эскиздерi туралы //Егемен Қазақстан.- 2006.- 25 қаңтар (N 20/23).- 8 б. Нәзiр Төреқұлов: Мемлекет және қоғам қайраткерi, дипломат, журналист Н.Төреқұлов жайлы сұхбат. / дайынд. Ж.Мәмбетов //Жұлдыздар отбасы.- 2016.- № 11.- 19-24 б. Оразбек М. Елшiлер Нәзiр Төреқұловтай ықпалды болса: Жазылған жайдың жаңғырығы // Жас Алаш.- 2002.- 6 шiлде (N80).- 7 б. Садықов С. Түгел түркiнiң қамын ойлаған Нәзiр Төреқұлов өзiнiң қазақ екенiн де ұмытпады // Түркiстан.- 2012.- 18 қазан (№42).- 7 б. Сапарбаев Ә. Жарқ етіп сөнген жасындай...: Алаш қайраткері Нәзір Төреқұлов жайлы / Ә. Сапарбаев // Түркістан.- 2016. - 26 мамыр (№ 21). - 9 б. Салықов К. Ерен ердiң еңселi ескерткiшi: Тайыр Мансұровтың Нәзiр Төреқұловқа арналған кiтаптары туралы // Егемен Қазақстан.- 2005.- 23 желтоқсан (N 285) .- 4 б. Самрат Ж. Дипломатияға да, тарихымызға да құнды еңбек: Т.Мансұровтың "Нәзiр Төреқұлов - Кеңес Одағының Сауд Арабиясындағы елшiсi" кiтабы туралы // Егемен Қазақстан.- 2011.- 22 қазан (№ 508/509).- 2 б. Сапарбаев Ә. Ұлт рухын ұлықтаған: Қазақстан дипломатиясының жарық жұлдызы Нәзiр Төреқұлов туралы //Егемен Қазақстан.- 2007.- 30 мамыр (N 144/147).- 8 б. Сапарбаев Әбдiжапар. Жарқ етiп сөнген жасындай: Алаш қайраткерi Нәзiр Төреқұловтың қазақ елiне сiңiрген өлшеусiз еңбегi туралы // Түркiстан.- 2016.- 26 мамыр (№ 21).- 9 б. Сапарбай И. Өмiрi - мектеп, iсi - үлгi: Көрнектi қоғам қайраткерi Н.Төреқұлов туралы // Қазақ әдебиетi.- 1996.- 23 көкек (N17).- 12 б. Сапарбай И. Мұра: Нәзiр Төреқұловтың латын әлiппесiне көшу туралы ойлары жайлы // Қазақ әдебиетi.- 1997.- 16 қыркүйек (N37).- 14 б. Сахабат С. Қайраткердiң тың қыры: Әнел Нәзiрқызы туралы. // Егемен Қазақстан.2003.- 30 шiлде (N 191-194).- 10 б Сахабат С. Түркiнi түгендеген Төреқұлдың Нәзiрi: Қоғ. қайраткерi, дипломат Н.Төреқұлов туралы // Егемен Қазақстан.- 2000.- 25 қазан Тайжан Б. Нәзiртанудың өрiсi кең: Түркiстанда Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрiк университетiнiң мәдениет орталығында "ҚР дипломатиялық және саяси өмiрiндегi Нәзiр Төреқұловтың рөлi" атты халықаралық ғыл.-практ. конф. өттi //Егемен Қазақстан.- 2006.- 11 қараша (N 278/279).- 12 б. Тұрапбайұлы А. Отанға қызмет етудiң үлгiсi: Мемлекет және қоғам қайраткерi, қазақ дипломаты Нәзiр Төреқұлұлының 120 жылдығына арналған халықаралық конференциядан // Егемен Қазақстан.- 2013. - 8 маусым (№ 144). - 2 б. Шынтемiрқызы Г. Тұғыры биiк тұлға: Көрнектi мемлекет қайраткерi Н.Төреқұловтың 120 жылдығына орай ұйымдастырылған "Қазақ зиялылары және қазақ жерiнiң тұтастығы мәселесi" тақырыбындағы конференция өттi // Егемен Қазақстан.- 2012. - 15 қараша (№ 752/753). - 9 б. Ысмайылұлы Ы. Төреқұлов Шымкентте болған ба?: Қоғам және ағарту саласының көрнектi қайраткерi Нәзiр Төреқұловтың 1922 ж. Шымкент қ. iс сапарымен болуы туралы // Егемен Қазақстан.- 1997. - 25 маусым

Социалистік Еңбек Ері Ешниязов Махамбетәлінің туғанына 120 жыл (1897-1958) Ешниязов Махамбетәлі 1897 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында туған. 1917жылға дейін жергілікті байлардың жалшысы болды. 1932 ж «Жаңа құрылыс» колхозына кіріп, онда 1957 жылға дейін аға шопан болып істеді. Одан кейін «Приаральск» совхозында қой фермасының меңгерушісі қызметін атқарды. Тынымсыз еңбектердің іс-әрекеті зор табысқа жеткізді. 1947 жылы отарындағы 405 қазақы тұқымды саулықтан 605 қозы өргізді. Ал отарындағы әр қойдан қырқылған жүннің мөлшері бойынша колхоздағы ең жоғары көрсеткішке жетті. СССР Жоғары Советі Президидумы 1948 жылдың 23 шілдедегі Указымен аға шопан М.Ешниязовтың қоғамдық қой шаруашылығын дамытудағы зор табысын, оның көп жылғы жемісті еңбегін атап көрсетіп, Социалистік Еңбек Ері атағын берді.

1958 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: Ешниязов Махамбетәлі // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 623-624 б. Ешниязов Махамбетәлі: Соц. Еңбек Ерінің суреті //Ленин жолы. – 1948. – 17 нояб. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Әлмұрат, Ешниязов Махамбетәлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь Жауынгер-ақын Әбзәли Егізбаевтың туғанына 110 жыл (1907-1945) Әбзәли Егізбаев 1907 жылы Қармақшы ауданы Тұрмағамбет ауылында дүниеге келген.

1934 жылы Қызылорда педагогикалық училищесін бітірген. 1933-1934 жж. Жалағаш ауданында, кейін Қызылтам мектебінде мұғалім, мектеп директоры қызметтерін атқарған.

1938 жылы жалған саяси айыппен жазаланып, Магадан облысы Колыма өзені бойынша орналасқан «Одинокий», «Партизанский» алтын кен орындарында жұмыс істеген. 1941 жылы елге оралған.

1941-1942 жж. Жалағаш ауданы Жаңаталап мектебінің директоры болған. 1942 жылы әскерге алынып, алғаш Батыс майданында, кейін Шығыс майданында соғысқан. Елге қайтар жолда жапондар ұйымдастырған пойыз апатынан қайтыс болып, Манчжурияда жерленген. Ә.Егізбаевтың алғашқы өлеңдері майдандық газеттерде «(Суворовшы», «Жауға қарсы аттан», т.б) жарияланған. «Жорық жолында», «Дат», «Мақсұт», «төрт дәруіш», т.б. поэмалары бар. Ақын шығармалары кейін жиналып, «Жауынгер жүрегі» (1969), «Жыраманат» (1978), «Елімнің сырын еттім жыр» (1969), «Қасиетті Қармақшы» (2003) жинақтарына енген. Әдебиеттер: Егізбаев Әбзәли. Майдан хаттар / Ә. Егізбаев; Құраст: Н.Егізбаев, А. Әбзәлиев.Алматы, 2007.- 138 бет: Егізбаев Ә. Шығармалары: Өлеңдері мен дастандары / Ә.Егізбаев; Жауапты ред. Б.Кәрібозұлы.- Астана: Фолиант,2007.-416б. ***

Егізбаев Әбзәли //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: 2005. - 199 б. Еңсегенұлы Т. Әбзәли Егізбаев //Еңсегенұлы Т. Сыр бойы ақын-жыраулары: Әдеби зерттеу / Т. Еңсегенұлы.- Алматы: Білім, 2000. – 198 - 210 б. Қалиев Ы.; Айдосов А.Әбзәли Егізбаев // Қалиев Ы. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы- ерлік пен елдігіміздің мерекесі / Ы. Қалиев, А. Айдосов.- Қызылорда: Тұмар, 2005.- 69 - 74 б. Аяшұлы Д. Әбзәли ақынның монологы немесе жауынгер-ақынның жан дауысы: Жауынгер ақын Ә.Егізбаевқа арналған өлең / Д. Аяшұлы // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 1719 қазан (№42). - 13 б. Боранбайұлы С. Өлмес өмір: Жауынгер ақын Ә.Егізбаевқа арналған өлең /С.Боранбайұлы // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 17-19 қазан (№42). - 13 б. Жанаев А. Майдангер ақын Әбзәли Егізбаевтың 90 жылдық мерейтойына арнау:Жауынгер ақын Ә.Егізбаевқа арналған өлең / А.Жанаев // Ақмешіт ақшамы.- 2011. 17-19 қазан (№42). - 13 б. Жұмағұлов И. Әке үмітін ақтаған азамат: Майдангер ақын Әбзәли Егізбаевпен үлкен ұлы Нағымеддин Егізбаев жайлы / И.Жұмағұлов. // Ақмешіт ақшамы.- 2012. - 22 ақпан. 14 б. Исаұлы М. Сырдың сен жүйрігі едің, сүлейі едің: Жауынгер ақын Ә.Егізбаевқа арналған өлең / М. Исаұлы // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 17-19 қазан (№42). - 13 б. Рахымбеков Ә. Қарғыс атқыр сұм соғыс қайта айналып келмесін: Жауынгер ақын Ә.Егізбаевқа арналған өлең / Ә.Рахымбеков // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 17-19 қазан (№42).-13 б. Сәрсенбаев Ә. Сыршыл жүрек жырлары: Жауынгер ақын Әбзәли Егізбаев туралы / Ә.Сәрсенбаев. // Қармақшы таңы.- 2013. - 6 мамыр. - 3 б. Кеңес Одағының Батыры Шляпин Геннадий Фадеевичтің туғанына 105 жыл (1912-1970) 1912 жылы 13 тамызда Қазалыда қызметкердің отбасында туган. Агроиндустриялық техниқумды бітіріп Қазалы МТС-да, Осоавиахим облыстық кеңесінде жұмыс істейді. 1940 жылы Ташкент қаласындағы жаяу әскерлер училищесінде оқиды.

1934-1936-1939 жылдары әскер қатарыңда болды. 1941 жылдың маусым айында армияға шақырылды. Г.Ф.Шляпин басқарған 196-шы гвардиялы атқыштар полкі 1944 жылдың 22 м:аусымында жаудың мықты қорғаныс бекінісіне батыл шабуыл жасап, немістердің ең маңызды тірек пункті Сиротиноны басып алады. Дұшпаңды қуған полк Батыс Двина өзенінен өтіп, жауларды және олардың техникасын көп шығынға ұшыратты. Г.Ф.Шляпин жаужүрек батырлығына орай "Ерлігі үшін", "Сталинградты қорғағаны үшін" медалімен марапатталды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1944 жылғы: 22 маусымдағы Жарлығымен генерал-майор Г.Ф.Шляпин Кеңес Одағы Батыры атанды. Соғыстан кейін Қазалыда, Ташкентте тұрды. 1970 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: Геннадий Шляпин //Ерлікті сүйген ел нұрлы. – Алматы: Аrna-b, 2010. – 50 б. Шляпин Геннадий Фадеевич //Қазақстандық Кеңес Одағының Батырлары: Энциклопедиялық жинақ. – Алматы: Өнер,2010. – 268-269 б.

Геннадий Фадеевич Шляпин //Қазалының қаһармандары. – Алматы, 2005. – 19-20 б. Геннадий Шляпин //Қалиев Ы., Айдосов А. Ұлы Жеңістің 60 жылдығы ерлік пен елдігіміздің мерекесі. – Қызылорда: Тұмар, 2005. – 63 б. Қазалы ауданынан шыққан Кеңес Одағының батырлары //Мұсабаев Н.Т.,Мұсабаева А.Н. Ортаймаған қазаны - қасиетті Қазалы. -Алматы: Атамұра, 1998. - 75-76 б. Шляпин Геннадий Фадеевич //Совет Одағының Қазақстандық Батырлары. - Алматы, 1969. – 2 том. - 411 - 412 б. Шляпин Геннадий Фадеевич //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2005. – 525 б. Жанзақов М. Сырдан ұшқан сүңқар //Ленин туы. - 1975. - 25 наурыз Жолымбетов Ө., Айдаров Ә. Қазалылық үш батыр: Ү.Түктібаев, В.Счастнов, Г.Шляпин //Ленин жолы. - 1966.- 4 мамыр. Айтыскер ақын, әнші Есіркеп Қоңқабаевтың туғанына 95 жыл (1922 – 1991) Есіркеп Қоңқабаев 1922 жылы Жаңақорған ауданы Бесарық аумағындағы «Кеңес» ауылында туған. 1935 жылы орта мектепті бітірген. 1936 жылы аумалы-төкпелі заманның ықпалы Тәжікстанның Қорғантөбе ауданына дәм-тұз айдап барады. Содан елге 1950 жылы оралады. 1952 жылдан өмірінің соңына дейін аудандық мәдениет бөліміне қарасты №2 Қызыл отаудың, кейін №15 автоклубтың меңгерушісі болып ұзақ жылдар малшы қауым мен диқандар арасында мәдени қызмет көрсетіп келді. Ақын әрі әнші Есіркеп Қоңқабаев әрбір мәдени сапарында жақсы істерді, кездескен кемшіліктерді өлең тіліне салып, домбырамен әндетіп айтып жүрді. Ол ақын Манаппен бірге Жаңақорған халық театры қойған спектакльдерде көптеген рольдерді ойнады. Есіркеп Қоңқабаев қазақтың халық әндерімен қатар қарақалпақтың, тәжіктің әндерін де орындап жүрді. Ақын-әнші Е.Қоңқабаев ел арасынан мәдени мұраларды жинаушы болды. Құлан ақынның біраз өлеңдерін жинап, Ұлттық Ғылым академиясының алтын қорына өткізді. Есіркеп Қоңқабаев Мәскеудегі Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктерінің көрмесіне қатысты. «СССР-дың үздік мәдениет қызметкері» белгісімен марапатталды. Есіркеп Қоңқабаев 1991 жылы 8 қазанда қайтыс болды. Әдебиеттер: Есіркеп Қоңқабаев // Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: «Әл-Фараби», 1998. – 219 б. Сопыбеков А. Есіркеп Қоңқабаев. // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама / А.Сопыбеков.- Шымкент: "Кітап" ЖШС баспасы, 2008.-476 - 477 б. Аманбаев Т. Есiркептi де ескерсек екен: Мәдени мұраларды жинақтаушы, ақын, әншi Е.Қоңқабаев туралы // Сыр бойы.- 2010. - 6 наурыз. - 7 б. Сопыбеков А. Ән- жырдың ажары едi.: Әншi- ақын Есiркеп Қоңқабаевтың туғанына 80 жыл толуына орай // Сыр бойы.- 2003.- 14 қаңтар.-5 б.

Исатай Әбдікәрімов атындағы Қызылорда аграрлық техникалық колледжіне 70 жыл (1947) 1930 жылы – Қазақ ССР-і жер ісі комиссариатының қаулысымен Қазалы мал дәрігерлік зоотехникумы ашылды.

1947 жылы – СССР-дің Мақта шаруашылығы министрлігінің 1946 жылы 12 қазандағы №339 бұйрығымен Қызылорда қаласында гидромелиоративтік техникумы ашылды.

1979 жылы – КСРО жоғары және арнаулы орта оқу министрлігінің келісімі бойынша жол қатынас министрлігінің 03.08.1979 жылы №ТД-25332 бұйрығымен Қызылорда темір жол көлігі техникумы ашылды.

1997 жылы – Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетінің (8 мамыр №814) қаулысымен Қызылорда ауылшаруашылы, политехникалық және темір жол көліктері колледждерін біріктіру арқылы Қызылорда аграрлық техникалық колледжі құрылды.

2003 жылы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 497 (30.05.2003) қаулысымен Қызылорда аграрлық-техникалық колледжіне қоғам қайраткері, Социалистік Еңбек Ері, соғыс және еңбек ардагері, техникум түлегі Исатай Әбдікәрімовтің аты берілді. Колледж құрамында 2 ғимараты, 2 асханасы, 1 кітапхана, 6 компьютер класы, 1 интернет классы, 2 спорт зал, 1 акт залы, 7 интерактивті тақта және арнайы практикалық (химия, физика, ветеринария саласы, мұнай және газ, темір жол мамандықтары бойынша) дәрісханалармен қамтамасыз етілген. Колледжде бірнеше ұйымдар жұмыс атқаруда. Олар: «Алла жар» діни қоғамдық ұйымы, «Ақиқат сөз пікір сайыс» ұйымы, «Кәсіподақ» ұйымы. Бұл ұйымдардың мақсаты студент жастардың имандылыққа және өз еліне деген патриоттық сезім, адамгершілікке тәрбиелейді. Әдебиеттер: Бекқұлиева Ә. Тарихи құндылық бастауы қоғамдық музейде: И.Әбдікәрімов атындағы Қызылорда аграрлық-техникалық колледж тарихының музейі./ Ә. Бекқұлиева , Ә.Нұрпейісова // Сыр бойы.- 2013. - 9 қараша (№ 167/168). - 13 б. Білім берудің жаңа технологиялары оқу-тәрбие ісіне енуде: И.Әбдікәрімов атындағы Қызылорда аграрлық-техникалық колледж жайлы / Сұхб. Ж.Жәлиева // Ақмешіт ақшамы.2013. - 10 шілде (№27). - 15 б. Құдайбергенов Н.Б. Колледждің білім деңгейін көтеру – басты нысана: Қызылорда аграрлық-техн. колледж директорымен сұхбат / Сұхб. Ә.Айтмағанбетұлы //Ақмешіт апталығы. – 1997. – 18 шілде. – 1,2 б. Құдайбергенов Н.Б. Компьютер емтихан алады: Қызылорда аграрлық-техн. колледж директорымен сұхбат //Ақмешіт ақшамы. – 1998. – 17 шілде. – 3 б. Құдайбергенов Н. Талаптыға болсын кез: Қызылорда аграрлы-техн. колледжі //Сыр бойы. – 1998. – 13 тамыз Өтемұратов М. Ұстаздардан жоғары жауапкершілікті талап етемін: И. Әбдікәрімов атындағы Қызылорда мемлекеттік аграрлық техникалық колледж директоры М.Өтемұратовпен сұхбат/ Сұхб. Е.Сәрсенбай // Ақмешіт апталығы.- 2009.- 8 қазан.-1,3 б. Садықов А. Білікті маман білім ордасынан шығады //Ленин жолы. – 1981. – 11 июль Садықов А. Сапалы білім береміз: Қызылорда политехникумына 40 жыл //Ленин жолы. – 1987. – 25 декабрь Тұрлығұлов Ы. Қызылорда аграрлық техникалық колледжіне 70 жыл //Ақмешіт ақшамы. – 2000. – 17 қараша Шәрібекұлы Қ. Мәртебелі мамандар мекені //Сыр бойы. – 2000. – 31 қазан

Үмбет Ә. Ізет пен Ойдың іргесі: Агроколледжге 70 жыл //Сыр бойы. – 1999. – 28 қыркүйек Қызылорда музыка колледжіне 40 жыл (1977) 1977 жылдан Қызылорда қаласында тұңғыш музыка училишесі жұмыс істей бастады. Алғашқыда фортепиано, халық аспаптары, ән мен хор-дирижер бөлімдері болса, кейіннен шекті және үрмелі аспаптар бөлімдері қосылды. 1999 жылға дейін М. Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжінің құрамында болды. 1999 жылы жеке бөлініп шықты. Қолледжде аспапта орындау, жеке ән салу, хорға дирижерлік ету, хореография өнер мамандықтары бойынша білім беріледі. Колледжде әр жылдары Е.Көшербаев, Т.Қалауов, Е.Сақтапбергенов басшылық етті, қазіргі директоры К.Ш. Ботабаев (Қазақстан білім беру ісінің озық қызметкері). «Super Star» мегапроектісінің жеңімпазы А.Кішкенбаев, «Жас қанат» байқауының жүлдегерлері Р.Садықов пен М.Сейітмұратов, т.б. осы оқу орнының түлектері. Әдебиеттер: Қызылорда музыка колледжі //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: 2005.- 344б. Ақдәулетова Қ. Сыр өнерінің шамшырағы: Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Қызылорда музыкалық колледжінің бөлім меңгерушісімен сұхбат / сұхб. Д.Аяшұлы // Сыр бойы. – 1996. – 14 желтоқсан Жұбатырұлы С. Қос тұйғын: Қызылорда музыка колледжінің мұғалімдері Е.Мұстафаев пен Т.Тоғжановтар туралы // Жас алаш. – 1996. – 9 қараша Қайрақбаев К. Сыр үміткерлері жеңіспен оралды: Астанада өткен ХХХҮІ Республикалық жас орындаушылар байқауынан Қазанғап атындағы музыкалық колледж студенттері жеңіспен оралды / К. Қайрақбаев // Сыр бойы.- 2015. - 14 сәуір (№ 53). - 2 б. Төремұратова А. Музыкалық колледж оқушылары қашан да биікте: Қазанғап атындағы музыкалық колледж оқушыларының жетістіктері туралы / А. Төремұратова. //Ақмешіт апталығы.- 2015. - 11 сәуір (№ 27). - 2 б. Төремұратова А. Өнер әлеміне бала кезден қызықтым: Қызылорда музыкалық колледжінің директоры, Тұрмағамбет атындағы аспаптар оркестрінің көркемдік жетекшісі әрі дирижері Кеулімжай Шалтақбайұлы Ботабаев туралы. / А. Төремұратова. // Ақмешіт апталығы.- 2013. - 19 желтоқсан (№ 51). - 6 б.