ՄՐԱՄ Ն Ա ձ Ա Պ Ե Տ Ը
ԿԱՊԱԴՈՎԿԻԱ6ՈԻՄ
(Մի վ ա ր կ ա ծ ի
առթ՛իվ)
Պաամ. գիա. դ ո կ տ ո ր Մոմ սես
Խորենացու.
ված
տեղեկություններր
չարք
ում
Արամին կան
Հարմայի
որդի
ներր,
չի են
մղել
շրջանն
դործ
եր ր յուրացնելուց,
կարևոր
դերի
է Արամի
դեմ
մեծ
նաՀապետ-
պաշտպանողական
դեմ,
կամ
ուղղակի
Հայաստանի
ֆենոմենր՝.
վ^աաղեայի
:
«նախնա-
րոլոր
կամ
րացի
մասին
օրոք այնքան
մյուս
Սկայորդու,
կատարել,
այլ
Պայապիս
նաՀապետների
ոէ մեկի
տիրակալների
չեն
ապա
և
րացաո-իկ
ԱրամրԵթե
Պարույր
պաՀպան-
Հայոց
փոխՀարարերություններում
Մի^ադետքի
արժան ա Հի չատա կ
երկերում
են
նաՀապետներից
որքան
թերևս,
պատմիչների վկայում
ունեցած
Հետ
ունեցել,
րացաո-ությամր,
պատերազմներ րևէ
Արամի
և Հաղորդած
Հարևանների
Հաջողություններ
Հայ
միանչանաԼլ
նախորդած
Հայքր»
և. մյուս
Ա. Վ. ՍՈՍՅԱՆ
ո֊
տարրեր
ՇնորՀիվ
Նյուքար
փայլուն
Հաղթա-
Մադեսի,
թարշամի
տարած
նակների,
նա «ընդարձակել զ ս ա հ մ ա ն ս Հ ա յ ո ց յ ա մ ե ն ա յ ն կ ո ղ մ ա ն ց , յորոյ ա -
նուն և զ ա շ խ ա ր հ ս մեր անուանեն ա մ ե ն ա յ ն ա զ գ ք , ո ր ս լ է ս Ց ո յ ն ք ՝ Ա ր մ է ն ,
իսկ Պարսիկք և Ասորիք՝ Արմէնիկք» (Մովսէս
Հայոց.
Ա. ԺՌ)'.
կություն դովրգին
էր
Արամի
Հայոց նվիրված Հարցր
անունով
ընդունակ VIIգդ.), թյամբ: Հապետր տական
Տե՛ս,
սկսել
օրոք
մոտ
կարող
գոյություն
պետություն,
նույն
բացի,
առա£ ինքր
քաշվեց
ասորեստան
Հրատարակություններում
օրինակ,
Հիշողության
Հ ա կ Ո Ր
նաև
որևէ
մե^Հ'
նման
րստ
աղբյուրների
Ուրարտուի
Մ ա ն ա ն գ յ ա ն .
Երկեր.
Այս
կարծիքր
լեռնաշ֊
արշավանքների (մ.թ.ա.1ճ-
միավորի
արքա),
Երևան,
Հեն-
Հայկական
Հայկյան
Ար ամեն
հ.Ե,
դարավոր
փուլում որի
ան
լեռնաշխարՀի մղած
ՀեռաՀար
քաղաքական
մի վարկած, յան
առա£
ուրարտական
այլ
իյնգիրներին
սլա տ մ ա կան ո ւթյ գեմ
ժո-
'.
Հայկական
որ Ուրարտուից ունենալ
Հեղինամեր
սլե տա կան ո ւթյ ան նաՀասլետի
պետությունների
նույնր
Ուրարտուից Վերջերս
վրա,
մեծ
այսուՀետև
Ար մ են/Ար մ են ի կք
է որպես
Հարևան ժողովրդի
մտայնության
չէր
Ար ամ
Պատմութիւն
Հայաստանր
և նրանք
են անվանել
մեկնաբանվել
միավորների
արտացոլում
է այն
խարՀում
Արամի
Հարևանների
ծա գո ւմն արան ո ւթյ ան ր և վաղ
գերազանցապես
պայքարի
1
Խորենացու,
րերել
Հետազոտություններում
ք աղաք ա կան վում
Ըստ
ձեռք
Խորենացի,
որն
1984,
առնչուԱր ամ
է իշխել
էչ.559.
նա-
(մասնագիէ ոչ
թե
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
238
Վանում
կամ
նիում,
գրա
մոտակայքում,
այլ
ուրարտական
նաՀաւգեաի
գեսլի
Արագածոտն
Ար աման յակ
աղբյուրների
էթիու֊
տեղաշարժվելուց
Հե֊
տոՀ՚ Հայոց ծասվես
ծագումնաբանության
կախված
տարաբնույթ նեցած լու
է այսօր
սկզբնաղբյուրների
Հաջողությունից, նաՀասլետի
նության
փորձով
խատությանր'.
Հայոց
աո֊ա^ատար
խրթին
կում
մեկր
ՆաՀապետր
2
Այս
մարերի
Լիգիա),
ս, մ.թ.ա.
եղել,
Ւրեն
Հատ
ուկ
ո.ա£ար-
մ.թ.ա.
նոյեմբերի ես
էթիունիի
մեկ
и. ժ.ա XV-VII
Արամեի
Եբեան,
1998,
ԳԱԱ
է^-106—111)'.
Այս
նիս-
Արամ
նաՀասլետի
Վ.Խաչատրյանը՛.
891—834
բո-
Արևելագիտու-
րնդլայնված
մե£՝.
Ն .
Եվ այս րնթացքում՛.
ՀՀ
խեթագետ մ.թ.ա. (Վ .
(մ.թ.ա.625 (Պայապիս
մոտ՛.
ր աժնի
զեկուցման
ժամանակակիցը
Մագ-
գեմ
երրորւ՜էի
Մովսիսյանի
է առաջարկում
վա-
Կապաղովկիա
վերջին
թագավորության
ենթագ-
աո.աֆնորգ
է ՊատմաՀոր
ընթերցված
Հիմնականում
Ասորեստանի
գեպի
Արտակ
անեՀիշա-
պատերազմներ
քաղաքակրթությունների
տարբերակ
գաբերում.
(սկյութների
2)
VII գարի
սլ.դ.թ.
25)
Հայկական
ուրարտական
գեմ
ներկայացված
արք
ft.Հարությունյանր
էր Հա^ող
3)
վերջին
Հայրր'.
վրա
631թ.),
Սեպագրական
(1998թ.
լ7
մի տեո
«Կյուրոպեգիայում»
կարող
գաշնակից),
ինչպես
Ներկայացվեց
ինստիտուտի
անձնավորման Արամ
ուսումնա-
Հա ր ո ւթյ ո ւն յ ան ր ա
Տիգրանի
Հիման
1) մարերի
որպես
տեսությունը
տում
ան
VII ֊Ոդդ.)
ուրարտական
արքան
իսկապես
իրագարձություններր
թյան
աչ-
պատմության
(մ.թ.ա.
՝Քսենոփոնի
անանուն
Մադե
=
է, քան
ինքր
ճշգրտումների
Նյուքար
Հետո
մի
ա չխ ա րՀա գր ո ւթյ
ասպարեզում՛. fi.
Ա-
մեկնաբա-
բևեռած
մեծածավալ
րնթացքում
ա յ լ ոք
ուղղություններով
=
՝Քաաղեայ լոր
ոչ
«Արմենիայի»
երեք
յուես
ոէ
զատե-
վերջերս
Հատվածի
լեռ.նաշիյարՀի
լուծումներով
է, որ Էրիմենա-Արամր
րել
Հարությունյանի
պարզաբանման
նույն
ժամանակագրական րում
Հղված
ու-
վարկածր.
էրիմենան,
տակվող
մոտենալ
1ւ պատմական
է Հա յ կա կան
ստանգարտ
է Հետևյալ Արամ
թ.
F՝- Հ. փորձ
ա и սլար եզո ւմ
ուչագրությունր
ժամանակաշրջանի
ոչ
վերր
պատմության
ի ր ա գա րձո ւթյ ունն եր ի
մանրակրկիտ,
րից
Հին
եզակի
բավական
ՊատմաՀոր
գտնվող
ա ո.ա и սլելա կան ի ց սլիտի
մասնագետների
մասնագետ
սիրությունրՅ
սլատմականր
մե-
տակ
Համագրման
տեսանկյունից
աո-եղ ծվածի,
ուրույն
գտած
Այս
ուսումնասիրությունր
տրամագրության
գիտական
գրանցում
րնգունակությունից՝.
րամ
խն գի րն եր է
մասնագետների
թթ-
Ըստ
իշխած
արքան
Խաչատրյան.
նրա, է
Հայաստանը
տեսակետը
առաջադրվել
էր
դեռ 1980 թ. (В. Х а ч а т р я н . Страна Хайк՛ в составе Урарту.-Вестник обществ, наук, 1980,
N6,
С.101-112),
իշխանությունը Երկու
ղավթաե
Հեղինակների
ժամանակագրության ընդունման 3
R.
Հ.
Անուչավանից
բռնակալները
վերականգնումը
Երևան,
Հետո
«Հայքում»
նույնացվում Հենվում
Մ-Չամչյանի
էին
է Հայկյան
Հայկյաններից
Ուրարտուի նաՀասլետների
ներկայացրած
Հետո
արքաների
ցուցակի
Հետ՛.
կառավարման Հավաստիության
վրա՛.
Հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն յ ա ն .
Առածավոր գդ.).
որտեղ
Ասիայի 1998:
Հնագույն
Հայաստանի,
սլատմության
Հայ-իրանական մի
քանի
խնդիրների
Հարաբերությունների շու֊ր^
(մ.թ.ա.VII
ե — VI
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում Սույն վում
Հողվածում,
է քննարկվող
Հանուր
և
Հեղին
մի ել
Հայք»)
փոխարեն
որտեղ
(էջ. 7 8 ֊ 7 9 ) : Այ նուՀետև Այստեղ
գրական
ճշգրտումներից
Արամի
Հակառակորգր
Սադիատտեսր
արքա, վում
այլ
արդեն
միայն
Հետո
Կասլագով֊
էր
սլիտի
(Պայասլիս
անվան
աղավաղված
նշանակեր երկրորդ
ոչ այլ
ոք
և
՝Ք՝աա՜-
ժամանակա-
եզրակացության, էր, քան
որ
Լիդի յի
անունր
որսլես
ստուգաբանբառի
Հաղորդ, գիտվում
ար-
ա
ր չի դի տ վո ւմ
որ «Պայասլիս»
«Ասլիսր»
(մարերեն Հունարեն
է Պայասլիս
առածին
ր ն դա մ են ր «Արգիսի
Ս. Ե-
թարգմանու-
լեզվաբանական
որում
բաղադրիչ
է: Ակադ.
չփոթվել
է Հա յ եր են Ա յ Ն պ ա զ ա տ «ժա ռան դոր գ, գաՀաժառանդ»
«Պայասլիս»
՝.
«Առածին
Հայաստան»
կարող
վ է ֊
եր
ժխտпւմն
Հան գո ւմ է այն
Ընդ
քանի
ընթացքում
ստուգաբանվում
Ц ա սլա գո վկի այ ո ւմ
արքայորդի,
Ն սլա տ ա կա գր վելո
Հայաստան»
«Գրավյալ
Հեղինակր
Ար գի и ի որդին՛.
ստուգել
ПрООГТ^У ApUEVLCiV
րառր
ղե այ ի անունր՛.
քա
(=
է
առածին
րնդ-
կփորձենք
րա ր գո ւ թ յ ո ւնն
«Նախնական
K p o r c r i v - / , Հետ) զդաէի
չարք
բևեռ-
բազմաթիվ
վրա,
մեկնաբանության
առաջարկվում
*paretan Armenian,
որ
Հավաստիությունը
մի
Արմեն իա»
առաջարկված
քանի
տասնամյակների
նվաճումների
ավանգական
կողմից
արծարծված մեկի
երկու,
է լուծել
«Պո-ոտին
չէ,
աստիճանր՝.
վերջին
փորձել
տերմինի
թյան
գարի
կատարած
Աոաջին ր
մե£ միայն
Հիմնավորվածության VII
Հեղինակր
րեմյսյնի
գրախոսություն
խն դի րն եր ի ց
թեզի
մ.թ.ա.
ր իմենա֊Արամի կիայում,
ամենևին
ուսումնասիրության
մասնավոր
ակի
ասլա ցուց
որն
239
միջոցով.
թագաժառանգ» է որսլես
Արգիսի
ձևր)'.
Եվ, վերչասլես,
ԲՀարությունյանր
եզրակացնում
է. «Հնպոց
պատմու-
թ յ ա ն մեջ բ ա ց ա ո վ ո ւ մ է ո ր և է մեկ այլ ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն , որ հ ա յ ե ր ի ն հաջ ո ղ վ ա ծ լինի իշխել հիշյալ տ ա ր ա ծ ք ն ե ր ի ն , ուստի թ ե Կ ե ս ա ր ի ա յ ի շ ր ջ ա ն ը և թ ե Ուոհան կ ա ր ո ղ է ի ն գ ր ա վ վ ա ծ լինել V I I ղ ա ր ի վ ե ր ջ ի ն ե ր ե ս ն ա մ յ ա կ ո ւ մ » (էշ
70) : Այժմ
կածր
փորձենք
կասլված
վաստիության րի
վերջին
(Պռոտին
Հետ՛. Հնարավոր քառորդում՛.
Արմենիա,
ժամանակաշրջանի րի պես
օբյեկտիվ
Մի
թե որքանով էր արդյոք կողմ
Առածավոր
Ասի այ ի
որ բա վա կան
ՀեռաՀար
նման
թողնելով
Քաաղեայ),
Հեղինակի
վար-
արշավանքի
Հա-
արշավանք
խնդրի
մ.թ.ա.
լեզվաբանական
ներկայացնենք
շնորՀիվ:
դամասր
իրադարձություննե-
գծագրվում ավելի
VII
ուսումնասիրվող
քաղաքական Հստակ
արձանագրությունների,
Հետազոտության
է փաստարկված
փոքրասիական
Պայասլիս
սլատկերր,
ասորեստանյան
աղբյուրների
տեսնել,
Էրիմենա-Արամի
նվազ
է չափով
գերազանցաանտիկ
240
Ա. Վ. Քոսյան Ա Ր Ե Վ Ե Լ Ց Ա Ն Փ Ո Ք Ր Ա Ս Ի Ա Ն U . f c U . V I I ԴԱՐՈՒՄ Մ թ՚ա.705
կրած
թ•
Թա բալում
ճակատագրական
թյունր
Տավրոսից
Կիէիկիայի
ձԼւական,
եթե
Սարգոնի տան յ ան
նրա
երր
վանքն
անգամ
կորսված
էր '-
Երկու
Հաշվի
րեստանի
գեսլք
առնելով
1ւ Ինգիրա
ում
քիչ
Հա^ողությ
696
էլ,
ունն երր
նկատմամբ
1ւ 695
ու
փաստորեն
(վերջին
փորձեցին
վերա-
գեսլք
արշա-
ում
գեմ
Կիրուայի, անտիկ
երկրորգր
Թիլգա-
ձեռնարկված
արշա-
Սին աքերիբի
շրջանի
ասորես-
երկուսր
գեմ^:
9ո ւր գի ի
օրոք
կառավարիչ
Տարզու
չնայած
թթ-,
Առածին
քաղաքների
ուշ
թթ-)
քաղաքի
ոմն
ավելի
գեր ի շէս ան ո ւ1ւ Ղաշտ այ ին
ո ւթյ ո ւն ր՛.
Ւլչուբրու
Հիմնած
II-ի
երկրների
Կուե)
մ.թ.ա.
Լւ Տարսուս)
սլետություն
7
Սար գոն
Ասորեստանի
(մ.թ.ա.704—681
ա զգեց
Խիլա կկուէւ
Ասիա)
վերացավ^'.
Սինաքերիբի
Անէսիալե
րի մ մ ո ւ ո ւ մ
Հետո
փոքրասիական
աղբյուրներում
էր թաբալյան
գաչնակից
աղբյուրների
Փոքր
ոէ րնգՀանրասլես
երկու
իրենց
ուղղված
րին,
րնկած
Հա^որգ
զորք
Հաստատել վանքն
պարտությունիցս Հյուսիս
(ա и որ ե и տ ան յ ան
գարձավ
(Հարավային
Հավաստիացումնե-
ի ր ա գա րձո ւթյ ո ւնն ե ր ր,
ան վե ր ա սլա Հո ր են
կարելի
Ասո-
է անցողիկ
Համա-
ՐեԼ՛սին աքերիբի գրությունն սիս
րնկած
Այսպես,
4
J
թ.
պարտության
Երկու
տարի և
ԱսարՀագղոնի
են
մա տնում
մ.թ.ա.677—676 (Ղաչտային
թթ-)
Հաղորդում
երկրներում
ԱսարՀադգոնր է
անց
Սիսսուի
(մ.թ.ա.680—669
տեղեկություններ
արևելաւիոքրասիական մ.թ.ա.679
քում՝)& դուի
որդու
եր ր կարևոր
տիրող
թթ՛
նա
մասին՝.
(Թարալի
տարած-
առաջնորդ
ՀաչվեՀարգար
Կիլիկիայում,
Հյոլ-
իրավիճակի
Խուրուչնայում կիմմերական
արձանա-
Տավրոսից
Թեոլչպային^: է տեսնում
Հետագայի
Անարղարա
Կունև
Սիս)
A. K. G г а у տ о n. Assyrian and Babylonian Chronicles. Locust Valley/New York, 1975, Chr.l, p.76; J. D. H a w к i n s. The Neo-Hittite States in Syria and Anatolia - In: Cambridge Ancient History, V. I1I/1, 1982, p. 422. Այս
Ժամանակաշրջանի
իրադարձությունների
մասին
տե՛ս
J . D . H a w к i п տ, C a m b r i d g e
Ancient History. Vol.III/1, 1982, p.420 ff.; И. M. Д ь я к о н о в. Малая А з и я и Армения около 600 г. до н.э. и северные походы вавилонских царей.-Вестник древней истории, 1982, N1, С.47 СЛ.; Տես
6
Ա.
Ք
ո и յ
ա ն. Տուն
Թորգոմայ.
Երևան,
1998,
28-32:
D. D. Լ ս c k e n b i 1 1. Ancient Records of Assyria and Babylonia. Vol.11, Chicago, 1927 (ARAB), §§ 286-289.
Ւլլոլրրուն
կողմից
Հիշատակվող
(միջնադարյան
նույնն
է,
ЕШЫг-^?.'
Լամրրոն)
ինչ
խեթական
Առաջարկվել
աղբյուրների է
նույնացնել
Е1ПЬга֊Ь
և
Աարգոն
ժամանակակից
II-ի Նեմրոլնի
Հետ (E. F о г г с г. Die Provinzeinteilung des assyrischen Reiches.
Leipzig, 1920, S.79): 7
ARAB II, գգ 290-292.
8
Խոլրոլչնան Կիբիստրան.
կարաՀյոյուք 9
նույնն
է ինչ
տեղագրվում
կոչվող
խեթական է
բլրի
աղբյուրների
ժամանակակից
տեղում
|ՍՈԼԱ|ե/իսնսւն, եր^ղլի
ՔաՂաՔէՅ
անտիկ 2."*՜?$.
աղբյուրների 15կմ
արևելք
(J.Garstang and O.R.Gurney. The Geography of the Hittite
Empire. London, 1959, p.72, n.l): ARAB II: e 516, 530, 546; նաև А. К. G г а у s о n. Assyrian and Babylonian Chronicles, Chr.14, line 9, p.125.
241
Արամ նահապետը Կապադովկքւայում արքա
Սանդուարրիի
չավանքլւ
րնդդեմ
որ արքայի
Հիշատակություն
զոք
աղբյուրում
րոք
Հետևյալ
II-ի
րածաշրջանի
թ.
ար֊
փաստը, մասին
պաՀպանվել
նրան
մինչև
է միայն Մ
ոշ ե֊
ասնագետ֊
Ասորեստանից
լԷո՜
ժամանակակից,
Աշշո լրբանա
արևելյան
Հաջորդների
մի
քաղաքական
փոքրասիական լո ւվի ա կան
վճռորոշ
դեր
Հարևան
պա լի
կառավարման
և Հարավ՜արևելյան Սինա քերի րի պրոցես,
և
որր
ազնվականության
Սակայն
որր
Փոքր
Ա ֊
ԱսարՀագդոնի
կարելի
է
օբնորոշել
արդյունքներր,
VII
քանի
առաջին
ունեին՛.
Այդ
պես
էլ լուվիական (փոքրասիական
Սիսսուն
պարզորոշ
Հիերոգլիֆ
է
ինչ
Կիլիկյան
՛Լեր ել ք Թաբալի
և
բովանդակուդրանց
արքանե-
Ւշկալլու)!^,
կիրառվող
այն-
պաշտոնական
կտրուկ
Սիս
չտվեց պրոցեսով
ուժերի
են ինչպես
ավանդույթի
պետության
յէ
ա
Մելիդի,
Մուդալլու,
լայնորեն
ի կայի)
նին
էթնիկական
վկայում (4՝ուրդի,
տեքստերում
մեկ
նոր
Հիշատակվող այլ
զանգվածների
յան էր
քաղաքական
այստեղ
անոլններր
Ղրանում,
Ասորեստա
ուղեկցվում
պետություններում
նույնն
Անարզարան
ասորեստան
անկասկած,
մասին
րի ոչ խեթա֊լուվիական գրի
է
տա-
արքայատոՀմելայն
անկումը
էր
պետություններր,
ապրեցին՛.
բնակչության
որ այն
կեսին
այս
պետությունների
վկայված
նկատվում
դարի
Խիլակկուի թյուն
լավ
Հետևանքով
անկում
լուվիական
պետականության
տարածաշրջանում Մ.թ
պետոլթյուններր
և րնդՀանրապես
լուվիական
սպասված
քաղաքականության
խաղաց
տեղաՀանությունր,
И
այն
արշավանքի
Մուգալլուն և
թ.
կերպ՛.
թերևս,
10
ինչպես
երկու
ունենում
Սարգոնի
րի,
է վկայում
ա կա գր ո ւթյ ո ւնն եր ո ւմ^՝.
պաՀին
ժամանակաշրջանը
էր
մ.թ.ա.675
Ւշկալլուն^^'.
Սարգոն
տեղի
ժաման
էր,
մ.թ.ա.705
րնկած
Այգ
տեղեկոլթյունր
այս
կառավարիչ
կառավարիչ
սկիզբն
ան
կարծիքով,
Այսպիսով, սիայում
ԱսարՀադդոնի
Մուգալչուի:
մեր
Рш բելոնյ
անկախ
Թաբալի
արքա
էր
արձանագրություններում չկա.
միաՀամուռ
վին
ԱնՀա^ող
Մելիդի
պաշտոնական
րե-է ների
Հետ^'.
ավարտը՛.
մայրաքաղաքը,
իսկ
Կունգոլն
(M. G о ս g հ. Anazarbus.- Anatolian Studies 2,1952, p.91ff.):
А. К. G г а у s о ո. Op.cit., Chr.14: MU VIй™ ummani™ ku 'AS-Sur ana ku,Mi-li-du [ittallku™1 ina muhhi Mu-gaI-lu ittadu""4 « վ ե ց ե ր ո ր դ տարի. Ասորեստանի զորքը [արշավ]եց Մ ե լ ի դ (և) ճամբար
m
դրեց
Մուգալլոլի դեմ»
տրվում րի:
(p. 126):
Բարելոնյ
է իրադարձությունների
Եթե
առկա
ԱսարՀագգոնր
է
րինակ,
Նույն
գրաված
տեքստում
նախորդող
ան
օբյեկտիվ լիներ
Մելիդր,
Հիշատակվող
Հատվածում
ժամանակագրություններում
չարագրանքր,
մյուս
խոսվում
սովորարար
առանց
ապա
գա
մեկնաբանություննե-
անպայման
իրադարձությունների
է Սիդոնի
արքայի
կնշվեր,
ինչպես
առնչությամբ:
գլխատման
0 ֊
մասին՛.
12 J. D. H a w к i ո s. Cambridge Ancient History. Vol.III/1, 1982, p. 428; И. M. Д ь я к о н о в. М а л а я А з и я и Армения..., с.60. 13
Տե՛ս
Ա.
14
Այս
անուններից
է,
Ք
Ո U J Ш Ն. Տուն
սակայն
Հայտնի լեզուներում՛.
առաքինի
պարզ չեն
դրանց
չէ
դրա Հստակ
Թորգոմայ,
էշ
կապր
Փռյուգիայի
եագումր'.
Ինչ
զուգաՀեռներր
18-19: արքա
վերաբերում ինչպես
Գորգիոսի է
Հաղորդ
փոքրասիական,
անվան
Հետ
երկուսին, այնպես
ակն
ապա
Հայտ դեռևս
էլ
մյուս
242
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
Փոքր յի
Աս ի այ ի լուվիական
կրողների
նյութ
խնգիրր
էի
դարձել,
п
սկզբնաղբյուրների փաստորեն,
վաղուց,
Կարելի
կիմմերական մերական
փաստերի
ծագման
է, քան
մ. թ. ա .VIII վերջին
դարի
մի
կեսերից,
քառորդում
վիական
սկսում
Սարդոն
գործել
է այս
վաստի
չատ
Խոսքր և. նրա
րեսուն
տարի
տեքստերը
արքա
անց
քաղաք
են
թույլ
արևելյան չեն
17
Ք
ո и յ
եղել
Եվսերիոս
ARAB
ոչլոլ֊
Ընդ
որում, օգտաանջա-
ներկայության
Համար
մասին
առածին
70-ական
թթ.
պա լի
Է17՝. Շուր£
արքա
ե֊
ժամանակաշրջանի
Թուգդամմեի կողմից
նրա
վերա-
4՝որդիոնի
մասին
աո-ա^նորդ
Հա-
է
մայրաքաղաք
Avy60.flL0)
է£
(նույնն
Լիգիայի
է
մայրա-
Գի գեսի
(Գուգգու)
II: §
785.
և
լուվիական
որ կիմմերներն
Հարակից
իրոք
շրջաններում,
պետությունների
գորսակայն
տարածքում
նոր
ստեղծողները՛.
Թորգոմայ,
էշ
18:
61-63:
Կեսարացին Փոքր
ենթադրելու,
Ասիայում
ն ախկին
ա ն. Տուն
տեղում,
րոնական 18
՛.
արքայատոՀմերի
VII դարի
մարտում
է տալիս
Փոքր
պետականությունների
Նույն
և
փոխ-
Հավանականությամբ
նրանց
Աչչո լրբանա
Լիգդամիսը
դարի
որոշակիորեն
ինքնասպանության թ.
Վերջինս առնվազն
շրջանում
է մեծ
Փռյուգիայի
կիմմերական
նվաճման
ՎերոՀիչյալշ
Ա.
մ.թ.ա.
կողմից
սկսած,
մ.թ.ա.\^111
այս
շրջանում
Այստեղ
Գուր֊
թ.
մասին
են
16
կարելի
է, որ
այստեղ
ցուցաբերել
լուվիական
է:
այն
պետությունների
Կիմմերների վաղ
Միդասի
աղբյուրների
Աարդեսի
զոՀվելու
15
տեղի
մ.թ.ա.644
Հայտնում
անտիկ
նրանք
վրա,
կիմ-
մտաՀայեցողա֊
Կուրտիսի!^:
արդեն
սկզբնական
անվան Աակայն
մ.թ.ա.718
է
Այս
բավական
4՝ո ւր գի ի
Ղատելով
ակտիվություն
Հաղորդ
կիմմերների
Բանն
է դեռ
և. փոքրասիական
րնդդեմ
կեսերր
վրա՛.
վաղ՝.
տարածքում
արքան
Հիշատակությունը
նվաճման
ծել
ավելի
ն'.
է
Հետ՛.
ավելի
ի^խ^լ
քանի
Գուրգիի
որր
արքա
որն
քաղաքականության16;
VIII դարի
բերում:
ինչ
ոէ
է զգալի
ուժերին
առկա
Հրաժարվել
վկայված
Ատոլնայի
11-ի տեքստերի
որ Ասորեստանի
մ.թ.ա.
եթե Թաբալի
պնդել, տողական
մեկի
Ասորեստանի
տարրը
Հենվելով
փաստարկի
արքայատոՀմ,
հարաբերություններից,
սլիտի
Ղրանք, մի
կիմմերների
ենթագրության
տակ,
Ասիայում
երկարներից էր
են՛.
վերոՀիչյալ
տեսնել
են թա գր ո ւթյ ո ւն ի ց,
ն Փոքր
թաբալյան
ներկայացնում
այստեղ
մասին
է որ1ւէ լուր£
ար1ւելյա
և. Թաբալի
Աա ր գոն ի Հակառակորդ
ճնշման
մասին
Հենվում
գի անունր
Համաժամանակյա
տեղեկություններն
է արգյոք
սլա տ կան ելո ւթյ ան
քննարկման
գլիյավորասլես
սուղ
705 թ՛
էվոլյուցիա-
լուր£
Հրատարակություններում
մ.թ.ա.
Հիմնավոր
այսօրինակ շրջանում
են Մելիգի
մասնագիտական
կապված
ի դեմս
սլատճառր
սահմանափակվում
տարբերակր
կան
Րի
մասնագետների
սլաՀսլանած
արքայանուններով՝.
այժմ,
պետականության
առայժմ
Ասիայում
Միդասի
մաՀլ?
կիմմերների
թվագրում ներկայության
է մ.թ.ա.
696
Համար
թ.,
որը
(տե՛ս
չատ ստորև
վաղ տեքստ
է
կենտում) ՝.
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
Այժմ նալի
անցն ենք
մեզ
Հետաքրքրող
243
իրադարձությունների
Հ անգամ
Աշշո տերից
ւրրան
մեկում
ասլա լի
կառավարման
վերջին
է ՀետԼւյալր.
Հայտնվում
շրջանով
թվագրվող
տեքս-
«Մուգալլուն՝ Թ ա բ ա լ ի ա ր ք ա ն ,
թ շ ն ա մ ա կ ա ն խ ո ս ք ե ր էր ասում ա ր ք ա ն ե ր ի ն ՝ իմ հ ա յ ր ե ր ի ս , մ ե ծ Մ ո ւ գ ա լ լ ո փ վ ր ա ես տ ա ր ե կ ա ն հարկ դրեցի մեծ ձ ի ե ր ո վ » տակվող
իրագարձությունր
առածին
Թարալի
արքա
արքայի
Հիշատակող
մեկ
ուղարկեց, տակվում
Աշշո
ւրրան
մասին
տեքստ,
խնդրելով
իմ
է Խիլակկուի
րստ
; Տեք ստում
ասլա լի
Այստեղ
իՀարկե,
որի
անգամ
նշանակել
կամ
նույն
անմիջա-
իրագարձությունր
20
:
Նույն
(դեսպան)
տեքստում
նույնանման
առնչվող
Հիշա-
քայէ[Լ^'
Թարա-
իրադարձությունները
ասլա լի կառավարման
են առածին
կարող
առածին
թվա
Լիգիան
և. նրա
արքա
Աշշուրը, իմ ա ր ա ր ի չ ը ս տ ի պ ե ց 4՝ի դես ր երազի
ող^ունելու
տված
ռով
19
տեղում
4՝իդեսն
նրա
միջոցով
որն
այդ
ARAB
արարքի
գալիս
781, են
848.
էսլոնիմության
ARAB
II: g
911.
21
ARAB
I I : gg
782,
22
ARAB
I I : gg
վանդակի
մեջ II: g
մղված
784,
է առաքում
դեսսլանր
և
մասին,
Ասորեստան
Ասորեստանի
արքա-
առաջնորդների,
որոնք
նկատմամբ
մասին^Յ՝.
դեսսլան
ստանալ
Աշշո լրբանա
սլա լի
Գիգեսին,
Հղվող
երեք
«Ռասսամի
Հաղորդումն
գլանից»,
(մ.թ.ա.644-636
որից
թթ.
որր
երր
Փոխա-
(Պսամմետիքոս
լուեր՛. Հետո
որսլես-
ողջույնը՛.
արքային
թույլ ասվում
Ասորեստան,
էր Ասորեստանի
է
Ռիգեսի
Մասնավորասլես
չի ուղարկել
Եգիպտոսի
թոթափել
և ստորև
է այն
մարտում՛.
1ւ մաՀվան
կոչված տարով
Այգ
պատճա-
կիմմերներր
(Խիլակկուի
թվագրվում
և
է
ներ-
Լիդիայի Շամաչ-դանի֊
միշև):
848. 849
դրված), 785.
Այս
դեսսլան
է Ասորեստանի
անիծում
այսսլես
խոսվում
կիմմերական
է ուղարկում
արդեն պալր
20
ARAB
զորք
պաՀին
I I : §§
նաննիի
դեմ
կարողանար
Աչշուրրանա
մասին)
23
շղթայակասլ
այն ո ւՀետ Լւ այլեւս
նա օգն ա կան
տակ
լիդիական
Հայտնվում
թշնամական
է, որ
I),
երկու
էին լիդիացիների Նույն
Ոենր
ասլա լին.
աստված
նրան տեսնել ինձ երազում: Ծնկի իջիր
տ սլա վո ր ո ւթյ ան
Աշշո ւրրան
է Հանձնում
գերվել
զի
4՝ի-
« Գ ո ւ գ գ ո ւ ն , Լի դի այի ա ր ք ա ն , երկիր, որը ծովի մյուս կողմում է, հ ե ռ ա -
բ ռ ն ի ր Ա շ շ ո ւ ր բ ա ն ա պ ա լ ի Ո տ ք ե ր ը . . . » ^ . ' ԱյնուՀետև
յին
դր-
տարիներով՛.
Հիշատակվում
վոր վայրում, որի անունը ա ր ք ա ն ե ր ը ՝ իմ հայրերը չ է ի ն լսել, իմ
որ
Հիշա-
կառավարման
«Աոանց կովի նա Ն ի ն վ ե
Սանդասարմեի Հետ
չի
սլարտություն
է վկայում
տիրապետությունը»
արքա
արքաների
են Աշշո ւրրան
ոճը,
գր ան նախորդած Այդ
այլ
և. Խիլակկուի
դեսր.
վերամբարձ
Մ ուգալլուի
գերիշխանություն՛.
վում
է
ոտքերս:
տարիներով՛.
Ասորեստանի կան
թվագրվում
19
ով
բաժինքով
Ն ի ն վ ե բ ե ր ե ց դ ս տ ե ր ը ՝ ՝ ի ր ա ր յ ո ւ ն ի ց , ո ր պ ե ս ի մ հ ա ր ճ ե. հ ա մ բ ո ւ ր ե ց
լի
ա֊
քննությանր'.
(ասվում 909,
է, 910.
որ
կիմմերական
առաջնորդները
բերվել
են
երկաթե
Ա. Վ. Քոսյան
244 խուժում
են
Րգէն
Լիդիա
և. սսլանում
րնգունում
ո
Ինչ Հղված
է Աշշո լրբանա
չեն
Աշշո լրբանա
է
Հետ
պես
հոր
ե. բուն
վերր
տարածքր)
Լւ Խիլա կ՛-
Թաբալի
Ղե и սլան ո ւթյ ան որպես
Ա սարՀագգոնի
Հետ
նոր
առաքումր գաՀ
Ասո-
բարձրացած
Հաստատելու
Մո ւգալլուի
պայմաններում
արքա
թվա գր վո ւմ
(Հարկ
է նշել,
լա կկո ւի կալմա
փորձ,
ունեցած
(մ.թ.ա.675
թ.
թշնաարշավանքր,
որ
Գիգեսի
գես պան ո ւթյ ո ւն ր Ասորեստան,
Աշչուրբանապալի
4՝իգեսի
կառավարման
գես պան ո ւթյ ո ւն ր Հիշատակվում
ուղղված
մասին
պատմող
էր կիմմերների
գեմ
որր
առածին
նույն-
տարիներով
է Թաբալի
միևնույն
և.
Խի-
տեքստերում),
Ասորեստանի
օգն ո ւթյ ան
ակն֊
ն ր՛. 3.
Կիմմերների
4՝իգեսի
գոՀվելր
ունենար
կողմից
ե. նրա
նախորգ
քաո-որգ
գար Այժմ
.644
գրական, ակնկալելով
էլ
վերջին
«Սակափ
Ա Գուստւմի
ղոՀվում
են
(տեք
նոր մի
սեպաԳիգեսի Հավանաբար,
արշավանքի են
դեպբավական
տեքստում^,
թՀիշատակվում ստում
ի-
Հետո
պաՀպանվել
Հայտնաբերված
Այս
ինչպես
մաՀից
Ասորեստան,
կիմմերների
մ.թ.ա.640
արքան»
Հոր
մասին
Նինվեից
գր ա վո ւմ
է մարտում՛.
պաՀպանվել
ուղարկում
ի и ա^ակցությունր
է մոտավորապես
տեղի չոլ֊ր£
գլխավորությամբ
Ռիդեսր
իրադարձությունների
տեղեկություններ՛.
թվագրվում
պիտի
մասին՛.
աղբյուրներում24'. է
պա րտ ո ւթյ ո ւն ր,
մոտերքում՛.
տեղեկություններ անտիկ
դեսպանություն
Հետ ա դա
թ.
Թուգգամմեի
Աարգեսր.
մասին
Ար գի и ր
Հստակ
կիմմերներր
մայրաքաղաք այն պես
որգին
մ.թ.ա.644:
ծանր Ասորեստան
իրագարձություններից
իրագարձությունների
թ•
ր ա գա ր ձ ո ւթյ ան
Հասցված
գես պան ո ւթյ ո ւն ր Հիշատակված
այսինքն,
Հետագա
Լիգիայի
Լի գի այ ին
որգու
կետերում
Հետո,
Մ.թ.ա
քում՛.
է
դեսպանությունների
ակնՀայտորեն
24
Աչշուրրանասլալի
վերր): 2. Լիգիայի
են
Հանգել
Հարաբերություններ
Հարաբերությունների
տես
է
գնա Հա տել
նորմալ
վերջինիս
փոխարինած
գեր ի շխ ան ո ւթյ ո ւն ր՛.
կողմից՛.
վստաՀաբար
պա լի
Հատկապես
Մ ելի գի
Ասոր եստանի
կարելի
9՝իգեսին
վրա՛.
նախկին
նվաճվել
րեստան
4՝աՀի
կարելի
Հիման
1. Թաբալր
մական
պա լի
եզրակացությունների
տեքստերի
կուն
նրան՛.
է
ներկայացված
որր
Թուդդամմեն են
քիչ
ավելի
Տես W. R о 11 i g. Gyges.- In: Realexikon der Assyriologie, Bd.III/9, 1971, S.720f.
25 R. C a m p b e l l - T h o m p s o n and R. W. H u է с h i ո s о ո. The British Museum Excavations at Nineveh,, 1931-32.-Annals of Archaeology and Anthropology 20, 1933, lines 141ff„ 158ff. Մ.թ.ա.639թ. վում
է
Հետո «Ումմ
մասնագետների
լիս.
մեծ
առաջարկվել
Ղ՚ուտումի
կազմված
ան-մանդայի
արքա»):
նի կիրառության
է
մասի
նաև
մի
ասորեստան յան
արքա»: կողմից,
տեքստում
«Սակերի
(VS
արքա»
այնուամենայնիվ,
որոշ
L U G A L Sad-da!-a-a-U Gu-tU-Um K I
ԼԼսարՀադդոնի
և. Աչշուրրանասլալի
20)
Թուդդամմեն
ընթերցումը,
ակը
կոէ~
ընդունվում
կասկածների
տարրեր օրոք
որ
տեղիք
(«լեռնցիների
«Ումմանմանդա»
է է
տա-
(և) տերմի֊
Համար տե и G. K o m o r 6 c z y . Umman-Manda - Acta Antiqua Academiae
Scientiamm Hungaricae. T.XXV, Fasc.1-4, 1977, S.43 ff.
245
Արամնահապետը Կւսպադովկ|՜ւա|ում վաղ
շրջանի
Թաբալի
իրադարձությունները):
արքա
ITուգալլուի
Թոլդդամմեն ները,
արշավել
սակայն,
մանակ տև
է դեսլի
փոխելով
ծողություններր
և
անց
նա
դաշինքի
Ասորեստանի Հարկ
սկսել
խոսվում մասին:
մտադրությոլնր,
նույնիսկ
կրկին
Հիվանդացել
Այստեղ
որդու
է
Ըստ
դադարեցրել
է և մաՀացեԱյս
սաՀման֊
է թշնամական
Ասորեստան:
է թշնամական
Բայց
գոր-
որոշ
գործոզություններր,
իրադարձության մաՀից
Հետո
1լ սկզբում
Հյուսիս-արևմտյան
ուղարկել
ՀիշատակությունԹուգդամմեի
Թուգդամմեի
տեքստի,
մասին
նրան
ժաայնոլՀե֊
կա
մեկ
Հաղորդել
է
այլ որդին
Աանգաքշատրուն: ՎերոՀիշյալ
աղբյուրներից
Սարդեսի բալի
գրավման
և
բխում Գիգեսի
են կարևոր
մաՀվան
և
Թոլդդամմե-Լիգդամիսի
սլետոլթյան
նակցային
Հարաբերություններ:
ՄուգաԱուին
որի
անվան
դամմեի
միայն
վերջավորությունն
կիմմերների
մասին
և
նախորդող
փաստարկների
ճնշման
թշնամական
չեն
խնդիրր
շարադրված
վևրը Այսպես,
վում նել անց
679
թ.,
Մոլդալլուի
դեմ:
Իսկ
գործել
արքայի
են
Կիմմերների թյունների
26
և
խնդրի
աղբյուրներում
որոշ առնվազն
Հարաբերությունների
Թաբալում պարտության
արքան
Մելիգի
որում
տարի արքա
սկղբներին
Մոլ-
ԸնդՀուպ
մինչև
էր՛.
նվաճումր
մատ-
չորս
կառավարման
ընդ
թվագր-
կիմմերներր
բնակվել
դաշնակցելով
Թաբալի
Հետ՝.
Մելիդ-Թաբալի
պարզաբանումր
Թոլգդամմե-Լիգդամիսի
Թուգ-
դրանք
է կազմակերպում
Սարդեսի Ասիայում,
որդին^,
Սակայն
իրադարձությունից
արշավանք
Փոքր
որ
Հաջողվեց
Այս
Մելիդ-Թաբալի
որդու
Թադաշ-
վրա՛.
Աշշո լր բան ա պա լի
արևելյան
նրա
չէ:
այդ
Աս ար Հա զգոնին
կողմից
Մուդալլուի
Հայտնի
Հիշատակությունը
Թեոլշպային:
միացյալ
էր
[...]-ՈնԱԱի29;
ենթադրել,
Հիման
առածին
Թուգդամմե-Լիգդամիսի և
է
թ.) էին
փոխՀարաբերությունների
ներկայացնենք
անՀա^ող
արդեն
փոխարինել
տեղեկություն
նյութերի
երբ
(մ.թ.ա.6ս4 Հաստատվել
Խիլակկուի
կարելի
Ստորև
առաջնորդ
ԱսարՀադդոնը
դալլուն
որևէ
կիմմերների
է մ.թ.ա. նրանց
ու
տակ
եղել՛.
տարում միջև
է սլաՀսլանվել
Թաբալի
փուլում
եզրակացություններ՜.
մաՀվան (Կալլիմաքոս,
թ ագավորության
փոխՀարաբերու-
անխուսափելիորեն
մասին
առաջադրում
տեղեկություններ
Ստրարոն,
Հեսիքիոս,
են
Հղվում
Հաղորդվում
է րստ
է հր ֊
նաև
անտիկ
A. S p a l i n g e T .
The
Date of the Death of Gyges and its Historical Implications - Journal of American Oriental Society 98, 1 9 7 8 , N 4 , p . 4 0 7 , Ո.38): Ըստ
27 28
դրանց,
Լիգդամիսր
սպանվել
է
Կիլիկիայոլմ:
M. Տ է г е с к. Assurbanipal und die letzten assyrischen Konige bis zum Untergange Niniveh's. Leipzig, 1916, VS 20. Հայտնի
է,
որ
Մուդալչուն
դեռ.
կենդանի
էր
մ.թ.ա.
651
Some Nineveh Horse L i s t s - Assur 1/3, 1974, p.144): մ.թ.ա.651թ. գաԱոլի
թվագրվող Ասորեստան
մի
տեքստի
ուղարկված
վրա, Հարկր
որտեղ (589
ձի
թ.
Այս
(տե՛ս
Հիշատակվում և 8
F.
M.
F a 1 Շ Տ. N o t e s ՕՈ
եզրակացությունը է
նույն
Հենվում տարում
է Մոլ-
£որի):
29 R. C a m p b e l l - T h o m p s o n and R. W. H ս է с հ i ո s о ո. Annals of Archaeology and Anthropology 20,1933, p.88.
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
246
կու
այլ
կարևոր
բնակության
պրոբլեմներ,
տարածքր,
այն
է,
2) ինչն
1) որտեղ
էր գտնվում
էր միավորում
երկու
կիմմերների
քաղաքական
ուժէт-
րին: Առա
ջի ն
թյունների
Հարցի
Հետ՛.
ներկայացնել, վբա'.
Այս
տից
մինչև,
սլա տ ա иիւ ան ր,
Մելիդ-Թաբալի
Հենվելով
պիտի
արևմուտքում
մանակակից Հա ր ա վո ւմ
բնական կիմմերների
ճակատամարտր
Ղ՝ամիրք
անվանում Հյուսիս,
նրանց
նրանց
բարդ
նկատմամբ
դիրքորոշում շրջանում
րեստան յան
բնույթ,
ունի
այն
էր
Համար՛.
ր նկած
է մի
Այսպես, մ.թ.ա.675
թ.
Ասիա
թթ-
ՄուգալՀակաասո-
որևէ
նորմալ
գոյատևեց
(
ընկած
մի^և
մ .թ.ա .679 (տես
^ո֊յ
տարածքը, արևելք
Ուրարտուից
չպատճառեցին
նրանց
Կովկասքոէվոր
կիմմինչև
Մ ելի դին
առկա
էին
եթե
և ոչ
փ ո խ Հա ր ա բեր ո ւթյ ո ւնն ե ր'.
ինչպես
1[ոգմից
պատմության
որ ենթադրաբար
վնաս
վերր,
խնդրի
նշանակություն
ներթափանցած
ընդգրկեցին
իրադարձությունների
Եփրատից
միայն ր կրել
կարևոր
էր պատաՀել,
տեսանք
թագավորության նաև.
նաև
Մ ելի դ-Թա բա լին
էթնոքաղաքական
Առածավոր
առնվազն,
կիմմերների
Մելիդ-Թաբալի ներառնելով
և
լոյալու-
փ ո խՀա րա բեր ո ւթյ ո ւնն եր ի
տարածքը,
Մելի գր շրջանի
Մուգալլուի
դաշինք
որի լուծումր
արշավանքներն
ինչպես
ապա,
կատամարտի
Հարց, կարող
ավերիչ վիթխարի
գր ան ո ւմ
մ .թ.ա .668—651
է խուսափել Հետ
ձևավորվել
Հա կա լի դի ա կան
Համենայնդեպս,
Մելիդ-Թաբալի
Ինչպես
Ավելին,
դաշնակցային,
ստիպում
ոխՀարաբե-
վերապաՀումներով՝.
մեկով
որոնց
Թաբալին'.
Մելիդ-
էր
ենթադրել
վկայված
ժամանակաշրջանի
լեռնանցքներից
Լիդիա
30
և
ուսումնասիրվող
մերներր,
Լի՜ տրվող
փ
վրա
առնվազն
էր կիմմերների
էլ
ծագում
ընկալման յան
Կիբիստրա, գեպի
միավորների
կարելի
վերագրելուց՛.
կարող
Կիմմերների առնչությամբ
մղած
տեղագրել
ակնՀայտ
Աշշո ւր բան ա պա լի տեքստերում
որդու
Ն կա տի
ԱսարՀագգոնի
Հիմքի
կիմմերների
դիրք որոշո ւմր,
Ասորեստանի
էուի
միասին,
Կապադովկիային
Ինչ
մ ա սն ա կց ո ւթյ ո ւն ր՛. Աակայն
նմանօրինակ
ժա-
Հետ
աղբյուրների
քաղաքական
առնելով
Հակաասորեստանյան
թյունր
լ եռան
է մոտավորապես
պա ր ղա բան ո ւմ ր՛.
դաչինքրՀաշվի
րնթացքում
Եփ ր ա֊
ներառնելով
արչավանքներր
աղբյուրներում
է երկու
բնույթի
Մելիդ-Թաբալի
(անտիկ
է
աղբյուրների
լեռնաշղթանՅՕ; գեմ
Հաճախակի
կարելի
րարդոլ~ կարելի
արևելքում
Արգեոս Տավրոսի
շրջանում
մեծ
Հայտնի
շր^անր,
Թեուշպայի
Հայկական
չէ գծերով
Հյուսիս-արևմուտք՛.
ավելի
րությունների
ոլորանի
ունենալով
առաջնորդ
ր,
գարի
աղբյուրների
սաՀման
նաև
Թաբալից Շատ
անտիկ
կապված
մոտավորապես
մեծ
էր եղլի) , կիմմերների
ինչպես
VIII
րնգգրկեր
Խուբուչնայի
ժամանակակից
է,
Հիմնական
մ.թ.ա.
Հալիսի
հայսերին
ունենալով
գիա,
նախորդ
պետությունր
թվում
տարածքը
ո ,
֊գէ
թվում որոշ
ա
թ.
վերը)
Խուբուշնայի և
յ է մայրաքաղաք
է,
սլիտի
շրջաններ
ավելի
ճա-
մոտավորապես Գորդիոնի
րնդարձակ
լիներ,
247
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
նվաճման նշել,
փուլում,
որ
շավանքր
տեղի
Լիգգամիսի վորում սա
միջև
II-ի
Խաթե է,
երկրներից
սիայում, երկրներ յալ
Խալիտու
առաջին որ
են (Խաթե
իրոք
տեղի
պանելու
իր
շրջանում՝
II-ի
ր
մ.թ.ա.
675
Եթե
փորձենք
ճարկվող
մեկնակետ
ելնենք
ունենալ:
քանի
Հայտնի
Ա ֊
ենթադրև
Փռյու-
լիներ
պաՀ-
որ
նույն
Հիշենք,
ԱսարՀադդոնին
ձեռնու-
մոտից
(տես
վերր)՜.
իրադարձու-
Հանգել
բավական
է
Հե-
շրջանի Հետ՛.
այն
մ.թ.ա.
որ
VIII
Փորձենք
բնութագրել
Մելիդ-Թաբալի
չվիդեմ
դեպի
արև-
Համար
բոլոր
Հիշատակու-
կարող
առումով, տեղի
պատկերը՝.
են
բոլոր
Երբ
ընթացքում
գրեթե
Ուրարտուի
շրջվել
ենթադրության
տարածքում կեսի
և
մոտերքում պաՀ
Հետագա
կարևոր
առաջին
րնդՀանուր
րի լույսի
էր
դա
մեզ
դարի
տեղի
բավական վերջին
ունեցած
քա-
իրադարձու-
տվյալ
ժամանա-
պատմության
անցքե-
տակ:
1) Ս ՝ . թ . ա . 7 1 4 - 7 0 5 թ թ . : Ուրարտուի Մելիդ-Թաբալում II-ի
պարտությունը
Եթե անմիջապես
31
Մելիդ
րնդունվող
թ.
նման
կա Հա տված ի իրադարձությոլններր
տան յան
այս
ի վիճակի
ենք
ինչ-որ
տարածաշրջանի
Մելիդ-Թաբալի
դարի
714
Հետո
կիմմերների
են այս
Հարցադրումր է
— VII
թյունների
գոն
Փոքր
թվականների
լռելյայն
Համենայնդեպս, որ
կապվում Այս
այն
դրանից
Ասիա'.
կան, երր
մինչև
կան
կարող
որ մ.թ.ա.
կիմմերներր Փոքր
ռորդի
Եթե
եթե
են
տարածաշրջանի
դեպի
էր
Ռու-
զգալի
արևելյան
դարպասների
ապա
Հիմնաէ
Հանդիսացող
այս
Մելիդը
ստիպել
մ .թ.ա .670-ա
ենթադրությունից,
Հիմքերր
լավ
Մուգալլուն
լուրջ
եզրակացությունների՛.
արշաված
թյունն
թե
իր մայրաքաղաքի
Թուգդամմե-
Հիշատակվում
փնտրել
արշավանքր
է ար-
մասնագետների
Հատկապես
տրամարանությունր,
Որ պես
մուտք
թ.
որևէ
Խաղտիք)32՜.
Հազիվ
և.
նպատակակետ
Խալիտու=Հայկ.
վերականգնել
տաքրքիր
Այսօր պիտի
միացյալ
Հարկ
արտացոլված
ակնՀայտորեն
ինքնուրույնությունդ
ետ վերադառնալ
II-ի
որտեղ
արշավանքի
ապա
առթիվ
փռյուգական
Ռուսա
մեջ,
երկուսր
ունենար,
Այս
իրադարձությունն
Մուշկինին
Հաջորդ = Մելիդ,
նայն
թյունների
արքա
երկրներր»:
Ռուսա
թթ.'.
կիմմերների
պայմաններում31,
այս
ուրարտա-կիմմերական
դիա
կան
թե
արձանագրության
որ
քանի
դաշինքի
Հեղինակի,
և
գտնում
մ .թ .ա ,640-ա
Ուրարտուի
կնքված
Ըստ
Ագրլջևաղի
«Մուշկին ի, այս
էլ
տեսակետը,
է ունեցել
չունի:
մասր
այնպես
Գ.Ա.Մելիքիշվիլու
կիմմերներր
և վա իւ ճ ան ր Հայ տնվել
ներգրավվեին
Г. А. М е л и к и ш в и л и .
են
թաբալյան
քաղաքականության
Ի. Մ. Դ, ակոնովր
նկատմամբ
ա и ո ր ե и տ ան յ ան
ոլորտը,
տարած
տիրապետության
Հաղթանակից ավարտը
(Սար-
ճակատամարտում)'. այս
փուլում,
Ատոլն կամ
ապա
ա պետության
ուղղակի
նրանք
պիտի
Հակա
անմասնակից
Н а и р и - У р а р т у . Т б и л и с и , 1 9 5 4 , с.314 с л . ; նույն
կամ ասորեսմնային
կարծիքին
է
Е М . Д ь я к о н о в . П р е д ы с т о р и я а р м я н с к о г о н а р о д а . Е р е в а н , 1968
(далее ПАН), с.171. 32 И. М. Д ь я к о н о в. ПАН, с.171.
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
248
այգ
իրադարձություններին՛.
մեծ
պոտենցիա/
Փոքր
Ասիայում
կեսգա րյ ա
ունենալով
վկայությունը
ԱսարՀագգոնի
դեռԼւս
բացատրել,
մուտք
թե
Լւ շարժունակ
կարելի գործել
Այս
տասնամյակի
որ
ինչու
Հետ,
չ,
մեծաքանակ
պիտի
կիմմերներր
եթե
նրանց
նպատակր
էր՛.
մինչև.
Փոքր
Ասիայում
Սինաքերիբի
ընթացքում
Կիմմերների
Ասորեստանի
արշավանքր
Թիլգարիմմուում
էր,
տի-
Թի լգա ր ի մ մ ո ւ՛.
Գուրդիի
պետության
բացառվում,
Գլխավոր
սակայն
նրանց
քաղաքական
ուժը
Հավանականությամբ,
ներկայու4՝ո ւր գի ի
թաբալյան
պե-
Ատունայի
էր33'.
քանի
տարած
չէ՛.
ամենայն
Մ.թ.ա.695-679
զորքի
չի
վկայված
որը,
ժառանգորդն
նի
Հայտնվելր
Հետք
տությունն
չր^անը,
կլի՜-
'.
որ/ւէ
3)
պաՀին
դժվար
и տեղ ծումը թյան
էր Լուր^
այս
Այլապես
ռազմատեն
Կամ
զմական
կառավարման
ենթադրել,
այստեղ
ռա
ակտիվությունն
Ասիա'.
Ատունայի
Հիմնավորվելն ան կո ւմ ի ց
է
խումբր'.
2) Մ . թ . ա . 7 0 5 - 6 9 5 թ թ . : Արևելյան րապետության
զգալի
Փոքր
էր զբաղված
էթնիկական
Համագործակցեին
Ասիայում
կիմմերների
նրանց
Լւ Աշշո ւր բան ա պա լի
չէին
ինչով
այս
միանգամից Փոքր
Նկատի
որի
ժամանակաՀատվածում,
կիմմերներր ներ
ր,
թթ.:
որ մ.թ.ա.
Հետ՛.
Այս
679թ.
մասին
Հաղթանակի
Կիմմերների նր անք
կարելի
վերաբերյալ
գալստյան
Թաբալում
է գատել
ա մեն ա Հա վան ա կան
բախվել
նաև.
ԱսարՀագգոնի
են
ԱսարՀագգո-
Թեուշպայի
տեքստի
նկատմամբ
Հիման
վրա՛.
«Եվ [կիմմեր Թեուշպաւին, ումման մ ա ն դ ա յ ի ն , ում տունը հեոու է գտնվում], ես կ տ ր ե ց ի սրով (Խուբուշնա երկրում՝ իր ողջ զորքի հետ միասին)»^; ճակատամարտի կարևոր կակից
այս
կարելի ուշ
Հիմնավորվեին տության օրոք վածի
նույնքան վերր)
մշտական
33
Ա.Ք
34
ARAB
II: §
516.
գոնի
նույն
իրադարձության
վրա:
ո и յ ա ն .
Տուն
տեքստի
Հասցրել
դեմ՛.
մասին
արշավանք, Հազիվ
Հավանաբար,
քանի
թե
որ
կիմմերներր
անկախ
միացյալ
պե-
Աշշուրբանապալի
կիմմերական ճիշտ
նոր Կիմմեր-
սաՀմանների
գոյությունր շրջանում
ասվում
է, կիմմերներր
Խիլակկուի
Մելիդ-Թաբալի այս
խեթական (ժամանա-
Հիմնավորվել՛.
շրջանում)
Խիլակկուի
են վկայել
Թորգոմայ,
Հղվող
այս
Մուգալլուի
բնակության
Թեուչսլայի
ավարառուական
նաև
կարծիքով,
Կիբիստրան
նշանակում
չէին
մեր
Խուբոլչնան
արևմուտքում
անկախ
կարող
Եթե
է գտնվում,
որսլես
(Հավանաբար,
մեջ,
աղբյուրների
և գեռ
Թաբալի
այստեղ՛.
և
(տես
պարունակվում:
անտիկ
Հեռու
վայրերում
է գնաՀատել
ավելի
նկարագրության
արևմուտքում:
բնակավայրր
ներկայությունր
մոտ,
է,
Թաբալի
Հայտնվել
ների
են
Խուսլեսնան
էրեղլին)
է, որ նրա
քիչ
Համառոտ
տեղեկություններ
աղբյուրների
էին
այս
Հոծ
կլիներ
զանգենթադրել,
ԷՀ.28-32՝.՚ կորսված մասին
Հատվածները
սլատմող
մեկ
այլ
վերականգնվում տեքստի
(ARAB
են I I : § 530)
ԱսարՀագՀիման
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
որ Թեուշսլայի
կիմմերները
խմբեր
են եղել,
ից
գեսլս,
մեկն
կարելի
Թեուշսլան
է
էր
կիմմերական
կատները
կարող
արԼւելյան
կան
միավորների
չկրել՛.
կը, ինչսլիսին
վկայված
и կյ ո ւթն երի
և. մարերի
տանցիների
սլես,
տագործել
վածքր
դեսլքում կիմմերների
մերների վանքը
են
կողմից դեսլի
Շո ւբրիայի
փոքրասիական
և. Միդասի
արդեն
երկրներ
Խոսքը
Խաթե
նշվեց
այն
կարծիքը, Ա-ի
ըստ
ինչսլես Ասիա
ապակայունացնող
մամբ
նրանց
ցեսը
սկսվել
Դրա
ունեցած Էր դեռևս
ընդունել վառ.
Հետ
դեսլի են,
ընդդեմ
իրադարկիմ-
նշված
արշակողմից
գործոն մ.թ.ա.]^111
ԱսարՀադդոնի
արտաՀայտոլթյուններից
սկսված
վերջին
Հատկապես
ունենք Հզորացած
մեկնաբանությունը
այն
երկու
Էին,
Է, որ
կիմմերնե-
քաղաքական
ճգնա-
երկրների գործում:
քառորդում,
նկատԱյս
սակայն
Աշշո ւր բան ա պա լի
Էր Ասորեստանի
սա֊
տերություններում՝
կախյալ
սլաՀսլանման
դարի և
գործ
Համատեքստ՛.
Է՝. Բանն
վաղ
4՝որՀարևան
Ասիայում
փոիյկասլակցված
Հանդիսանալով
գերիշխանության
1լ
այսինքն,
Փոքր
խորացրեց
ավելի
կողմից
Մուչկինի
նման
ենթադրվում ավելի
Ուրարտուում
ժամը,
ծավալ
շարք
ԱսարՀագգոնի
աշիւարՀաքաղաքական
աո-ումով, և
մի
բուռն
որի կիմմերների
արշավանքը
իրադարձությունները
Առածավոր
Ասորեստանոլմ
թթ.
11-ի արդեն
3)
իրադարձություններ
ժամանակի
քննարկվող
ոէ այն
իրադարձությունԱսիայի
Я՝п ր դի ոն ի նվաճումը
2) Ռ ուսա
իրադարձությունների
Աակայն
մուտքը
կեց-
տարածաշրջանում
676-673
Լւ Խալիտու,
Փո-յուգիայի:
կայն
ինքնուրույն
Ա ռաջա վո ր
մ.թ.ա.
դաշինքի
րի
ակ-
լ7.' և. Ռուսա
Է մտնում
Հավանաբար,
ռազմաքաղաքական
Հաջորդած
են
վախճանր,
ի,
փոխկապակցված
Ւրոք,
օգ-
Հնարավորություններ
երկրների
ան մ իջա սլես
ոլրարտա-կիմմերական դժվար
էին
տրամադրելով
ուսումնասիրվող
միաՀյուսված
շաՀերը'.
Մ ուշկին
նվաճումը
ասորես-
կարող
նրանց
Լի դի այ ի) I
1) Փռյ ո ւգի այ ի մայրաքաղաք
նվաճում
Վերը ղիոնի
որտեղ
ուժերի
Հայտնված 1ւ
ժամանակաՀատվածում'.
ճակատամարտին
ձություններն
իրավիճա-
Մ արերի
լայն
է բա ց ա տ ր ել
բնույթ
նույն
կա ռա վա ր ի չն եր ր
(Մ ելի դ-Թա բա լի
քաղաքա-
1ւ սուր
Ասիայում
բացաՀայտել
ետնախորքը,
Լւ տեղի
ուշ
ուժը,
ջո-
ն եր թա փ ան-
էին
Առա^ավոր
Հաս-
կիմմերների
այն
Լւ ավարառության
գտնվող
փորձենք
քաղաքական
կարող
1)
վայրում
քոէվոր նրանց
քո չվո րն եր ի ռազմական
ոլորտում
Խո ւբո ւշն այի ների
ավելի
ուսումնասիրվող
այլ
մոտավորասլես
արԼւելափոքրասիական
Հաշվին
Այժմ
2)
փ ո խՀա ր ա բեր ո ւթյ ո ւնն եր ո ւմ'.
и ր ան ո վ կարելի
տիվության
մեկ
որի դեսլքում
է ենթադրել
կենսատարածք
ՀարԼւանների միայն
մասին,
աւլածի ն Համենայն-
ժա ման ա կի ընթացքում
մի բան,
է քիչ
մարտունակ
անՀրաժեշտ
մի
աստիճանաբար,
կարելի
գործած
դարձել՛.
տարբերակներ.
Ասիայի
փոխՀարաբերություններր
Այսինքն,
մուտք էէէ՚ե
այլրնտրանքային Փոքր
զանգվածի Ասիա,
Ասիա
նստակյաց
երկու
առաջնորդել
էին
Փոքր
Փոքր
դեռԼւս
ենթադրել
կարող
տատված ցել
արԼւելյան
որոնք
249
և. Ուրարտուի
պրոմեծ օրոք՛. Հեղի֊
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
250
նակության նրանց
ան կումը
նկատվում
են
վագույն
կախյալ
673 թ.
երկիրը էլ
Շուբրիայի Հետ
ունենանք, ցուցաբերում
Նման
պատճառների Ռուսա
II-ի
ղադրության Մելիդն
է, իսկ
առնվազն
մեկր
կարելի
ի
է խոսել
նակներում թյանր րեն
թ.
ծրագրերում՛. ն կա տ վո ւմ
И. М. Д Ь Я К О Н О В .
36
ARAB
I I : §§
517,
լու
գրգա֊
դեպի
նչել,
էին ի
Փոքր
ժամա-
այնպես
սկյութների
Հետ՛.
Հիչենք
բարձրացրած
ապստամբու-
փաստը36;
ԱկնՀայտո-
Ուրարտուի
և
իրենց
արդեն չաՀերի
ձեռնարկումներում
Կիմմերներր Ասորես-
էին
ԱյսուՀետև
չուտ
կիմմերների
նույն
կողմից
որ
այս
Ասիայում ավելի
մասին՛.
մասնակցության
և Ասորեստանի
որ
է Համեմատել
մարերի
չի
որոն-
էլ
Հայտնված
երկրների
նաև,
արևմուտք
դաչինքի
11-ի
էին,
Հիչենք
Ուրարտուի,
տե-
Խաթեն
որ Ռուսա
Հավանաբար,
կարելի
դեմ
Եթե
երկրներն
արևելյան
օգտագործվում
այս
ժա մ ան ա կա չրջան ի ց
մերձեցում, այս
Ասորես-
անջատողական որր
երկու
գերիչխում
վկայված
պետություննեէր
տարածքա-
П А Н , С . 1 7 2 СЛ.
Հիշատակում
Մի1 ա գետք
առաշարկով
դրա
533.
Աչչուրրանասչալր սիսային
չր^անի
տակ
գործոնր
պա լի տ եք и տ եր ո ւմ^1
35
չէր իրադար-
փոխվել՛.
էին
կախյալ
քաղաքական
ակտիվություն
քաղաքական
լիներ՛.
ինչպես
սկյութների
Ավելորդ
ա ր տ աք ին
էին
և սկյութներր
է Ուրարտուի
է Աչչո լրբանա
37
ճնչման
Ասիայում
ծայրամասային
նկատի
որևէ
ա ր ևելա փ ոք ր ա и ի ա կան
պարագայում,
Ասորեստանի
Պարտատուայի
է՛. Հա տ կա սլե и եթե
պա ր ղ կդառնա,
ո ւր ա ր տ ա-կի մ մ եր ա կան
Առաջավոր
կիմմերներր
տանի
րի
Ուրարտուի
Կիմմերական
մՀթ.ա.674—672
ֆոնի կիմ-
Ա՝ելիգր
գտնվում Այս
վտանգավոր
Համար՛.
ապա
Մուդալլուի
արդեն
քան
Հավասարապես
Մերձավոր
Փռյուգիա
է կտրուկ
վերինեփրատյան
կիմմերներր)'.
տեղաչարժի, տանի
պիտի
Հետ՛.
սլատկերացնել
երկրի
կարող
Խաղտիքը,
այստեղ
կիմմերներն
(Թեուչպայ
Մուչկինի
պատկերր
Խալիտուն
է
Ու֊
ուրարտական,
Հեռավոր
արգեն
գժվար
որ
լեռնային
տեսանկյունից՛.
Հիչատակած
դեպքում
Հակառակորգ(ներ)ր պաՀին
արչավանք
մասին,
ինչսլես
տարածաշրջանի
բացակայության
սարՀագգո-
բացակայության
գեսլի
Փռյուգիան
Ա այս
Հեղինակության
անտրամաբանական
փուլում
ա ռա^ա վոր ա иի ա կան
ձություններում՛.
է այն
գերիշխանության
լա-
Հանգամանորեն
գտնվող
ն и տ ո ւմ
արչավանքր
գաչնակցած,
վկայում
չէր
արքաների
ենթագրյալ
որ տվյալ
Ասվածի
րը
ո
Հարևանությամբ
նկատմամբ
II-ի
Շուբրիա
սլարզորոչ
միտումներ՛.
դիպվածը,
Հաչվի
ասորեստանյան
Ռուսա
մերների
գեսլի
ակնՀայտորեն
Հարևան
Հա տ կա սլե и
Այստեղ
Հր ա տ ա ր ա կո ւթյ ո ւնն ե ր ո ւմ35:
անմիջական
այնսլես
նկատմամբ,
անջատողական
Շուբրիայի
արչավանքր
բնօրրանի
փոքր
ցից
երկրների է
եըկրների
Հանդիպավայրերում՛.
է մասնագիտական
նի մ.թ.ա. րատուի
կախյալ
գոտիների
օրինակներից
քննարկված
վրա
նախկին
ազգեցության
ի Արբելա
(ARAB
I I : §§
է Ուրարտուի քաղաք 871,
1035,
արքա
երկու
երկրների
1046):
Ռուսա մի^և.
II-ի
գե и սլան ո ւթյ
խաղաղություն
ո ւնր
Հյու-
Հաստատե-
251
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
յին
ամբողջականության
պա Հ պան մ ան
ա ր Լւելա փ ո ք ր ա и ի ա կան գտնվում կան
էին
Ասորեստանի
ազդեցության
թյան
կամ
այսսլես
ծընթացները'. զելու
Թուդդամմեի
Փոքր
Ասիա
նման
Մադիոսը ն ա սլա լի
մաՀից
Լւ այստեղ
ինչ-որ
սլա Հ Հարում
դեմ
ստեղծված Այս
այլևս
մանավանդ
ներին
է ենթադրել,
ոչ թե
Ուրարտուի
ենթադրվում
քաղաքական
է^,
այլ
արդեն
փորձենք
Ըստ գրավումից մական
է րո-նոլմ,
գիրք
մաՀանում
է՛. Իսկ
դեմ խիստ
էէր
դա շն ա կի ցսկյութ-
իր
պայքարում:
տեղի
թուլացել բնական
դստեր
Мидии.
որի ա
Ա. սկյութների
էր M.-JI., եթե,
վերջին
տեքստերից Հետո
է
ունեցել
է,
ինչպես
դա շն ա կի ց
Համար
Գ չէ՝^Ք
Հետ41՝.
Նույն
սկյութների
իՀարկե,
С.272
տեղում
սչիտի
Մադիոսր
644
է
նպաստեր
Պարտատուայի
Աշշո լրբանա ԱսարՀադդոնի
սլա լր դստեր
կարող որդին
թշնա-
կողմից
արքա
Հաղորդվում
(И .
բանակ-
կրկին
է աստվաեների
վերացմանը
Սարգեսի
սլաՀ
Հետո
որոշակիորեն
առաջնորդ
թ.
ինչ-որ
սակայն
Թաբալի
դաշինքի СЛ.):
մ.թ.ա.
էր
ա
սկյոլթա-մարական 1956,
Հետ,
իրավիճակր
փուլում՛.
մեկի^Օ,
էլ սլատժվում
մերձեցմանը
տիրող
Թուգգամմեն
յ դ
ա մո լսն ո ւ թ յ п ւն ր
ուղղված
Ասիայում
Աչչոլրրանասլալի
որդու
Ասորեստանի
Փոքր
ղոՀվելուց
մինչ
Մուգալլուի
Հանգամանքը,
39
պա լի
1ւ 4՝իդեսի է սկսում
тория
լուրջ
Ասիա
Ասորեստանի
գործունեության
Աշշո լրբանա
ցություններ
նարար,
պաՀին
ներկայացնել
Թուգդամմե-Լիգգամիսի
դոնի
այս
^Լարէքը_
օգտագործել
Փոքր վ այն
ջախՀզորացող
Համաձայնությամբ՛.
Այժմ
38
Հետ ևանքո
Աշշուրբա-
կերսլ'.
սլես
կարողացավ
արշավանքը
վր այ ո վ, որի
այի
Հակառակորդների
Մադիոսի
որդի
էլամ)
օգն ո ւթյ ան
և ք՝աբելոնի
կերսլով
վկայում
Պարտատուայի
Հետևյալ
սկյութների
էլամի
որ
Բաբելոնիա,
է մեկնաբանել չ
արշավանքր
Լւ մասնակցում
(Մ արաստան,
դ-ԹաՍակայն
վերացումը
է,
է Ասորեստանին
փայլուն
որ
Ուրարտուի
սիի
տիրապետության
գորպար-
Լւ Մ ելի
սկյութների
ռազմատեն
Ասորեստանի
Պե տք
կիմմերների
Հայտնի
քառոր-
րնձեռում
Հետո,
կարելի
սլալր
առաջին
չեն
Մ ադիոսի
նձեռում'.
քաղաքական
առկայությունր'.
օգտին՛.
որ ուներ
Աշշո լրբանա
գտած
նկատմամբ
դաշինքի
փաստը
էր ր
VII գարի
տեղ
քաղաքագերիշխանու-
Հնարավորություն մ.թ.ա.
փուլում
կամ
ա գր եսի վ քայլերի
կիմմերական
գոյության
Մ արաստանն զդում,
Ո ւրարտուի
վտանգի
ջախմանըՅՑ՛,
ներ'.
կամ
վաղ
այգ
Հնարավորություն
ձեռնարկած
իրավիճակում
ավելի
Հայտնվելր
մեզ
Սկզբնաղբյուրները
սլետության
արդեն
լավ
ներկայանում
քիչ
գեր ի շի ան ո ւթյ ան
տարածաշրջանում
Ասորեստանի
բ ալի
են
են
Այսպիսի
որոնք
կիմմերների
վերացման
ուսումնասիրվող
միտումր'.
Համար,
և. Ուր արտուի
ոլորտում,
ազդեցության
ԱՀա դում
երկրների
[...]-ՈԼԱ[...]-Ո1ԱԱիի
նաև. Հետ,
1ւ
ԱսարՀադորր,
М.
Дъ ЯКОНО
էր
օգտագործել
րնակաв.
Исայս
էր՛.
И. М. Д Ь Я К О Н О В . ПАН, С.174.
40 R. C a m p b e l l - T h o m p s o n and R. W. H u է с h i ո s о ո. Annals of Archaeology and Anthropology 20,1933, Ishtar Slabs, lines 158ff. 41 I d e m .
Ishtar Slabs, lines 141ff.; M. С о g a n, H. T a d m о r. Gyges and Ashurbanipal: A Study in
Literary T r a n s m i s s i o n . - Orientalia 46, f a s c . l , 1977, p.80.
Փոքր
Ասիայում
Հաստատված
կիմմեր-
Ա. Վ. Քոսյան
252 սլատժվելու
մասին
ստիսլված
Աշշուր
է լինում
րնգունելու
Թուգգամմեի Ատրարոնի
մաՀր
(14.1.40;
յոթերորգ
առա^նորգում կողմից թիվլլ
նար
ճիշտ
Հայտնվում
Ւսկ
տրերների
արդեն
Հետաքրքիր
էսլոնիմ
Թիրասր
րական
զանգվածի ավելի
ված
ժողովուրդ
մոտավորապես վրա
կարելի
րականացվեր թյամբ՛. ուժ
այս
ների է
ե
որ
ծ
մշտասլես
եզրակացնել
տեքստերից
մեկր
Հետևյալ
Հետ
լիկիացիներին, կողմից
չնվաճ-
իրենից
այԱսվածի
նվաճումր
պիտի
Խիլակկուի
(տես
բավական վերր),
լուրջ
արտահայտությամբ
տեքս-
այնպես
էլ
գոյության
ո ւթյ
ունն
երի
մակդիրներից՝. է բնորոշում
ի-
աջակցու-
Աշշո ւր բան ա պա լի
արեր
ո֊
կիմմե-
է Խիլակկուն՛.
կողմից
տրվող
որդին,
շրջաններում43,
երկրորդ
փ ոիյՀար
տրերունեցող
է
թագավորության
լարված
միասին
տրերներր
Կրեսոսի
Խիլակկուն
Թոլգգամմեին
шр-
Ասիայում
Գոմերի
որ
տեղադրվում
անկախ
Սանդ
գոյություն
լեռնային
Հիշատակություններից
մի£և
կի որ են
միջև
ինչպես
ունե-
Աստվածաշնչում
վերաբերում
մեկի
տեղի
Փոքբ
էպոնիմ
Սարդեսի
է Համոզվել
^էլէկէայէ
Ասորեստանի
րանասլալի
որտեղ
սլիտի
Ս՝ա֊
Ստրարոնի
տ ի ր ա սլե տ ո ւթյ ան ր՛.
որպես
Կիլիկիայի
ցեղերից
կարելի
դարում
ան ո լղղա
են
այնտեղ,
Ինչ
նրանք
է
որ
անց
ենթադրելու,
կազմելն՝.
գարում
սլարտվել
լիկիացիների
իյմրերի
կան
կողմից,
Հավանաբար,
քիէ
առումով:
ժամանակաշրջանում
պաՀպանվա
մ.թ.ա.]^1
են
կիմմերական
Որ
Հետո,
է կիմմերների
Հիմքեր
Ըստ
կառավարման
րնգունենք,
կիմմերների
էթնիկական
է ենթադրել,
է ներկայացրել,
տերում
երկու
Հիշատակվում
Հիման
է գնում
է Հետևյալ
մ.թ.ա.\Ղ
սինքն,
տարի
թ.1
ե. լիկիացիների
նվաճումր
Հիշա տա կո ւթյ ո ւն ր
մասն
ուշ
երկրորգ
կրկին
ր՛.
մ.թ.ա.640
վերջինս
իրագարձությունից
մասին:
ապա
Եթե
Համարվում
է այս
առնչությունների
Հետո
1ւ վեր£
Թր ակյան
ակնարկում
ղրանից
սկյութներից՛. երկու-երեք
Թաբալր
Արգիսի
է տրերների
Սարգեսի
այս
է Մ ագիոսր
ինքնին ների
՝Քոբոսր.
մաՀից
օրոք՛.
Լի գի այ ի արքա
նվաճվել
է, ուրեմն
Հետո
գերիշխանություն
է մոտավորասլես
1321),
առա^նորգվող
Թուգգամմեի
շատրուի
րր
էր
ըԷյ
ո
Ասորեստանի
Սարգեսր
գիոսի
կողմից,
թվագրվում
13.4Я;
տարում
որոնց նշած
աստծո
փաս-
մասին
կարելի
Այսսլես,
Աշշոլր-
այս
կիմմերա-
կան առաջնորդին՝ "՝Tug-dam-me-i Silr umman manda tab-nit ti-amat tam-Sil d [gall6] «Ումմանմանդայի արքա, Թիամաթի ստարվսւծք, [հրեշ]ակերպ է ա կ » (M.Streck. Assurbanipal ..., Տ.280, VS 20): 42
Ուշագրավ
է,
որ
Ստրարոնր
կիմմերներին
անվանում
է տրերներ
(СтрабоН. Г е о г р а ф и я
В
17 книгах (пер.Г.А.Стратановского). М., 1964, 1,3,21). 43
Հերոդոտոս.
I 28.
սիս-արևմուտք, վիական
Թաբալի
Խիլակկուն
գտնվում
մոտավորասլես Հարավային
•Քարոտ և
էր
Կուեից
(Դաշտային
Կիլիկիայում,
արևմտյան
շր^աններր.
Կիլիկիա)
այսինքն, այս
այն
Հյուսիս
և
ներառնում
պետության
սահման
էր
Հյուլուների
ճշգրտման Համար տե՛ս Լ. Zoroglu. Cilicia Tracheia in the Iron Age: the Khilakku Problem.- In: Anatolian Iron Ages 3. The Proceedings of the Third Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990 (eds. A. (Jilingiroglu and D.H.French), London, 1994, p.301ff.
253
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
տից44'. սիա
Այս
ետն ա խ ո րք ի վրա
ր նդդեմ
տ ան յան
կիմմերների
դիրքորոշման
իմաստ
է ստանում՛.
թ.
ժամանակ
որոշ
քը
լիներ,
որը
մուտքից տավրոսյան կումը
մասին
անց,
սլիտի
երկրների
ս ի ն ՝ զոՀվել
էր.
էր,
խանության
տակ՛.
28-ամյա Այս
նկատմամբ:
Հասել
պաՀից
Ասիայի
պալից
Հետո
այնուՀետև
Թաբալը մինչև
և
սկսված
այլևս
այս
էր
ձեռնար-
արքա
Ասորեստանի
գերիշ-
Եվսեբիոսի45։ որին
սկյութները
Հաիրդել
էր
նրանց
չտվեցին
փ ո ՚ ֊ լ ը առաջինը
վերջինիս մեծ
թ.
դեպի
և
այս
Հեայս
կողմից
էլամի
Ասորեստա-
տևական
Հակա-
ճակատամարտից
արտաքին
արևմուտք
զբաղվելու
էր մի
Խառանի
Հետո
քաղաքական
(Տավրոսից
Տավրոսից
պատերազմը
քաղաքականությունը
Բաբելոնիայի
Մարաստանի
սակայն
տևական
բևեռված
մ.թ.ա.605 և
Աշշուրբանաբարդությունները,
ձեռնարկած
թույլ
Մարաստանի,
արևելյան
են՛.
ներքաղաքական
գլխավորապես
արևմուտք,
պա լի,
անդր֊
տեղեկությունները
Առա^ավորասիական
վրա ՛. Միայն
նույնպես
բերել
Թաբալի
անցել ըստ
Հյուսիս-արև-
ընդՀատվում
Մարաստանի
Բաբելոնիայի
վության
մ.թ.ա.637 արդյուն-
ձեռք
իսկ
Պաղեստին,
վերաբերյալ
կողմից
վերսկսվում
կրկին
սեպագրական
ժամ ան ակաՀատվածում մյուս
էին,
նոր
ունեցել
չեզոքացնել
Աշշո լրբանա
Հետո,
էին
Ասորեստանում
մարտության
Ըստ
սկսած
շրջաններով՛.
Հաղորդումը
էր
ազդեցություն
վտարվել
պատմության
Ասորեստանի,
ռավոր
էր
Ա-
Ասիայում46:
Բարելոնի
ընդդեմ
նի,
փորձում
և որոշակի
Հետո
տեքստի
քաղաքականության
տիրապետությունը
Փոքր
ա պա լի
Փոքր
Հակաասորես-
Ասորեստանի
Հաղթանակից
թթ.
արքայի
Թաբալի որ տեղի
կիմմերները
որից
մ.թ.ա.633-632
արչավանքր
ու
արշավանքը,
եղանակով
սպառնալիքը
Հաջողվել
սկյութների
Աշշո ւրրան
Մադիոսի
նման
եկող
Մադիոսի
և կիմմերների
է
ակտի-
Հարավ),
երկրորդը
Հյուսիս՛.
Մեր ուսումնասիրության րևոր
է
Մար աստանի
մ.թ.ա.590—585 դիայի մանր
թթ.
միջել, անցել
տարիների
որի
44
Հետո
է, որ
երկու,
արԼւելյան
մ.թ.ա.590—585
կնքված Սիեննեսիսն
մեծ
թթ•
երկրների
Փոքր
Ասիայում
տեղի
ունեցած
(Հերոգոտոս.
I,
է, նի
անցած
Հազիվ
^ի^և.
կաև
Հաստատված
Հետո
թե
լինեին՛.
և Լէգէայէ
պայմանագրում
Մարաստա
մի^Լւ թթ.
Մարաստանի
խաղաղության էր
առավել Հայտնի
պատերազմ
գետովՄ.թ.ա.630-ական
փոփոխություններ
ավարտին
տեսանկյունից
քաղաքականությունը՛.
է ունեցել
ավարտից
րնթացքում
Հայտնի
արքա
արևմտյան տեղի
է Հալիս
քաղաքական
նպատակների
սաՀչուր£
լուր^
40 էթնո-
Եզեկիելի
ճաո-ի
ընթացած
միջնորդներից
որ Լի-
պատերազմի մեկր
^Ի it1 ^it1 ա J Ւ
74)'.
45 Eusebi Chronicorum Canonum (ed.Schoene). Zurich, 1866, II, S.88-89. 46
Ըստ
Հերոգոտոսի
պետ ո ւթյ
ո ւն ր՛.
(I 106), Սակայն
կությունների
Հետ,
ււլեոս
Հուստինոս
Տրոգոս,
րստ
դրանից այս
որոնց,
Հերոգոտոս.
I
106.
Ասիայում
և
սկյութների այլն,
Oriental Society 98,1978, N4, p.408): 47
Հետո
Հաղորդումը
Հղվում
սԼլսվել
Հակասության
է սկյութների մե£
տիրապետությունը է ըստ
է այլ
28-ամյա Հեղինակների
տևել
է
15
տարի
A . Տ p a 1 ւ ո g e r. J o u r n a l o f
տիրատեղե(ՊոմAmerican
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
254
Համ ասլա տասէս ան թյուններրՀՅ կարելի
թույլ
է խոսել
սին՛.
Հաղիվ
են
թթ-
Ամփոփելով, տեղի
կան
կերսլարին
առնչելու
գիոսի
ենք
որր
Լւ Խորենացու
Բ.Հարությունյանի
Հիշատակած
Նյուքար
որգի
Մագիոսի թ.
նից
առա£
անցել
էր
տարի
Պաղեստին՝.
Արամ 620—617 Հեն վո ւմ տոսյան
թթ. է
էլ
Լի դի
ա
թվագրման
թվագրություններ է
քանչյուր
մեծ
վրա՛.
արք այ ին
և
Հատկացված
որ դրանցից
J գ
կառավարման
Եվսեբիոս
Հերոդոտոս
48
առնվազն մեկին
էլ
մ.թ.ա. Հեղինակր
Եվսեբիոս
Գի գես
36
38
35
Արդիս
38
49
37
Սադիատտես
15
12
5
Ալիաթթես
49
57
49
Կրեսոս
15
14
15
Հերոգոերկու
առայժմ
արք այացանկերր
(հայ.թարգմ)
И . М . Д ь я к о н о в . М а л а я А з и я и Армения, с.60 сл.
ղրա-
որտեղից
բերում՛.
տ ա ր ին եր ո վ.
Կեսարացի
մ ա Հա-
Մագիոսր
կառավարման են
ա
աաղեայի
տալիս՛.
թվագրումր
որԼւէ
Ներկայացնենք
ք
(րստ
վերադարձել՛.
առա£
Հայտնի
վերՄ՛ա-
արքա
Աս ի այ ո ւմ,
ետ է
է
գարի
Լւ վերջինիս
արշավանքի
ար ք ա յ ա տ ո Հ մ ի
է
չունի՛.
Փոքր
տարակուսանք
է նշել,
տալ՛.
կռվան էր
.VII
Պայասլիս
տեղիք
նա այնտեղից
մեզ
Հենվում
առաջնորդ
Լիգիայի
պատերազմի
գտնվում
Սակայն
Լւ, Հարկ
նախապատվություն
Մագեսի,
գեմ
Մերմնագյան
որոնք
է սկյութական
փոքրասիական
ավելի յի
թե
Ասիա-
խորենացիա-
վրա՛.
որԼւէ լուր^
արգեն
Հազիվ
նաՀապետի
մասին,
սլա տ֊
Փոքր
ն ա Հա սլե տ ի
Սագիատտեսի
մ.թ.ա.631
տաս-
մեր
ա ր Լւելյ ան
առարկությունների
պա տ ժի թվագրումր
Թորգոման)> մի քանի
թվա գր ո ւմ ր մ.թ.ա
կախված
մա-
ՀՀՏուն
ներկայացնելու
Արամ
նյութի
գործունեության
արքայորգի)
ակնՀայտորեն
լինեին
Հնարավորությունների
Հա մ ա գր ո ւթյ ո ւնն եր ի ց, Լոլ֊ր£
մի քանի
ղրկված
քառորդում
որոշակիորեն
Պարտատուայի
1ւ
Համարում
փ ա и տ ա կան
նաՀասլետի
քառորդով,
այստեղ
րո վան գա կո ւթյ ո ւն ի ց
ի ր ա գա ր ձո ւթյ ո ւնն եր ր
բերված
Արամ ջին
որ
եզրակացու-
շարունակականության
ական
վերջին
արված
ա
«Թարալլ7»
էթն ոքաղաք
VII գարի
ունեցած
են Հողվածում
Հայտարարելու,
անՀրաժեշտ մ.թ.ա.
վբ
ավանդույթների
թվա գր վո ղ տեքստում
ունեցած
կերացումներր յում
տալիս
Հիման
Աստվածաշնչային
կան
առա^
(2 / '.10՜ 1^)
քաղաքական թե
մ .թ.ա .580-ա նամյակ
Հատվածի
այլ դժվար յուրա-
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
Եթե
վերջին
մ,թ.ա.546 ման
տարեթվերր
Վերր վկայել
Հետևյալ
մեր
Հոդվածում
թյան
մեջ
այնպես
716-678
687-652
Արդիս
663-625
678-629
652-615
Սադիասւտես
625-610
629-617
615-610
Սվիաթթես
610-561
617-560
610-561
Կրեսոս
561-546
560-546
561-546
երեք
ցուցակների
տիրող
Կիմմերների կիրառվող
Սարգեսի
ճշգրտված
մ.թ.ա.644
տվյալների
իրադարձությունների
Աա միակ ենք
սկյութների Եվ,
նիսկ
28֊ամյա
նույնպես մի
պաՀ
անտիկ
քննարկվող
ենթադրենք,
Ուրարտուի
արքայացանկի
մենան
սկյութների
արշավանքից
քայատոՀմի
Հիմնադիրն
նաՀապետ,
ապա
արդյոք
որոնք
Հիշատակում
րության
մեջ՛.
Այդպիսի որ
առկա
Հիմնական
բոլոր
պատկերացնել
մեզ
Ար ամի
Տուշպա֊Վանում արքա» յում» րակալը
49
Տե՛ս
կամ
չէր,
ծանոթ.
որին
46.
վիճակը
են
է Բ. են
մասին:
քաղաքական
այն
էրիար-
է որպես
բոլոր
Արամ
քաջագործու-
Հայոց
չի լայն
է պատկերացնել VII
գարում Ավելին,
— Արմավիրում շաՀերի արքան
Արամ
թեկուզ Փոքր
այն
Ասիայում
առավել
դժվար
է
դրդապատճառները, կառավարող
բախումը՛. ակնՀայտորեն
նաՀապետի
ընձեռում աշխարՀաուսումնասի-
արշավանքի
Լիդիայի են
նույ-
Հայկական
Հարությունյանի
ուժերը՛.
Արգիշտիխինիլի
վերագրելի
Եթե մեկր
Հայտնի
այնպիսի
մ.թ.ա.
փոքրասիական և
տեղեկուկողմից49;
Հնարավորություն
դժվար
Հայտնի
անանուն
Ասիա-
Հերոգոտոսի
եկած
երկում
գործունեության
Էրիմենա—Արամի Հիշատակվող
Հետ՛.
Խորենացին:
արշավանք
լավ
պատ֊
ուսումնասիրվող
Հեղինակների
իշխանության
ներկայացվում
պատճառով,
ընդու-
Հրատարակություններում
վերադրելի է
ներկա
Էրիմենա-Արամի ինչպիսին
այլ
երի,
կատարվող
ներկայացուցիչներից
ՊատմաՀոր
նրան
Ակզբն ա ղբյ ո լրն եր ի գրություն,
Հետո
ենք բերել
երբ
ՀիմնաՀարցի
վերջին
Հակասու֊
միջոցով
մասին
խնդրի
էր, որր
թյունները, ընդունելու
ակնՀայտ
որ մասնագիտական
այսօր
առկայու֊ մաՀվան
Հանգես էէ,
է
Ղ՝իգեսի
բարդությունների
շրջանի
կարող
շփոթի
ստիպված
դեպքբ
տիրապետության
էի կիսվում
վերջապես,
Այսինքնt
նման
իսկ
Հր ա տ ա ր ա կո ւթյ ո ւնն
աղբյուրների
վեր ա կան գն ո ւմն երի նկատմամբ՛.
թյունը
թ.
երկու
Հետ՛.
և
զգուշավորություն անտիկ
բախվում
զգալի
գրավման
Եվսեբիոսի
է արտակարգ
առնչությամբ
արդեն
ժամանակագրական
ինչպես
Հերոգոտոսի
առկայությունն
կողմից
ենք կառավար֊
ստանում.
խնդրի յում
տեղագրում
արքաների
699-663
որ անՀրաժեշտ
մական
են
ավարտր
Լիգիայի
Գիգես
է գտն վո ւմ
էլ
կառավարման
Հաշվարկով
տեսքն
աղբյուրներում մասին՛.
Կրեսոսի
Հետադարձ
բերված
թյան
նել,
արքա
թ-, աւգա
255
գործերը:
«Հայոց «Կյոլրոպեդիա֊
այն
Հզոր
տի-
Կարծում
եմ,
Ա. Վ. Ք ո ս յ ա ն
256
որ
Արւսմին
կան
Լւ նրա
պետ п ւթյ п ւն ր
գործունեության
Աստվածաշունչր.
Մ-թ-ա. VI գարի
Հիշատակվող (տես
ժողովուրգների
վերր),
տություն րույն
նույն
ր}
որր
ինքր
էր նրանց
բավարար
նվաճումր
վերադրվող
Եզրափակելով
մեր
Պատմության
գի տ ա կան
կամ
գիտարկումր կար ա J ին
մեկ չէ
ոչ
յան
փուլի
Հետ՛.
ողջ
Հայկական
յաստանր» կական բան,
էլ այն
Հիմնականում
Նման
կոնկրետ
սխալները՛.
Մեր
Համոզմամբ,
ժամանակաշրջան,
թյուն
են
կենտրոնն յումս
ունեցել
երբ Հայկական
եր իրենց
մեր
Ա.
չորս
Ք
ո и յ
Հիմնական
ա ն. Տուն
մ ե թո գա կան
է,
անՀեռան-
որԼւէ
պետությունր մասր'.
Ւսկ
Երվանդյան ծագում
կերպ
ընդգրկել «Հայկյան
երկու
Հայկյաններր
էթնոսի
ձԼւավորման քաղաքական
եղած
է
21-32.
Այստե-
տոՀմի ե ավելի
մի քանի
անձտիպի են գոյու-
ինքնուրույն
վերնաշենքով՛.
շրջան
ներփորձե-
զո ւդաՀեռ
մատնանշել
վերինեփրատյան
մի
Հա/լառակ
սկզբնաղբյուրների
կարելի
միտումով,
ներկայացնում
լե ռն աշէս ա ր Հո ւմ
ՀաՀայ-
Հայկի
էլ
է
երբ
Հաղորդելու
են ինչպես
Հա-
Եր վան դ-
փուլում՛.
են
այնպես
Խորենացու Հայկական
էչ
Առաջին դարաշրջանի»
թվում
անձնավորում
Հնարավոր
կենտրոններ
Թորգոմայ,
էր
որոնք
միավորելու,
սաՀմ աններում
խնդիր՛.
էր կենտրոնացման
պատմական
տակ
Խորենա-
ոչ էլ նույնիսկ
զգալի
ո ւմ
է ֊
ծագումնաբանության
է մի ժա ման ա 1լա շրջան,
Համապատասխան
տրամադրության
րավորությունների վազն
մեկում
է, քան
է նշել
տիպաբանորեն
ավարտվել
ձեռնարկումներում
նավոր ո ւթյ ո ւնն ե ր ին
վաղ
շրջա-
Հայոց
Հայկական
բա ր դո ւթյ ո ւնն եր ր,
կայացուցիչներին րում՛.
փ -ԷԲ
րնթան
թաբալ֊Կեսարիայի
նախորդող
ավելի
դաշտում,
դրա
է
որի
անՀրաժեշտ
Արշակունյաց,
կամ
իրոք
րստ
«Հերոսական
ներկայացնում
զարդացումր
բոլոր
մի
ո,
օրոք
ԼեռնաշխարՀր
որ արդեն
ղից
Վերջիններիս
Հանդի-
Եթե
Մ աժաք թ.
դարով
գտած
քաղաքական կամ
կիմ-
արշավանքր՝.
կապված
է՛. «Հայկյան»
Արտաշեսյան
ակնՀայտորեն էթնոսի
մեկ
նախապատմության
միասնական
բնագավառ
մեմատելի
Հետ
Հայոց
ինքնուէր Ս ին ա֊
Հանդիսացել
մ.թ.ա.710
տեղ
որպես
տեսակետր,
ապա
Հետ ա զո տ ո ւթյ ո ւն ր,
արժեքավորման
Հայ կյ անն երի
50
տեղագրելու
գրքում
պե-
տարածաշրջանում
քաշված
փոքրասիական
Առաջին
թթ-
Թորգոմայ)
որր շուրջ
ման»
Այն
դիմագրավում
ժառանգորդ՝֊ր՝*®,
կէի՚եի
ճառում
Թոր գո
պատերազմներումI
առաջ
( Տուն
նաև.
Հա վան ա կան ո ւթյ ա մ բ,
դեմ
=
մի ժամ ան ա կա Հա տված,
ցու
ամենայն
վերջերս
անմիջական
րիմենա—Արամին
մի
ունի
Հնարավոր
մ.թ.ա./05—69ե
Լիդիայի
պետությունր
Ատունայի
նում,
փուլում,
«Տուն
Մելիգ-Թաբալր՝.
Ւսկ
է
Եղեկիելի
ենք
Լւ որր Հաջողությամբ
գաշնակիցր
փոքրասիա-
ա կն ար կո ւմ
թվագրվող գտնում
արշավանքներին՛.
Հիմնավորում
Մելիդ-Թաբալի յան
սկզբներով
էր դեռԼւս
միավոր,
ակտիվության
սանում
ՆաՀապետի
մասին
արԼւելափոքրասիական
ե. ԱսարՀագգոնի
մերների
փնտրել ինչի
ցուցակում
ձԼւավորվել
քաղաքական
քերիբի
պիտի
թատերաբեմում,
Ներկա-
րնձեռած
Հնա-
այդպիսի
առն-
(Ծոփք,
Մ ա֊
257
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
լաթիա րիա
~
Տուն
Թորդոմայ)
և Հար ակից
(Տուշպա նով)'.
—Վան
են
ոլորտում՛.
սրանց
մի մասի
թացներ
դ. րնթացքում
էթիունի
նրա
նաև.
մյուս
աստիճանական նաշվսարՀի
Հզորության
որսվես
մի
շրջաններ, քանի
ավելի
սլետական
կազմավորումների
միակցում,
որր
այն
ակնառու
տիսլիկ
փաստր,
կերսլար
բոզություններ51',
Այսինքն,
տի խնդրում րած
գործ
երկու
վորման
կամ
երևույթի Կրկին
որ այն
կողմից
րուս . Մեր
լուծման պիտի
Հետագայի ավելի
Հեշտ
է
շրջաններում րածքում: երեք
51
Ա.
ընդգրկեր XIII
մ.թ.ա^11
Պ
ե
տ
ր
ո
и
յ
վարկածը
ապմիա-
գոյություն
այստեղ
առկա
ն.
Արամի
ա զգա
փաստարկների
նաՀապետի
ավելի
կշաՀեր,
նույնպես
և
արևելք
Վանի աբեա֊
ան Համ եմ ատ և
Հարակից
թագավորության
է Արամի
չսաՀ֊ ընկած
Հայալեզու
Մելիդում
ունեցած
կեր պաեթե
(Ուր ար տոլ—
պատերազմները
Քաաղեւպի
և վախճանը
ա
շոյրք
Արամ
Հեղի-
տա-
գործունեության
բոլոր
ետնախորքը.
Պայասփս
և Հայոց
մի
անձնա՛*• է, որ
արևմուտք
վերագրվող
ան Հրա ժեշ տ
Անվիճելի
պետությամբ
Եփրատից
պատմական
Հաղթանակ
Համատեքստում
ի֊
ն ա Հա սլե-
Հայկյանների
վերինեփրատյան
դարում
պարտությունը
վարկածին,
սատրապության
տեղայնացնել
Համենայնդեպս,
1)
ն ա Հա պետ ի
ա ր Հ ե и տ ա կան
է Առածին
արտացոլվեր
նաՀապետին
բաղադրիչների
Գիգեսի
անտեսել
դարաշրջաններում
ուղենիշներ՝.
էրիմենա-Արամի այլ
է, Արամ
կերպ
առաջարկված
Աքեմենյան
Թվում
տարբեր
ժամ ան ա կա չր^ան ր,
ինչ-որ
միայն
թագավորություն), լը'.
կարելի
է, որ Արամ
գործերի
պա ր ո ւն ա կո ւմ
կարևորագույն
կարծիքով,
մանափակվեր
ճՀայկյան
ժամանակաշրջանների
Հավանական այլ
ար-
է
ազգածին
տարբեր
Р. Հարությունյանի
իր մե£
Հետազոտված
տակ,
Հիշողությունների
Հետ՛.
վոր մ ան իյ՚եդրի նակի
մեկ,
լ եո.մեկնա-
մասնակիորեն
Ներկայանում
անձնավորությունների
անդրադառնալով
է րնդունել,
ճնշման
ոչ թե
պրոցեսների
Հայկական
չի
VII
Հայկյանների
միայն
Ի վեր^ո,
են
գործըն— մ.թ.ա.
նման
դեսլի
Հնդեվրոպական քան
ուշ,
Առածին
նաև.
մոտ
ներ առներ ավելի
ունենք
ավելի
չէ,
տեսքով՛.
Արամր
սլիտի
սլիտի
ազդե-
նկատվում
ակն Հա յ տ
: Ավելի
մասին
Խորենացու
որ
է, որր
արդեն
տա-
կամ
ն սլա տ ա կա Հ ա ր մ ա ր է
(ինչու
տեղաշարժերի
տակ
արեալից»
թերևս,
Հայալեզու
վերոՀիշյալ
վերելքի
անկումր
Հեստական
անդամների
կենտրո-
շրջանում
կենտրոններում՛.
Հայալեզու) տոՀմի»
ի խին իլի—Արմավիր
Շուբրիա)
տար ածում ր «թորգոմյան
տարրեր
Շուրտարւսծքր
փուլում
Հետո
(Ուրմե,
րնկած
քաղաքական
Հայաբնակ
մի^և
ենթակայության
ուրարտական
Ուրարտուի
Հանգեցներ
(Ար գի
Թորդոմա,
ավազան
լճերի
գոյ ո ւթյ ան
սկսված
Տուն
արևմտյան
անմիջական
Դեռևս
ն երս ում
(էթիունի,
բանել
և Ուրմիա
տերության
գտնվել
ցության
լճի
, Վանա
կենտրոնով),
Ուրարտական
րածքներր
, Վանա
շրջաններ)
առասսլելր
ծագման
նկատմամբ.
կիմմերական
իյնգիրր.
առաջնորդ
Հնդեվրոպական Երևան,
Լիգիայի
արքա Թուգդամմե-
ա ռ ա и սլելարան 1997'.
ո ւ թ յ ան
Ա. Վ. Քոսյան
258 Լիգդամիսի
Հարձակման
Հետևանքով,
(տես
տեքստում
նակցությունր մերների
գա չինք 2)
դիոսի
Փոքր
գաչնակից
3)
տեքստերր
չկան
ունեցած
Մելիդի
[...]-ՈնԱԱիի
Սկյութական դեմ
սլիտի
թչնամական ավելի
ռազմատենչ
են
ենթադրել,
ամենևին միջև,
մաս1ւ
կիմ-
առաջնորդ
մ.թ.ա.637—632 մասնակից
Մ ա֊
թթլիներ
որ
միջև.. սկյութ-
խալդայների
ծաչրջանում, Մ ուչկինի, է, իսկ
քան
եղել՛.
այլ
կարող
թեկուզ
Խալի տուն
ա-
Մելի-
է
վկայել
Հօգուտ
առնվազն
[...]-ՈԼԱԱ]ւ|ւ
օրոք՛.
Վերջա-
՝Քսենովւոնի
Հիչատակած
վայրում:
և. Խալիտու
թ.
փ ոիյՀար
Հենց
արմենների
Հա ր Լւան ո ւթյ ո ւն ր ա ր Լւելա փ ոքր աս ի ա կան
որև.է
Խաթե
մ.թ.ա.675
Աչչո ւր բան ա պա լի
պետությունների չեն
գոյ ո ւթյ ո ւն ր
է պատկերացնել
սկզբնաղբյուրներում միջև
սակայն
երկու
բարիդրացիական դաչինքի
առկա
և. Ասորեստանի մասին,
Հարաբերությունների, Հեչտ
Չնայած
Մելիգի
րնդՀարումների
ստիպում
և. կիմմերների
Մելիդն
կիմմերների նույնսլես
Ռարշամի դեմ.
վկայություններ
բեր ո ւթյ ո ւ ններր
պի
Ասիա Մելի գր
Պատերազմ
տեղի
պես,
մեջ
որդի
պատերազմին:
ուղղակի
գի
ձեռնարկման
Մուգալչուի
ր) :
արչավանքր դեմ
Հետո
այս
Պ ա տ ե ր ա զ մ Նյուքար Մ ա դ ե ս ի դեմ.
կիմմերների ների
վերր
Հիչենք երկրներ,
Խաղտիքր
(տես
НАХАПЕТ АРАМ В (К одной
Ռուսա
II-ի
որոնցից վերր
տարա-
արչավանքր
Խաթեն,
և դե-
անկասկած,
տեքստում):
КАППАДОКИИ
гипотезе)
Д о к т о р истор. н а у к А. В.
КОСЯН
Р е з ю м е В статье рассматривается высказанная недавно в книге ведущего специалиста по истории древней Армении Б. Арутюняна гипотеза, согласно которой, прототипом одного из наиболее видных представителей "первых Хайкидов" Мовсеса Хоренаци - нахапета Арама мог быть упомянутый во второй половине VII в. до н.э. урартский царь Эримена. На основании клинописных ассирийских, иероглифических лувийских и античных источников выдвигается предположение о том, что историческая обстановка, обрисованная Хоренаци для периода нахапета А р а м а , более подходит к восточномалоазийскому царству Мелид (Малатья), нежели к сильно ослабленному во второй половине VII в. до н.э. урартскому государству. В течение большей части VII в. до н.э. мелидское царство представляло собой сильное государственное объединение, которое, в союзе с малоазийскими киммерийцами, успешно противостояло Ассирии, Лидии, а в 6 3 0 - х годах - скифам Мадия. Согласно предлагаемой контргипотезе, указанные враги мелидского царства вполне могли быть олицетворены в "Истории" Мовсеса Хоренаци в качестве Нюкара Мадеса (скифский вождь Мадий), Б а р ш а м а (Ассирия периода Ашшурбанапала) и Паяписа К а а х е а (некий царь Лидии, возможно, Ардис и Садюатт).
Արամ ն ա հ ա պ ե տ ը Կապադովկքւայում
259
A R A M N A H A P E T IN C A P P A D O C I A (On a hypothesis) D o c t o r of H i s t . S c i e n c e s
A . V. K O S S I A N
Summary The author discusses the recent theory put down by Prof. Babken Haroutunian, according to which one of the "First Haykides" figuring in the "History of Armenia" of Movses Khorenatsi, namely Aram nahapet, should be identified with the Urartian king Erimena (second half of the VII с. В. C.). The analyses of Cuneiform Assyrian, Hieroglyphic Luwian and Classical Greek sources shows that the historical background for the period of Khorenatsi's Aram nahapet fits much better the kingdom of Melid (Malatya) in eastern Anatolia rather than the extremely weak Urartu. During the greater part of the VII с. В. C. Melid was a strong kingdom which in alliance with the Cimmerians of Asia Minor was successfully opposing Assyria, Lydia, and from 630's the Scythians of Madios. According to the contrhypotheses, the above-mentioned enemies of Melid could have been personalized in the "History" of Khorenatsi as Nyukar Mades (Scythian chieftain Madios), Barsham (Assyria of Ashshurbanapal), and Payapis Kaaghea (some Lydian king, possibly, Ardys or Saduattes).