NR 4 • MEI/JUNI 2018 • €5,99
Lifestylemagazine over Noord-Nederland
eropuit WADDENBUNKERS GEBORGEN BOVEN DUINZAND
interview ONS KENT ONS
In Iepen Doar(p) Feanwâldsterwâl
IN DE NATUUR
8 719325 044287
Beschut & geborgen
KINDERKAMERS
00418
GELUK OP EEN PAAR VIERKANTE METER
VERNUFTIGE
IN DIT NUMMER mei/juni 2018
De onderwerpen van de cover
NATUUR
102 Shopping
46 Vernuftige kinderkamers Van eenpersoons huishoudens tot crèches 92 Verscholen tuingenot Dobberen in je eigen zwemvijver
46
CULTUUR 10 Waddenbunkers Geborgen boven duinzand 36 Iepen Doar(p) Gewoonweg gelukkig
Nestelen
MENSEN
74
Verborgen in een halve bol
25 Tuinhuisjes Geluk op een paar vierkante meter 28 Onderweg op verhaal komen Verrassende pleisterplaatsen 57 Mobiel minihuis Lief leven in je tiny house
AMBACHT 20 Beschut onder gebinten De constructie van een terrasoverkapping 66 Troostrijke monumentjes Geborgen in steen
62
Van doorzonwoning tot penthouse
10 Eropuit
NOORDERLAND 4
20
Authentiek gebintwerk
36
Mienskip
28
Rustpunten
18
Smaak & Kraak ELK NUMMER
78
Rond huis en tuin
66
De vele passies van een Drentse steenhouwer
NOORDERLAND 5
6 8 18 35 44 54 62 64 65 74 78 83 91 101 102 104 106
Fotospread Prikbord Shopping Smaak en Kraak Column Mat Heffels Abonnee-aanbieding Shopping Hebben en Houwen Raad de Plaat Muurinspiratie Column Charlotte Pennink Creatief Tuinjournaal Uit & Thuisgids Column Ankie Lok Leuk logeren Shopping Huis en Tuin Puzzel & Win Volgende keer
NOORDERLAND 10
EROPUIT
Onze Waddeneilanden liggen bezaaid met bunkers. Betonnen resten van de legendarische Atlantikwall, waar de bevolking na ’45 om begrijpelijke redenen vanaf wilde. Zand erover dus. Maar in de 21ste eeuw beleeft het oorlogserfgoed een bijzondere revival en een aantal van die onder duinzand weggestopte bunkers is geborgen voor de toekomst. TEKST JOLANDA DE KRUYF FOTOGRAFIE JDK, JONATHAN ANDREWS
Waddenbunkers als toeristenmagneten
Geborgen boven duinzand NOORDERLAND 11
TEXEL EN DE KWELDERS
In de volgende fase (tot eind 2019) van het project Waddengebied in de Oorlog krijgen ook enkele bunkers op Texel en op de noordelijke kwelders een publieksfunctie. In Den Helder wordt het voormalige logementsgebouw van de Duitse marine ingericht als Atlantikwall Expeditie Centrum, een infopunt voor het hele Waddengebied. Het Luchtvaart- en Oorlogsmuseum op Texel zet routes uit langs de restanten van de Atlantikwall op het eiland en wil onder meer de vroegere uitkijkpost van de zuidbatterij op het Loodsmansduin (Den Hoorn) begaanbaar maken. Middenin buitendijks natuurgebied Noarderleech (Noordwest-Fryslân) ligt een nog goed onderhouden observatiebunker. Duitse piloten gebruikten het omliggende gebied
om te oefenen met geschut en bommen. Er liggen nog verschillende vliegtuigwrakken en een veldgraf van een verongelukte Duitse piloot. In het Kweldercentrum Noarderleech bij Hallum is een permanente expositie ingericht over de oorlog op de kwelders. In het natuurterrein bij Termunten (Groningen) tref je restanten van de Marine Flak (Fiemel) Batterie die de Duitsers gebruikten voor de luchtverdediging van Emden. Het complex, dat vlakbij het bezoekerscentrum Reidehoeve bij de Dollard staat, omvat een geschutopstelling en een munitiebunker. Het infocentrum van het Groninger Landschap is ’t startpunt van meerdere routes langs (in meer of mindere mate) zichtbare oorlogssporen. NOORDERLAND 12
1
EROPUIT
G
eruime tijd stonden de bunkers langs de Nederlandse kust uitsluitend symbool voor een inktzwarte bladzijde uit de geschiedenis: het door Duitsers ingerichte labyrint van loopgraven, ondergrondse werk- en leefvertrekken en gangenstelsels vormde de tastbare herinnering aan een pijnlijke periode die we liever wilden vergeten. Zodoende zijn medio vorige eeuw veel bunkers aan het zicht onttrokken; gesloopt, dichtgemetseld of onder zand bedolven. Maar de tijd die heelt verstreek. De belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog blijft, 73 jaar na dato, onverminderd groot.
Het “oorlogstoerisme” heeft een flinke vlucht genomen, ook in ons land. Niet alleen reist men af naar de invasiestranden van Normandië, naar Duinkerke of verzetsmusea over de grens; ook dichtbij huis stuiten we nog op spannende sporen uit bezettingstijd.
Een bijzondere operatie In die trend past het project Waddengebied in de Oorlog, waarvan de eerste fase deze zomer wordt afgerond. Een aantal bunkers en stellingen op de vier Friese eilanden is dan ontsloten voor publiek. De bijzondere operatie was mogelijk dankzij het enthousiasme van vele vrijwilligers op alle eilanden
en de financiële injectie van de provincie Fryslân en het Waddenfonds, die samen ruim anderhalf miljoen euro staken in het weer toegankelijk maken van de oude Duitse bunkers. Het balletje begon te rollen op Vlieland; waddencentrum en zeeaquarium De Noordwester vroeg al in 2006 subsidie aan voor een haalbaarheidsonderzoek naar het herstellen en openstellen van Stelling 12H op Vlieland (even voorbij de Ankerplaats) als bunkermuseum.
Spannend, maar niet meer eng ‘Dit is een vorm van oorlogstoerisme waaraan behoefte bestaat. De tijd is er kennelijk rijp voor,’ zegt Joop de Jong, projectregisseur van de eerste fase. ‘Er is nog zoveel te zien; bunkers waarin de Duitsers zich beschut voelden, die in onze tijd als spannend worden ervaren in plaats van eng of afschrikwekkend.’ De eilanden liftten mee op een maatschappelijke golf. Joop: ‘Er kwam landelijk meer oog voor de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, meer aandacht in de vorm van routes, apps, het openstellen >
Ook dichtbij huis stuiten we nog op spannende sporen uit de bezettingstijd 2
3
4 1, 3 Bunkerresten op Loodsmansduin bij Den Hoorn, Texel 2 Voormalige buker, nu een uitzichtpunt in het Noarderleech 4 Punt van Reide bij Termunten
NOORDERLAND 13
NOORDERLAND 20
AMBACHT
Beschut onder robuuste gebinten DUURZAAM EIKEN EN EEUWENOUDE TECHNIEKEN Smaken verschillen, maar de meeste mensen zullen toch minstens onder de indruk zijn van authentiek gebintwerk. Robuust en stoer en dat geeft je een veilig gevoel. Rik Overes uit Witharen gebruikt oude eiken en eeuwenoude technieken voor de gebinten van boerderijen, maar ook voor tuinbouwwerken. Echt iets voor de liefhebber. We volgden de constructie van een terrasoverkapping. TEKST & FOTOGRAFIE CORA WESTERINK
NOORDERLAND 21
8
4 5
2 6
3 7
1
1 2 3 4
Gebintstijl Wormplaat Ankerbalk Korbeel, schuine verbindingsbalk 5 Toognagel, taps toelopende houten pen, voor pen-en-gat verbinding. De pen wordt vastgeslagen en zal in de buitenlucht uitzetten door
vocht en muurvast komen te zitten. Bij binnenwerk moeten de pennen later nog wel eens aangeslagen worden door uitdroging. 6 Sleutelpen, borgt de ankerbalk. 7 Ankerbalkverbinding, de ankerbalk hangt in een inkeping; uiteinde
van de balk wordt versmald, steekt door de staande gebintstijl en de sleutelpen houdt alles op zijn plaats. 8 Spoor, hierin is een inkeping gemaakt (vissenbek) waarmee hij op de wormplaat ligt. Op de sporen worden later de panlatten geschroefd.
R
ik (53) en Annet (52) Overes woonden en werkten in Bodegraven voor ze in 2004 “emigreerden” naar Balkbrug in Noord-Overijssel. Dat besluit kwam niet zomaar uit de lucht vallen. In het begin van hun huwelijk keken ze al eens naar een huis in Den Ham, maar durfden uiteindelijk de sprong nog niet te wagen. Maar de ruimte van het Oosten en leven in een landelijke omgeving bleef trekken. Hun twee jongens waren 11 en 12 op het moment dat ze een boerderij op het oog hadden in Sleen. Rik: ‘Dat ging op het nippertje niet door, maar we hadden de smaak daardoor wel goed te pakken. We wilden doorzetten, vóór de jongens zich in het Westen gesetteld zouden hebben.’ Het werd uiteindelijk die boerderij in Balkbrug. Met genoeg ruimte voor een paard voor Annet, die haar jeugdhobby weer op kon pakken.
EEN NIEUWE WENDING Rik is timmerman en reisde nog een week of zes naar Bode-graven om zijn werk af te maken en kon daarna bij een aannemer in de buurt aan de slag. Het werk was afwisselend, van schuurtjes tot
keukenkastjes, van kozijnen tot meubels. Maar omdat dat bedrijf geen werk meer had, zou het leven van Rik en Annet een heel andere wending krijgen. ‘Mijn toenmalige baas nam me mee naar een gebintenbouwer om te zien of dat werk iets voor me zou zijn. Een schot in de roos, het werd mijn passie!’ Rik leerde de fijne kneepjes van het gebinten bouwen van zijn collega’s. ‘Bijvoorbeeld het “afschrijven”. Dat is het op maat maken van de schoren. In het gewone timmerwerk zijn planken en balken kaarsrecht. Bij gebinten werk je vaak met minder recht materiaal, hele bomen soms. Dat is een andere manier van meten.’
VILTSTIFT OF BEITEL In 2006 besloot Rik eigen baas te worden. Annet had inmiddels een baan als melkmonsternemer die ze prima kon combineren met de administratie en promotie van Riks eenmanszaak. ’s Morgens en ‘s avonds is ze tijdens de melktijden van boeren op pad om melkmonsters te nemen. Ze heeft ongeveer 30 boeren in haar bestand die ze regelmatig bezoekt. Tussendoor is er, behalve voor
NOORDERLAND 22
AMBACHT
De oud-Hollandse dakpannen en het gebintwerk zijn een goede match administratie, ook ruimte om eens te helpen met pannen leggen, of om onderdelen op te halen, zodat Rik door kan werken. Als zzp’er richtte Rik zich helemaal op ambachtelijk timmerwerk, van monumentale gebinten voor de restauratie van een historische boerderij tot tuinhuizen of -meubels met een robuuste uitstraling. ‘Alle onderdelen voor een bouwwerk worden in mijn werkplaats op maat gemaakt en in elkaar gepast, nog zonder de toognagels, de houten pennen. Als het past, haal ik alles weer uit elkaar en nummer ik de onderdelen. Met een stift op een plek waar je er later niets meer van ziet, of ik sla met de beitel Romeinse cijfers in het hout. Op locatie wordt het als een bouwpakketje weer in elkaar gezet. En als ik het goed heb gedaan, dan past het precies!’
afwerking van bouwwerken wordt Douglas hout gebruikt. Opdrachtgevers zijn altijd mensen die van ambachtelijk werk met zichtbare verbindingen houden en genieten van de robuuste uitstraling en dat veilige, geborgen gevoel. Verwacht van Rik geen gelikte 3D-presentaties van een ontwerp. Een tekening maakt hij alleen als de opdrachtgever daar nadrukkelijk om vraagt. Meestal blijft het bij een schets met wat maten. Het plaatje zit echter tot in detail in zijn hoofd en voordat hij zijn motorzaag in een eiken balk zet, heeft hij in gedachten het hele project al een keer gemaakt. ‘Ik heb ook altijd wel iets kleins omhanden voor als het denkwerk niet wil lukken. Een tuintafel, bankje of een hek. En ondertussen broed ik dan op de grote klus.’
HELE PLAATJE AL IN HET HOOFD
UITKIJKTOREN OF SCHAPENBOET
Voor zijn degelijke constructies kiest Rik voornamelijk inlands eiken, soms eikenhout uit Frankrijk. Bomen van zo’n 80 jaar oud die hij op maat en dikte bestelt bij een zagerij in de buurt. Voor
Elke opdracht is maatwerk en uniek. Zoals die zwevende slaapkamer in een boerderij in Smilde. ‘Stel je voor: een woonkamer waar je tot in de nok omhoog kunt kijken en dan hangt daar >
NOORDERLAND 23
NOORDERLAND 36
MIENSKIP
IEPEN DOAR(P), GEWOONWEG GELUKKIG
ONS KENT ONS Het geheim van gelukkig leven en laten leven? Misschien is het de beslotenheid van een zorgzame gemeenschap waar bewoners elkaar nog groeten. De vertrouwde omhelzing van oud land aan de vaart, een dorpskroeg en ’n bescheiden maar blakend verenigingsleven. Ons kent ons in Feanwâldsterwâl. Een doodgewoon Fries streekdorpje, in de kijker gezet door Iepen Doar(p). TEKST JOLANDA DE KRUYF FOTOGRAFIE MARIEKE KIJK IN DE VEGTE, TRYNTSJE NAUTA/IEPEN DOAR(P)
NOORDERLAND 37
MIENSKIP
A
chter iedere voordeur schuilt een boeiend verhaal, de moeite waard om verteld te worden. Dat is Iepen Doar(p) in een notendop. Fries voor open deur én open dorp, want alle pakweg 300 inwoners hebben hun zegje gedaan in mini-portretten met gemeenschapszin als rode draad. Die inhoud maakt dat Iepen Doar(p) verder reikt dan de grenzen van Friesland en het project is opgenomen in het hoofdprogramma van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018. Met mogelijk een internationale follow-up in Europa. Reden dat 128 – hoofdzakelijk Friese – audioportretten maar alvast zijn ondertiteld, ook in het Engels.
De magie van mienskip Gemeenschapszin, verpakt in 128 ultrakorte verhaaltjes. Of eigenlijk 129; want toen het project al klaar was, onverwacht de vorst intrad en iedereen ineens op de ijzers stond, wilden de makers per se ook een schaatsportret. ‘Omdat natuurijs zo’n wezenlijk onderdeel is van de binding die de Fries heeft met zijn of haar directe omgeving,’ zegt Sjoerd Litjens, de geestelijk vader van Iepen Doar(p). Zo gezegd, zo gedaan. Stuitten ze warempel óók nog op een knul in het dorp die Sven heette. Hoeveel mazzel kun je hebben. Denk niet dat het allemaal van een leien dakje ging. Sjoerd (41), documentairemaker en oud-inwoner van Feanwâldsterwâl, leidde het team van professionals dat ruim een jaar lang werkte aan Iepen Doar(p): interviewers en redacteuren, fotografen, een geluidstechnicus, vormgever, websitebouwer en een vertaler. Op speurtocht naar gemeenschapszin, in een provincie met de “grootste kleine dorpsdichtheid” van Nederland. Mienskip op z’n Fries. Wat is dat precies? Op de site van het dorp staat:
NOORDERLAND 38
MIENSKIP
Sjoerd Litjens
Feanwâldsterwâl is gjin aparte mienskip, mar De Wâl is oars. Met andere woorden, De Wâl, zoals de voormalige veenkolonie tussen de oude grietenijen Dantumadiel en Tytsjersteradiel ook wel wordt genoemd, is niet bepaald een bijzondere gemeenschap, maar wel ánders. Waar ‘m dat in zit? Voor Iepen Doar(p) ging het tienkoppige team op gedegen onderzoek uit. Hun eindconclusie: ‘Tsja, we hebben 128 verschillende antwoorden op die vraag gekregen.’ ‘Ik vind het café het mooist, dat is mijn ding. Dat komt door alle soorten volk; ze hebben allemaal hun eigen verhaal en ding. Het is altijd heel gezellig. Dat heb je in een café; je kunt ouwehoeren, maar ook een serieus gesprek hebben. Je wéét alles van klanten, hun privésituatie. Dat wordt hier wel op tafel gelegd. Bij sommige stamgasten ga je ook thuis of in het ziekenhuis langs, als ze ziek zijn.’ (Fragment uit aflevering 1, Geen poeha)
Ieder leven is een boek waard Terug naar het begin. Naar de visie van Sjoerd Litjens, eigenaar van levensverhalenbedrijf Mijn Verhaal: dat ieder leven een boek waard is. Of toch tenminste een portret van een paar minuten. Iepen Doar(p) is ook vanuit zijn journalistieke nieuwsgierigheid ontstaan. ‘Naar het dorp waar ik opgroeide en de verhalen daar die mijn jeugd bewust en onbewust geraakt hebben.’ Sjoerd kwam op z’n zesde naar Feanwâldsterwâl, vanuit de grote stad. Zijn ouders hadden Amsterdam vooral vanwege het welzijn van hun zoon verlaten; > NOORDERLAND 39
13 x rond huis & tuin
er
t Ta
ba k
VOOR MEI EN JUNI
ur
G
Tuinreda
cte
Tuin journaal TEKST & FOTOGRAFIE GERT TABAK PORTRETFOTO JUDITH STOKMANS
NOORDERLAND 78
ROND HUIS & TUIN
1
ÉÉN MET JE TUIN
HOMMELS ZIJN ER GEK OP!
De magie van Tuinieren is een bijzondere uitgave onder alle tuinboeken tot nu toe. Wim Paul van der Ploeg laat je de tuin op een totaal andere, “diepere” manier ervaren. Je zou het spiritueel en filosofisch kunnen noemen, maar wel met beide benen op de grond. Door praktische tips en kleine oefeningen ga je de processen steeds beter begrijpen. Het gaat onder je huid zitten; je ervaart de tuin op een heel ander niveau. Waardevol! Met een voorwoord van Modeste Herwig; (€35 // Uitgeverij Ananda Art)
In het schaduwgedeelte van onze tuin staat het vol met vingerhoedskruid (Digitalis purpurea). Deze tweejarige of meerjarige wilde plant zaait zich gemakkelijk uit en geen één exemplaar is hetzelfde. Wat een rijkdom aan kleuren! En ze zijn niet alleen bij ons geliefd, maar zeker ook bij de hommels.
3
LAAT JE INSPIREREN...
Juni is de tuinmaand bij uitstek. Veel tuinen zijn dan op hun mooist en worden opengesteld om iedereen van de weelde te laten meegenieten. Het is vaak zeer inspirerend om rustig de tijd te nemen om door andermans tuin te dwalen. Vergeet niet pen en papier mee te nemen. Op zaterdag 16 en zondag 17 juni is het weer Groei & Bloei Open Tuinen Weekend. Op de site www.groei.nl/tuinweek vul je in de witte zoekbalk je provincie in en zie je welke tuinen meedoen.
CORNELIA HEEFT BLOZENDE WANGEN
4
Rosa ‘Cornelia’ bloeit in grote trossen in juni-juli, en in de tweede bloei tijdens de herfst zijn die nog groter, uitbundiger en intenser van kleur. De bloemen contrasteren mooi met de rozerode bloemknoppen en het gezonde, glanzende donkergroene blad. De struik wordt 170 cm hoog en is goed toe te passen.
NOORDERLAND 79
2
NOORDERLAND 92
VERSCHOLEN TUINGENOT
Dobberen in je eigen ZWEMVIJVER BESCHUT ACHTER DE BOSJES Natuurlijk, je hebt er een flinke tuin voor nodig, maar wie die ruimte heeft, zal er zeker wel eens over gedacht hebben: heerlijk in alle privacy poedelen in je eigen stukje natuur. Ed en José Rogaar gingen niet over één nacht ijs. Zij lieten hun plan 12 jaar rijpen. TEKST & FOTOGRAFIE CORA WESTERINK
NOORDERLAND 93
Z
e woonden in Delft. Ed (66) is geboren in Leiden, getogen in Delft en werkte bij het creditmanagement van een groot energiebedrijf. José (64) komt uit het Westland en groeide op tussen de kassen. Na hun huwelijk werkte ook zij in Delft en was 24 jaar gastvrouw/ receptioniste bij een bekend telecombedrijf. Samen hebben ze twee, inmiddels volwassen kinderen. Ed had een droom: in ieder geval één keer in zijn leven een eigen huis bouwen. Hij is handig, inventief en hij zou graag al zijn ervaring stoppen in een mooi project. Ed: ‘Gaandeweg werd duidelijk dat dat in Delft niet te realiseren was, tenzij de Staatsloterij een keer op de stoep zou staan. Maar langzaam groeide ook het besef dat ik niet oud wilde worden in de Randstad.’ Ze verlegden hun grenzen, zochten in heel Nederland naar een mooie plek voor het te bouwen
droomhuis. En zo belandden ze eigenlijk toevallig in Vlagtwedde, in de mooie regio Westerwolde. José: ‘Voor mij is de plek heel belangrijk, die moet goed zijn, en deze plek raakte me echt!’
Uitstel maar geen afstel Ze kochten een vervallen boerenwoning, net buiten het dorp, met een kale akker erachter. José: ‘Ik weet nog dat de notaris ons de sleutel gaf en zei: gefeliciteerd met jullie bouwval!’ Dat was in 2003. Ed was bijna 50 en had het vooruitzicht met 55 met pensioen te kunnen gaan. Dan moest het nieuwe huis er staan. De oude boerenwoning werd gesloopt en in 2005, op 22 augustus om precies te zijn, werd de eerste steen gelegd voor het nieuwe huis, met hun beider namen er op. Maar ze hadden de tijd tegen. Ed: ‘Die pensioenleefNOORDERLAND 94
tijd schoof verder op, ik had steeds pech. Het werd 57, 59, 61. Wel kon ik steeds een dag minder gaan werken. Uiteindelijk werd het 65 en negen maanden en hebben we twaalf jaar gependeld tussen Vlagtwedde en Delft.’
Fifty fifty Maar ze hielden vol en bouwden ondertussen verder aan Eds droom. Ze lieten een tuinontwerp maken door een tuinarchitect. ‘De ruimte was zo groot, daar moesten we even hulp bij hebben om dat in te delen. We wilden alleen maar ronde vormen, we wilden het ruimtelijke behouden en er moest een grote vijver gepland worden. Invullen wilden we zelf doen.’ Aldus geschiedde. Het ontwerp werd als opzet gebruikt, maar al snel namen eigen smaak en inzicht het over. Groentjes waren ze op tuingebied, de tuin is dan ook ont-
VERSCHOLEN TUINGENOT
' langzaam groeide het besef dat ik niet oud wilde worden in de Randstad'
staan met de slogan: al doende leert men. Ed: ‘Ik denk dat we 50 procent van de beplanting via internet hebben gekocht en 50 procent in de buurt. We bekeken tuinen in de regio en kwamen vaak met stekken thuis. Vanuit ons werk in Delft, op weg naar het Noorden, haalden we in Boskoop even een beukenhaag op. Maar ik ben ook wel eens met een aanhanger op pad gegaan
om struikjes op te halen, maar die bleken dan makkelijk in de achterbak te passen. We hadden nog geen idee van potmaten.’
Scheuren en vermeerderen José wijst op een paar grote blauwe hortensia’s. ‘Zie je die? Gekregen voor in huis, in een klein potje. Moet je nu eens zien!’ De grond is erg vruchtbaar op deze plek, alles groeit als kool. De vele siergrassen zijn ook van José. Geduldig scheurde ze ieder jaar de pollen, zodat er nu golvende hagen staan, bijvoorbeeld langs de oprit. ‘Allemaal van een paar plantjes!’ zegt ze trots. Achter in de tuin ligt ook een “grasseneiland”. ‘De grassen komen van Kwekerij Jacobs, uit Vriescheloo, hier vlak in de buurt. De naaldbomen in de bosrand naast de vijver hebben ook allemaal een verhaal. Dennen die ergens weg moesten, taxus en andere soorten NOORDERLAND 95
van een mevrouw die, nadat haar man overleed, de hobbykwekerij van haar man opruimde. Allerlei soorten, vraag ons niet hoe ze heten, maar zijn ze niet prachtig? Het voordeel van naaldbomen naast een vijver is dat je geen blad in het water krijgt. En doordat ze groen blijven ligt de vijver zomer en winter beschut.’
Weloverwogen Dat brengt ons vanzelf bij de grote zwemvijver, de blikvanger die glanzend en spiegelend naast het huis ligt. Vorig jaar aangelegd, maar hij zat al vanaf het begin in de planning. Ed: ‘De contouren lagen al vast in het eerste ontwerp, maar we hebben hem later toch 10 meter korter gemaakt. Hij is gelijk al uitgegraven, maar het heeft 12 jaar geduurd voor hij er daadwerkelijk was. Dat had te maken met financiën én we wilden ons heel goed laten voorlichten door verschillende partijen. Door leveranciers van zwemvijvers, maar we zijn ook naar de >
&
PUZZEL
WIN
t.w.v.
¤300
Overnachting aan het Sneekermeer mét sloep!
HOOFDPRIJS 2 overnachtingen aan het Sneekermeer (mét sloep!) Heerlijk genieten aan het Sneekermeer? Daarvoor ben je bij vakantiehuis Uitwellingerga Friesland aan het goede adres. Sla de deuren open en staar vanaf je eigen terras over het open vaarwater van het Sneekermeer. Rust en water gegarandeerd! Ontdek de Friese Meren met haar nostalgische dorpjes, prachtige fiets- en wandelroutes en een groot aanbod aan watersportfaciliteiten. Geen boot? Geen zorgen! Bij het arrangement zit namelijk ook een sloep die je voor een dagdeel kunt gebruiken. Heerlijk met je haren in de wind over het open water, of vaar naar 't oude centrum van Sneek, op slechts 25 minuten afstand. Kortom: bij Vakantiehuis Uitwellingerga Friesland heb je alle ingrediënten voor een heerlijk ontspannen weekend. Geniet ervan! Aangeboden door: De Lytse Oosterhaven & Belvilla
Horizontaal: 1 Friese sport, 10 bijzonder ambacht, 20 korting, 21 plaats in Drenthe, 23 geliefde van Zeus, 24 tuinkruid, 25 automerk, 26 kansspel, 27 gewas, 29 eetbare knol, 31 verpakking, 32 grondsoort, 33 warenhuis, 34 voornemen, 36 muziekstuk, 38 zoogdier, 39 mangaan, 40 centrale ondernemingsraad, 41 woonheuvel, 43 Japans gerecht, 45 plaats in Flevoland, 47 Frans lidwoord, 48 boom, 49 plaats in Groningen, 50 familielid, 52 plaats in Friesland, 53 wedstrijd, 54 Frans departement, 56 Friese state, 57 tussenwerpsel, 58 jongen, 60 Afrikaans winkelstraatje, 62 doorwaadbare plaats, 63 inhoudsmaat, 65 Aziatische hoofdstad, 67 zuivelproduct, 69 sieraad, 71 in ruime zin, 72 onbepaald voornaamwoord, 74 prul, 75 plaats in Groningen, 78 kind, 79 plaats in Frankrijk, 80 Amelander drankje, 82 opgeteld, 84 bevelschrift, 85 bruggetje, 86 visrijke plek, 88 voertuig, 89 in hoge mate, 91 sportkleding, 93 voorzetsel, 95 rijtuig, 97 bloem, 99 rondhout, 100 troefkaart, 102 + 105 fenomeen op de Waddeneilanden, 105 zie 102, 107 zuivelproduct, 109 wanorde, 110 Europese hoofdstad, 111 plaats in Groningen, 112 dierlijk lichaamsdeel, 113 snack, 114 onmiskenbaar, 115 sportevenement, 117 houding, 118 onbepaald hoofdtelwoord, 119 tijdperk, NOORDERLAND 104
121 verheugd, 122 openbaar vervoer, 123 vogel, 125 plaats in Japan, 127 discipel, 129 jonge tak, 131 toiletartikel, 132 snelle pakkende beweging, 134 beeldmerk, 136 Afrikaanse rivier, 137 snel, 138 opslagruimte, 139 bovenlucht, 141 vis, 143 computerfreak, 144 wapen, 145 plaats in Noord-Holland, 146 fenomeen in vele dorpen.
OPLOSSING VORIG NUMMER SUPERPRESTIGE SURHUISTERVEEN A M E L A N D E R S
U I L I G E
L E H A A A R R D E B E P V O I D N I G A
R O R A B E R S U I A D I S A R T S A E S C E N E P U N T O L H E L U T I T N E K U N Z E K E B G V I K E K D L D E N M O V E N E E G L R E A E M V A E U W R R R E L S
O N N E N K I N T A R W E F L A U W
R E A I E O V B A O O T P A E E R S N D E A R E D Z I H E U S I N G V E R E V E R E T N I M G I M E E R
P O E R E R R E T B O S E N L I U C F B F O R E K E L S T A E L D E V N M I M E M E S I T N B H A
L L E P I E D S P E S E L C Y L H S R O L A P A R A N A N D D P A A R I H S N O U K E R V E N K N R O S S R L I E B E R N O N I A K S B
L E A I N D K A O T U G D E N E N O M I K O E L B E B U N L S E L D R E E K E N E N R L N O S O N E R G
T O N I G
S L O C H T Z E R M E A N S E A R M S F T E B L E V N E D E E N
EXTRA PRIJS Amsterdamse School handelsvaart op de Emma voor 2 personen t.w.v. €130 Geniet tijdens een ontspannen boottocht van alles wat het Groninger landschap te bieden heeft. Dé trots van het Noordelijk Scheepvaartmuseum, museumschip Emma, vaart in 2018 weer door het Reitdiepgebied. Het is de historische route van de handelsvaart van de Groninger steenfabrieken. Een dag op het water, een lunch met uitzicht op de Zijlvesterbrug, een wandeling door het dorpshart van Onderdendam én een klassiek huiskamerconcert in kerk zorgen voor een onvergetelijke dag. Aangeboden door: Noordelijk Scheepvaartmuseum
Verticaal: 1 plaats in Groningen, 2 houtsoort, 3 tarwesoort, 4 groef in karton, 5 soort onderwijs, 6 bijbels figuur, 7 klap, 8 voor, 9 geluidsdrager, 11 universiteit, 12 voordat, 13 muze, 14 akelig, 15 legerrang, 16 plaats in Flevoland, 17 betrekking, 18 gelijkmatig, 19 plaats in Friesland, 22 rivier in Rusland, 26 kleur, 27 vorm van communiceren, 28 meteen, 30 godvrezend, 33 plaats in Drenthe, 34 sterrenbeeld, 35 sleepnet, 37 plaats in Groningen, 40 controle, 42 Duits filosoof, 44 vloeiende massa, 46 kledingstuk, 48 Nederlandse voetbalclub, 51 deel van een gewei, 53 plaats in Overijssel, 55 nieuw, 58 lichaamsdeel, 59 plaats in Noord-Holland, 61 Kroatisch eiland, 64 Russisch staatsman, 66 internetwinkel, 67 veelvuldig, 68 bijbels figuur, 70 bijzonder, 71 muziekinstrument, 73 belasting, 76 verlaagde toon, 77 Frans lidwoord, 79 geluidsdrager, 81 fortuin, 83 dagblad, 85 nieuwe woonvorm, 86 werkruimte, 87 wording, 89 meetgerei, 90
scheerlijn, 92 plaats in Drenthe, 94 badgelegenheid, 96 frame, 97 luchtig, 98 ogenblik, 100 gereedschap, 101 zonder krullen, 103 standaardmaat, 104 helemaal, 105 graansoort, 106 griffel, 108 deel van Oostenrijk, 111 veilingterm, 116 Europees volk, 118 schoonmaakgerei, 120 noodsein, 122 sambalsoort, 124 rivier in Duitsland, 126 vangtouw, 128 lengtemaat, 130 genootschap, 131 beest, 133 waardeloos, 135 smerig, 137 plaats in Noord-Holland, 138 graafgerei, 140 vreemde munt, 142 persoonlijk voornaamwoord, 143 Japanse theatervorm, 144 bijbelboek.
ZO DOE JE MEE Los het kruiswoordraadsel op en breng letters uit het raadsel over naar gelijkgenummerde vakjes in het kleine diagram. Daar ontstaat bij juiste oplossing de naam van een bijzonder evenement plus de plek waar het te zien is. De naam van dit evenement plus de plek kun je inzenden voor 29 juni als oplossing om mee te dingen naar de prijzen.
OPLOSSINGEN VIA Mail: redactie@noorderland.nl of per (brief)kaart: Noorderland, Postbus 5070, 9700 GB GRONINGEN
NOORDERLAND 105