Publiceren
Open access splijt de wetenschap Honderden Nederlandse wetenschappers protesteren tegen de manier waarop open access binnenkort wordt afgedwongen. Maar tot nu toe blijft de afspraak staan: je krijgt alleen geld als je in volledig openbare tijdschriften publiceert. Welmoed visser
10
“
Vanochtend nog heb ik een review geweigerd. Het was voor een gerenommeerd tijdschrift in mijn vakgebied. Ik had het graag gedaan, maar het was voor een tijdschrift van een grote commerciële uitgever en dat doe ik niet meer”, vertelt rector Vinod Subramaniam. De discussie over open access is losgebarsten. De tijd dat wetenschappelijke uitgeverijen universiteiten konden dwingen tot het betalen van tonnen voor abonnementen, daarbij geheimhoudingsclausules afdwongen en winsten opstreken tot wel 40 procent, is voorbij. Maar we zijn ook nog niet in de nieuwe situatie waarin wetenschappelijke kennis gratis toegankelijk is voor iedereen. En de route naar dit nieuwe ideaal is momenteel bron van veel discussie. Dat de wetenschappelijke wereld flink op de schop gaat, bleek toen afgelopen september Plan S werd gelanceerd. Wetenschapsfinanciers in elf Europese landen, waaronder de Nederlandse NWO, spraken af dat ze vanaf 2020 alleen nog maar onderzoek financieren als de resultaten gepubliceerd worden in tijdschriften die volledig openbaar toegankelijk zijn. Later sloten zich daar nog enkele grote financiers bij aan, zoals de Bill & Melinda Gates Foundation en Wellcome Trust.
Opmerkelijk is dat het protest tegen Plan S in het ene vakgebied veel sterker is dan in het andere. Natuurkundigen en wiskundigen hoor je nauwelijks, zij hebben al jaren inofficieel een open access-cultuur waarbij artikelen die in tijdschriften worden geplaatst, ook toegankelijk zijn via arxiv.org. Maar scheikundigen zijn veel minder ver met open access. Onder de ondertekenaars van de protestbrief zijn dan ook veel scheikundigen, onder wie Matthias Bickelhaupt, VU-hoogleraar theoretische chemie: “Ik ben erg voor open access, maar Plan S ontwricht het evenwicht in de wetenschappelijke wereld.” Een van de problemen is volgens Bickelhaupt dat Plan S geen onderscheid maakt tussen publicaties in tijdschriften van grote commerciële uitgevers, zoals Elsevier, en die in tijdschriften van vakverenigingen. Die laatste categorie werkt in elk geval deels met abonnementen. Publicatie ‘Onderzoekers in dergelijke tijdschrifFelle discussies hebben boter ten zou volgens Plan S Uitgangspunt van Plan S is dat het niet op hun hoofd vanaf 2020 ook niet meer meer van deze tijd is om kennis die omdat zij die mogen. “In mijn vakgevergaard wordt met publiek geld achter dure tijdschriften bied zijn die vakbladen de een betaalmuur op te potten. De tonnen beste tijdschriften”, zegt belastinggeld die naar abonnementen jarenlang zelf Bickelhaupt, “en dat zijn gaan, kunnen eindelijk worden gebruikt in stand hebben ze echt niet alleen qua waarvoor ze zijn bedoeld: onderzoek gehouden’ impactfactor, maar juist doen waar we allemaal beter van worden. ook wat betreft inhoudeDaar kun je niks op tegen hebben, zou lijke kwaliteit en algehele je zeggen. Alle wetenschappers die ik statuur.” Hij noemt het spreek, beginnen dan ook met te vertelvoorbeeld van Angewandte Chemie en len dat ze vóór open access zijn. Maar de vorm waarin Chemistry - A European Journal. “Deze dat volgens Plan S moet – volledige toegang voor iedertijdschriften hebben een gunstigere prijseen, geen tussenvormen – en de snelheid waarmee, gaat kwaliteitsverhouding dan de commerveel onderzoekers te ver. 2020 is al over bijna een jaar ciële bladen, bovendien vloeit het geld tenslotte! voor abonnementen deels ook weer terug Open access splijt de wetenschappelijke wereld, de de sector in; er worden bijvoorbeeld discussies zijn fel. Ruim 1400 wetenschappers hebben congressen van betaald.” inmiddels een protestbrief ondertekend, 465 van hen werken aan Nederlandse universiteiten of instituten. Maar er zijn ook voorstanders die zich opwinden over Geen water bij de wijn het conservatisme van hun collega’s. Bickelhaupt ziet nog een nadeel: samen-
nr 7 — 5 december 2018
ADVALVAS
