Maatschappelijke kosten en baten van de fiets
Amersfoort, 27 september 2012 Kees van Ommeren & Willem Goedhart
Programma • Inleiding & agenda • Onderzoek MKBA Fiets (Ministerie Infrastructuur en Milieu) o
Aanleiding, opdracht & proces
o
Inhoud & resultaten onderzoek
• Casus MKBA snelfietsroute Cuijk – Nijmegen (Stadsregio Arnhem Nijmegen) o o o
Situatieschets Interactief: Welke effecten? Uitkomsten MKBA
2
Aanleiding • Fietsen is gezond, goedkoop en milieuvriendelijk • O.a. snelfietsroutes en elektrische fiets maken de fiets (ook voor langere afstanden) steeds aantrekkelijker Maar…. • Aandacht voor fietsmaatregelen in infrastructuurprogramma’s is beperkt • Gestructureerde economische afwegingsmethodes worden nog nauwelijks ingezet 3
Onderzoeksopdracht • Korte actie om te onderzoeken of de toepassing van de OEImethodiek voor fietsmaatregelen zinvol kan zijn • Onderzoeken van maatschappelijke effecten van fiets, op reistijd (fiets en auto), gezondheid, verkeersveiligheid en luchtkwaliteit/emissies en onderzoeken wie de baathebbers zijn • Uitvoering door Decisio en Transaction Management Centre
4
Aanpak • Beantwoording van de onderzoeksvraag aan de hand van drie concrete casussen –De gemiddelde fietskilometer –Fietsverbinding –Betaald fietsparkeren bij stations • Inhoudelijke inbreng van experts vanuit wetenschap, overheid en praktijk bij bepaling van de aanpak en bespreking van de uitkomsten
5
Vervolgproces Publicaties Presentaties: − − − − − − − − −
Platform Fietsfilevrij RAI vereniging Symposium ‘Ruimte voor de fiets’ Fietsersbond VNG Go cycling, go dutch (Manchester) Nationaal Fietscongres CVS Fietsberaad
Webtool? 6
Maatschappelijke kosten-batenanalyse • Maatschappelijke businesscase: wegen de maatschappelijke effecten van een maatregel op tegen de overheidsinvestering? • Ondersteuning van besluitvorming • MKBA helpt bij – – – –
Integrale afweging van verschillende effecten Inzicht in verdeling van kosten en baten Vergelijken van projectalternatieven en optimalisaties In kaart brengen van onzekerheden en risico’s
• Gevoeligheidsanalyses zijn belangrijk: omgaan met onzekerheden 7
MKBA: Verschillenanalyse Voorbeeld fileomvang (uren)
• Vergelijking toekomstsituaties; met en zonder project • Verschil is projecteffect • Projecteffecten voor Nederland als geheel, voor alle partijen samen • Effecten monetariseren (waardering)
huidige situatie 2020 zonder project 2020 met project Projecteffect
8
Kosten en baten in de tijd Contante waarde
Bepalen contante waarde projecteffecten. • Effecten later in tijd wegen minder zwaar dan effecten eerder in tijd. • Voor het bepalen van de contante waarde gebruiken we een discontovoet. • Biedt aanknopingspunt voor fasering en financiering (business case).
Baten Kosten
9
Effecten MKBA
1. Kosten
•Investeringen •Vermeden investeringen •Beheer en onderhoud
2. Bereikbaarheid (alle verkeersdeelnemers)
•Transporttijd en reisbetrouwbaarheid •Transportkosten •Kwaliteit
3. Veiligheid
•Verkeersveiligheid •Externe veiligheid •Sociale veiligheid
4. Leefomgeving
•Natuureffecten •Cultuureffecten •Milieueffecten
5. Resultaat: • Saldo kosten en baten • Baten/kostenverhouding • Interne Rentevoet
10
Indirecte effecten • Gezondheidseffecten – Arbeidsproductiviteit – Levensverwachting
• Begrotingseffecten overheid • Effecten voor recreatief fietsverkeer • Ruimtelijk-economische effecten
11
Casus 1 Fietskilometer • Doel: maak inzichtelijk wat (op de rest van de maatschappij) de effecten zijn van een fietskilometer ten opzichte van een kilometer met de auto of bus • Analyse leidt tot kengetallen die bruikbaar zijn in (de) andere casussen 12
Resultaten Effecten Modal shift per kilometer (binnen bebouwde kom, stedelijke omgeving) 0,6 0,5 0,4 Verkeersveiligheid 0,3
Geluid
â‚Ź 0,51 â‚Ź 0,41
0,2
Emissies schadelijke stoffen Subsidies en accijnzen Levensverwachting
0,1
Arbeidsproductiviteit Netwerkeffecten
0 -0,1
Kosten
Baten
Totaal
Fiets voor autokm
Kosten
Baten
Totaal
Fiets voor busrzgrkm
13
Resultaten Gemiddelde maatschappelijke effecten van modal shift per kilometer
Binnen bebouwde kom
‘Alkmaar’
‘Stedendriehoek’
Fiets voor autokm
€ 0,41
€ 0,10
Fiets voor busrzgrkm
€ 0,51
€ 0,50
Buiten bebouwde kom Fiets voor autokm Fiets voor busrzgrkm
Gemiddeld € 0,04 - € 0,07 € 0,47
14
Casus 2 - Fietsverbinding • Fietsbrug Oog in Al, verbindt Leidscherijn met Oog in Al • Nu liggen twee bruggen 2 km uit elkaar, door brug sterke verkorting fietsroutes • Verwacht gebruik 4.600 – 10.000 fietsers per dag • School moet verplaatst worden
15
Drie scenario’s Scenario Investeringskosten
Verkorting afstand
Pessimistisch
Midden
Optimistisch
incl. school
incl. toekomstige vervanging school
excl. school
665
750
800
4.600
7.300
10.000
Aantal nieuwe fietsers
195
674
1912
Waarvan uit auto
85%
85%
15%
Waarvan uit OV
15%
15%
85%
Reistijdwinstper fietser (min)
2,8
3,1
3,3
Totale reistijdwinst (x1000 uur)
61
110
161
Reistijdwaardering fiets
€ 6,65
€ 10,70
€ 14,03
Effect autokm op congestie (€/km)
-€ 0,03
-€ 0,33
-€ 0,33
Effect fiets km op gezondheid (€/km)
€ 0,02
€ 0,02
€ 0,03
Aantal fietsers fietsbrug
16
Resultaten (in € mln ncw) € 100,0
Verkeersveiligheid € 80,0
Geluid Emissies schadelijke stoffen
€ 60,0
Subsidies OV Accijnzen autoverkeer
€ 40,0 € 65,0
Levensjaren Arbeidsproductiviteit
€ 20,0
Reiskosten fietsverkeer € 14,6
RTW blijvend autoverkeer
€ 0,0
RTW fietsverkeer
-€ 16,3
B&O kosten
-€ 20,0
Investeringen -€ 40,0
Kosten Baten
Totaal Kosten Baten
Pessimistisch
Midden
Totaal Kosten Baten
Totaal
Optimistisch
17
Casus 3 Betaald Fietsparkeren • 22.000 fietsers en stallingsplaatsen in Utrecht in 2020 • In projectalternatief betaald parkeren: kosten € 1/dag • Belangrijkste onzekerheid: Hoe groot is vraaguitval fietsers? Welke alternatieven worden dan gebruikt?
18
Scenario’s
• • • •
Veel verdwijnend verkeer Voortransport lopend Voortransport bus Eindbestemming auto
19
Resultaten (in â‚Ź mln ncw)
20
Casus fietsparkeren en OV • Maatschappelijke meerkosten OV reiziger naar station (zonder kosten ruimtebeslag): – Maatschappelijke meerkosten t.o.v. fiets per reizigerskilometer: €0,50 – Gemiddelde enkele reisafstand: 3,4 km – Maatschappelijke meerkosten €3,40 (bij aanpassen exploitatie)
• Kosten fietsparkeren: – Kosten aanleg fietsparkeerplaats station Utrecht: €3.000: €1/dag – Kosten autoparkeerplek Q-park Amsterdam: €300/maand: €1,80/dag – Huurprijs kantoorruimte in Amsterdam: ca. €250/m2/jaar: € 1/dag Fietsparkeerplaats (gemiddeld) veel goedkoper dan OV subsidie Perverse prikkels als reiziger fietsparkeren zelf moet betalen
21
Conclusies • Investeren in fietsinfra rendeert veel beter dan algemeen wordt aangenomen • Deze investeringen kunnen veel kosteneffectiever zijn dan investeringen in weginfra of OV • Ondanks onzekerheden biedt een MKBA een goed hulpmiddel bij besluitvorming over fietsmaatregelen • Methodiek, kengetallen en verkeersmodellen kunnen verder ontwikkeld worden, waarmee fiets-MKBA’s beter en gemakkelijker worden
22
Vragen en discussie
23
Fietsbrug naast spoorbrug Cuijk – Mook
24
Snelfietsroute Cuijk – Nijmegen Vraag: Investeren ja of nee? Aanlegkosten van fietsbrug € 8 mln + jaarlijks € 80 K 700 fietsers maken er dagelijks gebruik van, zij besparen ca. 10 minuten per rit Kosten bedragen dus ruim € 11.000 per fietser + €110 per jaar Doen of niet?
25
Reistijden auto Ochtendspits en avondspits
27
Fietspendel per trajectdeel Ca 2.500 fietsers
Ca 700 fietsers
28
Snelfietsroute Cuijk – Nijmegen in breder perspectief Naast fietspotentie zijn ook belangrijk: • Sociaal economische oriëntatie op Nijmegen • Ook ruimtelijk economisch belang: − Winkel-/vrije tijdsverkeer naar voorzieningen in Nijmegen − Recreatief (fiets)verkeer tussen het Land van Cuijk, de Mokerhei en omgeving Nijmegen
• Leefbaarheid in Malden + aanleg rondweg • Bereikbaarheid en ruimtelijk belang Heijendaal en Nijmegen • Belang grote werkgevers
29
Snelfietsroute Cuijk – Nijmegen Vraag: Welke effecten? Wat zijn de effecten van het aanleggen van de snelfietsroute/fietsbrug?
30
Resultaten Quick scan € 80 Investeringen € 70
B&O
€ 60
RTW fietsverkeer
€ 50
RTW blijvend autoverkeer
€ 40
Reiskostenreductie fietsverkeer Arbeidsproductiviteit
€ 30
€ 55,2
Levensjaren
€ 20
Accijnzen autoverkeer
€ 10
Subsidies OV
€0
Emissies schadelijke stoffen -€ 10
Geluid
-€ 20
Kosten
Baten
Totaal
Verkeersveiligheid
Effecten in NCW (*1 mln) 31
Resultaten Quick scan Effecten in NCW (*1 mln euro) Kosten Investeringen B&O kosten Totaal kosten Directe baten RTW fietsverkeer RTW blijvend autoverkeer Totaal directe baten Indirecte effecten Arbeidsproductiviteit Levensjaren Accijnzen autoverkeer Subsidies OV Totaal indirecte effecten Externe effecten Emissies schadelijke stoffen Geluid Verkeersveiligheid Totaal externe effecten Saldo totaal B/K
Cuijk-Nijmegen
Molenhoek-Nijmegen
Totaal
€ 8,2 € 1,4 -€ 9,7
€ 3,7 € 0,7 -€ 0,7
€ 11,9 € 2,1 -€ 10,3
€ 31,5 € 0,2 € 31,7
€ 31,8 € 3,6 € 35,4
€ 63,3 € 3,8 € 67,1
€ 0,3 € 0,1 -€ 0,1 € 0,3 € 0,6
€ 0,7 € 0,2 -€ 0,2 € 0,5 € 1,2
€ 1,0 € 0,4 -€ 0,3 € 0,8 € 1,8
€ 0,2 € 0,1 -€ 0,1 € 0,2 € 22,8 3,4
€ 0,3 € 0,1 -€ 0,3 € 0,1 € 36,0 56,3
€ 0,4 € 0,2 -€ 0,3 € 0,2 € 58,8 6,7
32
Conclusies Quick scan • Investering heeft positief maatschappelijk rendement • Reistijdwinsten voor fietsers en automobilisten nog ruwe schattingen
Investeren in fietsinfrastructuur heeft hoger maatschappelijk rendement dan algemeen wordt aangenomen
33
Vragen en discussie
Kees van Ommeren c.vanommeren@decisio.nl Willem Goedhart goedhart@management-centrum.com
34