2012-02-SB by Acquire Publishing

Licht transformeert Grote Markt Almere Innovatie: CityTouch OVL management MAGAZINE WEBSITE e - mail u wsb r ie M Anie GA ZIN Ef k ennisca f ĂŠ s whitepape r s

Groen Groen

Spelen

Historisch St. Trudoplein verkeersveilig Het LP Centrum Outdoor armatuur Meubilair

Advies

23e ja a rg a n g f e b r u a r i 2 0 1 2

Bestrating

Licht Licht

w w w. s t r a a t b e e l d . n l

verlichting boombescherming

meubilair maatwerk

DĂŠ partner voor inrichting van openbare ruimten www.samson.nl

Adopteer het meubilair van de

Floriade 2012

Via het adoptieprogramma zet u de duurzaamheidgedachte van de Floriade voort.

5 april 2012 | Opening Floriade 2012 Centraal thema: ‘Be part of the theatre in nature, get closer to the quality of life’. De Wereld Tuinbouw Expo vindt van 5 april t/m 7 oktober in Venlo plaats.

11 april 2012 | Samson Urban Elements event Bijeenkomst waarbij ontwerpers, inrichters en beheerders van de openbare ruimte de Floriade recenseren.

25 april 2012 | Samson Urban Elements event Seminar ‘De Floriade als breekijzer voor duurzame gebiedsontwikkeling’.

Industrieweg 91 | NL-7202 CA Zutphen | T +31(0)575 583 911 | F +31(0)575 583 912 | algemeen@samson.nl

Wanneer de avond valt MAGAZINE WEBSITE EN

M ASZBIRN NA IEG UW I EE F

Een goed functionerende openbare ruimte is een samenspel van vormgevingselementen. Maar wanneer de avond valt kan één element de omgeving doen opleven of afbreken. Sfeer, verblijfskwaliteit, sociale en verkeersveiligheid; na zonsondergang is openbare verlichting de bepalende factor.

k enniscaf é s w h ite pa p ers

Colofon Informatief vakblad voor iedereen die betrokken is bij ontwerp, inrichting, beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Met onder meer analyses, productbeschrijvingen, branche-informatie en projecten.

Betrouwbare OVL is van essentieel belang voor de huidige 24-7 samenleving. Getuige ook de opkomst van het tweede IGOV Kenniscafé. Bijna tweehonderd lichtprofessionals gingen in Nieuwegein, Zwolle en Eindhoven in gesprek over Netbeheer en OVL. Mediapartner Acquire Publishing doet in dit magazine verslag van de sessie in Nieuwegein, zoals zij dat in het vervolg in iedere editie van Straatbeeld zal doen. Want ervaringen en kennis dienen gedeeld te worden.

Straatbeeld is een uitgave van Acquire Publishing bv Gebouw Rembrandt Dokter van Deenweg 56 8025 BC Zwolle T: 038-4606384 F: 038-4606318 W: www.acquirepublishing.nl

Zo ontwikkelde het InterProvinciaal Overleg recent het Rekenmodel IPOLicht. De software is een wereldprimeur en toch gratis te downloaden. Het instrument berekent een relatief nieuw begrip: lichtvervuiling. Het IPO verwoordt zelf de kentering:

Uitgever Geert Dijkstra Hoofdredacteur Geesje Rietveld

Grafische vormgeving Studio Birnie, Twello Druk Ten Brink Meppel Advertentie-acquisitie Acquire Media Michiel Noordzij Dokter van Deenweg 56 8025 BC Zwolle T 038 460 63 84 E info@acquiremedia.nl Abonnementen Voor slechts c 49,50 ontvangt u een heel jaar Straatbeeld magazine (6 edities) plus de wekelijkse Straatbeeld Update e-mailnieuwsbrief. Om een abonnement aan te vragen of voor meer informatie kijkt u op www.acquirepublishing.nl. © Acquire Publishing. Alle rechten voorbehouden. Reproductie in enige vorm of op enige wijze verboden zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Acquire Publishing zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel in Zwolle. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave uiterste zorg is besteed, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan.

Een vraag of tip voor de Straatbeeld redactie? Stuur een e-mail naar redactie@acquirepublishing.nl of bel 038-4606384.

oorwoord

Medewerkers Wim Nijmeijer, Frank Bekker, Jaap Groot, Erna Jansen, Agnes Joostema

Lange tijd is licht geassocieerd met veiligheid en gezelligheid, terwijl duisternis verbonden werd aan zaken die het daglicht niet konden verdragen. Maar de laatste jaren wordt duisternis herontdekt als oerkwaliteit, die net als rust en stilte bescherming verdient. Duisternis mag. Dimmen moet. In deze Straatbeeld leest en ziet u een aantal inspirerende voorbeelden. CityTouch van Philips Lighting bijvoorbeeld, waarmee openbare verlichting zo kan worden aangestuurd dat het dynamisch samenwerkt met de stad, haar systemen en haar inwoners. Binnenkort toegepast op de heringerichte Grote Markt in Almere. Dit monumentale plein werd recent getransformeerd met natuurstenen bestrating, maatwerk meubilair en groen. Iedere avond, wanneer het lichtplan in werking treedt, krijgt het horecaplein opnieuw, en prachtig vorm. Je zou het bijna jammer vinden dat de dagen alweer langer worden… Blijf uw inspirerende initiatieven doorgeven via Twitter (@straatbeeld), e-mail (redactie@acquirepublishing.nl) of telefoon (038-4606384).

Bij de voorpagina: Louis Poulsen maakte voor het Van Stamplein in Hoofddorp een outdoor versie van het LP Centrum armatuur. Lees verder op pagina 16

Hoofdartikelen

“Het plein is geen voetbalveld; donkerdere delen mogen er zijn.”

Historisch St. Trudoplein Strijp Eindhoven verkeersveilig en aantrekkellijk

32 A l gemeen 4 4 6 9 44

Voorwoord Colofon Nieuws Vijf vragen aan: Katern Platform Toegankelijkheid

Ve rlichting 16 Jaren ’50 klassieker boven heringericht Van Stamplein 21 Renovatie klassieke lantaarnpalen Utrechtse binnenstad 23 De Lampenkap armatuur 26 Weg met integraal beheer en uitvoering! 28 Philips CityTouch 49 Doordacht licht voor Watertoren Aalsmeer De Tablet armatuur 51 Koperen LED lantaarns in Zoetermeer

54 IGOV Kenniscafé Netbeheer en OVL 59 Nieuw rekenmodel Lichtvervuiling Meubilair 25 Elektra en drinkwater op Museumplein 37 Quantum led zitunit 38 Maatwerk overkapping met zonnepanelen 57 Custom made banken op Kohnstammhof 62 Herinrichting Drossaerd de Limpensplein Bestrating 39 Tijdloze projecten met straatbakstenen 40 Grootformaat tegels in Wijkpark Overbos 50 Solarstones

Met de klinkers, bomen, banken en terrasruimte heeft het historische kerkplein haar dorpse karakter hervonden.

51 Cameleon vloerplaat voor ondergrondse containers Spelen 21 Uitdagende Lappset klimwanden 37 Signgrass print op kunstgras 47 Natuurlijk speelbos in arboretum Poortbulten 61 Natuurspeelgebied Saene in gemeente Bergen G ro e n 39 Quadro boomgroeiplaats 46 Herziene uitgave Grote Groengids 58 Rhodondenrdon website gelanceerd Overig 46 Bogenbrug bij Noorderpark Leiden

Inhoud

Licht en maatwerk transformeren Grote Markt Almere

nieuws

Historisch centrum Valburg straalt weer

Het vernieuwde historische centrum van Valburg is recent officieel heropend. De kern van het dorp is nu ’s avonds prachtig verlicht met energiezuinige armaturen en de provinciale wegen die door het centrum leiden zijn veiliger en fraaier geworden. Op het Kerkplein en de wegen door het centrum zijn klassieke Albany-armaturen met ledverlichting geplaatst en bij de toegang naar de kerk zijn Noctis-Led-grondspots geplaatst. De gemeente Overbetuwe verminderde de CO2-uitstoot door waar mogelijk armaturen met lagere vermogens te plaatsen en het vermogen van de armaturen te reduceren door het plaatsen van DynaDimmerFlexdimmers. Met de maatregelen in het centrum van Valburg realiseert de gemeente een CO2-reductie van 1.800 kilo per jaar. De aanpak van het historische centrum is geïnitieerd door de bewoners zelf. Vier jaar geleden startte de gemeente Overbetuwe met een dorpswerkgroep in elk dorp binnen de gemeentegrenzen. In Valburg bleek al snel dat de bewoners een fraaier centrum wilden.

Samenwerking 12 gemeenten beheer OVL

Twaalf gemeenten uit de provincies Zuid-Holland en Utrecht hebben de krachten gebundeld om het onderhoud en het administratief beheer van de openbare verlichting samen te regelen via de gemeenschappelijke regeling Bureau OVL Lek-Merwede dat per 1 januari 2012 van start is gegaan. Tijdens de eerste bijeenkomst vorige maand is het officiële startsein van deze samenwerking gegeven. Gedurende deze bijeenkomst werd het Dagelijks Bestuur gekozen, samenwerkingscontracten ondertekend en ging de website www.bureau-ovl.nl online. Op de website kunnen burgers gemakkelijk meldingen over de openbare verlichting doorgeven en volgen. De geautomatiseerde klachtafhandeling zorgt voor een snelle oplossing van de melding. Wordt een storing niet binnen vijf dagen opgelost dan krijgen melders hiervan bericht. Door de openbare verlichting gezamenlijk te regelen wordt de kwaliteit verbeterd en is er sprake van een financieel voordeel.

Meest bekeken op www. s t r a a t b e e l d . n l iPad voor inspecteurs Havenbedrijf

Doorbraak LED-OVL op zonne-energie

Uitbreiding fietsparkeren Rotterdam

De inspecteurs van Havenbedrijf Rotterdam krijgen binnenkort iPad met een softwaresysteem waarmee in het veld de eigenschappen en kwaliteit van onder meer de wegverharding, belijning, bebording, openbare verlichting, groen en buitenmeubilair kunnen worden vastgelegd.

Philips en XP Semiconductors hebben LEDstraatverlichting op zonneenergie ontwikkeld die ‘s werelds meest efficiënte en economische per strekkende kilometer is. Solar Gen2 vormt een serieus alternatief voor in een spanningsnet aangesloten systemen.

De stadsregio Rotterdam wil de komende twee jaar minstens 7000 extra fietsparkeerplaatsen bij ov-haltes en stations plaatsen. De regiogemeenten, die verantwoordelijk zijn voor de fietsparkeervoorzieningen, kunnen daarom nu 100% subsidie bij de stadsregio aanvragen.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Kop Java ontmoetingsplek voor de buurt

Op de kop van het Java-eiland in het Oostelijk Havengebied van Amsterdam is een nieuwe buurttuin als ontmoetingsplek voor bewoners uit de buurt aangelegd. Een voetbalveld, mooie speeltoestellen, picknickbanken en een plantenstrook maken deze plek aantrekkelijk. Een unieke samenwerking tussen initiatiefrijke bewoners, bedrijven en het stadsdeel resulteerde in deze buurttuin. KPN Glasvezel en Reggefiber/Glashart wilden, na aanleg van een glasvezelnetwerk in deze buurt, iets terugdoen voor bewoners. Zij deden onderzoek, en het bleek dat bewoners behoefte hadden aan speeltoestellen en groen. Reggefiber/Glashart zorgde voor het bouwrijp maken van het terrein en het plaatsen, KPN Glasvezel financierde de twee speeltoestellen. Het stadsdeel legde het sportveld en het groen aan. Haven Amsterdam, partyschip Kapitein Kok en kinderdagverblijf Panaroma van Partou sponsorden picknickbanken. De Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur doneerde bloembollen.

Dag van de Sportaccommodaties Op 8 maart 2012 vindt in Expo Houten de eerste editie plaats van de jaarlijkse ‘Dag van de Sportaccommodaties’. Deze nieuwe vakbeurs laat bezoekers kennismaken met alle facetten van ontwerp, aanleg, onderhoud en beheer van sportaccommodaties.

Onkruidbestrijding volgens tuinbouwmethoden

Bij het beheer van openbaar groen kunnen mogelijk onkruidbestrijdingsmethoden zonder inzet van chemische middelen worden ingezet die al in de land- en tuinbouwsector worden gebruikt. Een eerste demonstratieproef van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) van Wageningen UR in Lelystad wijst dat uit. Voor optimaal gebruik in de groenvoorziening zijn nog wel aanpassingen van de wiedsystemen nodig. PPO in Lelystad is dit voorjaar gestart met een demonstratieproef voor een nieuwe methode van onkruidbestrijding in perken met vaste planten. Mechanisch wieden met vingerwieders bleek een goede mogelijkheid, een methode die rechtstreeks uit de agrarische sector komt. In de toekomst zullen ook de nieuwe generatie intra rijwieders van uit de akker- en tuinbouw inzetbaar zijn in het openbaar groen; machines met sensoren en camera’s die de plaats van de plant bepalen en er daarna voor zorgen dat het onkruid tussen de planten verwijderd wordt.

Straatbeeld TV

Als multimediaal platform voor ontwerp, inrichting en beheer van de

openbare ruimte, heeft Straatbeeld de volgende stap gezet: Straatbeeld TV. Verschillende korte filmpjes staan al online. Neem een kijkje of meld u aan voor een interview.

Straatbeeld publiceert elke dag relevante nieuwsberichten, uitgebreide projectbeschrijvingen en informatieve productbeschrijvingen op haar website. Heeft u, net als vele van uw collega’s, al een abonnement op de wekelijkse Straatbeeld emailnieuwsbrief? Meld u gratis aan op www.straatbeeld.nl.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Hoogwaardig en veelzijdig Jan Kuipers Nunspeet is producent en leverancier van producten uitgevoerd in staal, aluminium, hout, glas en kunststof. Hoogwaardig en veelzijdig in straatmeubilair, fietsenoverkappingen, fietsparkeersystemen, staalconstructies, beglazingsconstructies, unitbouw en bedrijfsgebouwen. Concreet betekent dit nationaal en internationaal: gebruiksvriendelijke, innovatieve, stijlvolle producten op hoog duurzaam niveau. Dit onderstrepen we met de hoogst haalbare positie op de CO2 - prestatieladder: niveau 5.

JAN KUIPERS NUNSPEET

Vijf vragen aan: Straatbeeld stelt in iedere editie vijf vaste, open vragen aan professionals met hart voor openbare ruimte. Dit keer is het woord aan Richard Boerop, accountmanager Stedelijke Verlichting Philips Lighting. Namens Philips werkt Richard Boerop dagelijks met landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen aan het nachtbeeld van Nederland. In zijn functie is hij een schakel tussen klant en productontwikkeling en helpt hij de vraag en behoeften van gemeenten en steden op het gebied van verlichting te vertalen naar nieuw te ontwikkelen producten.

Uw passie voor openbare ruimte? Licht! Misschien wel het mooiste vormgevingsinstrument voor de openbare ruimte. Met licht kunnen we de omgeving zichtbaar maken, vormgeven en laten sprankelen. Een evenwichtig lichtplan kan uitnodigen en verwelkomen maar kan je ook nederig het hoofd laten buigen voor de machtige geschiedenis van een plek. Wat je niet wilt laten zien, laat je donker. Kan het nog mooier? De trend van 2012? Citymarketing en verduurzaming. Elk jaar verhuizen 60 miljoen mensen naar stedelijke gebieden. Grote steden staan daarmee voor de grote uitdaging om dat publiek naar juist hún stad te trekken terwijl zij intussen hun energieverbruik zo laag mogelijk moeten houden en moeten voldoen aan milieuwetgeving. Als tegenhanger van de verstedelijking hebben veel gemeenten te kampen met krimp. In beide gevallen moet je zorgen dat je inwoners en bedrijven de beste omstandigheden biedt om te wonen en werken. Licht is dan een relatief goedkoop en uiterst efficiënt middel om de openbare ruimte te verbeteren. Feit is dat gemeenten minder te besteden hebben en daarom soms de oude, vervuilende technologie nog een paar jaar langer laten staan. Begrijpelijk, maar absoluut een verkeerde keuze. Maatschappelijk is het niet aanvaardbaar om de verduurzaming tot stilstand te laten komen, maar bovendien doet het uiteindelijk pijn in de portemonnee; nieuwe technologie is op de lange duur altijd goedkoper. Een praktijkvoorbeeld van duurzaam ondernemen? Pay-per-Lux. In dit proefconcept betaalt de gebruiker alleen voor de werkelijk gebruikte hoe-

veelheid licht en is geen eigenaar van de verlichtingsinstallatie zelf. Zo kan de gebruiker optimaal gebruik maken van nieuwe, energiezuinige innovaties. Na afloop van de contractperiode zal Philips de verlichtingsproducten weer terugnemen in het productieproces nemen en de grondstoffen hergebruiken. Philips heeft deze proef samen met architect Thomas Rau opgestart. Het kantoor van zijn architectenbureau RAU wordt op basis van dit nieuwe dienstverleningsconcept verlicht. Waardoor laat u zich inspireren? Het samenspel van materialen en licht. Hoe het strijklicht van een ondergaande zon een extra dimensie geeft aan een natuurstenen plaveisel. De beleving van een verlichte omgeving, of het nu daglicht of kunstlicht is, beïnvloedt onze emotionele gesteldheid. We hebben steeds meer kennis van deze interacties en maken daar met kunstlicht al functioneel gebruik van middels dynamische verlichtingssystemen in scholen, kantoren en gezondheidszorg. Die kennis maakt van licht een haast oneindige gereedschapskist voor de belevenis van de openbare ruimte. Gouden tip aan collega’s in de openbare ruimte? Ontwerpers van de openbare ruimte zouden altijd twee ontwerpen moeten maken, één voor overdag en één voor ’s avonds. Want niet alleen de beleving van de omgeving is anders in de avond en nacht, ook de functionaliteit verandert. Voor een goed ontwerp is een goede lichtontwerper van onschatbare waarde. Nederland kent veel professionele lichtontwerpers die onafhankelijk van een leverancier een goed lichtplan kunnen maken. Dat kost geld, maar zonder nachtbeeld is een plan maar half af.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Verlichting en maatwerk transformeren De Grote Markt in Almere

Fotografie: Philip Verschueren

S t r a a t b e e l d februari 2012

De Grote Markt van Almere is gebouwd in de tachtiger jaren en onderging onlangs haar derde herinrichting. Op het nieuwe monumentale plein prijken custommade banken, en waterpartijen en bomen met unieke cortenstalen roosters op een gestreepte basis van Chinees graniet. In de avonduren speelt verlichting een spectaculaire doch subtiele hoofdrol. De stammen en takken van de acacia’s doen sprookjesachtig aan, het waterelement spuit sereen gekleurde stralen en de warmwitte looproute nodigt uit tot flaneren. Bijzonder aangelichte gevels omlijsten het geheel. Met de huidige inrichting is de Grote Markt zowel overdag als ’s nachts een mooie verblijfsplek, met een lager energieverbruik dan voorheen.

Tekst: Geesje Rietveld geesje@acquirepublishing.nl

De herinrichting van de Grote Markt was het sluitstuk van de opwaardering van het hele centrum met mooie, duurzame materialen zoals natuursteen. Stedenbouwkundig landschapsarchitect Willem van der Laan maakte het ontwerp voor de Grote Markt, de projectleiding was in handen van Ernst-Jan Giethoorn. Op het grote plein van 45 bij 190 meter faciliteert veel horecaterrassen en met enige regelmaat worden er evenementen georganiseerd. Het nieuwe plein moest daarom multifunctioneel zijn, maar moest bovenal 24/7 een fijne verblijfsplek worden met een monumentaal karakter. De eyecatcher op het oude plein, een hoog podium dat over rails in de bestrating kon worden verreden, werd verwijderd en het plein werd van gevel tot gevel opnieuw ontworpen op basis van plaatsgebonden kwaliteiten.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Intimiteit op een monumentaal plein “Het plein heeft een indrukwekkend formaat en een lengte die we met een open ontwerp wilden benadrukken,” vertelt Van der Laan. Op een betonnen onderplaat met slim afwateringsysteem legde aannemer Van der Steen een vlakke vloer van hoogwaardig Chinees graniet geleverd door Stonebase en Astro Nederland. In strepen van verschillende en schijnbaar willekeurige breedtes wisselen antraciet en lichtgrijs graniet zoals gebruikt in de rest van het centrum, elkaar af. Schijnbaar willekeurig, want in het patroon is heel bewust rekening gehouden met de brede doorgaande route en de winkelroute die het plein kruisen, en met de manier waarop de gevels aansluiten op de bestrating. De strepen zijn haaks op de lengte-as van het plein gezet om deze een wat menselijker

maat te geven. Om anderzijds de monumentale ruimte te benadrukken en de aandacht te vestigen op de gevarieerde gevelarchitectuur, werd het middengedeelte van het plein op twee banken na geheel vrij gehouden. In het verlengde van de Marktmeesterstraat, fraai asymmetrisch ver uit het midden van het plein, ligt een vijf meter brede, rechte wandelroute met aan beide zijden horecaterrassen. De wandelaarsstrook biedt niet alleen een keur aan bijzondere gevels in het voorbijgaan, maar tevens een imposante zichtlijn van het oude naar het nieuw aangelegde centrum van Almere.

Fraai asymmetrisch, ver uit het midden, ligt een vijf meter brede loper van licht. Om te midden van deze monumentale ruimte toch een behaaglijk gevoel van intimiteit te creëren, werden op de koppen van de Grote Markt boomgroepen gecombineerd met maatwerk banken en waterpartijen. De strak vormgegeven houten ban-

Gevelverlichting geeft geborgen sfeer

ken werden gerealiseerd door firma Grijsen, naar een ontwerp van Niels Kroes van de gemeente Almere. Hij ontwierp ook de cortenstalen roosters voor het waterwerk gerealiseerd door Rots Maatwerk B.V., dat op een geprogrammeerd ritme verlichte waterstralen uit het maaiveld omhoog spuit. Aan dezelfde kant van het plein staat het kunstwerk van de IJslander Gudmundsson, de enige constante tijdens alle herinrichtingen sinds de jaren tachtig. Op de andere kop van het plein staat nog een waterkunstwerk gepland. De nieuwe bomen, adolescente Acacia’s (Robinia Pseudoacacia Sandraudiga), werden geselecteerd vanwege hun goede weerstand tegen wind en de afwezigheid van doornvorming. Waar de stammen de grond in gaan worden ze omlijst door enorme vierkante boomroosters van cortenstaal. Geïnspireerd op de groei van schimmels vertakt een grillig patroon zich vanaf de stam een weg naar de randen van het aarderode staal. De roosters, ook ontworpen door Kroes, werden gerealiseerd door Samson Urban Elements. Functionele maar sfeervolle verlichting Omdat de Grote Markt getransformeerd moest worden tot een prettig verblijfs- en horecaplein gedurende dag én nacht, zou de rol van verlichting bij die transformatie aanzienlijk worden. De gemeente gaf de opdracht tot een integrale lichtvisie

Philips CityTouch Alle schijnwerpers op de Grote Markt zijn dimbaar en alle verlichting, inclusief de decoratieve, is aangesloten op het CityTouch systeem van Philips Lighting. CityTouch is software gemaakt om een menselijke, intuïtieve toegang te bieden tot de besturing van alle verlichting en deze te laten samenwerken met andere systemen. Op de Grote Markt kan met dit systeem op elk moment het nachtbeeld worden gecreëerd dat het best bij het gebruik van het plein past. Op drukke avonden is het lichtontwerp in volle glorie te ervaren, later in de nacht wordt de functionele verlichting gedimd en gaat de gevelverlichting uit. Met alle scenario’s daartussen kan vrij worden gespeeld. En in geval van calamiteiten kan de verlichting vanuit gedimde toestand binnen 7 seconden vanuit de meldkamer op 100% worden gebracht. Lees meer over Philips CityTouch op pagina 28.

aan Lichtvormgevers en lichtarchitect Wouter Brave. Supervisie over het lichtplan was in handen van Lichtvormgevers’ Filip van der Heijden, visualisaties werden gemaakt door Ivonne van der Steen. Het integrale lichtontwerp bundelt zowel de openbare ruimte, de verschillende iconen op het plein en de gevelwanden langs de Grote Markt. Met de functionele openbare verlichting is gezocht naar een mooie balans tussen wat volgens de richtlijnen verantwoord en wat esthetisch en sferisch wenselijk is. Brave: “Vaak

wordt met functionele openbare verlichting een totaal gelijkmatig lichtbeeld nagestreefd. Wij hebben wij juist met licht en donker gespeeld om een aangename beleving te creëren.” Brave en Van der Laan lieten het centrale plein sfeervol donker

“Het plein is geen voetbalveld; donkerdere delen mogen er zijn.” terwijl zij met schijnwerpers de asymmetrische kenmerken benadrukten, met een hoofdrol voor de voetgangersstrook. Aan de pleinzijde van de brede wandelroute, 13 meter van de gevelwand, werden zeven houten masten van 12,5 meter hoog geplaatst. Het zijn maatwerk exemplaren, geproduceerd door Mast Services Nederland en vervaardigd uit kernhout gelakt in dezelfde kleur als de houten banken. Aan iedere mast hangen op gemiddeld 11 meter hoogte vijf armaturen Schimmelpatroon en grondspots in cortenstalen boomroosters

S t r a a t b e e l d februari 2012

Doordacht verlichte gevelwanden vormen een intieme en karakteristieke omlijsting. met een spotoptiek model Maxiwoody van iGuzzini, met een 70 Watt CDO lamp van 3000 Kelvin. Deze warmwitte lichttemperatuur geeft een helder, kleurecht lichtbeeld. De bovenste twee spots zijn in een scherpe hoek gericht op de voetgangersstrook. Brave: “In die armaturen hebben we superspotoptieken geplaatst met de smalst mogelijke lichtbundel van 60, gecombineerd met een prisma die de bundel uitrekt. De bundels zijn zo gericht dat ze op elkaar aansluiten en samen een warmwitte loper vormen. De scherpe hoek voorkomt verblinding van voorbijgangers.” De overige drie armaturen richten hun licht diffuus op het maaiveld aan de pleinkant. Mast Services heeft in de houten masten tevens de toezichtcamera’s geïntegreerd. Aan de overkant staan stalen masten

S t r a a t b e e l d februari 2012

van 9,5 meter hoog, op ongeveer 8 meter van de gevelwand. Iedere mast heeft drie armaturen, met medium optieken in een scherpe hoek gericht op het maaiveld grenzend aan de gevels. Het effect is bewust ‘vlekkerig’. Brave: “We wilden zeker geen breeduitstraling. Het is geen voetbalveld dat volledig schaduwloos moet worden uitgelicht. Dit is een graag bezocht horecaplein met warmwitte contouren en in het midden een sfeervoller, donkerder gebied.” Ambiance door detaillering Juist in het donkerder gedeelte van het plein bevinden zich de bomen, kunst- en waterwerken die daardoor afzonderlijk kunnen worden aangelicht. Samson Urbans Elements werkte bij het realiseren van de boomroosters samen met Lichtvormgevers om de verlichting te integreren. In ieder rooster zijn, zo dicht mogelijk bij de stam, twee grondspots van Van Dooren geïnstalleerd. Brave: “De plek ten opzichte van de boom is bepalend. Door de armaturen dichtbij de bomen te plaatsen wordt de kruin van binnen-

uit aangelicht, die daardoor als een soort lampenkap fungeert. Dat geeft een sprookjesachtige uitstraling. En met de 20 W. CDMT lampen (metaal hallogeen met een zeer hoge kleurechtheid, red.) krijgen de bomen een heel levendige uitstraling.” Voor het aanlichten van het waterelement en het kunstwerk is led-verlichting gebruikt. In de waterspuiters zijn gekleurde leds geïntegreerd waarvan de kleur langzaam wisselt volgens twee verschillende computergestuurde programma’s. “De kleuren variëren van donkerblauw, lichtblauw, roze, rood, paars, lichtgroen en turquoise. Het rustieke en het feestelijke programma verschillen vooral in tempo en kleurcombinaties. Het feestelijke heeft een psychedelisch effect en draait op vrijdag- en zaterdagavonden tussen 23:00 en 01:00.” Het kunstwerk van Gudmundsson, op dezelfde kop van het plein als het waterelement, bestaat uit drie grote, staande stenen, met een sculptuur daarbovenop. Drie grondspots met warmwitte led’s lichten de binnen-

De verlichte wandelstrook tussen de terassen

Het unieke waterwerk in de bestrating

kant van het geheel aan, drie de buitenkant. Beide opstellingen wisselen elkaar om de paar minuten af. Brave: “Wandelend over het plein merk je het amper op, maar het licht geeft twee totaal verschillende belevingen van het kunstwerk.” Geborgenheid en karakter door gevelverlichting Willem van der Laan heeft met zijn ontwerp voor de Grote Markt een aantal plaatsgebonden kenmerken willen benadrukken. Een van die kenmerken is de enorme verscheidenheid aan gevelarchitectuur rondom het plein. “Postmodern en eclectisch”, beschrijft Brave. Door de gevelwanden doordacht aan te lichten ontstond een karakteristieke omlijning waarmee een gevoel van geborgenheid kon worden gecreëerd op het anderzijds monumentale plein. Dit onderdeel van het lichtplan vormde volgens Brave de grootste uitdaging: “We wilden de diversiteit van de gevels accentueren terwijl het geheel toch rust en eenheid uitstraalde. Daarvoor moesten alle pandeigenaren akkoord gaan met het lichtplan; onderbrekingen zouden het gewenste eindresultaat onhaalbaar maken.” Met instemming van de eigenaren van de panden langs de lange zijden van het plein, werd een lichtvisie ontworpen rond drie elementen: Eenheid, Dynamiek en Ritme. Om eenheid en rust te scheppen werden alle gevels over de hele lengte verbonden met een lichtfilm vlak boven de plint van de horecagelegenheden, ter hoogte van de eerste verdieping. De hoogtes verschillen waardoor de lichtfilm een grillige uitstraling heeft en dynamisch blijft. Bijzondere, grappige of mooie details op de gevels accentueerde Brave met warmwit licht uit Miniwoody gevelarmaturen met

Alle verlichting is aangesloten op het Philips CityTouch systeem.

20W. CDMT of 3 Watt Led. “Hier en daar heb ik heel summier wat kleur aangebracht.” Met oog voor ritmiek en theatraal effect zijn bijzondere gevels vanaf de grond aangelicht met verticale witte lichtzuilen. Het appartementencomplex dat de noordkant van het plein begrenst heeft een speelse architectuur met pilaren en diepe, verspringende balkons. Door deze elementen van onderaf aan te lichten biedt ook deze kant van de pleinomlijsting een interessant avondbeeld. De verlichting werd door Imtech geïnstalleerd, exact naar wens van de lichtarchitect. Brave: “Imtech heeft samen met mij avonden lang spots gericht. Ietsje naar links, iets scherpere hoek. Lichtbeleving luistert nauw.” Des te teleurstellender is het dat de vastgoedeigenaar aan de zuidzijde geen toestemming gaf voor gevelverlichting. In de avonduren valt dit deel van de omlijsting letterlijk weg uit de beleving van het plein. Sfeerbepalend en energiebesparend Ondanks de grote rol die verlichting vanaf zonsondergang speelt in de sfeerbeleving van de Grote Markt, ligt het energieverbruik van de huidige installatie in haar totaliteit iets lager dan de situatie voor de herinrichting. Opvallend daarbij is dat het aantal aangelichte elementen juist is toegenomen; in de voormalige inrichting waren van alle gevelwanden slechts drie panden aangelicht en was het verlichte waterobject nog niet aanwezig.

Het energieverbruik op de Grote Markt Verlichting

Toen

Besparing

OVL

6.100 W.

4.100W (maximale capaciteit)

30%

Bomen

2.750 W.

900W.

Kunstwerk

650 W.

200W.

Gevelwanden +/- 1.500 W. 4.750W.

66%

Waterobject

400W

70%

10.350W.

650W

Totaal

11.000W.

Op openbare verlichting en het aanlichten van de bomen en het kunstwerk wordt nu respectievelijk 30, 66 en 70 procent energie bespaard. Het verbruik van de gevelverlichting is door het gegroeide aantal onontkoombaar toegenomen, maar door uitschakeling van de gevelverlichting in de nachtelijke uren zakt het getoonde energieverbruik nog verder. Tijdens het maken van het lichtontwerp kozen de vormgevers bewust alleen voor LED bij de gekleurde lichtelementen en verder voor CDMT. Wouter Brave erkent de enorme technische ontwikkelingen in LED sinds die tijd. “Ieder groot ontwerp vergt meerdere jaren om te realiseren, en je moet kiezen wat op dat moment het beste is. Uitgevoerde lichtprojecten lopen dus nooit helemaal in de pas met de allerlaatste ontwikkelingen.”

S t r a a t b e e l d februari 2012

Jaren ’50 klassieker boven heringericht Van Stamplein Het Burgemeerster Van Stamplein in het centrum van Hoofddorp werd in 2005 opgeleverd. Vanwege het multifunctionele gebruik en de lastige ligging boven een parkeergarage, was het toenmalige ontwerp eenvoudig en strak. Te strak, zo bepaalde de gemeente Haarlemmermeer enkele jaren later. Eind 2010 kreeg Van Empelen Van Aalderen Partners de opdracht het plein meer verblijfskwaliteit te geven. Wie het nu bezoekt neemt plaats op gemetselde boombanken met meerstammige berken en bewondert de moderne kroonluchters op zes meter hoogte. De armaturen zijn een bewerking van de LP Centrum designlamp die Louis Poulsen voor dit project herontwikkelde tot buitenarmatuur. Het rechthoekige Burgemeester van Stamplein strekt 7000 m2, grenst aan een winkelcentrum, overdekt een enorme parkeergarage en biedt ruimte aan een busbaan met abri’s, een fietspad, de drukbezochte weekmarkt en aan veel van de evenementen die in Hoofddorp

S t r a a t b e e l d februari 2012

plaatsvinden. Met deze ligging en functies in gedachte maakte OKRA landschapsarchitecten aan het begin van dit millennium een ontwerp met als basis een maaiveld van warm oranje natuursteen. Bij de opening van het plein in 2005 waren de enige verticale elementen hoge houten lichtmasten met schijnwerpers, één lange rij houten banken en de 7 meter hoge sculptuur ‘Het Mannetje van Hoofddorp’ van Tom Claassen. Door de aanwezigheid van het busstation is er altijd leven op het plein, maar desondanks moest de gemeente na de oplevering constateren dat de ruimte niet uitnodigde tot verblijven. Eind 2007 kreeg het plein zijn eerste groene facelift. De terrasafscheidingen van de restaurants aan het plein werden voorzien van cortenstalen heesterbakken, die ook rond de bushaltes werden geplaatst. Drie jaar later kreeg Van Empelen Van Aalderen Partners Landschapsar-

Het geparelde RVS van de LP Centrum Outdoor past goed bij ‘Het Mannetje van Hoofddorp’.

chitecten de opdracht een structurele verbeterslag te maken die het verblijfsklimaat en de sfeer moest verhogen. Dura Vermeer, destijds uitvoerder van de ondergrondse parkeergarage, werd aangesteld als hoofdaannemer van de bovengrondse herinrichting, om zo de aansprakelijkheid voor lekkages af te dekken. De uitwerking van het ontwerp werd ingegeven door een schetsvoorstel van architecte Dana Ponec dat door de gemeenteraad in 2009 was goedgekeurd. Ponecs voorstel omvatte het toevoegen van grote ronde boombakken, een paviljoen en een drietal hoge monumentale lichtmasten met kroonluchters als paaltoparmaturen en zitbanken rondom de voet. Aan landschapsarchitect André de Hoop de uitdaging om deze losse elementen vrij te vertalen naar een totaalontwerp in dezelfde vormen-

taal als het bestaande plein. De pas vijf jaar oude bestrating, houten lichtmasten en plantenbakken moesten tevens in de visie worden verwerkt. De Hoop nam de lichtmasten als uitgangspunt: “Die heb ik gebruikt om het ritme van de ruimte op te pakken. De overige elementen zijn in dat ritme ingepast, waardoor de onderlinge afstanden zijn verkleind en het gevoel van leegte is afgenomen.” De plantenbakken uit 2007 behielden hun plek. Tussen het marktplein en het fietspad plaatste De Hoop twaalf nieuwe, zeven meter lange boombakken die hij zelf vormgaf. Bezoekers van het plein worden nu aan weerszijden omgeven door groen, wat de grote ruimte intiemer doet aanvoelen. De boombanken werden in een grijze natuursteenstrook geplaatst waar ook de afwatering van het plein in is opgenomen. De strook vormt een heldere afbakening tussen de verblijfs- en de verkeersruimte met de busbaan en het fietspad. De boombanken bestaan uit een betonnen skelet, opgemetseld met roodbruine klinkers. Een accentlijn van groen geglazuurde klinkers contrasteert mooi met de terracottakleurige gevel aan de overkant. Aan de pleinzijde zijn houten zittingen gemonteerd zodat gebruikers zich gezellig kunnen verschansen onder de adolenscente meerstammige berken waarvan er in iedere boombank drie exemplaren werden geplant. De elementen werden gerealiseerd door Dura Vermeer. “Het scherm van bomen fungeert als een windbreker en zorgt op zonnige dagen voor een zachte speelse schaduw op de pleinvloer. De bomen vormen een mooie transparante scheiding”, beschrijft De Hoop.

“De LP Centrum is neutraal en tijdloos maar straalt tegelijkertijd feest uit.” van Louis Poulsen vond hij zijn ideale icoon: “Het is een tijdloos ontwerp, neutraal en toch feestelijk.” Het originele hangarmatuur moest geschikt worden gemaakt voor toepassing buiten en voor RGB LED (rood-groen-blauw red.). “Een uitdagende klus voor onze custom-design afdeling”, vertelt Hans Wiemers, directeur van Targetti Poulsen. De LP Centrum voor binnen heeft een doorsnee van 69 cm en is

gemaakt van wit aluminium. Om de Nederlandse buitenlucht het hoofd te kunnen bieden werd dit armatuur gemaakt van RVS, met hoge IP waarden voor waterdichtheid. De maatvoering werd vergroot naar een armatuur van 1,5 meter hoog en een doorsnee van een meter. Wiemers: “De hele constructie moest worden veranderd. Het origineel is licht en bestaat uit losse schijven. De LP Centrum Outdoor moest water-, roest,en windvast zijn, en de robuuste constructie moest geschikt zijn voor ophanging aan een overspanning.” Want, zo vindt De Hoop, een kroonluchter hoort te hangen. Dus De kegeltjes op de lichtmasten zijn geïnspireerd op het topje van het originele designarmatuur.

De kroon op het project “Nog mooier dan het origineel”, vindt De Hoop. Hij refereert aan de kroonluchters die boven het Van Stamplein hangen. Ze zijn een remake van de LP Centrum, een bij binnenhuisarchitecten welbekend design armatuur ontworpen door Poul Henningsen in de jaren ’50. Bij aanvang van het project had De Hoop de intentie zelf kroonluchters voor het plein te ontwerpen, maar in het bestaande binnenarmatuur

S t r a a t b e e l d februari 2012

liet hij het paaltopontwerp van Ponec voor wat het was en hing de kroonluchters boven het plein. Louis Poulsen plaatste tien masten, vijf aan weerszijden van het plein. Tussen ieder paar is een overspanning gerealiseerd waaraan twee kroonluchters hangen. De masten zijn tien meter hoog, met op tweederde een rechte verjonging zodat de masten

De kroonluchters vormen het plafond van het plein. bovenaan niet te zwaar zijn; de overspanning zet al genoeg inwaartse kracht op de masttoppen. Om dezelfde reden werden de masten gemaakt van staal, dat vervolgens een chocoladebruine coating kreeg. Aangezien er onder maaiveld slechts 30 cm ruimte was tot het dak van de parkeergarage, werden de masten vastgeschroefd op grote stalen vloerplaten onder de bestrating. Louis Poulsen besteedde veel aandacht aan een veilige ophangconstructie van de kroonluchters op zes meter hoogte. De Hoop: “De kroonluchters vormen als het ware het plafond van

S t r a a t b e e l d februari 2012

het plein waar de bezoekers onderdoor lopen, en waaronder de markt en evenementen plaatsvinden. Het geeft overdag en vooral ’s avonds een feestelijk gevoel.” Lichttechnisch hoogstandje Iedere kroonluchter herbergt 12 Luxeon Power LED’s (4 x rood, 4 x groen, 4 x blauw) met een verbruik van circa 15W. Het geheel is aangesloten op een DMX power data supply. Met deze basiskleuren kan praktisch iedere kleurschakering worden gecreëerd. Op een gemiddelde avond verandert de verlichting om de drie minuten van kleur en gaat zo het hele kleurenspectrum af. De kroonluchters doorlopen naar wens synchroon of individueel het computerprogramma, en kunnen qua kleur worden afgestemd op speciale gelegenheden zoals kerst, kermis of het EK. Net zoals het model voor de huiskamer, is de LP Centrum Outdoor zo ontwikkeld dat deze totaal verblindingsvrij is. Gebruikers van de openbare ruimte kijken nooit recht in de lichtbron. Dit is het resultaat van de speciale schermtechniek waar Poul Henningsen bekend om staat.

De unieke kroonluchters en boombanken onderscheiden de verblijfsruimte van de verkeersruimte.

Wiemers: “Dit model is puur decoratief. De kroonluchters fungeren niet zozeer als lampen, maar als gekleurde lichtobjecten.” De schijven waaruit de kroonluchters bestaan zijn gemaakt van gepareld RVS. Deze zandstraal-achtige behandeling zorgt ervoor dat het staal egaal en dof wordt, en vervaagt lasnaden en andere oneffenheden. Het resultaat is een mat egale reflectie, zonder schittering. Wiemers: “Het geparelde RVS geeft een mooi, bescheiden lichtbeeld. En toeval wil dat het materiaal qua uitstraling mooi overeenkomt met de sculptuur van ‘Het Mannetje’.” De detaillering in dit project bereikt een letterlijk en figuurlijk hoogtepunt met de kegeltjes op de lichtmasten, geïnspireerd op het topje van het originele designarmatuur.

i Louis Poulsen/ Targetti Poulsen Holland B.V. Hoofddorp T: 023-5650030 www.louispoulsen.com

SHOT LEDS, by LAMP. De SHOT LEDS schijnwerper serie is de ideale oplossing voor het creëren van lichteffecten in zowel private als publieke ruimtes: maximale efficiëntie en minimaal onderhoud. Deze schijnwerper heeft een ingebouwde driver, een uitwisselbare LED module en passieve koeling door middel van een gietaluminium koellichaam teneinde optimale thermische omstandigheden te bewerkstelligen (50.000 uur service-levensduur). Er zijn modellen met een lichtstroom van 1.000, 2.000 en 4.000 lumen en lichtkleuren neutraal wit, warm wit en RGB. Optieken Super Spot, Spot, Medium Flood, Wide Flood en Ellipsoïde. Met LAMP zijn LED kwaliteit en vooruitstrevende technologie (5 jaar garantie) beschikbaar voor de meest veeleisende professionals.

Onze partner in Nederland

www.modernista.nu info@modernista.nu

www.lamp.es - lamp@lamp.es - tel. +34 93 736 68 80

Uitdagende Lappset klimwanden De Lappset klimwanden zijn ontwikkeld in samenwerking met klimprofessionals. Resultaat zijn uitdagende producten waarmee kinderen en jongeren veilig de basisprincipes van het klimmen kunnen leren. De lichaamshouding en klimgrepen maken de ervaring vergelijkbaar met rotsklimmen. De klimmuur is dermate laag bij de grond, dat zekering met touwen onnodig is. Normaal gesproken wordt de sport, ‘bouldering’ genoemd, uitgevoerd in de bergen of bomen, op ijs of rotsen, of in een klimhal. Lappset heeft met dit product een klimwand ontwikkeld waarmee kinderen en jongeren buiten in hun eigen buurt veilig kunnen leren klimmen.

Verschillende klimroutes Op de Lappset klimwanden zijn verschillende kleuren klimgrepen bevestigd. Iedere kleur vormt een route, variërend van gemakkelijk te leren tot uitdagend. De activiteit draait niet alleen om kracht, maar om controle van het lichaam en het vinden van de juiste greep. Door de verschillende routes en niveaus blijft het toestel uitdagen. In Nederland zijn de producten van Lappset exclusief leverbaar door Yalp.

i Yalp Goor T: 0547-289410 www.yalp.nl

Renovatie klassieke lantaarnpalen Utrechtse binnenstad De Haagse Mast, Pyke Koch en City Wandarm zijn mooie oude lantaarnpalen in de Utrechtse binnenstad. Vanwege de ouderwetse lichttechniek moeten er ieder jaar een groot aantal worden gerenoveerd. De armaturen worden gereinigd, gestraald, opnieuw gelakt, voorzien van nieuwe bedrading en aangepast aan de nieuwste en voor Utrecht specifieke verlichtingstechnieken. DBL Verlichting heeft recent een deel van de lantaarns deze onderhoudsbeurt gegeven.

anti-verblindingslamellen. Voor de Haagse Mast en de City Wandarm heeft DBL Verlichting een geheel nieuw armatuurhuis ontwikkeld welke op de bestaande koperen daken wordt gemonteerd.

Utrecht wil duurzaam verlichten, dus de nieuwe masten en armaturen gaan 25 jaar mee waarbij ervoor gezorgd is dat de armaturen ook in de toekomst nog energiezuinig en functioneel kunnen zijn. Uiteindelijk is het de bedoeling dat alle lantaarns in de stad een onderhoudsbeurt krijgen.

i DBL Verlichting Hengelo (OV) T: 074-2501736 www.dbl-verlichting.nl Of

Na de renovatie zijn de oude klassieke armaturen geschikt voor hedendaagse techniek. Het Pyke Koch armatuur is bovendien voorzien van een nieuwe heldere kap met

Dhr. Arthur Klink Gemeente Utrecht IBU Stadsingenieurs E: a.klink@utrecht.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

(Advertorial)

Lichtbeheer zonder technische kennis? Neem de noodzakelijke maatregelen Niet alle beheerders van technische systemen, zoals van openbare verlichting of verkeersregelinstallaties, bezitten kennis van elektrotechniek. Het onderhoud wordt daarom uitbesteed aan een aannemer en de aansluiting van lichtmasten op het netwerk aan de netbeheerder. Maar met de komst van de nieuwe NEN1010 enkele jaren geleden, vallen ook lichtmasten onder deze veiligheidsnorm voor laagspanningsinstallaties. Uitbesteden is niet afdoende om de eigenaar, meestal de gemeente, te vrijwaren wanneer er onverhoopt een gebruiker van de openbare ruimte wordt geëlektrocuteerd door een lichtmast onder spanning. De bestuurder dient tijdig een aantal stappen te nemen om een dergelijke situatie te voorkomen. Nagenoeg elke technische installatie wordt gevoed vanuit het elektriciteitsnet en valt daarmee onder de normen NEN1010 (Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties) en NEN3140 (Veilig werken aan elektrische installaties en arbeidsmiddelen). Tot enkele jaren geleden viel openbare verlichting niet onder de regelgeving van de NEN1010, zolang de lichtmasten aangesloten waren op het netwerk van het netwerkbedrijf. Maar met de komst van de nieuwe NEN1010 zijn lichtmasten niet meer uitgezonderd en vallen zij ook onder de veiligheidsbepalingen van de NEN1010. Een logische beslissing van de overheid: bewoners, onderhoudsmedewerkers en veiligheidsdiensten moeten ervan uit kunnen gaan dat de openbare ruimte veilig is, ook de lichtmasten en masten van VRI’s.

Installatieverantwoordelijke Het aanraken van een lichtmast hoort te allen tijde veilig te zijn.

De Arbo-wet schrijft voor dat er een Installatieverantwoordelijke (IV-er) aangewezen dient te worden die de veiligheid van technische installaties in de openbare

Stappenplan waarborging veilige Technische Installaties OR De volgende maatregelen dienen tijdig te worden genomen om een veilige openbare ruimte te garanderen en de beheerder met een gerust geweten zijn taak te laten uitvoeren: • De gemeentesecretaris dient schriftelijk een installatieverantwoordelijke met goede elektrotechnische kennis aan te wijzen. Deze IV-er dient de verantwoordelijkheid schriftelijk te aanvaarden. • De IV-er dient schriftelijke

S t r a a t b e e l d februari 2012

interne procedures vast te leggen waarin de handelingen aan elektrotechnische installaties beschreven staan aan de hand van de volgende vragen: . Wie mag handelen (geschikte opleiding); . Hoe moet hij/zij handelen bij reguliere werkzaamheden en calamiteiten; . Hoe blijft de veiligheid gewaarborgd. • Er dient een inspectiebeleid opgezet te worden waarin om de

vijf jaar reguliere inspecties aan alle lichtmasten staan vastgelegd. Deze inspecties dienen aantoonbaar gecontroleerd te worden door de IV-er en eventuele onvolkomenheden dienen aantoonbaar te worden verholpen. • Er kan pas een installatie opgeleverd worden door de aannemer, nadat de revisietekeningen en overige gegevens zijn overhandigd en goedgekeurd door de IV-er.

ruimte kan waarborgen. Als ware een huiseigenaar verplicht tot het inschakelen van een erkende installateur (Waarborg Installateur) bij het aanleggen van extra stopcontacten bij een verbouwing van zijn woonhuis. Een onverhoopt ongeluk met een elektrisch apparaat kan dan heel vervelende gevolgen hebben voor een van de gezinsleden, maar een schrale troost is dat de eigenaar met de rekening in ieder geval kan aantonen dat hij alles heeft gedaan om een veilige installatie te behouden. De eigenaar van de openbare ruimte, in gemeenteland vaak de gemeentesecretaris, heeft de eindverantwoording voor de openbare ruimte waaronder de veiligheid van de lichtmasten. Net zoals de huiseigenaar, bezit de gemeentesecretaris meestal geen elektrotechnische kennis, iets wat redelijkerwijs ook niet altijd kan worden verwacht van de beheerder. Het uitbesteden van onderhoud en aanleg aan een aannemer en de aansluiting op het netwerk door de netbeheerder, biedt echter ook niet voldoende garantie. Een IV-er daarentegen is werkzaam binnen de gemeente, bezit kennis op het vlak van elektrotechniek, en heeft de verantwoordelijkheid over de veiligheid van technische installaties, waaronder de openbare verlichting.

Veiligheid waarborgen Zonder oproer te willen veroorzaken, kan met zekerheid gezegd worden dat er in Nederland lichtmasten staan die veel te zwaar zijn afgezekerd, die continu spanning voeren en die ongeaard geplaatst staan in de openbare ruimte. Als zoâ&#x20AC;&#x2122;n mast aangereden wordt, kan deze onder spanning komen te staan, waarbij de zekering in dit geval niet of nooit zal aanspreken, en mogelijk een aantal lichtmasten in de directe omgeving gedurende langere tijd onder spanning komen te staan. Een potentieel levensgevaarlijke situatie. Wacht niet af tot het te laat is, en onderneem nu de juiste stappen.

i Infra-Lux Vught T: 073-6840445 www.infra-lux.eu

Lampenkap van ipv Delft Nu in Modernista assortiment De Lampenkap, een door ipv Delft ontworpen lichtarmatuur voor de openbare ruimte, maakt sinds kort deel uit van het assortiment van leverancier Modernista. Het armatuur oogt als een grote outdoor-versie van de traditionele schemerlamp.

Het armatuur heeft een moderne, sfeervolle uitstraling en is stevig en robuust. De kap is gemaakt van rvsgaas, wat voor een diffuus licht zorgt. Bij daglicht lijkt de kap van textiel, wat de huiselijke uitstraling van het armatuur versterkt.

In geval van inslag veert het gaas mee waardoor geen blijvende vervorming ontstaat, iets wat de kap behoorlijk vandalisme bestendig maakt. Aanslag is vrijwel onzichtbaar op het materiaal. Huiskamer op straat Ipv Delft ontwierp en ontwikkelde de Lampenkap oorspronkelijk voor het Zoetermeerse Stadshart. Dankzij de tijdloze uitstraling en het duurzame materiaalgebruik past het armatuur in vrijwel iedere omgeving. Behalve in Zoetermeer is het armatuur ook toegepast in Eindhoven en op het Amsterdamse Rembrandtplein.

i ipv Delft T: 015-7502575 www.ipvdelft.nl of Modernista Rotterdam T: 010-2331704 www.modernista.nu

S t r a a t b e e l d februari 2012

See what LED light can do

Verbazingwekkend, hoe software een stad tot leven kan brengen en tegelijkertijd fors energie kan besparen. Het intelligente lichtmanagementsysteem CityTouch biedt u volledige controle over uw lichtpark. U heeft nog maar ĂŠĂŠn systeem nodig om altijd op de hoogte te zijn van actuele en accurate gegevens. CityTouch stelt u in staat direct te reageren op wat er in uw beheergebied plaatsvindt om daarbij altijd veilige en gewenste verlichting aan te bieden. Scan voor meer informatie de QR-code, of kijk op onze website: www.lighting.philips.nl/outdoorverlichting

Elektra en drinkwater op

Monumentaal Museumplein Amsterdam

Het Museumplein is één van de belangrijkste evenementenpleinen van de hoofdstad en thuisbasis voor de welbekende Uitmarkt. Om al die grote festiviteiten goed te kunnen faciliteren zijn recent nieuwe, obstakelvrije elektraen drinkwatervoorzieningen aangelegd. Het Museumplein in Amsterdam is één van de grootste pleinen van Europa. P.J.H. Cuypers ontwierp het terrein in 1884 als een grote stadstuin voor het, tevens door hem ontworpen, Rijksmuseum. In 1999 werd de locatie voor bijna 40 miljoen gulden heringericht tot het huidige Museumplein, naar een ontwerp van landschapsarchitect Sven Ingvar Andersson. Tegenwoordig zijn er op het plein regelmatig massa’s mensen te vinden. Culturele en muzikale evenementen trekken jaarlijks honderdduizenden bezoekers. De vier wereldberoemde culturele instellingen aan het plein, het Rijksmuseum, het Stedelijk Museum, het Van Gogh Museum en het Concertgebouw, maken de locatie een belangrijke toeristische trekpleister. Op normale dagen is het één grote verblijfsruimte, gesierd door een enorm gazon, prachtige bomenrijen en

een waterpartij. De vijver wordt elke winter kunstmatig bevroren om op te schaatsen. Grote, zichtbare elektraen watervoorzieningen zouden afbreuk doen aan de uitstraling en multifunctionaliteit van het plein. Daarom waren er ondergrondse elektraputten toegepast. Multifunctionele museatuin De oude evenementenputten konden het gebruik van het plein als evenementenlocatie niet langer faciliteren. Ron de Waal, adviseur gebiedsbeheer Stadsdeel Zuid vertelt: “De bestaande voorzieningen waren gedateerd en voorzagen bij festiviteiten niet meer in de behoefte. Ze konden onvoldoende zwaar worden belast. Vanwege eerder opgedane ervaringen met de firma en hun

producten hebben we voor PUTkast gekozen. De nieuwe evenementenkasten op het Museumplein voldoen aan de verwachtingen en gestelde eisen, zijn bestand tegen extreme omstandigheden gedurende grote evenementen en blijken weinig onderhoudsgevoelig.” Op twee locaties zijn een PUTkast model Evenement voor elektra-aansluitingen, en een PUTkast model watertap voor drinkwatervoorzieningen aangebracht. Met de nieuwe hindervrije kasten kan er weer flexibel en groots gebruik worden gemaakt van de unieke locatie.

i PUTkast BV Wormerveer T: 075-7502214 www.putkast.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Advies voor OVL kleinere gemeenten:

Weg met integraal beheer en uitvoering: laat ze maar sparren!

S t r a a t b e e l d februari 2012

Gedurende zijn dienstjaren deed Ruben van Bochove vooral ervaring op met integrale OVL contracten, totaalcontracten waarin beheer, onderhoud én nieuwbouw zijn opgenomen en zijn uitbesteed aan één en dezelfde partij. Voor die gemeenten die niet zelf de mankracht en kennis in huis hebben om hun lichtarsenaal efficiënt te beheren, lijkt dit wellicht de ideale oplossing, maar Van Bochove is een andere mening toegedaan. “Door beheer en uitvoering te splitsen, zullen beide partijen elkaar controleren. Maak gebruik van dat natuurlijke spanningsveld: laat ze elkaar maar scherp houden.” Ongeveer de helft van alle Nederlandse gemeenten werkt nog steeds met integrale OVL contracten. Beheer- en uitvoeringsactiviteiten vinden plaats in opdracht van de gemeente, die veelal zelf toegang heeft tot de data in het beheersysteem. Echter, toegang tot data wil niet zeggen dat de gemeente ook daadwerkelijk inzicht heeft in wat die gegevens betekenen voor haar eigen situatie, nu of op de lange termijn. Want daar is specifieke kennis voor nodig. “Klanten kunnen vaak lastig beoordelen wat er gebeurt; ze kunnen er enkel op vertrouwen dat hun contractpartner de beste oplossing kiest. Wanneer je als gemeente de regierol wilt behouden, dan moet je in staat zijn te controleren en te beoordelen. Daar is kennis voor nodig die vaak, door de kleinschaligheid van OVL binnen het gemeentelijke takenpakket, niet aanwezig is.” Van Bochove is daarom kritisch over intergraal beheer en uitvoering. “Het is voor een integrale partner lastig om de focus te verdelen tussen uit-

voering en beheer. Uitvoering heeft een korte termijn focus met hoge omzet, terwijl beheeractiviteiten een lange termijn focus heeft met een relatief lage omzet. Beheeradviezen moeten onafhankelijk zijn en niet worden beïnvloed door financiële belangen. Alleen op die wijze is er sprake van een primaire focus op het efficiënt en effectief omgaan met de budgetten met zodat doelstellingen zo veel mogelijk gehaald kunnen worden.” Onafhankelijk beheeradvies geeft regie Ongeveer de helft van alle Nederlandse gemeenten werkt al niet meer met integrale contracten. Een aantal grotere gemeenten, zoals Utrecht en Tilburg, voeren hun eigen OVL beheer. Mits gemeenten daarvoor de juiste mensen in huis hebben, vindt Van Bochove dit een goede ontwikkeling. Voor kleinere gemeenten is dit echter niet haalbaar. Hier kan een onafhankelijke beheerpartner uitkomst bieden. “Totaal onafhankelijk van aannemers of leveranciers, weet de klant zich altijd verzekerd van het beste beheeradvies. Daarbij komt dat, wanneer je beheer splitst van uitvoering, een natuurlijk spanningsveld ontstaat. Een uitvoerder is namelijk niet voor niets geen beheerder, en vice versa. Een beheerder heeft, als het goed is, het totaaloverzicht en een lange termijnvisie. Een aannemer daarentegen is erop getraind kort cyclisch te denken, om zo snel mogelijk de best mogelijk oplossing te bedenken en uit te voeren. Beide visies zijn waardevol en nodig voor effectief OVL beheer. Wanneer je beide vakgebieden splitst tussen twee gespecialiseerde partijen, komen ze tot oplossingen die zowel de korte als de lange termijnvisie optimaal combineren. Laat ze maar sparren!”

Ruben van Bochove leidt Bema-Lux, een nieuw onderdeel van de Lux-groep en een onafhankelijk beheer-, advies- en managementbureau voor openbare verlichting (OVL). Al twaalf jaar werkt hij in het vakgebied en niet alleen bedrijfsmatig. Voor Agentschap NL ontwikkelde hij tools om de effectiviteit van OVL in Nederland te verbeteren en hij is zeer actief binnen de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV). Zo was Van Bochove voorzitter van de NSVV werkgroep Richtlijnen OVL 2011 (ROVL2011).

In deze situatie heeft een onafhankelijk beheerpartner volgens Van Bochove meerdere toegevoegde waarden: • teruggeven van de regie aan de klant; • het verschaffen van inzicht in de eigen situatie en (on)mogelijkheden; • het verbeteren van de kwaliteit en efficiëntie van de OVL; • optimaliseren van het gebruik van budget; • alle processen worden zorgvuldig geregistreerd en overlegd met de opdrachtgever en de aannemer.

Een gemeente hoeft niet persé het hele beheer uit handen te geven, een beheerpartner kan ook enkel het administratief beheer, het toezicht van buitendienst of de directievoering over het bestek op zich nemen. Het is ook mogelijk enkel ondersteuning te vragen bij eigen beheer, wat tevens een mogelijke uitkomst is ná een periode van partnership met een onafhankelijke beheerpartij. Van Bochove: “Het liefste zien wij natuurlijk dat gemeenten de toegevoegde waarde zien en de samenwerking continueren. Maar als een klant tijdens de samenwerking veel kennis heeft opgedaan en goed kan werken met het Lux-data beheersysteem dat wij hanteren, dan is zelfbeheer wellicht een optie. Voor advies kunnen ze altijd bij ons terecht.” Dat een gemeente na een samenwerking met een beheerpartner, teruggaat naar een integraal beheer- en uitvoeringscontract heeft Van Bochove nog niet gehoord. “De beheeradviesmarkt groeit; er vindt een verschuiving plaats. Het aantal nieuwe integrale bestekken is al in de minderheid.”

i Ruben van Bochove T: 06-53835758 E: ruben.van.bochove@bema-lux.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Philips CityTouch Slimme OVL besturing volgens menselijke maat

Philips Lighting presenteert CityTouch, een nieuw aansturingsysteem voor openbare verlichting. Met dit open managementplatform kunnen beheerders buitenverlichting- en andere systemen in de stad gecontroleerd en efficiënt laten samenwerken om de leefbaarheid te vergroten. De verlichting kan worden aangepast aan verkeersdrukte of calamiteiten en ingezet voor sociale veiligheid en vooral: beleving. CityTouch is niet ontwikkeld vanuit de nieuwste technische vernuftigheden, maar met als uitgangs- en eikpunt de huidige én toekomstige wensen van de gebruikers: de bewoners van de stad en haar beheerders. In het vakgebied van stedelijk beheer is een revolutie aanstaande; de vorming van Intelligent Cities. De dynamiek van stadsstraten, wegen en autosnelwegen verandert voortdurend ten gevolge van verkeer, ongelukken, weersomstandigheden, geplande en onverwachte bijzondere gebeurtenissen. Het lijkt dan ook bijna onnatuurlijk dat buitenverlichting zo passief en onveranderlijk is. In de visie van Intelligent City is de stad een organisme dat het dagelijks leven van haar bewoners in alle facetten zou moeten faciliteren en

S t r a a t b e e l d februari 2012

vergemakkelijken. De gedachte is dat de stad veiliger, comfortabeler en efficiënter wordt als alle systemen en diensten in die stad inzichtelijk worden gemaakt, aan elkaar worden verbonden, interactief samenwerken en reageren op feedback van de gebruikers. Philips Lighting heeft deze behoeften vertaald naar een managementsysteem voor openbare verlichting, CityTouch. Niet ontwikkeld vanuit de techniek, maar met het oog op de eindgebruikers, namelijk de beheerder en bewoners.

Niels Waterschoot, Segment Marketeer Outdoor bij Philips Lighting, over de gedachtegang achter en de werking van CityTouch: “Als we de stad als een warme jas om de schouders van de bewoners en beheerder willen hangen, dan moeten hun wensen het uitgangspunt zijn, niet de technologie. Bovendien gaat dit systeem veel verder dan alleen verlichting; een Intelligent City brengt alle systemen in de stad bijeen in één gemakkelijk te gebruiken interface CityTouch verandert statische openbare verlichting in een dynamisch, flexibel orgaan dat kan reageren op de voortdurend veranderende behoeften van een stad. Verder dan puur het functionele, kunnen achterliggende OVL-systemen en decoratieve verlichting worden ingezet voor een optimale beleving van de stad in de avonduren. Op een mooie doordeweekse winteravond, maar ook op

is standaard ver teruggedimd. Pas als er mensen in het gebied zijn, gaat de verlichting naar een aangenaam hoger niveau. Als de bezoekers weer weg zijn gaat de verlichting vanzelf weer naar een lager niveau. Het systeem bespaart veel energie en beperkt lichthinder, zonder dat dit ten koste gaat van de gebruiker. Bovendien zorgen beide systemen voor efficiënt en gemakkelijk beheer. De geautomatiseerde systemen melden zelf als er iets mis is. De status van de armaturen is altijd inzichtelijk, defecten worden direct bij de beheerder gemeld en de installateur die het onderhoud verzorgd, ontvangt automatisch een e-mail.

een drukke stapavond, bij speciale evenementen of feestdagen.”

lichting. Dat allemaal zonder dat de beheerder rekening hoeft te houden met de technologie die erachter zit. Bovendien werkt CityTouch naadloos samen met andere geautomatiseerde systemen in de stad en kan de verlichting reageren op informatie als verkeersdrukte, calamiteiten, maandagavond of zaterdagnacht. Wanneer in de toekomst andere systemen, zoals bijvoorbeeld fijnstofmeting, beschikbaar komen kunnen ook deze gekoppeld worden aan het CityTouch systeem.” Rotterdam heeft de primeur met de implementatie van CityTouch. Op de Grote Markt in Almere (zie p.10) zal het systeem worden toegepast om het fraaie lichtplan van Lichtvormgevers en Wouter Brave op ieder moment ultiem tot zijn recht te laten komen.

i Philips Lighting Nederland Eindhoven T: 040-2780500 www.lighting.philips.nl Tekst: Niels Waterschoot, Segment Marketeer Outdoor Philips Lighting en Richard Boerop, accountmanager Stedelijke Verlichting in samenwerking met Geesje Rietveld red.

Intuïtief en optimaal verbonden De verlichtingsindustrie werkt al enige tijd aan het slimmer maken van de openbare verlichting. Philips ontwikkelde op dit gebied een aantal vooruitstrevende dynamische dimsystemen. Philips Starsense bijvoorbeeld wordt ingezet op snelwegen en dimt de openbare verlichting volgens vaste tijdschema’s maar reageert ook op real-time omstandigheden. Drukker dan verwacht? Dan toch weer naar 100%, of 75%. Ongeval? Slechte weersomstandigheden? De verlichting kan automatisch of handmatig op afstand worden aangepast. Het LumiMotion verlichtingssysteem wordt in wijken en op fietspaden toegepast. De openbare verlichting

Om al die systemen langs wegen, op pleinen, in wijken en binnensteden individueel en gezamenlijk optimaal te laten werken is CityTouch bedacht. Waterschoot: “CityTouch is een lichtmanagementplatform, waarmee de gemeente het openbare lichtnet transparanter, groener en goedkoper kan maken, met behoud en zelfs vergroting van veiligheid, beleving en comfort. Het werkt onafhankelijk van de achterliggende ‘hardware’systemen: Philips Starsense Powerline, Starsense RF, Philips Amplight, LumiMotion, maar ook systemen van derden worden bediend vanuit CityTouch. De beheerder van de stad kan altijd en overal via een Google Maps-achtig scherm informatie opvragen van elk willekeurig lichtpunt in de stad. Hij kan gemakkelijk instellingen zoals dim- en schakeltijden van één of meerdere lichtpunten veranderen en rapportages bekijken over het functioneren van de ver-

“Als we de stad als een warme jas om de schouders van de bewoners en beheerder willen hangen, moeten hun wensen het uitgangspunt zijn, niet de technologie.”

S t r a a t b e e l d februari 2012

(Advertorial)

Gelderse gemeente investeert op grote schaal in Stela's

Gemeente Rheden nóg groener dankzij led

Rheden investeert op grote schaal in led-verlichting. In een tijdsbestek van een jaar laat de Gelderse gemeente circa 3.000 nieuwe masten en led-armaturen installeren. Daarmee is dit project de grootste led-omschakeling in openbare verlichting tot nu toe in Nederland. Rheden realiseert met de investering een besparing van 70 procent op energiekosten en CO2-uitstoot. Rheden staat bekend als een groene gemeente met onder meer de Posbank. De typering slaat de laatste jaren ook op het milieubeleid. “We zijn sinds vier jaar nadrukkelijk bezig op allerlei terreinen te verduurzamen, waaronder straatverlichting. De winst die daar te behalen valt is opmerkelijk”, aldus Harriët Tiemens. De GroenLinks-wethouder combineert in haar portefeuille onder andere integraal beheer openbare ruimte en milieu/duurzaamheid. Aan de keuze voor de Stela armaturen van Indal is een uitgebreid proeftraject vooraf gegaan. Tiemens: “Toen we zagen dat het met de technische

S t r a a t b e e l d februari 2012

ontwikkeling van led de goede kant op ging, hebben we bewust onze plannen uitgesteld tot we in één keer een grootschalige vervanging konden uitvoeren.” In 2010 had Rheden de Europese primeur met de Stela Long: drie pilots met ruim veertig ledarmaturen voor opschuifmasten. “Onze huidige keus is gebaseerd op de goede resultaten”, vertelt Stefan Nienhuis, projectleider beheer openbare ruimte. “Uit een evaluatie blijkt dat met deze armatuur een energiebesparing van 70 procent haalbaar wordt.”

Green Deal Rheden pakt het meteen groots aan. Het project betreft circa

3.000 van de 6.800 armaturen, die ouder zijn dan twintig jaar. Alle masten ouder dan veertig jaar worden vervangen door nieuwe exemplaren van Sapa Pole Products. Het plan omvat vooral woonstraten in de zeven Rhedense kernen Velp, Rheden, De Steeg, Ellecom, Dieren, Spankeren en LaagSoeren. Voor de hele operatie trekt de gemeente een jaar uit. Indal leverde de eerste Stela’s afgelopen december en vóór het eind van dit jaar is de laatste in bedrijf. Specialist in lichten mobiliteitsoplossingen Ziut levert alle lichtmasten en armaturen en voert het project uit. Om de toepassing van led te versnellen hadden Ziut en Indal een speciale tijdelijke actie: de Green Deal. Gemeenten die energieslurpende verlichting lieten vervangen door led, kregen per armatuur een korting van 50 euro, een korting waar ook Rheden van profiteerde.

Lagere ‘Total Cost of Ownership’ De wijze van budgetteren is voor veel gemeenten nog vaak een hindernis voor versnelde verduurzaming, weet Hans ten Broeke, manager Regio Oost bij Ziut. “De ‘Total Cost of Ownership’ is over de gehele levensduur lager bij led, maar de initiële investering is hoger. Rheden verdient een compliment voor het feit dat zij de toekomstige besparingen op voorhand hebben toegekend aan deze grootschalige investering. Nog afgezien van de omvang van het project: aan het eind van dit jaar bestaat 45 procent van de totale OVL-installatie uit ledarmaturen.” Rheden werkt met een SBO (Systematisch Beheer en Onderhoud) voor openbare verlichting. Zodoende hoefde de gemeenteraad niet apart over de vervangingsoperatie te beslissen. Tiemens: “Dankzij de SBO en doordat we rekenen met de levensduur van de armaturen, ontstond er investeringsruimte. Aangezien het onderhoud nihil is en de energiebesparing aanzienlijk, blijven we binnen de bandbreedte die we hebben.” Want ook op onderhoud kan Rheden een fikse besparing inboeken dankzij de Stela, legt Nienhuis uit: “Deze nieuwe ledarmaturen gaan zeker twintig jaar mee; we hoeven geen lampen te vervangen en onderhoud is voorlopig ook niet nodig. Ze moeten alleen schoongemaakt worden.”

Nienhuis: “Qua levensduur scoort aluminium niet veel minder dan staal. Maar het voordeel is dat aluminium voor 95 procent te recyclen is.” Over een jaar is de helft van Rheden duurzaam verlicht. Naar de resterende 3.800 lichtpunten wordt ook al gekeken. Nienhuis en zijn collega’s onderzoeken of het interessant is de huidige armaturen met PLL-lampen door

RETROLED™ armaturen van Indal te vervangen. Want Rheden blijft zich inzetten om een groene en CO2-neutrale gemeente te zijn.

Inlichtingen: Indal Nederland B.V. Rotterdam T: 010-2640164 www.indal.nl www.indal-lighting.nl

Stela Long Verreweg het grootste deel van de nieuwe armaturen zijn van het model Stela Long. De opschuifversie uit de Stela-familie komt op 6 meter hoogte. Er wordt ook een aantal Stela Square en Stela Round armaturen toegepast, op masten van 4 meter hoog. Deze paaltop-armaturen zorgen voor een bredere lichtverdeling, uitermate geschikt voor woonerven en pleinen. Voor de lichtmasten is gekozen voor de duurzame aluminium masten van Sapa Pole Products. Stefan

SSttrraaaattbbeeeel ldd februari februari 2012

Historisch St.Trudoplein verkeersveilig en aantrek

Kerkomgeving dorpskern Strijp Eindhoven heringericht

Een plan ter verbetering van de fietsveiligheid op het St.Trudoplein in Strijp, kon door een lobby van de buurtbewoners worden uitgebreid tot een totale herinrichting. Met de vervanging van het asfalt door klinkers, en meer bomen, banken en terrasruimte in het straatbeeld heeft het historische kerkplein haar dorpse karakter weer hervonden. Afgelopen september werd het sluitstuk geplaatst; een speelobject met water en, hoe kan het ook anders in een Philipsstadsdeel, ledverlichting. Strijp is één van de oude dorpskernen die in 1920 bij de gemeente Eindhoven werden gevoegd. Het huidige stadsdeel heeft een rijke geschiedenis die voornamelijk wordt bepaald door de Sint Trudo-parochie en het levendige Philips-erfgoed waaronder Philipsterrein Strijp-S, dat

S t r a a t b e e l d februari 2012

momenteel een ambitieuze herbestemming ondergaat. Het historische St.Trudoplein verloor in de jaren ’50-’60 veel van haar oorspronkelijk groene karakter. De omgeving van de Sint Trudokerk kan inmiddels helaas worden omschreven als een verkeersplein. Op het plein komen de drie drukste wegen van het stadsdeelcentrum samen. De resterende verblijfsruimte kan grofweg worden verdeeld in de omgeving van de 19eeeuwse Sint Trudo-kerk, gelegen tussen de Strijpsestraat en de St.Trudostraat en het kleinere, driehoekige gedeelte ingekaderd door de Frederiklaan en de Strijpsestraat. In dit laatste gebied ligt tevens het verzorgingstehuis Het Hof van Strijp.

Op het voormalige St.Trudoplein stond de auto centraal. De wegen waren geasfalteerd, de snelheidslimiet was 50 km/h, de fietspaden lagen vrij en zowel aan weerszijde van de wegen als op beide gedeelten van het plein stonden auto’s geparkeerd. De dominante positie van de auto zorgde regelmatig voor onveilige situaties op de voorrangskruisingen, met name voor fietsers en de senioren woonachtig in Het Hof van Strijp voor wie het plein daardoor vrijwel ontoegankelijk was geworden. Ter verhoging van de veiligheid op het plein en in de desbetreffende gedeeltes van de Frederiklaan en Strijpsestraat, werd in 2004 €300.000 vrijgemaakt voor de nodige verkeersmaatregelen. De goedgekeurde plannen omvatten onder

kkelijk

op strategische punten. De buurtbewoners rondom het St.Trudoplein namen er geen genoegen mee. Na een intensieve burgerlobby werd het budget in 2007 uitgebreid met nog eens 2 miljoen euro. Aan het verbeteren van de verkeersveiligheid konden nu nog twee doelstellingen worden toegevoegd: “Het uitbreiden van de terrasruimte en het verhogen van verblijfskwaliteit”, benoemt Wil van Schijndel, ontwerper Openbare Ruimte voor de gemeente Eindhoven. Het integrale ontwerp voor de nu 8000 m2 tellende herinrichting kwam in nauwe samenspraak met de buurtbewoners tot stand. Het nieuwe St.Trudoplein combineert verkeersveiligheid met terrasfuncties en verblijfskwaliteit. Zitjes bijde kerk

De dominante positie van de auto ging ten koste van de veiligheid en verblijfskwaliteit. Nieuwe straatprofielen met dorps karakter In een omgeving waar je de rijweg deelt met fietsers, waar de weg bestraat is met klinkers en mensen zitten te kletsen op terrasjes langs de stoep en op bankjes in de schaduw van bomen op het plein, daar ben je als automobilist te gast. Een beetje sociaalgevoelige bestuurder wordt door een dergelijke omgeving positief beïnvloedt in zijn of haar rijgedrag. Met het verhogen van

meer het verlagen van de snelheid naar 30 km/h, het omvormen van de voorrangskruisingen tot gelijkwaardige kruisingen en het plaatsen van verkeersdrempels en zebrapaden

OVL aangepast aan beoogde sfeer Met aandacht voor de verblijfskwaliteit werd de verlichting op het St.Trudoplein aangepast en teruggebracht. In de oude situatie stonden in overal 9-12 meter hoge lichtmasten met uithouder, passend bij een verkeerssituatie. Om het verkeerskarakter terug te dringen en de sfeer te verhogen werd de gele verlichting vervangen door sfeervolle, dimbare verlichting met een warmwitte kleurtemperatuur. Ook werden de masten vervangen door lagere exemplaren. Op de verblijfsplekken en in de straten staan nu 4 meter hoge masten met paaltoparmatuur Cambridge van Philips. Op het kerkplein prijken vier 8 meter hoge masten met daaraan een hangarmatuur Oslo voor het uitlichten van de parkeerplaatsen en meerdere schijnwerpers voor de aanlichting van de kerk. Om binnen de grenzen van de door het NSVV vastgestelde richtlijnen te blijven en toch de gewenste sfeer te kunnen realiseren, was een toename van het aantal masten noodzakelijk.

de verblijfskwaliteit op en rond het St.Trudoplein sloeg de gemeente Eindhoven twee vliegen in één klap. Van Schijndel werkte vanuit de sector ORVM (Openbare ruimte, verkeer en milieu) nauw samen met PM (Project Management) en R&B (Realisatie en Beheer). De integrale visie op het project luidde dat het dorpse karakter van weleer teruggehaald moest worden naar het historische plein. Veel groen en warme materialen, meer ruimte voor terrassen en wandelaars. De twee her in te richten straten

S t r a a t b e e l d februari 2012

nieuwe straatprofielen, snelheidsheuvels en zebrapaden maken het Trudoplein veiliger

kregen een nieuw profiel. De vrij liggende fietspaden werden samengevoegd met de autorijweg en alle asfalt maakte plaats voor gebakken klinkers. Van Schijndel: “Klinkers doen veel warmer aan en passen goed in een dorpscentrum. Behalve een licht kleurverschil is de rijweg van de fietsstroken te onderscheiden doordat de klinkers in de rijweg in keperverband zijn gelegd en op de fietsstroken halfsteens.” Gekozen werd voor de strengpersklinker in kei formaat van CRH ClayProducts, in de nieuwe donkerbruine kleur Nacheau. De totale rijweg met fietsstroken is zeven meter breed. Door de vrij liggende fietspaden op te heffen kwam er ruimte vrij voor parkeren langs de weg. In de Frederiklaan werd parkeren aan weerszijden van

S t r a a t b e e l d februari 2012

de weg gefaciliteerd, de p-plaatsen afgewisseld met nieuwe haagbeuken en langs beide zijden royale trottoirs van vier meter breed. Tegenover de kerk in de Strijpsestraat mag slechts aan één kant van de weg worden geparkeerd. De stoep kon daardoor meer dan vijf meter breed worden aangelegd, rekening houdend met de terrassen van de cafés in de straat. Ook hier nieuwe haagbeuken en aan de overkant van de straat nieuwe platanen. Van Schijndel: “Ruimte voor parkeren moest helaas wel worden gehand-

Met het verhogen van de verblijfskwaliteit sloeg de gemeente twee vliegen in één klap.

haafd. Voor de omliggende ondernemers is voldoende parkeergelegenheid onontbeerlijk, en de wens van de bewoners voor een ondergrondse parkeergarage bleek financieel onhaalbaar. Maar door de vrijgekomen ruimte van de fietspaden in te zetten als parkeerruimte konden we de terrassen beter faciliteren. Nu kunnen de kerkbezoekers, net als vroeger, na de dienst lekker een borrel drinken op het terras van het café aan de overkant.” Autovrije, groene verblijfsruimte Omdat kerkbezoekers nu eenmaal graag in de directe omgeving parkeren, werden rondom de kerk parkeervakken gecreëerd met antracieten betonstraatstenen. Voor de entree van de Sint Trudokerk werden de bestaande gebakken waalformaat straatstenen hergebruikt. Door de concentratie van parkeren langs de

Door de concentratie van parkeerplaatsen ontstond ruimte voor terrassen en een aantrekkelijk ingerichte verblijfsruimte. straten en rondom de kerk, ontstond er niet alleen ruimte voor de terrassen in de Strijpsestraat, maar kon ook de overige openbare ruimte compleet autovrij worden gemaakt en aantrekkelijk worden ingericht. Die verblijfsruimte wordt nu gekenmerkt door terracottakleurige Neblon klinkers van CRH Products in dikformaat. Rondom de kerk is het maaiveld eenvoudig en multifunctioneel ingericht zodat hier iedere donderdag de weekmarkt gehouden kan worden. Op de buitenste rand van het kerkplein werden onder de bestaande platanen gezellige zitjes gecreëerd met Denovo banken van Grijsen en Capitool afvalbakken van Bammens. Wellicht dat de ontmoetingsplek in de toekomst nog wordt uitgebreid met een buurtkiosk. Op de hoek zijn fietsvoorzieningen geplaatst, Tulip-klemmen van Velopa. Voor een eenduidig straatbeeld zijn alle stalen meubilair en lichtmasten

op het plein en in de aangrenzende straten voorzien van dezelfde donkerkleurige coating. De oude platanen op het driehoekige gedeelte van het plein, voor het verzorgingstehuis, bleven zover mogelijk staan. In hun schaduw organiseert de plaatselijke ondernemersvereniging regelmatig kleinschalige activiteiten. Op deze plek is afgelopen september het sluitstuk van de

Brede troittoirs met terrassen

herinrichting geplaatst: de draaikolk van Spereco. Op de ontwerptekening staan ook hier terrassen getekend. Van Schijndel: “Momenteel bevindt zich op dit punt nog geen horeca, maar met deze herinrichting hopen we wel te stimuleren dat meer horeca-uitbaters zich op het plein zullen vestigen.”

Led’s Turn In haar huidige visie op de inrichting van openbare ruimten heeft de gemeente Eindhoven opgenomen dat zij in winkelgebieden waar veel mensen met kinderen komen, graag een spelelement toegevoegd ziet. De voorkeur gaat daarbij uit naar een lichtattractie, refererend aan Eindhoven als Lichtstad. Als sluitstuk van de herinrichting van het St.Trudoplein werd daar tijdens de braderie in september de Led’s Turn van Spereco officieel in gebruik genomen. “De waterzuil geeft niet alleen licht, maar is interactief”, verklaart Van Schijndel de keus voor het speelobject. “Het maakt kinderen duidelijk dat zij zelf energie kunnen opwekken. Door een slinger te geven aan de hendel ontstaat er een draaikolk en zullen door een knijpkatsysteem de ledlampjes bovenin in allerlei kleuren gaan branden. Als je hard genoeg je best doet worden ze rood en gaan ze knipperen. Dat geeft het apparaat een wedstrijdelement. Een moderne versie van de boksbal op een ouderwetse kermis.” De Led’s Turn functioneert puur op door de mens gegenereerde energie en is niet aangesloten op het elektriciteitsnet.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Schréder Led-reTrOFIT Waarom investeren in nieuwe armaturen als uw huidige Alura armaturen aan te passen zijn naar de nieuwste LED technologieën? Schréder heeft hiervoor de oplossing, onze LED-Retrofit! Op een eenvoudige en voordelige wijze overstappen naar LED verlichting. U maakt gebruik van uw bestaande armaturen, maar wisselt de huidige montageplaat in 10 minuten voor een montageplaat met LED verlichting!

Open het Alura armatuur

Verwijder de huidige montageplaat

Binnenkort zal er ook voor ons ALTRA armatuur een LED-Retrofit beschikbaar zijn!

www.schreder.com

Plaats de nieuwe LED-Retrofit montageplaat!

Lichtgevende Quantum LED zitunit Extery uit Estland produceert degelijke elementen voor de openbare ruimte met unieke ontwerpen en milieuvriendelijke technologieën en materialen. Een goed voorbeeld hiervan is de Quantum LED bank, een lichtgevend zitobject gemaakt van lichtdoorlatend HDPE kunststof en verkrijgbaar in verschillende kleuren. Met zijn geïntegreerde LED-lichten met een helderheid van 100-150 lux

geeft de Quantum de avonden in de stad een totaal nieuw gezicht.

De HDPE kunststof zitbankunit is 120 cm breed, 50 cm hoog en 70 cm diep en biedt plaats aan maximaal zes personen. De banken worden centrifugaal gegoten en zijn in meerdere kleuren leverbaar. Het supersterke kunststof is bestand tegen alle weersomstandigheden en temperaturen van -30 tot +80 °C en maakt de banken vandalismebestendig en onderhoudsarm. Ze zijn eenvoudig te reinigen met hogedrukspuit. De Quantum banken kunnen zowel individueel als in serie op het elektranetwerk worden aangesloten.

i Urbania Products Lochem T: 0573-254422 www.urbania.nl

Signgrass Innovatieve techniek voor prints op kunstgras Signgrass is een vernieuwende techniek om prints en logo’s in kunstgras te verwerken. Van Zijl ontwikkelde de techniek in eigen huis, en ontving hiervoor onlangs de Noviteiten Award 2011 van Pleisureworld, platform voor Nederlandse overheden en organisaties in de sport-, toerisme en recreatiesector. Uit de gehele wereld is er intussen belangstelling voor Signgrass. Vermaarde voetbalstadions als Bernabéu en Wembley hebben al een bestelling gedaan. Tot nu toe waren er voor het aanbrengen van een logo op een kunstgrasveld twee opties. De kleuren werden erin gesneden en vervolgens gelijmd, of de kleuren werden op het veld geschilderd. Signgrass is een techniek waarmee verschillende

gekleurde vezels in de weverij al in de grasmat worden ingeweven. Hierdoor ontstaat een sterke en duurzame basismat en kan vrijwel elk ontwerp makkelijk en snel op een grasmat worden aangebracht. De techniek kan worden gebruikt voor diverse soorten kunstgras; wat betekent dat er geen concessies hoeven te worden gedaan wat betreft de gewenste kwaliteit van het eindproduct. Volgens het oordeel van Pleisureworld zorgt de uitvinding voor een grote verbetering van het productieproces en de mogelijkheden van print in kunstgras.

i Signgrass - Van Zijl BV Bergeijk T: 0497-572545 www.signgrass.com

S t r a a t b e e l d februari 2012

Maatwerk overkapping zorgt voor duurzame energie Voor de fietsenstalling van het werkleerbedrijf Combiwerk in Delft heeft Falco een op maat gemaakte overkapping geleverd. De FalcoSpan werd speciaal aangepast om zonnecollectoren op te plaatsen. Voor het nieuwe pand van Combiwerk waren duurzaamheid en energiezuinigheid belangrijke eisen. In dit kader heeft VBK Zuid B.V. Falco opdracht gegeven een overkapping te leveren waarop zonnecollectoren geplaatst konden worden. De enkelzijdige FalcoSpan is na onderzoek uitgevoerd met extra lange liggers

S t r a a t b e e l d februari 2012

die het gewicht van de 114 zonnecollectoren kunnen dragen. Daarnaast zijn de daken niet onder 90 maar onder 25 graden geplaatst, in verband met de hoek waaronder de zonnecollectoren geplaatst moeten worden voor maximaal rendement. De FalcoSpan is voorzien van thermisch verzinkte wandelementen met 8 mm veiligheidsglas. De daken zijn voorzien van aluzinc profielplaten en de dakrand en draagkolommen zijn gepoedercoat. Falco heeft de maatwerk FalcoSpan geleverd met

36 enkelzijdige rijwielrekken model Ideaal met ieder zes plaatsen. Na plaatsing werden de zonnecollectoren gemonteerd. De duurzame elektriciteit die wordt gewonnen gebruikt Combiwerk voor bijvoorbeeld de verlichting in de fietsenstalling of het wordt teruggevoerd aan het net.

i Falco BV Vriezenveen T: 0546-554434 www.falco.nl

Quadro Ondergrondse omgeving voor stadsbomen Al decennia wordt er gezocht naar de ideale ondergrondse omgeving voor stadsbomen. Recent is door Humberg een veelbelovend concept ontwikkeld; het Quadro-systeem. Inter Design en BTL Bomendienst hebben een proefopstelling aangelegd om het systeem in de praktijk te testen. Van alle groeivoorwaarden voor bomen zijn er in verharde, stedelijke omgevingen altijd één of meerdere factoren in gebreke. Een goede oplossing komt tegemoet aan zowel de eisen voor de boom als de civiele eisen voor de verharding. Een van de laatste ontwikkelingen op dit gebeid is het Quadro-systeem van Humberg. Het systeem is gebaseerd op een stalen skelet, dat wordt gevuld met een geschikt groeimedium en afgedekt met verharding. Quadro is in verschillende maten en uitvoeringen verkrijgbaar, tot 5 ton wiellast.

Het Quadrosysteem is makkelijk uit te breiden via Quadro plus. (zie afbeelding) Proefopstelling Inter Design heeft in samenwerking met BTL Bomendienst op haar eigen, zwaar belaste parkeerplaats twee bomen aangeplant in het Quadrosysteem. Nu kan van dichtbij worden gemonitord hoe de jonge bomen

zich de komende jaren in dit systeem ontwikkelen. De leverancier houd u graag op de hoogte over de resultaten.

i Inter Design Winterswijk T: 0543-532499 www.inter-design.nl of www.bomendienst.nl

Verzameling tijdloze projecten met straatbakstenen In lijn met de boodschap ‘Generaties lang’ presenteert Wienerberger een boekje met tientallen inspirerende en tijdloze referentieprojecten gerealiseerd met Terca straatbakstenen. Het boekje toont hoe op verschillende wegen, straten, pleinen, promenades, parkeerplaatsen,

opritten, tuinen en terrassen de gewenste uitstraling is gecreëerd met de vele kleuren, formaten, vormen en texturen van het Terca assortiment. Aangevuld met quotes van (ervarings)deskundigen en onderzoeksresultaten geeft het boekje een handig inzicht in duurzaam bestrate omgevingen van Nederland. Van moderne ziekenhuisomgevingen en verkeerspleinen, tot historische markten en horecapleinen.

en reinigingsproducten. De kleurvastheid, duurzaamheid en het feit dat ze gemakkelijk kunnen worden opgebroken, maakt straatbakstenen uitermate geschikt voor hergebruik. Een studie van Royal Haskoning heeft uitgewezen dat het hergebruikpercentage van straatbakstenen ongeveer 90% bedraagt. Met een gemiddelde levensduur van 125 jaar gaan gebakken straatstenen dus echt generaties lang mee.

Duurzaam en kleurvast Dankzij een bakbeurt op circa 1.100 ºC zijn Terca straatbakstenen bestand tegen extreme vorst, druk, slijtage en agressieve stoffen zoals strooizout

i Wienerberger B.V. Zaltbommel T: 0418-597111 www.wienerberger.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Stijlvolle betontegels in Wijkpark Overbos

Uitgangspunt bij de renovatie van Wijkpark Overbos in Hoofddorp was een sociaal veilig park met een luxe uitstraling. Voor de bomenpleinen koos landschapsarchitect Sarah Foque in overleg met Struyk Verwo Infra voor grote tegels van zelfverdichtend beton met geïntegreerde verlichting. Fase 1 van Wijkpark Overbos in Hoofddorp is succesvol opgeleverd. Het project vloeit voort uit een miljoenenplan om in de hele gemeente Haarlemmermeer de versleten heesterbeplanting te vervangen. Aangezien Overbos overwegend een nieuwbouwwijk is en slijtage van heesterbeplating amper voorkomt, kon hier worden gezocht naar een alternatieve besteding voor het wijkbudget. Dat werd het wijkpark. In drie fases wil de gemeente de sociale veiligheid en uitstraling van het park verbeteren. In fase 1 zijn de toegankelijkheid, het binnengebied en de toegangen verbeterd en heeft

S t r a a t b e e l d februari 2012

het park twee nieuwe ingangen en enkele bomenpleinen gekregen. Grootformaattegel van zelfverdichtend beton Landschapsarchitect Sarah Foque koos voor een grootformaattegel waarin zij verlichting wilde aanbrengen om zo een ruimtelijk karakter op de boompleintjes te bewerkstelligen. Bij toeval, tijdens een bezoek aan het Amsterdamse IJburg, werden de gewenste grote tegels gevonden. Stan van der Laan, projectleider bij het ingenieursbureau van de gemeente Haarlemmermeer, zocht de leverancier van de tegels op. Vanaf dat moment dacht Struyk Verwo Infra mee over de toe te passen producten in het plan. Het materiaal werd zelfverdichtend beton, een betonsoort met een hoge vloeibaarheid die na het gieten niet meer met natrilling verdicht hoeft te worden. Het materiaal is minder arbeidsintensief en heeft een hoge kwaliteit en sterkte. Van der Laan: “We kregen adviezen over de dikte,

afwatering, wel of geen vellingkanten en over het esthetische eindresultaat. Struyk Verwo stuurde ook berekeningen en adviezen over de grootte van de platen, rekening houdend met de bomen en verlichting. Omdat een deel van het wijkpark diagonaal bestraat moest worden, ontstond het idee om driehoeksplaten te gebruiken.” De benodigde materialen werden rechtstreeks besteld en in nauw overleg geproduceerd. In het park liggen nu betonplaten van 2 bij 2 meter, aangevuld met driehoeksplaten en platen van 2 bij 1 met uitsparingen voor de boomspiegels. Na de aanleg werden de grondspots ingeboord. De uitvoerder werd op locatie in het Wijkpark door de producent bijgestaan bij het leggen van de platen.

i Struyk Verwo Infra Tiel T: 0344-624488 www.struykverwoinfra.nl

Uw partner voor aantoonbaar beheer van de openbare ruimte

Mobiele registratie met de veldcomputer: 100% aantoonbaarheid van inspectie- en onderhoudsacties. • Gebruiksvriendelijke software voor bomen, speeltoestellen, kunstwerken,verkeersborden etc. • Hardware (veldcomputers en transponders) voor snel, efﬁciënt en aantoonbaar registreren. • Ervaren inspecteurs om u te assisteren bij controles, inspecties en data invoer.

Data Control Transponder Technology BV Randstad 22-129, 1316 BW Almere 036-523 61 25, www.dctt.com

Van Vliet specialist op het gebied van buitenruimte Cultuurtechniek • Groenvoorziening Dakbegroening • Veilige speelplaatsen

Van Vliet Buitenruimte b.v. Postbus 57, 3480 DB Harmelen | T (0348) 688 222 Vestiging West Energieweg 4, Harmelen Vestiging Noord Eekhorstweg 24 - 4, Meppel info@vanvlietbv.nl | www.vanvlietbv.nl

(Advertorial)

Speciaal design gecombineerd met duurzaamheid

Verlichting completeert reconstructie Koemarkt Schiedam

Met de nieuwe verlichting is de reconstructie van de Koemarkt in de gemeente Schiedam succesvol afgerond. Vier speciale lichtmasten combineren functionaliteit, design en duurzaamheid. Vroegtijdig overleg tussen landschapsarchitecte Celine Kruisbrink, procesmanager OVL Wilco Knip en Schréder b.v. heeft gezorgd voor de beste vertaling van de ideeën naar goede producten. Grote uitdaging was het vinden van een maakbaar en betaalbaar product dat paste bij het landschapsontwerp. In een vroeg stadium verzocht de gemeente Schréder b.v. om een lichtplan te ontwikkelen. Samen met de procesmanager OVL van de gemeente Schiedam keek 42

S t r a a t b e e l d februari 2012

Schréder naar de beste oplossingen binnen een aantal (rand) voorwaarden. Door spelenderwijs met de lichtpunthoogtes om te gaan, kon er aan alle eisen worden voldaan. De verlichting draagt bij aan de veiligheid van de gebruikers van de locatie en heeft een belangrijk aandeel in

de succesvolle reconstructie van de Koemarkt, waarmee de binnenstad van Schiedam een mooi, goed functionerend horecaplein rijker is.

Decoratieve ‘bloemenvazen’ De gemeente Schiedam besteedde extra aandacht aan de verlichting en koos voor een bijzonder design waarmee de Koemarkt haar eigen identiteit heeft gekregen. De masten zijn te typeren als Cilindrisch Conisch Gebogen Lichtmasten die kunnen worden waargenomen als ‘vazen met bloeiende stengels’. Om de vorm

van het aantal lichtpunten is er per mast zelfs een energiebesparing van 70% bewerkstelligd. Bovendien zijn er, met het oog op het ontwerp en de beeldkwaliteit van de openbare ruimte, zo min mogelijk masten geplaats. Om dit te realiseren is een beroep gedaan op de functionaliteit van de masten middels het combineren van verschillende lichtpunthoogtes op één mast. Behalve dat dit onderhoudsarme en energiezuinige product de gemeente Schiedam een aanzien-

lijke besparing oplevert, demonstreert de mast hoe een speciaal design samen kan gaan met duurzame toepassingen en functionaliteit. Door het geleverde maatwerk is er een sfeervol en veilig leefklimaat voor gebruikers en omwonenden gecreëerd.

i Schréder b.v. Rhenen T: 0318-48 92 30 www.schreder.nl

van de vaas te versterken is de grovere ondersectie van de mast afgeschuind waarna de ranke buisdelen werden bevestigd. Uit die delen groeien ‘bloemen’; de Schréder Thylia armaturen. Bij de drievoudige masten komt het vaasontwerp uitzonderlijk goed tot zijn recht.

Duurzame verlichting De verschillende betrokken partijen deelden de ambitie om het verlichtingsproject zo duurzaam mogelijk op te leveren binnen een financieel aantrekkelijk plaatje. Ondanks de uitbreiding S t r a a t b e e l d februari 2012

Katern Platform Toegankelijkheid

Project Toegankelijk busstation Bergen op Zoom In de gemeente Bergen op Zoom zijn vóór 2015 alle bushaltes toegankelijk en bereikbaar, conform de aangescherpte Europese wetgeving. Met de realisatie van een nieuw, toegankelijk busstation is een belangrijke stap gezet. Straatbeeld sprak met projectleider Cees van den Kieboom.

tekst Agnes Joostema

“Het bestaande station was niet meer van deze tijd en bovendien niet praktisch ingedeeld”, aldus van den Kieboom. “Reizigers die vanaf het station aan kwamen lopen, keken tegen de achterkant van de bussen aan en konden dus niet in een oogopslag de juiste buslijn kiezen. Ook de verharding was sterk verouderd, met spoorvorming, beschadigingen en reparatievakken.” Het nieuwe ontwerp vertoont een rustig straatbeeld waarin op de haltes de bomen, verlichting en abri’s zoveel mogelijk op een lijn zijn geplaatst en de kleurstelling sober is gehouden. Het gelijkmatige verlichtingsniveau moet bijdragen aan een optimaal gevoel van sociale veiligheid, tevens inspelend op eventueel cameratoezicht in de toekomst. Gedetailleerde route Rick van Eijk van Securiton Tegels is bij het project betrokken om de toegankelijkheid voor blinden en slechtzienden te optimaliseren. In het nieuwe ontwerp is een gedetailleerde route voor de gidslijnen aangebracht. De aannemer heeft hiervoor onder meer speciale waarschuwingstegels gebruikt. Ook is naast de looproute naar het vernieuwde busstation een auditieve informatiezuil toegepast die blinden- en slechtzienden informeert over welke buslijn ze op welke halte vinden. De route zelf leidt de visueel gehandicapten langs de verschillende haltes, waarin de

S t r a a t b e e l d februari 2012

door CROW en de Provincie Noord-Brabant aanbevolen rubberen markeringen zijn toegepast: hol, met klankfunctie en diagonale noppenstructuur, ondersteunt door geleidelijnen. Bij de route naar de binnenstad zijn natuurstenen grijze ribbeltegels gebruikt, die goed aansluiten op de bestrating in Portugees natuursteen. Van den Kieboom licht toe: Ondanks dat het contrastverschil met de naastliggende bestrating nu gezien de gestelde normering niet voldoende is, wilden we niet de standaard witte ribbeltegels aanbrengen. Daarom hebben we destijds de natuurstenen tegels speciaal hiervoor laten vervaardigen. Toch heeft de gemeente geen enkele klacht ontvangen van bewoners. De ouderenadviesraad is tijdens de ontwerpfase geïnformeerd over het totale concept , aldus de projectleider. Ook zijn er geen expliciete problemen en bezwaren gemeld.” Eind februari wordt gestart met een nieuwe geleide route van het station naar het stadhuis. Deels met ribbeltegels en diagonale waarschuwingsmarkering, deels volstaan de natuurlijke gidslijnen. Opwaardering NS-station Verder voert de gemeente Bergen op Zoom momenteel vergaande gesprekken met Prorail en NS Poort, NS Reiziger en Veolia wat betreft de opwaardering van het stationsgebouw en de omgeving. “Er is al een vergevorderd ontwerp voor de opwaardering van de huidige voetgangerstunnel”, vertelt Van den Kieboom. “Prorail wil ook liften aanbrengen en de hellingbanen aanpassen. Als de onderhandelingen goed blijven verlopen kan volgend jaar een goede start aan de uitvoering worden gegeven.”

Katern Platform Toegankelijkheid

Column In het licht van de mindervalide Hoe vanzelfsprekend het is dat we licht en donker herkennen, wordt pas echt merkbaar als we het moeten missen. Niet alleen zorgt (dag)licht voor besef van dag en nacht, we kunnen ook voorwerpen onderscheiden. Bij toegankelijkheid van de openbare ruimte en gebouwen speelt licht een belangrijke rol. Een valide stelt heel andere eisen aan licht dan een mindervalide. Ook het belang is heel anders. Voor zowel de rolstoeler als de slechtziende moet licht ervoor zorgen dat zij duidelijk kunnen onderscheiden waar zij zich begeven en of de ondergrond veilig en betrouwbaar is. Een rolstoeler die een stoeprand niet duidelijk kan onderscheiden, ‘knalt’ met de rolstoel van de stoeprand of kan er (onverwachts) niet tegenop komen. Dat kan een gevaarlijke situatie opleveren. Voor de visueel beperkte kan diezelfde, slecht aangelichte stoeprand betekenen dat hij struikelt, eveneens met gevaar op blessures en een onveilige situatie, doordat hij wellicht niet meer overeind kan komen. Dit vraagt om een oplossing die deze verschillende aspecten afdekt. Dat vraagt om creativiteit en samenwerking tussen verlichtingsexperts en deskundigen op het gebied van (lichamelijke en visuele) toegankelijkheid. Daarbij speelt de opdrachtgever een belangrijke rol. Die zal het belang van de integrale toegankelijkheid de juiste plaats moeten geven in het project. De ervaring leert, dat dit niet vroeg genoeg kan zijn, om veel geld en onnodig werk te besparen. In menig project heb ik de verbazing van de betrokkenen gezien bij de presentatie van het Programma van Eisen of het Voorlopig Ontwerp. De daardoor benodigde, soms ingrijpende, aanpassingen zijn in die fase veelal nog relatief eenvoudig te realiseren. Ze kosten bovendien verhoudingsgewijs een schijntje vergeleken bij fysieke aanpassingen na ingebruikname. Zelf op ontdekkingstocht De nieuwe (gratis) Zien-app van Bartiméus (www.bartimeus.nl) laat zien hoe een visueel gehandicapte de omgeving waarneemt. Een echte eye-opener (om het beeldend uit te drukken), die u kan ondersteunen bij uw werkzaamheden.

Denise A.M. Janmaat Directeur Nederlands Instituut voor Rolstoeltoegankelijkheid

Platform voor waardevolle kennisdeling Om meer aandacht te vragen voor en kennis te delen over toegankelijkheid in de OR, worden op de website www.platformtoegankelijkheid.nl actuele nieuwsitems, achtergrondartikelen, producten en projecten omtrent het toegankelijk maken van de openbare ruimte gepresenteerd. Ook wordt er dieper ingegaan op het beleidsmatige aspect, zowel op landelijk als Europees niveau. Naast de website is er een maandelijkse, gratis e-mailnieuwsbrief en is er de ambitie middels bijeenkomsten en congressen het onderwerp prominenter op de agenda te zetten.

Actieve bijdrage leveren De initiatiefnemers roepen leveranciers, overheden en kennisinstellingen op een actieve bijdrage te leveren aan het platform om een zo breed mogelijk draagvlak te kunnen bieden. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een relevante producten/of projectbeschrijving of een goed onderbouwd advies aan gemeenten. Informeer ook eens naar de advertentiemogelijkheden.

We zien u graag op www.platformtoegankelijkheid.nl! De initiatiefnemers van Platform Toegankelijkheid:

S t r a a t b e e l d februari 2012

Bogenbrug bij Noorderpark Leiden Ontwerp ipv Delft wint Design&Construct Leiden Aan de Nieuwe Marnixstraat bij het Noorderpark in Leiden komt een nieuwe brug met bakstenen bogen en een hoogwaardige afwerking. Bruggenspecialist ipv Delft ontwierp de verkeersbrug in opdracht van Aannemingsbedrijf G. van der Ven die met het ontwerp in december de meervoudige aanbesteding won. “De gemeente Leiden wist wat ze wilde”, vertelt Johan Büdgen van ipv Delft, “dus was de uitdaging iets te ontwerpen dat voldeed aan de eisen en tegelijkertijd mooi was.” Om de kosten zo laag mogelijk te houden kozen de ontwerpers voor repeterende prefab betonelementen en korte overspanningen. De afwerking bestaat uit verticaal metselwerk en een hekwerk van rvs met doordachte detaillering. De handregel van het hekwerk verdwijnt in de natuurstenen eindstenen en de rvs voetplaten van de balusters passen precies in het

baksteenpatroon. Ook is het hekwerk aan de uiteinden lager dan in het midden van de brug, wat een subtiel, stijlvol beeld oplevert. De brug, ruim 22 meter lang en 7 meter breed, wordt naar verwachting al half juli opgeleverd. Deze korte

bouwtijd is onder andere mogelijk dankzij het gebruik van prefab liggers.

i ipv Delft T: 015-7502574 www.overbruggen.nl

Herziene uitgave Grote Groengids Ton van den Oever Boomkwekerijen heeft een nieuwe uitgave van de Grote Groengids uitgebracht. De Grote Groengids wordt binnen de parken laanbomensector met name geraadpleegd door tuinen landschapsarchitecten, gemeenten, de aannemerij en hoveniers. De gids beslaat 435 pagina’s met beschrijvingen en afbeeldingen van bomen, coniferen, heesters en bosplantsoen. Door de toepassing van overzichtelijke symbolen, bondige beschrijvingen en ondersteunende afbeeldingen, kunnen groendeskundigen in één oogopslag specifieke kenmerken, karaktereigenschappen en de gebruiksfunctie van het product achterhalen.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Elke boomsoort en cultivar is gedetailleerd beschreven. Een beschrijving omvat onder meer informatie over groeiwijze, bladvormen, bloemen, vruchten, gebruik en standplaats en is verduidelijkt met pentekeningen en kleurenfoto’s. Daarnaast wordt in tabellen ook korte informatie verstrekt over rozen, vaste planten, varens, grassen en is achterin het boek ook een verklarende lijst van Nederlandse namen opgenomen.

i Ton van den Oever Boomkwekerijen Haaren T: 0411-605100 www.tonvandenoever.nl

Natuurlijk speelbos in arboretum Poortbulten Kinderen willen niet alleen wandelen, ze willen spelen. Zo luidde de conclusie naar aanleiding van een onderzoek onder bezoekers van het arboretum Poortbulten in De Lutte. Kühlkamp Buitenspelen leverde en installeerde een aantal uitdagende robinia speeltoestellen in de bomentuin. Arboretum Poortbulten, een prachtige natuurgebied met verschillende bomensoorten, een botanische tuin en aangrenzend een moerasgebied, trekt jaarlijks zo’n 100.000 bezoekers. Uit eigen onderzoek bleek duidelijk dat gezinnen met kinderen de wens hadden voor enkele speeltoestellen. “Dit was ook al af te leiden uit het feit dat de grote stenen in het arboretum altijd beklommen werden door de kinderen. Tijd voor actie

dus”, aldus René Nollen, beheerder van Poortbulten. Hij zocht contact met Kühlkamp Buitenspelen om de speelwens van de kinderen te verwezenlijken. Omdat de speeltoestellen in de omgeving moesten passen, is een speelbos gemaakt met enkele robinia houten speel- en klimtoestellen. In het speelbos, gelokaliseerd op de overgang van het arboretum naar het moerasgebied vinden wandelaars onder meer stappaaltjes, een parcours, klauterboom, evenwichtstoestellen en een natuurlijk klimtoestel.

nerbroek hadden de eer het nieuwe speelbos als eerste uit te proberen.

i Kühlkamp Buitenspelen Losser T 053-5362767 www.kuhlkampbuitenspelen.nl.

Officiële opening Eind december 2011 werd het speelbos in het arboretum Poortbulten in De Lutte officieel geopend door wethouder Jeannette Schuddeboom van de gemeente Losser. Leerlingen van de Sint Stephanusschool uit Bor-

S t r a a t b e e l d februari 2012

S T E FI

S L E G U BE n

ine e l p n ken e r a p , raten t s , n chole s r o Vo

• • • • • •

d i r e c t v a n d e f a b riek g e e n t u s s e n h a n d el a l l e s o p m a a t l e v erbaar e i g e n v a r i a n t e n m ogelijk a l l e m e t a l e n m o g elijk oerdegelijk

a a l va n

, 5 4 p. st u k

Straatstaal - Parallelweg 28 - 3286 LR Klaaswaal - Tel. 0186 631 155 - Fax 0186 572 301 info@straatstaal.nl - www.straatstaal.nl S t r a a t s t a a l i s e e n o n d e r d e e l v a n Va n R i j s o o r t B u i g w e r k

* Bij afname van minimaal 50 stuks van model: ruit, rond of niet. Alle andere aanbiedingen ook scherp geprijsd!

Doordacht licht voor Watertoren Aalsmeer Onlangs is de nieuwe verlichting van de monumentale Watertoren in Aalsmeer in gebruik genomen. Het totale energieverbruik van de verlichting is aanzienlijk teruggebracht, de art deco ornamenten komen nog beter tot hun recht en de toren is nu inclusief dak verlicht. Lichtarchitect Rob Kruizinga van ipv Delft tekende voor ontwerp. Voorheen beperkte de verlichting zich tot de romp van het Rijksmonument uit 1928. De gemeente Aalsmeer vroeg ipv Delft een ontwerp te maken voor de verlichting van het dak en een energiezuinig alternatief te bedenken voor de bestaande verlichting. De nieuwe verlichting is eind 2011 gerealiseerd. Geraamte van licht “Het energieverbruik is meer dan gehalveerd”, zegt Kruizinga. Niet alleen verbruiken de gekozen armaturen minder energie, ook het lichtontwerp

zelf draagt bij aan de besparing doordat de verlichting als het ware uit elkaar is getrokken. De toren wordt aangelicht met 24 lichtbronnen: 8 op het maaiveld en 16 op het dak. Op het maaiveld staan vier spots dicht bij de toren en vier veraf. De spots naast de toren lichten de hoeken van het gebouw aan van de grond tot aan het dak, waarbij de lichtsterkte naar boven toe afneemt. “Dit vormt een geraamte van licht; je ziet de toren heel duidelijk maar niet elke steen is verlicht. Het spel van licht en donker maakt het beeld interessanter”, legt de lichtarchitect uit. Lichtproef De andere spots verlichten de betonplaquettes op het bovenste gedeelte van de vier gevels. “Deze spots staan zo ver mogelijk bij de toren vandaan. Je krijgt dan geen strijklicht, maar meer frontale verlichting”, aldus Kruizinga. “De reflectie is dan groter, waardoor je met een lager vermogen

toch een grote zichtbaarheid hebt.” De exacte plaatsing van de spots en de keuze voor het armatuur zijn tijdens een lichtproef bepaald. Ook de aanlichting van het dak is toen uitgebreid getest; naar boven gerichte Powerleds onderaan het dak bleken het beste resultaat te geven. Om te voorkomen dat de armaturen overdag te veel opvallen en het beeld van de monumentale toren verstoren, is goed nagedacht over de plaatsing en zijn de armaturen uitgevoerd in de kleur van het dak. De Watertoren Aalsmeer, aan de rand van de Westeinderplassen, is sinds 1994 niet meer als zodanig in gebruik. Volgens de Nederlandse Watertoren Stichting is het een van de toptorens van het land.

i ipv Delft T: 015 7502579 www.verlichten.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Classy met maximaal rendement

De Tablet Energiezuinig, een lange levensduur en meerdere lichtkleuren in één armatuur. SETGA, ontwerper en producent van een zeer breed assortiment verlichtingsarmaturen en straatmeubilair, heeft alle voordelen van LED samengebracht in een uitzonderlijk strak, eigentijds vormgegeven armatuur: de Tablet. Het design van de Tablet is een vette knipoog naar de inmiddels zeer populaire tabletcomputers, zoals de I-Pad. Voor grote energiebesparingen kan de Tablet worden uitgerust met geïntegreerde bewegingssensoren en worden opgenomen in een dynamisch dimsysteem met telemanagementfunctie. De lichtbron bestaat uit power-LEDs van CREE. In combinatie met LEDIL lenzen wordt een efficiënte lichtver-

deling bereikt. Het armatuur is te verkrijgen in 30, 60, 90 en 250W vermogen. Dit maakt de Tablet geschikt voor kleinschalige, intieme openbare ruimten, maar ook voor (snel)wegen en evenemententerreinen. De behuizing, vervaardigd uit geanodiseerd aluminium met een lichtvenster van veiligheidsglas (IP68 en IK10), en het koelsysteem, inclusief thermische beveiliging tegen oververhitting, maken het armatuur bestand tegen extreme omstandigheden. De Tablet serie wordt gecompleteerd met bijpassende masten en uithouders in verschillende designs en materialen waaronder RVS, aluminium en staal.

i Modernista Rotterdam T: 010-2331704 www.modernista.nu

SolarStones Dankzij hun zonnecel laden SolarStones zich overdag op en schakelen ze s’ avonds automatisch aan. De lichtstenen geven een aangenaam diffuus licht, ideaal voor het accentueren van paden, pleinen en parken. SolarStones verbruiken geen netstroom en worden zonder dure en gecompliceerde bekabeling geïnstalleerd. Ze bieden ontwerpers van de openbare ruimte complete vrijheid bij het uitwerken van hun lichtplannen. De enige beperking: installeer ze niet onder een kunstlichtbron. Techniek en toepassingen Iedere SolarStone heeft een eigen zonnecel waarmee de steen zich overdag oplaadt. ‘s Avonds schakelt het licht automatisch aan. De stenen

S t r a a t b e e l d februari 2012

zijn verkrijgbaar in een vierkante, rechthoekige en ronde vorm. De vierkante en ronde SolarStones zijn uitgerust met 4 Leds, de rechthoekige met 8. Alle modellen zijn beschikbaar in koud wit licht, warm wit, groen, rood en blauw. Het diffuse licht maken de SolarStones ideaal voor het bebakenen van openbare ruimtes zoals wandelen fietspaden, pleinen, parken en terrassen. De stenen zijn uitgerust met een slagvaste

polycarbonaat lens en een driedubbele condensator. Deze zorgen voor een levensduur van +35000 uren (+/10 jaar) en een wiellast van 7000kg. SolarStones hebben een garantie van 10 jaar.

i Panache Diest (België) T: +32-495-566426 www.panache-streetfurniture.eu

Cameleon vloerplaat voor ondergrondse container De vloerplaten van ondergrondse afvalcontainers sluiten niet altijd even mooi aan bij de bestrating in de omgeving. Met de Cameleon vloerplaat kan de staalplaat worden aangepast aan ieder gewenst legmotief en formaat verharding. Vooral in oude stads- en dorpskernen of strak vormgegeven nieuw-

bouwwijken, is het van belang dat de vloerplaten van ondergrondse containers opgaan in het straatbeeld. Dit zijn dan ook vaak de locaties waar gemeentes worstelen met de standaard traanplaat vloerplaten. De Cameleon vloerplaat is een mooi en duurzaam alternatief. Met lasersnijtechniek wordt een staalplaat zodanig bewerkt dat deze aan elk gewenst legmotief en aan elk formaat verharding kan worden aangepast. Na een stroefheidsbehandeling kan de vloerplaat in elke willekeurige

kleur worden gecoat. De stroefheidsbehandeling bestaat uit het instrooien van granulaat in de voorlaatste coatinglaag, dat er tevens voor zorgt dat de vloerplaat het uiterlijk van een echte bestrating krijgt. De Cameleon vloerplaat is niet voorbehouden voor ĂŠĂŠn fabricaat container. Omdat de plaat op maat gemaakt wordt is deze tevens toe te passen als afdekking van marktputten en andere vloer- en afdekplaten die in het straatbeeld moeten passen.

i Gerrit Flierman b.v. Bathmen T: 0570-542086 www.gerritfliermanbv.nl

Koperen LED lantaarns in Dorpsstraat Zoetermeer Onlangs is de vernieuwde klassieke straatverlichting in de Dorpsstraat van Zoetermeer officieel in gebruik genomen. De gemeente heeft in deze historische winkelstraat in het oude centrum sfeervolle klassieke lantaarns laten plaatsen, voorzien van moderne, energiezuinige led-techniek. De gemeente hecht veel waarde aan kwaliteit en duurzaamheid en heeft daarom besloten om de oude lantaarns te vervangen door nieuwe, klassieke koperen armaturen van het type Leidse Kap met een energiezuinige, indirecte LED-verlichting. Philips Lighting en producent De Nood ontwikkelden deze moderne lichttechniek die voldoet aan de gestelde voorwaarden op het gebied

van energiebesparing, lichtopbrengst en (sociale) veiligheid. De klassieke lantaarns zorgen daarmee voor een duurzame verlichting van het winkelhart in het dorpscentrum. Met het plaatsen van het laatste armatuur door wethouder Patric van Domburg, is de verlichting in de Dorpsstraat officieel in gebruik genomen. Het project waarbij de gemeente Zoetermeer nauw heeft samengewerkt met het Zeeuwse bedrijf Duurzaam Zeeuws Licht uit Middelburg, is hiermee afgerond.

i De Nood Middelburg T: 011-8657585 www.denood.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

(Advertorial)

Meer kleur op straat Streetlife staat bekend om zijn terughoudende vormgeving van straatmeubilair, dat zich eenvoudig en neutraal laat inpassen in de buitenruimte. De huidige tijd kenmerkt zich door een terugtrekkende overheid en geringe budgetten. “Minder, maar beter” is meer dan ooit van belang! Als tegenbod voor sombere tijden wordt het wellicht tijd voor meer kleur op straat. Rode Synthetic Cones in Amsterdam.

Wit & Rood: De Synthetic Cones zijn budgetvriendelijke boombakken om grote stedelijke bomen op pleinen toe te passen. De bomen worden verwend door het unieke Treetec® verzorgingssysteem en blijven verplaatsbaar. Kies eens niet voor een makkelijke grijze kleur, maar wit of rood dat contrasteert met de grijze omgeving. Er zijn 4 kleuren, waarbij het Granito Wit vervaardigd wordt uit gerecycled PE-kunststof.

Synthetic Cones in Granito Wit van gerecycled materiaal.

De SMC-Banken met gekleurde rugleuningen.

Onze SMC Composiet banken zijn uniek door de Composiet zitschalen. Na 10 jaar zien ze er nog altijd als nieuw uit: “zero onderhoud”. Het is een royale 4-persoons bank met een Nederlandse Design erkenning. Voor grote stedelijke projecten in woongebieden en dergelijke is een gekleurde rugleuning een leuke optie!

Straatmeubilair

Warm & Roestbruin: CorTen staal is een bijzondere staalsoort en eigenlijk net zo â&#x20AC;&#x153;edelâ&#x20AC;? als Roest Vrij Staal. Na een half jaar in de buitenruimte is een lucht- en waterdichte patina ontstaan. De dichte en hechte roestlaag is bruin- en oranjeachtig van kleur. Een mooie warme en natuurlijke tegenhanger van het grijze zinkwerk en RVS op straat. Bovendien zeer milieuvriendelijk; milieu onvriendelijke zinklagen en chemische laklagen zijn bij CorTen staal namelijk niet nodig!

Rottterdam / Haarlemmermeer / Manchester

CorTen Cones in Leiden.

Amsterdam / Scheveningen / Veghel

Boombakken

.NL

Bruggen & Dekken

Essen / Heemskerk / Vlaardingen Hoek van Holland

Rode Mega Bloempotten in Goirle verfraaien het straatbeeld.

Mighty Mill

Streetlife Leiden T +31 (0)71-5246846 www.streetlife.nl streetlife@streetlife.nl

IGOV Kenniscafés

Netbeheer en OVL nader belicht

Bijna tweehonderd lichtprofessionals gingen in Nieuwegein, Zwolle en Eindhoven in gesprek over Netbeheer en OVL. Onder leiding van Daaf de Kok (De Kok & Partners), vaste dagvoorzitter van de IGOV Kenniscafés, passeerden financiële, organisatorische, technische en juridische factoren de revue. Acquire Publishing, mediapartner van de IGOV Kenniscafés, doet verslag van de sessie in Nieuwegein. In elke magazine en op haar website doet Straatbeeld voortaan verslag van de IGOV Kenniscafé’s.

S t r a a t b e e l d februari 2012

Slimme meters (Peter Renaud, PME adviesbureau) De voordelen van Slimme Meters voor kleinverbruikers zijn evident: je kunt ze uitlezen op afstand, dagen kwartierstanden komen kosteloos ter beschikking, je kunt per kalenderjaar afrekenen, ontvangt één gecombineerde factuur voor netbeheer én verbruik, de vereiste bestuurdersverklaring voor het onbemeterde net komt te vervallen, en je krijgt de ef-

fecten van LED en (dynamisch) dimmen concreet in beeld. Maar Slimme Meters kun je alleen huren bij het meterbedrijf van de netbeheerder, er is geen vrije keuze qua meetbedrijf en gescheiden facturen voor levering en netbeheer zijn niet mogelijk. Gemeenten hebben enige tijd geleden per brief van hun netbeheerder te horen gekregen dat het OVL onder Grootverbruik zal vallen. Bezwaarbrieven aan het Ministerie van Economische Zaken en de Energiekamer

Stads illuminatie, goed belicht (26 april, Villa Sonsbeek, Arnhem) Dit IGOV-Kenniscafé wordt i.s.m. de commissie Licht en Architectuur van de NSVV (Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde) georganiseerd. Stadsilluminatie is het door middel van licht accentueren van bezienswaardigheden, zoals gevels en geveldetails, gedenktekens, kunstobjecten, bruggen en monumenten. Een stad wordt aantrekkelijker door afgewogen gebruik van licht. Integratie van de noodzakelijke openbare verlichting en de schilderachtige decoratieve verlichting is hiervoor een eerste vereiste. Stadsilluminatie en openbare verlichting zijn twee componenten van een groot lumineus plan: Citybeautification. In dit kenniscafé worden visies, lichtplannen, kosten en baten, creatieve ontwerpen, lichtkunst en technische mogelijkheden toegankelijk en direct toepasbaar gemaakt in de uiteenlopende presentaties. In groepen wordt in een aanvullend keuze programma onder begeleiding een lichtontwerpwedstrijd gehouden voor de aanlichting van Villa Sonsbeek. Na het diner is het winnend ontwerp gerealiseerd en wordt het onthuld en bewonderd. Bedoeld voor: architecten, landschapsarchitecten, vormgevers, ontwikkelaars, stedenbouwkundigen, lichtontwerpers, adviseurs, gemeentelijke beleidsmakers en beheerders. Maar ook voor ondernemersverenigingen en gemeentelijke afdelingen die verantwoordelijk zijn voor stadspromotie en economie is deze bijeenkomst interessant.

als kleinverbruiker te laten registreren en tegelijkertijd prioriteit aan te vragen voor de Slimme Meter uitrol 2012-2013 (mits ze aan de eisen qua technische haalbaarheid en financiële redelijkheid voldoen). ‘Uit de zaal’: Verlies je geen fiscaal voordeel die je als organisatorische eenheid geniet, doordat je als grotere gemeente nu als kleinverbruiker aangemerkt wilt worden? Aanwezige deskundigen denken van niet. Definitieve controle wordt wel aanbevolen.

hebben er toe geleid dat gemeenten nu zelf mogen bepalen of ze onder groot- of kleinverbruik willen vallen. Renaud adviseert gemeentes om zich

Alles nog eens nalezen? Leden van het IGOV kunnen alle presentaties nalezen op het gesloten deel van de IGOV-website. Nog geen lid? Informeer dan naar de voordelen en voorwaarden via www.igov.nl.

Transportovereenkomst OVL Rotterdam (Willem Reedijk, Rotterdam) Ondanks dat Rotterdam sinds 2004 weer eigenaar is van het bovengrondse deel van haar OVL net blijft de afhankelijkheid van de netbeheerder Stedin een struikelblok om het gewenste serviceniveau bij bijvoorbeeld reparaties van (herhaal) storingen, nieuwe aansluitingen, schades en dergelijke te realiseren. Het feit dat er aan de samenwerking (nog) geen Algemene Transport Overeenkomst (ATO) ten grondslag ligt, blokkeert een oplossing. Punten van overleg zijn ondermeer: • de ATO is volgens Rotterdam te algemeen en voorziet niet in diverse specifiek OVL eisen. • de ATO verplicht Rotterdam tot betalen van ‘Blinde’ energie terwijl men alle gecertificeerde armaturen

toepast. • de periodieke vergoeding per ontstekingspunt ligt een factor 12 hoger dan bij een vergelijkbare gemeente als Groningen. • de gemeente moet opdraaien voor aansluitingen die vanuit technisch oogpunt vervangen moeten worden. • de gemeente is volgens de algemene voorwaarden ‘onbeperkt aansprakelijk voor schade veroorzaakt door OVL’ • Stedin kan de algemene voorwaarden eenzijdig wijzigen

‘Ik adviseer gemeenten om zich als kleinverbruiker met prioriteit te laten registreren” Stedin betoogt dat algemene voorwaarden per definitie voor iedereen gelijk zijn, en dat er dus voor Rotterdam simpelweg geen wijzigingen doorgevoerd kunnen worden. Zolang de ATO niet is getekend, heeft Rotterdam niet het recht om eigen aansluitingen te realiseren, komt de NMA niet in actie omdat het een geschil op basis van de Energiewet betreft en kan de Civiele rechter niets doen omdat er geen overeenkomst is waarover hij zich kan buigen. Een

S t r a a t b e e l d februari 2012

Over het IGOV Het Inter Gemeentelijk overleg Openbare Verlichting (IGOV) is een groep van ambtenaren werkzaam in het vakgebied openbare verlichting (OVL), dus ook voor andere overheden. Deze groep vormt reeds sinds 1997 een platform met als doel om onderling kennis te delen en organisatie overstijgende knelpunten op te lossen. Daarmee wordt de kwaliteit van openbare verlichting vergroot en de dagelijkse praktijk van de medewerker vergemakkelijkt. Meer informatie op www.igov.nl.

patstelling. Creatieve oplossingen en suggesties zijn welkom. Veilige bedrijfsvoering elektrische installaties (Ad Huijbregts, gemeente Oosterhout en Eric Janze, Janze Projectmanagement) Een veilige bedrijfsvoering is een must vanuit de maatschappelijke verantwoordelijkheid die je als gemeente richting personeel, toeleveranciers, burgers en andere betrokken partijen hebt. Vanuit de zorgplicht (is aan de NEN-norm voldaan?) en vanuit het perspectief van sociale- en verkeersveiligheid (functioneert de VRI of OVL installatie?). Ook levert het concrete beleidsinput en kost onbeheersbaarheid ook concreet geld, volgens de sprekers. Bij veilige bedrijfsvoering draait het om installatie integriteit, vaardigheden van de werknemers en een actueel beheerssysteem. Zeker gezien de enorme diversiteit in netten, installaties, coderingen, risico’s klinkt het eenvoudiger dan het in de praktijk vaak is. Eric Janze maakt de vertaalslag naar de praktijk en adviseert: 1. Benoem voor elke installatie een Installatieverantwoordelijke (indien niet benoemd, dan is het voor OVL de gemeentesecretaris!), met vergaande bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Dit mag een externe functionaris zijn waaraan de betreffende taken en verantwoordelijkheden gedelegeerd worden. 2. Hou periodiek een RI&E (risico inventarisatie).. 3. Stel een Veiligheidshandboek

S t r a a t b e e l d februari 2012

samen met verdeling van taken en bevoegdheden, wettelijke kaders, inspectiebeleid (waarvoor IGOV een richtlijn heeft geschreven), tekeningen- en documentenbeheer. Uit de zaal: De per april 2012 geldende wijzigingen in de NEN1010 en het Bouwbesluit gelden alleen voor nieuwe installaties. Arthur Klinkt geeft aan dat het IGOV op korte termijn komt met een visiedocument waarin is aangegeven aan welke eisen netbeheerders zouden moeten voldoen bij bestaande installaties. Aanleggen van OVL in de praktijk (Ron Nadort, Gemeente Heerhugowaard) Iedere OVL-beheerder weet dat de aanleg het beheer van lichtmasten in de praktijk meer problemen, fouten en misverstanden oplevert dan je zou verwachten én dan gewenst is. Nadort heeft een instructievideo ontwikkeld die als (opfris)training kan dienen, bijvoorbeeld voor monteurs. Hij roept collega’s op te laten weten of er draagvlak en budget is om een complete, goed onderbouwde opleidings- en trainingsomgeving te ontwikkelen die voldoet aan alle educatieve én juridische kaders. En die uiteindelijk landelijk toegepast zou kunnen gaan worden. Suggesties, positieve of negatieve reacties kunnen naar kenniscafé@ igov.nl. Zelf werken aan het net van de netbeheerder (Geurt Dijkstra, Gemeente Almere) Almere hanteert diverse aansluitprincipes maar kiest sinds enkele jaren, mede vanuit financieel oogpunt, voor de meervoudige aansluitingen waarbij maximaal 7 masten gekoppeld worden. Almere heeft geen eigen net maar voert de aansluitingen wel zelf uit (Imtech) tegen c 247,- ipv c 398,- per mast. Deze constellatie zorgt ervoor dat Almere niet wil en hoeft te investeren in een eigen net naast het bestaande combinet. Wel werkt men met 1 aannemer, wat leidt tot minder afstemmingsproblemen (‘plaatsen = branden’), de uitvoering wordt versneld, de kosten dalen en de gemeente meer grip op haar OVL

heeft in een gezamenlijke verantwoordelijkheid met de netbeheerder. Eigen net versus netbeheerder (Frank Hamelink, Gemeente Den Haag) Van haar 1600 km hoofdkabel heeft Den Haag 70% in eigen beheer en 30% is in beheer van Stedin. In principe zullen nieuwe aansluitingen en/ of vervangingen ook in eigen beheer genomen worden. Met een eigen net denkt Den Haag: • over een stabiele en veilige voeding van de OVL te beschikken, • snel en adequaat storingen te kunnen verhelpen, • optimale informatievoorziening, naar bestuur en burgers te kunnen realiseren. De vergelijking tussen het eigen net en het Stedin net op deze punten valt qua herhaalstoringen, veiligheid, communicatie en dergelijke inderdaad positief uit. Al dient gezegd dat juist het Stedin-net bestaat uit kabels die vaak 50 jaar of ouder zijn en per definitie meer storingen zullen veroorzaken. Als alle installatie-, verbruiks- en onderhoudskosten meegenomen worden, (b)lijkt er echter geen gunstige business case te zijn voor het eigen net. Conclusie van Hamelink: “We betalen de netbeheerder nu te weinig om het net echt goed te onderhouden, maar te veel als die er niet of nauwelijks wat aan doet!” Uit de zaal: Arthur Klink geeft aan dat IGOV op korte termijn adviesbureaus zal uitvragen om een onderbouwde vergelijking te maken van de kosten(componenten) van een eigen net versus netbeheerder. Tijdens de afsluitende netwerkborrel werd volop nagepraat over de lezingen en de consequenties voor de eigen praktijk.

Custom made banken op Kohnstammhof Amsterdam Oost Het Kohnstammhof in Amsterdam Oost, het vernieuwde binnenplein aan de achterzijde van de Amstelcampus, vormt de officiĂŤle opgang naar het rijksmonument Kohnstammhuis. Grijsen plaatste drie enorme custom made banken die van onderaf worden aangelicht. De herinrichting van het Kohnstammhof werd in opdracht van Balast Nedam ontwikkeld en door Grijsen gerealiseerd. Doel was studenten en medewerkers een sociale ontmoetingsplek te geven. Grijsen maakte

het enorme straatmeubilair in nauwe samenwerking met T.I.B. architecten uit Rotterdam. De banken zijn driehoekig van vorm. Met zijdes van 14 meter betekent dit in totaal 42 meter zitvlak per bank, een indrukwekkende lengte die wordt geaccentueerd door aanlichting van onderaf. Het zitvlak is vervaardigd uit Cumaru FSC hout, duurzaamheidklasse 1, geleverd door Miedema Hout uit Leeuwarden. De bijgeleverde afvalbakken zijn van hoogwaardig gestraald RVS 316 kwaliteit. Met de drie uniek banken heeft het vernieuwde Kohnstammhof, dat nu ook toegankelijk is voor buurtbe-

woners, een totaal eigen karakter gekregen. Studenten kunnen via het plein hun fiets in de kelder van het Kohnstammhuis parkeren, waar 140 parkeerplaatsen zijn aangelegd.

i Grijsen park & straatdesign Winterswijk T: 0543-516950 www.grijsen.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Nieuwe rhododendron website met database Onlangs is heeft Van den Berk een nieuwe Rhododendron website gelanceerd. De database bevat beschrijvingen van 162 soorten rhododendrons geschreven door dendroloog Ronald Houtman in samenwerking met de rhododendron-experts van de kwekerij zijn opgesteld. De website is een logisch vervolg op de Bomensite die vorig jaar door de kwekerij werd gelanceerd. Net als de Bomensite beschikt ook de Rhododendronsite over een database, met daarin alle informatie over 162 soorten grootbloemige hybriden, ya-

khusimanum hybriden en azaleaâ&#x20AC;&#x2122;s. In het assortiment kan worden gezocht op type, bloeikleur en bloeitijd maar ook op kenmerken als geurende bloemen en winterhardheid. Alle soorten zijn voorzien van een korte beschrijving welke door dendroloog Ronald Houtman samen met de rhododendron experts van de kwekerij zijn opgesteld. De verschillende soorten zijn in de meeste gevallen voorzien van meerdere fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en dit zal in de toekomst nog verder worden uitgebreid. Verder geeft de site www.vdberk-rhododendron.nl praktische informatie zoals plantadviezen en kan de bloeitijdenkalender worden gedownload.

i Van den Berk Rhododendron GmbH Rastede (Duitsland) T: 0049-44839305013 www.vdberk-rhododendron.nl

(Advertentie)

Al onze magazines zijn nu ook online beschikbaar. Ga naar www.acquirepublishing.nl/archief

De grootste uitgever op het gebied van Openbare Ruimte, Verkeer & Mobiliteit

IPO presenteert nieuw rekenmodel lichtvervuiling Namens de gezamenlijke provincies presenteert het Interprovinciaal Overleg (IPO) een rekenmodel voor het berekenen van de invloed van verlichting op de omgeving, en de effecten van maatregelen aan lichtbronnen in een bestaande situatie. Met deze software heeft Nederland een wereldprimeur. Met het Rekenmodel IPOLicht kunnen de effecten op hemelhelderheid en horizonvervuiling van ontwikkelingen of maatregelen kwantitatief worden bepaald. Het model is van toepassing op onder meer openbare verlichting, kassen, sportverlichting, reclameverlichting en gevelverlichting. Dit instrument kan worden gebruikt bij ruimtelijke processen als gebiedsontwikkeling en -inrichting, ter ondersteuning van beleidskeuzes en bij vergunningverlening. Het rekenmodel is kosteloos en bestemd voor provincies, gemeenten en milieudiensten, maar ook voor advies- en ingenieursbureaus. Het

ministerie van Infrastructuur & Milieu (I&M) is medefinancier. Waarom dit rekenmodel? De IPO verklaart zelf de behoefte aan dit rekenmodel: ‘Het gebruik van kunstlicht is in ons land substantieel toegenomen. Lange tijd is licht geassocieerd met positieve gevoelens zoals veiligheid en gezelligheid, terwijl duisternis verbonden werd met zaken die het daglicht niet konden verdragen. De laatste jaren is er een kentering gaande. Duisternis wordt ‘herontdekt’ als oerkwaliteit, die net als rust en stilte bescherming verdient. Daarnaast groeit het bewustzijn dat licht niet altijd en overal gewenst is. Kunstlicht heeft ’s nachts een verstorende werking op mensen, dieren en planten. Bovendien kost het veel energie. De satellietbeelden waarop te zien is dat Europa en met name Nederland ’s nachts baden in een zee van licht, roepen bij veel mensen bezorgdheid op. Die bewustwording over lichtvervuiling maakte dat beleidsmakers,

uitvoerders zoals vergunningverleners, en wegbeheerders, een instrument wilden om de effecten van lichtbronnen op de omgeving te kwantificeren en voorspellen.’ Meer informatie Voor nadere inhoudelijke informatie over dit rekenmodel kunt u contact opnemen met de trekkers van het project, mevrouw Marian van Asten van de provincie Utrecht (via afdeling Communicatie, Marlies Verhoef T 030-2582007) of de heer Wim Gerritsen van de provincie Overijssel (T 038-4997507). De snelstartgids geeft informatie over het gebruik van de Rekenmodel IPOLicht software. U kunt de snelstartgids downloaden op www.straatbeeld.nl.

i IPO Den Haag T: 070-8881212 www.ipo.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Bestellen

U kunt de Inspiratie b un del, waarv an de verk oopprijs € 29,95 (e x 6% btw ) bedraag bestellen t, bij Acquir e Publishin via de web g bv site (w w w .acquirep shing.nl), ubliper email (info@ac publishin quireg.nl) of p er telefoo n (038 460638 4) . U krijgt het boek (+ CD) dan binnen en kele dagen to egezonden .

Kind- en gezinsvriendelijke initiatieven

41x positief jeugdbeleid

3D-stabiliteitsmetingen op lichtmasten, VRI’s en brugleuningen. Rei-Lux is gespecialiseerd in het uitvoeren van zowel statische- als dynamische 3D-metingen op lichtmasten tot 40 m hoogte, verkeersportalen, zweepmasten en brugleuningen waardoor het gehele object wordt gemeten en gewaarborgd.

De Rei-Lux 3D-meettechniek biedt u: •

Waarborgen van openbare veiligheid

•

Het verlengen van de economische levensduur

•

Het uitstellen van grote investeringen (het vervangen van oudere lichtmasten en VRI’s)

•

Het beperken van de gemeentelijke aansprakelijkheid door de geboden garantie

•

Een positieve bijdrage verlaging CO2 uitstoot

•

Geen overlast tijdens de meetwerkzaamheden

Rei-Lux: 3D-meten is zeker weten... Wilt u meer weten? Bel 073 684 1050 of kijk op www.rei-lux.nl

Natuurspeelgebied Saene in gemeente Bergen

Met natuurspeelplek Saene in de wijk Saenegheest heeft de gemeente Bergen een duurzame natuurrijke speelplek gerealiseerd met ruimte voor ontmoeting. Yottaa buitenruimte plannen maakte het inrichtingsplan voor avontuurlijk spelen en recreatie. Saene is bedoeld als een gebied waar wijkbewoners en leerlingen van de nieuwe Brede School komen voor natuurontwikkeling, sport, spel en beleving. Het inrichtingsplan met formele en informele ontspanningen speelvoorzieningen is gemaakt in samenspraak met de directe omgeving en Brede School. Spelen en genieten voor iedereen Saene is voor iedereen toegankelijk, veilig, afwisselend en goed bespeelbaar voor kinderen met een functiebeperking. De elementen en natuurlijke materialen vormen verschillende speelcirkels. In de ZandWater Cirkel

kan een zandkasteel worden gebouwd of kun je via een wiebelbrug en stapstenen het water oversteken. De FluisterLuister Cirkel is geschikt voor een buitenklas, in het Speel Bos is een verborgen boomhut en in de ZwierZwaai Cirkel is gelegenheid voor allerhande luchtacrobatiek. Vanaf de Avontuurlijke Terp heb je een prachtig uitzicht en kun je naar beneden glijden. De Gymnastiek Cirkel biedt volop uitdaging tot rekken en strekken door jong en oud. Uitrusten kan op een van de vele banken en boomstammen. De speelcirkels lopen op natuurlijke wijze in elkaar over en zijn duidelijk herkenbaar. Natuurlijke ontwikkeling en gezamenlijk beheer Het Saener landschap kent veel gradiĂŤnten zoals hoog en laag, nat en droog, zon en schaduw en een verscheidenheid aan biotopen. Het water, de verschillende boomsoorten en onderbegroeiing herbergen kleine zoogdieren, vogels, vlinders, amfibieĂŤn en insecten. Een insecten-

hotel of vogelnestkast maken met de jeugd, behoort dan ook tot de mogelijkheden. De uiteindelijke inrichting van de natuurspeelpek is afhankelijk van het gebruik van de locatie en de wijze waarop de natuur zich ontwikkelt. Daarom heeft Yottaa niet alles uitgewerkt in haar ontwerp. De jeugd, scholen en buurtbewoners spelen een belangrijke rol bij het mooi en veilig houden van Saene. De aangrenzende weide zal worden begraasd door een schaapskudde. Er is geen ruimte voor honden, want poep en speelruimte gaan niet samen en de aanwezigheid van honden heeft een negatief effect op natuurontwikkeling, aldus ontwerpster Maria Snel. Ook fietsen en brommers horen niet thuis in Saene, en mogen buiten het hek geparkeerd worden.

i Yottaa buitenruimte plannen Heiloo T: 072-5339513 www.yottaa.nl

S t r a a t b e e l d februari 2012

Herinrichting Drossaerd de Limpensplein Recent is het Drossaerd de Limpenplein te Klimmen in de gemeente Voerendaal heringericht. Wat betreft het meubilair koos de opdrachtgever voor banken en afvalbakken uit de Euroform W. Contour-Serie van leverancier GroundLevel. Bij de herinrichting Drossaert de Limpensplein in Klimmen heeft het Zuid-Limburgse dorps er een supermarkt bij gekregen, een lunchroom en 18 appartementen met daktuin. Naast de genoemde toevoegingen werd het plein ook heringericht en voorzag het plan in een aantal infrastructurele en verkeerstechnische maatregelen in het openbaar gebied aangrenzend aan het plein. De nieuwbouw en de herinrichting van het bestaande plein waren van groot voor het behoud van de leef-

S t r a a t b e e l d februari 2012

baarheid in Klimmen. Daarom kende de Provincie Limburg de gemeente Voerendaal een subsidie toe van c 474.987,- voor de herinrichting. Coating aangepast Aannemer van het plein was Van Boekel Zeeland. De gemeente koos voor bijzondere halfronde banken, vlakke banken en banken met rugleuning en ook de afvalbakken komen uit de Euroform W. Contourserie. De zittingen van de banken en de buitenbakken van de afvalbakken zijn gemaakt van gebeitst hardhout, de frames van thermisch verzinkt staal. In afwijking op de standaard RAL 7016 matte coating zijn alle stalen delen op verzoek van de klant glanzend gecoat volgens RAL 9005. De fietsrekken zijn van het type 190 D. Omdat de gemeente op het laatste moment de keuze maakte voor

het meubilair moesten GroundLevel en Euroform W. nauw samenwerken om de producten binnen een maand te produceren en leveren. Afgelopen november 2011 werden het plein en het wooncomplex aan het Drossaert de Limpensplein officieel in gebruik genomen. Zoals alle producten van Euroform W. is ook deze opdracht geheel CO2 neutraal geproduceerd. Eigen zonnecollectoren verzorgen de elektriciteitsvoorziening voor de werkplaats en uit het afval van de zagerij wordt middels een speciale verbrandingsinstallatie CO2 vrije warmte gewonnen voor het gehele bedrijf.Â

i GroundLevel Spankeren T: 0313-843743 www.groundlevel.nl

Falco brengt licht in uw fietsmarketing Falco biedt een breed assortiment als het om fietsmarketing gaat. F Meest recente aanwinst om veilig en comfortabel fietsen te stimuleren: de LED–Mark. Een nieuwe ‘verlichtende’ wegmarkering met LED's voor fietspaden. Als verlichting in te zetten, maar ook als opvallende markering en zelfs als waarschuwing bij vorst. Energiezuinig en CO2-neutraal. Makkelijk te plaatsen, want kabels heeft u niet nodig. Weer een reden om de fiets te pakken!

LED–MARK

Fietspomp FalcoAir;

FalcoIon;

Fietsteller;

De ideale fietspomp in de

Oplaadpunt voor elektrische

Inzicht in fietsvriendelijk

publieke ruimte. Veilig en

fietsen en tegelijkertijd

beleid. Telt aantal fietsers

@FalcoTweets Falco Straatmeubilair

vandalisme-bestendig.

diefstalveilige fietsstandaard

en fietsbewegingen.

De ultieme service van een

met aanbindoog.

Verschillende mogelijkheden

Falco-b.v

voor dataverwerking.

FalcoBV

fietsvriendelijke gemeente.

MEER WETEN? BEL (0546) 55 44 44 OF BEZOEK ONZE WEBSITE WWW.FALCO.NL OM ONS VOLLEDIGE ASSORTIMENT TE BEKIJKEN

unique design led â&#x20AC;&#x201C; our way

Targetti Poulsen Holland B.V. Parellaan 26 2132 WS Hoofddorp Tel. +31 23 56 50 030 Fax +31 23 56 52 284 info@targettipoulsen.nl www.louispoulsen.com