UTICAJ DRUŠTVENIH MREŽA NA PODSTICANJE GRAĐANSKOG AKTIVIZMA U CRNOJ GORI by Aleksandra Radoman

Univerzitet Crne Gore Fakultet političkih nauka Podgorica

Aleksandra Radoman UTICAJ DRUŠTVENIH MREŽA NA PODSTICANJE GRAĐANSKOG AKTIVIZMA U CRNOJ GORI – SPECIJALISTIČKI RAD –

Podgorica, 2015. Univerzitet Crne Gore Fakultet političkih nauka Podgorica

Aleksandra Radoman UTICAJ DRUŠTVENIH MREŽA NA PODSTICANJE GRAĐANSKOG AKTIVIZMA U CRNOJ GORI – SPECIJALISTIČKI RAD –

Predmet: Uvod u novinarstvo Mentor: doc. dr Nataša Ružić

Studentkinja: Aleksandra Radoman Broj indeksa:114/11 Studijski program: Novinarstvo

Podgorica, 2015.

SADRŽAJ: SADRŽAJ:......................................................................................................................................................3 UVOD...........................................................................................................................................................4 I. Građanski aktivizam ................................................................................................................................6 1.1. Definicija građanskog aktivizma........................................................................................................6 1.2. Oblasti i oblici aktivizma...................................................................................................................8 1.3. Omladinski aktivizam .......................................................................................................................9 II. Uloga društvenih mreža u građanskom aktivizmu.................................................................................10 Društvene mreže omogućavaju nam online savjetovanje, takođe kontakte i mogućnosti organizovanja omladinskih razmjena koje za cilj imaju promjene u zajednicama, i razmjena iskustava prilikom ovakvih akcija u svojim zajednicama. Omladinske razmjene nose motiv više samim tim što podrazumjevaju i sastajanje offline i direktno upoznavanje, druženje i rad. Društveni mediji su u ovom primjeru prava alatka za dopiranje do svojih vršnjaka s kojima putem razmjene dolazimo do novih saznanja i tako snažimo svoje aktivističko djelovanje. Nakon omladinskih razmjena, imamo podršku za dalje djelovanje od naših vršnjaka koja znatno podstiče i motiviše dalje djelovanje. Takođe, kada govorimo o građanskom aktivizmu uopšte možemo navesti primjere organizovanja protesta širom svijeta koji potaknuti, podržani i realizovani zahvaljujući društvenim mrežama. Ovo je bio slučaj i sa posljednjim protestima u Crnoj Gori tokom oktobra mjeseca 2015. Osim pomenutih, društvene mreže toliko su već snažne da mogu podržati skoro sve oblike aktivizma koji su nam na raspolaganju i u tome leži njihova posebna vrijednost. ............................12 2.1. Odlike društvenih mreža.................................................................................................................12 2.2. Vrste društvenih mreža...................................................................................................................13

Facebook............................................................................................................................................13 Twitter...............................................................................................................................................13 Blog ...................................................................................................................................................14 Linkedin .............................................................................................................................................15 Instagram ..........................................................................................................................................15 Google +.............................................................................................................................................16 YouTube.............................................................................................................................................16 III. Uticaj društvenih mreža na građanski aktivizam u Crnoj Gori...............................................................17 3.1. Uloga društvenih mreža u Crnoj Gori..............................................................................................17 3.2. Uticaj društvenih mreža na aktivizam crnogorskih građana...........................................................19 3.4. Uticaj društvenih mreža na građanske stavove..............................................................................24 3.5. Najčešći oblici organizovanja putem društvenih mreža..................................................................27 3.6. Društvene mreže i omladinski aktivizam.........................................................................................29 3.8. Značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori...................................31 ZAKLJUČAK.................................................................................................................................................32 LITERATURA...............................................................................................................................................35

UVOD Društvene mreže kao relativno nova pojava, vrlo brzo postaju vrsta sve moćnijeg medija kako globalno tako i lokalno. „Glavni urednici i urednici nisu više jedini koji odlučuju što će pustiti u javnost. Glavnu ulogu preuzimaju građani na različite načine… Danas su, dakle, ljudi prešli iz faze pasivnih potrošača u proaktivne sudionike vlastitog novinarstva i pogleda na svijet. Između ostalog, građani imaju mogućnost interakcije s viješću kao i profesionalci prilikom 'puštanja' te vijesti u javnost.“ (Vilović, 2007:145) Mogućnosti građanskog novinarstva i aktivizma putem društvenih mreža su izuzetno velike. Građanski aktivizam u Crnoj Gori nije na zadovoljavajućem nivou, zapravo da ne postoje organizacije civilnog sektora teško da bismo mogli izdvojiti primjere jasnog građanskog aktivizma. Tranzicioni procesi još uvijek traju na ovim prostorima, ljudi se teško navikavaju da izađu iz uobičajenih uloga koje najčešće podrazumijevaju neproaktivan odnos prema okruženju.

Kao što je Žan Pol Sartr svojevremeno kazao o snazi riječi: „Svaka riječ ima svoje posljedice. I svako ćutanje takođe.“ U Crnoj Gori je nivo građanskog aktivizma na vrlo niskom nivou, a u skladu sa tim i građanska kultura koja podrazumjeva hrabrost da se iskaže nepravda, ugrožavanje ljudskih sloboda i slične pojave koje čine jedno društvo manje demokratskim. Većina građana u Crnoj Gori, radije ne govori javno o problematikama koje na ovaj način i ne dobijaju pažnju šire zajednice. Ovako građani uskraćuju sebi moć da se bore za bolje i pravednije uslove života. Nerijetko aktivnosti građanskog aktivizma ili samo proaktivnog djelovanja u pravcu postizanja društveno korisnog cilja budu tumačene kao izdaja sistema, ukoliko se to sukobljava s uskim interesima pojedinaca ili manjih grupa koje pribavljaju ličnu korist nedostacima u sistemu koje naravno ne žele da mijenjaju. Zvuči apsurdno, ali je vrlo realno kada „zagrebete“ po površini nekih ustaljenih praksi, možete doći u neugodnu situaciju. Kako postoji nedostatak demokratske poleđine i prakse, građani su više „izloženi“ i ranjivi nego u drugim razvijenijim sistemima. Upravo zato nam je bilo zanimljivo istražiti uticaj novih medija, društvenih mreža, koje zbog svojih karakteristika daju mogućnost reagovanja na problem, mogućnost predlaganja i učestvovanja najmanje u okviru grupe koja dijeli iste interese koji su usklađeni s društvenim interesima. Društvene mreže mogu biti agens značajne građanske snage da dobije brojnost i oblik, kroz diskusije, online susrete, zaključke, koje rezultiraju offline akcijama, predstavljanje podataka ili informacija koje ne biste bili u prilici da pronađete i čujete putem tradicionalnih medija. Na taj način „se smanjuje mogućnosti institucijama sistema da kontrolišu objavljeno, a povećava pritisak da preduzmu mjere koje su u njihovoj nadležnosti“ (Bogdanović, 2012: 27). U svom radu o istraživačkom novinarstvu Bogdanović dalje navodi ulogu „čitaoca reportera“ za koje tvrdi da su se ,,u onlajn medijima u Crnoj Gori pokazali kao odlični saveznici i izvori informacija’’. (Bogdanović, 2012: 27) Ključni aspekt kod objavljivanja ovakve vijesti ili daljeg dijeljenja je istinitost informacija dobijenih ovim putem, koja treba biti dodatno provjerena. Ovakav stav dijeli i većina naših sagovornika. Budućnost novih medija je po mišljenju većine vrlo izvjesna i obećavajuća, bez obzira na sve izazove s kojima se Crna Gora kao društvo susreće. Ovaj rad polazi od hipoteze da društvene mreže imaju veliki uticaj na razvoj građanskog aktivizma u Crnoj Gori. U cilju dokazivanja hipoteze koristili smo metodu polustrukturiranog intervjua sa sagovornicima prepoznatim kao aktivnim sudionicima na društvenim mrežama, inicijatorima građanskih akcija, onih koje podržavaju ove procese, kao i zvaničnih portala u

Crnoj Gori. Razgovarali smo sa šeficom sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanjom Bojanić, novinarkom portala ,,Vijesti'' Radom Brajović, novinarkom zaposlenom u NVO Centar za demokratsku tranziciju Milicom Bogdanović, novinarom portala ,,RTCG'' Igorom Pejovićem, izvršnim direktorom NVO Ozon (blogerom i aktivistom) Aleksandrom Perovićem, osnivačicom i aktivistkinjom iz NVO EXPEDITIO Biljanom Gligorić, osnivačem facebook stranice Lice Crne Gore Žarkom Miranovićem, zaposlenom u NVO Green Home zaduženom za društvene mreže Ksenijom Medenicom. U istraživačkom dijelu ovoga rada bićete upoznati s ključnim stavovima, primjerima i zaključcima u vezi s ulogom društvenih medija na posticanju građanskog aktivizma u Crnoj Gori.

I. Građanski aktivizam

1.1. Definicija građanskog aktivizma „Aktivizam je planirano ponašanje pojedinca ili grupe, usmjereno na postizanju socijalnih ili političkih ciljeva kroz aktivnosti kakve su podizanje svesti, stvaranje koalicija, vođenje političkih kampanja, proizvodnja propagandnog materijala, stvaranje publiciteta, kao i preduzimanje drugih akcija kako bi se uticalo na socijalne promjene. Socijalni rad u zajednici posebno stimuliše razvoj onih oblika aktivizma koji stimulišu promjene i utiču na poboljšanje uslova života, posebno marginalnih grupa i ugroženih pojedinaca. Uslov za to je samoorganizovanje pojedinaca i grupa, u formalne ili manje formalne grupe.“ (Arhimed, NVO Građanska alijansa, 2015: 4) „Kako i zašto jedan pojedinac može biti motivisan da bude aktivan građanin? Može postojati više razloga:

• Želja za pravdom • Solidarnost • Želja da se promijeni postojeće stanje • Želja da se 'broji' i da odigra vodeću ulogu • Želja da se pridruži ostalima i da razvija odnose saradnje i prijateljske odnose i da učestvuje u opštim interesima i aktivnostima • Želja da iskusi realnost 'iz prve ruke', bez posrednika.“ (Perović, Velić, 2006: 8) Aktivan građanin može biti svaki pojedinac koji želi da doprinese pozitivnim društvenim promjenama, ulažući resurse s kojima raspolaže (vrijeme, rad, ekspertiza, iskustvo, novac). Ključna pak karakteristika građaskog aktivizma je da ono podrazumjeva lično ili profesionalno angažovanje radi opšte dobiti ili dobra. Svako ima mogućnost da postane svjestan nekog problema, odluka, prava i zakona koji imaju uticaj na njegov život, i svaki pojedinac pośeduje talenat i vještinu koja je potrebna da bude aktivni građanin. Postoje ogromne mogućnosti za razvijanje građanskih kompetencija naročito među marginalizovanim i ranjivim grupama u društvu đe nepravda koja im je nanesena utiče negativno na njihov život. Takve primjere imali smo tokom obučavanja mladih Roma iz izbjegličkog kampa u programima omladinskog liderstva koje uključuju razvijanje njihovih vještina da aktivno djeluju u zajednici na zaštiti prava, poboljšanju mogućnosti đece da organizovano i korisno provode svoje vrijeme, da se edukuju o svojim pravima i obavezama. (Radoman-Kovačević, Kovačević, 2012: 15) „Đovani Moro u svom 'Priručniku za aktivno građanstvo' daje sledeću definiciju: Aktivno građanstvo je kapacitet građana da se nezavisno samorganizuju na različite načine kako bi branili svoja prava, ostvarivali ovlašćenja i ispunjavali obaveze u javnom poretku radi staranja o opštem dobru.“ (Perović, Velić, 2006: 10) Aktivni građanin je osoba koja doprinosi zajednici, pośeduje građansku hrabrost, ima proaktivan stav, na kreativan način rješava probleme, inventivan je, preuzima stvari u svoje ruke, djeluje pravovremeno. Skup aktivnih građanina podstiče i druge na građansko učešće koje predstavlja kombinaciju – informacija, komunikacije i uključivanja u odnose uspostavljene između vlasti i građana. Građani ne mogu da se ograniče na postavljanje pitanja, već treba da doprinesu i prilikom

pronalaženja rješenja. Na taj način uključujemo i poštujemo građanina koji svojim znanjima, vještinama, vrijednostima i aktivnim djelovanjem doprinosi promjeni stanja. Promjena se dešava u različitim oblastima društvenog života, a i na različitim nivoima. Od djelovanja društvenih aktera zavisi dubina promjene. Aktivizam i promjene su u direktnoj korelaciji i zavise jedno od drugog. Ukoliko nemamo aktivnih građana koji žele promjene, nećemo imati ni promjene.

1.2. Oblasti i oblici aktivizma Istražujući sferu građanskog aktivizma u Crnoj Gori, imala sam priliku upoznati se sa jednim od rijetkih istraživanja urađenih na ovu temu, u kome je bila zanimljiva predložena klasifikacija građanskog aktivizma na oblasti i oblike aktivizma. Dakle u okviru istraživanja ,,Analiza medijskog prisustva teme aktivizam’’, (Arhimed, Građanska alijansa, 2015.), građanski aktivizam posmatran je u odnosu na to ka kojoj oblasti života je usmjeren. U istraživanju su prepoznate oblasti koje predstavljaju sfere rada i života kao što su: politika, ekonomija, društvena pitanja u okviru kojih se pominju i ljudska prava, zdravstvena, kultura, obrazovanje, ekologija, sport i rekreacija, životna sredina i životno okruženje. Ovo istraživanje pokazaće da je građanski aktivizam u štampanim medijima u najvećem procentu zabilježen u oblasti društvenog ili socijalnog aktivizma. (Arhimed, NVO Građanska alijansa, 2015: 21) Analizom intervjua dolazimo do zaključaka da su humanitarne akcije pominjane kao oblik aktivizma za koji se najčešće koriste društvene mreže u Crnoj Gori. Humanitarne akcije pominjane su u kontekstu društvenog aktivizma. Građanin koji želi promjene djeluje aktivno i reaguje na određen način. Analizirajući reakcije pojedinaca i grupa na dešavanja u zajednici. Prilikom analize oblika aktivizma, istraživanje je postavljeno odnosu na sljedeće kategorije: komentar, protest, prijavu medijima, performans, javnu raspravu, obraćanje državnim institucijama, peticije, prazne stolice, zahtjeve građana za pristup informacijama, humanitarne akcije koje su smatrane socijalnim pitanjem. Analiza štampanih medija u Crnoj Gori pokazala je da određeni oblici građanskog aktivizma još uvijek nisu korišćeni, kao što je to slučaj sa oblikom prazna stolica. (Arhimed, NVO Građanska alijansa, 2015: 22)

Koji oblik i sredstvo aktivizma će građanin koristiti zavisi od njega samog, od svijesnosti o problemima u kojima živimo i potrebi za promjenama, takođe i od okruženja i navika većina populacije. Društveni mediji šire svoj uticaj iz dana u dan sa povećanjem broje korisnika, kojima je ovaj vid komunikacije dostupan iz više razloga. Kada se osvrnemo na rezultate sprovedenih intervjua, uglavnom ćemo, takođe prepoznati nekoliko oblika aktivizma koji se pominju kao značajni zbog svoje učestalosti, kao što su humanitarne akcije, peticije, prijave medijima i u jednoj skromnijoj mjeri i građanski protesti.

1.3. Omladinski aktivizam Omladinski aktivizam prepoznat je kao aktivni pokret i djelovanje mladih u vezi s problematikama koje su vezane za izazove koje susrijeću u svom okruženju ili s kojima se susrijeće njihova neposredna zajednica. Djelovanje mladih realizuje se najčešće njihovim udruživanjem u vezi sa zajedničkom problematikom ili izazovom, koja se transformiše u proaktivnom procesu u same ciljeve djelovanja. Dakle, definisanje problematika/izazova je sam početak djelovanja. Postavljanje ciljeva u svrhu razrješenje ili smanjenja izazova/problematika je dio druge faze u kojoj se u odnosu na opšti cilj i potciljeve osmišljavaju aktivnosti koje se realizuju u određenom vremenskom okviru. Strukturirane aktivnosti najčešće se planiranju putem omladinskih projekata, koji mogu da odgovore na različite problematike. Takođe postoje i različiti vidovi omladinskog aktivizma u obliku kampanja, pokretanja peticija, organizovanja obrazovnih omladinskih kampova, organizovanja obrazovnih radionica i obuka, organizovanje festivala. Omladinski aktivizam može da odgovori na problematike/izazove u lokalnim zajednicama, takođe može imati i širi nacionalni, regionalni i međunarodni karakter. Najčešći primjer strukturiranih aktivnosti omladinskog aktivizma u Evropi dešava se pod okriljem programa „ERASMUS+“, koji podržava omladinske razmjene i obuke, a za cilj ima promjene u zajednicama širom Evrope. Programi omladinskog aktivizma utiču na razvoj mladih ljudi u odgovorne građane, takođe pomažu razvoj ključnih kompetencija koje su bitne za njih same i okruženje i sredinu kojoj pripadaju. Omladinski aktivizam znači jaki, još uvijek nedovoljno iskorišten potencijal, koji realno može pokrenuti i usloviti dobre promjene u svim sredinama, posebno sredinama kao što je Crna Gora.

U kontekstu Crne Gore i omladinskog aktivizma, značajni su programi sprovođeni u periodu od 2008 do danas, koje sprovodi Forum mladi i neformalna edukacija na snaženju omladinskog aktivizma kroz struktuirane programe obuka za mlade. Prepoznati oblici aktivizma koje mladi koriste tokom praktičnih radova u svojim zajednicama odnose se na: vršnjačko obrazovanje putem radionica, obuka, vršnjačko informisanje i podizanje svijesti o nekoj problematici putem tribina, peticija, kampanja, događaja, festivala u zajednici, omladinskih razmjena, omladinskih ljetnjih kampova koji imaju prije svega obrazovnu ulogu na teme koje su prepoznate Nacionalnim planom akcije za mlade. Poseban osvrt se daje na poštovanje ljudskih prava, demokratizaciju, aktivno djelovanje, upoznavajme s prinicipima i standardima rada s mladima u kontekstu njihovog ličnog razvoja, ostvarivanja punih potencijala i pozitivnog uticaja na zajednicu putem: „prepoznavanju liderskog potencijala, uključivanju drugih mladih u svojim zajednicama kada koriste specifične vještine, organizovanju različitih aktivnosti za mlade i s mladima, kao i rješavanju i prevazilaženju problema iz svoje zajednice koji loše utiču na život mladih“. (Radoman-Kovačević, Kovačević, 2012: 6, 7)

II. Uloga društvenih mreža u građanskom aktivizmu Društvene mreže poznate su po tome što omogućavaju interakciju i razmjenu među ljudima na geografski udaljenim distancama i čine veoma jeftin način razmjene i komunikacije. Komunikacija se odvija na globalnom, ali i na lokalnom nivou i/ili u okviru interesnih grupa, tako da društvene mreže omogućavaju razmjene u okviru onoga što takođe čini naše uže interesovanje. Značaj društvenih mreža za podsticanje građanskog aktivizma u posljednjih 5 godina vrlo je veliki. Počevši s događajima u Egiptu i „Arapskim proljećem“, društvene mreže prepoznate su kao dobar mehanizam za razmjenu i dijeljenje problematike, za mehanizam koji omogućava povezivanje većeg broja sudionika, za planiranje i samu reakciju. Dakle moć informacije sada je vrlo izražena. Sve to omogućava informacija čije je prenošenje postalo pojednostavljeno i realnije sagledavanje postojećeg stanja, događaja u našem neposrednom okruženju.1 Takođe, društvene mreže omogućavaju i veću transparetnost procesa i utiču na iste. To pokazuje i nedavni primjer protesta u Crnoj Gori, kad smo na jednom od twit naloga mogli pratiti izvještavanje aktivista lokalne NVO, iz trenutka u trenutak, takođe su bili objavljivani 1

O ovome će više riječi biti u istraživačkom dijelu rada, poglavlje „Uticaj društvenih mreža na građanski aktivizam u Crnoj Gori“.

snimci kršenja osnovnih ljudskih prava, snimci nasilja demonstranata i nasilja nad demonstrantima. „Društvena mreža je društvena struktura koju sačinjavaju društveni akteri (pojedinci ili organizacije) kao i veze i interakcije među pomenuti akterima. Društvene mreže obezbjeđuju niz metoda za analizu strukture cjelovitih društvenih entiteta, kao i veliki broj teorija koje objašnjavaju obrasce primjećene u ovim strukturama. Studije o ovim strukturama koriste analize društvenih mreža kako bi identifikovale lokalne i globalne obrasce, utvrdile uticajne entitete i istražile dinamiku mreže.“ (https://en.wikipedia.org (15/10/2015) „Društvene mreže su teorijski konstrukt koji se koristi u u društvenim naukama radi izučavanja veza među pojedincima, grupama, organizacijama, ili čak čitavim društvima (izučavanje društvenih jedinica i sl.) Pojam se koristi da opiše društvene strukture određene ovim interakcijama.“ (https://en.wikipedia.org (15/10/2015) Akademska istraživanja su pokazala da se funkcionisanje društvenih mreža odvija na više nivoa. Društvene mreže utiču na nivou porodice i na nivou nacije. Imaju značajnu ulogu u kritičkom posmatranju problema kao i procesu dolaženja do rješenja istog, utiču na to kako će organizacije funcionisati. Utiču i na nivo uspjeha pojedinca u dostizanju svojih ličnih i profesionalnih dometa. „Umberto Eko ističe značaj razvoja medija od šezdesetih godina i zaključuje da se odnos između 'provokativne Lepote' i 'Lepote potrošnje' sve više smanjuje. Doskora neslućene mogućnosti koje dozvoljava i pruža digitalizacija idu paralelno s mogućnostima koje pružaju nove tehnologije, prije svega internet, taj 'spisak nad spiskovima' kako ga je determinisao Eko (World Wide Web). Ko je do skoro mogao da nasluti pogodnosti koje pruža besplatna aplikacija kao što je Instagram koja omogućava instant obradu i deljenje fotografija? Tu je i veza ove aplikacije sa socijalnim mrežama na kojima novinar može u neverovatno kratkom roku da dobije važnu informaciju s drugog kraja sveta. Mi se kao globalno društvo nalazimo u trećoj fazi industrijske kulture, koju odlikuje digitalizacija i dot.kapitalizam: 'Prva, iz dvadesetih godina XX veka kada se počeo širiti radio, zvuk se povezao s filmom, a mehanička reprodukcija postala sveobuhvatna (Debor je taj trenutak proglasio rođenjem spektakla); druga faza je posleratna proizvodnja potrošačkog društva, slikovni svet robe i slavnih osoba koji su prikazivali Vorhol i drugi; a usred treće faze smo mi, to je digitalna revolucija i dot.kapitalizam'.“ (Barović, 2013: 16) Aktivno učešće mladih na stranicama i grupama na društvenim mrežama u obliku komentarisanja, objavljivanja informacija ili otvaranje novih tema za raspravu pozitivno je povezana s aktivizmom mladih. Taj rad doprinosi i utvrđivanju dosad rjeđe provjeravane veze između online društvenoga kapitala mladih i njihove participacije u zajednici. „Za razliku od javnoga prostora u kom su na snazi hijerarhijski i restrikcioni oblici participacije, društvene mreže nude mladima relativno nesputanu platformu kojom mogu izraziti svoja mišljenja i stavove. Komunikacijski kontekst onoga što je Castells nazvao umreženim društvom, a Wellman i Rainie umreženim individualizmom, otvara nove izazove i mogućnosti povezivanja mladih u neki od navedenih oblika društveno-političke akcije, umnožavajući pritom

dosadašnji potencijal 'klasičnih' društvenih institucija i komunikacijskih praksi karakterističnih za predinformaciona društva. Društvene mreže se posmatraju kao potencijalno pozitivano sredstvo participacijskim dimenzijama društvenog kapitala mladih.“ (Krolo, Puzek, 2014: 384). Na društvenim mrežama mladi pokreću poslove, objavljuju postove, izražavaju svoje stavove i mišljenja, na veoma brz način plasiraju i dobijaju informacije. U današnje vrijeme, društvene mreže su potreba koja omogućava blagovremenu komunikaciju u cilju aktivizma mladih.

Društvene mreže omogućavaju nam online savjetovanje, takođe kontakte i mogućnosti organizovanja omladinskih razmjena koje za cilj imaju promjene u zajednicama, i razmjena iskustava prilikom ovakvih akcija u svojim zajednicama. Omladinske razmjene nose motiv više samim tim što podrazumjevaju i sastajanje offline i direktno upoznavanje, druženje i rad. Društveni mediji su u ovom primjeru prava alatka za dopiranje do svojih vršnjaka s kojima putem razmjene dolazimo do novih saznanja i tako snažimo svoje aktivističko djelovanje. Nakon omladinskih razmjena, imamo podršku za dalje djelovanje od naših vršnjaka koja znatno podstiče i motiviše dalje djelovanje. Takođe, kada govorimo o građanskom aktivizmu uopšte možemo navesti primjere organizovanja protesta širom svijeta koji potaknuti, podržani i realizovani zahvaljujući društvenim mrežama. Ovo je bio slučaj i sa posljednjim protestima u Crnoj Gori tokom oktobra mjeseca 2015. Osim pomenutih, društvene mreže toliko su već snažne da mogu podržati skoro sve oblike aktivizma koji su nam na raspolaganju i u tome leži njihova posebna vrijednost.

2.1. Odlike društvenih mreža Radi obuhvatnijeg razumijevanja uloge društvenih mreža bitno je definisati njihove osnovne odlike. Bojan Pajić je u svom istraživačkom radu ,,Društveni mediji kao markentiški alat'' predložio sljedeće odlike: mogućnost učešća ili paticipativan pristup, transparentnost, fokusiranost na zajednice – lokalnu povezanost, mogućnost davanja i primanja povratne informacije, komunikaciju – razgovor, globalnu povezanost. (Pajić, 2010: 11, 12, 13) Participativan pristup se odnosi na mogućnost učešća na društvenim mrežama. Iz razloga što je pristup mrežama otvoren i jeftin veliki broj građana može da učestvuje na njima. Transparentnost je jedna od zanimljivijih karakteristika kada je u pitanju građanski aktivizam. Odnosi se na objektivnu mogućnost da se izvjesni sadržaj ,,vidi’’. Postovi, tekstovi i druge vrste sadržaja su dostupni i u potpunosti objavljeni na mrežama, što znači da su javni i transparentni. Lokalna povezanost ili fokusiranost na zajednice odnosi se na formiranje grupa koje predstavljaju intresovanja korisnika na određenoj označenoj terirtoriji. Kada je građanski

aktivizam u pitanju formiranje interesnih grupa pomaže intezivniju i usmjereniju komunikaciju i saradnju učesnika. Davanje i primanje povratne informacije predstavljaju mogućnost reakcije na određene sadržaje, i mogućnosti procjenjivanja, davanja komentara. Komunikacija – razgovor – interakcija. Društvene mreže pružaju mogućnosti dvostruke ili višestruke komunikacije, vrlo značajno i interakcije s građanima, što podrazumjeva bolji uvid u njihove stavove, odnos prema nekom problemu i potrebe na koje treba obratiti pažnju. Globalna povezanost se odnosi na račvanje i širenje postojećih korisničkih mreža i linkova s korisnicima širom svijeta.

2.2. Vrste društvenih mreža Facebook Facebook je vrlo uticajna društvena mreža, u početku shvaćena kao mreža za zabavu, sada već s dosta promjenjenom namjenom. Istraživanje rađeno za period od 2008 do 2015 pokazuje da je Facebook u drugoj polovini 2015. godine koristilo 1.49 biliona korisnika mjesečno, a u trećoj četvrtini 2012, broj aktivnih korisnika Facebook-a premašio je 1 bilion. (http://www.statista.com (15/10/2015) Facebook je osnovao Mark Cukerberg, student Harvarda. Primarna svrha Facebook-a je bila da se omogući bolja saradnja među studentima. Sada je Facebook globalna pojava. Prepoznat je veliki broj benefita korišćenja Facebook-a, ali je takođe i vrlo kritikovana društvena mreža. Zabranjen je u sljedećim zemljama: Sirija, Kina, Vijetnam i Iran. Facebook izgleda i koristi se vrlo jednostavno.

Twitter Uz Facebook Twitter je jedna od najkorišćenijih društvenih mreža. ,,Twitter je besplatna društvena mreža i mikro-blog alat koji omogućava svojim korisnicima da čitaju tuđe i šalju svoje mikrotekstualne unose, takozvane tweetove. Registrovani korisnici mogu čitati i slati svoje tweetove. Neregistrovani korisnici su u mogućnosti da čitaju twittove. Korisnici mogu pristupiti servisu putem web stranice, SMS-a ili mobilnih aplikacija. '' (https://bs.wikipedia.org (15/10/2015)

Twitter je napravljen u martu 2006. „Servis je brzo stekao međunarodnu popularnost s više od 100 miliona korisnika koji su u 2012. godini objavili više od 340 miliona tweetova dnevno. Servis je takođe obradio preko 1,6 milijardi pretraživanja dnevno. U 2013. godini, Twitter je bio jedna od 10 najviše posjećenijih stranica na internetu i često je opisan kao SMS interneta. Prema podacima iz decembra 2014. godine, Twitter ima više od 500 miliona korisnika, od čega je 284 miliona aktivno.“ (https://bs.wikipedia.org (15/10/2015) „Procjene broja korisnika variraju i najčešće se govori o cifri od oko 4 do 5 miliona korisnika. Korisnica, odnosno korisnik Twitter usluga se neformalno naziva Twitterašica, odnosno Twitteraš.“ (https://bs.wikipedia.org (15/10/2015) Twitter je korišćen u građanskim protestima i u politici (preko Twittera je podržana demokratija na izborima u Iranu, đe su korisnici avatare bojili u zeleno, Obamina kampanja, propraćeni su izbori u Ukrajini 2010) Twiter koristi deset i po hiljada građana Crne Gore, od čega je skoro trećina tviteraša iz Podgorice. Na ovoj društvenoj mreži ima još oko deset hiljada naloga iz naše zemlje koji nemaju upisanu lokaciju. (Korišćeni podaci s: http://tvitni.me (27/10/2015) Blog Blog je najčešće rasprava ili informativna stranica objavljena na internet koja se sastoji od posebnih postova prikazanih obratno hronološkim rasporedom. Do 2009. godine blogovi su bili djelo individualca, a ponekad male grupe ljudi i često su pokrivali jednu temu. U novije vrijeme razvijali su se „više autorski blogovi“, s postovima koje piše veliki broj autora i koji su profesionalno uređeni. Razvoj „više autorskih blogova“ iz novina, drugih medija, univerziteta, think thankova, interesnih grupa i institucija uticalo je na povećanje količine „blog prometa“. Većina blogova su interaktivni, tako da se pośetiocima da mogućnost da ostavljaju komentare, pa čak i poruku na blogu. To blogove razlikuje od drugih statičkih web stranica. Blogovanje se može smatrati i oblikom društvenog umrežavanja. Zapravo, blogeri ne samo da proizvode sadržaj i objavljuju ga na svojim blogovima, već grade društvene odnose s čitaocima i drugim blogovima. U posljednjih nekoliko godina u Crnoj Gori i regionu se povećava broj ljudi koji pokreću blogove na različite teme – od svijeta kompjutera, do društvenog aktivizma, lifestyle i kulinarstva. Od organizovanih oblika blogerskih grupa u Crnoj Gori postoji facebook grupa

„Blogeri

Crna

Gora“

koja

okuplja

crnogorske

blogere.

Može

pronaći

na:

https://www.facebook.com/groups/500755896703592

Linkedin „Linkedin je poslovno orijentisana društvena mreža. Osnovana je u decembru 2002. godine, a pokrenuta početkom 2003. godine. Koristi se za profesionalno umrežavanje. U 2006. godini broj korisnika na Linkedin povećan je na 20 miliona korisnika. Od marta 2015, Linkedin ima više od 364 miliona korisnika u više od 200 zemalja. Stranica je dostupna na 24 jezika uključujući arapski, kineski, engleski, francuski, njemački, italijanski, portugalski, španski, holandski, švedski, danski, rumunski, ruski, turski, japanski, češki, poljski, korejski, indonezijski malajski. Podaci iz 2013. pokazuju da Linkedin ima 65,6 miliona mjesečnih jedinstvenih američkih pośetilaca i 178.4 miliona na globalnom nivou.“ (https://en.wikipedia.org (15/10/2015) ,,Top 10 zemalja s najvećim brojem ljudi na Linkedin: SAD – 84,851,462; Indija – 20.959.886; Brazil – 14.623.515; Velika Britanija – 12.772.853; Kanada – 8.095.417; Francuska – 6.103.611; Italija – 5.651.460; Španija – 5.076.834; Meksiko – 4.895.155; Australija – 4.688.775.“ (http://topdogsocialmedia.com 15/10/2015) U cilju umrežavanja i ostvarivanja poslovnim kontakata Linkedin intenzivno koriste i građani Crne Gore koji se bave različitim profesijama. Prednost Linkedina je u tome što ste na ovoj društvenoj mreži dostupni za šire tržište rada i djelovanja. Postoje različite grupe, s različitim interesima, koje okupljaju svoje korisnike. Instagram ,,Ovo je društvena mreža odnosno mobilna aplikacija koja korisnicima omogućava fotografisanje i snimanje videa, kao i dijeljenje tog sadržaja. Instagram je stvorio Kevin Systrom i Mike Krieger, a pokrenut je u septembru 2010. godine kao slobodna mobilna aplikacija. Početno obilježje Instagrama bilo je to što je korisnik na raspolaganju imao ograničenu fotografiju kvadratnog oblika. Od druge polovine 2015. godine, verzijom 7.5. koju je izdao Instagram korisnicima se omogućilo da postavljaju fotografije u bilo kojoj veličini. Takođe, korisnicima se omogućava da primjenjuju digitalni filter za svoje slike. Maksimalmo trajanje videa za Instagram je 15 sekundi. Instagram je brzo stekao popularnost. Od 2012. godine broj aktivnih korisnika se uvećao za više od 100 miliona, a u decembru 2014. za više od 300 miliona. Ova aplikacija

distribuira se preko Apple App Store, Google play i Windows Phone Szone. Podrška za app je dostupna za iPhone, iPad, iPod Touch i Android mobilne telefone, ali i za BlackBerry 10 i Nokia Symbian uređaje.“ (https://en.wikipedia.org (15/10/2015) Google + ,,Google plus je društvena mreža koju je pokrenuo Google Inc. Ova mreža je početnim godinama doživjela snažan rast, iako su statistike o korišćenju varirale zavisno od toga kako se usluga definisala. Ipak ova mreža se ne može pohvaliti brojem korisnika, a podaci pokazuju da najveći dio njene korisničke baze čine muškarci uzrasta od 24 do 36 godina. I u poređenju s konkurentima, korisnički angažman na Google+ je nizak. Procjenjuje se da je korisnik u prosjeku samo 3,3 minuta proveo na ovoj mreži u januaru 2012, u odnosu na 7,5 sati za Facebook. Tokom marta

2013.

godine,

prosječno

vrijeme

provedeno

stranici

ostala

niska.“

(https://en.wikipedia.org (15/10/2015) YouTube ,,You Tube je web stranica namijenjena za video-sharing sa śedištem u San Brunu u Kaliforniji u Sjedinjenim Američkim Državama. Ovaj nalog su stvorila trojica bivših radnika PayPal-a 2005. U novembru 2006. godine kupio ga je Google za 1,65 milijardi dolara i sada djeluje kao jedan od Google-ovih stranica. Ova stranica omogućava korisnicima da uploaduju, gledaju i dijele video materijale, te da koriste WebM, H.264 / MPEG-4 AVC i Adobe Flash Video tehnologiju za prikaz raznih videa. Dostupan sadržaj uključuje video isječke, TV isječke, muzičke spotova i druge sadržaje kao što su video blogging, kratke izvorni video materijali i obrazovni video materijali. Neregistrovani korisnici mogu gledati video, dok registrovani mogu uploadovati video. Video materijali s potencijalno uvredljivim sadržajem su dostupni isključivo registrovanim korisnicima koji sami potvrđuju da imaju najmanje 18 godina.“ (https://en.wikipedia.org (15/10/2015).

III. Uticaj društvenih mreža na građanski aktivizam u Crnoj Gori U ovom dijelu rada bavićemo se rezultatima istraživanja sprovedenog putem intervjua s ključnim akterima, predstavnicima društvenih mreža u Crnoj Gori. Takođe ćemo navoditi ključne zaključke istraživanja „Analiza medijskog prisustva – teme aktivizam“, realizovanog od strane agencije „Arhimed“ u saradnji s NVO Građanska alijansa. Tokom rada na temi primjećen je vrlo mali broj naučno zasnovanih izvora u Crnoj Gori na temu društvenih medija i građanskog aktivizma. Tokom planiranja realizacije intervjua vodili smo računa da u istraživanje budu uključeni pojedinci koji su aktivni na društvenim mrežama. U narednoj tabeli ću predstaviti strukturu intervjuisanih ispitanika po profesionalim ulogama koje obavljaju. Tabela 1. Struktura uzorka istraživanja Profesionalna uloga Novinari Civilni sektor Aktivni građani, osnivači društvenih grupa Međunarodne organizacije Ukupno

Broj ispitanika 3 3 1 1 8

Uključeni su predstavnici novinara koji direktno rade na online medijima portal ,,Vijesti'' i ,,RTCG'', kao i novinarka koja radi u civilnom sektoru sa iskustvom rada u istraživačkom novinarstvu i projektima koji se odnose na istraživanje društvenog aktivizma, aktivisti civilnog sektora, aktivni građanin osnivač društvene grupe, predstavnica međunarodne organizacije iz programa demokratskog upravljanja.

3.1. Uloga društvenih mreža u Crnoj Gori

Uloga društvenih mreža u životu građana Crne Gore sve više dobija na značaju. Društvene mreže prepoznate su kao dobar „kanal komunikacije“, sredstvo za brzo informisaje, objavljivanje i razmjenu sadržaja, nekada i zabavu, a mogu imati i ulogu u edukaciji ili obrazovanju građana ukoliko se koriste na način da su usmjereni na obrazovanje. Aleksandar Perović objašnjava: „I u Crnoj Gori kao i u drugim zemljama društvene mreže doprinose dinamičnijoj i direktnijoj komunikaciji, razmjeni informacija, unapređuju javni dijalog, a ako se koriste na pravi način imaju i edukativni segment. U svakom slučaju društvene mreže su donijele pravu malu revoluciju i uticale su da se unaprijedi i građanska odgovornost...“. (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) Ulogu društvenih medija u povećanju građanske odgovornosti prepoznali su predstavnici civilnog sektora koji ovim putem ostvaruju značajan obim komunikacije s građanima i korisnicima usluga. Zanimljivo gledište koje uključuje i ulogu društvenih mreža u širem kontekstu saradnje s institucijama, uticaj na sistem i unapređenje sistema, prepoznala je šefica sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori, Sanja Bojanić. Ona kaže sljedeće: „Društvene mreže, uključujući Tviter, u svijetu pa i u Crnoj Gori mogu uspješno staviti u funkciju razvoja – rane detekcije problema, kao sredstvo komunikacije u kriznim situacijama (kada je bilo 3 m snijega u CG i metar u PG), kao sredstvo koje može pojednostaviti i olakšati interakciju građana s institucijama, ali i kao generator i akcelerator društvene inicijative i aktivizma, odnosno povezivanja ljudi u svrhu zajedničkog djelovanja i rješavanja društvenih problema. Upravo ovo posljednje, promocija korišćenja Tvitera u svrhu snaženja društvenog aktivizma i filantropije je bila u fokusu ovog projekta koji smo realizovali s CDT-om, 'Crna Gora na Tviteru – uključi se u promjene'“. Zanimljiv je segment koji se odnosi na razmjenu i interakciju s građanima, koji ulogu društvenih medija čine kompleksnom i vrlo popularnom. U Crnoj Gori se u vezi s komunikacijom koja uključuje građane i institucije u posljednjih nekoliko godina vidi značajan pomak. Tako su nedavno zabilježeni slučajevi kada je u pitanju Gradska uprava Glavnog grada, koja je putem svojih online naloga omogućila građanima da šalju problematike iz lokalnih zajednica, kao i svoje prijedloge kako da se problem riješi. Nekoliko manjih inicijativa, popravke putokaza u šumi-parku Ljubović ili pošumljavanju manje površine parka između nekoliko zgrada na Starom aerodromu, imale su konkretne rezultate.

3.2. Uticaj društvenih mreža na aktivizam crnogorskih građana Građanski aktivizam, sudeći po odgovorima većine intervjuisanih, još uvijek nije dovoljno razvijen u Crnoj Gori, što odražava i stanje kad je u pitanju građanski aktivizam na društvenim mrežama. Prema podacima sa sajta Internet World Stats – Usage and Population Statistics, u Crnoj

Gori

imamo

369,220

internet

korisnika

292,700

korisnika

Facebooka

(http://www.internetworldstats.com 10/11/2015). Građanski aktivizam je prisutan na društvenim mrežama, ali ne u onoj razmjeri u kojoj bi uticao na značajnije promjene u društvu. Milica Bogdanović navodi: „Sva istraživanja pokazuju da crnogorski građani/ke nijesu previše društveno aktivni i da ne učestvuju dovoljno u životu zajednice, čini mi se da društvene mreže mogu da utiču na pojedince ili pojedinačne slučajeve.“ (intervju s novinarkom zaposlenom u NVO Centar za demokratsku tranziciju, Milicom Bogdanović, 22/09/2015). Postoji znatna razlika kada je u pitanju online i offline građanski aktivizam. Primjećeno je da su inicijative putem društvenih mreža samo početak rada na nekoj građanskoj akciji, koja ne mora doživjeti uspjeh i offline, tj. direktnim i realnim učešćem na terenu. Broj građana koji potvrdi online učešće na događaju bude znatno manji od onoga koji je realan i koji se zaista desi offline. U tom kontekstu većina sagovornika smatra da se na ovaj način ne može znatno uticati na pouzdanu podršku nekoj građanskoj akciji, događaju, inicijativi i da ovakav vid podrške koji nije potvrđen u realnom vremenu i mjestu može biti izazov za organizatore događaja. Aleksandar Perović tvrdi sljedeće: „Iako nesporno društvene mreže pozitivno utiču na aktivnije građanstvo, pa i aktivizam, naročito onaj virtuelni, koji je makar kod nas mnogo prisutniji nego što su terenske akcije i konkretne inicijative, ipak treba imati u vidu da građanski aktivizam podrazumijeva mnogo više od recimo online peticija.“ (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) Broj građana koji koriste internet govori o pristupu građana društvenim mrežama. Društvene mreže su najčešće izvor informacija o inicijativama, pokretima, događajima, i kao takve čine podršku za organizatore građaskih akcija. Aleksandar Perović dalje objašnjava: „Ključna stvar i prednost društvenih mreža kada je građanski aktivizam u pitanju, jeste mogućnost direktne komunikacije i interakcije u realnom vremenu, što mnogo znači za tehničku i logističku podršku

ili pripremu neke akcije.“ (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) Postoji velika snaga društvenih mreža, ali ona nije još uvijek prepoznata od strane samih korisnika i građana Crne Gore. Jedno od bitnih pitanja kojima smo se vodili u radu su odnos između prednosti i nedostataka društvenih mreža. Kao što smo već napomenuli, društvene mreže omogućavaju lakšu i bržu komunikaciju, brz protok informacija, međusobnu interakciju i razmjenu, dvosmjernu ili višesmjernu. Društvene mreže kao takve informišu, nerijetko inspirišu na aktivno djelovanje. Iskustva intervjuisanih kad su u pitanju prednosti pokretanja akcija putem društvenih mreža su uglavnom pozitivna, broj učesnika u akcijama je veći a samim tim i snaga inicijative. „Mi jesmo zadovoljni i mislim da dosta izvlačimo iz društvenih mreža... kao npr. povećavamo vidljivost i ugled organizacije.“, smatra Gligorić (intervju s osnivačicom i aktivistkinjom iz NVO EXPEDITIO Biljanom Gligorić, 23/09/2015). Kako društvene mreže u svijetu pa i kod nas sve više imaju marketišku ulogu, tako se i rad organizacija civilnog sektora sve više popularizuje, upravo zbog mogućnosti brže i bliskije komunikacije sa širom javnošću. Kad govorimo o konkretnim akcijama/događajima/inicijativama, društvene mreže ne daju uvijek pouzdane indikatore učešća građana, često su online brojke mnogo veće nego samo realno prisustvo na licu mjesta neke akcije/događaja/inicijative. Ksenija Medenica objašnjava: „Prednosti su u tome što se aktivnostima koje se organizuju putem društvenih mreža odazove više ljudi, međutim broj građana koji potvrde učešće nekom događaju na društvenim mrežama nije garancija da će se zaista tamo i pojaviti. Mana je svakako u tome što ovakav vid organizovanja aktivnosti nije pouzdan, već se pored društvenih mreža, građanima treba obratiti i kroz medije ali i konkretno pojedincima za koje već znamo da mogu biti zainteresovani za učešće.“ (intervju sa zaposlenom u NVO Green Home zaduženom za društvene mreže Ksenijom Medenicom, 13/10/2015) Rada Brajović navodi primjere koji govore o tome koliko društvene mreže mogu da utiču i na održivost određenih akcija, kao što je to slučaj sa aktivnostima NVO Udruženje ljubitelja Gorice koji osim akcija koje organizuju putem društvenih mreža, postavljaju fotografije akcija koje se realizuju vikendima, takođe i prate razvoj situacije, kakvo je trenutno stanje, putem postavljaje fotografija i zapažanja tokom obilaska lokacije Gorice.

Ključna negativna karakteristika odnosi se na nepouzdanost povratnih informacija od strane potencijalnih učesnika građanske akcije. Ipak većina smatra da su društvene mreže nezaobilazan kanal komunikacije sa širom javnošću, posebno zbog brzog širenja i povećanja broja korisnika mreža. Njihov pozitivan uticaj u promociji građanskih akcije kompletan je uz uključivanje svih ostalih elektronskih i štampanih medija koji još uvijek imaju veću moć promocije. „Društvene mreže u kombinaciji s medijima (novine, tv, radio) daju pravu sliku i onda akcija dobija na ozbiljnosti, tako da i ljudi prepoznaju to nešto da je ispravno i da nije u pitanju prevara...“, ističe Miranović (intervju s osnivačem facebook stranice Lice Crne Gore, Žarkom Miranovićem, 08/10/2015). Grafikon 1. Prednosti i nedostaci korišćenja društvenih mreža u podsticanju građanskog aktivizma

Društveni mediji u Crnoj Gori se sve više koriste za građanski aktivizam koji je povezan i s najobičnijim životnim situacijama. Iz razloga što je ovaj način „dijeljenja“ informacije, brz, jeftin i obuhvata veliki broj korisnika. Primjera radi na nalogu Twittera u Crnoj Gori u ovom trenutku ima 19326 korisnika, od toga 8061 u glavnom gradu. 2 Tviter kao društvena mreža raste 2

Ove rezultate dobili smo zahvaljujući web sajtu www.tvitni.me na kome možete pronaći statistiku aktivnih korisnika tviter naloga na nivou države i po gradovima.

u svijetu i u Crnoj Gori. Prilikom istraživanja online izvora i analize intervjua, nekoliko primjera aktivizma bili su u uskoj vezi s ovim portalom i projektom čiji je on rezultat. U nastavku ćemo vas upoznati s primjerima građanskog aktivizma koje su naši sagovornici naveli u svojim odgovorima. •

Primjeri:

Prvi sistematizovan način organizovanja jedne društvene mreže u Crnoj Gori desio se u okviru Tvitera. Projekat „Crna Gora na Tviteru – Uključi se u promjene!“ je pokrenut u novembru 2013. godine. Inicijalna aktivnost odnosila se na kreiranje naloga www.tvitni.me. Putem ovog naloga su realizovale ostale aktivnosti kao što su sedam inicijativa, 04. jula 2014. na ovom nalogu bilo je 1600 folovera, 6078 tvitova, dešavala se rasprava s 10 do 30 naloga dnevno, objavljena su 24 članka u Vijestima iz različitih oblasti građanskog aktivizma: građanski aktivizam, nezaposlenost mladih, mladi i aktivizam, vladavina prava, zaštita životne sredine, poremećaji raspoloženja, inkluzija Roma, bolja komunikacija institucija i građana, problemi osoba s invaliditetom, ljudska prava, ravnopravnost polova, korišćenje javnih prostora, kultura, društveno odgovorno poslovanje, sport, biodiverzitet, mediji, briga o životinjama. Objavljeni su sljedeći naslovi: pokretači tema su bili zanimljivi pojedinci i profesionalci koji se bave pomenutim problematikama. Prikaz realizovanih aktivnosti možete viđeti na grafikonu br.2 nastavku:

Grafikon 2 – Rezultati projekta „Crna Gora na Tviteru – Uključi se u promjene !“

Izvor: UNDP arhiva Aleksandar Perović daje kao primjer učešća upravo aktivnosti koje je imao priliku da pokrene putem ovog projekta. „Kao folow up sedmičnog tvitovanja u okviru projekta CG tvituje, inicirao sam putem twittera akciju pošumljavanja Gorice, koja je bila veoma uspješna. Tom prilikom smo na Gorici posadili sadnice koje su nam poklonili građani MZ Beranselo, tokom obilježavanja Dana ekoloških pokreta na Vasovim vodama, sada već čuvenoj neuređenoj deponiji u Beranama. Želja mi je bila da na taj način dio građanskog bunta i odgovornosti koje je karakterisalo tu građanski inicijativu prenesemo i na teritoriju Glavnog grada, u kom se nalaze sve ključne institucije u kojima se donose odluke od značaja za naš život i budućnost.“ (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) U primjeru iz svoje profesionalne prakse, Milice Bogdanović opisuje uticaj društvenih mreža na građanski aktivizam: „Prošle godine u toku lokalnih izbora u Podgorici CDT je organizovao kampanju 'Glasaj slobodno' – pozvali smo sve građane da se fotografišu s natpisom 'Glasaj slobodno' i da tu fotografiju postave kao profilnu sliku odnosno da na taj način pošalju poruku da

je pravo na slobodan izbor neprikosnoveno. U jednom trenutku imali smo nekoliko stotina korisnika Facebooka i Twittera s tom profilnom slikom i naravno s jasnom porukom da je glasanje po svom izboru/mišljenju jedino ispravno.“ (intervju s novinarkom zaposlenom u NVO Centar za demokratsku tranziciju, Milicom Bogdanović, 22/09/2015) Rada Brajović podijelila je takođe svoje profesionalno iskustvo u vezi sa građanskim aktivizmom na društenim mrežama: „Tokom 2012. godine sam putem društvene mreže Twitter izvještavala uživo s protesta koji su bili organizovani u Glavnom gradu. Nalog na Twitteru u tom trenutku pratilo je 10–15 hiljada ljudi. Uz pomoć hashtaga #VrijemeJe, pratioci su mogli da ostavljaju komentare, pokreću diskusiju o temi i naravno, da šire informacije.“ (intervju s novinarkom portala ,,Vijesti'' Radom Brajović, 23/09/2015) Zaposlena u Nvo Green Home, Ksenija Medenica govori o iskustvima svoje organizacije tokom akcije ,,NE bušenje Jadrana'': „Poziv za učesnike protesta ,,NE bušenju Jadrana'' koji je održan u Budvi ove godine je svakodnevno stizao do velikog broja građana putem Facebooka. Osim Eventa koji je poslat na preko 5000 profila, postavljanjem linkova ili informacija u vidu facebook statusa je znatno olakšalo slanje poziva što je za rezultati imalo dobar odziv građana i prije svega uspješno realizovanu aktivnost.“ (intervju sa zaposlenom u NVO Green Home zaduženom za društvene mreže Ksenijom Medenicom, 13/10/2015) Kako smo viđeli iz navedenih primjera navođeni su pozitivni uticaji društvenih mreža kad su u pitanju aktivnosti koje pripadaju različitim oblastima i oblicima aktivizma. Ono što je karakteristično za sve navedene primjere je da oni predstavljaju planirane i organizovane oblike aktivizma-akcija pošumljavanja i protest, prijava putem medija 3 koji su usmjereni na promjene u oblastima u kojima se realizuju kao što su očuvanje životne sredine, političke promjene. Veoma interesantna činjenica je da građani Crne Gore učestvuju na indirektan ili direktan način kao aktivni građani, u okviru aktivnosti koje podstiču i realizuju predstavnici nevladinih organizacija ili nekada samostalno, uz samoinicijativu i podršku komšija, kolega, sugrađana. 3.4. Uticaj društvenih mreža na građanske stavove

Više u poglavlju „Građanski aktivizam – oblici i oblasti građanskog aktivizma“.

Uticaj društvenih mreža vrlo je različito definisan. Ima onih koji smatraju da ne treba pridavati poseban značaj uticaju društvenih mreža na razvoj aktivizma, ali i onih koji iz svog svakodnevnog radnog i životnog iskustva napominju da su društvene mreže jako bitne za građanski aktivizam i da će one svakako imati još važniju ulogu u budućnosti. Građanski aktivizam usko je povezan s razvojem građanskih stavova i vrijednosti koje se po iskazu naših sagovornika mijenjaju u savremenom crnogorskom društvu, posebno kad su u pitanju mladi ljudi. Društvene mreže trebale bi da doprinesu kvalitetnijem informisanju, kao i otvaranju vidika, ali svakako ne formiranju stavova. Ipak, uzevši u obzir veliki broj korisnika društvenih mreža koji pripadaju populaciji mladih, zaključujemo da je moguće uticati na formiranje građanskih stavova, posebno u periodu kad se većina stavova u odnosu na svakodnevne pojave i događanja još uvijek preispituje, vrednuje i definiše. Ksenija Medenica smatra da: „Društvene mreže imaju veliki uticaj na formiranje stavova. Predstavljanje nekog društvenog problema putem društvenih mreža ima za cilj da većem broju građana skrene pažnju na to i eventualno utiče na promjenu njihovog mišljenja o problemu.“ (intervju sa zaposlenom u NVO Green Home zaduženom za društvene mreže Ksenijom Medenicom, 13/10/2015) Društvene mreže ili projekti koji su pokrenuti s jasnim ciljevima koji podstiču demokratizaciju, transparentnost, podržavaju slobodu govora su podržavajući i pozitivni primjeri uticaja na razvoj građanskih kompetencija, naročito kod mladih ljudi. Takav primjer imali smo tokom nedavnih protesta u Podgorici, kad se tokom političkog protesta desilo nasilje, prvo od strane demonstranata, a zatim nakon policijske intervencije i nasilje od strane policije, koje je u najvećoj mjeri zabilježeno na video materijalima koji su u toku i nakon događaja slati organizaciji civilnog sektora Građanska alijansa i bili objavljivani na njihovom twitter nalogu. Na osnovu ovoga aktivisti Građanske alijanse su inicirali procesuiranje slučajeva/incidenata kod nadležnih organa. Aktivisti pomenute NVO su tokom noći kad su se dešavali protesti pratili na više lokacija razvoj događaja i izvještavali, sa skupa, okolnih lokacija, bloka hitne pomoći u Urgentnom centru KBC i iz Centra bezbjednosti, o situaciji na terenu, tj. da li ima primjetnog kršenja ljudskih prava, koliko je povrijeđenih i slične informacije. Tokom ovakvog izvještavanja javnosti i oni koji nijesu u potpunosti svjesni svojih prava i obaveza u mogućnosti su da se upoznaju s pravima i obavezama koje okupljanje građana omogućava kao i da procjenjuju događaj na osnovu informacija s mjesta dešavanja i iz više dokumentovanih izvora (fotografija,

audio, video zapis od strane „posmatrača“ i učesnika), stvaraju objektivno zasnovane stavove u odnosu na prirodu događaja/protesta. Sanja Bojanić objašnjava: „Jedno je svjesna akcija – dijalog, projekti koji to promovišu kao što je bio projekat s CDT-om. Na žalost i neorganizovane akcije – svi oni „hate“ komentari koji se svakodnevno ostavljaju na Facebooku, na portalima utiču na formiranje stavova i to onih najmlađih. To je problem jer oni nijesu formirali u potpunosti svoje stavove i ako se oslone na ono što čitaju, ako nema ko s njima da porazgovara, da im pojasni, dā alternativu, mogu steći iskrivljenu sliku stvarnosti tj. ovaj uticaj može biti vrlo negativan.“ (intervju sa šeficom sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanjom Bojanić, 12/10/2015) Putem društvenih mreža dešava se i iznošenje negativnih stavova i korišćenje negativne komunikacije za čiji najčešći primjer uzimamo „govor mržnje“. Taj problem vrlo je izražen i na zvaničnim portalima. Mehanizmi koji se koriste u namjeri da se ovakav vid komunikacije ograniči i suzbije mogući su uglavnom na zvaničnim portalima i sajtovima. Ipak, ostaje veliki prostor na društvenim mrežama da se ovakve pojave ne mogu kontrolisati. Igor Pejović komentariše nastalu situaciju na sljedeći način: „Ukoliko se u obzir uzme činjenica da su društvene mreže vrlo često poprište verbalnih sukoba o značajnim društveno-političkim i ekonomskim temama, onda je jasno da one u velikoj mjeru utiču na formiranje građanskih stavova. No kako se na društvenim mrežama najviše raspravlja o crkvi, identitetskim pitanjima i LGBT osobama, gdje su dominantno prisutni retrogradni stavovi svojstveni nekim vremenima koja su iza nas, onda se postavlja pitanje kako sve to utiče na kreiranje stavova mlađih naraštaja.“ (intervju s novinarom portala RTCG Igorom Pejovićem, 23/09/2015) Sanja Bojanić ukazuje: „Uticaj TV, drugih medija, i same sredine je trenutno jači i upravo oni utiču na formiranje stavova, a to je veoma važno za promociju aktivizma.“ (intervju sa šeficom sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanjom Bojanić, 12/10/2015) Iz svega navedenog zaključujemo da društvene mreže, u odnosu na prirodu sadržaja, mogu imati pozitive i negativne uticaje na formiranje stavova, osobito kod mladih ljudi koji su u dobi koju karakteriše formiranje odnosa prema različitim pojavama i događajima. Pozitivni uticaji dešavaju

se putem organizovanih društvenih mreže koje za cilj imaju pozitivne promjene u društvu, a negativni uticaji putem mreža koje nemaju mogućnosti regulacije posebno kad je u pitanju zabrana govora mržnje na mrežama.

3.5. Najčešći oblici organizovanja putem društvenih mreža Najčešći oblici organizovanja putem društvenih mreža su iz oblasti socijalne sfere u obliku humanitarnih akcija. Slične nalaze možemo pronaći i za štampane medije obuhvaćene istraživanje agencije ARHIMED sprovedenog u saradnji s Građanskom alijansom. To istraživanje je pokazalo: ,,Oblast aktivizma u vezi s kojom je zabilježen najveći broj objava je oblast socijalnih pitanja. Naime, 22,2% objava tiče se upravo aktivizma u ovoj oblasti. Ova tema je u prosjeku imala 4,4 objave dnevno.''(Arhimed, Građanska alijansa, 2015: 20) . Ovakva pojava može se tumačiti time da je promocija humanitarne akcije oblik aktivizma koji vas neće dovesti u situaciju da se konfrontirate i uklazujete na nedostatke sistema tražeći promjene postojećih praksi, ovaj oblik djelovanja isključivo je pomagački i zahtijeva malo „izloženosti“.

Grafikon 3. Oblasti, oblici aktivizma i društveni mediji4 4

Izvor: sumiran pregled oblasti, oblika aktivizma i društvenih medija iz ,,Analiza medijskog prisustva teme aktivizam'' (Arhimed, NVO Građanska alijansa, 2015: 21) i Wikipedia (https://en.wikipedia.org (15/10/2015)

Rada Brajović tvrdi: „U Crnoj Gori su to, po mom mišljenju, najčešće humanitarne akcije. Političke grupe takođe imaju snažnu organizaciju na društvenim mrežama i portalima. Razne studentske i lokalne organizacije isto su zastupljene, ali nemaju tu pokretačku moć ozbiljnijeg organizovanja kao što to ima post kojim se traži pomoć za oboljele ili ugožene.“ (intervju s novinarkom portala ,,Vijesti'' Radom Brajović, 23/09/2015) Vrlo značajne i prisutne u društvenim medijima su i akcije iz oblasti životne sredine, uređenja javnih prostora za đecu. Najnoviji primjeri su povezani i s oblastima „politika“ i „ljudska prava“. Takav primjer su već navedeni skorašnji protesti Demokratskog fronta u Podgorci. Najčešće korišćena sredstva organizovanja putem društvenih mreža su grupe, događaji, pozivi za peticije, potpise, akcije. S druge strane, kad su u pitanju različiti vidovi organizovanja putem Facebook i Twitter naloga, zanimljiva bi pak bila statistika koja pokazuje njihov učinak. Naravno, dosad nije bilo moguće pratiti statistiku uspjeha akcija iz razloga što ne postoje podaci niti objedinjena baza. Jedini trenutno raspoloživ način su procjene i evaluacije koje rade organizacije civilnog sektora nakon realizacije

projekta/kampanje/akcije/događaja.

Uspješnim

uglavnom

procjenjene

akcije/peticije/događaje/inicijative koje su promovisane putem društvenih mreža, kao što je navedeno u potpoglavlju 3.3.

3.6. Društvene mreže i omladinski aktivizam Milica Bogdanović navodi da i pored činjenice da društvene mreže mladima omogućavaju jeftin i brz način komunikacije sa prijateljima, kao i organizovanje, okupljanje i društveno djelovanje u Crnoj Gori je manje omladinskog aktivizma potaknuto od samih mladih, više je promocija akcija namjenjenih mladima koje objavljuju omladinske organizacije tj. organizacije koje rade s mladima. Omladinski aktivizam u Crnoj Gori uglavnom je promovisan i potican kroz omladinski rad koji se sprovodi od 2002. godine širom Crne Gore. U posljednjih nekoliko godina broj organizacija civilnog sektora koje se bave mladima znatno je brojčano porastao. Sve te organizacije koriste društvene mreže kako bi informisale, zainteresovale, uključile i pokrenule mlade u cilju njihovog aktivnog djelovanja u zajednici. Kad je u pitanju omladinski aktivizam i uticaj društvenih mreža na iste, stanje je slično, samo što je više mladih na društvenim mrežama, imaju više vremena i prirodnije im je da ostvaruju virtuelne kontakte, navodi šefica sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanja Bojanić. Nedavni primjer omladinskog aktivizma online je „Aktivna zona“, projekat koji je pokrenut s ciljem pružanja podrške mladima za aktivno djelovanje, pokretanje i promociju građanskih inicijativa, pokrenut od strane mladih. Kako društvene mreže jačaju i dopiru do većeg broja korisnika tako i uticaj na omladinski aktivizam snaži. U Crnoj Gori je do sada realizovan veliki broj projekata usmjerenih na mlade. Ti programi sad su prepoznati i od zvaničnog sistema, pa je prije nekoliko godina otvorena i Kancelarija za mlade u okviru Ministarstva prosvjete, UN sistem zaposlio je sad već nekoliko stručnjaka koji se bave mladima i temama koje su trenutno prepoznate kao značajne, postoji već izvjestan broj studentskih udruženja, udruženja srednjoškolaca, u toku je izrada Zakona o mladima i kreiranje Nacionalnog plana akcije za mlade. Sve te aktivnosti još su više sistematski organizovane nego 5 ili 10 godina unazad. Jačanjem populacije mladih u snažnije i samosvjesnije građane, obećavajuće je kad je u pitanju omladinski, a i budućnost građanskog aktivizma. Društvene mreže, odličan su mehanizam podrške za dalje snaženje aktivizma i većeg broja oblika organizovanja mladih. Završićemo citatom Mahatme Gandija koji govori o značaju planiranja i rada na našoj budućnost već sada: „Budućnost zavisi od onoga što činimo u svojoj sadašnjosti“.

3.7. Izazovi prilikom organizovanja građanske akcije putem društvenih mreža Građanski aktivizam u Crnoj Gori još uvijek nema značajnih rezultata kad je brojnost u pitanju. Građanski aktivizam putem društvenih mreža još je kompleksniji jer je, kako smo utvrdili u prethodnom potpoglavlju, manje pouzdan od offline akcija. Čak i kad se većina aktivnosti koje se odnose na zaštitu ljudskih prava i sloboda i poboljšanje našeg životnog okruženja pokreću od strane organizacija civilnog sektora, građani najčešće nijesu motivisani da u većem broju podrže takve akcije/događaje/inicijative. U zemljama s teškom ekonomskom i socijalnom situacijom apsurdno je da postoji manjak motivacije da se podrže inicijative koje utiču na poboljšanje uslova za život. Ipak to su činjenice kad je u pitanju crnogorsko društvo. Aleksandar Perović kaže: „potrebno da se poklope mnoge kockice da animirate ljude da se bore za svoja garantovana prava, što je vjerovatno i najčešći povod za neki vid okupljanja većeg broja ljudi. Jedna, ili više njih, su svakako vezane za društvene mreže.“ (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) Šefica sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanja Bojanić smatra da je aktivizam i volonterizam prisutan u sredinama u kojima postoji srednja klasa „koja je dovoljno ekonomski nezavisna i svjesna svoje (moguće) uloge u društvu“. Ona tvrdi da se izazovi kad je u pitanju građanski aktivizam odnose se na „negativizam, skepsu, nepoznavanje činjenica, nedostatak otvorenosti, sumnju u mogućnost promjene postojećeg stanja, nedostatak slobodnog vremena.“ (intervju sa šeficom sektora za demokratsko upravljanje u kancelariji UNDP u Crnoj Gori Sanjom Bojanić, 12/10/2015) Kad govorimo o društvenim mrežama i online organizovanju ili podršci svakako je dodatni izazov i postojanje povjerenja u neku online inicijativu ili akciju. Kako nekada nijesmo u prilici da lično poznajemo sve one s kojima komuniciramo, povjerenje zahtijeva drugačiji proces. Međutim, kad iza akcije stoje relevantne organizacije, akcija ima veći značaj i okuplja veći broj ljudi, utiče na psihološke faktore kao što su povećanje povjerenja umjesto nedostatka povjerenja koje je često u online svijetu. U vezi s tim, lična i profesionalna poznanstva su takođe vrlo bitan segment u obezbjeđivanju uslova za sticanje povjerenja. Istražujući uticaj društvenih mreža na podsticanje građanskog aktivizma, naišla sam na veliki broj primjera u svjetu koji upravo govore

o tome da je potrebna i ova vrsta offline poznanstva, kontakta samih učesnika u ovom procesu, jer on nije jednostavan već zahtijevan kao i svaki proces koji teži promjeni postojećeg stanja jako puno vjere u promjenu i djelovanja. Takođe su i nalazi iz intervjua koje koristimo za osnovu ovoga istraživačkoga rada upućivali na jasnu i jaku potrebu za takozvanim offline kontaktom i podrškom jednoj online inicijativi/akciji/događaju.

3.8. Značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori

Značaj društvenih mreža je već sada neosporan. One rastu i razvijaju se nepredviđenom brzinom. Njihov značaj je već jak i veliki, što važi i za oblast aktivizma. Služe kao sredstvo koje daje dodatnu vrijednost građanskom aktivizmu. U tom duhu promišljaju i naši sagovornici. Milica Bogdanović objašnjava: „Mislim da je budućnost za aktivizam u CG kroz društvene mreže kao mediji koji svi 'prate' bez obzira na političku/nacionalnu/vjersku/seksualnu ili neku drugu pripadnost. I mislim da je baš u tome njihov najveći značaj. I bez obzira što one imaju svoje prednosti i mane, ja vjerujem da je pravilno korišćenje i doziranje ovih savremenih alatki moguće i da može dati željeni rezultat. Ipak za podsticanje i povećanje društvenog aktivizma u CG društvene mreže moraju biti samo alat za informisanje i za okupljanje ljudi, a sve ostalo mora da se dešava offline.“ (intervju s novinarkom zaposlenom u NVO Centar za demokratsku tranziciju Milicom Bogdanović, 22/09/2015) Rada Brajović smatra: „Svakim danom, značaj je sve veći. Skoro da i nema akcije/dešavanja koja nije ispraćena i na društvenim mrežama.“ (intervju s novinarkom portala ,,Vijesti'' Radom Brajović, 23/09/2015) Biljana Gligorić tvrdi: „Biće značajan kao kanal informisanja u realnom vremenu. Ako nema aktivizma u realnom nema ga ni u virtuelnom svetu.“ (intervju s osnivačicom i aktivistkinjom zaposlenom u NVO EXPEDITIO, Biljanom Gligorić, 23/09/2015) Igor Pejović konstatuje: „Njihov značaj je i danas ogroman, a ubuduće će biti i veći, jer će, siguran sam, efekti građanskoga aktivizma biti izražajniji kako se korisnici budu više 'oslobađali' i sticali naviku za aktivno učešće u kreiranju boljeg društva za sve nas.“ (intervju s novinarom portala ,,RTCG'' Igorom Pejovićem, 23/09/2015)

Aleksandar Perović objašnjava značaj društvenih mreža u budućnosti na ovaj način: „Siguran sam da će društvene mreže nastaviti da budu revolucionaran vid medijskog djelovanja i tako dati ogroman doprinos razvoju građanskog aktivizma kako na globalnom tako i na lokalnom nivou.“ (intervju s izvršnim direktorom NVO Ozon Aleksandrom Perovićem, 08/10/2015) Ksenija Medenica kaže: „Značaj društvenih mreža kao medija za aktivizam je već prepoznat, a u budućnosti će svakako biti veći.“ (intervju sa zaposlenom u NVO Green Home zaduženom za društvene mreže Ksenijom Medenicom, 13/10/2015) Zaključak je da su društvene mreže već prepoznate kao bitno sredstvo ostvarivanja aktivističkih ciljeva pojedinaca, organizovanih grupa i organizacija civilnog sektora u Crnoj Gori. Takođe je očigledno, iz navedenih razgovora, da je budućnost društvenih mreža značajna kako lokalno tako i globalno i da se određeni dometi tog vida komunikacije i interakcije sada tek naslućuju. Postoji saglasnost da je budućnost društvenih mreža vrlo svijetla, pa samim tim i uticaj na demokratizaciju našeg društva i dalji razvoj građanskog aktivizma.

ZAKLJUČAK

Na osnovu izrečenih zaključaka možemo tvrditi da je naša teza kako društvene mreže imaju veliki uticaj na razvoj građanskog aktivizma u Crnoj Gori odbačena. Ključni zaključci ovoga rada odnose se na sljedeće konstatacije: •

Društvene mreže prepoznate su kao vrlo snažno sredstvo koje omogućava realizaciju i podržava skoro sve oblike aktivizma koji su nam na raspolaganju. U tome je njihova posebna vrijednost.

•

Uloga društvenih medija, prepoznata je u domenu dobrog načina komunikacije, kao sredstva za brzo informisanje, objavljivanje i razmjenu sadržaja, nekad i zabavu. Takođe mogu biti obrazovni ukoliko se koriste kao resurs za obrazovanje.

•

Činjenica da građanskog aktivizma ima u Crnoj Gori, ali ne u onoj razmjeri i na način koji bi donio neke značajnije promjene u društvu.

•

Društvene mreže su najčešće izvor informacija o građanskim akcijama i kao takve čine podržavajući segment. Postoji velika snaga društvenih mreža i ona nije još uvijek prepoznata od strane samih korisnika i građana Crne Gore.

•

Građanski aktivizam usko je povezan s razvojem građanskih stavova i vrijednosti koje se mijenjaju u savremenom crnogorskom društvu, posebno kad su u pitanju mladi ljudi.

•

Najčešći oblici organizovanja putem društvenih mreža su iz oblasti socijalne sfere u obliku humanitarnih akcija. Pored ovoga oblika u posljednje vrijeme više su prisutne teme ljudska prava, politika, očuvanje okoline. Pojavljuju se studentske i učeničke organizacije koje su organizovane online.

•

Omladinski aktivizam potaknut od strane samih mladih nije prepoznat još uvijek u mjeri koja bi bila značajna za aktivizam uopšte u Crnoj Gori, ipak aktivnosti organizacija koje rade s mladima i za mlade su značajne. Aktivno učešće mladih na stranicama i grupama na društvenim mrežama u obliku komentarisanja, objavljivanja informacija ili otvaranje novih tema za raspravu pozitivno je povezana s aktivizmom mladih. Na ovaj način se ostvaruje organizovanje mladih i rad na razvoju svojih zajednica. Zaključak je da su

društvene mreže, odličan mehanizam podrške za dalje snaženje aktivizma i većeg broja oblika organizovanja mladih. •

Pozitivne karakteristike društvenih mreža se odnose na lakšu i bržu komunikaciju, brz protok informacija, međusobnu interakciju i razmjenu učesnika, dvosmjernu ili višesmjernu. Negativne karakteristike se ogledaju u nepouzdanosti, lažnom aktivizmu, nepovjerenju usljed nedostatka ličnog kontakta. Ipak većina smatra da su društvene mreže nezaobilazan kanal komunikacije sa širom javnošću, posebno zbog brzog širenja i povećanja broja korisnika mreža.

•

U Crnoj Gori postoji sasvim apsurdna situacija koja podrazumjeva manjak motivacije da se podrže inicijative koje utiču na poboljšanje uslova za život, imajući u vidu činjenicu da su uslovi za život kao i mnoga prava ugroženi i na niskom nivou. Izazovi koji karakterišu građanski aktivizam u Crnoj Gori odnose se na negativizam, skepsu, nepoznavanje činjenica, nedostatak otvorenosti, sumnju u mogućnost promjene postojećeg stanja, nedostatak slobodnog vremena građana da se posvete nekoj inicijativi/akciji/događaju. Kada je u pitanju online aktivizam imamo situaciju da kad iza akcije stoje relevantne organizacije, akcija ima veći značaj i okuplja veći broj ljudi.

•

Značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori je već sada neosporan. One rastu i razvijaju se nepredviđenom brzinom. Njihov značaj je već jak i veliki. Služe kao sredstvo koje daje dodatnu vrijednost građanskom aktivizmu.

LITERATURA

1. Arhimed, Građanska alijansa, (2015). Analiza medijskog prisustva teme aktivizam, Podgorica 2. Burić, M. (2012). Građansko novinarstvo u Crnoj Gori: razvoj i perspektive, magistarski rad odbranjen na Fakultetu političkih nauka, Podgorica: Univerzitet Crne Gore 3. Krolo, K., Puzek, I. (2014). Upotreba internetskih društvenih mreža i participacijske dimenzije društvenoga kapitala mladih na primjeru Facebooka, Zadar: Sveučilište u Zadru, 4. Malović, S. (2005). Osnove novinarstva, Zagreb: Golden marketing - Tehnička knjiga 5. Pajić, B. (2010). Društveni mediji kao marketinški alat, Novi Sad: Wordpress, http://bojanpajicns.wordpress.com/ 6. Perović,Velić, (2006). Šta je aktivno građanstvo, Ulcinj: Novi horizonti 7. Radoman-Kovačević, A., Kovačević, S. (2012). Neformalna edukacija omladinskih aktivista, Podgorica: Forum MNE 8. Barović, V. (2013). Uloga i značaj medijske digitalizacije u kvalitativnom poboljšanju izveštavanja u kriznim situacijama, Valić Nedeljković, D., Pralica, D. Digitalne medijske tehnologije i društveno-obrazovne promene 3: Medijska praksa. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu, Filozofski fakultet, odsjek za medijske studije 9. Vilović, G. (2007). Povijest Vijesti, Zagreb: Sveučilišna knjiga

INTERNET IZVORI: 1. http://www.statista.com/statistics/264810/number-of-monthly-active-facebook-usersworldwide (15/10/2015) 2. http://www.statista.com/statistics/264810/number-of-monthly-active-facebook-usersworldwide (15/10/2015) 3. http://www.statista.com/statistics/264810/number-of-monthly-active-facebook-usersworldwide (15/10/2015)

4. http://www.newyorker.com/magazine/2010/10/04/small-change-malcolm-gladwell (20/10/2015) 5. http://www.tvitni.me/ (10/09/2015) 6. http://www.hrcak.srce.me/ (12/09/2015) 7. https://en.wikipedia.org/wiki/LinkedIn (15/10/2015) 8. https://en.wikipedia.org/wiki/Instagram (15/10/2015) 9. http://topdogsocialmedia.com/linkedin-statistics-2013 (15/10/2015) 10. https://en.wikipedia.org/wiki/Social_network (15/10/2015) 11. https://bs.wikipedia.org/wiki/Twitter (15/10/2015) 12. https://en.wikipedia.org/wiki/LinkedIn (15/10/2015) 13. https://en.wikipedia.org/wiki/Google%2B (15/10/2015) 14. https://en.wikipedia.org/wiki/YouTube (15/10/2015) 15. http://tvitni.me/index.php?strana=maps (27/10/2015) 16. http://www.internetworldstats.com/europa1.htm (10/11/2015) 17. https://bs.wikipedia.org/wiki/Twitter (15/10/2105)

PRILOG I Intervju sa Milicom Bogdanović, novinarka zaposlena u Centru za demokratsku tranziciju, aktivna korisnica društvenih mreža Facebook-a, Twitter-a 1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Društvene mreže u CG imaju, prije svega, informativnu ulogu – služe za prenošenje informacija, objavljivanje i razmjenu sadržaja, komunikaciju itd. U zavisnosti od afiniteta i želja korisnika, društvene mreže mogu da imaju i edukativnu uloga jer se objavljivanje sadržaja na društvenim mrežama edukujemo iz različitih oblasti. 2. Koje društvene mreže koristite? Od 2007. godine koristim Facebook. Od 2011. koristim Twitter. U posljednjih godinu dana počela sam intenzivnije da koristim Instagram i Linkedin. 3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Prošlo je osam godina od kad sam otvorila prvi nalog na društvenoj mreži Facebook. Prethodno sam, kao i svi srednjoškolci/tinejdžeri, koristila Mirc na ,,CafedelMontenegru'' i chat na Krstarici. 2007. godine prijatelji su mi, kao ljubitelju online komunikacija, pokazali Facebook – neku novu mrežu na kojoj moraš da imaš profil sa fotografijom, imenom i prezimenom, ličnim podacima. Zapravo, to je bilo novo mjesto za samopredstavljanje, na način koji ti lično izabereš. Ja sam tada umjesto pravog imena i prezime izabrala pseudonim, uz sliku iz djetinjstva i bez previše ličnih podataka i fotografija, gradila sam 'imidž' osobe koja je na Facebooku, prije svega, da bi se zabavljala. I nakon pet godina Facebook je za mene i dalje zabava i sredstvo komunikacije i informisanja. Na Facebooku čitam novosti koje objavljuju portali i moji prijatelji, gledam kvalitetne fotografije iz oblasti koje me zanimaju i komuniciram sa prijateljima. Nažalost, uz to, gledam i sve ono što ne bih htjela da vidim, a što mi priroda i pravila ove društvene mreže stalno nameću. S obzirom na veliki broj korisnika, Facebook mi je oduvijek bio i vrlo koristan alat u radu. Zahvaljujući tome sto su moji poznanici vrlo često '

online jednostavno i brzo sam uspjevala da dobijem od njih neku informaciju ili podatak koji mi je trebao u poslu. Pošto sam rekla da imam 4 naloga na različitim mrežama, svaka od tih mreža ima različiti cilj i razlog zbog kojeg ga koristim. Twitter je, za razliku od Facebook, 'manje ličan', a više informativan. Samim tim ga koristim isključivo za informisanje, i njegova značajna prednost je to što mi omogućava da pratim samo ono što želim. Instagram je mreža za slobodno vrijeme – tu kroz fotografije predstavljam svoje hobije, dok na Linkedinu predstavljam sebe kao osobu zaposlenu u CDT-u. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Imajući u vidu da veliki broj građana/ka različitog uzrasta koristi društvene mreže i da one utiču na informisanje, na formiranje stavova, na raspoloženje, na odabir prilikom neke kupovine, ne sumnjam da utiču i na građanski aktivizam. Međutim, kako sva istraživanja pokazuju da crnogorski građani/ke nijesu previše društveno aktivni i da ne učestvuju dovoljno u životu zajednici, čini mi se da društvene mreže mogu da utiču na pojedince ili pojedinačne slučajeve. Prednost je što pokretačima akcija omogućava da 'reklamiraju akciju', da animiraju ljude, kao i da objave fotografije sa neke akcije ili poziv na akciju koje ce inspirisati njihove prijatelje da se uključe. Mreže su neformalni kanali komunikacije, imaju mogućnosti slanja slike i riječi. Mreže su kao mediji. One vas pozivaju na akciju, mame fotografijom/videom, efektnim sloganima itd. i na taj način vas 'markentiški' pozivaju na akciju. Možda nekad i ne biste učestvovali npr. u akciji doniranja novca za azil za životinje, ali ako neko od vaših prijatelja objavi album fotografija napuštenih pasa u kavezima, to direktno izaziva vašu emociju, tačnije sažaljenje i vi odlučujete da donirate novac. A takvih akcija je sve više. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Na osnovu onoga što ja primjećujem na mrežama, mislim da je svakim danom sve više društvenog aktivizma u online svijetu. Čini mi se da je razlog to što se informacije na mrežama šire veoma brzo. Npr. ukoliko ja krenem na posao i vidim da je moja ulica iskopana i neprohodna, ja ću to fotografisati, objaviti na Facebooku. Nakon toga će tu fotografiju šerovati

moji prijatelji koji, takođe, žive u toj ulici ili tuda prolaze. U raspravu će se uključiti i njihovi prijatelji koji su tog jutra takođe vidjeli neprohodnu ulicu itd. Na kraju će fotografija doći do medija koji će kontaktirati neku od nadležnih službi i napraviti priču o tome ili uticati da se takva situacija što prije riješi. Ja, lično, nisam nikada organizovala neku veću društvenu akciju na društvenim mrežama, ali organizacija u kojoj radim jeste. Prošle godine u toku lokalnih izbora u Podgorici CDT je organizovao kampanju Glasaj slobodno – pozvali smo sve građane da se fotografisu sa natpisom 'Glasaj slobodno' i da tu fotografiju postave kao profilnu sliku odnosno da na taj način pošalju poruku da je pravo na slobodan izbor neprikosnoveno. U jednom trenutku imali smo nekoliko stotina korisnika Facebooka i Twittera sa tom profilnom slikom i naravno sa jasnom porukom da je glasanje po svom izboru/mišljenju jedino ispravno. 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Mislim da korisnici društvenih mreža sadržajem koji 'plasiraju' utiču na formiranje

promovisanje kako građanskih stavova – poštovanja različitosti, borbe za jednaka prava svih, tolerancije tako i onih krajnje neprimjerenih, neprihvatljivih i zakonom kažnjivih stavova drugih korisnika. Zapravo, isto kao što mogu biti dobar alat za pokretanje društvenih akcija i animiranje građana/ka, tako društvene mreže mogu biti i alat za pogrijavanje govora mržnje i netrpeljivosti. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Organizovanje i promovisanje događaja poput ekoloških akcija, biciklističkih i planinarskih tura su najčešći oblici društvenih organizovanja putem društvenih mreža. Na osnovu ponuda koje meni stižu na društvenim mrežama, stičem utisak da se u Crnoj Gori društvene mreže ipak više koriste u marketinške svrhe, za trgovinu, promociju itd. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Slično i kao u slučaju građanskog aktivizma i prethodnog pitanja, društvene mreže mladima daju mogućnost da brzo i jeftino komuniciraju sa svim svojim prijateljima, pa i da se organizuju, okupljaju i društveno djeluju. Do sad na mrežama nijesam primjetila da konkretno mladi organizuju neke akcije koristeći društvene mreže. Češće vidim da omladinske organizacije koriste ovaj alat za promocija aktivnosti, informisanje i animiranje mladih. Uvijek su NVO-i ili

slična udruženja u pozadini omladinskih akcija, a rjeđe se mladi sami organizuju koristeći sva raspoloživa online i offline sredstva. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Mogu govoriti na primjeru kampanje ,,Glasaj slobodno''. Strah me da ću ponoviti isto – ali društvene mreže su nam omogućile da informacija o organizovanju te naše akcije dođe do 4 ili 5 puta više građana/ki nego što bi to bio slučaj da smo koristili bilborde/flajere ili neki drugi tradicionalni alat. To je prva i najvažnija prednost. U toku i nakon akcije mreže su nam omogućile ogromnu vidljivost, nekoliko hiljada ljudi je za samo jedan dan uspjelo da vidi tu akciju, da se uključi, da šeruje sadržaj, lajkuje, komentariše…znači, uspjeli smo da izazovemo reakciju građana, da ih zainteresujemo i da na kraju ozbiljno porazmisle o porukama koje smo im tim putem poslali. Generalno, mreža vam omogućavaju da vam na akciji učestvuje mnogo više ljudi nego što bi učestvovalo u offline svijetu. Znači, građani/ke se mnogo lakše uključuju u online nego u offline akcije. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Dala sam odgovor u prethodnom pitanju. Mnogo je lakše okupiti građane/ke offline. To njihovo uključivanje u akcije na mrežama ne zahtjeva da se lijepo obuku, da se našminkaju, da pozovu taksi, da plate vožnju, da dođu do npr. vaše kancelarije. Oni jednostavno mogu da budu kući, da piju kafu, slušaju muziku i fotografišu se, da objave fotku i da postanu dio neke društveno važne kampanje. I ako vam je važna brojnost u akciji, onda mi se čini da rezultat vrlo lako možete imati ako imate dobru ideju za akciju na društvenim mrežama. U našem slučaju ovaj rezultat nijesmo mogli postići u offline svijetu u tolikom broju jer nam se istovremeno javljalo dosta građana/ka iz raznih krajeva CG koji nijesu mogli prisustvovati akciji u Podgorici. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori?

Mislim da je budućnost za aktivizam u CG kroz društvene mreže kao mediji koji svi 'prate' bez obzira na političku/nacionalnu/vjersku/seksualnu ili neku drugu pripadnost. I mislim da je baš u tome njihov najveći značaj. I bez obzira što one imaju svoje prednosti i mane, ja vjerujem da je pravilno korišćenje i doziranje ovih savremenih alatki moguće i da može dati željeni rezultat. Ipak za podsticanje i povećanje društvenog aktivizma u CG društvene mreže moraju biti samo alat za informisanje i za okupljanje ljudi, a sve ostalo mora da se dešava offline. 12. Ostala zapažanja i napomene! / II Intervju sa Radom Brajović, novinarka portala ,,Vijesti''

1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Početna i najbitnija uloga društvenih mreža je prvenstveno jeftin i brz način komunikacije. Sa sve većom internet pokrivenošću, i dostupnim pametnim telefonim/aplikacijama, uloga društvenih mreža postaje sve kompleksnija. Sada imamo situaciju da i u Crnoj Gori društvene mreže zamjenjuju jutarnje prelistavanje novina, razgovore se prijateljima, listanje slika sa vjenčanja prijatelja... Uloga društvenih mreža u Crnoj Gori je postala toliko snažna, da one postaju potreba. Potreba pojedinca da na mrežu okači posljednje informacije o sebi i sazna o ljudima koji ga interesuju, potreba firmi da preko svojih stranica privuku klijente, medija i organizacija da informacijom dopru do što više korisnika... I humanitarna uloga društvenih mreža u Crnoj Gori počela je da jača – uz nekoliko „retweetova“ ili „share-ova“ može se proširiti informacija da je nekome potrebna pomoć. 2. Koje društvene mreže koristite? Koristim Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn, Google +, YouTube. 3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga?

Facebook koristim od 2008. godine. Počela sam da ga koristim kako bih olakšala komunikaciju sa kolegama sa fakulteta. Od kada sam počela da radim u novinarstvu, koristim ga kako bih lakše ispratila najnovija dešavanja i bila u toku sa aktuelnostima. Twitter od 2009. godine i jedan sam od prvih „tviteraša“ u Crnoj Gori. Osim brzine kojom se postovi smjenjuju, kod Twittera me privukla i #ekipa (ljudi iz Podgorice, koji su se uz pomoć hashtaga, okupljali jednom mjesečno i družili se i offline) Ostale društvene mreže koristim par godina. Na Google + i LinkedInu nijesam pretjerano aktivna. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Društvene mreže su veoma snažan pokretač građanskog aktivizma. U manjim sredinama, kao što je Crna Gora, to je još izraženije. Emotivna fotografija i poruka na Facebooku, hashtag na Twitteru... mogu učiniti da se hiljade ljudi pokrenu i zajednički djeluju. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Postaje sve razvijeniji, ljudi počinju da shvataju da je dobar način da ideju za neku aktivnost „testiraju“ na društvenim mrežama, i da je uz pomoć istomišljenika razrade i sprovedu u djelo. Tokom 2012. godine sam putem društvene mreže Twitter izvještavala uživo sa protesta koji su bili organizovani u Glavnom gradu. Nalog na Twitteru u tom trenutku pratilo je 10-15 hiljada ljudi. Uz pomoć hashtaga #VrijemeJe, pratioci su mogli da ostavljaju komentare, pokreću diskusiju o temi i naravno, da šire informacije. 2012. godine učestvovala sam u humanitarnoj akciji „Roba Up“ koja je preko Twittera i Facebook-a organizovana kako bi se pomoglo stanovništvu sa sjevera Crne Gore tokom sniježnog nevremena. Bila sam pisutna tokom i akcije udomljavanja pasa u Podgorici, koja je bila pokrenuta putem facebook stranice. Više puta sam bila dio lokalnih okupljanja tviteraša iz Podgorice, tokom kojih smo preko Twitter hashtaga #TweetUp komentarisali ono što je u tom trenutku „trending topic“.

6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? U Crnoj Gori su to, po mom mišljenju, najčešće humanitarne akcije. Političke grupe takođe imaju snažnu organizaciju na društvenim mrežama i portalima. Razne studentske i lokalne organizacije isto su zastupljene, ali nemaju tu pokretačku moć ozbiljnijeg organizovanja kao što to ima post kojim se traži pomoć za oboljele ili ugrožene. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) NVO Udruženje ljubitelja Gorice i njihove akcije organizovane putem facebook stranice su pravi primjer. Ozbiljna organizacija, pa i putem društvene mreže, urodila je plodom, pa ljudi okupljeni oko ove NVO, vikendima imaju akcije čišćenja podgoričkog brda, čuvaju brdo od piromana, na Facebooku ažuriraju „stanje na terenu“, objavljuju fotografije učinjenog... 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Prednost je što se za vrlo kratak vremenski period može proširiti informacija, što se akcija može pratiti uživo na društvenoj mreži iako niste u stanju da je podržite uživo, i što svojim idejama i komentarima svi mogu da doprinesu. Mana je što mnogi nisu spremni da idu dalje od jednog komentara ispod posta. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Nisam bila organizator nijedne akcije, ali okupljanje ljudi je proces koji treba biti osmišljen. Izazovi i rezultati akcije organizovane preko društvenih mreža zavisi od njene same prirode. Bitno je i da ljudi koji pokreću akciju/okupljaju ljude znaju šta žele, i da to i urade.

11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Svakim danom, značaj je sve veći. Skoro da i nema akcije/dešavanja koja nije ispraćena i na društvenim mrežama. I ljudi u Crnoj Gori su shvatili vrijednost klika. 12. Ostala zapažanja i napomene! / III Intervju sa Biljanom Gligorić, NVO Expeditio 1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Uloga je da se dele informacije kao što i jeste njihova primarna svrha. Mislim da nema nekih posebnosti u CG nego u bilo kojoj drugoj državi. Možda se previše deli privatnih informacija umesto nekih koje bi trebalo da su na neki način društvene ili aktivističke. Još uvek mi se čini da se ne koriste dovoljno za mobilizaciju ili društvene promene. Ali kada i u društvu to bude sazrelo to će se primetiti i na društvenim mrežama. 2. Koje društvene mreže koristite? Facebook, Twiter, Instagram, Pintereset, Linkedin, Foursqare, Swarm 3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Poslednjih možda 5 godina. Volim računare i sve što ima veze s njima. Pratim i tu oblast i bilo je logično da pratim i društvene mreže. Ja ih pre svega koristim za: •

poslovne svrhe, da delim informacije o aktivnostima Expeditio, ali i da

•

pratim novosti i vesti

•

prekratim vreme.

4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam?

Mislim da još uvek ne utiču u znatnoj meri. Ogromna većina korisnika društvenih mreža u CG nema potrebu da ih koristi ni za sta drugo osim za razonodu. Čak mislim da ih nekada i ta vrsta informacija i gnjavi. To je samo moj utisak. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Kao što rekoh mislim da nije razvijen. Društvene mreže su pre svega kanal za informisanje i ne bih ni doživljavala više od toga. Kada bude više aktivizma biće ga više i na mrežama. Mi koristimo društvene mreže da sprovodimo sve svoje aktivnosti, da pozivamo ljude da se jave i uključe u te aktivnosti. Možda nemam primer za neku baš pravu aktivističku akciju. 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Mislim da još uvek nemaju preveliki uticaj. Verujem da mogu da dopinesu da se vidi neko šarenilo stavova, ali ne znam da li je moguće da se menja javno mnjenje. Kao što rekoh, mislim da pre svega mogu da okupe ištomisljenjike, ali ne znam da li mogu da menjaju mišljenje ili stavove. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Često su to pozivi za peticije, potpise, ili pozivi na akcije. Ili deljenje saopštenja i slično. Pozivi na evente. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Nisma sigurna da pratim taj segment društva. Ni na društvenim mrežama. Verujem da ima primera. Ali ja ih ne znam. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Pa nama društvene mreže služe za informisanje. Prednost je što za male pare (facebook ads) možete da dodjete do velikig broja ljudi na brzi način. To je najveća prednost. Mana, hmm...mislim da većinu ljudi na mrežama malo nerviraju preterano aktivističke akcije. Morate

onda da pravite posebne grupe i da nekako izdvojite ljude koji žele neku vrstu aktivizma. Posebno političkog. Nema tu razlike u društvenim mrežama i stvarnom zivotu. I u jednom i drugom ljudi ne trče da budu previše aktivistički angažovani. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Kao što rekoh, ukoliko je akcija imalo politčka, većinu ne zanima, ako je neki event ili nešto tako onda je OK. Mi jesmo zadovljni i mislim da dosta izvlačimo iz društvenih mreža, pre svega povećavamo vidljivost i ugled organizacije. Ali ne znam neki poseban primer aktivizma da je baš obojen time što je povezan sa društvenim mrežama. To je samo jedan super brzi kanal za informisanje i to je to. Samo ga treba znati koristiti. Mislim da je malo broj ljudi u Crnoj Gori obučen za to. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Opet ću reći, biće značajan kao kanal informisanja u realnom vremenu. Ako nema aktivizma u realnom nema ga ni u virtuelnom svetu. Biće značajna ta mogućnost da se dođe do nekog broja ljudi, ali bojim se da još uvek precenjujemo značaj društvenih mreža. Još uvek je TV možda i dalje najmoćnije sredstvo komunikacije. Ali ne znači da društvene mreže to neće postati u CG. U arapskim revolucijama je imalo značaja, ali opet kao brzi kanal komunikcije za veliki broj ljudi što ni jedan drugi obik komunikacije ne nudi. Tu je ta prednost. 12. Ostala zapažanja i napomene! Ne treba precenjivati društvene mreže. Moraju stvari u realnosti da krenu da se menjaju, a one će samo olakšati mozda čak i ne ubrzati te promene koje aktivizam donosi.

IV Intervju sa Igorom Pejovićem, Portal ,,RTCG'' 1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Uloga društvenih mreža u Crnoj Gori svakodnevno raste. Većom dostupnošću interneta, ali i korišćenjem pametnih telefona, rastu njihov značaj i uticaj. Naročito jer sada, da bi bili na mreži, ne morate vrijeme provoditi pred računarom ili lap topom. Dakle, online ste u pokretu, dok kuvate ili obavljate ostale kućne poslove...Uloga je, zavisno od ciljne grupe, raznolika...neko je na mreži da se informiše, neko da bi prekratio vrijeme vireći u tuđe živote, a neko jer želi da putem društvenih mreža doprinese nekim promjenama, ili pošalje glas koji, putem ostalih medija, možda nije moguće čuti. 2. Koje društvene mreže koristite? Koristim sve tri, trenutno, najpopularnije mreže: Fejsbuk, Tviter i Instagram. 3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Fejsbuk koristim od 2008. godine. U početku je to bilo radi zabave, a kasnije je postalo i sastavni dio posla kojim se bavim. Dakle, kad radite na portalu, onda ste primorani i da najvažnije vijesti „šerujete“ na Fejsbuku da bi ista postala dostupnija. Ista stvar je i sa Tviterom, koji koristim posljednje tri godine, dok sam na Instagramu nešto više od mjesec dana i isključivo radi zabave. Napominjem da su Fejsbuk i Tviter vrlo često i značajan izvor informacija iz zemlje, regiona i svijeta. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Mislim da društvene mreže u veoma velikoj mjeri utiču na građanski aktivizam. Danas se putem društvenih mreža vrlo brzo mogu organizovati razna dešavanja koja za cilj imaju izražavanje nezadovoljstva, protesta, ali i akcija čiji je glavni motiv neka humanitarna akcija, organizovanje pomoći. Dakle, mogućnosti za građanski aktivizam su ogromne. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer)

S obzirom na to da naše društvo i nije baš sklono javnom iznošenju nezadovoljstava, poput mnogih razvijenih demokratija, građanski aktivizam na društvenim mrežama mijenja stvari na bolje. Do sada nijesam direktno učestvovao u nijednoj akciji koja je organizovana putem društvenih mreža, jer nijedna nije bila u sferi mog interesovanja. 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Ukoliko se u obzir uzme činjenica da su društvene mreže vrlo često poprište verbalnih sukoba o značajnim društveno-političkim i ekonomskim temama, onda je jasno da one u velikoj mjeru utiču na formiranje građanskih stavova. No, kako se na društvenim mrežama najviše raspravlja o crkvi, identitetskim pitanjima i LGBT osobama, gdje su dominantno prisutni retrogradni stavovi svojstveni nekim vremenima koja su iza nas, onda se postavlja pitanje kako sve to utiče na kreiranje stavova mlađih naraštaja. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Ono što je meni dostupno, a što ne mora da znači da je zaista tako, tiče se uglavnom organizovanja određenih aktivnosti iz oblasti životne sredine, uređenja dječjih igrališta, parkova, dvorišta i slično... 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Nijesam siguran da utiču u velikoj mjeri, a to potkrepljuje i činjenica da nijesam u stanju da se sjetim nekog konkretnog primjera. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Do sada nijesam niti organizovao, niti učestvovao u akcijama koje su posljedica društvenih mreža. I sigurno je da tako nešto ima više prednosti, nego li mana.

10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Kad su promjene u pitanju, bilo koje vrste, ne samo političke, građane je generalno teško pokrenuti. No, mišljenja sam da je putem društvenih mreža to značajno lakše, samo je pitanje o kakvoj je vrsti aktivizma riječ. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Njihov značaj je i danas ogroman, a ubuduće će biti i veći, jer će, siguran sam, efekti građanskoga aktivizma biti izražajniji kako se korisnici budu više „oslobađali“ i sticali naviku za aktivno učešće u kreiranju boljeg društva za sve nas. 12. Ostala zapažanja i napomene! /

V Intervju sa Aleksandar Perović, NVO ,,Ozon''

1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? I u Crnoj Gori kao i u drugim zemljama društvene mreže doprinose dinamičnijoj i direktnijoj komunikaciji, razmjeni informacija, unapređuju javni dijalog, a ako se koriste na pravi način imaju i edukativni segment. U svakom slučaju društvene mreže su donijele pravu malu revoluciju i uticale su da se unaprijedi i građanska odgovornost i otvore mnoge teme, koje bi vjerovatno i danas bile tabu. 2. Koje društvene mreže koristite? Najviše tj svakodnevno koristim Facebook i Twitter, mada imam i profile na LinkedIn-u, Instagramu, Pinterestu... Facebook i Twitter aktivno koriste i najviše mojih prijatelja, pa sa shodno tome i sam najviše prisutan na ovim društvenim mrežama.

3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Najduže koristim Facebook, nekih 5-6 godina, a nakon toga Twitter, dok sam profile na ostalim društvenim mrežama otvorio u poslednje 2-3 godine. Razlozi zbog kojih sam prisutan na društvenim mrežama su i lični i profesionalni, mada je to u mom slučaju neraskidivo povezano jer se bavim onim čim volim i u što istinski vjerujem. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Iako nesporno društvene mreže pozitivno utiču na aktivnije građansktvo, pa i aktivizam, naročito onaj virtuelni, koji je makar kod nas mnogo prisutniji nego što su terenske akcije i konkretne inicijative, ipak treba imati u vidu da građanski aktivizam podrazumijeva mnogo više od recimo online peticija. Da budem potpuno jasan da bi se neka inicijativa koja se pokrenula na društvenim mrežama i realizovala na terenu, potrebno je uraditi mnogo toga konkretnog, što se nažalost desi samo u rijetkim situacijama. Upravo zato kada se neka inicijativa sa neta prenese u stvarni život, treba je podržati i cijeniti, jer iza toga stoji veliki napor, mnogo veći nego što to izgleda na prvi pogled. Ključna stvar i prednost društvenih mreža kada je građanski aktivizam u pitanju, jeste mogućnost direktne komunikacije i interakcije u realnom vremenu, što mnogo znači za tehničku i logističku podršku ili pripremu neke akcije. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivitam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Građanski aktivizam kod nas nažalost nije na nivou koji bi na dao za pravo da budemo zadovoljni, pa samim tim i one inicijative koje se započnu na društvenim mrežama nerijetko samo ostanu ,,mrtvo slovo“ doduše ne na papiru već na netu. Moglo bi se reći da je građanski aktivizam kod nas u ranoj fazi, ali se nadamo da će sve češći primjeri uticati da se ubrzano razvija i dostigne zavidan nivo, jer je to jedan od ključnih indikatora koliko smo u stvari demokratsko društvo. Učestvovao sam u većem broju akcija koje su inicirane na društvenim mrežama, a i sam sam pokrenuo neke. Recimo kao folow up sedmičnog tvitovanja u okviru projekta CG tvituje, inicirao sam putem twittera akciju pošumljavanja Gorice, koja je bila veoma uspješna. Tom

prilikom smo na Gorici posadili sadnice koje su nam poklonili građani MZ Beranselo, tokom obilježavanja Dana ekoloških pokreta na Vasovim vodama, sada već čuvenoj neuređenoj deponiji u Beranama. Želja mi je bila da na taj način dio građanskog bunta i odgovornosti koje je karakterisalo tu građanski inicijativu prenesemo i na teritoriju Glavnog grada, u kom se nalaze sve ključne institucije u kojima se donose odluke od značaja za naš život i budućnost. 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Društvene mreže vjerovatno mogu uticati na formiranje građanskih stavova u mjeri koliko je neko spreman da isprati i pažljivo izanalizira sve ono što se iznese na netu. Ipak mislim da je za formiranje prije svega ličnog stava o nekom pitanju, potrebno mnogo više od praćenja šta neko drugi misli ili postuje o tome. Upravo u ovom pitanju prepoznajem prostor da istaknem da su društvene mreže zapravo nešto što treba da doprinese kvalitetnijem informisanju, pa čak i otvaranju uma, ali nikako ne smijemo temeljiti svoje stavove isključivo na onom što saznamo tim putem. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Sigurno je da su to grupe, koje su dominantan vid organizovanja naročito na Facebook-u. Ono što bih volio da imam kao povratnu informaciju, jeste koliko je recimo tih grupa zaista nešto realizovalo van virtuelnog prostora, jer bi to zapravo dalo odgovor na ono suštinsko pitanje koliko je zapravo organizovanje na taj način učinkovito. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Mislim da su društvene mreže naročito bitne za podsticanje omladinskog aktivizma, jer u tom periodu sazrijevanja se nedostatak resursa i iskustva, može nadoknaditi kreativnošću i iskrenošću. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Kao što sam već rekao, mislim da su društvene mreže kvalitetan mehanizam u cilju iniciranja i pripreme neke akcije, ali ipak treba imati u vidu da su one samo prateći ili čak i specijalan efekat,

ogranizaciji koja treba da dovede do konkretizacije neke ideje koja se rodila ili na netu ili u nekom drugom prostoru. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Građane je veoma teško isvesti na teren, naročito u zemljama u kojima je teška ekonomska i socijalna situacija, što je možda i najveći apsurd, ali je tako. U Crnoj Gori iz iskustva mogu reći da je potrebno da se poklope mnoge kockice da animirate ljude da se bore za svoja garantovana prava, što je vjerovatno i najčešći povod za neki vid okupljanja većeg broja ljudi. Jedna, ili više njih, su svakako vezane za društvene mreže. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Siguran sam da će društvene mreže nastaviti da budu revolucionaran vid medijskog djelovanja i tako dati ogroman doprinos razvoju građanskog aktivizma kako na globalnom tako i na lokalnom nivou. 12. Ostala zapažanja i napomene!

VI Intervju sa Žarkom Miranovićem, osnivač - Facebook strane Lice Crne Gore

1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Gledano sa aspekta mladog čovjeka uloga je čisto zabava, upoznavanje sa ljudima, organizovanje događaja tipa zabave itd... Veoma mali broj ljudi koristi društvene mreže za neke malo veće ciljeve. 2. Koje društvene mreže koristite? Najviše Facebook i Twitter. Ostale po potrebi.

3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Društvene mreže koristim unazad nekih desetak godina. Razlog je prvo bio čisto druženje, upoznavanje novih ljudi, da bi to kasnije preraslo u malo veća interesovanja, počev od društvenih akcija do poslovne saradnje sa brojnim ljudima širom regiona. Prije par godina pokrenuo sam stranicu Lice Crne Gore – ideja je bila da ljudima prvo u Podgorici skrenemo pažnju na neke nepravilnosti tipa nepropisna parkiranja, divlje deponije u gradu, nesavjesan odnos prema gradu itd. Prvih nekoliko dana od aktiviranja stranice imali smo više fotografija iz drugih gradova nego li iz Podgorice. Da bi to kasnije preraslo za cijelu Crnu Goru. Poslije naših akcija i objava pojavilo se još nekoliko stranica i organizacija koje su skoro pa copy/paste naše ideje i projekte podigli na malo veću razinu i jednostavno nas uz pomoć jačih sponzora tj donatora – skoro pa ugasilo. Stranicu danas vode drugi ljudi, jer sam nisam imao vremena ni volje da mijenjam loše navike kako građana tako i državnih službenika itd... 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Mišljenja sam da kod nas još nije jačina društvenih mreža jasna ljudima. Mogu da dosta jako utiču na građanski aktivizam, ali samo da se ne završi na tome, već da se napravi taj korak naprijed, odnosno da se sa monitora računara akcije sprovede onamo gdje treba. Jer džabe sva količina energije kada se piše po društvenim mrežama, ako se ta energija ne usmjeri onamo gdje treba, a to je ostvarenje zamišljene ili planirane akcije. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivitam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Kod nas je još u tkz povoju, dok u drugim zemljama taj aktivizam je otišao par koraka ispred nas. Uz pomoć prijatelja pokrenuli smo nekoliko akcija putem društvenih mreža.

Mogu reći da su sve akcije uspješno sprovedene, u većini slučajeva bile su humanitarnog karaktera – pomoć i donacije Resursnim centrima u Bijeloj i Podgorici, akcije prikupljanja hrane kad su bile poplave u regionu... Nije problem pokrenuti akciju, problem je ubjediti ljude da to što radiš je namjenjeno nekome kome treba pomoć, jer ljudi kod nas još uvjek imaju taj crv sumnje kad su u pitanju akcije... 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Mi smo kao sredina neko ko je podložan promjeni stavova, teško da postoji neko ko nije promjenio stav po nekom pitanju po nekoliko puta. Tako da promjena stavova preko društvenih mreža po svim pitanjima je moguća. Počev od klasičnih objašnjena pa do agresivnih kampanja putem društvenih mreža. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Organizovanje ide preko tkz grupa gdje se okupljaju ljudi istog ili sličnog mišljenja, ideje, plana i onda se iz te grupe stvara jedna zdrava kompletna ideja i plan za dalja djelovanja. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Trenutno kod nas ne primjećujem neki veliki omladinski aktivizam, osim kod ideje oko ekologije, gdje postoji nekoliko grupa širom Crne Gore gdje se isti trude da srede malo eko probleme koji su zastupljeni – počev od akcija reciklaža pa do čišćenja korita rijeka, parkova itd... 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Ovo je kao i pitanje broj 5 čini mi se. Pa da se ne ponavljam 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite)

Dosta teško ide to okupljanje, treba ljudima objasniti detaljno kakva je situacija kakvi su uslovi što treba što ne treba, gostovanja po medijima, e onda tek ljudi ukapiraju da je to nešto što je prijeko potrebno i da se radi o ozbiljnoj akciji. Društvene mreže u kombinaciji sa medijima ( novine, tv, radio ) daju pravu sliku i onda akcija dobija na ozbiljnosti, tako da i ljudi prepoznaju to nešto da je ispravno i da nije u pitanju prevara ili tome slično. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Ukoliko mladi i oni koji koriste društvene mreže na vrijeme ne osjete jačinu i kvalitet društvenih mreža kao medija budućnosti teško da se išta može uraditi. Ostaće sve na jednom malom dijelu ljudi koji nešto organizuje, koji se muči da postigne nešto za sve. Treba podržati svaku zdravu ideju i stati uz nju do kraja. Ostati dosledan i uporan dok se ideja ne realizuje. 12. Ostala zapažanja i napomene!

VII Intervju sa Sanjom Bojanić, Kancelarija programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), projekat “Crna Gora na Tviteru – uključi se u promjene” 1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Društvene mreže, uključujući Twitter, u svijetu pa i u Crnoj Gori mogu uspješno staviti u funkciju razvoja - rane detekcije problema, kao sredstvo komunikacije u kriznim situacijama (kada je bilo 3m snijega u CG i metar u PG), kao sredstvo koje može pojednostaviti i olakšati interakciju građana sa institucijama, ali i kao generator i akcelerator društvene inicijative i aktivizma, odnosno povezivanja ljudi u svrhu zajedničkog djelovanja i rješavanja društvenih problema. Upravo ovo posljednje, promocija korišćenja Twittera u svrhu snaženja društvenog aktivizma i filantropije je bila u fokusu ovog projekta koji smo realizovali sa CDT-om. Namjera nam je bila da damo priliku predstavnicima različitih društvenih grupa, profesionalcima, uspješnim ljudima afirmisanim u svom poslu koji su manje ili više poznati zajednici, da pokrenu

dijalog i konkretne inicijative, društveno korisne akcije i da na taj način doprinesu jačanju društvenog aktivizma i filantropije. Neki od njih nijesu ni bili na Tviteru, pa je projekat bio prilika da se upoznaju sa njim i (možda) postanu aktivni na ovoj društvenoj mreži. 2. Koje društvene mreže koristite? Twitter, Facebook, LinkedIn, Swarm i Foursquare 3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Facebook od 2011 – održavanje kontakta sa rodbinom, prijateljima i poznanicima širom svijeta ali i informisanje. Sve rjeđe gledam TV

i čitam novine već sve interesantne informacije,

zanimljivosti dobijam preko Facebook-a, Twittera. Facebook koristim uglavnom privatno, a Skype i privatno i službeno, a Twitter gotovo isključivo službeno. Twitter 2013 – gotovo isključivo za službenu komunikaciju – dijeljenje interesantnih info i info sa poslovnih događaja organizovanih od strane UNDP-a i Foursquare od 2012, a poslije i Swarm. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? U velikoj mjeri mogu pojednostaviti direktnu interakciju među građanima, okuljanje, akciju i kao takve su pogodne za promociju građanskog aktivizma. Činjenica je da je lakše potvrditi on line nego se pojaviti na samom skupu, akciji i to je izazov da ne kažem problem. Mislim da se mora raditi i off line da bi se izradilo povjerenje i bliskost – ne možemo se samo osloniti na virtuelnu komunikaciju. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Koristili smo Twitter projektu sa CDT - om koji je rezultirao konkretnim aktivističkim akcijama. U prilogu je Infografik koji govori o rezultatima projekta uključujući i konkretne inicijative. Inicijative digitalizuj.me sam podržavala i učestvovala, a sva komunikacija je uglavnom bila virtuelna ali to je odnos i partnerstvo koje je počelo off line, a tviter i Facebook su ga pojednostavili.

6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Jedno je svjesna akcija – dijalog, projekti koji to promovišu kao što je bio projekat sa CDT - om. Na žalost i neorganizovane akcije – svi oni „hate“ komentari koji se svakodnevno ostavljaju na Facebook-u, na portalima utiču na formiranje stavova i to onih najmlađih. To je problem jer oni nijesu formirali u potpunosti svoje stavove i ako se oslone na ono što čitaju, ako nema ko sa njima da porazgovara, da im pojasni, da alternativu, mogu steći iskrivljenu sliku stvarnosti tj. ovaj uticaj može biti vrlo negativan. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Akcije putem facebook-a, promocija događaja putem tvitera 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Slično kao i na aktivizam uopšte. Razlika je u tome što je više mladih na društvenim mrežama, imaju više vremena i prirodnije im je da ostvaruju virtuelne kontakte. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Negativne: Stvarni odziv je uvijek manji od on line odziva. Pozitivne: Lakša je komunikacija, ne zahtijeva direktno angažovanje za konkretan dogadjaj ali je preduslov već izdrađen odnos i povjerenje. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Građane je teško okupiti. Razloge možemo naći prevashodno u ekonomskoj situaciji i stanju svijesti. Aktivizam, volonterizam, građansku državu imamo kada imamo jaku srednju klasu koja je dovoljno ekonomski nezavisna i svjesna svoje (moguće) uloge u društvu. Ako čovjek sastavlja kraj sa krajem teško ga je motivisati na akciju koja nema direktan uticaj na njegov život ili je on kao takvu ne precipira.

Izazovi su uglavnom vezani za negativizam, skepsu, nepoznavanje činjenica, nedostatak otvorenosti, sumnju u mogućnost promjene postojećeg stanja, nedostatak slobodnog vremena... Zadovoljna sam ostvarenim, ali uvijek može bolje. Moj zaključak je da društvene mreže mogu pomoći, učiniti komunikaciju jednostavnijom ali ne mogu zamijeniti off line kontakt koji je u velikom broju slučajeva osnov svega. Društvene mreže mogu olakšati uvezivanje preko prijatelja, uspostavljanje kontakta, upoznavanje osobe kroz njen/njegov „elektronski trag“. Svako od nas odradi scan osobe na internetu ako treba da obavi razgovor sa njom...i u tom smislu priprema za intervju, panel, događaj je olakšana... 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori? Društvene mreže su alat, sredstvo koje može da olakša interakciju i u tom smislu je njihova budućnost svijetla i u CG i globalno. Međutim, to je samo dio priče. Uticaj TV, drugih medija, i same sredine je trenutno jači i upravo oni utiču na formiranje stavova, a to je veoma važno za promociju aktivizma. Zato se ne možemo osloniti samo na društvene mreže već raditi na svim frontovima kako bi se kultura aktivizma sa kojom je tijesno povezana kultura individualnog pristupa,

slobode

mišljenje,

izražavanja

stava,

poštovanja

afirmacije

različitosti,

dijaloga...promovisala i vodila u stanje svijeti koje onda koristi društvene mreže u dobre svrhe (društveni aktivizam) a ne za „hate-ovanje“. 12. Ostala zapažanja i napomene

VIII Intervju, Ksenija Medenica - NVO Green home' 1. Koja je uloga društvenih mreža u Crnoj Gori ? Osnovna uloga društvenih mreža za nevladinu organizaciju poput Green Home-a je mogućnost širenja informacija, komunikacije sa građanima kao i predstavljanje postignutih rezultata. 2. Koje društvene mreže koristite? Facebook i Twitter

3. Koliko godina koristite društvene mreže? Iz kojih razloga? Od 2009. godine je u upotrebi facebook profil Green Home-a koji je 2014. pretvoren u facebook page. Twitter nalog je u upotrebi od 2010. godine. Sa obzirom na veliki broj građana koji ih koriste, svakodnevna upotreba društvenih mreža u poslovne svrhe je itekako korisna. Informacije koje su bitne za građane koji su zainteresovani za temu kojom se bavimo, mnogo lakše i jednostavnije stižu do ciljnih grupa u odnosu na klasične puteve širenja informacija putem medija. 4. Što mislite – u kojoj mjeri i na koji način društvene mreže utiču na građanski aktivizam? Društvene mreže poput Facebook-a mogu u znatnoj mjeri olakšati organizivanje bilo kakvih aktivnosti koje podrazumjevaju uključivanje što većeg broja građana. Na primjer, informacije o organizovanju akcije čišćenja koje Green Home često realizuje se veoma brzo rašire među zainteresovanim volonterima. Takođe, mogu se formirati grupe osoba koje prate određene teme, te se postavljanjem informacije o događaju kojem mogu dati doprinost upućuje direktno njima. 5. U kojoj je mjeri građanski aktivizam razvijen na društvenim mrežama i da li ste Vi učestvovali/organizovali neku akciju koristeći društvene mreže? (navedite primjer) Građanski aktivizam se putem društvenih mreža razvija u velikoj mjeri. Na primjer, poziv za učesnike protesta „NE bušenju Jadrana“ koji je održan u Budvi ove godine je svakodnevno stizao do velikog broja građana putem Facebook-a. Osim Eventa koji je poslat na preko 5000 profila, postavljanjem linkova ili informacija u vidu facebook statusa je znatno olakšalo slanje poziva što je za rezultati imalo dobar odziv građana i prije svega uspješno realizovanu aktivnost. 6. Na koji način društvene mreže utiču na formiranje građanskih stavova, npr. proaktivno djelovanje, poštovanje različitosti, borba za jednaka prava svih? Društvene mreže imaju veliki uticaj na formiranje stavova. Predstavljanje nekog društvenog problema putem društvenih mreža ima za cilj da većem broju građana skrene pažnju na to i eventuralno utiče na promjenu njihovog mišljenja o problemu. Organizacije koje vode kampanje

na razne društvene teme, koriste mreže kako bi promovisali svoje ideje a što više ljudi se informiše, veća je mogućnost da se utiče na stavove ljudi koji to čitaju. 7. Koji je najčešći oblik organizovanja putem društvenih mreža? Facebook event je koristan prilikom organizovanja aktivnosti u kojima građani imaju učešća. 8. U kojoj mjeri društvene mreže utiču na omladinski aktivizam? (navedite primjer) Društvene mreže utiču na omladinski aktivizam u velikoj mjeri, jer ovim putem se mogu promovisati dobri primjeri građanskog aktivizma što može uticati na mlade ljude da se uključe i daju svoj doprinos. 9. Ako ste organizovali/učestvovali neku akciju koristeći društvene mreže, možete li pojasniti koje su prednosti/mane takvog načina djelovanja? Prednosti su u tome što se aktivnostima koje se organizuju putem društvenih mreža odazove više ljudi, međutim broj građana koji potvrde učešće nekom događaju na društvenim mrežama nije garancija da će se zaista tamo i pojaviti. Mana je svakako u tome što ovakav vid organizovanja aktivnosti nije pouzdan, već se pored društvenih mreža, građanima treba obratiti i kroz medije ali i konkretno pojedincima za koje već znamo da mogu biti zainteresovani za učešće. 10. Da li je teško/lako okupiti građane? Sa kakvim izazovima ste se suočili? Kakav je bio rezultat? Jeste li bili zadovoljni? Da li bi isti rezultat postigli i da niste koristi mreže? (objasnite) Nije teško okupiti građane ukoliko im se priđe na pravi način. Informacija mora biti precizna i jasna sa konkretno označenom ulogom građana u ostvarivanju cilja koji zelimo postići. Green Home veoma često realizuje aktivnosti koje okupljaju veći broj građana. Odziv građana se razlikuje u zavisnosti od teme aktivnosti na koju ih pozivamo, i uglavnom smo zadovoljni jer su sve teme iz oblasti životne sredine direktno povezane sa građanima i tiču se direktno njih. Bez društvenih mreža bi se mogao postići isti rezultat ali uz mnogo više uloženog truda. 11. Koji će, po Vama, biti značaj društvenih mreža kao medija budućnosti za aktivizam u Crnoj Gori?

Značaj društvenih mreža kao medija za aktivizam je već prepozant, a u budućnosti će svakako biti veći. Međutim, izuzetno bitnu ulogu imaju i ostali mediji, naročito televizija i novine. 12. Ostala zapažanja i napomene!