Istori kita - Jouw familiegeschiedenis handout

Page 1

ONTDEK JE FAMILIEGESCHIEDENIS MET JE (GROOT)OUDERS.

JOUW FAMILIEGESCHIEDENIS MAAK INDISCHE, MOLUKSE, CHINEES-INDISCHE EN

HOLLANDSE HERINNERINGEN AAN NEDERLANDS-INDIร WEER LEVEND!

SIM MONE BERGER

ิน

2

ิน

AERIAL MEDIA COMPANY ิน

3

ิน


Voorwoord

I

Veel mensen die uit Nederlands-Indië kwamen, zullen slechts

k ben geboren en getogen in Nederland. Mijn vader daarentegen bracht zijn jonge jaren door in Nederlands-Indië.

mondjesmaat iets over vroeger willen vertellen. De spaar-

Zijn jeugdherinneringen spelen zich af in een heel andere

zame bezittingen die ze meenamen naar Nederland zijn

wereld, net zoals die van vele anderen die zijn geboren en

opgeborgen op zolder, in de kelder of een bureaula. Die goed

opgegroeid op Java, Sumatra, de Molukken, Nieuw-Guinea of

bewaarde foto’s, brieven en/of voorwerpen over Indië vor-

op een ander eiland in de Gordel van Smaragd. Zij hebben

men het begin van een reis naar het verleden. Jij kunt die reis

de Japanse bezetting meegemaakt, de Bersiap-periode en het

meebeleven met jouw (groot)ouder of andere verwanten als

gedwongen vertrek uit hun geliefde geboorteland. Dat laatste

‘ooggetuigen’.

heeft hun leven drastisch veranderd. Deze gids is een hulpmiddel om de unieke geschiedenis van Uit de verhalen van mijn vader, J.J. Straakenbroek, besefte

jouw familie vast te leggen. Je kunt er een ‘verzamelplek’ van

ik dat iedereen die de nadagen van Nederlands-Indië heeft

maken met persoonlijke foto’s, brieven en citaten van fami-

meegemaakt, iets bijzonders te vertellen heeft. Ik voelde zijn

lieleden en belangrijke plaatsen en gebeurtenissen markeren

verdriet toen hij het land moest verlaten en de onmacht en

ϐ Ǥ

het onbegrip toen hij in Nederland kwam.

Er komen uiteenlopende onderwerpen aan bod. Ik introdu-

Terwijl ik naar hem luisterde, groeide bij mij het besef dat

ceer ze met een aantal vragen die bedoeld zijn om herin-

iedereen die iets wil weten over de jeugd van zijn (groot)

neringen op te roepen. Heel bewust hanteer ik de ‘jij-vorm’,

ouder(s) en het leven in Nederlands-Indië en Indonesië, niet

zodat het stellen van vragen minder afstandelijk wordt. De

te lang moet wachten met het stellen van vragen. Degenen

foto’s, gedichten, tekeningen en korte citaten zijn bedoeld als

die deze verhalen nog uit de eerste hand kunnen vertellen,

stimulans voor het geheugen. Zodra de verhalen naar boven

zijn inmiddels op hoge leeftijd.

komen, gaat het verleden leven.

Ik ben blij met alles wat mijn vader vertelde. Het heeft mij geïnspireerd om dit boek te maken. Een aantal van zijn her-

De voetsporen van de vorige generatie hebben ons gebracht

inneringen heb ik hierin verwerkt.

waar wij tegenwoordig zijn. Koester de erfenis aan Indische verhalen en herinneringen en geef er de waarde aan die

Wij, kinderen van ouders met een verleden in Nederlands-In-

ze verdient. Dat zal ons motiveren om trots te zijn op onze

dië, zijn de jongere generatie. De meesten van ons zijn in

(groot)ouders.

Nederland geboren en hebben een ander referentiekader. De verhalen uit mijn jeugd en datgene wat ik zag en voelde

Simone Berger-Straakenbroek

in mijn omgeving, zorgden voor een enorme betrokkenheid.

Mei, 2016

Iedereen zou het verhaal van zijn familie moeten kennen om te begrijpen wat zij die in Indië woonden, hebben moeten doorstaan. De frustraties, de pijn, de heimwee en het verdriet, maar ook de veerkracht die zij hebben getoond door in Nederland een nieuw bestaan op te bouwen. Թ

8

Թ

Թ

9

Թ


Inhoud ʹͷ͵

14

WERKWIJZE EN TIPS

129

UITSTAPJES

227

HET INTERNATIONALE RODE KRUIS

17

HET GEZINSLEVEN

21

DE PRILSTE JEUGDHERINNERINGEN

ͳ͵ʹ 139

VULKANEN

ʹ͵ͳ 231

ͳͻͶͷ ȃ ͳͻ͸Ͷ

INDIË WORDT INDONESIË

23

WONEN

141

NAAR DE THEETUINEN

231

6 EN 9 AUGUSTUS 1945

25

DE BEDIENDEN

151

15 AUGUSTUS 1945

SLAPEN MET GOELING EN ZONDER INSECTEN

ͳͶ͵

231

29

VERVOER EN TRANSPORT

231

17 AUGUSTUS 1945

33

KRANTEN EN RADIO

155

TRADITIONELE DANS EN MUZIEK

233

18 AUGUSTUS 1945

͵ͻ

ʹ͵͵

ͳͻ ͳͻͶͷ ȃ

ʹ͵Ͷ

ͳͻͶͷ ȃ ǧ

Ͷͳ

ǡ ǡ ǧ

169

WERELDCRISIS LEIDT TOT WERELDOORLOG

170

DE JAPANSE BEZETTING

45

GARNIZOEN

172

DE EERSTE MAANDEN

49

PASAR EN WINKELS

175

WIJKKAMPEN

53

KLEDING IN INDIË

57

KLEDING MOLUKKEN

ͳ͹͸

ȃ

59

TEXTIEL IN INDIË

64

BETAALMIDDELEN

ͳͺͳ

ʹ͵͸

256

ʹͷ͸

ʹͷ͹ ʹͷ͹

SOERABAJA

ʹͷͺ ʹͷͺ

Í´Í·Í»

ȃ

ͳͻͷͳ ȃ Ç® ǯ

DE KONINKLIJKE MARINE

ʹ͹ ͳͻͷͳ ȃ

Ǯ ǯ ͳͻͷʹǧͳͻͷͷ ǣ ͳͻͷ͹ǧͳͻͷͺ

Í· ͳͻͷ͹ ȃ Ç£ ͳͻ͸ʹ

ǧ ȃ ͳͻ͸Ͷǧͳͻ͸ͺ

ʹ͸Ͳ 261

DE OVERTOCHT

ǧ

ʹ͵ͺ

Ç¡

265

AANKOMST IN NEDERLAND

ANDERE LOCATIES

265

DEMOBILISATIE

DE BINNENKAMPERS

240

EVACUÉS

265

DE EERSTE JAREN IN HOLLAND

ʹͶ ͳͻͶ͸

DE OPVANG

DE VROUWENKAMPEN

ʹͶͲ

266

186

ǧ

272

HET MOLUKSE VERHAAL

191

OP APPEL / KOEMPOELTIJD

192

HYGIËNE EN INSECTEN

ʹͲ ͳͻͶ͹ ȃ È€

DE WOONOORDEN

SCHOOLPERIODE

ʹͶͳ

273

71

Í´Í· ͳͻͶ͹ ȃ

EERSTE POLITIONELE ACTIE

279

VERLEDEN EN TOEKOMST

75

KUN JE NOG ZINGEN, ZING DAN MEE!

196

DE NONNEN

TASTBARE HERINNERINGEN

MUSICEREN EN SPORT

198

BUITENKAMPERS

ͳͺ ͳͻͶͺ ȃ

È€

281

81

ʹͶͳ

TWEEDE POLITIONELE ACTIE

285

DOORGEVEN

83

SPELLETJES

200

JAPANNISERING

ʹͶͳ

ʹ͹ ͳͻͶͻ ǧ

286

HERDENKINGEN

DRACHT

͸ͷ

ʹͶͲ

ͺͻ

202

TRANSPORTEN

95

WARINGIN

205

ZEETRANSPORTEN

289

NAWOORD

97

VRUCHTEN

206

DWANGARBEID

243

VERTREK UIT INDIË/INDONESIË

290

DANKWOORD

101

OBAT

INDIË, VAARWEL!

292

PERSOONLIJKE TIJDSBALK

NATUURGEWELD

246

DE VIER GOLVEN

294

STAMBOOM

105

ETEN, DRINKEN EN LEKKERNIJEN

ʹͳʹ

ǧ

243

103

ʹͲͺ 214

TROOSTMEISJES

111

LEKKERNIJEN UIT HOLLAND

217

DE SMAAK VAN TROOST EN VERLANGEN NAAR

ʹͶ͸ 249

ǣ ͳͻͶ͸ǧͳͻͷͲ

WARME KLEREN IN ATAKA

ʹͻͺ 312

ǧ 5

115

TABAK

LITERATUURBRONNEN

119

DIEREN

ʹͳͺ

ǣ ͳͻͷͲǧͳͻͷ͹

314

ͳͳ͹

Í´Í·Í´

DIERENGEVECHTEN

220

VORMEN VAN TROOST

ʹ͸ ͳͻͷͲ ȃ

͵ͳ͹

123

ʹͷ͵

127

DE JACHT

223

HET VERZET

ǧ BETERE TIJDEN

Ô¹

12

Ô¹

LANGE JAREN

ʹͷʹ ʹͷ͵

Í´Í· ͳͻͷͲ ȃ

ͳ͹ ͳͻͷͲ ȃ INDONESIË

Ô¹

13

Ô¹

TE RAADPLEGEN WEBSITES OP INTERNET


De prilste jeugdherinneringen Het was in 1958 dat wij vanuit Tandjoeng Priok op de Zuider-

GEFIXEERD

kruis wegvoeren. Ik was 6 jaar en ik herinner mij mijn oma op

Wat weet ik nog van die jaren? Tuinen vol kleur van canna’s

de kade tot we haar uit het oog verloren. Het was de laatste

en bougainvillea, en boengoer als verfrommeld vloeipapier in

Ǥ ϔ

pasteltinten, kembang sepatoe: rode klokvormige kelken met

aan mijn liefdevolle en zorgzame oma. En ik beschouw dit

lange meeldraden, hangend tussen het groen als balletdanse-

schilderij als een eerbetoon aan mijn oma en alle oma’s die

ressen die in tutu’s hoog op slanke benen balanceren. De gloed

noodgedwongen achterbleven…

van de zon op al dat witte en groene en bontgekleurde. Boven

Amalia Riota van Kronenburg als peuter op de arm van haar oma.

alles, verblindend licht, de hemel. De geuren van gemaaid gras

Hetty Ansing (Haarlem, 1949).

en melati, van overrijpe mangga’s en doerians, van trassi en etenskruiden en de rook van houtskoolkomforen, de rookwalmen van warongs langs de weg, de lucht van heet asfalt en

Wat is je mooiste jeugdherinnering? Was het iets ontroe-

kalimodder.

rends, ondeugends of iets volkomen onverwachts? Misschien

Een wereld, geproefd, genoten, en voor altijd in het geheugen

was het een bepaald verhaal dat telkens weer opnieuw werd

ϔ ǡ ǡ -

verteld door je vader of moeder of een voorval dat indruk op

ging van gevoelens en gedachten.

je heeft gemaakt. Heb je een foto van die gebeurtenis?

ǣ Het dieptelood van de herinnering van Hella Haasse. Uitgeverij Querido, 2004.

- Wat is je allereerste herinnering aan je kinderjaren? Hoe oud was je ongeveer? Ǧ ϐ ǫ - Welke geur hoort bij je jeugd?

- Is er iets in je jeugd gebeurd dat grote indruk op jou heeft gemaakt?

Hetty Ansing (Haarlem, 1949).

Hetty Ansing (Haarlem, 1949).

Թ

20

Թ

Թ

21

Թ


Wonen Thuis was de plek waar je opgroeide, speelde en elk hoekje

- Waren er klim- en fruitbomen? Welke was jouw favoriet?

had verkend. Je woonde er met familie en misschien wel met andere mensen. Jij kende iedereen en iedereen kende jou.

- Wat was het uitzicht vanuit het huis?

Het was er veilig en vertrouwd. Herinner jij je de geur van het huis? De gewoontes en gelui-

- Wat waren de geluiden rond zonsopkomst en

den? In Indië bepaalde het tropische klimaat de lichtinval en

zonsondergang?

het levensritme. Wat weet jij daar nog van? Het huis uit jouw kindertijd is de schatkamer van jouw herinneringen!

- Kwam er een speciale geur uit de tuin als je ’s avonds in bed lag?

- Kun je het huis beschrijven waar je bent opgegroeid? - Woonden er nog andere familieleden bij jullie in huis? - Waar stond het? Weet je het adres nog? Woonde je in een

Woonden die in huis of bijvoorbeeld in een paviljoen naast

stad of daarbuiten?

het huis?

- Weet je nog hoe het was ingericht?

- Hadden jouw ouders af en toe iemand ‘in de kos’ (huurders)?

- Had het huis buitengalerijen, een platje of terras? - Werd jouw vader regelmatig overgeplaatst voor zijn werk? - Wat voor meubels stonden er? Lieten jouw ouders de houten meubels maken door een meubelmaker?

- Ben je weleens verhuisd?

- Had je een lievelingsplek in huis?

- Ben je weleens bij een lelang – vendutie (bij opbod verkopen van huisraad) – geweest?

- Kan je de belakang – achtergebied van het huis, erf – beschrijven?

Op de krosi malas kon men heerlijk ‘klimaat schieten’ (zwijgend luieren).

- Wat kun je nog meer hierover vertellen?

De ‘bultzak’ was een dik gecapitonneerd matras.

Թ

22

Թ

Թ

23

Թ


Muskieten De muskieten tieren in de warmte welig voort, vooral in kustplaatsen en moerassige streken. Men zorge er altijd voor, dat zij, door waaien en slaan met een rieten bezempje (sapoe lidi), uit het bed worden verwijderd. Iedereen overtuige zich, voor het naar bed gaan, dat de klamboe goed gekiepast is. Zonder deze maatregel is slapen ondoenlijk. Het gegons, veroorzaakt door lichte vleugeltrillingen, kondigt der muskieten komst. ǣ Ons huis in Indië

van J.M.J. Catenius-van der Meijden, 1908.

Pantoen Semalam tjahaja mimpikan boelan,

Vannacht zag ik de maan in mijn droom,

njioer goegoer dengan tandanja.

gevallen klappers lagen voor het rapen.

Tidoer semalam mimpikan toean,

Vannacht zag ik mijn lief in mijn droom,

rasakoe tidoer bantal lengannja.

ik meende in zijn armen te slapen.

Slaapliedje Slaap meisje, slaap

Nina bobo ni ni bobo

Թ

30

Թ

Kalau tidak bobo digigit njamoek

Als je niet gaat slapen, zal een mug je steken

Marliah bobo ja nonni nonni manis

Slaap meisjelief

Kalau tidak bobo digigit njamoek

Als je niet gaat slapen, zal een mug je steken

Nina bobo oh, nina bobo

Slaap meisje, slaap

Kalau tidak bobo digigit njamoek

Als je niet gaat slapen, zal een mug je steken

Kalau tidak bobo digigit njamoek

Als je niet gaat slapen, zal een mug je steken

Anak sajang anakkoe sajang

Lief kind, mijn lieve kind

Tidoerlah tidoer dalam boeaian

Ga lekker slapen in je wiegje

Թ

31

Թ


Pasar en winkels - Ging je regelmatig met je moeder of iemand anders

De eerste gang ‘s morgens is naar de pasar (markt) die vlak

winkelen of inkopen doen?

buiten het kampement ligt; daar wordt de rijst, de vis, de sajoer Op weg naar de markt in Bandoengan. Cary Venselaar

Toko Oen Semarang. Cary Venselaar (Roosendaal, 1941).

(groente), de klappermelk, de kool, de lombok (peper) gekocht. - Hoe heetten de belangrijke winkelstraten? Welke winkels

ǣ Istori-istori Maluku. Het verhaal van de Molukkers van Tessel

(Roosendaal, 1941).

stonden daar?

Pollmann en Juan Seleky. De Arbeiderspers, Amsterdam 1979.

- Wat was jouw favoriete winkel? - Hoe vond je het om naar de pasar te gaan? - Kun jij je een boekenwinkel herinneren waar Nederlandse boeken te koop waren? - Was er een Indisch of Chinees warenhuis bij jou in de buurt? - Waar ging jouw moeder graag naar toe? Boodschappen doen was vaak een gezellig uitje. Je liep langs talrijke kraampjes met verschillende koopwaar, waroengs

- Zijn er geuren die je doen terugdenken aan de pasar?

en luxe zaken. In de grote steden kwam je ogen tekort. De hoofdstraten hadden dure winkels en kledingzaken met de

- Kreeg je weleens wat lekkers?

allernieuwste Europese mode, zoals het warenhuis Gerzon, Toko Europa, modehuizen Van Duyn en Maison Kooning en

- Wat herinner jij je nog meer van de pasar en de winkels?

Savelkoul voor chique herenkleding. In Batavia was de Rijswijkstraat populair en er was natuurlijk altijd Pasar Baroe! In Bandoeng, het ‘Parijs van Java’, kon je winkelen aan de Bragaweg. In Soerabaja ging je naar Pasar Toendjoengan waar het warenhuis Onderling Belang zich bevond.

EEN JEUGDHERINNERING

Voor Nederlandstalige boeken bezocht je Kolff & Co of Vis-

Als ik met Sinem, onze baboe, meeging naar de pasar (markt)

ser & Co in Batavia, Van Ingen in Soerabaja, Vorkink in Ban-

om inkopen te doen, vond ik het geweldig leuk om te kijken

doeng, De Gebroeders Varekamp in Medan en Van Dorp & Co

hoe ze heel geduldig eindeloos aan het tawarren (afdingen)

Ǥ ϐ ǡ

was.

Weltevreden en Bandoeng. Թ

48

Թ

Թ

J.J. Straakenbroek (Medan, 1940).

49

Թ


een stel vleugels van de garoedavogel

BATIK

mirong

Batik is een typisch Javaanse bewerkingstechniek voor tex-

nitik

tiel. Voordat de stof wordt geverfd worden er motieven op

oedan liris

getekend (‘batik’ betekent letterlijk stip) en afgedekt met

parang (roesak) (gebroken) hakmessen (zie garis miring)

contouren aan. Het opvullen gebeurt met de tjanting (was-

patran

plantenranken en lianen

pen), die bestaat uit de awak-awak ȋ ǣ -

roejak sente

sla van sentéblad (zie oedan liris)

voir voor de gesmolten was), de tjoetjoek (gebogen tuitje) en

sawat

stel vleugels, ertussenin een uitgespreide

ǣ Ǣ

sembagen hoek phoenix in ei tegen achtergrond van

afdrukken worden gestempeld met een tjap (koperen of metalen handstempel). De productie van batikstof gebeurt

bloemen en planten

tegenwoordig ook machinaal, maar traditionele batik is nog

semen

krullende plantenranken en uitbottend loof

ϐ Ǥ

semen rama

semen met gestileerde garoedavogel

sida loehoer

geometrisch patroon van elkaar diagonaal

De kleuren

ϐ ǡ

ϐ ǡ

ǣ

Hideung

donkerpaars, zwartachtig (Soendanees)

Indigo

blauw en blauwzwart

Koenjit

schakeringen van geel

sida moekti

idem, tegen bruine ondergrond

Mengkoedoe

steenrood

simbar

ruige woekerplanten op bomen of ruig

Tjangkoedoe

steenrood (Soendanees)

Soga

schakeringen van bruin

taman aroem

geurige tuin, lusthof

Taroem

indigo (Soendanees)

tambalan

vierkant, ieder met een verschillend

tjakar ajam

kippenpoten of kippensporen

alas-alasan

wouddieren, insecten, planten

tjakra

banzi, banji

ǡ ǣ

tjemoekiran

schuinlopende lijnen

tjeplokan

ǣ

ϐ

Wisnu’s donderkeil met acht stralen

schuin gerichte punten in rand, als een stralenkrans, vooral bij middenstuk van

leven

garis miring

besneden jongens

borsthaar van een man

Bekende batikmotieven

hoofddoeken of borstkleed

algemene benaming van patronen binnen

regelmatige geometrische motieven, gebaseerd op het principe van de windroos

garoeda

zonnevogel

gringsing

schubben, soms ingevuld met een stip

jlamprang

achtvoudige ster of achtspakig geloofsrad

(rozetvormige oplegsels) troentoem

kleine stervormige bloempjes, volgens een

kapal kandas

gezonken schip

regelmatig geometrisch patroon

kawoeng

elkaar rakende of doorsnijdende cirkels, of

gerangschikt

lar

rotsmotief

doorgesneden zaden van de arenpalm

wadasan

vleugel van de garoedavogel

wora-wari roempoek dubbele hibiscusbloem (zie tjeplokan)

mega mendoeng van regen zware wolken Թ

elk opgevuld met een doorlopend

Met de tjanting rengreng (ontwerp) brengt men de eerste

de moeloet (de opening van het tuitje). Twee spiegelbeeldige

60

motregen; smalle schuinlopende banen, motief (zie garis miring)

was.

Թ

ǡ ϐ

Թ

61

Թ


Kun je nog zingen, zing dan mee! Wist je dat‌ ... de enige Indische tekst in de bundel Kun je

Veel kinderen zijn opgegroeid met liedjes uit de bundel Kun

Mijn Zonneland

nog zingen, zing dan mee! ‘Mijn Zonneland’ is?

je nog zingen, zing dan mee! Op de lagere school kreeg je

(op de wijs van ‘Waar de blanke top der duinen’)

zangles uit deze bundel. De meeste Indische mensen houden erg van zingen.

Waar het wuivend loof der palem

Zat jij misschien ook op een koor?

Van de kust den zeeman groet, Waar de gouden padihalmen Rijpen in den zonnegloed Zong ik eens naar oude trant: ‘Â?‰ ‹Â? ‡‡Â?• Â?ƒƒ” ‘—†‡ –”ƒÂ?–ǣ ‘k Heb u lief, mijn zonneland,

‘k Heb u lief, mijn zonneland!

Waar het lief’lijk groen der bergen Vriend’lijk in de zonne blinkt, En ’t gemurmel van een beekje Zacht-kens langs de velden klinkt, Sloot ik eens een vriendschapband, Sloot ik eens een vriendschapband. ‘k Heb u lief, mijn zonneland, ‘k Heb u lief, mijn zonneland! Java, wondertuin van d’aarde, Land van eeuwig groen en licht, Waar natuur met duizend kleuren ǯ– …Š‘‘Â?•–‡ ™‘Â?†‡”™‡”Â? Â˜Â‡Â”Â”Â‹Â…ÂŠÂ–ÇŁ Zonnig land, u min ik teer, Zonnig land, u min ik teer,

Naar uw bergen keer ik weer,

Naar uw bergen keer ik weer! ‹–ǣ Kun je nog zingen, zing dan mee! Uitgeverij P. Noordhoff N.V.,

Groningen 1959.

Ôš

74

Ôš

Ôš

Čˆ ‹‡ ™™™ǤÂ?—œ‹‡Â?™‡„ǤÂ?ÂŽÇŁ —Â? Œ‡ Â?‘‰ œ‹Â?‰‡Â?ÇĄ œ‹Â?‰ †ƒÂ? Â?‡‡Ǩ

75

Ôš


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.