Alakır çayı havzası ve HES kurulma girişimleri ekolojik inceleme by ALAKIR NEHRi

-IÖNSÖZ Akarsuların Sumer’lerden, eski Mısır’dan vd. uygarlıklardan beri değerlendirilegelmiĢtir. Türkiye’de Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de su çeĢitli amaçlarla kullanılmıĢtır. Doğal olarak tarım alanlarını sulamakta kullanılan su, Cumhuriyet döneminde tarım ürünlerini kullanan sanayi tesislerinin kurulması ve geliĢtirilmesinin temel faktörüdür. Örnek olarak Trakya’da inĢaatına 1925 yılında baĢlanan ve 1926’da çalıĢtırılan Alpullu ġeker Fabrikası’nın yer seçimi dikkat çekicidir. Fabrika Ģeker pancarı ekilecek tarlaların Ergene Nehri’nden sulanabileceği, üretilen pancarın da arabalar ve demir yolu ile getirilebileceği yerde kurulmuĢtur. Ergene boyundaki çeltik tarım alanları eski haritalarımızda görülmektedir. Daha sonra Meriç Nehri boyuna yapılan sedde ile Ġpsala ve Enez ovaları çeltik tarımına açılmıĢtır. Ege ve Çukurova’da pamuk tarlalarının sulanmasaydı pamuk üretimine dayalı dokuma sanayimiz kurulabilirmiydi? Giderek yapılan barajlar ve sulama tesisleri ile desteklenen ve geliĢen sulu tarım alanları Türk çiftçisinin üretim gücünü arttırmıĢ, refah düzeyini yükseltmiĢtir. Benzer olay Alakır Barajının 1971 yılında bitirilmesi ve Kumluca Ovasının sulanması ile geliĢmiĢtir. Kumluca Ovasının sulanması ile elde edilen yüksek üretim ve gelir, Alakır Vadisi boyunca kuru tarım ve hayvancılık ile geçinen köylülerin de ovadaki geliĢmeyi örnek alıp sulu tarım yapmalarına sebep olmuĢtur. Böylece Alakır Havzası’ndan göç durmuĢ, Kumluca’nın ve köylerinin nüfusu 3 misline çıkmıĢtır. “Su akar, Türk bakar” sözü Türklere hakaret anlamında kullanılır. Türkler “Bakar” değildir. Bize bulaĢanlara söyleyecek atasözümüz de vardır; “Allah akıl vermiş, fikir ihsan etmemiştir”. Barajlardan elde edilen elektrik Türkiye’nin ucuz ve temiz, millî enerjisidir. Küçük sulardaki mevsimlik akıĢların uygun ölçekteki bentlerde toplanması, yaz mevsiminde sulamada kullanılması, bu arada da elektrik üretiminin sağlanması giderek gündeme gelmiĢtir. Bu küçük, dere tipi hidroelektrik santrallarının kuruldukları yerlerdeki doğal ekosistemlerin dengesini ve devamlılığını bozmayacak ölçekte olmaları gerekmektedir. Devlet örgütlerinin veya yerel yönetimlerin kâr amacı güdülmeden, kamu yararına yapmaları gereken bu görev ticarileĢtirilmeğe kalkıĢılınca durum değiĢmiĢtir. Ticari bir tesisin kâr etmesi gerekir. Kâr amacı ile kurulacak olan HES’lerin planlanması ve projelendirilmesinde kullanılan bilgiler ve modeller yurt dıĢından, baĢka özelliklere sahip havzalarda uygulanan projelerden alınmıĢtır. Yerel özelliklere dayandırılmıĢ bilgi, doğal ekosistemlerin yapısı, dengesi ve devamlılığının sağlanması, halkın su ihtiyaçları, sulu tarım alanlarının ve üretimin devamlılığının sağlanması için gerekli bilgi toplanmadan, değerlendirilmeden bir HES planlama/projelendirmesi yapılamaz. Halkın yaĢama hakkı göz ardı edilirse, itiraz etme hakkı doğar. Fırtına Deresi’ndeki ticarileĢtirme giriĢimine Çamlı HemĢin halkının itirazı tipik ve tarihi bir örmektir. Ancak, Ġstanbul’da toplanan 5. Dünya Su Forumu’dan (Mart 2009) sonra her derede bir HES serisi kurulmağa kalkıĢılmıĢ ve 49 yıllık izinler verilmiĢtir. Bu izni alan Ģirket dereyi havzası ile birlikte kendi ticari alanı saymakta ve orada yaĢayan halkın suyu kullanması bir yana, balık tutmasına bile izin vermemektedir. Konunun çok yönlü olduğuna dikkati çekebilecek tipik yerlerden birisi de Alakır Havzası’dır. Alakır Havzası doğal özellikleri, yağıĢ/akıĢ iliĢkileri, halkın geçinmek için mücadelesi, yapılan üretimin değeri ve Türkiye’ye katkısı ve burada ticari amaçlı bir HES serisinin yapıldığında ortaya çıkabilecek olumsuzluklar analitik bir yöntemle incelenip, sunulmuĢtur. Konuları bir arada tutabilmek ve okuyucuyu yormamak için kısa açıklamalar yapılmıĢ, tablo ve Ģekillere ağırlık verilmiĢtir. Özellikle halkın evinde, yurdunda yaĢama hakkı ve bu hakkın devamlılığının bir kamu güvenliği konusu olarak “üstün kamu yararı” kapsamında olduğuna dikkat çekilmiĢtir. M. Doğan Kantarcı Erenköy/Ġstanbul 10.3.2011

-IIÖZET Türkiye’de yağıĢ/akıĢ iliĢkileri düzenli olmayan derelerimiz; plan modellerine ve projelendirme yöntemlerine göre ticari amaçlı nehir tipi hidroelektrik santrallarının (HES) kurulmasına, hem doğal ekosistemleri ve hem de çiftçi haklarını koruyarak, elektrik üretimi yapmalarına uygun değildir. Bunlara tipik bir örnek; Alakır Çayı Havzası’nda yapılması öngörülen ve birbirinin peĢi sıra sıralanmıĢ olan HES’lerdir. Alakır Havzası karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Bu derin çatlaklı kireçtaĢı arazisine sızan sular düdenlere (Karst kaynaklarına) akmaktadır. Yüzey akıĢı ile gelen su miktarı, akıĢa geçmesi gereken yağıĢ suyu miktarından çok azdır. Yüzey akıĢına geçen su kıĢ ve ilkbahar aylarında çoğalmakta, yaz aylarında çok azalmaktadır. Yaz mevsiminde Alakır Çayı’nın getirdiği su ile Karaağaç kaynaklarından çıkan su vadi boyunca çiftçilerin tarlalarının sulanmasında kullanılmaktadır. Alakır Havzası’ndaki halk sulu tarım yapmakta, meyva, sebze, bostan üretmekte, ürettiği ürünleri satarak geçinmektedir. Alakır Havzası’nda üretilen tarım ürünleri büyük Ģehirlerimize kadar uzanan bir besin zincirini oluĢturmakta ve çok yönlü bir ticari sistemi çalıĢtırmaktadır. Sulu tarımın geliĢtirilmesi ile sağlanan iĢ alanı ve gelir Kumluca Ġlçesinde nüfusun çok hızlı artmasına sebep olmuĢtur. Havzadaki köylerin nüfusu göç etmeyip, yerinde kalmıĢ ve yüksek bir üretim gücüne ulaĢmıĢtır. Uygulanması öngörülen HES projelerine göre; dereden gelen suyun bentte biriktirilmesi, dik yamaçlarda açılacak kanal ile yüksek arazide yapılacak bir su havuzuna akıtılması ve havuzdan cebrî boru ile düĢürülerek türbin/jeneratör aracılığı ile elektrik üretilmesi planlanmıĢtır. Bent ile havuz/HES arasındaki dere yatağı susuz kalacaktır. HES’ler birbirinin ardınca dizilecekler, birinin bıraktığı suyu, diğeri kendi havuzuna akıtarak kullanacaktır. En üstteki bentten Alakır Barajına kadar dere yatağına ortalama akıĢın % 10’u kadar su (can suyu) bırakılacaktır. Dere yatağının da karstlaĢmıĢ arazinin bir parçası olduğu düĢünülürse, bu can suyunun da sızacağı ve derenin kuruyacağı anlaĢılır. Yayvan dere yataklarında can suyu olarak bırakılan su yataktaki taĢların arasında sızan su olacaktır. Dere yatağına % 10 can suyu bırakmak, doğal tatlı su ekosistemleri ile dere boyundaki ve taĢkın alanlarındaki yarı karasal ekosistemleri yok etmek, derenin suyunun kullanıldığı tarım alanlarını yok etmek, insanları da göçe zorlamak anlamına gelmektedir. Alakır Havzası’ndaki su geliri tarım alanlarının sulanmasına ancak yetmektedir. Alakır Havzası’na yakın olan Finike, Antalya ve Bük meteoroloji istasyonlarının ölçmelerine göre belirgin bir ısınma / kuraklaĢma süreci yaĢanmaktadır. Bu süreçte, özellikle yaz aylarında açık su yüzeyinden buharlaĢma ve potansiyel evapotranspirasyon miktarları artmıĢtır. Bu değerlere göre sulu tarım alanlarının sulama suyu ihtiyacı giderek artacaktır. Artan su ihtiyacının karĢılanması için yan derelerde küçük bentlerin yapılması, kıĢ yağıĢlarının ve eriyen kar sularının bu bentlerde biriktirilmesi gerekmektedir. Bu konu kapsamlı bir su üretimi ve sulu tarım planlaması ile baĢarılabilir. YağıĢların yıl içindeki dengesiz dağılımı yanında, günlük sağanak yağıĢlar da aylık toplam yağıĢ miktarlarının önemli bölümünü oluĢturmaktadır. Dik yamaçlı vadide orman ağaçlarını keserek, toprağı açmak günlük sağanak yağıĢlarla erozyona, göçüklere sebep olmaktır. Kazı materyallerinin dik yamaç boyunca dere yatağına doğru atılması, derenin tıkanmasına sebep olacaktır. TıkanmıĢ olan dere kıĢ yağıĢlarında gelen suyu boĢaltamadığı için taĢacak, tarım alanlarını tahrip edecektir. Tahrip edilmiĢ orman alanlarına düĢen sağanak yağıĢlar sık, sık sellere dönüĢmekte ve tarım alanlarını, yerleĢim alanlarını basan su, büyük zararlara sebep olmaktadır. HES yapımı sel olaylarını sıklaĢtıracaktır. Alakır Havzası’ndaki doğal ekosistemlerin dengesi ve devamlılığı yanında, sulu tarıma dayandırılmıĢ olan üretim düzeninin ve ona bağlı üretim/ticaret/beslenme sisteminin devamlılığının sağlanması kamu güvenliği ve kamu düzeni bakımından “üstün kamu yararı” kapsamındadır. Bu doğal sistemler ile insan sistemleri düzeninde Alakır Çayı’nda 7 tane HES kurmak ve ticari amaçla iĢletmek mümkün görünmemektedir.

-IIIĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ĠÇĠNDEKĠLER HARĠTA, KESĠT, TABLO LĠSTESĠ ġEKĠL LĠSTESĠ ÖZET 1.GĠRĠġ 2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ ĠÇĠNDE ALAKIR HAVZASI 2.1. Batı Akdeniz Yetişme Ortamı Bölgeleri Grubu 2.2. Alakır Çayı Havzası 2.2.1. Alakır Çayı Havzasının sınırları ve yapısı 2.2.2. Alakır Havzası’nda sıcaklık, yağış ve yüksek yağışların durumu 2.2.2.1. Finike’de ortalama sıcaklık, yağıĢ ve günlük yüksek yağıĢlar (1) Ortalama sıcaklık (2) Ortalama yağıĢlar ve günlük yüksek yağıĢlar 2.2.2.2. Antalya’da ortalama sıcaklık, yağıĢ, buharlaĢma ve günlük yüksek yağıĢlar (1) Ortalama sıcaklık (2) Ortalama yağıĢlar ve günlük yüksek yağıĢlar (3) Açık su yüzeyinden buharlaĢma ve pet ile get miktarları 2.2.2.3. Bük’te sıcaklık ile yağıĢ iliĢkileri (1) Ortalama sıcaklık (2) Ortalama yağıĢ miktarları 2.2.3. Alakır Çayı Havzası’nda anakaya ve toprak özellikleri 2.2.3.1. Jeolojik yapı ve toprakların oluĢtuğu anakayalar ile anamateryaller 2.2.3.2.Topraklar 2.2.3.3. Orman topraklarının geçirgenliği ve ana kayanın çatlak sistemi ile suyu sızdırması 2.2.4. Alakır Havzası’nda arazi kullanımı, tarım, meyvacılık ve seralar 2.2.4.1. Arazi kullanımı 2.2.4.2. Tarım alanları 2.2.4.3. Tarım ürünlerinin havzadaki 28 yerleĢim alanına dağılımı 2.2.4.4. Havzadaki sulu tarım alanlarının sulama suyu ihtiyacı 2.2.5. Kumluca merkezi ile beldeleri ve köylerinde nüfusun değişimi 2.2.5.1. Kumluca ve çevresinde yerleĢimin tarihi geliĢimi 2.2.5.2. Kumluca ve köylerinde nüfusun değiĢimi 3. ALAKIR HAVZASINDA NEHĠR TĠPĠ HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI (HES) 3.1. Alakır Barajı, Alakır HES ile Toçak hes 3.2. Alakır Havzası’nda HES’ler ve akış miktarı 3.3. Dağ Alabalığının (Büyük Benekli Alabalık-Salmo trutta macrostigma) yaşama ortamındaki suyun derinliği ve akış hızı ile uyum ilişkisi 3.4. dereye bırakılacak su miktarının belirlenmesi yöntemleri 4. DOĞAL SĠT ALANI KONUSU 5. KAMU YARARI VE ÜSTÜN KAMU YARARI DEĞERLENDĠRMESĠ 6. SONUÇ 6.1. Alakır Havzası’nın özellikleri ile ilgili sonuçlar 6.2. Alakır Havzası ve çevresinde ortalama sıcaklık, yağışlar ve buharlaşma ile ilgili sonuçlar 6.3. Alakır Havzası’nda tarım, meyvacılık, seracılık ve nüfus ile ilgili sonuçlar 6.4. Alakır Çayı’nda tatlı su ekosistemlerinin devamlılığı ile ilgili sonuçlar 6.5. Alakır Çayı’nı su geliri ile ilgili sonuçlar 6.6. Alakır Çayı Havzası’nda sulama suyu ihtiyacı ile ilgili sonuçlar 6.7. Alakır Havzası’nda yapılması planlanan nehir tipi hidroelektrik santralları (HES) 6.8. Doğal Sit Alanı konusu ile ilgili sonuçlar 6.9. Alakır Havzası’ndaki halkın su kullanım hakkı ve üstün kamu yararı ile ilgili sonuçlar KAYNAKLAR

Sayfa nu. I II III IV V 1 3 3 4 4 14 14 14 15 26 26 26 27 42 42 42 45 45 45 47 48 48 48 48 55 55 55 56 57 57 57 60 67 72 73 75 75 75 76 76 77 77 77 78 78 79

-IV-

HARİTALAR

Sayfa nu.

HARĠTA 1. ALAKIR ÇAYI HAVZASI HARĠTA 2. ALAKIR HAVZASI VE ÇEVRESĠNDE JEOLOJĠK YAPI ĠLE TOPRAKLARIN OLUġTUĞU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR HARĠTA 3. ALAKIR HAVZASINDAKĠ YERLEġĠM YERLERĠ VE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ TARIM ÜRÜNLERĠ HARĠTA 4. ALAKIR HAVZASINDAKĠ YERLEġĠM YERLERĠ VE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ TARIM ÜRÜNLERĠ VE HAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI

8 46 53 61

UYDU GÖRÜNTÜSÜ UYDU GRNT.

KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDAĞLARI

BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE YÜKSELTĠ/ĠKLĠM KUġAKLARI ĠLE YÖRELERDEKĠ YAĞIġ VE SICAKLIK ĠLĠġKĠLERĠ ALAKIR ÇAYI HAVZASI ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE – ALAKIR ÇAYI – TEKEOVA DAĞI KESĠTĠ ALAKIR HAVZASINDA SĠRKEN DAĞI-ALAKIR ÇAI-TAHTALI DAĞ KESĠTĠ

KESĠTLER KESĠT 1. KESĠT 2. KESĠT 3. KESĠT 4.

8 10 11

TABLOLAR TABLO 1. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI TABLO 2.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIġ MĠKTARLARIVE YAĞIġ MĠKTARININ 100 m’lik YÜKSELTĠ ARTIġINA GÖRE DEĞĠġĠMĠ TABLO 2.2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE DENĠZ ETKĠSĠ ALTINDAKĠ ARAZĠDE ORTALAMA YAĞIġLAR ĠLE SAĞANAK YAĞIġ MĠKTARLARI VE ORANLARI TABLO 3. FĠNĠKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIġLARIN (> 70 mm) 1985-2008 DÖNEMĠNDE AYLARA DAĞILIMI TABLO 4. FĠNĠKE’DE AYLIK VE YILLIK YAĞIġ MĠKTARLARI (1985-2008 DÖNEMĠ) TABLO 5. ANTALYA’DA GÜNLÜK (mm/24 saat) SAĞANAK YAĞIġLARIN 1985-2008 DÖNEMĠNDEKĠ DURUMU TABLO 6. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIġ MĠKTARLARI (1985-2008) TABLO 7. KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI TABLO 8. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°) VE AÇIK SU YÜZEYĠNDEN ORTALAMA BUHARLAġMA (mm/m²)

7 16 17 20 21 31 32 38-39 40

DEĞERLERĠNĠN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ

TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIġ, AÇIK SU YÜZEYĠNDEN BUHARLAġMA VE POTANSĠYEL EVAPOTRANSPĠRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERĠNĠN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZĠ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , ÜRETĠM VE DEĞERĠ TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETĠLEN ALANLAR, ÜRETĠM VE DEĞERĠ TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETĠLEN ALANLAR, ÜRETĠM VE DEĞERĠ TABLO 13. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKĠ 28 YERLEġĠM YERĠNDE YETĠġTĠRĠLEN TARIM ÜRÜNLERĠNĠN YETĠġTĠRMEDEKĠ ÖNEM DERECELERĠNE GÖRE SIRALANIġI VE YETĠġTĠRME ORANLARI TABLO 14. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKĠ 28 YERLEġĠM YERĠNDE 2010 YILI ĠTĠBARĠYLE YETĠġTĠRĠLEN TARIM

41 49 50 50 51 52 52

ÜRÜNLERĠNĠN YETĠġTĠRMEDEKĠ ÖNEM DERECELERĠNE GÖRE SIRALANIġI VE YETĠġTĠRME ORANLARI

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAKĠ TARIM ÜRÜNLERĠNĠN 28 YERLEġĠM YERĠNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI TABLO 16. KUMLUCA ĠLÇESĠ / ALAKIR HAVZASI NÜFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEĞĠġĠMĠ VE

54 58

ERKEK / KADIN NÜFUS SAYILARI/ORANLARI ĠLE HAVZADAKĠ KÖYLERDEN GÖÇ OLAYININ ĠNCELENMESĠ

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAĞIġ/AKIġ ĠLĠġKĠSĠ ĠLE KARAĞAÇ KAYNAKLARINDAKĠ DEBĠ’YE GÖRE HAVZAYA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARININ HESABI TABLO 18. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN

YAġAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU TABLO 19. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN YAġAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERĠNLĠĞĠNE UYUMU TABLO 20. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLĠK VE YETĠġKĠNLĠK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERĠNLĠKLERĠNE UYUM ORANLARI

65 68 68 70

-V-

ŞEKİLLER ŞEKİL 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ ŞEKİL 2.1. ORMANIN ÖLÜ ÖRTÜSÜ, ORMAN TOPRAĞININ GÖZENEK ÇAPLARI,YAĞIŞ SUYUNU SIZDIRMASI VE KİREÇ TAŞINDAKİ ÇATLAK SİSTEMİNİN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMESİ ŞEKİL 2.2. KİREÇTAŞI ANAKAYASINDAN OLUŞMUŞ ORMAN TOPRAĞINDA YAĞIŞ SULARININ SIZMASI VE TAHTALI DAĞ’DA SEDİR ORMANLARI ŞEKİL 3.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI ŞEKİL 3.1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YAĞIŞLAR VE ORANLARI ŞEKİL 4. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 5. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK YAĞIŞLARIN (mm) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 6. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI ŞEKİL 7.1. FİNİKE’DE EKİM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI ŞEKİL 7.2. FİNİKE’DE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI ŞEKİL 7.3. FİNİKE’DE ŞUBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI ŞEKİL 7.4. FİNİKE’DE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI (1985-2008 DÖNEMİ) ŞEKİL 8. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 9. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 10. ANTALYA’DA GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1994-2006 DÖNEMİNDE ARTIŞA DİKKAT) ŞEKİL 11.1. ANTALYA’DA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI ŞEKİL 11.2. ANTALYA’DA XII. VE I. AYDAKİ TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI ŞEKİL 11.3. ANTALYA’DA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI ŞEKİL 11.4. ANTALYA’DA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI ŞEKİL 12. ANTALYA İLE FİNİKE’DE 1985-2007 DÖNEMİNDEKİ GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA GÖRE DEĞİŞİMİ ŞEKİL 13. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²) DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 15.1. BÜK’TE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 15.2. BÜK’TE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ŞEKİL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI ŞEKİL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTİNLİK, MEYVALIK, SEBZELİK VE DİĞER TARIM ALANLARI ŞEKİL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI ŞEKİL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI ŞEKİL 20. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI ŞEKİL 21. KUMLUCA VE KÖYLERİNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NÜFUSUN 1975-2007 ARASINDAKİ DEĞİŞİMİ ŞEKİL 22. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 İLE 2007 YILLARINDAKİ NÜFUSUN VE ERKEK / KADIN ORANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI ŞEKİL 23. ŞEKİL 23. BİR DEREDE HİDRO ELEKTRİK SANTRALI KURMAK İÇİN ÖNCE DOĞAL BİR SU EKOSİSTEMİ OLAN DERE İLE DERENİN ÇEVRESİNDEKİ TARIM VE YERLEŞME ALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU İHTİYACI İLE DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ CANLILARIN BESİN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMASI GEREKİR. ŞEKİL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPE–ALAKIR ÇAYI–TEKEOVA DAĞI KESİTİ) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKİLERİ ŞEKİL 25. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİNE VE HIZINA UYUMU ŞEKİL 26. ŞEKİL 26. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI ŞEKİL 27. SUYA BAĞLI OLAN DOĞAL EKOSİSTEMLER İLE SULU TARIMIN VE BUNDAN GEÇİNEN HALKIN YAŞAMA HAKKI VE DEVAMLILIĞI, TİCARET VD. İŞLEVLER İLE TARIM ÜRÜNLERİNDEN BESLENEN İNSANLARIN BESLENME / YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI AÇISINDAN KAMU YARARI İLE ÜSTÜN KAMU YARARI KAPSAMININ KARŞILAŞTIRILMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Sayfa nu. 6 12 13 16 17 18 19 20 22 23 24 25 29 30 31 33 34 35 36 37 40 41 43 44 49 49 50 50 54 59 60 63

64 69 71 74

-1-

1.GĠRĠġ Alakır Çayı Havzasındaki sedir ormanlarında 1982 yaz aylarında bir sedir araĢtırması yapmıĢtım. Kumluca Orman ĠĢletme Müdürü RuĢen KarakuĢ Dibek Ormanının alt kesiminde 1100 m yükseltide 3 baraka yaptırmıĢtı. ÇalıĢmaya katılan 6 öğrencim barakalardan birinde yatıyorlar, birinde yemek yeyip, oturuyorlardı. Üçüncü baraka mutfaktı. AĢçı da burada yatıyordu. Bir ay süre ile Bey Dağlarının sedir ormanlarının dik yamaçlarında örnek alanları seçip, ağaçların çap ve boylarını ölçüp, kestiğimiz örnek ağaçların gövde analizlerini yaptık. Yardımcılarımız Aza Mehmet (Mehmet Okur) ile birkaç iĢçiydi. ĠĢçiler toprak çukurlarını kazıyorlar, Aza Mehmet te boyundan uzun bir motorlu testere ile ağaçları kesip, iĢaretlediğimiz kesitleri alıyordu. Ölü örtü, toprak ve yaĢına göre sedir ibre örnekleri ile gövde kesitlerini alıyorduk. Arada Gödene Bölge ġefi Mehmet Acar da yardımımıza geliyordu. Zor bir çalıĢmaydı. Arazinin sarplığından dolayı her gün yüklerimizle dağ tırmanıĢı yapıyorduk. Aza Mehmet benimle aynı yılda, ayni ayda ve ayni günde doğmuĢtu. Üç sınıflı ilkokuldan mezundu (Eskiden köylerde 3 sınıflı ilkokullar vardı). Ama çok zeki ve yetenekli bir insandı. Öğrencilerimi bu konuda uyarmıĢtım. Biz fırsatını bulmuĢ okuyabilmiĢtik. Ama Alakır Mahallelerinin 3 sınıflı ilkokulundan mezun yetenekli Mehmet ancak köy ihtiyar heyetinde aza olabilmiĢti. Aza Mehmet’i hatırladıkça; o yıllarda Alakır Havzasındaki dağın sarplığında çalıĢarak, yaylalarında hayvancılık yaparak, kıl çadırlarda çul üstünde yatarak ekmeklerini kazanmağa, ailelerini geçindirmeğe çalıĢan gayretli insanlarımızı düĢünürüm. Bu çalıĢmada Ambar Katran adını verdikleri çok yaĢlı bir dev sedir ağacını da ölçmüĢtük. Bu ağacın yaĢının 2200 kadar olabileceğini hesaplamıĢ ve yayınlamıĢtım. Daha sonra (1985’te) Avusturya’dan Prof. Dr. Hannes Mayer’i Ambar Katran’a çıkardım. Ambar Katran’ın yaĢını nasıl hesapladığımı anlattım. Hesabımı ve bulduğum yaĢı onayladı. Hannes Mayer Alp Dağlarında ve Türkiye ormanlarında yıllarca araĢtırmalar yapmıĢ olan tecrübeli bir silvikültürcü idi. Ekoloji alanında çalıĢanlar için araĢtırma konuları bitmez ve tükenmez. Ancak orman ekolojisi alanında çalıĢmak arazide ölçme yapmak ve örnek almakla bitmez. Ölü örtü ve toprak analizleri, ibre veya yaprak analizleri, ağaçların beslenme büyüme iliĢkilerinin ortaya konulabilmesi için gövde analizleri, ormanların tür bileĢimleri, iklim özellikleri ve bu özelliklerin arazinin yapısına göre değiĢimleri, yetiĢme ortamı karakteristiklerinin belirlenmesi ve bulgularla iliĢkilendirilmesi için zaman, gayret ve sabır gerekir. Bey Dağlarındaki sedir araĢtırmalarına baĢladığım 1981’den beri 30 yıl geçti. Bu süre içinde her fırsatta Bey Dağlarına tırmandım ve araĢtırmalarıma devam etmeğe çalıĢtım. Biz dağlarımızın sakinliğinde araĢtırmalarımızı yapmağa çalıĢırken birileri de dağlarımızı, sularımızı, insanlarımızın geçim kaynaklarını ele geçirmeğe kalkıĢtı. Ankara’da 1-5.10.1993 tarihinde yapılan Türkiye 1. Ormancılık ġurasında Ferruh AtbaĢoğlu (Yargıtay 20. Hukuk Dairesi BaĢkanı 1991-2004) ormanların özelleĢtirilmesi konusundaki bildirisinde Ģöyle demiĢti; “Ey ormancılar ve Şuraya katılanlar; eğer ormanların özelleştirilmesi yönünde bir karar alırsanız, yakın gelecekte dağlarımızda yabancı bayrakların dalgalandığını görürsünüz. İşte o zaman Türklük gururunuz, insanlık onurunuz rencide olmazmı? Vicdanınıza hesap verebilirmisiniz? İyi düşününüz ve ormanların Vatan toprağı olduğunu unutmayınız.”. Bazılarının aksi yöndeki gayretlerine rağmen, bizler hep birlikte bu düĢüncelerle o Ormancılık

-2-

ġurasında ormanların özelleĢtirilmesi yolunda bir karar çıkmasını önlemiĢtik. Bu defa dağlarımızdaki sularımızı ele geçirmek ve musluğa bağlamak için önce Doğu Karadeniz Bölümünde Fırtına Deresi Havzası’nda baĢlatılan saldırı, kısa zamanda bütün ülkeye yaygınlaĢtı. Tabii olarak Alakır Havzası da bu saldırıdan nasibini aldı. Nehir tipi hidroelektrik santralları ile doğal ekosistemlerin dengesini bozmadan ve o suyu kullanan insanların haklarını gasp etmeden yerel ihtiyaçları karĢılamak için elektrik üretilmesine kimsenin itirazı olamaz. Ancak Fırtına Deresi’nde kurulmak istenen HES’in kapsamını ve etkilerini inceleyip, sarp arazideki uygulamaları gördüğümde; yapılmak istenen HES’lerin doğal ekosistemlerin dengesini bozmak bir yana, tamamı ile yok edeceğini kavradım. Nehir tipi HES’lerde kullanılan planlama yöntemi ve arazideki uygulamaları bizim derelere uymayan bir yöntemdir. Bu HES giriĢimlerinde kullanılan planlama ve uygulamalar; bir su kaynağının devamlılığını sağlayıcı ve koruyucu olmayıp, o su ekosisteminde yaĢayan canlılar ile suyu kullanan insanlarımızı yok edici nitelikte bir soykırımdır. HES’lerin yapılmağa kalkıĢıldığı, akarsuların yataklarının kurutulduğu havzalarda yaĢayan, o su ile tarlasını, bahçesini, meyvalığını sulayan, ürettiği ile insanlarımızı besleyen, ailesini geçindirmeğe çalıĢan insanlarımız. O insanlarımızın, orman ağaçları, ormanda yaĢayan hayvanlar, çiçekler, böcekler, derede yaĢayan balıklar kadar değeri yokmudur? Türkiye Cumhuriyeti’nin dağları, ormanları, toprakları, akarsuları ve diğer kaynakları ile zenginlikleri bir sömürgeye mi aittir? Türkiye bir “Haçlı saldırısına” veya burayı “Dar-ül Harb” ilân edenlerin saldırısına boyun eğecekmidir? Türk böyle bir saldırıya boyun eğmez. Ama günlük olayların ve geçim çabalarının içinde uğraĢan sade insanlarımız bu türlü giriĢimlerin amacı ve kapsamı hakkında bilgi ve fikir sahibi değillerse…. Çamlı HemĢin’liler saldırıyı erken fark etmiĢler ve ayağa kalkmıĢlardı. Ya ötekiler? Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim yerinde bahçeleri, meyvalıkları, seraları, hayvanları ile gecesini gündüzüne katan sade insanlarımız gelen tehlikenin farkına varabilirlermiydi? Doğu Karadeniz Bölümünde kıyamet kopmağa baĢladığında Alakır Havzası habersizdi ve sakindi. Olay kısa zamanda duyuldu ve duyuruldu. TaĢ ocakları için baĢlatılmıĢ olan direnme, nehir tipi HES’leri de kapsamına aldı. Elde ettiğim bilgileri yılların birikimi ile derleyip, irdeleyip ve değerlendirmek, vardığım sonuçları ilgililere sunmak gerektiği kanaatindeyim. Bey Dağları’nda benimle çalıĢan yürekli insanlar, onların çocukları ve torunları birkaç evlek tarlalarında, meyvalıklarında, seralarında çalıĢıyorlar. Ürettiklerini Türkiye’nin her yanına gönderiyorlar. Göç etmiyorlar. Yerlerinde çalıĢıp, geçiniyorlar. Bu insanları o dağların arasında tutan Alakır Çayının suyudur. Suyu HES türbinine akıtmak için tünele (veya kanala) alırsanız, vadi susuz kalır. Ġnsanlar da üretim yapamazlar ve göçerler. Burada bir “üstün kamu yararı” değerlendirmesi söz konusudur. Üstün kamu yararı; (1) Ulusal güvenlik, (2) Kamu güvenliği, (3) Kamu sağlığı konularında, kamu yararına olan diğer iĢlemlerin veya eylemlerin üzerindedir. Alakır Havzası’nda yapılmağa kalkıĢılan HES’leri orada yaĢayan insanlarımızı göçe zorlamak giriĢimi olduğunun farkındamısınız? Bu eylem hangi kamu yararına sığdırılabilir? Atatürk’ün dediği gibi; “Mevzuu bahis olan eğer vatan ise, gerisi teferruattır.”

-3-

2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ ĠÇĠNDE ALAKIR HAVZASI Türkiye’nin coğrafya bölgeleri ve bölümleri sınıflandırmasında Akdeniz Bölgesi; (1) Batı Akdeniz Bölümü, (2) Doğu Akdeniz Bölümü, (3) Göller Bölümü olmak üzere 3 bölüme ayırtedilmiĢtir. YetiĢme ortamı bölgesel sınıflandırması daha ayrıntılıdır. Akdeniz Bölgesindeki coğrafya bölümleri “yetiĢme ortamı bölgeleri grubu” olarak tanımlanmıĢ ve içinde farklı yetiĢme ortamı bölgeleri ayırtedilmiĢtir (Kantarcı, M. D. 1983-1990). 2.1. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGELERĠ GRUBU Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgeleri Grubu batıda Dalaman Çayı vadisinden baĢlayıp, doğuda Anamur Burnu/Tatlısu Nehri vadisine kadar uzanır. Kuzeyde Göller Bölgesi ile Ġç Anadolu Bölgesi ile sınırlanır. Bu grup; deniz etkisini alan arazi ile dağların arasında kalan arazi ve Akdeniz ardı arazisi olmak üzere 3 yetiĢme ortamı bölgesine ayrılmıĢtır. (1) Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgesi (Deniz etkisi altındaki arazi), (2) Akdeniz Ġç YetiĢme Ortamı Bölgesi (Deniz etkisi alamayan arazi) (3) Batı Akdeniz Ardı YetiĢme Ortamı Bölgesi Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgesi Toros Dağlarının batı bölümünün Akdeniz’e bakan yamaçlarını ve bu yamaçlara gömülmüĢ derin akarsu havzalarını kapsamaktadır. Bölge genel olarak güneye eğimli bir yapıdadır. Ancak derin vadilerin dik yamaçları güneydoğu ve doğu, güneybatı ve batı bakılıdır. Bu bakı farklarından ötürü deniz etkisinin alınıĢı, yağıĢ miktarları, güneĢlenme süresi ve Ģiddeti de farklıdır. Yükseltiye bağlı iklim değiĢikliği ile oluĢmuĢ “yükselti/iklim kuĢakları” içinde bakı farklarına bağlı yetiĢme ortamı birimlerini de ayırmak gerekmektedir (Kesit 1). Akdeniz Bölgesinde yağıĢ yükseltiye bağlı olarak önce artar, sonra azalmağa baĢlar (ġekil 1). Sıcaklık değerleri ise yükselti arttıkça her 100 m’de 0,5 C° kadar azalır (Sıcaklık farklarını kavrayabilmek için yeterince ölçme yoktur). Deniz etkisi altındaki yamaçlarda iki sis kuĢağı oluĢur. Orta Kızılçam kuĢağındaki sis oluĢumu belirgindir. Bu kuĢak yağıĢların da arttığı kuĢaktır. Daha yukarıda Orta Sedir KuĢağında uygun hava hallerinde sis oluĢur. Orta Sedir KuĢağında oluĢan sis burada iklimin de daha nemlice olmasını sağlar (Kesit 1). Meteoroloji istasyonlarının yetersizliğini ormanların ve diğer bitki toplumlarının tür bileĢimlerini inceleyerek, yükselti/iklim kuĢaklarını ve bakı farklarına göre iklim özelliklerindeki değiĢimleri belirlememiz mümkün olmuĢtur (Kesit 1,Tbl.1.).Ancak ormanların tahrip edilmesi tür bileĢimlerinin de bozulmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca yetiĢme ortamının anakaya ve toprak özelliklerinin de yeterince değerlendirilmesi gerekmektedir. Bütün bunlar da yetmeyebilir. Bu defa ağaçların farklı yükselti/iklim kuĢaklarında beslenme /büyüme iliĢkilerini de araĢtırmak gerekmektedir. Bey Dağlarındaki sedir araĢtırmalarımızda bütün bu incelemeler, analizler ve değerlendirmeler yapılmıĢtır (Bkz. Kantarcı, M.D. 1985 ve 2008). Akdeniz Bölgesi’nde Toros Dağları esas itibariyle karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Kireç taĢları derin çatlaklı yapılarından dolayı yağıĢ sularını yeraltına sızdırmakta ve denize ulaĢtırmaktadırlar (Düdenler). Bu sebeple karstik arazide yağan yağıĢ ile yüzeysel akıĢa geçen su miktarı arasında önemli farklar vardır. YağıĢ sularının toprağa sızması ve

-4-

anakayanın çatlaklı yapısına ulaĢmasında ormanların ve orman topraklarının etkisi çok önemlidir. Akdeniz Bölgesinde ormanların devamlılığı, toprakların koruması ve geçirgenlik özelliklerini sağlaması, kireç taĢı anakayasının çatlaklı yapısı yağıĢ/akıĢ düzenini önemle etkilemektedir (ġekil 2.1. ve 2.2.). 2.2. ALAKIR ÇAYI HAVZASI 2.2.1. ALAKIR ÇAYI HAVZASININ SINIRLARI VE YAPISI Alakır Çayı Havzası kuzeyde Gökgedik Tepe, Karatufan Tepe, Bakırlı Dağ ile Yazır Havzasından ayrılmaktadır. Batıda kuzeyden güneye doğru; SavaĢ Tümseği Tepe, Eren Tepe (2763 m), Yıldırım Çukuru BaĢı, Ziyaret Tepe (2833 m) Kartal Tepe (2640 m), KuĢyolu Tepe, Kanlıca Tepe, Kızlar Sivrisi (3086 m), Kudret Gölü, Sarıkaya Yarları, Sirken Dağı (1680 m), Kır Tepe (1495 m), Toçak Tepe ( 1223 m) ile Havza sınırlanmaktadır. Doğuda kuzeyden güneye doğru; Düz Bel, Ala Dağ, Asar Dağı, Kepez Dağı ile Çakırlar Havzasından ayrılır. Doğu sınırı Tekeova Dağı (2164 m), Açıkkır Tepe (2070 m), Gödene Yaylası, Görece Dağ, Yangılı Tepe, Eren Tepe, Belen, ġapĢal Dağı üzerinden Karayüz Sırtından denize ulaĢır (Harita 1, Uydu Görüntüsü 1, kesit 2). Alakır Çayı kuzeyden güneye 61,8 km (KuĢ uçuĢu) olup, Havzanın geniĢliği Kartal TepeTeke Ova arasında 14,4 km, Sirken Dağı-Gödene Yaylası arasında 21,6 km’dir (Tahtalı Dağ Alakır Havzası’nın dıĢında kalmaktadır). Alakır Havzası Toros Dağlarının içine dik yamaçlı, dar ve uzun bir vadi olarak gömülmüĢ durumdadır (Kesit 3 ve 4). Alakır Çayı güneyde Salur Dağı ile Toçak Dağı arasındaki Dere Boğazından geçerek Hasköy ile YarbaĢı Köyünün batısından Finike Körfezine ulaĢır. Çayın Dere Boğazından çıktığı yerde yapılmıĢ olan Kırkgöz Köprüsü’nün (Eski Lymra Köprüsü) kemerli gözleri çayın getirdiği materyal ile dolup, tıkanmıĢtır. Çay eski yatağını değiĢtirerek, Dağdibi kaynağından çıkan Göksu Çayının yatağına girmiĢtir (Harita 1).

-5KESİT 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YÜKSELTİ/İKLİM KUŞAKLARI İLE YÖRELERDEKİ YAĞIŞ VE SICAKLIK İLİŞKİLERİ KESİT

YILLIK DEĞERLER ORTALAMA ORTALAMA

YÜKSELTİ m 3086 KIZLAR SİVRİSİ

> 2500 2500 2400 2300 2200 2100 2000

> 2500

DÖRT YAZ AYI DEĞERLERİ

KARLA

GÜNLÜK

İKLİM TİPİ

SICAKLIK

YAĞIŞ

KAPLI

EN YÜKSEK

GÜN

YAĞIŞ

SAYISI

VE AY

ORTALAMA ORTALAMA

OCAK AYI DEĞERLERİ NEM

ORTALAMA ORTALAMA

NEM

SICAKLIK

YAĞIŞ

ORANI

SICAKLIK

YAĞIŞ

ORANI

SAAT 14.00

YÜKSEK KIR (ALP) KUŞAĞI

KIR KUŞAĞI KIR KUŞAĞI 2000-2500 ORMAN ÜSTÜ KIR KUŞAĞI

1900 1750-2000 1.1.6. SEDİR ÜST KUŞAĞI 1800 1750 1700

ÜST SEDİR KUŞAĞI KUŞAĞI ÜST SEDİR

1600

ORTA SEDİR KUŞAĞI KUŞAĞI

ORTA SEDİR

1500-1750 1.1.5. SEDİR ORTA KUŞAĞI

(YAKLAŞIK ASLANKÖY)

1000-1500 1.1.4. KIZILÇAM- SEDİR KUŞAĞI 1200-1500 m 1000-1200 m

1.1.4.1. SEDİR ALT KUŞAĞI 1.1.4.2. KIZILÇAM ÜST KUŞAĞI

500-1000 1.2.3. KIZILÇAM ORTA KUŞAĞI

1.1.3.1. 1.1.3.2. 1.1.3.3 1.2.3.4.

10,4

814

11,5-12,5 1350-2160

2-21

XI/56

XI/1O2-XII/113

ÇN

XII/108-185

N - ÇN

19,3

117

28-45

1,6 - 3,1

154-505 66-78

ÜST SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI 1500

ÜST SİS KUŞAĞI

1400 1300

ALT SEDİR KUŞAĞI

1200 1100 1000

ÜST KIZILÇAM KUŞAĞI ÜST KIZILÇAM KUŞAĞI

900 800

ORTA KIZILÇAM KUŞAĞI ORTA SİSYAĞIŞ VE KUŞAĞI ORTA SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

ORTA KIZILÇAM KUŞAĞI

700 600

NİF KÖY - GÖDENE YÖRESİ TAHTALI DAĞLARI DOĞUSU - BÜK YÖRESİ AŞAĞI GÖKDERE-KOVADA YÖRESİ KÖPRÜ ÇAY VADİSİ YÖRESİ (1) DOĞU BAKILI YAMAÇLAR ALT YÖRESİ (2) BATI BAKIL YAMAÇLAR ALT YÖRESİ İBRADI (AYDIN KENT) - KÖPRÜLÜ YÖRESİ

13,4-14,1 897-1564 568 12,5-14,1 744-1382 16,5 1797

1.1.2.1. 1.1.2.2.

DALAMAN-KOCA ÇAY-ALAKIR ÇAYI YÖRESİ

ANTALYA-ANAMUR YÖRESİ

16,0-18,0 900-1250 16,5-18,5 1100-1800

1.1.1.1. 1.1.1.2. 1.1.1.3. 1.1.1.4. 1.1.1.5. 1.1.1.6. 1.1.1.7.

MARMARİS-EŞEN YÖRESİ KALKAN-FİNİKE YÖRESİ FİNİKE KUMLUCA YÖRESİ KEMER-ÇAKIRLAR YÖRESİ ANTALYA YÖRESİ MANAVGAT-DEMİRTAŞ YÖRESİ GAZİPAŞA-ANAMUR YÖRESİ

18,0-19,0 20,0 18,6 18,5-19,0 18,0 -19,0 18,0-19,0 19,0-20,0

1.1.3.5.

12,0-13,6 1380-2188

2 -10

90 -100 YN-N-ÇN ÇN

20,7-22,5 67-87

50 - 85

3,2 - 6,8

154-432

21,6-23,1 87-183

2,5 - 3,5

140-246

40 - 70

1,8 - 7,0

310-505

27 - 60 14 - 84

7,5 - 10,5 9,0 - 10,0

164-293 246-417

9,5 - 10,6 10,1-12,6 11,3 10,1-11,3 10,0-10,5 10,5-11,6 11,7

226-280 60 - 76 210-260 280-330 295-337 195-244 210-310 58-62 163-221

ÇN

500 400

ALT KIZILÇM KUŞAĞI

100 - 500 1.1.2. KIZILÇAM ALT KUŞAĞI

0,1 - 0,2 X,XII,II/87-178 YN-N-ÇN IX,XII,II/94-303 N - ÇN

ALT KIZILÇAM KUŞAĞI

300 200

KIYI KUŞAĞI

100 0

KIYI KUŞAĞI

ALT SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

ALT NEM / SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI < 100 m

1.2.1. KIYI KUŞAĞI

1000-1250 850-1000 900-1050 1490-1570 900-1100 1000-1300 800-1050

X,XI,XII/375 YN-N-ÇN XII-II/150 YN - N I / 206 N XII / 387 ÇN XI-XII-I/90-332 N I-II / 71-204 N X / 169 YN-N

25,3-26,4 26,4-26,7 25,6 26,6 26,6 25,6-25,7 26,9

22 - 45 15 - 30 17 - 19 28 - 41 28 - 41 30 - 32 18 - 32

42 - 63 42 - 47 50 57 57 56 - 64 54

M.DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

50 63 60 63

-6ŞEKİL 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ (Çamkuyusu Bey Dağlarının kuzey bakılı yamaçlarında, Aslanköy ise Doğu Akdeniz Y.O.Bölgesinde güney bakıda bulunmaktadır. ŞEKİL da 1. 1650 BATI m AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞIN YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ İki istasyon yükseltide olup, yağış miktarları aynıdır. Karşılaştırma yapılabilmesi için grafikte yer verilmiştir.) 1800 814 ASLANKÖY 817 ÇAMKUYUSU

1700 1600 1500 1400 1300

943 GÖKTEPE 1200 AKSEKİ 1350

YÜKSELTİ m

1100

1367 CEVİZLİ

1000

895 SÜTÇÜLER

1564 NİF KÖY

1382 KOVADA 900

GÖDENE1373 1380 GÜNDOĞMUŞ

744 BUCAK 800

İBRADI 2128

897 GÖLCÜK (ACIPAYAM)

700

1923 KÖPRÜLÜ

600 500 1249 ÇUBUKLU (NARLI)

400

200 100 0 YAĞIŞ mm

1797 BEŞKONAK

1101 DÖŞEMEALTI

1395 KARACAÖREN (MELLİ)

ÖRENKÖY 902 GÖKBÜK 915 GAZİPAŞA 796 KALKAN 846

1039 KASABA

GEBİZ 890 1099 TAŞAĞIL 1192 EŞEN KUMLUCA 1046

890 DEMRE

1407 OYMAPINAR

1257 MARMARİS

1491 ÇAKIRLAR

1288 MANAVGAT

1571 KEMER

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 1450 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050 2100 2150 2200 2250

300

M. DOĞAN KANTARCI

-7-

TABLO 1. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI (KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ GELĠġEREK SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI "SEKUNDER MAKİ" OLUġTURMAKTADIRLAR)

TÜRLER

YÜKSELTĠ m

ÖRNEK ALANLAR VE BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI (%) 1200 1400 1600 1800 200 400 600 800 1000 1 5

1. Cedrus libani (Sedir Ağacı)

2 20

3 1 20 80

2 80

3 70

1 80

2 80

3 80

1 80

2 80

2. Thymus sp. (Kekik)

3. Menta sp. (Dağ Nanesi)

4. Achantolimon olivieri

3 70

1 80

2000 2 3 80 80 4

(Kar Kirpisi-Çoban Yastığı) 5. Daphnea oleoides

(Zeytin yapraklı Sırımbağı) 6. Peonia mascula (ġakayık)

7. Cotoneaster nummularia

(Patlangaç çalısı) 8. Berberis creticus (Hanımtuzluğu - Karamuk) 12

9. Juniperus foettidissima

(Kokulu Ardıç) 10. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen)

11. Sobus torminalis (Kuş Üvezi)

1 4

12. Acer hyrcanum

35 1

(Toros Akçaağacı) 13. Populus tremula (Dağ Kavağı)

14. Verbascum orientale (Sığırkuyruğu)

15. Quercus infectoria (Mazı Meşesi)

16. Asparagus acutifolius

2 30

1 2

(Dikenli KuĢkonmaz) 17. Cistus villosus (Pembe çiç.Laden)

18. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç)

19. Juniperus oxycedrus ssp.oxyced. (Katran Ardıcı)

20. Crateagus monogyna (Akdiken)

21. Phlomis fruticosa (Çalba)

22. Pinus brutia (Kızılçam)

23.Styrax officinalis (Karagünlük)

24. Euphobia tinctoria (Boyacı Sütleğeni) 25. Phyllirea latifolia (Akçakesme)

26. Vitex agnus-castus (Hayıt)

27. Pistacia trebinthus (Menengiç)

28. Daphnea gnidioides (Sırımbağı)

29. Spartium junceum (Katırtırnağı)

30. Cotynus coggyria (Boyacı Sumağı)

31. Nerium oleander (Zakkum)

32. Laurus nobilis (Defne)

33. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu ağacı) 34. Arbutus andrachnea (Sandal)

35. Myrtus comminus (Mersin)

36. Olea europea var.oleaster 4 (Delice) KAYNAK: Kantarcı, M. D. 1998

4 15

M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

-8HARİTA 1. ALAKIR ÇAYI HAVZASI

KESİT 2. ALAKIR ÇAYI HAVZASI

ALAKIR Brj.

SİRKEN DAĞI 1680 m

KARTAL TEPE 2640 m

VADİNİN KUŞ UÇUŞU UZUNLUĞU 61.8 km GENEL EĞİM EĞİM % 3,6

ZİYARET DAĞI 2833 m

ALAKIR HAVZASI

KARATUFAN TEPE 2250 m

KARAMAN ÇAYI HAVZASI

KIR TEPE 1495 m KIRKGÖZ KÖPRÜSÜ

TOÇAK DAĞI 1223 m

AKDENİZ

Alakır çayı (Eski yatak)

M. DOĞAN KANTARCI

Harita Genel Md’lüğü (1944) 1/200 000 ölçekli haritasından kopyalanıp birleştirilmiştir. M. DOĞAN KANTARCI

-9-

UYDU GÖRÜNTÜSÜ 1. KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDAĞLARI POZAN GÖLÜ

GÖRCE

DEREKÖY

KERİMLER KUYUSU

KARTAL TEPE 2610 m

KARAMAN ÇAYI HAVZASI

ZİYARET TEPE SEYFİYE UYDU GÖRÜNTÜSÜ 2833 1. BEYDAĞLARI VE ALAKIR HAVZASI m DEĞİRMENİ

AYIBELENİ SAZAK

DEREKÖY

AKPINAR YAYLASI DİBEK ORMANI

KOZAĞACI DEREİÇİ

ALAKIR ÇAYI

GÖRCE (KÜRCE)

KIRKDİREK

ALAKIR

KARACAÖREN

ALAKIR

GÖMBE YAYLASI

GÖRECE DAĞ

KOZDERE

ALAKIR ASAR TEPE KOZDERE

ALAKIR Brj.

SİRKEN DAĞI 1680 m

KARTAL TEPE 22640 m

TAHTALI DAĞ 2375 m

KOZAĞACI KÖYÜ

ÇAYAĞZI

TOÇAK DAĞI 1223 m

ROMA KÖPRÜSÜ

AKDENİZ

TOCAK

ALAKIR

ÇAYI

KIR TEPE TOÇAK DAĞI 1495 m 1223 m

SALUR

GOOGLE EARTH 2011 GÖRÜNTÜSÜ-2011

ÇAYAĞZI

SİRKEN DAĞI 1680 m

ALAKIR BARAJI KIR TEPE 1495 m

2250 m

M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

VADİNİN KUŞ UÇUŞU UZUNLUĞU 61.8 km GENEL EĞİM EĞİM % 3,6

GÖDENE (ALTINYAKA)

ÇALTI

ALAKIR HAVZASI

ŞIRALI

ZİYARET DAĞ KARATUFAN 2833 m TEPE 2250 m

KIZLAR SİVRİSİ 3086 m

KÖŞKLÜ

-102-

KESİT 3. ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE – ALAKIR ÇAYI – TEKEOVA DAĞI KESİTİ ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR ÇAYI - TEKOVA DAĞI KESİTİ

2800

KARTAL TEPE 2640 m

2700

2400

2640

2500

TEKEOVA DAĞI 2164 m

2600

2164

2200

2250

2300

2100 2000

1900

2000

1750

1700

1750

1800

1600

600

1500 1250 750

1000

GÖNAN ÇAYI

1000

1100

1125

1100 1000

GÖLCÜK 750

700

750

800

750

900

1000

YÜKSELTİ m

1000

650

1100

ALAKIR ÇAYI SAZAK ÇAY BOYU MEYVA BAHÇESİ

1200

1250

1300

630

1400

1500

500 400 300 200 100 0 UZAKLIK m M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

-112-

KESİT 4. ALAKIR HAVZASINDA SİRKEN DAĞI-ALAKIR ÇAYI-TAHTALI DAĞ KESİTİ ALAKIR HAVZASI SİRKEN DAĞI - ALAKIR ÇAYI - TAHTALI DAĞ KESİTİ

2500

TAHTALI DAĞ 2375 m 2375

2400

2250

2300 2200 2100

SİRKEN DAĞI 1680 m

1600

1680

1700

GÖMBE YAYLASI

1500

1500 1400

1750

1800

1750 1775 1750 1740 1750 1750 1700 1750 1800 1850 1850 1750

1900

1600

2000

1250

GÖDENE YOLU

1100

300 200 100

750 500

400

ALAKIR ÇAYI

500

250 200 ÇAYAĞZI 175 KOZDERE 200 250

600

500 450 400 DEREKÖY 350 330 ÖRTEKİZ 350 400 450 500 600 650 500 600

700

850

800 750

YÜKSELTİ m

900

1000

1200

1250

1300

UZAKLIK m M. M. DOĞAN KANTARCI DOĞAN KANTARCI

-12ŞEKİL 2.1. ORMANIN ÖLÜ ÖRTÜSÜ, ORMAN TOPRAĞININ GÖZENEK ÇAPLARI,YAĞIŞ SUYUNU SIZDIRMASI VE KİREÇ TAŞINDAKİ ÇATLAK SİSTEMİNİN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMESİ

YAĞ I ġ SEDĠR ORMANI

TOPRAK GÖZENEKLERİ ÇOK İRİ İRİ ORTA İNCE

Ø µm

SUYUN SIZMA HIZI VE GÖZENEKLERDE TUTULMA GÜCÜ > 50 SU HIZLA SIZAR (> 0.05 atm) 10 - 50 SU YAVAŞ SIZAR (0.05-0.33 atm) 0.2 - 10 KAPİLLAR SU (0.33 - 15 atm) < 0.2 ÖLÜ SU (> 15 atm)

ÖLÜ ÖRTÜ HUMUS

Ah TOPRAK ĠRĠ GÖZENEKLĠDĠR

Bv TOPRAK SIZINTI SUYU

B-C

Cv ANAKAYA ÇATLAKLI KĠREÇ TAġI KĠREÇ TAġI ÇATLAKLARINDAN SIZAN SU KAYNAKLARI, DERELERĠ VE YER ALTI SUYUNU BESLER M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

-13ŞEKİL 2.2. KİREÇTAŞI ANAKAYASINDAN OLUŞMUŞ ORMAN TOPRAĞINDA YAĞIŞ SULARININ SIZMASI VE TAHTALI DAĞ’DA SEDİR ORMANLARI

ÖLÜ ÖRTÜ YAPRAK, ÇÜRÜNTÜ, HUMUS

YAĞIŞ

KİREÇTAŞININ TABAKALI VE ÇATLAKLI YAPISINDAN YER ALTINA SIZAN SU KAYNAKLARIN VE HAVZANIN YER ALTI SUYUNU BESLEMEKTEDİR.

ORMAN YOK EDĠLĠRSE, TOPRAK TAġINIR VE YAĞIġ SULARI SELLERE DÖNÜġÜR.

M. DOĞAN KANTARCITAHYALI DAĞ-EKİM 2010

ORMAN TOPRAĞI : ORGANİK MADDE İLE İRİ GÖZENEKLİ, AĞAÇ VE ÇALI KÖKLERİ İLE KAVRANMIŞ, TOPRAK HAYVANCIKLARININ YUVALARI VE YOLLARI İLE İÇ YAPISI GELİŞMİŞ OLAN ORMAN TOPRAĞI YAĞIŞ SULARINI EMER VE HIZLA SIZDIRABİLİR. YÜZEYSEL AKIŞI VE SEL OLUŞUMUNU ÖNLER.

Ah HUMUSLU TOPRAK ORMAN TOPRAĞI GÖZENEKLİ VE SÜZEKTİR. KİREÇ TAŞI TABAKALI VE ÇATLAKLIDIR.

BÖYLECE, ORMAN TOPRAĞI KORUR, VE ODUN ÜRETİMİ YANINDA SU ÜRETİMİ DE YAPAR. M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

-14-

2.2.2. ALAKIR HAVZASI’NDA SICAKLIK, YAĞIġ VE YÜKSEK YAĞIġLARIN DURUMU Alakır Havzası’nda çok önemli iki yağıĢ ölçüm istasyonu (Kumluca ve Gödene–Altınyaka) kapatılmıĢtır. Bu iki yağıĢölçer istasyonun 1970 yılına kadar yaptığı ölçmelere göre; ortalama yıllık yağıĢ Kumluca’da (6 yıllık)1046,0 mm, Gödene’de (5 yıllık) 1373,2 mm’dir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Kumluca ve Gödene’deki aylık ortalama yağıĢ miktarları tablo 2.1. ile Ģekil 3.1.’de verilmiĢtir. Bu iki yağıĢ istasyonunun 5-6 yıllık ölçmeleri çevredeki diğer istasyonların ölçmeleri ile karĢılaĢtırıldığında; Kumluca’da ölçülen yıllık ortalama yağıĢ ile 4 yaz ayı ortalama yağıĢ toplamı ve ocak ayı ortalama yağıĢları Finike’den biraz daha fazla olup, Antalya yağıĢları ile denk düĢmektedir (Tablo 2.2. ve Ģekil 3.2.). Gödene 900 m yükseltide yer aldığı için yağıĢ miktarı kıyıdaki yağıĢlardan daha fazladır. Kumluca ile Gödene’de ölçülen ortalama yağıĢ miktarlarının arasındaki fark 327,4 mm olup, her 100 m’lik yükselti basamağında ortalama 39 mm’lik bir yağıĢ artıĢı hesaplanmıĢtır (Tablo 2.1.). Ġki istasyonda da 4 yaz ayındaki yağıĢ miktarları çok düĢüktür (% 0.3-0.5 kadar). Kumluca ile Gödene’de yıllık toplam yağıĢın % 56-57’si aralık ve ocak aylarında düĢmektedir. Kumluca ve Gödene’de yağıĢ istasyonları kapatılmayıp, tam ölçme yapan meteoroloji istasyonları haline geliĢtirilmeliydiler. Alakır Havzası’nda ilerideki bölümlerde incelenecek olan tarımsal kapasite meteorolojik tespitlerle de desteklenmeliydi. ġimdilik Alakır Havzası’ndaki iklim değerlendirmeleri ve yağıĢ/akıĢ iliĢkileri için Finike ile Antalya meteoroloji istasyonlarının ölçmelerini kullanmak ve bazı yorumlamalar yapmak zorundayız. 2.2.2.1. FĠNĠKE’DE ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIġ VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR (1) ORTALAMA SICAKLIK Finike Meteoroloji istasyonunun ölçmelerine göre; 1970-2006 yılları arasındaki ortalama sıcaklık değerlerinin 1970-1982, 1983-1993 ve 1994-2006 olmak üzere 3 döneme ayrılarak incelenmesi uygun bulunmuĢtur. Bu dönemlerin ayrılmasının sebebi 1982 ve 1991 yılları arasında patlayan 5 yanardağın stratosfere (10 000 m’den yukarıya) püskürttükleri kül ve gazların etkisi ile yıllık ortalama sıcaklığın 1,0 C° kadar azalmıĢ olmasıdır. Stratosfer sakin bir yer olduğu için buraya ulaĢan tozlar ile gazlar uzun süre dağılmadan ve kimyasal bileĢimleri bozulmadan kalabilmektedirler. Ancak bu tozlar ile gazlar güneĢ ıĢınlarını (dolayısı ile enerjisini) emdikleri ve geriye yansıttıkları için Dünya’nın daha az enerji almasına sebep olmaktadırlar. Finike’deki yıllık ortalama sıcaklık değiĢimlerinde bazı yanardağ patlamalarının o yıl veya ertesi yıllardaki sıcaklık değerlerinin düĢmesi ile iliĢkili oldukları dikkat çekmektedir. Finike’de yıllık ortalama sıcaklık değerleri 1953-1970 döneminde 18,6 C° iken, 1994-2006 döneminde 19,4 C°’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 0,8 C° olup, önemli bir ısınma olayını iĢaret etmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık aradaki 1970-1982 döneminde 18,3 C°, 1983-1993 döneminde 18,4 C°’dir. Eğer 1970-2006 arasında ve özellikle 1994-2006 döneminde yanardağ patlamaları devam etmeseydi, ısınmanın daha da fazla olması beklenirdi (ġekil 4).

-15-

Finike’de yaz aylarındaki ortalama sıcaklık değerleri incelendiğinde; 1953-1970 dönemine göre 1994-2006 döneminde 1,0-1,7 C°’lık artıĢların olduğu görülmektedir (ġekil 4). (2) ORTALAMA YAĞIġ ĠLE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR Finike’de yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1953-1970 döneminde 986,5 mm olarak bildirilmiĢtir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1994-2006 döneminde 1056,7 mm’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 70,2 mm’dir (ġekil 5). YağıĢ artıĢının IV. Ayda 25,6 mm ve XI. Ayda 89,9 mm olması dikkat çekicidir. Finike’de 1985-2008 yılları arasındaki günlük sağanak yağıĢlar (Yüksek yağıĢlar mm/24 saat) tablo 3’te verilmiĢtir. Günlük sağanak yağıĢların 70 mm’den fazla olanları seçilmiĢ, iĢaretlenmiĢ ve Ģekil 6’de yıllara göre sıralanmıĢtır. Tablo 3 ve Ģekil 6’da günlük sağanak yağıĢların özellikle 1998 yılından sonra yaz aylarında da oluĢtukları, sıklaĢmağa baĢladıkları ve miktarlarının arttığı görülmektedir. Finike’de 1985-2009 dönemindeki günlük sağanak yağıĢ miktarları (Tablo 3) ile ayni dönemdeki aylık yağıĢ miktarları (Tablo 4) karĢılaĢtırılmıĢ, oranlanmıĢ ve elde edilen sonuçlar Ģekil 7’de yağıĢı çok olan aylar için verilmiĢtir. ġekil 7 serisindeki verilere göre; yağıĢlar kasım ayında artmağa baĢlamakta, aralık ve ocak aylarında çok artmakta, Ģubat ayından itibaren azalmaktadır. Miktarı 70 mm/24 saat’ten fazla olan sağanak yağıĢlar, aralık ve ocak aylarındaki aylık yağıĢların % 20-70’i kadarını oluĢturmaktadır (Yıllara göre oranlar değiĢmektedir). Diğer aylarda aylık toplam yağıĢ azaldıkça, günlük sağanak yağıĢ oranları artmaktadır (ġekil 7). Sağanak yağıĢlar Akdeniz üzerinden gelen ılık ve nemli hava kütlelerinin, kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri ile karĢılaĢmasından kaynaklanmaktadır. Akdeniz Havzası’ndaki ısınmaya bağlı olarak Finike’deki sağanak yağıĢ oluĢumları sıklaĢmıĢ, miktarları ve oranları da artmıĢtır. Bu artıĢ; Finike’de yaz ve kıĢ ayları arasındaki yağıĢ dengesizliğinin yanında, kıĢ aylarındaki yağıĢların da sağanak yağıĢlardan ötürü düzensiz olduğunu göstermektedir.

-16-

TABLO 2.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI VE YAĞIŞ MİKTARININ 100 m’lik YÜKSELTİ ARTIŞINA GÖRE DEĞİŞİMİ (Kumluca’da 6, Gödene’de 5 yıllık, 1970 öncesi ölçme sonuçları) YÜKSELTİ m

YER

KUMLUCA 60 m AYLIK YAĞIŞ ORANI GÖDENE (Altınyaka) 900 m AYLIK YAĞIŞ ORANI FARK mm 840 m FARK mm/100 m

326,1 0,31 431,9 0,31 105,8 12,6

III

119,6 101,3 0,11 0,10 78,3 148,1 0,06 0,11 41,3 46,8 4,9 5,6

VII

VIII

62,0 0,06 76,2 0,06 14,2 1,7

15,0 6,3 0,0 0,4 10,2 44,3 0,01 0,01 0,00 0,00 0,01 0,04 28,6 15,0 3,4 4,8 32,1 70,4 0,02 0,01 0,00 0,00 0,02 0,05 13,6 8,7 3,4 5,2 21,9 26,1 1,6 1,0 0,4 0,6 2,6 3,1

97,4 0,09 122,7 0,09 25,3 3,0

XII

YILLIK mm

263,1 0,25 361,8 0,26 98,7 11,8

1045,8 1,00 1373,2 1,00 327,4 39,0

M. DOĞAN KANTARCI

Kaynak : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Gnl.Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir.

ŞEKİL 3.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI 500,0

KUMLUCA VE GÖDENE'DE (Altınyaka) AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI

450,0

KUMLUCA GÖDENE (Altınyaka)

400,0

350,0

300,0

250,0

YAĞIŞ mm

200,0

150,0

100,0

50,0

0,0 AYLAR

III

VII

VIII

Kaynak : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Gnl.Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir.

XII

M. DOĞAN KANTARCI

-17TABLO 2.2.BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE ORTALAMA YAĞIŞLAR İLE SAĞANAK YAĞIŞ MİKTARLARI VE ORANLARI (1970 YILINA KADAR YAPILAN ÖLÇMELERDEN DERLENMİŞ, DEĞERLENDİRİLMİŞTİR.) YAĞIŞLAR SAĞANAK OCAK AYINA 4 YAZ AYI YILLIK ORT. ARALIK AYI OCAK AYI YAĞIŞ ORANI TOPLAM YAĞIŞ mm mm mm mm/24 SAAT % mm KAŞ 5 906,0 226,9 238,2 150,8/XII 63,3 14,5 DEMRE 20 889,7 216,7 150,0/I 69,2 21,0 FİNİKE 3 987,0 261,8 278,7 206,1/I 74,0 18,9 KUMLUCA 60 1046,0 263,1 326,1 16,6 KEMER 10 1571,0 397,8 536,9 31,8 ÇAKIRLAR 20 1491,4 295,2 386,8/XII 131,0 71,7 ANTALYA 42 1068,0 343,3 263,7 331,5/I 77,4 28,4 SERİK 40 1047,5 283,8 243,3 136,3 34,8 GEBİZ 75 889,8 285,3 195,6 118,3/XII 36,8 TAŞAĞIL 80 1099,4 208,0 90,3/IX 56,9 40,8 MANAVGAT 20 1288,2 312,9 204/I 28,9 30,0 KASABA 230 1039,3 246,2 128/II 72,5 25,9 GÖKBÜK(FİNİKE) 200 915,3 178,4 178,4/XII 71,7 25,7 DÖŞEMEALTI 265 1101,2 245,9 302,9/II 123,2 32,3 KARACAÖREN(MELLİ) 265 1394,8 254,2 247,4/XII 97,3 85,8 BEŞKONAK 360 1796,6 431,7 403,2 87,4 BUCAK 850 744,0 139,9 99,9/XII 71,4 87,5 GÖDENE (ALTINYAKA) 900 1373,2 361,8 431,9 55,3 BÜK 450 568,0 M. DOĞAN KANTARCI Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü ve DSİ Gnl Md’lüğü ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir. YER

YÜKSELTİ m

ŞEKİL 3.2.BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YAĞIŞLAR VE ORANLARI BATI AKDENİZ Y.O. BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YILLIK YAĞIŞ, OCAK AYINDAKİ YAĞIŞ, 4 YAZ AYINDAKİ YAĞIŞ VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIŞ MİKTARLARI (1970 ÖNCESİ ÖLÇÜMLER) 1796,6

1571,0 1491,4 1394,8

1288,2 1068,0 987,0

1046,0

889,7

118,3

90,3

178,4

431,9

403,2

247,4

568,0 139,9

128,0

302,9

254,2

178,4

246,2

204,0

295,2

331,5

208,0

4 YAZ AYI mm

195,6

OCAK AYI mm

243,3

SAĞANAK mm/24 SAAT

245,9

150,0

386,8

744,0

YILLIK ORT. mm

263,7

536,9 326,1

278,7

216,7

238,2

1101,2

889,8

206,1 150,8

1099,4 1039,3

1047,5

1373,2

915,3

312,9

906,0

YAĞIŞ mm

2000,0 1950,0 1900,0 1850,0 1800,0 1750,0 1700,0 1650,0 1600,0 1550,0 1500,0 1450,0 1400,0 1350,0 1300,0 1250,0 1200,0 1150,0 1100,0 1050,0 1000,0 950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0

99,9

M. DOĞAN KANTARCI

-18-

ŞEKİL 4. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 20

FİNİKE YILLIK YILLAR C⁰

18,7

1979

18,9

1980

18,2

1981

18,6

1982

17,9

1983

17,8

1984

18,4

1985

18,8

1986

18,9

1987

18,2

1988

18,7

1989

18,7

1990

18,9

1991

18,6

1992

17,8

1993

18,6

1994

19,6

1995

19,0

1996

19,4

1997

18,4

1998

19,6

1999

19,7

2000

19,3

2001

19,8

2002

19,6

2003

19,9

2004

19,4

2005

19,0

2006

19,0

18,5

17,5 YILLAR

32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1953-1970

AYLAR 1

1970-1981

1982-1993

7 YILLIK

FİNİKE'DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN (C°) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER

III

VII

VIII

XII

1953-1970 11,3 11,7 13,4 16,4 20,3 24,6 27,2 27,0 23,6 19,5 15,8 12,8 18,6 1970-1981 10,7 11,2 13,2 16,2 20,1 24,8 27,1 26,6 23,4 19,1 14,9 11,9 18,3 1982-1993 10,8 10,7 12,5 16,3 20,3 24,5 27,7 27,4 24,3 19,8 15,1 12,0 18,4 1994-2006 11,5 11,7 13,4 16,7 21,4 26,1 28,9 28,6 24,9 20,5 15,9 12,8 19,4 FARK

0,2

0,0

1953/1970-1994/2006

0,0

0,3

1,1

1,5

1,7

1,6

1,3

1,0

0,1

0,0

0,8

1994-2006

•1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA •1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA •1980 HEKLA - İSLANDA •1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA) •1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA) •1986 AUGUSTİN ALASKA •1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA) •1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER) •OCAK-ŞUBAT 1991 I. KÖRFEZ SAVAŞI KUVEYT PETROL KUYULARI YANGINI •1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI •1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI •1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA •2000 HEKLA - İSLANDA •2002 PAGO YANARDAĞI •2004 BAGANA YANARDAĞI •2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI •2006 AUGUSTİNE

M. DOĞAN KANTARCI

1978

TAVURVUR

18,3

BAGANA

1977

1953-1970 ORT. 18,6 Cº

PAGO

17,9

HEKLA

18,0

1976

PAPUA VE OLMOK CALDERA

1975

1982-1993 ORT. 18,4 Cº

TAVURVUR

18,2

UNZEN VE PĠNATUBO

1974

1970-1981 ORT. 18,3 Cº

AUGUSTĠN

18,3

HEKLA

1973

19,5

NEVADO DELRUİZ VE CHİCON

17,8

TOLBACİK VE PAVLOF

18,1

1972

1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1971

1994-2006 ORT. 19,4 Cº

YILLIK ORTALAMA SICAKLIK C:

18,4

AYLIK ORTALAMA SICAKLIK C:

1970

FİNİKE' DE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

-19ġEKĠL 5. FĠNĠKE'DE AYLIK VE YILLIK YAĞIġLARIN (mm) DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

774,8

1971

952,0

1972

698,4

1973

526,2

1974

1154,3

1975

909,9

1976

1032,1

1977

723,3

1978

1044,1

1979

1023,9

1980

922,2

1981

1545,0

1982

876,3

1983

1233,6

1984

779,4

1985

845,1

1986

678,8

1987

779,9

1988

1199,3

1989

771,1

1990

576,8

1991

907,0

1992

816,4

1993 1994 1995

1996 1997 1999

838,2

2000

730,4

2001

1553,0

2004 2005 2006

260

1994-2006 ORT. 1056,7 mm

1953-1970 ORT. 986,5 mm

1953-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006

240 220 200 180

DİKKAT

160 140 120 100

1970-1981 ORT. 942,2 mm

1982-1993 ORT. 846,7 mm

80 60 40 20 0

AYLAR 1

VIII

XII

YILLIK mm

0,7

9,8

68,9

78,4

261,8

986,5 942,2

234,4

181,3

84,7

39,7

19,8

6,9

1,2

0,7

5,7

65,9 101,6

200,4

1982-1993

197,3

138,3

103,3

41,1

16,8

11,6

2,9

0,8

3,4

44,2 125,7

161,3

846,7

1994-2006

227,1

126,5

83,4

61,4

23,3

10,5

3,3

3,8

5,8

76,2 168,3

267,1

1056,7

FARK -51,6 -3,7 1953/1970-1994/2006

-8,3

25,6

1,4

4,6

0,8

3,1

-4

5,3

70,2

7,3

89,9

875,4 FİNİKE'DE GÜNLÜK EN YÜKSEK YAĞIŞ (mm / 24 saat) MİKTARLARININ AYLARA GÖRE DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1390,8 DÖNEMLER 1537,9 1953-1970 895,0 1208,4 1970-2006

I 206,1 132,3

II 188,0 146,6

III

VII

79,7

64,4

64,0

10,8

20,5

64,7

93,1

50,6

73,0

13,1

VIII 5,5 24,4

IX 38,0 13,6

X 83,2 62,0

XI 101,1 200,9

XII 131,9 248,6

FİNİKE' DE GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞ (mm / 24 saat) MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

280 260

DĠKKAT SAĞANAK YAĞIġLAR ARTMIġ

240

775,1 1970-1981 986,1 1095,3

2003

YILLAR

FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

300 280

695,3 FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1167,7 DÖNEMLER I II III IV V VI VII 684,9 1953-1970 278,7 130,2 91,7 35,8 21,9 5,9 2,5

1998

2002

FİNİKE' DE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0

220

1953-1970

200

1970-2006

GÜNLÜK EN YÜKSEK YAĞIŞ mm/24 saat

1970

YILLK ORTALAMA YAĞIŞ mm

AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ mm

YILLIK

1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

YILLAR

180

160 140 120 100 80 60 40 20 0

AYLAR

M. DOĞAN KANTARCI

-20TABLO 3. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN (> 70 mm) 1985-2008 DÖNEMİNDE AYLARA DAĞILIMI YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX 1985 47,5 46,0 62,9 1,2 2,8 0,3 0,0 0,0 13,6 1986 45,2 44,0 1,1 9,6 5,0 3,0 0,0 0,0 12,3 1987 80,9 14,8 37,7 27,6 13,2 14,6 8,7 0,0 0,0 1988 90,5 50,3 51,3 46,1 27,0 0,6 13,1 0,0 0,0 1989 7,8 43,8 18,4 0,0 0,8 0,1 0,0 0,0 0,0 1990 5,4 64,4 26,7 15,2 0,2 2,6 0,0 0,0 2,3 1991 29,1 101,9 44,9 29,5 20,4 0,0 0,2 0,0 1,1 1992 2,9 45,5 53,9 22,6 23,5 53,7 0,3 0,0 0,0 1993 45,0 34,4 23,3 7,0 15,7 2,6 0,2 0,0 0,0 1994 90,5 39,3 12,0 10,4 34,2 0,0 0,1 6,4 2,0 1995 39,6 25,2 36,8 8,1 0,5 2,0 7,0 0,8 4,7 1996 79,3 35,9 17,6 3,1 9,7 0,0 0,0 0,0 9,6 1997 37,4 21,1 53,6 23,1 18,3 6,7 0,0 24,4 1,4 1998 57,5 146,6 39,5 61,3 12,3 0,4 0,0 0,0 2,7 1999 66,2 54,0 35,1 34,2 0,0 0,6 0,4 1,4 0,0 2000 34,7 19,5 32,0 13,0 16,6 0,0 0,0 0,1 0,1 2001 74,8 31,4 2,6 30,0 10,1 0,0 0,8 0,6 0,0 2002 71,2 25,7 28,4 34,4 1,1 2,1 11,2 0,5 4,8 2003 99,6 77,2 49,2 34,4 50,6 73,0 0,0 1,0 2,0 2004 132,3 45,0 22,2 93,1 6,2 4,8 3,0 0,0 1,2 2005 63,8 74,2 29,1 30,6 11,0 42,5 0,6 0,1 4,6 2006 56,3 56,5 30,2 3,8 3,6 0,8 0,0 0,1 22,2 2007 90,4 56,4 39,5 28,8 4,4 3,0 0,4 0,0 0,0 2008 10,8 118,0 7,0 11,4 2,1 0,0 0,0 0,0 30,4 Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

X 50,1 28,2 1,0 32,8 53,9 22,5 42,7 0,3 18,5 39,4 15,3 12,8 47,1 10,9 4,9 25,2 18,3 5,7 49,0 12,0 36,0 172,7 39,2 23,4

XI 53,2 22,5 13,8 67,9 120,5 9,8 11,8 56,1 52,8 65,3 26,9 45,9 51,7 70,4 44,5 77,6 200,9 32,0 44,6 50,3 54,3 67,5 103,3 67,2

XII 27,5 49,1 48,6 30,9 21,2 23,6 85,2 35,6 24,7 102,8 73,6 36,9 58,1 60,7 78,7 39,6 89,3 72,8 43,8 248,6 40,2 11,0 78,0 34,2

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 6. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1985-2008 DÖNEMİ - ARTIŞA DİKKAT) FİNİKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA 70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLA OLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN ARTIŞI VE SIKLAŞMASI

X XI XII I II IV VI

YAĞIŞ mm/m²/24 SAAT

270 260 250 240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

YILLAR M. DOĞAN KANTARCI

-21-

TABLO 4. FİNİKE’DE AYLIK VE YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARI (1985-2008 DÖNEMİ)

FİNİKE İst.nu. 17375 YILLAR

AYLIK TOPLAM YAĞIŞ III

VII

YILLIK VIII

XII

TOPLAM

1985

290,2 192,5

82,3

2,6

5,7

0,3

0,0

13,6

66,2 105,2

1986

243,0 152,0

1,8

9,9

7,3

3,9

0,0

19,8

1987

307,5

38,4 143,1

79,4

17,6 17,0

8,7

0,0

1988

183,0 213,7 230,4 101,1

0,6 22,2

0,0

73,5 194,7 133,7 1199,3

1989

845,1

39,6

40,4 161,1

678,8

1,3

38,6 128,3

779,9

56,8

55,9

0,0

1,6

0,1

0,0

73,8 228,3

1990

9,4 131,9

28,6

16,9

0,2

2,6

0,0

2,8

1991

104,6 162,0

94,2

32,5

23,2

0,0

0,2

0,0

1,1

3,0 116,3 101,2

48,9

43,4 54,0

0,4

0,0

1992

17,1

46,4

86,5

87,7

521,3

28,7

21,8 119,5

362,4

74,0

30,0 385,2

907,0

0,0

0,4 107,2 126,3

601,1

28,0 128,0 113,1

695,3

1993

157,0 139,0

70,9

8,8

45,3

5,0

0,2

0,0

1994

304,5 181,2

47,2

24,9

38,2

0,0

0,1

9,9

3,6 101,7 227,7 228,7 1167,7

1995

166,0

60,2 127,5

20,1

0,7

2,0 13,1

0,8

4,7

20,6

95,8 173,4

684,9

1996

151,7 138,0

11,6

12,4

0,0

10,0

51,2

72,4 257,9

775,1

29,0 130,9 100,3

30,5

7,4

0,0 34,2

1,4 157,8 116,0 308,5

986,1

1998

130,9 224,3 111,3 119,7

29,0

0,4

0,0

2,9

1999

265,6 178,2 104,3

55,2

0,0

1,0

0,4

2,2

0,0

35,0

26,7

0,0

0,1

2,6 107,3

11,8

0,0

0,8

2,6 24,5

1997

2000

70,1

94,4

75,7

69,9

70,9

53,6 152,9

819,3

0,1

68,9 245,5 113,1

730,4

0,6

0,0

54,8 609,7 511,7 1553,0

0,5

6,6

10,7 130,9 344,1

0,0

1,0

2,2

50,1 104,0 253,6 1390,8

4,8

3,0

0,0

1,4

33,9 107,4 485,9 1537,9

11,2 44,7

0,6

0,1

8,5

69,0 147,0 124,2

2001

124,7 129,0

2002

140,4

2003

386,6 186,8 129,6

2004

653,3

2005

276,2 133,2

47,9

32,4

2006

188,5 166,6 121,7

6,4

4,1

0,8

0,0

0,1

2007

128,9 162,6

51,7

51,3

8,6

5,2

0,4

0,0

2008

34,3 239,7

25,5

38,2

5,0

0,0

53,8

184,6 135,4

82,1

49,5

20,3

9,4

3,1

2,1

6,9

ORT. mm

50,2

92,3

92,6

71,2

1,1

93,1 110,6 73,2

27,4 120,9

16,7 151,6 308,5 1095,3

7,6

5,9

33,4 349,7 125,9

875,4

895,0

21,2 1018,4

93,4 251,9 247,5 1001,5

30,9 166,8

93,1

687,3

62,5 145,9 206,9

908,7

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir. M. DOĞAN KANTARCI

-22-

ŞEKİL 7.1. FİNİKE’DE EKİM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 700,0

FİNİKE'DE X. AYDA TOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-X YÜKSEK YAĞIŞ-X

600,0

ORAN %

500,0

400,0

300,0

75,7

42,0

49,4

35,4

52,2

97,8 53,3

33,4

36,6

83,1

65,3

29,8

25,0

74,3

38,7

66,1

75,0

57,7

78,4

73,0

44,6

76,9

71,2

YAĞIŞ mm

100,0

75,7

200,0

0,0

YILLAR 700,0

FİNİKE'DE XI. AYDA TOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-XI YÜKSEK YAĞIŞ-XI

600,0

ORAN %

500,0

400,0

300,0

0,0

YILLAR M. DOĞAN KANTARCI

40,3

41,0

53,6

36,9

46,8

42,9

24,4

33,0

31,6

83,0

46,4

44,6

63,4

28,1

28,7

41,3

52,3

39,3

45,0

52,8

34,9

35,8

55,7

YAĞIŞ mm

100,0

50,6

200,0

-23ŞEKİL 7.2. FİNİKE’DE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 700,0 650,0

FİNİKE'DE XII. AYDA TOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-XII YÜKSEK YAĞIŞ-XII

600,0

ORAN %

550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0

36,7

31,5

51,9

32,4

51,2

21,2 50,7

17,3

17,5 60,0

35,0

51,5

19,7

18,8

14,3

42,4

44,9

21,8

28,2

22,1

19,7

24,2

23,1

37,9

50,0

30,5

YAĞIŞ mm

100,0

31,8

150,0

0,0

YILLAR 700,0

FİNİKE'DE I. AYDA TOPLAM YAĞIŞLAR İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

650,0 600,0

TOPLAM YAĞIŞ-I

550,0

YÜKSEK YAĞIŞ-I

500,0

ORAN %

450,0 400,0 350,0 300,0 250,0

0,0

YILLAR M. DOĞAN KANTARCI

31,5

70,1

29,9

23,1

20,3

36,8

24,9

43,9

53,4

52,3

23,9

29,7

28,7

96,7 27,8

57,4

45,6

26,3

18,6

50,0

16,4

YAĞIŞ mm

100,0

49,5

150,0

25,8

200,0

-24-

ŞEKİL 7.3. FİNİKE’DE ŞUBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 700,0

FİNİKE 'DE II. AYDA TOPLAM YAĞIŞLAR İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-II YÜKSEK YAĞIŞ-II

600,0

ORAN % 500,0

400,0

300,0

49,2

34,7

33,9

55,7

48,8

41,3

51,2

24,3

25,8

30,3

65,4

72,8 26,0

41,9

21,7

24,7

39,1

62,9

48,8

77,1 23,5

28,9

23,9

YAĞIŞ mm

100,0

38,5

200,0

0,0

YILLAR 700,0

FİNEKE'DE III. AYDA TOPLAM YAĞIŞ İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-III YÜKSEK YAĞIŞ-III

600,0

ORAN % 500,0

400,0

300,0

0,0

YILLAR M. DOĞAN KANTARCI

27,5

76,4 24,8

60,8

38,0

30,7

81,0

100,0 45,1

33,7

35,5

40,9

25,2

28,9

25,4

32,9

53,3

47,7

93,4 32,9

22,3

26,3

61,1

YAĞIŞ mm

100,0

76,4

200,0

-25-

ŞEKİL 7.4.FİNİKE’DE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI (1985-2008 DÖNEMİ) 700,0

FİNİK'DE IV. AYDA TOPLAM YAĞIŞ, SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-IV YÜKSEK YAĞIŞ-IV

600,0

ORAN % 500,0

400,0

300,0

29,8

56,1

59,4

94,4

77,0

36,9

48,3

28,0

37,1

62,0

51,2

23,0

26,7

40,3

41,8

79,5

46,2

90,8

89,9 0,0

45,6

34,8

YAĞIŞ mm

100,0

46,2

97,0

200,0

0,0

YILLAR 700,0

FİNİKE'DE V. AYDA TOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-V YÜKSEK YAĞIŞ-V

600,0

ORAN %

500,0

400,0

300,0

0,0

YILLAR M. DOĞAN KANTARCI

42,0

51,2

87,8

98,2

81,6

45,8

100,0

85,6

62,2

0,0

42,4

60,0

78,2

71,4

89,5 34,7

54,1

87,9

100,0 50,0

58,2

75,0

68,5

YAĞIŞ mm

100,0

49,1

200,0

-26-

2.2.2.2. ANTALYA’DA ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIġ, BUHARLAġMA VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR (1) ORTALAMA SICAKLIK Antalya Meteoroloji istasyonunun ölçmelerini değerlendirdiğimizde, aynen Finike’deki gibi 1970-2006 döneminin 3 alt döneme ayırıp incelenmesinin gerektiği sonucuna varılmıĢtır. Dünya’da 1981-1991 arasında 5 yanardağın patlaması ve küllerini stratosfere kadar püskürtmelerinin etkisi Antalya’da 1982-1993 döneminde yıllık ortalama sıcaklığın 1,0 C° azalmasına sebep olmuĢtur (ġekil 8). Antalya’da yıllık ortalama sıcaklık değerleri 1930-1970 arasında 18,7 C° olarak verilmiĢtir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama sıcaklığın 1994-2006 döneminde 18,8 C°’a yükseldiği ve aradaki farkın 0,1 C° olduğu hesaplanmıĢtır (ġekil 8). Aylık ortalama sıcaklık değerleri karĢılaĢtırıldığında; yaz aylarındaki sıcaklık farklarının sırası ile 0,4 – 0,7 – 0,8 ve 1,0 C° arttığı görülmektedir (ġekil 8). Antalya’da da sıcaklığın daha fazla artmayıĢına yanardağ patlamalarının etkisi olduğu anlaĢılmaktadır. Diğer bir etki de Antalya’nın denize karĢı konumundan kaynaklanmaktadır. Finike batısındaki yüksek araziden dolayı deniz etkisini daha az almaktadır. (2) ORTALAMA YAĞIġLAR VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR Antalya’da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1930-1970 döneminde 1068,2 mm olarak verilmiĢtir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1994-2006 döneminde 1301 mm’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 232,8 mm/yıl olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 9). Aylık ortalama yağıĢlar incelendiğinde, Antalya’da 1930-1970 dönemine göre 1994-2006 dönemindeki farklar sağanak yağıĢların payının azaldığı gibi bir izlenim vermektedir (ġekil 9). Bu izlenim yanıltıcıdır. Antalya’da 1975-2007 dönemindeki günlük sağanak yağıĢlar tablo 5’te verilmiĢtir. Günlük sağanak yağıĢların 70 mm’den fazla olanları iĢaretlenmiĢ ve Ģekil 10’da gösterilmiĢtir. Tablo 5 ve Ģekil 10 incelendiğinde günlük sağanak yağıĢların 1994 yılından itibaren ayni aydaki tekrarlanma sayısının 3-4’e yükseldiği ve miktarlarının arttığı anlaĢılmaktadır. Antalya’da 1975-2007 dönemindeki günlük sağanak yağıĢlar (Tablo 5) ile ayni aylardaki aylık toplam yağıĢ miktarları (Tablo 6) karĢılaĢtırılmıĢ, oranlanmıĢ ve aralarındaki iliĢkiler Ģekil 11’de gösterilmiĢtir. ġekil 11 serisi incelendiğinde; Antalya’da da aylık yağıĢ toplamlarının kasım ayından itibaren artmağa baĢladığı, aralık ve ocak aylarında en yüksek miktarlara ulaĢtıkları, Ģubat ayından mayıs ayına kadar giderek azaldıkları görülmektedir. Bazı yıllarda çok fazla yağıĢ düĢmektedir (2001 /XI. ay gibi). Günlük sağanak yağıĢların aylık toplam yağıĢlara oranları genellikle % 20-50 arasında değiĢmektedir. Bu oranların bazı aylarda % 80-90’lara ulaĢtığı görülmektedir (ġekil 11). Antalya’da günlük sağanak yağıĢların sıklaĢması ve miktarlarının artması Akdeniz Havzası’ndaki ısınmaya bağlıdır. Bu ısınma süreci ile ilgili olarak; Antalya Körfezinde ve çevresindeki dağlık arazide oluĢan sıcak çekirdekli siklonlar günlük sağanak yağıĢlara ve

-27-

bunlara bağlı olarak sel olaylarına, su baskınlarına sebep olmaktadırlar. Bu geliĢmeler giderek daha dengesiz bir yağıĢ düzeni ile karĢı karĢıya olduğumuzu iĢaret etmektedir. Antalya ile Finike’de 1975-2007 yılları arasındaki günlük sağanak yağıĢlar aylara göre karĢılaĢtırılmıĢtır (ġekil 11). Antalya’daki günlük sağanak yağıĢların daha dağınık oldukları, Finike’de ise daha toplu durumda bulundukları görülmektedir. Finike’de günlük sağanak yağıĢların 1998 yılından itibaren sıklaĢtığı ve arttığı, Antalya’da ise sıklaĢma ve artıĢın 1994’ten itibaren baĢladığı sonucuna varılmaktadır. Aradaki fark; Finike Körfezi’nde Finike’nin yeri ile Antalya Körfezi’nde Antalya’nın yeri, rüzgârları alıĢ konumları ve arkalarındaki dağ/vadi sistemleri ile bağlantılıdır. Kumluca bu iki meteoroloji istasyonunun arasında Antalya’ya daha benzer bir konumda yer almaktadır. Kumluca’nın arkasındaki Tahtalı Dağ Kütlesi yağıĢların ve günlük sağanak yağıĢların artmasına sebep olmaktadır (Gâvur Deresi’nden gelen sel olayları Tablo 7). Alakır Havzası ise deniz etkisine Kumluca’dan daha kapalı olup Finike’nin konumuna benzer bir konumdadır (Harita 1). (3) AÇIK SU YÜZEYĠNDEN BUHARLAġMA VE PET ĠLE GET MĠKTARLARI Antalya’da açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarlarındaki (mm/m²) artıĢ çok dikkat çekicidir. Dönemsel karĢılaĢtırma 1930-1970 ile 1975-2005 ortalama değerleri arasında yapılmıĢtır (Tablo 8, Ģekil 13). Antalya’da 1930-1970 döneminde 1445,8 mm/m² olarak ölçülen ortalama buharlaĢma miktarı 1975-2005 döneminde ortalama 1912,2 mm/m² olarak bildirilmiĢtir (Tablo 8). Aradaki fark 466,4 mm/m²’lik çok önemli bir artıĢtır. Açık su yüzeyinden 6 yaz ayındaki buharlaĢma miktarı 1930-1970 döneminde 927,3 mm/m² olup, 1970-2006 döneminde 1339,3 mm/m² ölçülmüĢtür (Tablo 8.). Aradaki fark 412,0 mm’dir. Birincisi 40, ikincisi 36 yıllık iki uzun döneme yayılan bir ölçme serisinde bu kadar önemli farklar birkaç hatalı ölçüme bağlanamaz. Fark vardır ve belirgindir. Açık su yüzeyinden buharlaĢmaların aylık ortalama miktarları mevsimlere göre incelendiğinde sistematik bir artıĢın ve azalmanın olduğu görülmektedir. Tablo 8 ile Ģekil 13’teki açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları Antalya ve çevresinde yapılmıĢ tek ölçmedir (Finike’de ölçme yok). Açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları ve bu miktarlardaki artıĢ, sulu tarım alanlarında uygulanan salma sulama ve yağmurlama yöntemlerindeki su kayıpları bakımından da çok önemlidir. Ayrıca Akdeniz Havzası’ndaki ısınma, deniz yüzeyinden buharlaĢma ve sağanak yağıĢların oluĢmaları arasındaki iliĢkiye de ıĢık tutmaktadır (ġekil 27 ile iliĢki kurunuz). Antalya’da topraktan buharlaĢma ve bitki yapraklarından terleme ile su kaybı hesaplanmıĢ ve tablo 9 ve Ģekil 14’te sunulmuĢtur. Bir yerin su bilançosu; oradaki ortalama sıcaklık ile enlem derecesi ve güneĢlenme değeri üzerinden hesaplanan potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarının, yağıĢ ve toprakta depo edilen (bitki köklerinin alabileceği) faydalanılabilir su kapasitesi (FSK) toplamı ile karĢılaĢtırılarak yapılmaktadır. Burada C.W.Thonthwaite yönteminde tarım toprakları için öngörülen 100 mm/m².m (m³) miktarı yerine, orman toprakları için önerilen (Toprağın derinliği, türü ve taĢlılık oranına göre FSK hesaplayan) yöntem kullanılmıĢtır ( Kantarcı, M.D.2005). Tablo 9’da sadece PET miktarları verilmiĢ ve

-28-

açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları ile karĢılaĢtırma yapılmıĢtır (Su bilançosu verilmemiĢtir). Antalya’da topraktan buharlaĢma ve bitki yapraklarından terleme ile kaybedileceği hesaplanmıĢ olan su miktarı (PET) 1930-1970 dönemindeki ortalama sıcaklık değerlerine göre 1092,5 mm, 1998-2006 ortalama sıcaklık değerlerine göre 1155,9 mm olarak hesaplanmıĢtır (Aradaki fark 63,4 mm/m²). Ġki dönemdeki PET miktarları arasındaki fark çok fazla değildir. Yöntem C.W.Thonthwaite tarafından 50 cm kalınlığında bir toprağa dikilen mısır bitkilerinin su kullanımına göre (Evaporametre’de) deneysel ölçmelere dayanılarak ortaya konulmuĢtur. Bu yöntemde; toprağın özellikleri ile bitki yaprağının terlemeyi kontrol edici yeteneklerine (solunum gözeneklerinin kapakçıkları ve kılları gibi) göre deneysel olarak ölçülen toprak suyu çeĢitleri ve miktarları ile PET miktarı (evapotranspirasyon) hesaplanmıĢtır. Açık su yüzeyinde ise buharlaĢmayı engelleyecek bir düzenek yoktur. Açık su yüzeyinden buharlaĢma tarımda kullanılan salma su veya yağmurlama gibi sulama yöntemleri ile sulama zamanına bağlı olan buharlaĢma kayıpları bakımından önemli bir ölçek olarak değerlendirilebilir.

-29-

ŞEKİL 8. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 20,0

ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1930-1970 DÖNEMİ ORT. 18,7 C:

19,5

19,0

18,5

YILLAR

32,0 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 AYLAR 0

1930-1970

1970-1982

1983-1993

III

VII

VIII

XII

YILLIK

1930-1970

10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 11,9 18,7

1970-1982

10,0 10,4 13,0 16,2 20,1 25,3 27,9 27,6 24,5 19,7 14,6 11,2 18,4

1983-1993

8,9

PAGO

AYLIK ORTALAMA SICAKLIĞIN DÖNEMLERE GÖRE DEĞİŞİMİ

ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER

HEKLA

1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

16,5

TAVURVUR VE AUGUSTİNE

UNZEN VE PİNATUBO

AUGUSTİN

HEKLA

THOLBACİK VE PAVLOF

17,0

NEVADO DELRUİZ VE CHİCON

17,5

PAPUA VE OLMOK CALDERA

18,0

BAGANA

1993-2006 DÖNEMİ ORT. 18,8 C: TAVURVUR

ORTALAMA SICAKLIK C:

1983-1993 DÖNEMİ ORT. 17,7 C:

1970-1982 DÖNEMİ ORT. 18,4 C:

SICAKLIK C:

YILLAR YILLIK 1970 19,3 1971 19,0 1972 18,6 1973 19,2 1974 19,0 1975 18,1 1976 17,4 1977 18,0 1978 18,2 1979 18,6 1980 17,7 1981 18,6 1982 18,5 1983 17,4 1984 17,8 1985 18,0 1986 18,2 1987 17,4 1988 17,8 1989 17,5 1990 17,7 1991 17,3 1992 16,9 1993 17,6 1994 18,6 1995 17,9 1996 18,3 1997 17,7 1998 19,4 1999 19,4 2000 18,9 2001 19,3 2002 19,0 2003 19,2 2004 18,9 2005 18,7 2006 18,8

9,2 11,5 15,6 19,7 24,5 27,9 27,4 24,0 19,0 13,7 10,1 17,7

1994-2006

10,0 10,6 12,7 16,0 21,2 26,0 29,0 28,5 24,9 20,2 14,8 11,4 18,8

FARK

-0,1 -0,1 -0,1 -0,4

(1930-/1970-1994/2006)

0,7

1,0

0,8

0,4

0,0 -0,1 -0,8 -0,5

0,1

1994-2006

-30ġEKĠL 9. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIġLARIN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

y = 0,5183x2 - 2051,6x + 2E+06 R² = 0,1242

2000,0 1900,0

400,0

ANTALYA'DA AYLIK YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1930-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006

350,0

1800,0

1994-2006 ORT.1301,0 mm

1700,0 1600,0

1970-1981 ORT. 1091,9 mm

1500,0 1400,0

300,0

1930-1970 ORT.1068.2 mm

SAĞANAK YAĞIŞLARDA ARTIŞ VE SEL BASKINLARI

250,0

1300,0

200,0

1200,0 1100,0

150,0

1000,0 900,0

100,0

YAĞIŞ mm

800,0

700,0 600,0

1982-1993 ORT.936,2 mm

500,0 400,0

50,0 0,0

AYLAR

300,0 200,0

350,0

100,0

ANTALYA'DA GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞ MİKTARLARI

0,0

YILLAR

300,0

1930-1970 1970-2006

250,0

GÜNLÜK YAĞIŞ AYLIK YAĞIŞA YAKIN

ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ (mm) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER

1930-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006 FARK

263,7 254,1 180,9 242,6 -21,1

III

156,2 93,2 238,0 73,9 138,4 121,6 109,9 112,8 -46,3 19,4

VII

43,9 39,2 45,0 91,3 47,4

30,9 25,6 30,0 37,3 6,4

10,1 5,9 11,2 7,0 -3,1

VIII

1,8 4,1 2,4 4,5 2,7

2,9 0,4 0,4 4,3 1,4

13,6 57,7 10,3 75,7 2,6 61,4 14,7 107,1 1,1 49,4

110,5 148,3 138,9 231,8 121,3

XII

283,8 216,4 203,2 337,7 53,9

YILLIK

1068,2 1091,9 936,2 1301,0 232,8

1930-70/1994-2006

ANTALYA'DA GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER

1930-1970 1970-2006

I 331,5 180,6

II 134,1 125,0

III 151,9 161,1

IV 124,4 142,4

V 120,4 73,0

VII

VIII

64,1

32,3

49,6

98,7

43,2

32,5

27,8

52,2

X 195,1 167,8

XI 183,2 220,2

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

XII 290,7 228,6

200,0

150,0

100,0

YAĞIŞ mm

1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

YILLIK mm 992,5 1068,0 630,6 552,9 1302,4 1280,4 1135,7 995,3 1436,3 1283,9 826,5 1598,1 830,3 1166,6 1152,3 1102,6 853,3 720,9 1210,1 648,8 602,2 1142,6 861,9 942,4 1246,4 1245,7 1431,3 1470,3 1340,6 855,5 839,4 1891,8 971,6 1773,6 1268,2 1021,8 1556,9

YAĞIŞ mm

YILLAR

50,0

0,0 AYLAR

III

VI VII VIII IX M. DOĞAN KANTARCI

XII

-31-

TABLO 5. ANTALYA’DA GÜNLÜK (mm/24 saat) SAĞANAK YAĞIŞLARIN 1985-2008 DÖNEMİNDEKİ DURUMU YIL/AY 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

180,6 67,1 20,8 56,0 38,7 33,3 49,3 63,7 98,9 51,0 28,2 85,8 51,5 49,4 108,1 17,0 126,3 17,5 164,1 76,0 152,3 135,3 58,0 6,4

34,7 107,8 44,0 76,7 79,0 100,9 30,8 17,8 38,5 44,2 30,9 90,3 36,4 111,9 57,0 13,8 65,4 11,3 51,0 19,3 62,9 57,1 83,4 6,8

III 63,5 20,1 30,5 93,0 118,9 61,5 9,4 129,2 88,0 17,5 110,0 28,7 58,2 78,0 48,2 33,9 9,0 24,8 161,1 6,0 17,2 26,4 36,0 35.4

IV 18,2 10,0 32,0 18,7 0,1 3,2 61,2 18,1 10,0 13,3 15,0 47,4 77,1 26,5 19,8 50,5 30,6 32,2 50,6 142,4 4,4 72,2 11,2 24.3

VI 2,6 20,2 7,5 47,4 32,4 6,0 8,4 8,7 36,6 9,2 18,6 0,8 37,8 8,4 0,6 56,7 24,2 9,0 57,2 19,8 73,0 11,2 0,5 2.0

0,2 0,1 43,2 0,1 4,4 4,0 0,0 1,6 14,2 1,0 5,8 0,1 12,3 2,1 9,7 0,1 0,0 0,1 4,7 5,5 4,4 21,2 0,6 0.8

VII 0,0 0,0 0,0 2,9 0,0 0,0 3,8 1,0 0,0 0,0 2,3 0,0 0,0 0,3 0,2 0,0 0,3 19,0 0,0 0,3 32,5 0,3 0,2

VIII

0,0 0,0 5,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 9,8 0,0 0,0 27,8 0,0 3,0 5,6 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 3,4 0.0 2.0

0,0 11,8 0,1 0,0 0,2 5,0 0,0 2,2 0,0 0,3 1,6 0,2 37,0 1,9 52,2 0,0 2,0 4,9 7,9 0,1 12,2 21,5 0,9 31.6

28,9 5,7 18,6 75,4 34,2 54,4 30,6 0,6 63,8 167,8 12,5 68,1 45,9 102,3 16,1 16,3 10,6 17,8 14,0 13,0 10,2 190,0 17,5 6.0

XI 65,3 1,0 41,3 34,5 36,5 16,3 56,3 85,0 49,3 69,2 218,6 37,3 70,0 42,1 15,0 139,7 179,1 37,3 28,0 90,4 57,5 59,6 26,2 20.8

XII 90,7 30,0 63,7 108,1 50,7 87,0 228,6 125,5 55,8 100,5 91,0 156,2 172,7 183,5 54,6 75,7 94,9 227,6 179,3 56,0 67,2 60,5 86,0 52.0

M. DOĞAN KANTARCI

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

YAĞIŞ mm/m²/ 24 SAAT

ŞEKİL 10.ANTALYA’DA GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1994-2006 DÖNEMİNDE ARTIŞA DİKKAT) 250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 200,0 190,0 180,0 170,0 160,0 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

YILLAR

ANTALYA'DA 1985-2007 DÖNEMİNDE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

III

XII

M. DOĞAN KANTARCI

-32ENLEM: 36 53’ KUZEY BOYLAM: 30 42’ DOĞU

ANTALYA İSTASYON Nu:17300 YÜKSELTİ: 42 m

TABLO 6. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI (1985-2008) YIL/AY

III

1985

482,1

102,0

100,9

23,5

8,3

0,3

0,0

56,0

141,8

1986

328,3

332,1

20,3

10,4

29,0

0,1

0,0

21,6

6,4

1,1

104,0

853,3

1987

62,9

104,5

104,9

101,7

15,5

49,2

0,0

5,1

0,1

29,8

83,5

163,7

720,9

1988

152,8

241,8

186,1

53,5

97,9

0,1

3,1

0,0

121,4

86,1

267,3 1210,1

1989

48,2

108,8

162,4

0,1

33,3

6,0

0,0

0,2

69,3

109,9

110,6

648,8

1990

72,5

146,2

62,3

8,2

10,8

5,1

0,0

5,1

66,4

30,4

195,2

602,2

1991

135,2

86,8

31,7

86,9

15,2

0,0

6,4

0,0

57,5

72,5

650,4 1142,6

1992

183,1

31,5

182,1

34,0

19,6

3,0

1,0

0,1

2,2

0,6

194,8

176,0

828,0

1993

264,7

116,0

129,3

29,6

120,5

20,0

0,0

74,8

100,9

86,6

942,4

1994

233,7

149,4

48,7

17,6

17,2

1,4

0,0

10,1

0,3

298,2

260,6

209,2 1246,4

1995

109,8

36,3

275,0

31,6

34,1

6,1

2,5

0,0

1,6

24,1

527,1

197,5 1245,7

1996

265,9

268,9

88,6

74,3

1,6

0,1

0,0

0,2

105,9

80,2

545,6 1431,3

1997

76,1

58,5

139,0

134,9

60,8

20,2

0,0

28,6

62,2

189,3

166,9

533,8 1470,3

1998

225,4

165,7

138,1

89,1

19,7

2,7

0,3

0,0

2,1

120,3

144,6

432,6 1340,6

1999

261,4

189,5

134,0

34,9

0,9

13,1

0,2

4,1

53,2

20,7

29,8

113,7

855,5

2000

39,1

42,4

65,8

105,2

84,1

0,1

0,0

8,5

0,0

27,8

312,4

154,0

839,4

2001

217,7

96,2

9,5

97,3

62,0

0,0

0,4

0,0

2,0

16,3

907,2

483,2 1891,8

2002

52,0

22,3

48,8

118,0

9,9

0,1

20,4

1,3

5,5

40,8

68,1

584,4

2003

368,0

122,7

398,8

128,5

84,1

10,5

0,0

8,0

21,6

53,8

577,6 1773,6

2004

556,9

65,6

12,6

261,3

23,5

8,7

0,3

0,0

0,1

15,5

146,9

176,8 1268,2

2005

428,9

126,8

29,9

7,4

74,7

5,5

34,1

0,0

25,5

17,2

142,2

129,6 1021,8

2006

319,0

84,5

78,2

87,3

12,3

21,9

0,3

3,4

29,9

494,7

126,4

66,4 1324,3

2007

113,8

152,7

39,1

12,5

1,9

0,8

0,2

0,0

0,9

38,2

87,0

247,2

694,3

2008

12,6

10,8

66,4

41,0

2,2

0,8

0,0

2,0

38,6

8,0

32,6

68,7

283,7

VII

VIII

YILLIK mm 187,7 1102,6

XII

971,6

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir. M. DOĞAN KANTARCI

-33ŞEKİL 11.1. ANTALYA’DA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 900,0

ANTALYA'DA EKİM AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

850,0 800,0 750,0 700,0

TOPLAM YAĞIŞ X YÜKSEK YAĞIŞ X ORAN %

650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0

45,8

38,4

59,3

83,9

64,8

65,0

58,6

77,8

85,0

43,6

50,0

24,2

64,3

51,9

56,3

85,3

53,2

81,9

49,4

62,1

62,4

51,6

100,0

1000,0

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

YILLAR

1986

0,0 1985

YAĞIŞ mm/m²

150,0

89,1

200,0

100,0

250,0

ANTALYA'DA KASIM AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ XI YÜKSEK YAĞIŞ XI ORAN %

950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0

30,1

47,2

40,4

61,5

52,0

54,8

19,7

44,7

50,3

29,1

41,9

46,5

41,5

26,6

48,9

43,6

77,7

53,6

33,2

50,0

40,1

49,5

90,9

100,0

46,1

150,0

M. DOĞAN KANTARCI

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

YILLAR

1986

0,0 1985

YAĞIŞ mm/m²

200,0

-34ŞEKİL 11.2. ANTALYA’DA XII. VE I. AYDAKİ TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

91,1

34,8 2007

2006

51,9 2005

31,0

31,7 2004

2003

38,9 2002

49,2

19,6 2001

2000

42,4

48,0 1999

1998

32,4 1997

46,1

28,6 1996

1995

48,0 1994

71,3

64,4 1993

1992

35,1 1991

45,8

44,6 1990

1989

38,9

40,4 1988

1987

28,8

1986

48,3 1985

ORAN %

35,5

42,4

51,0

2005

2006

2007

13,6 2004

44,6 2003

33,7 2002

58,0

43,5 2000

2001

41,4 1999

1998

21,9

67,7 32,3 1996

1997

25,7 1995

37,4 1993

21,8

34,8 1992

1994

36,5 1991

45,9 1990

36,6 1988

1989

33,1

20,4

80,3

TOPLAM YAĞIŞ I YÜKSEK YAĞIŞ I ORAN % I

1987

YILLAR

YÜKSEK YAĞIŞ XII

ANTALYA 'DA OCAK AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLŞKİSİ (1985-2007)

1986

YAĞIŞ mm

600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

37,5

YILLAR

TOPLAM YAĞIŞ XII

ANTALYA'DA ARALIK AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

1985

YAĞIŞ mm

700,0 680,0 660,0 640,0 620,0 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

M. DOĞAN KANTARCI

-35ŞEKİL 11.3. ANTALYA’DA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

54,6 2007

49,6

29,4

41,6

67,6 2006

2005

2004

50,7

2003

2002

68,0 32,5 2001

30,1

2000

67,5 1998

1999

62,2 1997

33,6

85,1 1996

29,6 1994

1995

33,2

56,5

1993

1991

1992

69,0 1990

35,5

72,6 1989

42,1

31,7 1988

32,5 1986

1987

34,0 1985

ORAN %

ANTALYA'DA MART AYINDATOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

92,1

M. DOĞAN KANTARCI

2007

57,5

47,6

33,8 2006

2005

2004

2003

50,8 2002

40,4

94,7 36,0

51,5 2001

2000

1999

56,5 1998

41,9 1997

40,0

32,4 1996

1995

35,9 1994

68,1 1993

1992

1991

29,7

71,0

98,7 1990

29,1

73,2 1989

1988

50,0

99,0

TOPLAM YAĞIŞ III YÜKSEK YAĞIŞ III ORAN %

1987

YILLAR

YÜKSEK YAĞIŞ II

1986

YAĞIŞ mm/m²

600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

TOPLAM YAĞIŞ II

62,9

YILLAR

ANTALYA'DA ŞUBAT AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

1985

YAĞIŞ mm/m²

600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

-36ŞEKİL 11.4. ANTALYA’DA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

82,7

89,6 2007

2006

59,5 2005

39,4

54,5 2004

2003

31,4

27,3 2002

2001

56,7

48,0 2000

1999

57,2

29,7 1998

1997

63,8 1996

75,6

47,5

1995

1994

53,2

33,8 1993

1992

70,4

39,0 1990

1991

100,0 1989

35,0 1988

1987

1986

1985

31,5

96,2

77,4

ORAN %

ANTALYA'DA MAYIS AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

M. DOĞAN KANTARCI

2007

2006

2005

2004

2003

26,3

91,1

97,7

84,3

68,0

90,9 2002

67,4

39,0 2001

2000

42,6

66,7 1999

1998

62,2 1997

54,5

50,0 1996

1995

30,4

44,4

53,5 1994

1993

1992

55,3 1991

1990

55,6

97,3 48,4

48,4 1989

1988

69,7

TOPLAM YAĞIŞ V YÜKSEK YAĞIŞ V ORAN %

1987

YILLAR

YÜKSEK YAĞIŞ IV

31,3

YAĞIŞ mm/m²

600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

TOPLAM YAĞIŞ IV

1986

YILLAR

ANTALYA'DA NİSAN AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

1985

YAĞIŞ mm/m²

600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380,0 360,0 340,0 320,0 300,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

-37ŞEKİL 12. ANTALYA İLE FİNİKE’DE 1985-2007 DÖNEMİNDEKİ GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA GÖRE DEĞİŞİMİ (MİKTAR VE TEKRAR ARTIŞINA DİKKAT) ANTALYA'DA1985-2007 DÖNEMİNDE 70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLA OLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

KUMLUCA’DE SEL 9.4.2006

230,0 220,0 210,0 200,0 190,0

240 230 220 210 200 190

180

170,0

170

160,0

160

150,0

150

140,0

140

130,0

130

120,0

120

110,0

110

100,0

100

90,0

YAĞIŞ mm/m²/24 SAAT

180,0

70,0 60,0

50,0 40,0 30,0 I

III

XII

XII I II IV VI

70 60 50 40 30

20 10

0,0

YILLAR

10,0

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

YAĞIŞ mm/m²/ 24 SAAT

80,0

20,0

250

KUMLUCA’DE SEL 4.9.2006

240,0

260

FİNİKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA 70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLA OLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

KUMLUCA’DE SEL 17.12.2001

250,0

270

YILLAR

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

260,0

KUMLUCA’DE SEL 17.12.2001

270,0

M. DOĞAN KANTARCI

-38-

TABLO 7. KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI 1. KUMLUCA'DA YAĞMUR SUYU KÂBUSU 24.1. 2006 ANTALYA (İHA) - Antalya'nın Kumluca ilçesi ve çevresinde 36 Saat aralıksız devam eden sağanak yağış, dün akşam sele dönüştü. Aralıksız yağan yağmur Kumluca'ya bağlı Yenimahalle, Kasapçayırı mahallelerinde sera ve çok sayıda evin sular altında kalmasına neden oldu. Dün akşam saat 22 30 sıralarında sele dönüşen yağışın ardından bazı vatandaşlar evlerini terk etmek zorunda kaldı. Sabaha karşı sona eren sağanak yağışın ardından Kumluca Belediyesine bağlı ekip ve araçlar selden zarar gören vatandaşların yardımına koştu. Kumluca Belediyesine bağlı ekipler, kepçe ve dozerler ile sel sularının biriktiği alanlarda kanal açma çalışmaları yaptı. Evlerini gece terk eden vatandaşlar, sabaha karşı duran yağışın ardından evlerine dönerek sel suları altında kalan eşyalarını kurtardılar. Öte yandan, aşırı yağış yüzünden Kumluca ya bağlı Beykonak Beldesi'nde bazı iş yerlerini su bastı. Henüz sahibi belli olmayan bir keçi, sel sularına kapılması sonucu denize sürüklenip telef oldu. Kumluca Belediyesi, İlçe kaymakamlığı ve tarım ilçe müdürlüğüne bağlı ekipler hasar tespit çalışmalarına devam ediyor (Kaynak: Mynet Haber).. 2. KUMLUCA'DA SEL 18.10.2006 Antalya'nın Kumluca İlçesi'nde dün akşam başlayan ve aralıklarla devam eden sağanak yağış sabaha karşı hızını artırınca çok sayıda ev, işyeri ve serayı sular altında kaldı. Antalya'da hayatı olumsuz yönde etkileyen sağanak yağış ve fırtına Kumluca, Demre ve Finike ilçelerinde maddi hasara neden oldu. Kumluca'nın Sarıkavak, Yenimahalle, Karşıyaka mahalleleri, ilçeye bağlı Beykonak Beldesi ile Salur ve Hacıveliler köylerinde çok sayıda ev ve sera selden etkilendi. Demre İlçesi'nde de etkili olan sağanak yağış ve fırtına bazı seraları yıktı. Demre Çayı'nın taşması sonucu Belören ve Çağman köylerine ulaşımın sağlandığı Köşkerler Köprüsü yaya ve taşıt trafiğine kapatılırken, sel suları nedeniyle Kayaaltı Mahallesi'ndeki seralar yıkıldı. Demre'deki Çevreli Köyü de sular altında kaldı. Bölgede sağanak yağış devam ederken, bölgelerde belediye, Tarım İlçe Müdürlüğü, Emniyet ve jandarma ekipleri selden etkilenen alanlarda çalışmalarını sürdürüyor (Kaynak: Haberler.com). 3. KUMLUCA'DA SEL 14.10.2009 Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Beşikçi köyü ile Olimpos tatil beldesinde yoğun yağışlardan dolayı sel meydana geldi. Kumluca Kaymakamı Salih Işık'tan alınan bilgiye göre, sabaha karşı yağan şiddetli yağmur nedeniyle, Kumluca'nın Beykonak beldesi yakınındaki Beşikçi köyündeki dere, ağaç parçaları ve molozların dereyi tıkaması sonucu taşkın meydana geldi. Taşkın yüzünden köydeki 50 kadar sera ile 50 kadar evi su bastı. Kumluca-Antalya kara yolunun iki kesiminde de, selin taşıdığı molozların kara yoluna birikmesi yüzünden yol ulaşıma kapandı. Olimpos'ta ise köyün içinden geçen derenin taşması sonucu bazı restoranları ve bungalovları su basarken, dere kenarına park edilmiş bazı otomobiller denize sürüklendi. Kaymakam Salih Işık, ''Çok şükür can kaybı yok ama maddi zayiat var. Beşikçi köyünde bir, Olimpos'ta ise şimdilik sayısını bilemediğimiz bazı otomobilleri sel sürüklemiş. Beşikçi köyünde inceleme yaptım. Henüz Olimpos'a gidemedim. Kara yolunun ulaşıma kapanan bölümü ise ekiplerce temizlenmeye ve trafiğe açılmaya başlandı dedi (Kaynak: Haber Antalya.com). 4. KUMLUCA’DA YAĞIŞ ETKİLİ OLDU 18.12.2009- (Kaynak: Antalya Ekspres) 5. KUMLUCA'DA DERE TAŞTI, SERA VE İŞYERLERİ SULAR ALTINDA KALDI 28.1.2010 Antalya'nın Kumluca ilçesi Beykonak beldesinde sanayi sitesi, işyerleri ve seralar su altında kaldı. Kumluca'da dün akşam saatlerinde başlayan sağanak yağış nedeniyle Beykonak'ın içinden geçen dere taştı. Taşkın sonucu Beykonak Hali, Sanayi Sitesi ve dereye yakın yerlerdeki seralar su altında kaldı. Beykonak Hali kısa süreli kullanılamaz hale geldi. Beykonak'ta işyeri su altında kalan işletme sahiplerinden Ahmet İbze, "Beykonak'ın içinden geçen derenin denize döküldüğü yer çok geniş. Ancak bazı sera sahipleri derenin kenarlarına beton atarak daraltmışlar. Bu yüzden de dere yoğun yağmurlarda bu daralan kısımlardan taşıyor. Bu alan da sanayi ve hal çevresi. Bu konuya işyeri sahipleri ve belediye acil bir çözüm bulmalı. Sadece benim 15 bin lira zararım var." diye konuştu. Kumluca İlçe Tarım Müdürü Erdem Erman, hasar tespiti için olay yerine görevlileri gönderdiğini, ancak sel felaketlerinin, 2090 Sayılı Afet Kanunu kapsamında 'Tarım Sigortası'na dâhil olduğunu açıkladı.Yağmurun öğleden sonra şiddetinin azalması ile belediye ekipleri köprü üzerinden kepçeler vasıtası ile dere üzerinde tıkanan yerleri açtı (Kaynak: Gazete Gerçek). 6. KUMLUCA’DA SEL 27.11.2010 Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki gün yaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4 köy ve 6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekar alanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Hasar tespit çalışmalarını tamamladıklarını aktaran İlçe Tarım Müdürü Erdem Erman, "Salur, Hacıveliler, Hızırkahya ve Kavak Köyü ile merkeze bağlı Karşıyaka, Narenciye, Göksu, Sarıkavak, Kasapçayırı ve Kum Mahallesi su baskınlarından zarar gördü. Bahsedilen yerlerde 57 çiftçimize ait 247,8 dekar alan zarar görürken ve 1 arıcımızın 90 kovanının telef olduğunu tespit ettik." diye konuştu. Selin, 2090 Sayılı Afet Kanunu kapsamına girmediğini kaydeden Erman, "Çiftçilerimiz tarım sigortası yaptırdıysa zararlarının yarısını şirketleri, yarısını da devlet karşılıyor." diye konuştu. Bölgenin yağış alan bir bölge olduğunu kaydeden Erman, çiftçilerin hemen her yıl bu sıkıntı ile karşılaşma riski bulunduğunu, bu yüzden de sigorta yaptırmaları gerektiğini sözlerine ekledi (Kaynak: İstanbul burda.com).

(Gazete haberlerinden derlenmiştir.)

M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

-39-

TABLO 7. (DEVAMI) KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI 7. KUMLUCA'DA SERA VE PORTAKAL BAHÇELERİ SULAR ALTINDA 2.9.2010 Antalya'nın Kumluca ilçesinde 30 dönüm sera ve 400 dönüm portakal bahçesi şiddetli yağış ve fırtına nedeniyle sular altında kaldı. Kumluca ilçesinin en büyük köyü olan 3 bin 700 nüfuslu Hacıveliler köyünde Bayısı Çayı'nın şiddetli yağış nedeniyle taşması sonucu seralar ve portakal bahçeleri zarar gördü. 30 dönüm sera ve 400 dönüm portakal bahçesinin sular altında kalmasına neden olan şiddetli yağış ve fırtına, köydeki bazı evleri de etkiledi. Kumluca Kaymakamı Salih Işık ve Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü Finike Şube Müdürü Oğuzhan Karabulut, Hacıveliler Köyü Muhtarı Aziz Atıcı sular altında kalan seralarda inceleme yaptı. Seralarda başta domates olmak üzere, biber ve patlıcan gibi ürünlerin sular altında kaldığını belirten Kaymakam Işık, Kuzca Köyü'nde ise bir köylünün 5 keçisinin telef olduğunu bildirdi (Kaynak: Portakal.com-Haber Vitrini). 8. KUMLUCA'DA SEL 27.11.2010 Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki gün yaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4 köy ve 6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekar alanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki gün yaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4 köy ve 6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekar alanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Hasar tespit çalışmalarını tamamladıklarını aktaran İlçe Tarım Müdürü Erdem Erman, "Salur, Hacıveliler, Hızırkahya ve Kavak Köyü ile merkeze bağlı Karşıyaka, Narenciye, Göksu, Sarıkavak, Kasapçayırı ve Kum Mahallesi su baskınlarından zarar gördü. Bahsedilen yerlerde 57 çiftçimize ait 247,8 dekar alan zarar görürken ve 1 arıcımızın 90 kovanının telef olduğunu tespit ettik." diye konuştu. Selin, 2090 Sayılı Afet Kanunu kapsamına girmediğini kaydeden Erman, "Çiftçilerimiz tarım sigortası yaptırdıysa zararlarının yarısını şirketleri, yarısını da devlet karşılıyor." diye konuştu. Bölgenin yağış alan bir bölge olduğunu kaydeden Erman, çiftçilerin hemen her yıl bu sıkıntı ile karşılaşma riski bulunduğunu, bu yüzden de sigorta yaptırmaları gerektiğini sözlerine ekledi (Kaynak: İstanbul burda.com). 9. KUMLUCA’DA SEL 24.12.2010 Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Beşikçi köyü ile Olimpos tatil beldesinde meydana gelen sel yüzünden bazı seralar ve evleri su bastı, otomobiller denize sürüklendi. Antalya'nın Kumluca İlçesi çevresinde sabaha karşı başlayan şiddetli yağışta evler sular altında kaldı, otomobiller sel sularıyla denize sürüklendi, karayolu ulaşıma kapandı, okullar bir gün süreyle tatil edildi. İlçeye bağlı Beşikçi Köyü ile Olympos tatil beldesinde büyük hasara neden olan yağışlar sırasında 500 dönüm sera alanı da hasar gördü. Olympos'ta turistik ağaç evlerin bulunduğu bölge da yağıştan büyük hasar gördü. Kumluca'nın Beykonak Beldesi yakınındaki Beşikçi Köyü'nden geçen dere şiddetli yağışta gelen sellerle taştı. Taşkın yüzünden köydeki 500 dekar sera ile 50 kadar evi su bastı. Kumluca- Antalya karayolunun 2 kesiminde selin taşıdığı molozların karayoluna birikmesi sonucu yol ulaşıma kapandı. Vali Alâeddin Yüksel'in talimatıyla bölgedeki okullarda eğitim ve öğretime 1 gün ara verildi. Antalya'nın Kumluca İlçesi ve çevresinde sabaha karşı şiddetli yağışla oluşan sellerden Beşikçi Köyü'nün yanı sıra, turizm beldesi Olympos da büyük zarar gördü. Saat 02.00- 03.00 sıralarında Olympos'ta bungalov evlerle, marketler ve yine ağaçtan inşa edilen çok sayıda dükkânı sel sularıyla yıkıldı. Pansiyonların önünde 70'in üzerinde otomobil ve traktör denize sürüklendi. Aralında turistlerin de bulunduğu çk sayıda kişi Olympos Plajı'na gelerek, denizde otomobilini ve traktörünü aradı. Felaketi yaşayanlar, saat 02.00- 03.00 arasında yağmurun sağanak şekilde yağmaya başladığını, biranda her taraf sellerin kapladığını, kimsenin saat 05.00'e kadar evlerinden çıkamadığını söyledi. Dışarı çıktıklarında ağaçtan yapılan çok sayıda ev ve dükkânın yerinde olmadığını gördüklerini anlatan felaketzedeler, sürüklenen otomobillerin dere yatağında ve denizde üst üste yığıldığını gördüklerini anlattı. Bölgeye gelen iş makineleri ve kurtarma araçlarıyla mahsur kalanlar kurtarılırken, birçok kişi de otomobillerini ve ciplerini güvenli bölgelere götürdü. Sahil Güvenlik Komutanlığı'na ait bir helikopter ise kıyı boyunca uçarak, bölgede keşif yaptı. Görgü tanıkları, bir tur şirketine ait minibüste akşam 4 kişinin uyuduğunu, selden sonra minibüsün yerinde olmadığını, 4 kişiden de haber alınamadığını ileri sürdü. Ancak bu kişilerin sel gelmeden bölgeden ayrılmış olabileceği de değerlendirildi. AKUT Akdeniz Temsilcisi Yılmaz Sevgül, bölgeye 5 kişilik ekip gönderdiklerini belirterek, 10 kişilik ekibin de hazır halde beklediğini söyledi. Sevgül, “Selde her şey 1- 2 saat içerisinde olup bitmiş. Biz geldiğimizde felaket bitmişti. Bildiğimiz kadarıyla can kaybı yok, ekiplerimiz selden yıkılan alanlarda arama çalışmaları yapıyor. Tahminimiz 70'in üzerinde otomobil ve traktör denize sürüklendiği. Bu otomobillerden yalnızca birkaçı denizin içerisinde görülebiliyor. Bazıları dere yatağında, bazıları ise hiç görülmüyor” diye konuştu. Turizmci Kadir Kaya, yalnızca ağaç evleri değil, diğer tesisleri de selin bastığını, belediyelerin ve resmi kurumların iş makinelerinin, seviyesi düşen derenin yeniden taşması ihtimaline karşı, dere kenarlarına bent yaptığını belirtti. Antalya Valisi Alâeddin Yüksel de sel haberi üzerine bölgeye giderek incelemelere başladı (Kaynak: Av Haberleri gazetesi) . (Gazete haberlerinden derlenmiştir.) M. DOĞAN KANTARCI

-40TABLO 8.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²) DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 6 YAZ AYI YILLIK DÖNEMLER ORT. BUHARLAŞMA 1930-1970 ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006 FARK mm/m² ORT. C° 1930-1970 ORT. C° 1998-2006

III

66,1

70,0

92,8

91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 68,2

927,3 1445,8

72,4

80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0 70,5

1339,3 1912,2

6,3 10,1 10,1

10,4 10,7 10,7

17,4 12,8 13,1

43,0 16,4 16,5

FARK C

76,4 20,5 21,3 0,8

VII

96,6 25,0 26,2 1,2

VIII

90,7 28,2 29,3 1,1

66,7 28,1 28,9 0,8

XII

38,6 15 3,3 2,3 412,0 24,9 20,3 15,6 11,9 25,3 25,1 20,7 15,2 11,5 26,2 0,2 0,9 M. DOĞAN KANTARCI

466,4 18,7 19,0 0,3

ŞEKİL 13.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²) DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

BUHARLAŞMA mm/m²

310,0 300,0 290,0 280,0 270,0 260,0 250,0 240,0 230,0 220,0 210,0 200,0 190,0 180,0 170,0 160,0 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 AYLAR

ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK DEĞİŞİMİ VE 1930-1970 VE 1970-2006 DÖNEMİNDE AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA MİKTARLARI

ORT. BUHARLAŞMA 1930-1970

292,5

ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006

262,3 254,0

ORT. C° 1930-1970 ORT. C° 1998-2006

201,8

212,5

183,6 195,6 173,9

151,4

134,4 157,4 136,9

110,2

88,0

107,2 80,4 72,4

66,1

92,8

91,4 84,7

70,0

70,5 68,2

16,5

10,1

10,7

13,1

10,1

10,7

12,8

16,4

III

21,3 20,5 V

26,2

29,3

28,9

25,0

28,2

28,1

VII

VIII

25,1 24,9

20,7 20,3 X

15,2 15,6 XI

11,5 11,9 XII

M. DOĞAN KANTARCI

-41TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI 1930-1970 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 1998-2006 10,1 10,7 13,1 16,5 21,3 26,2 29,3 28,9 25,1 20,7 15,2 1930-1971 263,7 156,2 95,2 43,9 30,9 10,1 1,8 2,9 13,6 57,7 110,5 1998-2007 280,4 93,7 97,2 105,0 43,9 7,5 7,9 2,0 13,5 22,8 237,2 1930-1972 28,6 29,4 46,3 72,6 112,2 147,6 186,2 173,2 121,5 87,3 52,7 1998-2008 30,1 31,9 50,5 74,8 118,3 162,4 196,3 188,4 124,6 90,2 52,7 ORT.BUHARLAŞMA 1930-1970 66,1 70,0 92,8 91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006 72,4 80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0

ORT. SICAKLIK ORT. SICAKLIK ORT. YAĞIŞ ORT. YAĞIŞ ORT.PET(*) ORT. PET

(*) PET : Potansiyel evapotranspirasyon (Toprak yüzeyinden buharlaşma ve yapraklardan terleme) Ortalama buharlaşma : Açık su yüzeyinde ölçülen buharlaşma miktarı

XII 11,9 11,5 283,8 317,0 34,9 35,7 68,2 70,5

YILLIK mm/m² 18,7 19,0 1068,2 1228,1 1092,5 1155,9 1445,8 1912,2

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

350,0

ORT. SICAKLIK 1930-1970 300,0 ORT. SICAKLIK 1998-2006 ORT. YAĞIŞ 1930-1970 250,0 ORT. YAĞIŞ 1998-2006 ORT.PET 1930-1970 200,0 ORT.PET 1998-2006 SU YÜZEYİNDEN ORT. BUHARLAŞMA 1930-1970

YAĞIŞ, BUHARLAŞMA VE PET mm/m²

150,0

SU YÜZEYİNDEN ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006 100,0

50,0

0,0 AYLAR

26,2 29,3 28,9 25,1 16,5 10,1 10,7 13,1

21,3 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 I

III

25,0 28,2 28,1 24,9 VI

VII

VIII

20,7 20,3 X

15,2 11,5 15,6 11,9 XI

XII

AÇIKLAMA : V.-IX AYLAR ARASINDA ORTALAMA SICAKLIK 0,8-1,2 C ARTMIŞTIR. BUNA BAĞLI OLARAK PET (POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON; TOPRAKTAN BUHARLAŞMA İLE YAPRAKLARDAN TERLEME) MİKTARI DA ARTMIŞTIR. DİKKAT ÇEKİCİ ARTIŞ AÇIK SU YÜZEYİNDEN OLAN BUHARLAŞMA MİKTARINDADIR. AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA; BARAJ, BENT, AKARSU VE SALMA SULAMA YAPILAN ALANLARDAKİ SUYUN ÖNEMLİ BÖLÜMÜNÜN BUHARLAŞMA İLE KAYBEDİLDİĞİNİ GÖSTERMEKTEDİR. DİĞER BİR DEYİMLE; SU KAYBI ÖNEMLİDİR. M. DOĞAN KANTARCI

-42-

2.2.2.3. BÜK’TE SICAKLIK ĠLE YAĞIġ ĠLĠġKĠLERĠ Antalya’daki Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Enstitüsü’nün iki araĢtırma ormanından biri Bük’tedir (Lütfü Büyükyıldırım AraĢtırma Ormanı). Bu araĢtırma ormanında 450 m yükseltideki meteoroloji istasyonunda yapılmıĢ olan sıcaklık ve yağıĢ ölçmeleri Bük’ün konumuna benzer yerler için bir fikir edinmek üzere derlenip, değerlendirilmiĢtir. Bük Antalya’nın kuzey batısında dağların arasında ve deniz etkisine kapalı bir konumdadır. Bükün bu konumu Alakır Havzası’nda Bey Dağlarının eteklerindeki deniz etkisine kapalı bazı yerler için örnek olarak değerlendirilebilir. Bük’e benzer yerlerde yağıĢın az ve özellikle gündüz saatlerinde sıcaklığın yüksek olması sulama suyu ihtiyacının yükselmesine sebep olur. (1) ORTALAMA SICAKLIK Bük’te 1967-2008 yılları arasındaki ortalama sıcaklık ölçmeleri de Finike ve Antalya’daki gibi 3 döneme ayrılarak hesaplanmıĢ ve karĢılaĢtırılmıĢtır. Yıllık ortalama sıcaklık değerleri 1967-1981 döneminde 13,4 C°, 1982-1993 döneminde 13,2 C°, 1994-2008 döneminde 14,2 C° olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 15.1.). Yıllık ortalama sıcaklık değerleri Bük’te 0,8 C°, yaz aylarında ise 1,1-1,6 C° artmıĢtır. Bük’te III. ayda havanın daha serin olduğu, ortalama sıcaklık değerlerinin VIII. aya kadar hızla arttığı ve IX aydan itibaren hızla azaldığı görülmektedir. Bu durum dağlık arazinin içinde yer alan Bük meteoroloji istasyonunun bulunduğu çukur alana soğuk hava çökelmesine bağlıdır. Bük’te VI. Ayda 1967-1981 döneminde 19,2 C° olan aylık ortalama sıcaklığın, 1994-2008 döneminde 22,9 C°’a yükselmesi (Aradaki fark 2,7 C°) dikkati çekmektedir. Ġlk bakıĢta bu farkın bir ölçme veya hesap hatasından kaynaklanabileceği düĢünülebilir. Aslında 1994-2008 dönemindeki ısınmanın dağ yamaçlarında da etkili olduğu ve haziran ayındaki soğuk hava çökelmesinin sona erdiğini değerlendirmek daha uygundur. Öte yandan 1967-1981 döneminde patlayan yanardağlarında sıcaklığın azalmasına etkili olduğu Ģekil 15.1. de görülmektedir. (2) ORTALAMA YAĞIġ MĠKTARLARI Bük’teki yağıĢların yıllık toplamları incelendiğinde, bazı yıllarda çok az yağıĢ düĢtüğü ve bu az yağıĢlı yılların sayısının daha fazla olduğu görülmektedir (ġekil 15.2.). YağıĢın 800-850 mm olduğu yılların sayısı ikidir. Aylık yağıĢların kıĢ döneminde fazla, yaz döneminde az olması ise tipiktir. Bük’te 1967-1981 döneminde 601,7 mm olan yıllık ortalama yağıĢın 1994-2008 döneminde 492,1 mm’ye düĢtüğü görülmektedir (ġekil 15.2.). YağıĢ azalması özellikle XII. ay ile yaz aylarındadır. Bük’te sağanak yağıĢlar ölçülmemiĢtir.

-43-

ŞEKİL 15.1. BÜK’TE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ BÜK YILLIK 450 ORT. m SICAKLIK YILLAR Cº

18,0

1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988

16,5

1989 16,0 1990 17,3 1991 17,2 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

13,4 13,6 13,5 13,8 14,1 14,0 14,4 14,9 13,8 13,6 15,4 14,6 14,5 14,1 13,9 14,7 14,3

17,5

1989, 1990, 1991 DEĞERLERİ ÇOK YÜKSEK. HESABA KATILMADI.

17,0

1994-2008 ORT. SIC. 14.2 C

16,0 15,5 1982-1993 ORT. SIC. 13.3 C

YILLIK SICAKLIK C

15,0 1967-1981 ORT. SIC. 13.4 C

14,5 14,0 13,5 13,0 12,5

12,0

11,5 11,0 10,5

•1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI •1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI •1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA •2000 HEKLA - İSLANDA •2002 PAGO YANARDAĞI •2004 BAGANA YANARDAĞI •2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI •2006 AUGUSTİNE

27,0 26,0 25,0 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1989 1990 1991

YILLAR

1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988

10,0

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 1967-1981 1982-1993 1994-2008

SICAKLIK C

14,9 13,8 14,5 14,0 12,8 12,6 13,4 12,9 12,7 12,2 13,5 12,2 14,2 13,3 13,4 12,6 12,8 13,0 13,5 13,4 13,3 14,4

BÜK 'TE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

AYLAR

III

VII

VIII

XII

XII 5,2 5,5 6,4

ORT. C°

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ DÖNEMLER

1967-1981 1982-1993 1994-2008

I 4,3 4,1 4,8

II 5,6 4,6 5,8

III 7,8 6,5 7,8

IV 11,1 11,3 12,3

V 16,1 15,8 16,0

VI 19,2 20,6 22,9

VII 24,0 24,3 25,2

YILLIK

VIII 23,3 24,1 24,9

IX 19,5 20,4 20,6

X 14,8 14,3 15,2

XI 9,3 8,3 9,0

13,4 13,3 14,2

AÇIKLAMA: BÜK’TE (BATI AKDENİZ ARAŞTIRMA ORMANI) 1989, 1990 VE 1991 YILLARINA AİT SICAKLIK DEĞERLERİ ANTALYA METEOROLOJİ İSTASYONUNUN DEĞERLERİNE YAKINDIR. BÜK’ÜN YÜKSELTİSİ 450 m OLUP, ANTALYA’DAN DAHA SERİNDİR. BU DEĞERLER BİR ÖLÇME VEYA KAYIT HATASI OLARAK KABUL EDİLMİŞ VE HESAPLAMALARA KATILMAMIŞTIR . VI. AYDAKİ SICAKLIK FARKLARI İSE DİKKAT ÇEKİCİDİR. Kaynak: Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Bük meteoroloji istasyonu ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir. M. DOĞAN KANTARCI

-44ŞEKİL 15.2. BÜK’TE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK YAĞIŞ mm 621,4 806,0 690,0 250,4 600,2 513,0 234,0 394,7 482,5 559,3 594,5

900,0

BÜK'TE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

850,0 800,0

1967-1981 ORT. 601,7 mm

750,0

YILLIK YAĞIŞ TOPLAMINDA SAĞANAK YAĞIŞLARIN PAYI FAZLADIR. BÜK’TEKİ YAĞIŞ AZLIĞI VE DENGESİZLİĞİ KURAKLIK ETKİSİNİ BELİRGİNLEŞTİRMEKTEDİR.

1982-1993 ORT. 440,9 mm

700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0

751,3

300,0 250,0 200,0

313,1

150,0

628,1

100,0

1994-2007 ORT. 492,1 mm

0,0

YILLAR

1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

YAĞIŞ mm

50,0

374,0 620,9 186,8 467,1 533,6 301,4 448,4 821,5 333,4 613,6 561,2 626,9 229,4 495,5

120,0

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

110,0 100,0 90,0 80,0

1967-1981

YAĞIŞ mm

BÜK 450 m YIL 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

70,0

1982-1993

60,0

1994-2007

50,0 40,0 30,0

593,6 351,8 538,5 624,3 287,8

20,0 10,0 0,0 AYLAR

III

VII

VIII

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

XII YILLIK

DÖNEMLER

III

VII

VIII

XII

1967-1981 1982-1993 1994-2007

71,4 47,9 85,8

95,1 55,8 59,2

71,5 43,6 51,3

51,9 42,4 48,3

47,0 55,5 32,8

28,9 19,7 20,1

16,5 4,4 8,8

0,5 4,2 2,5

14,9 4,2 11,8

46,7 24,2 46,2

45,1 42,7 57,0

112,3 96,4 68,3

601,7 440,9 492,1

AÇIKLAMA: 1. BÜK’TE (BATI AKDENİZ ARAŞTIRMA ORMANI) YETERLİ ÖLÇME OLMAYAN YILLAR HESABA KATILMAMIŞ VE GRAFİKTE GÖSTERİLMEMİŞTİR. 2. MİKTARI 100 mm’yi AŞAN AYLIK YAĞIŞLARIN YILLARA GÖRE OLUŞUMU VE DAĞILIMI DENGESİZDİR (Aylık döküm yağışlar tablosuna bakınız). BU SEBEPLE AYLIK YAĞIŞ ORTALAMALARI DENGELİ BİR YAĞIŞ DÜZENİNİ DEĞİL, SADECE ARİTMETİK BİR ORTALAMAYI İFADE ETMEKTEDİR. Kaynak: Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Bük meteoroloji istasyonu ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir. M. DOĞAN KANTARCI

-45-

2.2.3. ALAKIR ÇAYI HAVZASI’NDA ANAKAYA VE TOPRAK ÖZELLĠKLERĠ 2.2.3.1. JEOLOJĠK YAPI VE TOPRAKLARIN OLUġTUĞU ANAKAYALAR ĠLE ANAMATERYALLER Bey Dağları ile Tahtalı Dağlarının yaygın jeolojik tabakası mezozoik-tersiyer yaĢında olduğu bildirilen kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Bunların üstünde yer, yer miosen yaĢındaki denizel kökenli kaba kireç taĢı tabakaları bulunmaktadır. Miosen ile mezozoik tabakaları arasında eosen yaĢındaki kireçli fliĢler yer almaktadır. Alakır Çayı ile kolları bu kireçtaĢı tabakalarının içinde derin bir vadi sistemi açmıĢtır. Böylece daha alttaki Ofiolitli mezozoik tabakası ile vadinin yatağa yakın kesiminde peridotit ve serpantinlerden oluĢan volkanik kökenli kayaçlar açığa çıkmıĢtır. Alakır Çayı’nın getirdiği materyaller Finike-Kumluca Ovası’nın Kumluca bölümünü oluĢturmuĢtur (Harita 2). Kireç taĢları tabakalı yapıda olan, taĢlaĢmıĢ tortul materyallerdir. Alp kıvrılmaları ve devam eden tektonik olaylar kireç taĢı tabakalarının kırılmasına sebep olmuĢtur. Üçüncü zamanda yağıĢların fazlalığı, buzul çağlarındaki buz ve karların arasında depolanmıĢ olan yüksek miktardaki CO₂ ile SO₂’in sularda asitlere dönüĢmesi kireç taĢlarında erimelere ve çatlak sisteminin geliĢip, geniĢlemesine sebep olmuĢtur. Kızlar Sivrisinin kuzey bakılı yamacında ve daha batıdaki Akdağ’da bulunan sirk buzulu yatakları Bey Dağlarında ve çevresinde de buzul çağlarının bir ölçüde yaĢandığını göstermektedir. Alakır Havzası ile çevresindeki dağlık araziyi oluĢturan kireç taĢlarının derinlere inen çatlaklı (karstlaĢmıĢ) yapısı yağıĢ sularının önemli bölümünü yer altı suyuna ve karst kaynaklarına (Düdenlere) sızdırmaktadır. 2.2.3.2.TOPRAKLAR Dağlık araziyi oluĢturan kireç taĢlarının asıl maddesi Kalsiyum karbonat’tır (CaCO₃). Kalsiyum karbonat’ın karbon dioksit (CO₂) ve kükürt dioksit (SO₂) ile asitleĢmiĢ sularda erimesi sonucunda oluĢan kalsiyum bikarbonat [Ca(HCO₃)₂] ile kalsiyum bisülfat [Ca(HSO₄)₂] yıkanıp gitmiĢtir. Geriye kireç taĢının içinde az miktarda bulunan katık maddeleri (genellikle kil) kalmıĢtır. Kil ve diğer katık maddeleri topraklaĢmıĢtır. Katık maddeleri az olduğu için kireç taĢlarının erimesi ile oluĢan topraklar da sığdır. Ġklimin daha sıcak ve nemli olduğu alt ve orta kızılçam kuĢaklarında “Kırmızı Akdeniz Toprağı” (Terra rosa) oluĢmuĢtur. Ġklimin daha soğuk ve kıĢların karlı olduğu sedir kuĢağında ise “kireçli Esmer Orman Toprağı” oluĢmuĢtur. Esmer orman toprağında kil minerallerinin sızıntı suları tarafından üst topraktan, alt toprağa taĢınması sonucunda da “Solgun Esmer Orman Toprağı” geliĢmiĢtir. Orman kuĢağındaki topraklar binlerce yıldan beri oluĢmuĢ, geliĢmiĢ ve orman tarafından korunmuĢlardır. Bu sebeple ormanların altındaki kireç taĢı toprakları derindir. Ormanların tahrip edildiği arazideki topraklar taĢınmıĢ, sığlaĢmıĢ ve çok taĢlı topraklara veya arazi kayalığa dönüĢmüĢtür (ġekil 2.1. ve 2.2.). Bazı yerlerde taĢınan toprağın içindeki taĢlar yüzeyde tabaka halinde kalmıĢlar ve “erozyon kaldırımı” oluĢmuĢtur.

BEY DAĞLARI md

KARTAL T.

GÖDENE

KUMLUCA

JEOLOJİK YAPI İLE SU İLİŞKİSİ: BEY DAĞLARI VE TAHTALI DAĞLARI

DERİN ÇATLAKLI VE TABAKALI KİREÇ TAŞLARINDAN OLUŞMUŞTUR. KAR VE YAĞMUR SULARI ANAKAYANIN ÇATLAK SİSTEMİNDEN DERİNE SIZARLAR. ALAKIR ÇAYININ TABANINDAN DA ÇATLAK SİSTEMİNE SU KAÇAKLARI VARDIR. BU SEBEPLE ALAKIR ÇAYININ YÜZEY SULARI VE DEBİSİ HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞA GÖRE AZDIR. ÖZELLİKLE 5 YAZ AYINDA SU AKIŞI AZALIR.

1. DOLOMİTLİ KİREÇ TAŞLARI (Mc, Mof) GÜÇ AYRIŞTIKLARI İÇİN DİK YAMAÇLI DAĞLIK ARAZİYİ OLUŞTURMUŞLARDIR. CaCO₃ ve MgCO₃ BİKARBONATLAR HALİNDE YIKANIP GİTTİĞİNDE GERİYE KATIK MADDESİ (GENELLİKLE KİL) KALMIŞTIR. SERT KİREÇ TAŞLARINDAN OLUŞAN TOPRAKLAR TAŞLI, KİLLİ TOPRAKLARDIR. ORMAN ALTINDA KORUNMUŞ OLDUKLARI İÇİN ORTA DERİN VE DERİN TOPRAKLARDIR. ORMANIN TAHRİP EDİLDİĞİ ALANLARDA TOPRAK TAŞINDIĞI İÇİN YÜZEYDE KALAN TAŞLAR İLE EROZYON KALDIRIMI OLUŞMUŞTUR. BU SEBEPLE ORMANLARIN TAHRİP EDİLMEMESİ GEREKMEKTEDİR. AKDENİZ İKLİMİNİ ETKİLİ OLDUĞU (<1000 m) KIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI YÜKSEK ARAZİDE (1000-2000 m) ESMER ORMAN TOPRAĞI VE SOLGUN ESMER ORMAN TOPRAĞI KIR ARAZİSİNDE (>2000 m) RENDSİNA TOPRAKLARI VE KAĞŞAKLAR (AŞIRI OTLATMA VE OTLAKLARIN TAHRİBİ ETKİSİ VAR). 2. PERİDOTİT VE SERPANTİNLER GÜÇ AYRIŞAN BU ANAKAYALARDAN KİLLİ, TAŞLI VE ORTA DERİN KIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI OLUŞMUŞTUR. ORMANIN TAHRİP EDİLDİĞİ DİK YAMAÇLARDA TOPRAK TAŞINMIŞ, SIĞLAŞMIŞ VE ANAKAYA YÜZEYE ÇIKMIŞTIR. 3. ALÜVYONLAR (Qy) ALAKIR ÇAYI VADİSİNDE EĞİMİN AZALDIĞI ALANLARDA VE FİNİKE-KUMLUCA ARAZİSİNDE YIĞILMIŞ AKARSU MATERYALLERİ DERİN, KUMLU VE ÇAKILLI Ah/Cv HORİZONLU HAM TOPRAKLARI OLUŞTURMUŞTUR. ESKİ BATAKLIKLARDAN ARTA KALAN YERLERDEKİ TOPRAKLARDA ORGANİK MADDE İŞLENDİKÇE AZALMIŞTIR. BU TOPRAKLAR DERİN OLUP, TABAN SUYU YÜKSEKTİR. SON YILLARDA ALÜVYONLARIN TABAN SULARI (SU ÇEKİLDİĞİ İÇİN) DAHA DERİNE İNMİŞTİR. AYRICA TABAN SULARI ATIK VE KİRLİ SULARLA (TARIMSAL MÜCADELE KİMYASALLARI DA DAHİL) KİRLENMEKTEDİR.

-46-

HARİTA 2. ALAKIR HAVZASI VE ÇEVRESİNDE JEOLOJİK YAPI İLE TOPRAKLARIN OLUŞTUĞU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR KORKUTELİ

YUKARI KARAMAN

KAYNAK: Jeolojik yapı Türkiye Jeoloji Haritası 1/500 000 MTA -1963 Konya paftasından alınmıştır. JEOLOJĠK YAPI Mc : Mesozik-Tersiyer Mof : Mesozik (Ofiolitli seri) Ekseriyetle Kretase md : Miosen denizel ef : Eosen fliĢleri Qy : Holosen-Yeni alüvyon Ƿ : Peridotit Ơ : Serpantin

AŞAĞI KARAMAN ÇAKIRLAR ANTALYA

M. DOĞAN KANTARCI

-47-

Orman üstü kır kuĢağındaki toprakları erozyondan koruyacak bitki örtüsü tek veya çok yıllık otlardır. GeçmiĢ yıllardaki yoğun otlatma kır kuĢağındaki otların tüketilmesine, toprağın taĢınmasına sebep olmuĢtur. Kır kuĢağındaki topraklar taĢlı A/C horizonlu “Rendsina” toprakları ile kireç taĢı ham topraklarıdır (Sierozem). Arazinin hafif eğimli kesimlerinde erozyon kaldırımı oluĢmuĢtur. Dik yamaçlarda ise gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları ve don olayları ile parçalanan (kağĢayan) kireç taĢları aĢağı doğru kar ile sürüklenerek kağĢakları oluĢturmuĢtur. Alakır Çayı’nın taraçalarında (Derenin eski yatağı) ve Ģimdiki vadisinde açığa çıkan peridotit ve serpantinler de taĢlı, orta derin, killi topraklar vermiĢlerdir. Ormanın korunduğu yerlerde bu topraklar derindir. Ormanın tahrip edildiği dik yamaçlarda aĢınıp, taĢınmıĢlar, sığlaĢmıĢlar veya anakaya yüzeye çıkmıĢtır. Alakır Çayının eski yatağından kalan taraçalar ile bugünkü yatağında düzce alanlarda ve dere kavĢaklarında birikmiĢ olan çakıllı, kumlu materyaller de giderek topraklaĢmıĢlardır. Günümüzde bu topraklarda meyvacılık ve seracılık yapılmaktadır. Kumluca Ovasını oluĢturan alüvyonlardan ham topraklar veya A/C horizonlu topraklar oluĢmuĢtur. Kumluca Ovası’nın eski sığ bataklık/sazlık alanlarındaki bitki artıkları su altı ortamında humuslaĢarak çakıllı, kumlu mil materyalinin topraklaĢmasını sağlamıĢtır A/C horizonlu topraklar). Bataklık ve sazlıkların kurutulması ile eskiden oluĢmuĢ ıslak humus ta ayrıĢıp yok olmuĢtur. Bu topraklar da meyvalıklara dönüĢtürülmüĢ veya üstünde seralar kurulmuĢtur. Alüvyonların bataklık/sazlık olmayan kesimlerinde kuraklığa dayanıklı sığ köklü bitkiler ile köklerini derindeki taban suyuna ulaĢtırabilen çınar ağaçları geliĢmiĢtir. Bu çakıllı, kumlu ham materyaller de giderek sulu tarım alanlarına dönüĢtürülmüĢtür. 2.2.3.3. ORMAN TOPRAKLARININ GEÇĠRGENLĠĞĠ VE ANA KAYANIN ÇATLAK SĠSTEMĠ ĠLE SUYU SIZDIRMASI Ormanda ağaçların ibrelerinin ve yapraklarının dökülmesi vd. organik artıklar ile oluĢan ölü örtü giderek ayrıĢıp, humuslaĢmakta ve üst toprağa karıĢmaktadır (Ah-Horizonu). Humus ve humusun ayrıĢması ile oluĢan kolloid organik bileĢikler toprağı kırıntılandırmakta ve gözenek çaplarının geniĢlemesini sağlamaktadır (> 50 µm). YağıĢ suları da bu iri gözeneklerden hızla sızarak anakayanın (kireç taĢının) çatlak sistemine ulaĢmaktadır. Ormanın tahrip edildiği yamaçlarda toprağın organik maddesi devam ettirilemediği için gözenekler daralmakta, yağıĢ suları toprağa sızamamakta, yüzeyden akıĢa geçmekte ve sellere dönüĢmektedir (ġekil 2.1. ve 2.2.). Alakır Havzası’nın dik yamaçlarında ormanların varlığı toprakları ve yağıĢ/akıĢ düzenini koruduğu gibi vadideki tarım alanlarını da sellerden ve sellerle taĢınan materyallerden korumaktadır. Ormanın tahrip edildiği arazide sağanak yağıĢların sele dönüĢmesi sonucunda oluĢan zararlar tablo 7’de sıralanmıĢtır.

-48-

2.2.4. ALAKIR HAVZASI’NDA ARAZĠ KULLANIMI, TARIM, MEYVACILIK VE SERALAR 2.2.4.1. ARAZĠ KULLANIMI Alakır Çayı Havzası’ndaki arazinin kullanımına ait bilgiler Kumluca Ġlçe tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir (Tablo10, Ģekil16). Kumluca ilçesinin alanı 125 300 ha olup, bu alanın % 13,57’si (17 000 ha) tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Orman, çalılaĢtırılmıĢ orman ve çalılıkların alanı % 47,92 (60 049 ha), otlak alanı % 6,21 (7 776 ha), kayalık, yerleĢim vd. arazi alanı % 31,90 (39 971 ha), su yüzeyi (Alakır Barajı) 504 ha alanı kaplamaktadır. Alakır Havzası’ndaki tarım alanlarının 9 000 ha’lık bölümünün Kumluca Ovası’nın geniĢ alüviyal arazisinde yer aldığı, Dere vadilerinde ve vadi yamaçlarındaki taraçalarda da 8 000 ha’lık tarım alanı bulunduğu anlaĢılmaktadır. 2.2.4.2. TARIM ALANLARI Kumluca Ġlçesi’nin 17 000 ha’lık tarım alanının % 27’i (4 605 ha) tarla, % 1,7’si (289 ha) zeytinlik, % 24,25’i (4 122,7 ha) meyvalık, % 23,45’i (3 985 ha) sebzelik, % 0,01’i (2,1 ha) süs bitkileri alanı olup, % 22,62’sinin (3 845,5 ha) nadaslı tarla ve % 0,88’inin de (150 ha) ekilmeyen tarım alanı olduğu bildirilmiĢtir (Tablo 10.2. ve Ģekil 17). Kumluca Ġlçesi’ndeki meyvalık alanlarda; zeytin, portakal, mandalina, limon, elma, nar, Ģeftali, kiraz, ceviz ve badem (az) yetiĢtirilmektedir (Tablo 11, Ģekil 18). Sebzelerden; fasulye, hıyar, patlıcan, biber, domates ile bostanlardan karpuz, kavun ve kabak yetiĢtirilmektedir (Tablo 12, Ģekil 19). 2.2.4.3. TARIM ÜRÜNLERĠNĠN HAVZADAKĠ 28 YERLEġĠM ALANINA DAĞILIMI Kumluca Ġlçesi; merkez, beldeler ve köyler olmak üzere 28 yerleĢim alanına ayrılmıĢtır. Eskiden yerleĢimler mahalleler halinde dağınıktı (Harita 1). Nüfusun artması tarımda sulama, gübreleme ve ilaçlama yöntemlerinin geliĢmesi sonucunda bu dağınık mahalleler köylere dönüĢmüĢtür. Bu yerleĢim yerlerinden Yazır ile ÇavuĢköy (Adrasan) havzanın dıĢında bulunmaktadırlar (Harita 3). Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim alanında üretilen tarım ürünlerine ait, Kumluca Ġlçe Tarım Md’- lüğünün hazırladığı ve 3 önem derecesine göre sınıflandırdığı bilgi tablo 13’te verilmiĢtir. Tablo 14’te 2010 yılındaki durum 8 dereceli bir sınıflandırma yapılarak verilmiĢtir. Bu eski ve yeni iki verinin karĢılaĢtırması ilginç bir geliĢmeyi göstermektedir (Tablo 15 ve Ģekil 20). Tablo 15 incelendiğinde; buğday yetiĢtirilen köy sayısının 23’ten 18’e gerilediği, buna karĢılık zeytin yetiĢtirilen yer sayısının 4’ten 13’e, seracılık yapılan yer sayısının 15’ten 18’e, nar yetiĢtirilen yer sayısının 14’ten 20’ye yükseldiği görülmektedir. Bu geliĢmenin sayısal ve oransal değerlendirmesi; Alakır Havzası’ndaki tarımsal faaliyetin, kuru tarımdan sulu tarıma kaydığını göstermektedir. YetiĢtirilen ürünlerin Havzadaki yerleĢim alanlarına dağılımı harita 3’te verilmiĢtir.

-49TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , ÜRETİM VE DEĞERİ 1. ARAZİ KULLANIMI

2. TARLA, MEYVALIK,SEBZELİK vd.

KULLANIM ALANLARI TARIM

TARIM ALANLARI TARLA

17 000

13,57

OTLAK

7 776

6,21

MEYVELİK

ORMAN+ÇALILIK

60 049

47,92

SEBZELİK

KAYALIK,YERLEŞİM VD. SU YÜZEYİ

39 971

31,90

SÜS BİTKİLERİ

504

0,40

4 605,0 289,0 4 122,7 3 985,7 2,1 3 845,5

ZEYTİNLİK

NADASLI TARLA EKİLMEYEN

150,0 TOPLAM 125 300 100,00 TOPLAM 17 000,0 KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

3. TARIMSAL ÜRETİM (TON) VE DEĞER (TL) ÜRÜN

% 27,09 1,70 24,25 23,45 0,01 22,62

ALAN ha ÜRETİM TON DEĞER TL.

HUBUBAT

4 450,0

MEYVE+ZEYTİN

4 411,2

122 634 91 407 460

SEBZE (SERADA)

3 706,0

47 792 387552500

SEBZE (AÇIKTA)

89 000

278,2

SÜS BİTKİLERİ (SAYI) FİDE (SAYI)

3 960 000

6 498

4 548 000

218 800

725 000

222 297 000 44 000 000

0,88 TOPLAM 100

12 845,4

265 924 532192960

ŞEKİL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI

ha %

SU YÜZEYİ

TOPLAM

504

100,00

OTLAK

31,90

47,92

39971

60049 6,21

13,57

7776

17000 TARIM

0,40

ARAZİ KULLANIMI

125300

ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI

ALAN ha

140000 130000 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

ORMAN+ÇALILIK KAYALIK,YERLEŞİM VD.

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

ŞEKİL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTİNLİK, MEYVALIK, SEBZELİK VE DİĞER TARIM ALANLARI 16000,0

14000,0

17000,0

ALAKIR HAVZASINDA TARLA,MEYVALIK, SEBZELİK VD. ALANLAR

12000,0 10000,0

100

0,88

SEBZELİK

150,0

23,45

MEYVELİK

0,01

24,25

ZEYTİNLİK

2,1

1,70

2000,0

289,0

27,09

4000,0

22,62

3845,5

3985,7

6000,0

4122,7

8000,0

4605,0

ALAN ha VE ORAN %

18000,0

0,0 TARLA

SÜS BİTKİLERİ

NADASLI TARLA

EKİLMEYEN

TOPLAM

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-50TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİLEN ALANLAR, ÜRETİM VE DEĞERİ ÜRÜN

ALAN ha

ZEYTİN PORTAKAL

ORAN %

TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİLEN ALANLAR, ÜRETİM VE DEĞERİ

ÜRETİM TON

ÜRÜN FASULYE

DEĞER TL

289,0

6,55

675

1146820

ALAN ha

KAVUN, KARPUZ

3 170,0

71,85

111267

80112240

MANDALİN

30,0

0,68

1312

1181250

LİMON

40,0

0,91

1250

625000

ELMA

213,0

4,83

3550

2662800

DOMATES

NAR

600,0

13,60

3200

3840000

BİBER

69,7

1,58

1379

1839350

TOPLAM

4 411,7

100,0

122633

91407460

2. ÜRÜN

DİĞER TOPLAM

KABAK HIYAR PATLICAN

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

ALAKIR HAVZASINDA ÜRETİLEN BOSTAN VE SEBZELERİN, ALANLARI İLE ORANLARI

6000

5000

ALAN ha

ORAN %

4000

ÜRETİM TON

3170

3000

2800

3000

2500 2000

2000

1554,5

1500

1117,5

69,7

100

20,92

412

52,42

416

7,71

180

7,79

3,37

326

6,10

1,58

13,60

213

4,83

0,91

0,68

71,85

289

6,55

ÜRETİM TON

600

1,68

1000

1000 500

128250 13300000 10368000 20800000 43260000 181440000 118256250 387552500

5341,5

4411,7

4500

3500

DEĞER TL

135 19560 10800 41600 41200 252000 112625 477920

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

ALAKIR HAVZASINDA ÜRETİLEN MEYVALAR, ALANLARI VE ORANLARI

4000

ÜRETİM TON

1,68 6,10 3,37 7,79 7,71 52,42 20,92 100,0

ŞEKİL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI

ŞEKİL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI 5000

ORAN %

90,0 326,0 180,0 416,0 412,0 2 800,0 1 117,5 5 341,5 1 554,5

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-51-

TABLO 13. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKİ 28 YERLEŞİM YERİNDE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRMEDEKİ ÖNEM DERECELERİNE GÖRE SIRALANIŞI VE YETİŞTİRME ORANLARI (Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden ve derecelendirmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.)

KURU FASULYE SERADA SEBZE

BADEM

ŞEFTALİ

KİRAZ

NAR

ELMA

ZEYTİN

LİMON

KUMLUCA (MERKEZ)

MANDALİN A

PORTAKAL

ARPA

BUĞDAY

28 YERLEŞİM ALANI

BEYKONAK BELDESİ

MAVİKENT BELDESİ

ÇAVUŞKÖY BELDESİ

GÖDENE (ALTINYAKA) Bld.

BELEN KÖYÜ

BEŞİKÇİ KÖYÜ

BÜYÜKALAN KÖYÜ

ÇALTI KÖYÜ

ÇAYİÇİ KÖYÜ

DEREKÖY

ERENTEPE (SAVRAN) KÖYÜ

GÖLCÜK KÖYÜ

GÜZÖREN KÖYÜ

2 2

3 3

3 2

HACIVELİLER KÖYÜ

HIZIRKÂHYA KÖYÜ

İNCİRCİK KÖYÜ

KAVAK KÖYÜ

KARAAĞAÇ KÖYÜ

KARACAÖREN KÖYÜ

KUZCA KÖYÜ

ORTAKÖY

2 3

SALUR KÖYÜ

3 1

SARICASU KÖYÜ

TOPTAŞ KÖYÜ

YENİKIŞLA KÖYÜ

YAZIR KÖYÜ

YEŞİLKÖY

ALANININ DAĞILIMI 2

28 YERLEŞİM SAYI

3 2

ORAN %

60,7

ORAN %

10,7

17,9

21,4

ORAN %

10,7

3,6

10,7

3,6

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI

82,1

21,4

46,4

3,6

YETİŞTİRİLEN YER ORANI %

14,3

7,1

17,9 25,0

3,6

17,9

3,6

10,7

7,1

25,0

3,6

10,7

3,6

14,3

10,7

50,0

3,6

53,6

3,6

M. DOĞAN KANTARCI

-52-

TABLO 14. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKİ 28 YERLEŞİM YERİNDE 2010 YILI İTİBARİYLE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRMEDEKİ ÖNEM DERECELERİNE GÖRE SIRALANIŞI VE YETİŞTİRME ORANLARI (KAYNAK : Av. Ramazan Savran’ın 2010 yılı için verdiği bilgilerden derlenip, düzenlenmiştir.)

3 3

1 2

2 3

1 2 5 1 1 1

2 8 2 1

2 4

1 1 4 2 2 2

2 5

1 3 1

4 4 3

1 1 5 2 2

3 3 2

3 3

2 2

1 1 1 1 3 2 1

3 1

4 5

KURU FASULYE SERADA SEBZE CEVİZ

3 2

2 1 3

BADEM

3 1

ÜZÜM

3 4

ERİK

ŞEFTALİ

4 3 3 1

KİRAZ

NAR

ELMA

3 3 5

ZEYTİN

LİMON

2 2 2 2

MANDALİNA

PORTAKAL

ÖNCELİKLERİNE

ARPA

KUMLUCA (MERKEZ) BEYKONAK BELDESİ MAVİKENT BELDESİ ÇAVUŞKÖY BELDESİ GÖDENE (ALTINYAKA) BELEN KÖYÜ BEŞİKÇİ KÖYÜ BÜYÜKALAN KÖYÜ ÇALTI KÖYÜ ÇAYİÇİ KÖYÜ DEREKÖY ERENTEPE (SAVRAN) KY. GÖLCÜK KÖYÜ GÜZÖREN KÖYÜ HACIVELİLER KÖYÜ HIZIRKÂHYA KÖYÜ İNCİRCİK KÖYÜ KAVAK KÖYÜ KARAAĞAÇ KÖYÜ KARACAÖREN KÖYÜ KUZCA KÖYÜ ORTAKÖY SALUR KÖYÜ SARICASU KÖYÜ TOPTAŞ KÖYÜ YENİKIŞLA KÖYÜ YAZIR KÖYÜ YEŞİLKÖY 28 YERLEŞİM 1 ALANININ 2 ÜRÜN 3

BUĞDAY

28 YERLEŞİM ALANI

2 5 3 4 3 3 6

1 4 1

4 2 3 2 8 4 5

3 5 6

3 8

4 1 1 1 1

1 1 12 2 4

1 1 2

SAYI 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 OLARAK 6 1 1 1 DAĞILIMI 7 1 (8 ÖNCELİK SINIFI) 8 1 YETİŞTİRİLEN YER SAYISI 9 3 13 1 7 13 10 20 5 1 4 2 1 1 18 2 YETİŞTİRİLEN YER 0,32 0,11 0,46 0,04 0,25 0,46 0,36 0,71 0,18 0,04 0,14 0,07 0,04 0,04 0,64 0,07 ORANI % AÇIKLAMA : KUMLUCA İLÇE TARIM Md’lüğünün VERİLERİ (ESKİ DURUM) İLE BU TABLODAKİ VERİLER (2010 YILINDAKİ DURUM) ARASINDA ÖNEMLİ FARK KURU TARIMIN (BUĞDAY VE ARPA) GERİLEMİŞ OLMASI, SULU TARIMIN VE MEYVACILIĞIN YAYGINLAŞMASIDIR. ALAKIR HAVZASI KÖYLERİNDEKİ HALK GEÇİMİNİ SULAMA SUYUNA BAĞLI OLAN TARIM VE MEYVACILIK İLE SAĞLAMAKTADIR. YAPILAN ÜRETİM SADECE KUMLUCA VE YAKIN ÇEVRESİNE DEĞİL BÜTÜN TÜRKİYE’YE SATILMAKTADIR.BU SEBEPLE SU ÇOK ÖNEMLİ BİR ÜRETİM FAKTÖRÜDÜR. M. DOĞAN KANTARCI

-53HARİTA 3. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ (Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğünde yapılmış haritaya 2010 itibariyle ürünler işlenmiştir.)

BUĞDAY ARPA TURUNÇGİLLER NAR

DEREKÖY

SERACILIK ZEYTİN BÜYÜKALAN

ELMA-ERİK VD.

CEVİZ-BADEM KURU FASULYE

KUZCA GÖLCÜK

ÇALTI

ALTINYAKA KARACAÖREN KARACAAĞAÇ YENİKIŞLA

ÇAYİÇİ

KUZÖREN

İNCİRCİK

ORTAKÖY TOPTAŞ

ERENTEPE

SARICASU SALUR

H.VELİLER H.KÂHYA

YAZIR BELEN

KUMLUCA BEŞİKÇİ BEYKONAK

YEŞİLKÖY

KAVAK

ÇAVUŞKÖY (ADRASAN)

MAVİKENT

M. DOĞAN KANTARCI

-54-

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verileri (ESKİ) ve Av. Ramazan Savran tarafından verilen bilgilerden(2010) derlenmiştir.

3,6 14,3 10,7 50,0 7 13 10 20

3,6 5

3,6 1

KURU FASULYE

SERADA SEBZE

CEVİZ

3,6 25,0 46,4 35,7 71,4 17,9

BADEM

46,4

ÜZÜM

32,1 10,7

ERİK

3,6 1

ŞEFTALİ

46,4 13

KİRAZ

82,1 21,4 9 3

NAR

ELMA

ZEYTİN

LİMON

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (2010)

MANDALİNA

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (2010 SIRALAMASI)

PORTAKAL

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (ESKİ)

ARPA

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (ESKİ SIRALAMA)

BUĞDAY

ÜRÜN ÇEŞİTLERİ

3,6 1

53,6 18

3,6 2

3,6 14,3

7,1

3,6

64,3

7,1

ŞEKİL 20. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verileri (ESKİ) ve Av. Ramazan Savran tarafından verilen bilgilerden(2010) derlenmiştir.

YETİŞTİRİLEN YERLEŞİM ALANI SAYISI

ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRİLDİĞİ YERLEŞİM YERİ SAYISI 23

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (ESKİ) YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (2010)

13 10

9 7

6 5

3 1 1

ÜRÜNLER (KURU TARIM AZALMIŞ, SULU TARIM YAPILAN YERLER ARTMIŞ)

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (ESKİ) YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (2010)

50,0

7,1

3,6

3,6 3,6

7,1

3,6 3,6

14,3

17,9 3,6

10,7

14,3

21,4

25,0 3,6

10,0

3,6 3,6

20,0

10,7

30,0

32,1

40,0

35,7

50,0

46,4

46,4 46,4

60,0

53,6

70,0

64,3

71,4

80,0

ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRİLDİKLERİ YERLEŞİM ALANLARININ ORANI 82,1

ÜRÜNLERİN YETİTİRLDİĞİ YERLEŞİM ALANI ORANI

90,0

0,0

ÜRÜNLER (KURU TARIM AZALMIŞ, SULU TARIM ARTMIŞ) M. DOĞAN KANTARCI

-55-

2.2.4.4. HAVZADAKĠ SULU TARIM ALANLARININ SULAMA SUYU ĠHTĠYACI Alakır Ovasındaki tarım alanlarının sulaması Alakır Barajından yapılmaktadır. Yukarı Havzanın içindeki tarım alanlarının sulaması da Karaağaç kaynağından ve Çaydan alınan su ile yapılmaktadır. Karaağaç kaynağındaki ortalama su geliri (Kaynak+dereden gelen su) 3,0 m³/sn olarak bildirilmiĢtir (DSĠ ölçmelerine göre). Kumluca’da sıcaklık ölçmeleri olmadığı için Antalya’daki ölçmelere ve su bilançosuna göre (Tablo 9, Ģekil 14) hesaplanmıĢ olan potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı yıllık 1155,9 mm/m²’dir. Yaz boyunca 6 aylık PET miktarı 864,8 mm/m²’dir. Bu PET miktarına göre; 1 ha alanın (10 000 m²) 6 yaz ayı boyunca sulanabilmesi için gerekli su miktarı 8648 m³/6 ay’dır. Bu suyun aylık ortalama miktarı 1441,3 m³/ay, günlük miktarı 48,04 m³/gün olup, 0,556 lt/sn’lik bir debiyi gerektirir. Alakır Havzası’nda yükseltiye bağlı olarak buharlaĢmanın Antalya’ya göre %20 daha az olacağı kabul edilirse, 1 ha alandan günlük ortalama PET miktarı 38,43 m³/gün olarak hesaplanır (0,4448 lt/sn). Havzada 1000 ha’lık tarım alanının sulanması için gerekli su miktar 38 430 m³/gün olup, 0,4448 m³/sn’lik suya denktir. Havzada 5000 ha’lık sulu tarım alanının 6 yaz ayındaki sulama suyu için 2,224 m³/sn debisi olan su kaynağı gerekmektedir. Havza’daki yüksek taraçalarda kuru tarım yapıldığı göz önüne alınarak sulu tarım alanı 5000 ha olarak kabul edilmiĢtir. Suyu yüksek araziye pompalamak ve kuru tarım alanını sulu tarıma dönüĢtürmek zor değildir. Sulu tarımda üretilen ürün, su pompalamak için yapılan masrafı karĢılar. Bu tür bir geliĢme Havza’daki su ihtiyacını arttıracaktır. Havzada sulu tarım alanının her % 1’lik artıĢı giderek su gelirinin yetersiz kalmasına sebep olacaktır. Çare yan derelere su bentleri yapılarak, kıĢın akıp giden yağıĢ sularını bu bentlerde biriktirmek, yaz mevsiminde de taraçalardaki kuru tarım alanlarını sulu tarıma dönüĢtürmektir. 2.2.5. KUMLUCA MERKEZĠ ĠLE BELDELERĠ VE KÖYLERĠNDE NÜFUSUN DEĞĠġĠMĠ 2.2.5.1. KUMLUCA VE ÇEVRESĠNDE YERLEġĠMĠN TARĠHĠ GELĠġĠMĠ Likya tarihinde Kumluca’da bir yerleĢim olduğuna dair bilgi yoktur. Bilinen yerleĢim Finike ile Kumluca arasında Ġ.Ö. VI. Ve V. Yüzyıllara tarihlenen Lymra kentidir. Likyalıların dağlık araziden değil, denizden gelip, yerleĢtikleri kabul edilir. Likyalıların eski dilinin (Mezar taĢlarındaki yazılara göre) Luvi dili olduğu (veya bu dil kümesinde) bildirilmiĢtir. Luvi’ler Hitit Ġmparatorluğu zamanında (Ġ.Ö. 1000 yıllık sürede) güneybatı Anadolu’da yaĢayan ve Hitit kaynaklarında VIII. yüzyıldan sonra anılan bir halktır (Meydan Laorusse Ansiklopedisi, 1972). Günümüze Luvi’lerden eski kent yıkıntıları, kaya mezarları ve Alakır Çayı üstündeki Kırkgöz (Lymra-Roma) Köprüsü kalmıĢtır. Kırkgöz Köprüsünün Roma devrinde yapıldığı veya tamir edildiği tartıĢılmaktadır. Zamanla bölge Roma ve daha sonra Doğu Roma (Bizans) imparatorluklarına bağlanmıĢtır. Emevi Ġmparatorluğunun deniz hâkimiyeti zamanında bölge yağmalanmıĢtır. Bu yağmalar, korsanlıklar ve depremler sonucunda bölgede yerleĢimin seyreldiği bilinmektedir. Halk Yunan kültürünün etkisinde kalmıĢ, hıristiyanlığı kabul ettiği için Rum ahaliden sayılarak mübadele ile adalara ve Yunanistan’a gönderilmiĢtir. Eski haritada (1/200 000) Kepez Tepe- Savrun Mahallesi ile

-56-

Çayağzı mahalleleri arandaki BoĢnak Mahallesi ve BoĢnak Dere Rumeli’den yapılan eski göçlerden bir hatıradır (Harita 1). Anadolu Selçuklu Devleti zamanında (1207-1308) bölgeye Teke Boyu yerleĢtirilmiĢtir. Anadolu Selçuklu Devletinin sona ermesi ile bölgede Teke oğulları Beyliği kurulmuĢtur (1308-1361). Bölge 1426’dan itibaren Osmanlı Ġmparatorluğu idaresine geçmiĢtir. Türkler döneminde bölgenin merkezi Elmalı olup, Finike doğal bir limandır. Ancak bataklık ve sazlık ovanın kenarlarında küçük ve seyrek yerleĢimler vardır. Yörüklerin iskânı için 1732’de çıkarılan ferman uyarınca Teke Yarımadası’ndaki Yörük boyları da yerleĢik düzene geçirilmiĢtir. Kumluca köylerinin bazıları bu boyların adını taĢımaktadırlar. Kumluca Ġlçe merkezinin yakınındaki Sarıkavak mevkiine ilk yerleĢimin 1830’da yapıldığı bilinir. Daha sonra Elmalı Kazasına bağlı ve Kuzca Köyünün bucak merkezi olduğu “Ġğdir maa Kardıç” (Ġğdir ve Kardıç) bucağı kurulmuĢtur. Bir süre sonra da Gödene bucak merkezi yapılmıĢtır. Antalya’nın 1914 yılında Ġl olması ile Ġğdir (Boy adı) Finike’ye Kumluca Bucağı, Kardıç ta Antalya’ya Kemer Bucağı olarak bağlanmıĢtır. Kumluca Bucağı 1958 yılında 7033 sayılı kanun ile Kumluca Ġlçesine dönüĢtürülmüĢtür. 2.2.5.2. KUMLUCA VE KÖYLERĠNDE NÜFUSUN DEĞĠġĠMĠ Ova bu dönemde sazlık ve bataklık durumundadır. Kumluca’nın 1970 sayımında merkez ilçesindeki nüfusu 6 020, köylerdeki nüfusu 19 465 olmak üzere toplam nüfusu 25 485 kiĢi olarak bildirilmiĢtir. Nüfus 1975 sayımında merkez ilçesi 8 340, köylerde 14 549 olmak üzere 22 889 kiĢidir. Nüfustaki azalma devam etmemiĢtir. Nüfus 2007 sayımında 65 904 kiĢiye ulaĢmıĢtır. Bu nüfusun % 47,9’u ilçe merkezinde, % 57,1’i de beldelerde ve köylerde kayıtlıdır (Tablo 16). Nüfus artıĢı merkezde % 8,7 oranında, köylerde % 4,2 oranında olup, toplam olarak % 5,87 oranındadır. Bu nüfus artıĢın sebebi; Alakır Barajının 1971 yılında bitirilmesi, daha sonraki yıllarda da sulama sisteminin tamamlanması, ovadaki sazlıkların tarıma açılması, giderek vadide de sebzeciliğin, meyvacılığın ve seracılığın hızla geliĢmesidir. Köy nüfusunun toplam nüfusa oranı 1975 sayımında % 63,56 iken 2007 sayımında % 52,08’e azalması köylerden % 11,46 oranında bir göç olduğunu iĢaret etmektedir. Kumluca merkezindeki nüfusun toplam nüfusa oranı 1975 sayımında % 36,44, 2007 sayımında % 47,92’dir. Aradaki fark % 11,48’dir. Köylerden bir miktar insanın ilçe merkezine taĢınması normaldir. Bu yüksek nüfus artıĢ oranlarından Kumluca halkının göç etmediği, aksine Kumluca’ya dıĢarıdan gelip yerleĢenler olduğu anlaĢılmaktadır. Sulu tarımın geliĢmesi, kimyasal gübre, zararlılarla mücadele kimyasalları, tarım araç ve gereçleri ile traktör, otomobil, kamyon vb. araçlara ihtiyacı arttırmıĢ, ticarethaneler, tamirhaneler ve bankalar ilçe merkezini ve beldeleri doldurmuĢtur. Turizmin geliĢmesi de nüfus artıĢını etkilemiĢtir (Kumluca’da 1982 yılı baĢında tek bir lokanta vardı. Yaz mevsimi baĢında bahçeli bir lokanta daha açılmıĢtı). Alakır Havzası’nda son 7 yıllık nüfus değiĢimi 2000 ile 2007 sayımlarının karĢılaĢtırılmasında ortaya çıkmaktadır. Havzadaki 27 yerleĢim alanındaki (beldeler ve köyler) nüfus 2000 yılı sayımında 36 289 kiĢi iken, 2007 yılı sayımında 34 323 kiĢiye

-57-

düĢmüĢtür (Fark 1966 kiĢi ve % 5,4). Aradaki fark bazı köylerdeki nüfusun azalmasına bağlı görünmektedir. Ancak bazı köylerde de nüfusun azalmayıp, arttığı dikkati çekmektedir. Kumluca merkez nüfusu 2000 ve 2007 yılları sayımlarına göre; 25 272 kiĢiden, 31 581 kiĢiye artmıĢtır (Fark 6 309 kiĢi olup, oran % 4’tür). Kumluca merkez nüfusunun artıĢı ( 6 309 kiĢi) ile beldeler ve köylerdeki nüfus azalması (1966 kiĢi) arasındaki fark 4 343 kiĢidir. Bu fark Kumluca’ya dıĢarıdan göçün devam ettiğini göstermektedir (Tablo 16). Nüfus değiĢiminde üzerinde önemle durulması gereken bir diğer konu erkek ve kadın nüfusunun karĢılıklı durumudur. Kırsal alanda erkek nüfusunun azalması, onların iĢ çalıĢmak için baĢka yerlere gittiklerini iĢaret eder. Nüfus sayımı verilerine göre (2000 yılındaki) Beldeler ile köylerdeki erkek sayısı 18 649 (% 51,4), kadın sayısı 17 640 (% 48,6) olarak hesaplanmaktadır (Tablo 16, Ģekil 21, 22). Bu sayılar ve oranlar Alakır Havzası’ndan erkek göçü olmadığını göstermektedir. Diğer bir deyimle havzadaki köylerdeki erkekler çalıĢmak ve ailelerini geçindirmek için yeterli iĢ alanını ve imkânını bulabilmektedirler. 3. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDA NEHĠR TĠPĠ HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI 3.1. ALAKIR BARAJI, ALAKIR HES ĠLE TOÇAK HES Alakır Çayında Dereboğazı mevkiinde Alakır Barajı’nın yapımına 1967 yılında baĢlanmıĢ ve 1971 yılında inĢaat bitirilmiĢtir. Baraj bir taĢkın önleme ve sulama barajı olup, sulu tarımın ve Kumluca Ġlçesinin hızla geliĢmesini sağlamıĢtır. Bu geliĢme Devlet’in hükümranlık hakkına uygun olan baĢarılı bir hizmetin sonucudur. Ancak barajın yapıldığı tarihte bölgenin enerji ihtiyacı günümüzdeki düzeyde değildir. Bu sebeple Alakır Barajının planlanmasında bir HES öngörülmemiĢtir. Devlet tesislerinin ve hizmetlerinin özelleĢtirilmesi sürecinde Alakır Barajı 49 yıllığına ADO Enerji Grubuna kiralanmıĢtır. Bundan sonra baraj gövdesinin vadi tabanından yüksekliği 44 m’ye arttırılmıĢ, normal su düzeyindeki göl hacmi 40 hm³’ten, 92 hm³’e (92 milyar m³) çıkarılmıĢtır (DSĠ Antalya XIII. Blg. Md’lüğü-2010). Barajın su hacmi arttırılarak önüne Alakır HES kurulmuĢtur. Buradan akıtılan su ile de daha aĢağıda TOÇAK-1 HES kurulmuĢtur. 3.2. ALAKIR HAVZASI’NDA HES’LER VE AKIġ MĠKTARI Alakır Havzasında toplam 9 tane HES kurulması planlanmıĢtır. Bu HES’lerden 2 tanesi Alakır Barajı’nın güneyinde olup, suyunu barajdan almaktadırlar. Diğer 7 HES barajdan yukarıdaki vadi bölümünde yer almaktadırlar (Harita 4). Alakır Çayı Havzası’nın özellikleri yukarıda incelenmiĢtir. Havzadaki 28 yerleĢim yerinde yaĢayan halkın Alakır Çayının suyuna bağlı olarak geçindiği belirgin bir gerçektir. Durum vadide bir sıra HES yapımı bakımından incelendiğinde aĢağıda sıralanan olumsuz ve uyumsuz sonuçlar ortaya çıkmaktadır. (1) Nehir tipi bir hidroelektrik santralının kurulması için; *Dere vadisinde suyun bir bentte toplanması, *Suyun yamaç arazide açılacak bir kanal veya bir su tüneli ile su toplama havuzuna akıtılması,

-58-

TABLO 16. KUMLUCA İLÇESİ / ALAKIR HAVZASI NÜFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEĞİŞİMİ VE ERKEK / KADIN NÜFUS SAYILARI/ORANLARI İLE HAVZADAKİ KÖYLERDEN GÖÇ OLAYININ İNCELENMESİ TABLO 16.1. KUMLUCA MERKEZİ VE KÖYLERİNİN 1975-2007 ARASINDA NÜFUS DEĞİŞİMİ VE ORANLARI YILLAR

MERKEZ

KÖYLER

TOPLAM

1975

8 340

14 549

22 889

1980

10 321

17 564

27 885

1985

12 341

18 623

30 964

1990

16 908

27 571

44 479

1997

23 443

32 760

56 203

2000

25 272

36 289

61 561

2007 (2007-1975)/32 YIL

YILLAR

31 581 34 323 65 904 ARTIŞ % 8,7 ARTIŞ % 4,2 ARTIŞ % 5,87

TABLO 16.2. ALAKIR HAVZASINDA 2000 VE 2007 NÜFUSUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007

MERKEZ % 36,44 37,01 39,86 38,01 41,71 41,05 47,92

TABLO 16.3. ALAKIR HAVZASINDA 2000 YILINDA ERKEK VE KADIN NÜFUSUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

YERLEŞİM

KÖYLER % 63,56 62,99 60,14 61,99 58,29 58,95 52,08

AÇIKLAMA: KÖYLERDEKİ NÜFUS ORANININ 2000/2007 ARASINDA AZALMASI YOĞUN BİR GÖÇÜ İŞARET ETMEMEKTEDİR. KÖY NÜFUSU ARTMIŞTIR (% 57,6). KUMLUCA’NIN GELİŞMESİ KÖY – LERDEN MERKEZE AZ BİR GÖÇÜN YANINDA DIŞARIDAN DA GELİP YERLEŞENLERİN OLDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. HAVZADA GÖÇ OLMAYIŞI SUYA, MEYVACILIK VE SERACILIKTAKİ GELİŞMELERE BAĞLIDIR.

TABLO16.4. ALAKIR HAVZASINDA 2000 YILINDA ERKEK VE KADIN NÜFUSUNUN ORANLARI

NÜFUS NÜFUS YERLEŞİM ERKEK KADIN TOPLAM YERLEŞİM 2000 2007 Altınyaka 236 209 445 Altınyaka 445 276 Belen 151 127 278 Altınyaka Belen 278 331 Belen Beşikci 192 212 404 Beşikçi 404 523 Beykonak Beşikci 4675 4247 8922 Beykonak 8922 7240 Büyükalan 168 191 359 Beykonak Büyükalan 359 234 Çaltı 119 113 232 Büyükalan Çaltı 232 172 Çavuşköy Çaltı 1336 1220 2556 Çavuşköy 2556 2435 Çavuşköy Çayiçi 103 98 201 Çayiçi 201 202 Çayiçi Dereköy 98 107 205 Dereköy 205 85 Erentepe Dereköy 340 341 681 Erentepe 681 606 Erentepe Gölcük 169 181 350 Gölcük 350 284 Gölcük Güzören 211 213 424 Güzören 424 435 Güzören Hacıveliler 1321 1323 2644 Hacıveliler 2644 2963 Hacıveliler Hızırkahya 420 441 861 Hızırkahya 861 904 Hızırkahya İncircik 121 114 235 İncircik 235 290 İncircik Karacaağaç 100 105 205 Karacaağaç 205 164 Karacaağaç Karacaören 412 420 832 Karacaören 832 748 Karacaören Kavakköy 332 311 643 Kavakköy 643 620 Kavakköy Kumlucayazırı 410 375 785 Kumlucayazırı 785 883 Kumlucayazırı Kuzca 277 271 548 Kuzca 548 377 Kuzca 4821 4455 9276 Mavikent 9276 8033 Mavikent Mavikent Ortaköy 172 170 342 Ortaköy 342 440 Ortaköy Salur 916 875 1791 Salur 1791 2225 Salur Sarıcasu 1094 1050 2144 Sarıcasu 2144 2867 Sarıcasu Toptaş 322 302 624 Toptaş 624 712 Toptaş Yenikışla 77 106 183 Yenikışla 183 141 Yenikışla Yeşilköy 56 63 119 Yeşilköy 119 133 Yeşilköy TOPLAM 18649 17640 36289 Toplam 36289 34323

ERKEK % 53,03 54,32 47,52 52,40 46,80 51,29 52,27 51,24 47,80 49,93 48,29 49,76 49,96 48,78 51,49 48,78 49,52 51,63 52,23 50,55 51,97 50,29 51,14 51,03 51,60 42,08 47,06

KADIN % 46,97 45,68 52,48 47,60 53,20 48,71 47,73 48,76 52,20 50,07 51,71 50,24 50,04 51,22 48,51 51,22 50,48 48,37 47,77 49,45 48,03 49,71 48,86 48,97 48,40 57,92 52,94

AÇIKLAMA : ALAKIR HAVZASINDA ERKEK/KADIN ORANLARININ BİRBİRİNE YAKIN OLMASI, ERKEK NÜFUSUN KURU TARIM YANINDA MEYVACILIK, SERACILIK, HAYVANCILIK, ARICILIK VB. İŞLER İLE UĞRAŞMASINDAN VE AİLENİN GEÇİMİNİ SAĞLAMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR. SU HAVZADAKİ NÜFUSUN GEÇİM KAYNAĞIDIR. SUYUN YETERSİZLİĞİ MEYVACILIĞIN VE SERACILIĞIN YOK OLMASINA, DOLAYISI İLE ERKEK NÜFUSUN İŞ ARAMAK İÇİN BAŞKA YERLERE GİTMESİNE SEBEP OLACAKTIR. M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Devlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-59-

ŞEKİL 21. KUMLUCA VE KÖYLERİNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NÜFUSUN 1975-2007 ARASINDAKİ DEĞİŞİMİ (KUMLUCA MERKEZ NÜFUSU ORANLARININ ARTMASI VE KÖY NÜFUS ORANLARININ AZALMASI YAYGIN BİR GÖÇ OLAYINA BAĞLI GÖRÜNMEMEKTEDİR. KÖY NÜFUSU DA GİDEREK ARTMIŞTIR. 2007 SAYIMINDA KÖY NÜFUSUNDAKİ AZALMA ÇOK FAZLA DEĞİLDİR. KUMLUCA DIŞARIDAN GÖÇ ALMIŞTIR. 2000 YILI İLE 2007 YILI ARASINDAKİ NÜFUS FARKLARI BU SONUCU GÖSTERMEKTEDİR.)

70000

KUMLUCA'DA MERKEZ VE KÖY NÜFUSLARI İLE TOPLAM NÜFUSUN 1975-2007 YILLARI ARASINDA DEĞİŞİMİ

65000

65904 61561

60000

56203

MERKEZ

55000

KÖYLER

50000

TOPLAM

44479

45000

FARK 1966 KİŞİ

40000 35000

27885

İNSAN SAYISI

30000

25000

36289

34323

27571 31581

17564

18623

23443

25272 FARK 6309 KİŞİ

14549 16908

10000 5000

32760

22889

20000 15000

30964

8340

10321

12341

0 YILLAR

1980

1985

1990

1997

2000

YILLAR

2007

KUMLUCA'DA MERKEZ İLE KÖYLERDEKİ NÜFUS DEĞİŞİMİ ORANLARI

63,56

62,99

MERKEZ

61,99 60,14

KÖYLER

58,29

58,95

52,08

ORAN %

66,00 65,00 64,00 63,00 62,00 61,00 60,00 59,00 58,00 57,00 56,00 55,00 54,00 53,00 52,00 51,00 50,00 49,00 48,00 47,00 46,00 45,00 44,00 43,00 42,00 41,00 40,00 39,00 38,00 37,00 36,00 35,00 34,00 33,00 32,00 31,00 30,00

1975

47,92

41,71 39,86 36,44

37,01

1975

1980

41,05

38,01

1985

1990

KAYNAK : Devlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip düzenlenmiştir.

1997

2000

2007 M. DOĞAN KANTARCI

-60-

ŞEKİL 22. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 İLE 2007 YILLARINDAKİ NÜFUSUN VE ERKEK / KADIN ORANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (ALAKIR HAVZASINDA 2007 YILINDAKİ NÜFUS AZALMASI BEYKONAK VE MAVİ KENT GİBİ KENTLEŞMİŞ OLAN YERLEŞİM YERLERİNDE BELİRGİNDİR. KÖYLERDE NÜFUS ARTIŞI DAHA YAYGIINDIR. ERKEK/KADIN ORANLARININ BİRBİRİNE YAKINLIĞI VEYA ERKEK ORANLARININ YÜKSEKLİĞİ KÖY YERLEŞİMLERİNDE AİLENİN GEÇİMİNİ SAĞLAYACAK YETERLİ İŞ ALANI BULUNDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. BUNUN TEMELİNDE SU VARDIR.)

7240

Yeşilköy

Yenikışla

624 712 183 141 119133 Toptaş

Sarıcasu

Salur

342 440 Ortaköy

Kuzca

Mavikent

Kumlucayazırı

Kavakköy

Karacaağaç

Karacaören

İncircik

861 904 235 290 205 164 832 748 643 620 785 883 548 377 Hızırkahya

Güzören

Hacıveliler

Gölcük

Dereköy

Erentepe

Çayiçi

1791 2225 2144 2867

2644 2963

2556 2435

201 202 205 85 681 606 350 284 424 435 Çavuşköy

Çaltı

359 234 232 172 Büyükalan

Beykonak

Beşikçi

Belen

445 276 278 331 404 523 Altınyaka

ERKEK %

Devlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI

Yeşilköy

Yenikışla

Toptaş

Sarıcasu

Salur

Ortaköy

Mavikent

Kuzca

Kumlucayazırı

Kavakköy

Karacaören

Karacaağaç

İncircik

Hızırkahya

Hacıveliler

Gölcük

Güzören

Erentepe

Çayiçi

Dereköy

Çavuşköy

Çaltı

Beykonak

Beşikci

Belen

KADIN %

Büyükalan

YERLEŞİM YERLERİ

NÜFUS-2000 NÜFUS-2007

ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA KADIN İLE ERKEK NÜFUSUN TOPLAM NÜFUSA ORANLARI

Altınyaka (B…

ORAN %

YERLEŞİM YERLERİ 59,00 58,00 57,00 56,00 55,00 54,00 53,00 52,00 51,00 50,00 49,00 48,00 47,00 46,00 45,00 44,00 43,00 42,00 41,00 40,00

8033

9276

8922

ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 VE 2007 NÜFUSUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

İNSAN SAYISI

10000 9500 9000 8500 8000 7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

-61HARİTA 4. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ VE HARİTA ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM HİDROELEKTRİK YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ VE HAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN SANTRALLARI HAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN HİDROELEKTRİK SANTRALLARI (Kumluca İlçesi Tarım (Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğünde yapılmış haritaya Havzada yapılması öngörülen HES’ler işlenmiştir. Md’lüğünde yapılmış haritaya Havzada yapılması öngörülen HES’ler işlenmiştir.) ( M. DOĞAN KANTARCI) HES YERİ SU TÜNELLERİ VEYA SU KANALLARI İLE ARADAKİ SIRT AŞILARAK AŞAĞIDAKİ BUĞDAY TÜRBİNE SUYUN YÜKSEKTEN (CEBRİ TURUNÇGİLLER BORU İLE) DÜŞÜRÜLMESİ SAĞLANIR.

SU TOPLAMA BENTLERİ

ALAKIR I

NAR

İKİ HES ARASINDA KALAN VADİYE BIRAKILACAK SERACILIKCAN SUYUNUN VE DEREDEN SULAMA SUYU ALINAN TARIM ALANLARININ VE KÖYLERİN KULLANMA SUYU İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI GEREKİR.

ALAKIR II

YAZ KURAKLIĞI VE YAZ BOYUNCA YAĞIŞ AZLIĞI, ALAKIR HAVZASINDA SULAMA VE KULLANMA SUYU YETERSİZLİĞİNE SEBEP OLMAKTADIR. VADİ BOYUNCA NAR BAHÇELERİ VE SERALAR ALAKIR ÇAYININ SUYU İLE SULANMAKTADIR (ÜSTÜN KAMU

ALAKIR-I ALAKIR-2 KÜRCE DEREKÖY KOZDERE ÇAYAĞZI ALAKIR TOCAK-I BALIKLAR

KURULU GÜÇ YILLIK ÜRETİM

MW 8,33 5,3 12,29 5,4 (4,0) 9,46 9,76 2,1 4,8 BELİRSİZ

Kws 33110000 28160000

40690000 36860000 14060000 14900000

KÜRCE

YARARI).

DEREKÖY

KOZDERE

ÇAYAĞZI

ALAKIR

TOCAK I

M. DOĞAN KANTARCI

*Su toplama havuzundaki suyun yüksekten düĢürülmesi için dik bir boru (cebrî boru) yerleĢtirilmesi, *Su ile döndürülen bir türbin ve türbinin döndüreceği bir jeneratör için bina yapılması gerekmektedir (ġekil 23). (2) Harita 1 ve uydu görüntüsü 1 ile kesit 2,3,4’te görüldüğü gibi Alakır Çayı dik yamaçlı, derin ve kıvrımlı bir vadiden akmaktadır.

-62-

(3) Bu dik yamaçlı vadide bir su kanalının açılması, su toplama havuzunun yapılması ve cebrî borunun yerleĢtirilmesi çok sayıda ağacı kesilmesini ve önemli hacımda kazı yapılmasını gerektirir. Alakır vadisinde yamaçlardaki orman ağaçlarının kesilmesi dengeyi bozar, toprakların taĢınmasına ve göçüklere sebep olur. YağıĢ miktarlarına ve sağanak yağıĢlara bakıldığında yamaç arazideki ormanın yok edilmesinin nelere mal olacağı anlaĢılabilir (Bkz. Tablo 7’de Kumluca’da sel olayları ile Ģekil 2.2 ve 24). (4) Dik yamaçlarda su kanalı açmak veya tünel yapmak, bu iĢleri yapabilmek için de yollar açmak üzere yapılacak kazılardan çıkan materyal yamaç aĢağı dökülmektedir. Bu kazı materyali dik yamaçtaki ormanı yok etmekte, aĢağıdaki vadiyi doldurmakta ve dereyi de yok etmektedir. Yamaca yığılan materyal bir süre daha dengesini bulmak üzere yamaç aĢağı hareketine devam etmektedir. Bu hareket uzun süreli bir kayma/göçük tehlikesi yaratmakta ve dere yatağını doldurup, tıkamaya devam etmektedir. Böyle bir HES uygulaması yenilenebilir bir enerji kaynağının devamlılığını yok etmektir. (5) Yüksek yağıĢlarda gelen suyu akıtamayan tıkanmıĢ dere taĢkın yapacak ve çevresindeki, gerisindeki dar fakat verimli tarım alanlarını su basacaktır. (6) Dere boyundaki meyvalıklar ile sulu tarım alanları ve seralar Alakır Çayı’ndan sulanmaktadırlar. Çayın suyunun yaz aylarında azaldığı, Karaağaç kaynaklarından gelen sudan 0,7 m³/sn’lik bir bölüm de Ġller Bankasının içme ve kullanma suyu projesi uyarınca Adrasan, Beykonak ve Mavikent için alınmaktadır. (7) Alakır Çayı’nın mansaptaki debisinin ortalama 4,5 m³/sn olduğu bildirilmiĢtir. Barajdan yukarıda Karaağaç kaynakları ile yüzey sularının toplamının ortalama debisi 3,0 m³/sn olarak verilmiĢtir (DSĠ ölçmelerine göre). Alakır Havzası’na düĢen yağıĢın ortalama 931,5 mm/yıl olduğu kabul edilirse (Tablo 17.1.), akıĢa geçen ve Karaağaç kaynakları kesitinde ölçülen su miktarının ortalama 10,9 m³/sn olması gerekir (Tablo 17.2.). Oysa burada ölçülen debinin ortalama 3 m³/sn olduğu bildirilmiĢtir. Aradaki 7,9 m³/sn’lik fark akıĢa geçmesi gereken suyun karstlaĢmıĢ arazide kayaların arasındaki çatlak sisteminden sızıp, yer altı suyuna ve denize ulaĢtığının göstermektedir. (8) Karaağaç kaynaklarından çıkan ve dereden gelen suyun ortalama 3 m³/sn’lik debisi esas alınarak, Karaağaç havzasının alanına (110 700 ha) göre yağıĢ hesabı yapıldığında; yıllık ortalama yağıĢın 252,9 mm/m² olması gerektiği sonucuna varılmaktadır (Tablo 17.3.). Alakır Havzası’nda bu kadar az yağıĢ mümkün değildir. YağıĢ daha fazla olup, su çatlak sistemine kaçmaktadır. (9) Vadideki suyun alınması, vadiye kazı materyallerinin dökülmesi yaz döneminde sulama için gerekli suyun kalmaması, halkın buralardan göç etmeğe zorlanması anlamına gelmektedir. (10) Alakır Çayı boyunca su basan taĢkın alanlarında, dere vejetasyonu ile kaplı yerlerde, meyvalıklarda vb. tarım alanlarında birikmiĢ humus ile diğer organik maddeler ve bunların içinde yaĢayan böcekler, kurtçuklar vb. canlılar suların bol aktığı aylarda baraja taĢınmakta ve barajdaki balıkların beslenmesini sağlamaktadır. DoldurulmuĢ ve kurutulmuĢ dere vadisindeki bu sistem yok olacaktır.

-63ŞEKİL 23. BİR DEREDE HİDRO ELEKTRİK SANTRALI KURMAK İÇİN ÖNCE DOĞAL BİR SU EKOSİSTEMİ OLAN DERE İLE DERENİN ÇEVRESİNDEKİ TARIM VE YERLEŞME ALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU İHTİYACI İLE DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ CANLILARIN BESİN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMA SI GEREKİR.

MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAĞI SUSUZ KALIR

SU KANALININ VEYA TÜNELİNİN GEÇİRİLDİĞİ YAMAÇTA ORMANIN KESİLMESİ TOPRAĞIN DENGESİNİ BOZAR. TOPRAK TAŞINIR.

BENT

HES-I TAŞKIN ALANI AĞAÇLIK

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAĞI İLE TAŞKIN YATAĞI SUSUZ KALIR

HES-III

HES-II

MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ SU TOPLAMA HAVUZU

% 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAĞI SUSUZ KALIR

BENT

HES-IV MEYVALIKLARA VE SERALARA SULAMA SUYU KALMAZ

YERLEŞİM ALANININ İÇME VE KULLANMA SUYU İHTİYACI

DENİZ

DENİZDEKİ CANLILAR AKARSUYUN KIYISINDAKİ ORMANLARDAN GETİRDİĞİ ORMAN HUMUSU VB. ORGANİK MADDELER BÖCEKLER, KURTÇUKLAR,LARVALAR VD. İLE BESLENİRLER

BİR DEREDE BİRDEN FAZLA NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALI KURMAK, DEREDE VE DERE ÇEVRESİ İLE DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ YAŞAMA ORTAMLARINI YOK EDEBİLİR. ASIL ÖNEMLİ OLAN; DOĞAL EKOLOJİK DENGEYİ KORUMAK, DOĞAL EKOSİSTEMLERİN VE ORADA AKAR SUYU KULLANIP, TARIM YAPARAK YAŞAYAN HALKIN DEVAMLILIĞINI SAĞLAMAK VE GELECEK NESİLLERİMİZE DENGELİ BİR YAŞAMA ORTAMI BIRAKMAKTIR. BU “ÜSTÜN KAMU YARARINI SAĞLAMAK VE DEVAM ETTİRMEK” ANLAMINA GELİR.

TARIM ALANLARININ SULAMA SUYU İHTİYACI

SU TOPLAMA HAVUZU

HES-IV

SU TOPLAMA HAVUZU

HES-III

HES-I % 10 CAN SUYU YETMEZ. DERE YATAĞI İLE TAŞKIN YATAĞI SUSUZ KALIR !

SU TOPLAMA HAVUZU

HES-II

AYLIK SU GELİRİ ; MEVSİME VE O YIL DAĞLARA DÜŞEN YAĞIŞIN (1) MİKTARINA BAĞLI OLDUĞU KADAR, (2) YAĞIŞIN KAR OLARAK DÜŞEN MİKTARI İLE YAĞMUR OLARAK DÜŞEN MİKTARI ARASINDAKİ ORANA DA BAĞLIDIR.

BU SEBEPLE; (1) DERE YATAĞINA AYLIK ORTALAMA AKIŞIN “% 10’u KADAR” CAN SUYU BIRAKILMASI TEZİ YANLIŞTIR. YAYVAN DERE YATAĞINDA AKAN SUYUN DERİNLİĞİNİN 30 cm’den DAHA AZ OLMASI KABÛL EDİLEMEZ. AKSİ TAKDİRDE DERE YATAĞINDAKİ CANLILARIN YAŞAMA, YUMURTLAMA VE ÇOĞALMA, DÜŞMANLARINDAN KORUNMAK İÇİN KAÇMAK VE SAKLANMAK OLANAKLARI YOK EDİLİR. (2) AYRICA; DERE KENARINDAKİ TARIM ALANLARININ SU İHTİYACI DA HESABA KATILMALIDIR. (3) ÖTE YANDAN; DENİZDEKİ MİKRO VE MAKRO CANLILAR AKARSUYUN GETİRDİĞİ KOLLOİD ORGANİK MADDELER (ORMAN HUMUSU VD.) İLE BESLENİRLER. M.DOĞAN KANTARCI

-64ŞEKİL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPE–ALAKIR ÇAYI–TEKEOVA DAĞI KESİTİ) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKİLERİ ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR ÇAYI - TEKOVA DAĞI KESİTİ

2800

KARTAL TEPE 2640 m

2700

2400

2640

2500

TEKOVA DAĞI 2164 m

2600

2164

2200

2250

2300

2100

2000

1900

2000

1750

1700

1750

1800

1600

600

1250 1000

GÖNAN ÇAYI

1125

1100

GÖLCÜK 1000

1000

1100

1500

DEREYE ATILMIŞ KAZI MATERYALİ

MEYVA BAHÇESİNE SULAMA SUYU ALINAMAZ. AĞAÇLAR KURUR. KÖYLÜ GÖÇER.

750

HES SU KANALI

700

750

800

650

900

1000

YÜKSELTİ m

1000

ORMANI KESİLMİŞ, DENGESİ BOZULMUŞ YAMAÇTA TOPRAK TAŞINIR, YAMAÇ GÖÇER

750

1100

1250

1200

ALAKIR ÇAYI SAZAK ÇAY BOYU MEYVA BAHÇESİ

1300

630

1400

1500

500 400

300 200

DEREYE BIRAKILAN % 10 CAN SUYU ATIK MATERYALİN ARASINDAN SIZAR. DEREDE BALIK VD. YAŞAYAMAZ.

100 0

UZAKLIK m M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

DİK YAMAÇTA HES SU KANALI KAZISI, MATERYAL DERE YAMACINA YIĞILIYOR. AŞAĞIDAKİ VADİYİ DE DOLDURUP, TIKIYOR.

DİK YAMAÇTA HES SU KANALI GEÇİRMEK İÇİN ORMAN TIRAŞLAMA KESİLMİŞ. ARTIK TOPRAĞI KORUYAMAZ VE SU ÜRETEMEZ.

-65-

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAĞIŞ/AKIŞ İLİŞKİSİ İLE KARAĞAÇ KAYNAKLARINDAKİ DEBİ’YE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARININ HESABI TABLO 17.1. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAĞIŞA GÖRE VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARI HAVZAYA DÜŞEN ORT.YAĞIŞ m³/ha/YIL 9 315

1650 m

900 m

KUMLUCA 1046 mm

GÖDENE 1373,2 mm

GÖDENE DENİZ ETKİSİNE AÇIK OLDUĞU İÇİN FAZLA YAĞIŞ ALIYOR. HAVZANIN BATI YAKASI DENİZ ETKİSİNE KAPALIDIR. DAHA AZ YAĞIŞ ALIR. HAVZADA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ 931,5 mm

ÇAMKUYUSU 817,0 mm

ALAKIR HAVZASI ALAN ha 125 300

HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ TOPLAM m³/havza/YIL 1 167 169 500 YILLIK AKIŞ GÜNLÜK AKIŞ

AKIŞA GEÇEN YAĞIŞ ORANI 1/3 3 m³/yıl 365 GÜN m³/gün 24 SAAT m³/saat 1 DAKİKA m³/dakika 1 SANİYE m³/sn

SAATLİK AKIŞ DAKİKALIK AKIŞ SANİYELİK AKIŞ DEBİ

60 m

AKIŞA GEÇEN YAĞIŞ m³/yıl 389 056 500 389 056 500 365 1 065 908,22 24 44 412,8425 60 740,214041 60 12,34

TABLO 17.2. KARAAĞAÇ KAYNAKLARI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAĞIŞA GÖRE VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARI KARAAĞAÇ HAVZASI ALAN ha 110 700

HAVZAYA DÜŞEN ORT.YAĞIŞ m³/ha/YIL 9 315

AÇIKLAMA: 1.KUMLUCA İLÇESİNİN ALANI 125 300 ha OLUP, ALAKIR ÇAYI HAVZASINI KAPSAMAKTADIR. HAVZAYA DÜŞEN ORTALAMA YAĞIŞA (931,5 mm) GÖRE HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELİRİ 3,89 MİLYAR m³ HESAPLANMIŞTIR. YILLIK YAĞIŞLARDAKİ (ÖZELLİKLE KAR) DEĞİŞİMLERE GÖRE HAVZADAN GELEN SU MİKTARI DEĞİŞMEKTEDİR. 2. KARAAĞAÇ KAYNAKLARININ HAVZASI 110 700 ha OLUP, HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELİRİ 3,44 MİLYAR m³ HESAPLANMIŞTIR. BU SU GELİRİNE GÖRE KARAAĞAÇ KAYNAKLARININ DEBİSİ 10,9 m³/sn OLARAK HESAPLANIR.

KARAAĞAÇ HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ m³/havza/YIL 1 031 170 500 YILLIK AKIŞ GÜNLÜK AKIŞ SAATLİK AKIŞ DAKİKALIK AKIŞ SANİYELİK AKIŞ DEBİ

AKIŞA GEÇEN YAĞIŞ ORANI 1/3 3 m³/yıl 365 GÜN m³/gün 24 SAAT m³/saat 1 DAKİKA m³/dakika 1 SANİYE m³/sn

AKIŞA GEÇEN YAĞIŞ m³/yıl 343 723 500 343 723 500 365 941 708,219 24 39 237,8425 60 653,964041 60 10,9

TABLO 17.3. KARAAĞAÇ KAYNAKLARI DEBİSİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞMESİ GEREKEN ORTALAMA YILLIK YAĞIŞ BİRİM ZAMAN VE SU AKIŞI SANİYELİK (m³/sn)

DAKİKALIK (m³/dakika) SAATLİK

(m³/saat) GÜNLÜK GÜNLÜK (m³/gün)

YILLIK YILLIK (m³/yıl)

KARAAĞAÇ’TA BİRİM YAĞIŞA HAVZAYA DÖNÜŞTÜRME ÇARPIM DEBİ ZAMANDA YAĞIŞ BİRİMLERİ m³/sn m³ SAYISI m³/HAVZA 3 3 60 60 180 60 60 10 800 24 saat 24 259 200 365 365 283 824 000 94 608 000 3

HAVZA ALANI ha

HAVZAYA YAĞIŞ m³/ha

110 700 2563,9024

YAĞIŞ mm/m² (/10 000x1000)

252,9

AÇIKLAMA: DSİ’NİN KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAPTIĞI (27 YIL) ÖLÇMELERE GÖRE ORTALAMA YILLIK DEBİ 3 m³/sn’dir. BU DEBİ’YE GÖRE KARAAĞAÇ KAYNAKLARININ HAVZASINA DÜŞEN ORTALAMA YAĞIŞ 252,9 mm/m² OLARAK HESAPLANMAKTADIR. ÜST TABLODA ORTALAMA YAĞIŞA GÖRE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDAN GELEN YERALTI+YERÜSTÜ SUYU TOPLAMININ DEBİSİ 10,9 m³/sn HESAPLANMAKTADIR. ARADAKİ ÖNEMLİ FARK HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞIN ANAKAYA ÇATLAK SİSTEMİNDEN (KARSTLAŞMIŞ ARAZİ) SIZDIĞI VE YER ALTI SUYUNA (DÜDENLERE) AKTIĞINI GÖSTERMEKTEDİR. BEYKONAK, MAVİKENT VE ADRASAN İÇİN 0,7 m³/sn SU ALINMAKTADIR (İller Bankası 1997). GERİ KALAN 2,3 m³/sn’lik SU ORTALAMA BİR AKIŞ OLUP, KURAK YILLARDA DAHA AZALIR. YAZ DÖNEMİNDE İSE ÇOK DAHA AZALMAKTADIR. BU SU ALAKIR ÇAYI’NDAKİ SU EKOSİSTEMİNİN VE ÇEVRESİNDEKİ MEYVACILIĞIN, SERACILIĞIN, DOLAYISI İLE HALKIN DEVAMLILIĞI İÇİN VAROLMA SEBEBİDİR. CAN SUYU OLARAK % 10 ORANINDA YATAĞA BIRAKILACAK 0,3 m³/sn SU, YOK OLMAK/GÖÇ ETMEK DEMEKTİR. ALAKIR HAVZASINDAKİ CANLILARI VE HALKIMIZI KORUMAK, TARIMSAL ÜRETİMİ SAĞLAMAK “ÜSTÜN KAMU YARARI” KAPSAMINDADIR. M. DOĞAN KANTARCI

-66-

Sonuç olarak; (1) Harita 4’teki 7 HES yeri projesine ve Ģekil 23’teki nehir tipi HES modeline göre Alakır Havzası’na yapılacak HES’lerin dere yatağını susuz bırakacağı, (2) ġekil 24’teki kazılar ile yamaç dengesinin bozulacağı ve kazı materyalleri ile bazı yerlerde derenin doldurulacağı, yenilenebilir su kaynağının ve ekosistemlerin tahrip edileceği, (3) Tablo 17’deki su hesabına ve bölüm 2.2.4.4.’teki su ihtiyacına göre suyun yetersiz kalacağı, (4) Bu sebeplerden dolayı HES giriĢiminin Alakır Havzası’na çok zarar vereceğini, burasını yaĢanabilir olmaktan çıkaracağını, halkını da göç etmeğe zorlayacağını iĢaret etmektedir. 3.3. DAĞ ALABALIĞININ (Büyük benekli Alabalık-Salmo trutta macrostigma) YAġAMA ORTAMINDAKĠ SUYUN DERĠNLĠĞĠ VE AKIġ HIZI ĠLE UYUM ĠLĠġKĠSĠ Dağ Alabalığı üzerine çok fazla araĢtırma yapılmıĢtır. Bu balığın soğuk, duru ve bol oksijenli sularda yaĢayabildiği bilinir. Dağ Alabalığının yaĢama ortamı özellikleri arasında konumuzla ilgili olan suyun derinliği ve akıĢ hızı üzerinde durulacaktır. Bu konuda T.H. Deslinger ve arkadaĢlarının 1998 tarihli komisyon raporundan alınmıĢ ve N.Karakaya’nın doktora tezinde (2006) 4.3. ve 4.4. nu’lı tablolardaki veriler değerlendirilmiĢtir. Dağ Alabalığının gençleri ve yetiĢkinleri için uygun su akıĢ hızı 0,15 m/sn’dir. Yavruların 0,34-0,37 m/sn’lik su hızlarına daha iyi uyum sağladıkları anlaĢılmaktadır. Larvaların ise en iyi uyum sağlayabildikleri su hızlarının 0,09-0,53 m/sn arasında olduğu ölçülmüĢtür. Bu geniĢ su hızı aralığında hangi larvaların hangi su hızları ile uyumlu oldukları belirtilmemiĢtir (Tablo 18). Dağ Alabalığının yetiĢkinleri için uygun su derinlikleri 61-122 cm arasında değiĢmektedir. Genç alabalıklar için 61-91 cm, yavrular için 28-58 cm, larvalar için ise 12-91 cm su derinliğinin uygun olduğu belirtilmektedir (Tablo 19). Dağ Alabalığının suyun derinliğine ve hızına göre en uygun yaĢama ortamı Ģekil 25’te düzenlenip, karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. ġekil 25’in incelenmesi ile 4 önemli ortak bulguya ulaĢılmaktadır: (1) Dağ Alabalığının yetiĢkinleri ve gençleri suyun derinliği arttıkça daha hızlı su akıĢına uyum sağlayabilmektedirler. (2) YetiĢkin ve genç alabalıklar suyun derinliği azaldıkça, daha yavaĢ akan suya uyum sağlayabilmektedirler. (3) Yavru alabalıklar daha az derin fakat daha hızlı akan suya uyum sağlamaktadırlar. Bu ortam farkının daha sığ olup, hızlı akan suda oksijen oranının fazlalığı ile ilgisi aranmalıdır. (4) Larvalar için en uygun su derinliği 0,12-0,15 m ve en uygun su hızı 0,18-0,52 m/sn olarak belirmektedir. Tablo 20’de ve Ģekil 26’da Dağ Alabalığının farklı çağlarında uygun olan su derinliği bir arada düzenlenmiĢtir. En uygun su derinliğinin yetiĢkin alabalıklar için 61-122 cm, genç alabalıklar için 61-91 cm, yavru alabalıklar için 18-58 cm olarak sıralanmaktadır. Yavru alabalıklar ile yetiĢkin ve genç alabalıklar arasındaki derinlik farkı 60 cm’dir. Bu derinlik

-67-

farkı bir yandan balığın boyutuna bağlı olarak görünmekte ise de, öte yandan yavru balıkların yem olmaktan korunabildikleri ve yemlendikleri ortam olarak ta algılanmalıdır. Alabalıkların su derinliği istekleri yayvan dere yatağında en az 30 cm su derinliği sağlamak gereği ve Ģartının sadece yavru balıklar için geçerli olabileceğini göstermektedir. Alakır Çayı gibi yaz aylarında suyu azalan ve bu suyun da önemli bölümü tarım alanlarında kullanılan derelerde tatlı su ekosistemini korumak için yeterli derinlikte akarsuyun bulunması gerekmektedir. Diğer bir deyimle; Alakır Çayının sularını HES için kanala almak, dere yatağına da can suyu adı altında ortalama akıĢın % 10’u kadar su bırakmak, su ekosistemindeki canlıları yok etmek anlamına gelmektedir. 3.4. DEREYE BIRAKILACAK SU MĠKTARININ BELĠRLENMESĠ YÖNTEMLERĠ Derelerde yapılacak hidroelektrik santrallarına akıtılacak su ile dereye bırakılacak su miktarı arasındaki oran ve bu oranın aylık akıĢ miktarına göre düzenlenmesi gereği tartıĢma konusudur. Derenin getirdiği suyun yıllık ortalama debisi üzerinden bir hesap ile hidroelektrik üretimine su sağlamağa kalkıĢmak doğru değildir. Dereden gelen suyun mevsimlik ve aylık akıĢ miktarlarına göre alınabilecek su miktarları farklıdır. Yıllık ortalama su gelirine göre veya mevsimlik/aylık su gelirine göre suyun % 10 kadarının “can suyu” adı altında dereye bırakılması, derede ve çevredeki canlılara (insanlara da) soykırımı uygulamak anlamına gelmektedir. Yıllık gelirin % 10’u kadar su dere yatağına bırakılacaksa, yaz aylarında HES için su kalmayacaktır. Yaz aylarındaki su gelirinin % 10’u kadar su dere yatağına bırakılırsa derede ve çevresinde canlı kalmayacak demektir (Bitkiler, hayvanlar ve insanlar). Alakır Çayı Tennant yönteminin uygulanabileceği Misisipi Nehri veya Tuna Nehri gibi buzullardan ve çok geniĢ dağlık havzalardan beslenen bir nehir değildir. Alakır Çayı uzunluğu 62 km, geniĢliği 20-24 km olan kısa ve dar bir havzadan beslenmektedir. Çay, havzasındaki karstlaĢmıĢ /çatlaklı yapı dolayısı ile yağıĢtan akıĢa geçmesi gereken su miktarının pek azının aktığı bir deredir (Tablo 17). Dereden alınacak su ile dereye bırakılacak su miktarı arasındaki dengeyi sağlamak için bazı yöntemler geliĢtirilmiĢtir. Bu yöntemlerin baĢlıcaları; *Tennant yöntemi, *ABF (Aquatic Base Flow) yöntemi, *Hidrolojik derecelendirme yöntemlerinden ıslak çevre yöntemi, *YaĢama ortamına uyum yöntemlerinden Habitat simülasyon yöntemi, Fiziksel yaĢama ortamına uyum yöntemi (PHABSIM; Physical Habitat Simulation System Model) *Çevredeki alanların su ihtiyacını da hesaplamak için kullanılan DRIFT (Downstream Response to Imposed Flow Transformation) yöntemi, *Küçük derelerde uygulanan karma yöntem olan Toe-Width yöntemi gibi yöntemlerdir. Bu yöntemlerin incelenmesi ve açıklanması çalıĢmamızın kapsamı dıĢında tutulmuĢtur.

-68-

TABLO 18. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN YAŞAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve diğ. 1998’dan alınmış ve N. Karakaya 2006’da verilmiş 4.3.’ten) Normandeau (1992) YETİŞKİN Hız m/sn YETİŞKİN/HIZ UYUMU

0,00 0,03 0,15 0,30 0,46 0,73 0,95 1,52 1,83 3,05

0,21 0,70 1,00 0,69 0,50 0,20 0,03 0,03 0,00 0,00

Normandeau (1992) GENÇ Hız m/sn GENÇ/HIZ UYUMU

0,00 0,30 0,15 0,3 0,46 0,61 1,07 1,31 3,05 -

0,58 0,88 1,00 0,92 0,70 0,26 0,05 0,00 0,00 0,00

Bovee 1978) YAVRU Hız m/sn YAVRU/HIZ UYUMU

0,34 0,37 0,50 0,61 0,67 0,76 0,81 0,91 -

1,00 0,94 0,52 0,30 0,20 0,10 0,05 0,00 -

Whelan (1994) LARVA Hız m/sn LARVA/HIZ UYUMU

0,00 0,03 0,06 0,09 0,18 0,52 0,91 -

0,00 0,34 0,72 0,84 1,00 1,00 0,00 -

TABLO 19. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN YAŞAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERİNLİĞİNE UYUMU (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T.H. ve diğ. 1998’dan alınmış ve N. Karakaya 2006’da verilmiş tablo 4.4.’ten) Normandeau (1992) YETİŞKİN

Normandeau (1992) GENÇ

Bovee 1978) YAVRU

Whelan (1994) LARVA

DERİNLİK m

YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU

DERİNLİK m

GENÇ/DERİNLİK UYUMU

DERİNLİK m

YAVRU/DERİNLİK UYUMU

DERİNLİK m

LARVA/DERİNLİK UYUMU

0,00 0,30 0,49 0,61 0,79 1,22 2,13 3,05

0,00 0,00 0,40 0,80 1,00 1,00 0,21 0,21

0,00 0,15 0,30 0,61 0,91 1,20 2,10 2,40 3,00

0,00 0,12 0,61 0,84 1,00 0,27 0,24 0,08 0,08

0,04 0,12 0,18 0,26 0,52 0,58 0,67 0,82 0,88 0,94 0,99 1,14 1,28 1,43 1,52

0,10 0,40 0,93 1,00 0,97 0,80 0,54 0,44 0,38 0,36 0,33 0,14 0,08 0,05 0,00

0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 0,15 0,34 0,91 1,22

0,00 0,08 0,22 0,50 0,96 1,00 1,00 1,00 0,00

-69ŞEKİL 25. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİNE VE HIZINA UYUMU (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T. H.ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006’dan derlenip, düzenlenmiştir.)

3,05 3,00

1,31

1,07

1,22

0,15

0,34

0,52

DEĞERLENDİRME 1 SIRASI

0,18 0,12

0,09 0,09

0,06 0,06

0,20

0,91

0,99

0,94

0,88

0,76 0,58

0,67 0,52

0,61

0,40

0,00

0,60

0,03 0,03

0,00

DEĞERLENDİRME 1 2 SIRASI

Hız m/sn DERİNLİK m - LARVALAR LARVA/HIZ UYUMU LARVA/DERİNLİK UYUMU

0,80

0,00 0,00

0,20

1,00

0,26

0,40

0,34 0,04 0,37 0,12 0,18 0,50

0,60

0,81 0,67 0,91 0,82

1,00 0,80

0,91

1,14

1,20

1,40 LARVALARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI 1,20

SUYN HIZI (m/sn) VE DERİNLİĞİ (cm)

DERİNLİK m - YAVRULAR YAVRU/HIZ UYUMU YAVRU/DERİNLİK UYUMU

1,52

YAVRU ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI Hız m/sn

1,43

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERİNLİĞİ (cm)

1,40

DEĞERLENDİRME SIRASI

1,28

1,60

0,00

0,91

DEĞERLENDİRME SIRASI

0,46

0,3 0,61

0,50 0,00

0,61 1,20

1,52

1,00

0,15 0,30

GENÇ/DERİNLİK UYUMU

0,30 0,15

0,46 0,79

GENÇ/HIZ UYUMU

2,10

1,83

2,13 0,30 0,61

DERİNLİK m - GENÇLER

1,50

0,95

1,22 0,15 0,49

0,73

0,03 0,30

0,00 0,00

1,00

Hız m/sn

2,00

1,50

0,00

3,00 2,50

2,00

0,50

GENÇ ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI

0,00 0,00

2,50

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERİNLĞİ (cm)

SUYUN HIZI (m/sn) VE DERİNLİĞİ (m)

Hız m/sn DERİNLİK m - YETİŞKİNLER YETİŞKİN/HIZ UYUMU YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU

3,05

3,00

3,50

2,40

YETİŞKİN ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI

3,05

3,50

M. DOĞAN KANTARCI

-70TABLO 20. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve.4.4.’ten derlenip, düzenlenmiştir.) DERİNLİK cm

0,00 0,03 0,04 0,06 0,09 0,12 0,15 0,18 0,26 0,30 0,34 0,49 0,52 0,58 0,60 0,61 0,67 0,79 0,82 0,88 0,90 0,91 0,94 0,99 1,14 1,20 1,22 1,28 1,43 1,52 2,10 2,13 2,40 3,00 3,05

Normandeau (1992) YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU 0,00

Normandeau (1992) GENÇ/DERİNLİK UYUMU 0,00

Bovee 1978) YAVRU/DERİNLİK UYUMU

Whelan (1994) LARVA/DERİNLİK UYUMU 0,00 0,08

0,10 0,22 0,50 0,96 1,00

0,40 0,12 0,93 1,00 0,00

0,61 1,00

0,40 0,97 0,80 YAVRULAR İLE GENÇ / YETİŞKİN ALABALIKLAR ARASINDAKİ DERİNLİK SINIRI 60 cm

0,80

0,84 0,54

1,00 0,44 0,38 1,00

1,00 0,36 0,33 0,14

0,27 1,00

0,00

0,08 0,05 0,00 0,24 0,21 0,08 0,08 0,21

M. DOĞAN KANTARCI

-71ŞEKİL 26. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T.H. ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve 4.4.’ten derlenip, düzenlenmiştir.) 3,50

2 0,04 3 0,06 4 5

6 0,15 7 8

3,05

2,13

1,52

1,43 1,28

1,22

1,20

1,14

0,00 0,00 0,08 0,08 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 M. DOĞAN KANTARCI

0,21

0,05

0,00

0,08

0,14

0,27

0,24

0,99

0,94

0,36

0,91

0,90

0,88 0,38

0,82 0,44

0,61

0,60

0,80

0,54 0,79

0,84

0,33

1,00

2,10

2,40

LARVA/DERİNLİK UYUMU

0,67

0,49

0,34

3,00

YAVRU/DERİNLİK UYUMU

0,52

0,61

0,00

DERİNLİK SIRASI

0,30

0,03

0,12

1 0,00

0,22

0,26

0,40

0,08

0,10

0,00

0,50

0,18

0,50

0,12

0,96

1,00

GENÇ/DERİNLİK UYUMU

0,80

1,00

1,00 1,00

0,93

1,50

YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU

0,58

2,00

DERİNLİK cm

0,97

2,50

0,09

SUYUN DERİNLİĞİ cm VE BALIKLARIN BULUNMA ORANI %

3,00

0,40 YAVRULAR İLE GENÇ / YETİŞKİN ALABALIKLAR ARASINDAKİ DERİNLİK SINIRI 60 cm

YETİŞKİN, GENÇ VE YAVRU ALABALIKLAR İLE LARVALARIN AKARSU DERİNLİĞİNE GÖRE YAŞAMA/BULUNMA ORANLARI

-72-

Türkiye’de dağlık planlamalarında;

arazideki

derelerde

yağıĢ/akıĢ

düzenine

göre

yapılacak

HES

*havzaların jeolojik yapısı ve anakaya/anamateryal özellikleri, *orman/otlak/tarım alanları/toprakla ve kayalık arazinin özellikleri, *arazinin kullanımı, *yağıĢ miktarları, yağıĢın mevsimlere ve aylara dağılımı, *sağanak yağıĢların özellikleri, *buharlaĢma miktarları, *derenin getirdiği suyun mevsimlik ve aylık değiĢimi, *derenin suyunu kullanan çevredeki halkın sulama, içme ve kullanma suyu ihtiyaçları, *dere çevresindeki bitki toplumları ile derenin suyunu içen yaban hayvanlarının su ihtiyaçları, *deredeki canlılar ile derenin aktığı deniz, göl, baraj gölündeki canlıların yaĢama/beslenme ortamı ihtiyaçlarının sağlanması için gerekli su miktarının hesaplanması, *o havzada üretilen ürünlerin havzada yaĢayanlar ve ülke ekonomisi bakımından önemi değerlendirilmesi gerekmektedir. *Bu hesaba yakın ve uzak çevredeki insanlar için mutluluk kaynağı, dinlenme ortamı olan doğal güzellik/peyzaj değeri de katılmalıdır. Bu çok farklı bilgileri gerektiren hesaplamalar masa baĢında bir yöntem seçmek ve düz bir aritmetik uygulama ile yapılamaz. Araziyi, dereyi ve derenin etki alanını kapsamlı bir çalıĢma ile kavramak ve doğal ekosistemler ile insan ekosistemlerini ekolojik açıdan olduğu kadar ekonomik ve sosyal yönleri ile de ele alıp değerlendirmek gerekir. Havzanın su gelirinin yenilenebilir bir enerji kaynağı olmasının yanında; havzada ve etki alanındaki canlıların yaĢamasının devamlılığını sağlayan bir yaĢama/var olma ve üretim/geçim kaynağı olduğunu kabul ederek planlamaların yapılması gerekmektedir. Bu çok yönlü planlama karakteri her dere için, o derenin özelliklerine ve etki alanına uygun incelemelerin yapılmasını, yöntemlerin geliĢtirilmesini ve uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. 4. DOĞAL SĠT ALANI KONUSU Alakır Çayı “Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun” 19.8.1992 gün ve 1543 sayılı kararı ile “1.Derece Doğal Sil Alanı” olarak ayırtedilmiĢtir. Bu doğal sit alanının sınırları, Kumluca Ġlçesinin imar planı sınırından baĢlamak üzere 1/500 000 ölçekli haritada belirtilmiĢtir. Daha sonra “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” 5.11.1999 gün ve 659 sayılı ilke kararında; “Ülke çıkarları açısından yapılmasında zorunluluk olduğu ilgili bakanlıkça belirlenmek koĢulu ile I., II., III. derece doğal sit alanlarında korumaya yönelik 1/ 25 000 ölçekli çevre düzeni planı ve/veya 1/50 000 ölçekli nazım plan kapsamında plan yapılmadığı hallerde yapılacak tespit çerçevesinde ilgili koruma kurulunca uygun görülecek Ģekilde çevreye zarar vermeyecek enerji santrallarının yapılabileceği . . .” belirtilmiĢtir. Bu ilke kararı DanıĢtay 6. Dairesi’nin 2002/6920 Esas sayılı dava dosyasında 22.12.2003 tarih ve 2003/7052 sayılı kararı ile iptal edilmiĢtir. Ġptal kararı kesinleĢmiĢtir. Alakır Çayı Havzası’nda yukarıdaki DanıĢtay kararı uyarınca hidroelektrik santralı yapılması mümkün değildir. Kanunlarda ve yönetmeliklerde bazı değiĢiklikler yapılarak nehir tipi HES’lerin yapılması için yol açılabilir. Ancak yukarıdan beri dikkat çekildiği üzere, orada yaĢayan halkın sulama ve içme/kullanma suyu ihtiyacı ile doğal ekosistemlerin korunması ve devamlılığının sağlanması için gerekli su miktarının ayrılması zorunludur. Bu su payları ayrıldıktan sonra kalacak su ile ticari ölçekte HES iĢletmek kârlı olamaz. Burada doğal ekosistemleri korunması, ormanların tahribi ve dere yatağının yok edilmesi gibi geri dönülemeyecek/telâfisi mümkün olmayan zararların yanında, oradaki halkın varlığının devam

-73-

ettirilmesi açısından da “üstün kamu yararı” söz konusu olur. Bütün bu zarar verici giriĢimleri kanunlar ile yönetmelikler çerçevesinde değerlendirip, halkı ve halkın yaĢama hakkını yok saymak mümkün değildir. Bu sebepler de göz önünde tutularak, Alakır Çayı Havzası’nın doğal sit alanı kapsamında değerlendirilmesi ve devamlılığının sağlanması gerekmektedir. 5. KAMU YARARI VE ÜSTÜN KAMU YARARI DEĞERLENDĠRMESĠ Alakır Havzası’nda; yağıĢlardan baĢlayıp, akıĢa geçen su miktarına, bu su ile tarım alanlarında üretim yapan, geçimini sağlayan çiftçi halkın yurtlarında yaĢama hakkına, elde edilen ürünleri satın alıp ülkenin diğer yerleĢim alanlarına ulaĢtıran tüccarlar, taĢımacılar, bu ürünlerden beslenen Türkiye halkına, bütün bu sistemin iĢlemesini sağlayan esnaf (gübreciler, tamirciler, malzeme ve araç/gereç satanlar vd.) ile bankalara kadar bir ekonomik sistem söz konusudur. Bu ekonomik sistem çok yönlü olduğu kadar, devamlılığının sağlanması gereken bir sistemdir. Sistemin temelinde Alakır Havzası’nın suyu vardır. Suyun denklemden çekilmesi (yerine “sıfır” konulması) sistemi yok eder (ġekil 27). Yurt içinde üretilen her olumlu ürün ve yapılan her olumlu iĢlem bir kamu yararı sağlar. Ancak sistemin devamlılığının korunarak iĢlemesinin veya iĢletilebilmesinin temelindeki ana faktörün veya faktörlerin ne olduğunu bilmek ve korumak gerekir. Konu sadece ekonomik açıdan değerlendirilemez. Doğal ekosistemlerin dengelerinin de korunması ve devam ettirilmesi gerekir. Örnek olarak; Devlet orman iĢletmeleri amenajman ve iĢletme/silvikültür planlarına göre ormanın devamlılığını bozmayacak ölçüde kesim yaparlar. Elde edilen tomruk, direk, maden direkliği, sanayilik odun, yakacak odun gibi çeĢitli orman ürünleri ülkemizin ihtiyacını karĢılamak üzere satılır. Olaya kârlılık açısından bakılıp, ormanlardan daha fazla kesim yaparak geliri arttırmak düĢünülebilir. Bu aĢırı kesim “kamu yararı” kapsamında sunulabilir. ĠĢte burada ormanların toprakları koruyucu etkileri, sellerin oluĢmasını önlemeleri, aĢağıdaki tarım ve yerleĢim alanları ile diğer tesisleri sel ve su baskınlarında korumaları vd. kuruĢlandırılamayacak faydaları değerlendirmeye alınır. Ormanların bütün bu faydaları üstün kamu yararı kapsamına girer. Bu sebeple; ormanlar satılamaz, kiralanamaz, özelleĢtirilemez, savunma vb. güvenlik amacına hizmet edecek tesislerden baĢka amaçlara, kâr amaçlı iĢletmelere tahsis edilemez, ormanlarda aĢırı kesimler yapılamaz ve ormanların tahrip edilmesine izin verilemez. Ormanlar, akarsular, otlaklar, göller, denizler vb. kamuya ait olan yerler ile Devletin (dolayısı ile o devleti kuran milletin) hükümranlık hak ve görevlerinin olduğu yerlere ve konulara ait benzer örnekler sıralanabilir. Ormanlar için verilmiĢ olan bu örnek aĢağıda sıralanmıĢ olan 3 önemli üstün kamu yararı alanını da kapsamaktadır. (1) Ulusal güvenlik, (2) Kamu güvenliği, (3) Kamu sağlığı Bu konulardaki kamu yararı üstün kamu yararı kapsamında olup, kamu yararına olan diğer iĢlemlerin veya eylemlerin üzerindedir. Alakır Havzası’nda bu 3 önemli konuda da üstün kamu yararı söz konusu olup, nehir tipi HES yapımından sağlanacak elektrik üretimi ve bundan sağlanacak Ģirket gelirlerinin sağlayacağı kamu yararı ile karĢılaĢtırılamaya değmeyecek kadar çok üstündür.

-74ŞEKİL 27. SUYA BAĞLI OLAN DOĞAL EKOSİSTEMLER İLE SULU TARIMIN VE BUNDAN GEÇİNEN HALKIN YAŞAMA HAKKI VE DEVAMLILIĞI, TİCARET VD. İŞLEVLER İLE TARIM ÜRÜNLERİNDEN BESLENEN İNSANLARIN BESLENME / YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI AÇISINDAN KAMU YARARI İLE ÜSTÜN KAMU YARARI KAPSAMININ KARŞILAŞTIRILMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

ESNAF DÜKKÂNLAR

DAĞITICILAR

YERLEŞİM ALANI BURADAKİ HALK SULU TARIM İLE ÜRETİYOR, ÜRETTİĞİNİ SATIYOR VE GEÇİNİYOR. 1.HALKIN YAŞAMA HAKKI VE YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI, 2.TARIMSAL ÜRETİM VE ÜRETİMİN DEVAMLILIĞI SUYA BAĞLIDIR.

SULU TARIM

HALKIN BESLENMESİ

SERALAR

TİCARET, TAŞIMACILAR, BANKACILIK VD.

TATLI SU EKOSİSTEMİ : YAŞAMA ORTAMI AKARSUDAKİ BALIKLAR VE DİĞER CANLILAR

BARAJ GÖLÜ

SULU TARIM

DENİZE TAŞINAN BESİN MADDELERİ

HAL

BOSTAN

MEYVALIK

YAĞIŞ

SUYUN DOLAŞIMI

ORMAN 1. YAMAÇ ARAZİDE TOPRAĞI KORUR. 2. ORMAN ÖLÜ ÖRTÜSÜ VE HUMUS TOPRAĞIN GÖZENEKLİLİĞİNİ ARTTIRIR. YAĞIŞ SULARININ HIZLA TOPRAĞA SIZMASINI SAĞLAR. 3. TOPRAĞA VE ANAKAYA ÇATLAKLARINA SIZAN SU KAYNAKLARI VE DEREYİ DÜZENLİ OLARAK BESLER. 4. YAĞIŞLAR SELLERE DÖNÜŞMESİNİ ÖNLEYEREK AŞAĞIDAKİ TARIM ALANLARINI KORUR. 5. DİK YAMAÇLARDAKİ TOPRAĞI TUTARAK EROZYONU VE GÖÇÜKLERİ ÖNLER. AŞAĞIDAKİ TARIM ALANLARINI MATERYAL İLE KAPLANMAKTAN KORUR.

DENİZDEKİ BALIKLAR SUYUN TAŞIDIĞI ORGANİK MADDELER VD. İLE BESLENİRLER

BU SİSTEMDE ÜSTÜN KAMU YARARI “SU’YUN SAĞLADIĞI BİR YAŞAMA DÜZENİNİ TABAN SUYU VE DEVAMLILIĞINI KAPSAMAKTADIR. PARANTEZ İÇİNDEKİ HER ÇARPAN KENDİ İÇİNDE BİR ÇOK KAMU YARARINI KAPSAR. “SU” YERİNE “0” KONULURSA KAMU YARARI DA KALMAZ. ÜSTÜN KAMU YARARI DA SIFIR OLUR.

ÜSTÜN

DOĞAL

ÜRETİM VE

KAMU = SU (TOPRAK X ORMAN X KAYNAKLAR X AKAR SU X EKOSİSTEMLERİN X SULU TARIM X ÜRETİMİN YARARI DEVAMLILIĞI DEVAMLILIĞI

HALKIN

TÜCCAR,

DİĞER YERLEŞİM

X YAŞAMA X TAŞIMACI, X ESNAF X YERLERİNDEKİ ) DEVAMLILIĞI BANKA VD. HALKIN BESLENMESİ M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

-75-

6. SONUÇ Alakır Havzası’nda yukarıdan beri yaptığımız incelemeler ve değerlendirmelerde ulaĢtığımız sonuçları 4 baĢlık altında toplamak uygun olur. 6.1. Alakır Havzası’nın özellikleri ile ilgili sonuçlar (1) Alakır Havzası kireç taĢlarından oluĢmuĢ dağlık araziye gömülmüĢ, kısa (62 km) ve dar (20-24 km), dik yamaçlı derin bir vadi yapısındadır. Havzanın % 47,92’si orman, % 6,21’i otlak, % 13,57’si tarım alanı olup, % 31,90’ı kayalık durumdadır. (2) Kireç taĢları çatlaklı (karstlaĢmıĢ) yapıda oldukları için yağıĢ sularının önemli bölümü yer altı suyuna sızmaktadır. Alakır Çayının akıttığı su havzaya düĢen yağıĢtan akıĢa geçen suyun az bir bölümüdür. (3) Alakır Havzası’na ve çevresine düĢen yağıĢlarda iki önemli düzensizlik dikkati çekmektedir. Bunlardan birincisi mevsimlik farkların çok fazla oluĢudur. Ġkincisi yağıĢların % 20-50/80 oranındaki bölümünün günlük sağanak yağıĢlar halinde düĢmesidir. (4) Dik yamaçlardaki orman ve orman altındaki ölü örtü toprağı korumaktadır. Ölü örtü toprakların süzekliğini arttırmakta, yağıĢ sularının toprağa hızla sızmasını sağlamaktadır. (5) Dik yamaçlardaki toprakların dengesini orman ağaçlarının kök sistemleri korumaktadır. Ormanın tahrip edildiği dik yamaçlarda toprak ta kaymakta veya taĢınarak sığlaĢmaktadır. Kayan, göçen, taĢınan topraklar dere yataklarını doldurmakta, tarım alanlarını kaplamaktadır. (6) Dik yamaçlarda tahrip edilen ormanlarda toprağın taĢınması, orada ağaçlandırma ile yeniden orman yetiĢtirmeyi imkânsızlaĢtırmaktadır. (7) Havzaya düĢen sağanak yağıĢlar ormanı tahrip edilmiĢ olan dere havzalarında sele dönüĢmekte, yerleĢim yerleri ile tarım alanlarında büyük zararlara sebep olmaktadırlar. 6.2. Alakır Havzası ve çevresinde ortalama sıcaklık, yağışlar ve buharlaşma ile ilgili sonuçlar (1) Yıllık ortalama yağıĢ miktarı Kumluca (6 yıllık ölçmelere göre) 1046 mm ve 900 m yükseltide Gödene’de (5 yıllık ölçmelere göre) 1373 mm’dir. Bu iki yağıĢ ölçme istasyonu da kapatılmıĢtır. (2) Kumluca’ya yakın olan Finike’de yıllık ortalama sıcaklık 1953-1970 döneminde 18,6 C°, 1994-2006 döneminde 19,4 C° ölçülmüĢtür. Yaz aylarındaki sıcaklık artıĢı 1,0-1,7 C° arasındadır. Yıllık ortalama yağıĢ 1953-1970 döneminde 986,5 mm, 1994-2006 döneminde 1056,7 mm’dir. (3) Antalya’da yıllık ortalama sıcaklık 1930-1970 döneminde 18,7 C°, 1994-2006 döneminde 18,8 C° ölçülmüĢtür. Yaz aylarındaki sıcaklık artıĢı 0,7-1,0 C° arasındadır. Yıllık ortalama yağıĢ 1930-1970 döneminde 1068,2 mm, 1994-2006 döneminde 1301,0 mm’dir. (4) Antalya’da açık su yüzeyinden buharlaĢma 1970 döneminde ortalama 1445,8 mm/m², 1970-2006 döneminde 1912,2 mm/m² olarak ölçülmüĢtür. Yaz mevsiminde 6 aylık buharlaĢma 1930-1970 döneminde 927,3 mm/m², 1970-2006 döneminde 1339,3 mm/m² olup, aradaki fark 412,0 mm’dir. (5) Antalya’da yaz mevsiminde 6 aylık potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı 19301970 döneminde 813,3 mm, 1998-2006 döneminde 864,8 mm olarak hesaplanmıĢtır. (6) Dikkat çekici bir geliĢme 1970-2006 döneminde patlayan yanardağların Dünya’da sıcaklığın azalmasına olan etkileridir. BeĢ yanardağın 1981-1992 döneminde patlaması 19821993 döneminde sıcaklık değerlerinin azalmasına sebep olmuĢtur. Bu etki Finike ve Antalya

-76-

sıcaklık değerlerinde belirgindir. Eğer yanardağ patlamaları olmasaydı, sıcaklık ve ona bağlı olarak buharlaĢma ve PET miktarları daha yüksek bulunacaktı. (7) Finike’de ve Antalya’da günlük sağanak yağıĢ miktarlarının mevsime ve aylara göre, aylık ortalama yağıĢ miktarının % 20-50/90 kadar olabildiği belirlenmiĢtir. Akdeniz Havzasındaki ısınma sağanak yağıĢların oluĢumunu sıklaĢmasına, miktarının da artmasına sebep olmuĢtur. (8) Kumluca, Finike, Antalya ve Bük’te yıl içindeki yağıĢ dağılımı dengesizdir. KıĢ aylarında çok fazla, (yıllık yağıĢın % 56-57’si), yaz aylarında ise çok az yağıĢ düĢmektedir. Aylık yağıĢların da önemli bölümü günlük sağanak yağıĢlar halindedir. (9) Açık su yüzeyinden buharlaĢan su miktarı ile PET miktarları Alakır Havzası’ndaki tarım alanlarında kullanılacak olan sulama suyu miktarlarının hesabı için çok önemli verilerdir. 6.3. Alakır Havzası’nda tarım, meyvacılık, seracılık ve nüfus ile ilgili sonuçlar (1) Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim yerinde 17 000 ha’lık tarım alanında sulu tarım ve seracılık çok yaygındır. Yakın geçmiĢte tarım alanlarının % 49,41’inde sulu tarım, meyvacılık, sebzecilik ve seracılık yapılmakta olup, % 27,09’u tarla, % 22,62’si nadaslı tarla olarak kullanılmaktayken, son yıllarda sulu tarım ve meyvacılık daha geliĢmiĢtir. (2) Sulu tarımın geliĢmesi Kumluca’da merkez ve köylerde nüfusun hızla artmasına sebep olmuĢtur. Nüfus 1975 sayımında 22 889 kiĢi iken, 2007 sayımında 65 904 kiĢiye artmıĢtır. Yıllık nüfus artıĢı oranı % 5,87’dir. (3) Kumluca Ġlçesinin beldelerinde ve köylerinde yaĢayan nüfus, merkez nüfusundan fazladır. Beldelerde ve köylerde yaĢayan nüfusun erkek/kadın oranı birbirine denktir. Bu durum Havza’da yaĢayan insanların geçimlerini sulu tarımdan sağladıklarını ve göç etmediklerini göstermektedir. (4) Alakır Havzası’nda sulu tarımın geliĢmesi, tarım ürünlerinin çeĢitlenmesi, gelirin artmasına ve yeni ticaret alanları ile iĢ alanlarının açılmasına sebep olmuĢtur. (5) Alakır Havzası’ndaki köyler yetiĢtirdikleri tarım ürünlerini Türkiye’nin diğer yerleĢim alanlarına göndererek oradaki halkın da beslenmesini sağlamaktadırlar. 6.4. Alakır Çayı’nda tatlı su ekosistemlerinin devamlılığı ile ilgili sonuçlar (1) Alakır Çayı’nda Dağ Alabalığı (Büyük benekli Alabalık) yaĢamaktadır. Bu alabalığın yetiĢkinleri ile gençlerinin yaĢadığı uygun su derinliğinin en az 60 cm (60-122 cm) olması gerekmektedir. Yavru alabalıkların yaĢaması için gerekli su derinliği ise 12-60 cm arasındadır. (2) Yaz aylarında su miktarı azalmaktadır. Gelen suyun 0,7 m³/sn’lik bölümü 3 yerleĢim yerine içme ve kullanma suyu olarak alınmaktadır. Kalan 2,3 m³/sn’lik suyun önemli bölümü de tarım alanlarının sulamasında kullanılmaktadır. Tatlı su ekosisteminin devamlılığı ve balıklar için yeterli su bırakılması gerekmektedir. (3) Nehir tipi HES’ler için uygulanacak bent/kanal sistemi dere yatağının kurumasına ve tatlı su ekosistemlerinin yok olmasına sebep olacaktır. Dere yatağına can suyu adı altında % 10 kadar bir su bırakmak doğru değildir. Bu kadar su ile balıklar yaĢayamaz, tarım alanları sulanamaz.

-77-

6.5. Alakır Çayı’nı su geliri ile ilgili sonuçlar (1) Alakır Vadisi’nde Karaağaç mevkiindeki kaynaktan çıkan su ile dereden gelen suyun ortalama geliri 3,0 m³/sn’dir. Bu suyun 0,7 m³/sn’lik bölümü Adrasan, Beykonak ve Mavikent’e içme ve kullanma suyu olarak alınmaktadır. (2) Karaağaç mevkiinden itibaren Alakır Çayı’nın havzası 110 700 ha’dır. Yıllık ortalama yağıĢ 931,5 mm/m² miktarına göre bu havzada akıĢa geçen ve Karaağaç kaynağına ulaĢan suyun ortalama 10,9 m³/sn olması gerekir. Aradaki fark yağıĢ sularının karstlaĢmıĢ arazide çatlak sistemine sızarak karst kaynaklarına (düdenlere) kaçmasından kaynaklanmaktadır. (3) Karaağaç kaynakları+dereden gelen 3,0 m³/sn’lik debiye göre Alakır Çayı Havzası’na düĢen yıllık ortalama yağıĢ miktarı 252,9 mm/m² olarak hesaplanmaktadır. Bu çok düĢük bir yağıĢ miktarı olup, suların karst kaynaklarına sızdığının bir baĢka göstergesidir. 6.6. Alakır Çayı Havzası’nda sulama suyu ihtiyacı ile ilgili sonuçlar (1) Antalya’da 1998-2006 dönemi ortalama sıcaklık değerlerine göre hesapladığımız potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı yıllık 1155,9 mm/m², 6 aylık yaz döneminde 864,8 mm/m²’dir. Bu değerlere göre Alakır Havzası’nda 1 ha (10 000 m²) alanın 6 yaz ayında sulanması için gerekli su miktarı 8648 m³ olarak hesaplanır. Alakır Havzası’nın yükselti farkından dolayı PET miktarının % 20 oranında daha az olacağı göz önüne alınmalıdır. Bu durumda günlük ortalama PET miktarı 38,43 m³/ha olup, bu kadar su için 0,4448 lt/sn debili su kaynağı gerekir. Havzada 1000 ha’lık alanın sulanabilmesi için gerekli su miktarı 0,445 m³/sn, 5000 ha’lık alanın sulanabilmesi için gerekli su miktarı 2,224 m³/sn olarak hesaplanmaktadır. Bu değerler Karaağaç kaynaklarından ve dereden gelen ortalama 3,0 m³/sn’lik debiden üç yerleĢim alanı için0,7 m³/sn’lik su alındıktan sonra kalan 2,3 m³/sn’lik suyun ancak sulu tarım alanlarının sulanması için yetebileceğini göstermektedir. (2) Alakır Havzası’nda taraçalarda bulunan ve henüz sulu tarım yapılmayan tarım alanlarının da su pompalanarak sulanabileceği hesaba katılmalıdır. Bu geliĢme önemli bir ek su ihtiyacı ve sıkıntısı yaratacaktır. (3) Taraçalardaki kuru tarım yapılan alanların sulanabilmesi için yukarı havzada ve yan derelerde bentler yapılarak kıĢ yağıĢlarından gelen suların biriktirilmesi ve yaz aylarında kullanılması gerekmektedir. Bu bentler yaz mevsiminde dağlık arazideki yaban hayvanları için de çok önemli su kaynağı olacaktır. (4) Kumluca Ovası’ndaki sulu tarım alanları Alakır Barajından alınan su ile sulanmaktadır. Burada denizin tuzlu suyu ile tatlı suyun (taban suyu) karĢılıklı iliĢkisi arasındaki denge gözden kaçırılamaz. Ovadaki tarım alanlarının sulama suyunda azalma, deniz suyunun taban suyuna girmesine ve toprağın tuzlanmasına sebep olur. Finike meteoroloji istasyonunun sıcaklık değerleri önemli bir ısınma sürecini göstermektedir. Bu ısınma süreci Antalya’da açık su yüzeyinde buharlaĢma miktarının artıĢı ile de belirlenmiĢtir. Isınma sürecinde Finike ve Kumluca önündeki ovada tarım alanlarının sulama suyu ihtiyaçları da artmıĢtır. Bu sebeple Alakır barajında biriktirilen suyun yaz aylarında Alakır HES ve Toçak HES’te kullanılacak miktarı ile tarım alanlarının sulanmasına ayrılacak miktarı arasındaki denge hesaplanmalıdır. 6.7. Alakır Havzası’nda yapılması planlanan nehir tipi hidroelektrik santralları (1) Alakır Havzası’nda Alakır Barajından yukarıdaki vadide 7 tane HES kurulması planlanmıĢtır. Bu HES’lerin suyu bentlerde toplanacak, dik yamaçlarda kanal açılarak su bir havuza akıtılacak, havuzdan cebrî boru ile türbine düĢürülecek ve türbinin döndürdüğü jeneratörden elektrik üretilecektir.

-78-

(2) HES’ler birbirine bağlı olup, üstteki HES’in kullandığı su, alttaki HES’e bent/kanal/havuz sistemi ile akıtılacaktır. Böylece aradaki dere yatağı bölümleri susuz kalacaktır. (3) HES’lerin su bentleri ile su havuzu arasında kalan vadideki dere yatağına ortalama debinin % 10’u kadar su (can suyu) bırakılması öngörülmektedir. Bu kadar su bırakmak deredeki ve çevresindeki canlılar ile tarım alanlarını yok etmek demektir. (4) Karaağaç kaynaklarında ölçülen ortalama debi 3,0 m³/sn’dir. Bu suyun 0,7 m³/sn’lik bölümü 3 yerleĢim alanına alınmaktadır. Suyun %10’luk bölümünün de can suyu olarak kurutulmuĢ vadiye bırakılması ve elektrik üretiminin kalan 2 m³/sn’lik suyun HES’ten HES’e aktarılarak yapılması planlanmıĢtır. (5) Havzadaki sulu tarım alanlarının sulanması için gerekli olan su ihtiyacı üzerine yaptığımız ve yukarıda belirttiğimiz hesaplara göre 0,224 m³/sn olup, ortalama su geliri ancak buradaki çiftçilerin su ihtiyacına yetecek kadardır. Yaz aylarında su azalmaktadır. KıĢ aylarındaki su fazlası ise yan dere kollarında yapılacak bentlerde biriktirilmelidir. Bu durumda Alakır Havzası’nda HES kurulması ve iĢletilmesi için su yoktur. 6.8. Doğal Sit Alanı konusu ile ilgili sonuçlar (1) Alakır Havzası doğal sit alanı olarak ayırtedilmiĢtir (19.8.1992). (2) Doğal sit alanlarında enerji santralları kurulabileceği yönündeki ilke kararı da DanıĢtay 6. Dairesi tarafından iptal edilmiĢtir (22.12.2003). (3) Doğal sit alanlarının bu tür yapılanmalara açılması için düzenlenen veya düzenlenebilecek olan kanun ve yönetmeliklerin; doğal ekosistemlerin dengesini ve orada yaĢayan halkın devamlılığını, yaĢama ve üretme düzenini bozmaması, halkı göç etmeğe zorlamaması gerekmektedir. Bu yöndeki zorlamalara halkın itiraz ve direnme hakkı doğaldır. 6.9. Alakır Havzası’ndaki halkın su kullanım hakkı ve üstün kamu yararı ile ilgili sonuçlar (1) Devlet ve millete hizmet eden (kuruĢlandırılabilen veya kuruĢlandırılamayan) her giriĢim ve üretim bir kamu yararı yaratır. Üstün kamu yararı ise; ulusal güvenlik, kamu güvenliği, kamu sağlığı vb. konuları kapsar. (2) Alakır Havzası’nda birçok doğal ekosistem kendi iç düzenlerinde ve aralarında oluĢmuĢ ekolojik dengelerle yaĢayıĢını devam ettirmektedir. Burada yaĢayan halkın kurduğu suya bağlı insan ekosistemleri de doğal ekosistemler ile denge sağlamıĢtır. Havza bu dengeli yetiĢme/yaĢama ortamı özelliğinden ve iliĢkilerinden dolayı doğal sit niteliğindedir. (3) Alakır Havzası’nda yaĢayan, üreten, ülkeyi besleyen halkın yarattığı mal ve hizmet dolaĢım sistemi göz ardı edilemez. Bu sistemin iĢlemesini sağlayan Alakır Çayı’nın suyudur. Buradaki halkın yaĢama hakkı, ürettiği ürünler, yarattığı ticaret sistemi; kamu güvenliği, kamunun beslenmesi ve kamu sağlığı bakımlarından “üstün kamu” yararı kapsamındadır. (4) Alakır Havzası’nda bir veya birkaç firmanın suyu kullanıp, üreteceği elektrik enerjisinin sağlayacağı gelir ve kamu yararı ile ayni suyu kullanan oradaki halkın ürettiği mal ve hizmetler ile beslediği insanlar ve yarattığı ticari sistemin sağladığı üstün kamu yararı karĢılaĢtırılamaz.

-79-

KAYNAKLAR Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Md’lüğü 2008, Lütfü Büyükyıldırım AraĢtırma Ormanı (BÜK) meteoroloji ölçmeleri (DeğerlendirilmemiĢ, ham veriler). Devlet Meteoroloji Ġşleri Gnl. Md’lüğü 1974, Ortalama ve ekstrem kıymetler meteoroloji bülteni T.B.nu.448. BaĢbakanlık Basımevi – Ankara Devlet Meteoroloji Ġşleri Gnl. Md’lüğü 2006, Ortalama ve ekstrem kıymetler meteoroloji bülteni (CD). Denslinger,T.H., Jacson,D.R., Gost, W.A., Lazochick,G.J., Hauenstel,J.H., Mc Sparran,J.E., Heicker, D.W., Stoe,T.W., Henricksen,J., Joung, L.M. 1998, Instream Flow Studies Pennsylvania and Maryland, Susquehanna River Basin Commision Report 191, Harrisburg P.A.-USA. DSĠ Antalya XIII. Blg. Md’lüğü-2010, Ġnternet bilgisi. Kantarcı, M.D. (1983): Türkiye’de Arazi Yetenek Sınıfları ile Arazi Kullanımının Bölgesel Durumu, (Türkiye Ormancılığının Ekolojik Esasları Üzerine Ġncelemeler-1) Ġ.Ü. Yayın No: 3153, Orman Fakültesi Yayın No: 350, (XII+161), Matbaa Teknisyenleri Basımevi, Ġstanbul Kantarcı, M.D.,1985, Dibek (Kumluca) ve Çamkuyusu (Elmalı) Sedir (Cedrus libani A. Richard) Ormanlarında Ekolojik AraĢtırmalar (Almanca Özeti ile birlikte), Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 35, Sayı:2, (19 – 41), Ġstanbul. Kantarcı, M.D. 1990,Akdeniz Bölgesinin YetiĢme Ortamı Bölgesel Sınıflandırması, Orman Genel Müdürlüğü Sıra no: 668, Seri no: 64, (150s. - 12 Harita), OGM Basımevi, Ankara Kantarcı, M.D., 2005, Orman Ekosistemleri Bilgisi. Ġ.Ü. Yayın Nu: 4594, Orman Fakültesi Yayın Nu: 488, (XXVI+418), Ġstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, ISBN: 975- 404-756-1, Ġstanbul. Kantarcı, M.D. 2008, Türkiye’nin Batı Akdeniz Bölümü ormanları ve bazı önemli sorunları. Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü 50. Yıl etkinliği 1-2.4.2008 – Bildiriler Kitabı ISSN 978-605-393-059-4. Çevre ve Orman Bakanlığı yay. Nu. 394, Müdürlük yay. Nu. 47 (276-324), Acar Ofset Matbaacılık-Antalya Karakaya, N. 2006, Havzalar arası su transferine sistematik bir yaklaĢım (Doktora tezi) ĠTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Müh. Abd. Çevre Müh. Prg. (XIV+94)-Ġstanbul Kumluca Ġlçe Tarım Md’lüğü, Kumluca Ġlçesi arazi kullanımı ve tarım ürünleri ile ilgili veriler. MTA 1963, Türkiye Jeoloji Haritası 1/ 500 000 Konya Paftası, Tertipleyenler: H.N.Pamir-C.Erentöz, Harita Gnl. Md’lüğü Matbaası-Ankara Meydan Laorusse Ansiklopedisi, 1972. Cilt 7, Kumluca maddesi