Bewoners in de hoofdrol bij Transitievisies Warmte

Nog een paar maanden en dan moeten gemeenteraden in Nederland hun Transitievisies Warmte hebben vastgesteld. Deze visies zijn voor de gemeenten en hun stakeholders, zoals netbeheerders, waterschappen, woningcorporaties maar zeker ook inwoners, een eerste grote stap van een veel langer traject. Want als er dan een visie ligt, is de volgende stap het Wijkuitvoeringsplan. En hoewel het plannen zijn, blijkt dat toch voor koudwatervrees te zorgen, vertelt Edwin Veldkamp van adviesbureau TAUW die voor meer dan 20 gemeenten het proces rondom de aardgastransitie heeft verzorgd.

Aanleg warmtenet. Bron Programma Aardgasvrije Wijken. Foto Kick Smeets

Om de doelstelling uit het Klimaatakkoord van Parijs (49% CO2 -reductie in 2030) te bereiken, is in ons Klimaatakkoord bepaald dat alle gebouwen in 2050 door duurzame warmtebronnen moeten worden verwarmd. Om dit te bereiken heeft elke gemeente de taak om een Transitievisie Warmte en (Wijk)uitvoeringsplannen op te stellen. Gemeenten hebben de regie in deze opgave, en dat wringt, weet Veldkamp uit ervaring. “We hebben de gemeenten de afgelopen anderhalf jaar daarin bij de hand genomen, en we hebben gemerkt dat de ene gemeenten wat makkelijker de regie in handen neemt dan de andere. Dat heeft vaak met tijd en capaciteit te maken. In zo’n proces kijken we naar allerlei zaken, zoals welke bronnen zijn beschikbaar, wat is de bebouwingsdichtheid en wat is de warmtevraag? Na anderhalf jaar zien we dat gemeenten zo aan het eind van dit eerste traject voor de visie het aanvankelijke enthousiasme is gedraaid naar meer terughoudend. Dat is enerzijds koudwatervrees voor de te nemen maatregelen, maar anderzijds ook onzekerheid over het toekomstbeeld. Gemeenten komen dankzij dit proces tot het besef dat bewoners heel hard nodig zijn om de omschakeling te maken van aardgas naar duurzamere bronnen. En dat vinden ze wel spannend.”

Bijeenkomsten in corona-tijd

In het proces om tot de Warmtevisies te komen zijn bijeenkomsten met stakeholders waaronder bewoners essentieel. Op dat vlak heeft zich afgelopen corona-jaar wel een bijzondere ontwikkeling voorgedaan, vertelt Veldkamp. “Door corona waren alle bijeenkomsten digitaal, en daardoor kwam het minder vaak voor dat de bijeenkomsten gebruikt werden als ‘protestmomenten’. Daarnaast kan men tijdens de presentaties via de chat onderling tips en trucs uitwisselen en is het bereik vaak ook groter. Een ander voordeel is dat de meeste bijeenkomsten zijn opgenomen en dus nog zijn terug te zien.”

“In het proces om tot de Warmtevisies te komen zijn bijeenkomsten met bewoners essentieel”

Financiering

Daarnaast is bij veel gemeenten onduidelijkheid over de financiering van de warmtetransitie. “Dat geldt voor zowel de gemeenten in hun proces, hoe zorgen ze ervoor dat initiatieven van onderop ontstaan. Maar ook is er onduidelijkheid over de financiering van maatregelen die hun inwoners zouden moeten treffen. En in dat kader merken wij dat steeds meer gemeenten noodgedwongen op de rem trappen en eigenlijk wachten op rijkssubsidies. Ik verwacht ook wel dat dit nodig is, maar ons advies is dat men hierop niet moet wachten. Beter is zelf met energiecoaches en -loketten aan de slag te gaan om mensen nu al in beweging te krijgen.”

Provincies

Een andere mogelijkheid is dat provincies een meer faciliterende en financierend rol op zich zouden kunnen nemen. “Dat is op dit moment gaande in Zuid-Holland, maar ook wij proberen bij de provincie Drenthe voor elkaar te krijgen dat ze voor meerdere gemeenten deze rollen kunnen vervullen. In deze provincie adviseren we namelijk meerdere gemeenten en het is efficiënter om de ervaringen en de kennis in de

Dit artikel is eerder verschenen op: Stichting Warmtenetwerk. Stichting Warmtenetwerk is een platform voor spelers uit de duurzame warmtesector, van gemeente tot leverancier. Met elkaar zetten zij zich in voor de energietransitie. Voor meer informatie: www.warmtenetwerk.nl.

gehele regio en provincie te delen en te gebruiken. Ook hebben provincies meer middelen en een bredere blik.” Dat wordt zeker belangrijk als de wijkuitvoeringsplannen gemaakt en uitgevoerd worden. “Dat gaat immers de komende tien jaar wel concreet worden. En dat vraagt capaciteit.”

Bronnen

De gemeenten waarvoor TAUW geadviseerd heeft, liggen voornamelijk in Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland. “Dat zijn over het algemeen middelgrote en plattelandsgemeenten, waar warmtenetten niet direct in beeld zijn. Nu kijken we wel naar de gemeenten aan de Hoogeveense vaart, in het zuidelijke deel van Drenthe, en onderzoeken of warmte uit dit kanaal (thermische energie uit oppervlaktewater-TEO) gebruikt kan worden voor warmtenetten in de aangrenzende gemeenten. Wat we verder zien is dat gemeenten nog niet altijd een duidelijke keuze maken voor een alternatieve bron, maar tijd investeren om bewoners mee te nemen en te laten participeren in de zoektocht naar de uiteindelijke oplossing.”

Enschede

Hoe belangrijk het is om bewoners mee te krijgen bij de keuze voor een warmtenet, blijkt ook uit de reacties die de gemeente Enschede vanuit de wijk Twekkelerveld ontving. Onderzoek wees uit dat aansluiten op het bestaande warmtenet van Ennatuurlijk, dat wordt gevoed door biomassa van Twence, het meest voor de hand lag. Toen deze plannen gepresenteerd werden door de gemeente, kwam er veel protest van bewoners. Zij vrezen voor de mogelijkheid van keuzevrijheid en de duurzaamheid van de bronnen, evenals de onduidelijkheid over de kosten. “Vanuit de inwoners is er behoefte aan meer maatwerk en onderzoek naar alternatieven voor een warmtenet. TAUW is door de gemeente ingeschakeld om onderzoek te doen naar alternatieve scenario’s en de inwoners meer inzicht te geven in de afweging van technieken en de duurzaamheid van deze technieken. Het leidt tot problemen als je de bewoners niet vanaf het begin meeneemt en ze zonder inspraak een oplossing presenteert. Daarop heeft de gemeente Enschede gezegd: we doen een stap terug en we gaan eerst met de bewoners in gesprek. Bewoners krijgen nu zelf de mogelijkheid om mogelijke oplossingen aan te dragen en van daaruit gaan wij weer trechteren. Bewoners vragen zich bijvoorbeeld op dit moment af of het niet beter is eerst vol in te zetten op isoleren en pas in 2030 te kijken wat er dan qua bronnen mogelijk is. Denk aan waterstof of andere technieken. Twekkelerveld is ook de voorbeeldwijk qua warmtetransitie voor de rest van Enschede. Daarom is het goed van de gemeente om in deze fase tijdelijk pas op de plaats te maken, in de hoop dat de overige wijken soepeler uitgerold kunnen worden”, aldus Veldkamp.

Lagetemteratuur warmte. Energie-agenda Rijksoverheid. Bron Ministerie van Economische Zaken.