ΧΑΡΑΚΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ: MOYΣΕΙΟ ΜΝΗΜΗΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΝΑΖΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΣΤΟΜΟ

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου γρά φτηκαν στις σελίδες της ιστορίας γεγονότα αιματηρά

που στιγμάτησαν ολόκληρη την ανθρωπότητα και κα-

θόρισαν την εξέλιξη του κόσμου μέσα στα επόμενα χρόνια. Ανυπολόγιστη καταστροφή και θηριωδίες

που πλήγωσαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αφάνι

σαν πλήθος αθώων ψυχών.

Η μικρογραφία αυτής της τραγωδίας αποτυπώνεται

και στο μαρτυρικό Δίστομο. Ένα ήσυχο χωριό στον

νομό Βοιωτίας, στο οποίο έμελε να διαπραχθεί ένα

από τα σκληρότερα εγκλήματα πολέμου που γνώρι

σε ποτέ η Ελλάδα. 10 Ιουνίου 1944. Μέσα σε λίγες

ώρες 223 άνθρωποι, βρέφη, παιδιά, άντρες, γυναί κες, ηλικιωμένοι και ζωντανά, χωρίς καμία διάκριση ξεκοιλιάστηκαν από τις λυσσασμένες ξιφολόγχες των γερμανικών στρατευμάτων.

Η υπενθύμιση των μελανών αυτών σημείων της ιστορί ας είναι απαραίτητη, διότι μόνο έτσι θα μπορέσει να αποφευχθεί η επανάληψη τους στο μέλλον σε οποιαδήποτε μορφή πολέμου.

Στόχος αυτής της διπλωματικής είναι η δημιουργία ενός Μουσείου Μνήμης που θα αφυπνίσει μέσα από μία βιωματική περιήγηση τις αισθήσεις και τις σκέψεις

του επισκέπτη. Τα εκθέματα απουσιάζουν. Μοναδικός οδηγός σε αυτή την πορεία είναι ο ίδιος ο χώρος, που με τη συνεχόμενη μεταβολή των ιδιοτήτων του, δημιουργεί ατμόσφαιρες διαφορετικής έντασης κάθε φορά. Βασικό εργαλείο για τον σχεδιασμό του κτιρί ου αποτέλεσε το χρονικό της σφαγής, καθώς μέσα από την ερμηνεία των γεγονότων της 10ης Ιουνίου, προέκυψε η αντιπαραβολή τους σε χωρικές ποιότητες διαμορφώνοντας έτσι ένα ολοκληρωμένο αφήγημα.

•Έκταση: 80.50 τ.χλμ. •Πληθυσμός: 1.589 κάτοικοι

ΔΙΣΤΟΜΟ

1900-1600 π.Χ. Πρώτη κατοίκηση στην περιοχή του ΔιστόμουΑρχαία Άμβροσσος

Γ’ Ιερός πόλεμος: Ήττα Φωκέων από Θηβαίους και Μακεδόνες- Παρακμή πόλεων

Μάχη Χαιρώνειας: Νίκη του ΦιλίππουΑνοικοδόμηση Άμβροσσου

Η Άμβροσσος υπό την κυριαρχία του Φιλίππου Ε’

Επικράτηση των Ρωμαίων- Υποταγή της πόλης στην δύναμη της Ρώμης

Επικράτηση χριστιανισμού-Δημιουργία επισκο πής «Αμβροσίας»- Οικοδόμηση βασιλικών Καταστροφικός σεισμός πλήττει όλη την ανατολική

Οι Αμβροσσείς συμμετέχουν στην Τρωική εκστρατεία Νεολιθίκή περίοδος Αρχαιότητα Παλαιοχριστινική περίοδος Υποταγή Φωκέων στους ΘεσσαλούςΑπελευθέρωση και σύσταση Φωκικής ΣυμπολιτείαςΗ Άμβροσσος αναφέρεται ως «πόλις»

Η κατοίκηση στην περιοχή του Διστόμου ανάγεται στην

προϊστορική περίοδο(1900-1600 π.Χ.), όπου εντοπίζε

ται η αρχαία φώκικη πόλις Άμβροσσος. Είναι γνωστή

από γραμματειακές και επιγραφικές πηγές και ως Άμ βρυσ(σ)ος, Αμβρος(σ)ός και Αμφρυς(σ)ός. Ο πολίτης

της πόλεως μαρτυρείται ως Αμβρύσ(σ)ιος, Αμβρόσσι-

και εν συνεχεία τους Μακεδόνες, κατά των Γ’ ιερό πό λεμο (356-346 π.Χ.) είχε ως αποτέλεσμα οι πόλεις να παρακμάσουν.

Με την νικηφόρο μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) ωστό σο, η Άμβροσσος ανοικοδομήθηκε. Κατά την Ελληνιστική περίοδο η πόλη πέρασε στην κυριαρχία του Φιλίππου Ε’, ενώ στα τέλη της περιόδου εντάχθηκε στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Την ρωμαϊκή Άμβροσσο διαδέχθηκε ένας εύρωστος παλαιοχριστιανικός οικισμός, ο οποίος διέθεται επισκοπή. (Α.Παπαϊωάννου, 2017)

ος, αλλά και Αμφρύσιος, Αμβροσσεύς και Αμβρωσεύς. Το όνομά της το οφείλει στον πρώτο της οικιστή και τοπι κό ήρωα Άμβροσο.(α+βροτός = μη θνητός) Αθάνατος. Η γεωγραφική και πολιτική υπαγωγή της Άμβροσσου στην Φωκίδα, συνεπάγεται την ιστορική συνδεση της πόλης με την εθνότητα των Φωκέων, στα πλαίσια της οποίας οι Αμβροσσείς το 1184 π.Χ., συμμετείχαν στην Τρωική εκστρατεία. Όστρακα και λείψανα της υστερο ελλαδικής και της γεωμετρικής περιόδου, πιστοποιούν την συνεχόμενη κατοίκηση στην πόλη έως την αρχαϊκή περίοδο. Η υποδούλωση των Φωκέων στους Θεσσαλείς τον 6ο αιώνα μ.Χ. υπήρξε καταλυτική για την δημιουργία συλ λογικής εθνικό νόμισμα. Η Άμβροσσος η οποία αναφέρεται ως πόλις στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα, με τείχε στην συμπολιτεία διατηρώντας την γεωγραφική και την πολιτική ανεξαρτησία της. Κατά τους Περσικούς πολέμους (502-499 π.Χ.), η πόλη δεν υπέστη καταστρο φές, ωστόσο η ήττα των Φωκέων από τους Θηβαίους

Η πόλη της Άμβροσσου συναντάται μεταγενέστερα

ως Δίστομο.

Το 1460 ολόκληρη η Βοιωτία προσαρτήθηκε στην

Οθωμανική αυτοκρατορία. Το 1821 το Δίστομο συμ

μετέχει ενεργά στον αγώνα για την απελευθέρωση

της Ρούμελης από τον Τουρκικό Ζυγό , ενώ ανάγεται

και σε προσωρινή έδρα της Ρούμελης. Το 1827 έλα

βε χώρα η μάχη του Διστόμου, η οποία αποτέλεσε

μία από τις μακρότερες μάχες του Ελληνικού αγώνα. Υπό την ηγεσία του Γεώργιου Καραϊσκάκη, η μάχη θεωρήθηκε πολύ σημαντική για την εξέλιξη της Επανάστασης, καθώς πραγματοποιήθηκε ακριβώς μετά την πτώση του Μεσολογγίου και αναπτέρωσε το λα βωμένο ηθικό των Ελλήνων. Οι Διστομίτες στην συ νέχεια έλαβαν μέρος στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο το 1897.

Το 1835 συστάθηκε ο Δήμος Διστομίων Ν. Αττικής και Βοιωτίας, με έδρα τον οικισμό του Διστόμου. Δι οικητικά η κοινότητα Διστόμου αποσπάστηκε από τον νομό Αττικής το 1943, και υπάχθηκε στον νομό Βοιω τίας (Α.Παπαϊωάννου, 2017).

Ο 20ος αιώνας για το Δίστομο στιγματίστηκε από την σφαγή που πραγματοποίησαν τα γερμανικά στρα τεύματα κατοχής στις 10 Ιουνίου του 1944, κατά την οποία οι Γερμανοί προχώρησαν σε εκτεταμένες σφα γές αμάχων, αφήνοντας πίσω τους 223 νεκρούς.

Η θέση της αρχαίας Άμβροσσου αποτέλεσε μια γεω μορφολογικά προνομιακή θέση. Περιβαλλόμενη από

τους ορεινούς όγκους της Κίρφυος και του Ελικώνα, σε εγγύτητα με το φαράγγι του ποταμού Πλείστου, ήταν δύσβατη και εύφορη ενώ διέθετε υγιεινό ξηρό κλίμα.

Όπως φάνηκε και από την ιστορική αναδρομή, η πόλη της Άμβροσσου μετείχε ενεργά στην ιστορία της αρχαίας Φωκίδας. Στα σύνορα της Φωκίδας με την Βοιωτία, είχε τον έλεγχο της Σχιστής Οδού, της τριπλής κελεύθου, τμήματος της Ιεράς Οδού προς το Δελφικό μαντείο, αλλά και του δρόμου που οδηγούσε στον Κορινθιακό κόλπο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η πόλη να αναπτύξει εμπορικές διόδους που συνέ βαλλαν στην ενδυνάμωση της αυτονομίας της. Η πόλη της Άμβροσσου την αρχαϊκή και την κλασι κή περίοδο, ήταν οργανωμένη σε τρία τμήματα: Στην ακρόπολη, το άστυ και την χώρα. Η οχυρωμένη ακρόπολη βρισκόταν στον λόφο του Κάστρου, απ’ όπου πιθανόν άρχισε να αναπτύσσεται η κατοίκηση. Η οχυρή αυτή θέση παρείχε προστασία, επίβλεψη της γύρω περιοχής, καθώς βρισκόταν σε επαφή με την εύφορη πεδιάδα. Κάτω από την ακρόπο λη και σε αναφορά με αυτήν, αναπτύχθηκε το άστυ, δηλαδή ο κυρίως οικισμός, ο οποίος διαμορφώθηκε βάσει ενός ακανόνιστου συστήματος δρόμων, και πε ριβαλλόταν από τείχη (Α.Παπαϊωάννου, 2017).

Η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει φέρει στο φως μέλη ναών, ή λείψανα που να πιστοποιούν την ύπαρξή τους, επομένως δεν έχει εντοπιστεί το θρησκευτικό κέντρο εντός της πόλεως. Ωστόσο, έχει αποκαλυφθεί το ιερό της Άρτέμιδος Δικτύννας, που αποτελούσε την

κύρια λατρεία της Άμβροσσου, και το οποίο βρίσκε ται εκτός των τειχών της πόλης, σε απόσταση “δύο σταδίων” από αυτήν, σύμφωνα με τον Παυσανία (Α. Παπαϊωάννου, 2017). Μάλιστα, ως ιερό των άκρων, η θέση του μεταξύ της Άμβροσσου και της Αντίκυρας, οριοθετεί και την επικράτεια της ίδιας της πόλεως (Ρα πτόπουλος 2005, Fossey 1986, 144-45).

Το διοικητικό κέντρο της πόλης από την άλλη, φαίνε ται πως βρισκόταν στην αγορά, τον εμπορικό και κοι νωνικό πυρήνα της. Η αγορά της πόλεως ήταν μικρή, κοσμημένη με ανδριάντες, στις νότιες κλιτύες του λό φου Κάστρο. Η θέση της στον οικισμό φαίνεται πως ήταν κομβική, καθώς βρισκόταν στον άξονα ένωσης της δυτικής και της ανατολικής πύλης του τείχους. Η ανέγερση του αμυντικού τείχους χρονολογείται το 354-350 π.Χ., κατά την διάρκεια του Γ’ Ιερού πολέ μου που οχυρώθηκαν οι περισσότερες Φωκικές πόλεις (Α.Παπαϊωάννου, 2017). Το τείχος ήταν κτισμέ νο κατά το τραπεζιόσχημο σύστημα τοιχοδομίας από μεγάλους και μικρότερους λιθόπλινθους με βελονιές από τοπικό ασβεστόλιθο, καθώς ανά διαστήματα έφερε ενσωματωμένους τετράπλευρους πύργους. Οι πύλες του τείχους ανοίγονταν προς τους σημαντικότερους δρόμους που συνέδεαν την Άμβροσσο με τις όμορες περιοχές της Φωκίδας και της Βοιωτίας. Από την μία, η ανατολική πύλη ανοιγόταν στην οδό που οδηγούσε στη Βοιωτία και τη Φωκίδα του Κηφισού.

Από την άλλη, η δυτική πύλη βρισκόταν πάνω στον

άξονα με κατεύθυνση προς τη θάλασσα, στον Κορινθιακό κόλπο και την Αντίκυρα (Α.Παπαϊωάννου, 2017).

οικισμούς, καθόριζε τα γεωγραφικά και πολιτικά σύ νορα της επικράτειάς της με μεθοριακά ιερά, διέθετε οχυρούς πύργους και βασιζόμενη στην κομβική της θέση ανέπτυσσε εμπόριο, με αποτέλεσμα να ευημερεί (Α.Παπαϊωάννου, 2017).

Η αναφορά στην Άμβροσσο ως πόλη και όχι πόλισμα

από τον Παυσανία, υποδηλώνει ότι η Άμβροσσος

πληρούσε τρία κριτήρια: ήταν οργανωμένη σαν άστυ, είχε πολιτειακή οργάνωση και θεσμούς καθώς επίσης είχε επικράτεια που της επέτρεπε την ανεξαρτησία και την αυτονομία. Η πόλη λοιπόν διέθετε πλούσια χώρα που περιλάμβανε τους αγρούς, τις καλλιέργειες -με σημαντικότερη της αμπέλου-, της κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, το λατομείο και το οινοποιείο. Επομέ νως η αρχαϊκή πόλη της Άμβροσσου ήταν αυτοδύ ναμη. Ήλεγχε σημαντικές οδούς, είχε εξαρτώμενους

Επεκτεινόμενη νοτιοανατολικά πέραν των ορίων της οχυρής πόλης, ο οικισμός του Διστόμου, όπως ανα φέρεται μεταγενέστερα, αναπτύχθηκε στους πρόπο δες των λόφων που το περιβάλλουν. Η ανακάλυψη κοιτασμάτων Βωξίτη στις αρχές του 20ου αιώνα άλλαξε εντελώς την οικονομική πραγματικότητα του τόπου με την ίδρυση εταιρειών εξόρυξης Βωξίτη, με αποτέλεσμα την εκθετική συγκέντρωση πληθυσμού στο Δίστομο. Το 1940 το πολεοδομικό και θρησκευ τικό κέντρο είχε διαμορφωθεί κάτω από τον λόφο και πάνω στους βασικούς άξονες.

Ωστόσο, η μεγάλη πληθυσμιακή αλλαγή καταγράφε ται μεταξύ των ετών1951 και 1971, όταν ο πληθυσμός του Διστόμου ανήλθε από τους1673 κατοίκους στους 2513 (ΕΛΣΤΑΤ) . Η αλλαγή αυτή αποτυπώνεται στον χάρτη του Διστόμου, καθώς ο οικισμός υπερδι πλασιάστηκε, αναπτυσόμενος γραμμικά πάνω στους κύριους οδικούς άξονες, με κυρίαρχο τον άξονα αυτόν της10ης Ιουνίου. Η εικόνα της πόλης σήμερα δεν διαφέρει σημαντικά ως προς την οργάνωσή της, καθώς το πολεοδομικό της κέντρο διατήρησε την θέση του στον οικισμό, επεκτεινόμενο δυτικά. Παρότι ο πληθυσμός του Διστόμου το 2011 ανέρχεται στους 1589 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ), η πόλη έχει επεκταθεί γραμμικά κυρίως ανατολικά λόγω της πεδιάδας, αλλά και σε μικρότε ρο βαθμό δυτικά.

των νεοκλασσικών σχολείων της περιόδου 18981910. Το 1987 παραχωρήθηκε από το δήμο Διστόμου στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Το κτίριο περιλαμβάνει ευρήματα που χρονολογού από την Εποχή του Χαλκού έως τους Βυζαντινούς χρόνους. Στο ημιυπόγειο έχει διαμορφωθεί αίθουσα εκπαιδευτικών δράσεων, ενώ εκτίθενται και τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου από τη βασιλική του Διστόμου.

Στο λόφο Κάναλες, στα νοτιοανατολικά του Διστόμου βρίσκεται το Μαυσωλείο, ένα μνημείο αφιερωμένο στη

μνήμη των 223 θυμάτων της 10ης Ιουνίου 1944, που

αποτελεί το κέντρο της συλλογικής μνήμης και ταυτότη τας.

Η ανάγκη θέσπισης της μνήμης των θυμάτων με την ανέ γερση μνημείου αναδύεται αρκετά πρώιμα. Έτσι το 1965 συστήνεται η «Ερανική Επιτροπή Ανεγέρσεως Μνημείου των Σφαγιασθέντων εν Διστόμω» η οποία αναλαμβάνει

την αγορά του αγροτεμαχίου στο λόφο, τη συγκέντρωση του απαιτούμενου ποσού της δαπάνης με πανελλήνιο έρα νο, καθώς και τη διενέργεια καλλιτεχνικού διαγωνισμού

υπό την εποπτεία της καλλιτεχνικής Επιτροπής Ανεγέρσε ως Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού. Το Μαυσωλείο αποπερατώνεται το 1976. Έκτοτε το λιτό μνημείο, δεσπόζει στον λόφο, κυριαρχώντας δυναμικά στο τοπίο.

Η καλλιτεχνική επιτροπή προκρίνει την πρόταση των αρχιτεκτόνων Σπανδάγου και Λιαρόπουλου. Μία κά-

θετη και δύο οριζόντιες μαρμάρινες αναθηματικές στήλες εγγράφουν το κυβόσχημο κτίσμα του οστεο φυλακίου, του ιερού χώρου που φυλάσσει τα οστά

των σφαγιασθέντων. Στη μία οριζόντια στήλη ο επι σκέπτης γίνεται μάρτυρας των γεγονότων μέσα από ένα χαμηλό ανάγλυφο διαρθρωμένο σε επτά συνεχό μενες συνθέσεις, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Στέλιος Τριάντης, εμπνευσμένος από τις μετόπες των αρχαίων ναών, ενώ στη δεύτερη μπορεί να διαβάσει τα χαραγ μένα ονόματα των νεκρών. ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΔΙΣΤΟΜΟΥ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ ΨΕΥΔΩΝΥΜΟ: “ΚΥΒΟΣ”

Ο Τριάντης προσπάθησε να αποδώσει το απάνθρωπο της ναζιστικής βίας, με την απεικόνιση του χρονικού

της σφαγής του Διστόμου σε μια αφηγηματική σύν

θεση. Τη σύνθεση ανοίγει στα αριστερά ο ανατέλλων ήλιος, ως σύμβολο ελπίδας, ακολουθούν τα ανάγλυ

φα με την απόδοση των γεγονότων σε στιγμιότυπα, και κλείνει στα δεξιά με την απεικόνιση του Διστόμου και την επιγραφή που υπομνηματίζει τη σφαγή: ΜΑΡ ΤΥΡΙΚΟ ΔΙΣΤΟΜΟ 10-6-1944. ΗΜΕΡΑ ΣΦΑΓΗΣ ΚΑΙ ΟΛΕΘΡΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ.

ση των ενοίκων και την προσέλκυση των κατοίκων του Διστόμου, με χώρους εμπορικούς, πολιτιστι κούς και αθλητικούς, εργαστήρια και παιδική χαρά

ενταγμένους σε έναν ευρύτερο περίπατο της πόλης. Οι Αντωνακάκη θέλοντας να αποφύγουν ένα ενιαίο μονολιθικό κτίσμα, δημιούργησαν ένα ανομοιόμορ φα κατανεμημένο σύνολο με τρεις διαφορετικούς τύπους κατοικιών ανάλογα με τη θέση τους, σε ένα δύο ή τρια επίπεδα, διαφοροποιώντας επιπλέον και τις μονάδες στα άκρα του οικισμού. Ουσιαστικά πρό κειται για μια σφιχτή οργάνωση χτισμένου χώρου σε λειτουργικές ζώνες που αγκαλιάζει φιλικά την πλαγιά του βουνού, ενθαρρύνοντας τις κοινωνικές επαφές, και προσφέροντας πολλαπλές θέες προς το εσωτε ρικό του συγκροτήματος και προς το ύπαιθρο. Αν και

Δεν ήταν μια συνηθισμένη μέρα για το Δίστομο. Παρά το θέρισμα, οι περισσότεροι προτίμησαν να

μην πάνε στα χωράφια τους για να βοηθήσουν στις ετοιμασίες του μνημόσυνου τεσσάρων νέων παιδιών, που σκοτώθηκαν από γερμανικά στρατεύματα σαρά-

ντα ημέρες πριν. Τις πρωινές ώρες του Σαββάτου οι Γερμανοί στη Λει βαδιά επιτάξανε δύο ιδιωτικά αυτοκίνητα φορτηγά με οδηγούς τον Σπύρο Πελεκάνο ακι Λουκά Ζάχο. Στα δύο αυτά αυτοκίνητα μπήκαν δεκαοχτώ Γερμανοί στρατιώτες των ταγμάτων εφόδου -Ες Ες- με επικεφαλή τον βαθμιδοφόρο Τεό, ντυμένοι με πολιτικά. 7.30 το πρωί Ξεκινούν από τη Λειβαδιά τα δύο αυτοκίνητα με τους Έλληνες οδηγούς, παίρνοντας τον δρόμο Διστό μου-Αράχωβας. ΔΙΣΤΟΜΟ

8.00 το πρωί

Άλλα πέντε γερμανικά αυτοκίνητα με στρατό, ακολού

θησαν το δρόμο που είχαν πάρει τα δύο προηγούμε

να. Είχαν πληροφορίες ότι στα μέρη εκείνα βρίσκο

νταν ανταρτικά σώματα και ήλπιζαν να δώσουν μια αποτελεσματική μάχη μαζί τους.

Στο σταυροδρόμι που χωρίζει για Δίστομο - Αράχω βα τα δύο πρώτα αυτοκίνητα άφησαν αριστερά τον δρόμο του Διστόμου και πήραν της Αράχωβας. Στα 2χλμ συναντούν μία γερμανική φάλαγγα από εξήντα αυτοκίνητα με στρατό και οπλισμό να κατεβαίνει. Ήταν ο 2ος λόχος, 2ου τάγματος, 7ου συντάγματος με αρχηγό τον Κöpfner.

και πίσω ακολουθούν τα υπόλοιπα τριάντα. Ολόκλη ρη η φάλαγγα στρίβει και παίρνει το δρόμο για το Δίστομο.

Από τη στιγμή που μπαίνουν στο δρόμο του Διστό

μου η κατάσταση αλλάζει απροσδόκητα. Χωρίς καμία αφορμή η φάλαγγα αρχίζει να σκορπά το θάνατο. Οι στρατιώτες πυροβολούν όποιο ζωντανό διασταυρώ νεται στο δρόμο τους, κάθε «κινούμενο στόχο». Τα βόλια τους βρίσκουν μουλάρια, γιδοπρόβατα, οποιο δήποτε ζώο βόσκει γύρω. Στη Στενή και τα Διστομίτικα αμπέλια συναντούν τους πρώτους διαβάτες. Σταματούν και τους πιάνουν ομήρους. Δώδεκα συλλήψεις συνολικά. Αφού πρώτα

ΘΥΜΑΤΑ

Παναγιώτης Καραγιάννης, Γιάννης Λεμονής, Νίκος Τζάθας, Γιάννης Οικονόμου, Παναγιώτα Λ. Σφοντούρη, Γιώργος Λαγός

Ταυτόχρονα στέλνουν δυνάμεις και τοποθετούν φυ λάκια στους γύρω λόγους του Διστόμου. Κούλια • ‘Αη - Λια • Κάστρο • Κούκος

Φτάνοντας στο ξωκκλήσι της Αγίας Ειρήνης, χωρίς να το περιμένουν, δέχονται τα πυρά των ανταρτών. Ήταν τόσο καλά οργανωμένη η επίθεση, που οι Γερμανοί έπεσαν οι περισσότεροι νεκροί μέσα στα αυτοκίνητα από τους όλμους και τα πυροβόλα, πριν προλάβουν να αντιδράσουν. Βαριά λαβωμένος και ο αξιωματικός Τεό ξεψυχάει. Το μέρος που γινόταν η μάχη δεν απέχει από το Δί στομο περισσότερο από 3 χλμ. Οι πυρβολισμοί στάθηκαν αρκετοί για να δώσουν το μήνυμα στους υπόλοιπους Γερμανούς που βρίσκονται στο χωριό. Αμέσως η μεγαλύτερη φάλαγγα ξεκινάει για το Στείρι. 12:30 το μεσημέρι Τα δύο ιδιωτικά αυτοκίνητα με τους Έλληνες οδηγούς και τους μασκαρεμένους Γερμανούς αφήνουν το Δί στομο και παίρνουν το δρόμο προς το χωριό Στείρι. Σκοπός τους ήταν να παρασύρουν τις ανταρτικές ομάδες που βρίσκονταν εκεί γύρω, έχοντας την κάλυ ψη της υπόλοιπης φάλαγγας.

Πράγματι, λίγο έξω από το Στείρι βρισκόταν ο 11ος λόχος με εβδομήντα άντρες. Αν και γνώριζαν ότι βρισκόταν στο Δίστομο ολόκληρη φάλαγγα και ανά μεσα τους δύο ιδιωτικά αυτοκίνητα, τους αψήφισαν ακολουθώντας τους. Κι ενώ ετοιμάζονταν να αποτραβηχτούν στα υψώμα τα, βλέπουν αναπάντεχα να πλησιάζουν τα δύο αυ

ΘΥΜΑΤΑ

Σπύρος Πελεκάνος

ΑΡΑΧΩΒΑ

Ακολούθησε μάχη τουλάχιστον μιάμιση ώρα διάρ κεια με τους Γερμανούς να υπερισχύουν σε αριθμό, αλλά και τους αντάρτες φανερά πεισμωμένους, με τους τελευταίους να αποτραβιούνται τελικά στα βου νά.

Η ζημιά των Γερμανών ήταν αρκετά μεγάλη. Από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα κατάφεραν να σωθούν μόνο ένας στρατιώτης και ο Έλληνας οδηγός, Λουκάς Ζάχος. Μάζεψαν οι Γερμανοί τους λαβωμένους και τους έστειλαν στη Λειβαδιά και την Άμφισσα με νοσοκο μειακά αυτοκίνητα. Τον νεκρό οδηγό Πελεκάνο τον πέταξαν σε κάποιο φράχτη παραδίπλα.

Αφού οι Γερμανοί έκαψαν τα δύο ιδιωτικά αυτοκίνητα πήραν το δρόμο για το Δίστομο. Ήταν αποφασισμέ νοι να εκδικηθούν το αίμα των συντρόφων τους και οργισμένοι όπως ήταν αποφάσισαν να ξεσπάσουν στον άμαχο πληθυσμό.

Πριν μπουν στο Δίστομο στην τοποθεσία Καταβόθρες σκοτώνουν τρεις βοσκούς.

Στο Δίστομο εν τω μεταξύ, είχε μαθευτεί η μάχη του Στειρίου. Πολλοί συγγενείς των ομήρων ανήσυχοι για τη ζωή τους, περίμεναν με αγωνία στον είσοδο του χωριού να ξαναγυρίσουν τα αυτοκίνητα που τους κρατούσαν. Γνώριζαν ότι σε τέτοιες στιγμές σε αυτούς πάνω θα ξεθύμαινε ο κατακτητής.

ΘΥΜΑΤΑ Γιάννης Κωνσταντίνου, Τασία Κωνσταντίνου, Σοφία Πετσάβα

Γυρνώντας η ηττημένη γερμανική φάλαγγα με τους δώδεκα ομήρους σταματάει μπροστά απ’ το σχολείο.

Οι συγγενείς κατάλαβαν αμέσως την τύχη που τους καρτερούσε και με σφιγμένη την ψυχή κοντοζύγωσαν

για να τους δώσουν κουράγιο. Αγριεμένοι οι Γερμανοί

με σπρωξιές και κλωτσιές ανάγκασαν τους Διστομί

τες να απομακρυνθούν και να κλειστούν σπίτια τους, απειλώντας με θάνατο όποιον κινείται στο δρόμο.

Αφού το φοβισμένο πλήθος απομακρύνθηκε, οι Γερ μανοί διέταξαν τους δεμένους ομήρους να κατέβουν από το αυτοκίνητο. Ένας εξ αυτών ο Νίκος Λάμπρου, κατάφερε να λύσει τα χέρια του και έπεσε με ορμή πάνω στον πρώτο Γερμανό στρατιώτη που βρήκε του. Το ηρωικό του τόλμημα

το πλήρωσε με φριχτά μαρτύρια. Απανωτές φορές τα κοντάκια απ’ τα όπλα και τα πιστόλια των Γερμανών πέσανε πάνω του κι οι λόγχες χώθηκαν σε πολλές μεριές του κορμιού του. Παρέταξαν και τους δώδεκα μαζί, και το μισοζώντανο γενναίο Λάμπρου στην ανατολική μεριά του σχολεί ου. Μία μπαταρία και τα δώδεκα κορμιά κυλίστηκαν το ένα δίπλα στο άλλο νεκρά. Το τίμιο αίμα τους πρωτόβρεξε το χώμα του χωριού τους.

ΘΥΜΑΤΑ Νίκος Λάμπρου, Γίαννης

Ενώ όμως γινόταν η ετκέλεση των δώδεκα οι Γερμα νοί δεν έμειναν άπραγοι. Στην είσοδο του χωριού

έπιασαν άλλους τρεις Διστομίτες που βρίσκονταν

στα κτήματά τους. Αφού τους βασάνισαν -μέχρι και

το μάτι έβγαλαν του ενός- τους έσυραν λιπόθυμους

μέσα στα χώματα, πάνω στο λόφο Κανάλες. Εκεί

τους σκότωσαν και τους έριξαν στο γκρεμό. Είχαν αλ λοιωθεί τόσο τα πρόσωπά τους που την επόμενη μέρα δεν μπορούσαν οι συντοπίτες τους να αναγνωρίσουν τα πτώματα. Ως εκείνη τη στιγμή είχαν θανατωθεί είκοσι άνθρω ποι, αλλά δεν έμοιαζε αρκετό να ικανοποιήσει τον κατακτητή. Ο λογαχός Köpfner δίνει διαταγή στους στρατιώτες να ξεσπάσουν στον αθώο πληθυσμό. Άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, παιδιά, μωρά...όλοι καταδικασμένοι. Σκοπός τους ήταν να σβήσει κάθε αναπνοή, να αφανιστεί όλο το χωριό. ΘΥΜΑΤΑ Παναγιώτης Βασιλείου, Αριστείδης Σφοντούρης, Γιαννάκης Σκούτας

Απ’ τη στιγμή που οι Γερμανοί διέταξαν τους Διστο μίτες να κλειστούν στα σπίτια τους, οι περισσότεροι υπάκουσαν στην διαταγή τους. Μα επειδή κάθε οικογένεια φοβόταν να μείνει μόνη της, συντάχθηκαν διάφορες σε γειτονικά για να βρίσκονται μαζί στον ίδιο χώρο. Άλλοι πάλι αποφάσισαν να εγκαταλλείψουν το χω

ριό. Γνώριζαν ότι τα φυλάκια τους είχαν στήσει καρτέρι και θα τους χτυπούσαν, αλλά δεν μπορούσαν να μείνουν στα σπίτια τους...Για καλή τους τύχη, ενώ οι Γερμανοί είχαν καταλάβει τους γύρω λόφους, είχαν παραλείψει το Διάσκελο. Ήταν η κυριότερη έξοδος του χωριού, αυτή που οδηγεί στην παραλία και είχε μείνει αφύλαχτη. Ακούγοντας όμως τα φυλάκια τη φασαρία προς τα εκεί και βλέποντας μερικούν να φεύγουν έβαλαν μπροστά τα πυροβόλα και τους όλ μους. Το μέρος όμως, ήταν τέτοιο που δεν τους επέ τρεπε να σημαδέψουν στοχευμένα. Έτσι, κατάφερε να γλιτώσει σχεδόν τον μισό χωριό, χωρίς θύματα από τον πυροβολισμό. Άλλοι κατηφόρισαν στην πα ραλία, άλλοι στις γύρω στρούγγες και σπηλιές.

Και τότε συνέβη κάτι πρωτοφανές. Τα εξηνταπέντε αυτοκίνητα που είχαν μεταφέρει τους Γερμανούς στρατιώτες το πρωί, με μιας μετατράπηκαν σε σιδε ρόφραχτα κλουβιά και όταν άνοιξαν οι πόρτες τους ξεπήδησαν από μέσα σαν λυσσασμένοι λύκοι. Αγρί μια με αφρισμένα τα στόματα και τα μάτια θολωμένα, διψασμένα για ανθρώπινη σάρκα κι αίμα σκόρπισαν μέσα στο χωριό για να χορτάσουν την επιθυμία τους.

Ξεκινούν από τα Πηγάδια που βρίσκονταν συγκε ντρωμένοι και κάνουν την αρχή από την βορειοανατο

λική πλευρά του χωριού. Την ίδια στιγμή ειδοποιημέ-

να τα φυλάκια βάζουν σε ενέργεια κι αυτά τα φονικά

τους όπλα από τους λόφους προς όλες τις πλευρές

γύρω από το χωριό.

Οι μανταλωμένοι στα σπίτια τους Διστομίτες, τρο

μοκρατημένοι ακούν το ντουφεκίδι που έχει ανάψει

γύρω από τα φυλάκια και μέσα στο χωριό τους. Δεν μπορούσαν να δώσουν μια εξήγηση. Γιατί όλα αυτά; Μερικοί γέροι πιστεύοντας ότι θα χρόνια τους θα τους προασπίσουν ξεθαρρεύουν και προβάλλουν στις αυλόπορτες να μάθουν τι συμβαίνει. Οι λόγχες όμως και τα βόλια τους ξαπλώνουν στον τόπο. Μερικούς περαστικούς τους πιάνουν στο δρόμο και αφού τους πηγαίνουν μπροστα στο «μνημείο των πεσό ντων» τους στήνουν και τους εκτελούν. Το ανθρωπο κυνηγιτό όμως δεν είναι το μόνο που λαμβάνει χώρα. Μεθυσμένοι οι Γερμανοί στρατιώτες από το πάθος τους σπάνε πόρτες και ορμούν μες τα σπιτικά. Άλλοι θερίζουν χωρίς διάκριση ψυχές μέσα στα κοντινά σπίτια και άλλοι ξεχύνονται μέσα στις γειτονιές, στα Σφοντουρέικα και στ’ ‘Αγρεμα.

Στη βορεινή μεριά του χωριού γενικεύεται τώρα η σφαγή. Δεν έχει μείνει κανένα σπίτι άψαχτο. Παρα

κάλια και θρήνοι από τα γυναικόπαιδα, όμως η λόγχη

και το βόλι ανάλγητα τους κόβουν τη φωνή και γεμί

ζουν τα σπίτια καταματωμένα κορμιά. Το αίμα απ’ τα

θύματα γίνεται αυλάκι και κυλάει προς τα σοκάκια. Γέ

ροι και γριές πέφτουν απ’ τα βόλια. Άντρες κυλιώνται

κάτω νεκροί με απανωτές θανατηφόρες πιστολιές,

Κυνηγούν από πίσω όσους λαβωμένους προσπαθούν να σωθούν. Αφού τους χτυπήσουν, τους σπάνε τα κόκ καλα σε χέρια και πόδια και ύστερη έρχεται η χαριστι κή βολή. Από τα πρώτα σπίτια είναι και του παπα - Σωτήρη Ζήση. Η παπαδιά Κοντύλω Ζήση είναι ένα από τα ελάχιστα θύματα που κατάφεραν να επιζήσουν. Η ίδια εξιστορεί:

και άλλους τους βάζουν στη σειρά και τους εκτελούν. Γυναικόπαιδα σφάζονται κι αβάφτιστα μωρά στραγ γαλίζονται, λογχίζονται και ύστερα ξεκοιλιάζονται... Μιά μεγάλη ομάδα σκορπάει στα σφοντουρέικα σπίτια. Τόσο μεγάλη ήταν η απώλεια αυτής της οικο γένειας που στον πίνακα τον θυμάτων αναφέρονται τριάντα με το όνομά τους. Εισβάλλουν στο σπίτι του Θανάση Σφοντούρη και αφού του κόβουν το δάχτυ λο τον εκτελούν. Το ίδιο και τη γυναίκα του, αφού της αφαίρεσαν όλα τα χρυσά δόντια. Το μικρό τους αγό ρι, μόλις τριών ετών είχε πιο σκληρό τέλος. Το λογχίζουν, το ξεκοιλιάζουν και τα σωθικά του τα περνούν στα χέρια και τα σπλάχνα του γύρω από το λαιμό. Βάζουν φωτιές σε σπίτια και αφού πρώτα αφήνουν σχεδόν λιπόθυμους τους κατοίκους τους, τους καίνε ζωντανούς.

μονάχα ήλιος λαμπερός μια μέρα μυρωμένη

από το στάχυ τ’ ώριμο τ’ απαλό τ’ αγέρι όλους τους εξεγέλασε πήρανε τους δρόμους κάθε μέρα αστραφτερή

και μέρα ευλογημένη δε χαιρετηθήκανε σφίξανε τα χέρια δεν ανταλλάξανε γιορτινά δεν βάλαν χάρο για ν’ αρέσουνε θα τον συναντούσαν ‘ναι το χώμα του λαφρύ τ’ άδικο φευγάτο. Κ. Μανωλοπούλου από έναν ανεμοστρόβιλο 10 του Ιούνη 2002

Τη Φροσύνη Σταθά τη βρίσκουν κι αυτή στο σπίτι της την ώρα που θήλαζε το εφτά μηνών βρέφος της. Τη σκοτώνουν ακαριαία, ενώ το αθώο μωρό εξακολου

θεί να τρέφεται από τη νεκρή μητέρα του και με μα χαίρι κόβουν το στήθος της που μένει στο στόμα του κι ύστερα το στραγγαλίζουν. Με τη λόγχη ανοίγουν

την κοιλιά του και βγάζοντας τα σπλάχνα του τα πε ριτρυγυρίζουν γύρω από το λαιμό. Το δέυτερο παιδί τριών χρονών, το σκοτώνουν και με την μπότα του λιώ νουν το κεφάλι. Το πιο μεγάλο παιδί αντικρύζοντας το θέαμα τρέχει μάταια να σωθεί από τις λόγχες των στρατιωτών. Τη Διαμάντω Ζάκκα, έγκυο, της ανοίγουν την κοιλιά, αφαιρούν το έμβρυο, το ποδοπατούν και το λιώνουν. σπίτι του Θ. Σφοντούρη είχαν μαζευτεί δέκα γυ ναικόπαιδα γιατί φοβόντουσαν να μείνουν σπίτια τους, όπως αφηγείται Ολυμπιάδα που σώθηκε

Στο μεταξύ οι γερμανικές ομάδες έχουν εξαπλωθεί

σε όλη τη βορειοανατολική μεριά του χωριού. Στο

σπίτι του Γιάννη Σφοντούρη ή Τσολάνη έχουν συγκεντρωθεί γύρω στα δέκα γυναικόπαιδα.

Ένας Γερμανός στρατιώτης μπαίνει με το αυτόματα

στα χέρια του. Αντικρύζοντας τους μένει λίγο σκεπτι

κός, αναποφάσιστος, σφίγγει νευρικά τα χέρια του. Φέρνει τα μάτια του πάνω στα γυναικόπαιδα. Τους κάνει νόημα να μην φοβιθούν. Κλείνει την μισάνοιχτη

πόρτα για να μην τον δουν οι σύντροφοί του, σηκώ

Με το φόβο του θανάτου που έσπερναν οι Γερμανοί στρατιώτες, περίμεναν να ικανοποιήσουν και τα σαρκικά τους πάθη εις βάρος νέων κοριτσιών. Γενναία οι νεαρές Διστομίτισες παλεύουν να αντισταθούν και για τιμωρία τους οι εξαγριωμένοι κατακτητές ξεσκί ζουν με μαχαίρι τις κοιλιές τους. Και όσοι δεν κατά φεραν να ξεθυμάνουν οδηγήθηκαν στη νεκροφιλία. Σε σκοτωμένες γυναίκες, σε ακίνητα νεκρά κορμιά άπλωναν τα χέρια τους και τα χαίδευαν ερωτικά, χω ρίς δισταγμό, χωρίς ντροπή.

νει τον αυτόματο ψηλά και τουφεκίζει προς το ταβά νι απανωτά, αδειάζει τις περισσότερες σφαίρες του. Αποσβολωμένοι οι κλεισμένοι τον παρακολουθούν. Μουρμουράει «kaput» ξαναγεμίζοντας το όπλο του. Προσπαθεί να τους εξηγήσει να κάνουν όλοι τους σκοτωμένους, κρατώντας απόλυτη ησυχία. Βγάινει έξω κλείνοντας ορμητικά την πόρτα. Σκοτώνει έναν σκύλο που βρίσκει στα σκαλιά για να φανεί πως την ίδια τύχη είχαν και μέσα. Αναφέρει ξανά τη λέξη «kaput» στους συντρόφους του και απομακρύνονται από εκεί. Μέσα σε χίλιους στρατιώτες, σε χίλιους δή μιους, βρέθηκε να είναι ο μοναδικός άνθρωπος.

Σε όλον αυτό τον ανιστόριτο χαλασμό δίνει τέλος

ο ουρανός του Διστόμου. Η συννεφιά βαριά από το

πρωί, όσο μαζεύει η μέρα όλο και δυναμώνει. Έξι η ώρα ακόμα δεν είναι και ο ήλιος έχει κρυφτεί ολότε

λα πίσω από τα πυκνά σύννεφα. Παράκαιρο το σού ρουπο αργοπέφτει στο χωριό και μαζί με αυτό όλο και τα σύννεφα χαμηλώνουν. Σημάδι βροχής. Καιρός επικίνδυνος για τους Γερμανούς. Πάντα απέφευγαν να νυχτώνουν μεσοστρατίς ύστερα από τέτοιες εκ στρατείες γιατί γνώριζαν πως κάποιος τιμωρός καρτε ρούσε στον δρόμο τους: οι αντάρτες. Το αναπάντεχο σούρουπο , λοιπόν, τους βρήκε στη μέση του χωριού. Μέσα σε μία ώρα είχαν φτάσει ως τα μισά του Διστό μου, αφήνοντας όλη τη δυτική μεριά απείραχτη. Το ζύγωμα της νύχτας τους ανάγκασε να πάρουν σύντομα το δρόμο για τη Λειβαδιά.

11 Ιουνίου 1944

Όλη νύχτα οι καταδιωγμένοι Διστομίτες μείνανε άγρυπνοι στις κρυψώμενες τους. Η αγωνία, ο φόβος, ο σπαραγμός κι ο άγριος παραδαρμός της ψυχής

τους κράτησε άγρυπνους ως την αυγή. Φτάνοντας καθένας στο χωριό έμενε σύξυλος κι έχανε το μυαλό του απ’ τ’ απρόσμέτρητο κακό που αντίκρυζε. Το συ ναίσθημα που αντίκρυσαν το αιματοκυλισμένο χωριό τους δεν είναι μπορετό να εκφραστεί. Παντού άψυχα κορμιά!

Καταμεσής στο δρόμο, στις σούδες, στους φράχτες, στα σκαλοπάτια και στις αυλόπορτες των σπιτιών, μέσα στα δωμάτια παντού απαντυχαίνουν ξυλιασμένα κουφάρια. Άλλα ανάσκελα, σφαγμένα, ξεσπλα χνιασμένα, άλλα απίστομα κοψοκεφαλιασμένη και

με κατατρυπημένες σάρκες, βυζανιάρικα λογχισμένα και τσαλαπατημένα, γυναίκες μ’ ανοιχτές κοιλιές, κο πέλες με ξεσκισμένα τα ρούχα που προδίδουν βιασμό και με κομμένα στήθια, μεριά...και λογής λογής φριχτά συμπλέγματα νεκρών χωριανών τους. Κι όλα

να λιμνάζουν μέσα στο πηγμένο αίμα τους. Ακόμα μερικά απ’ τα πτώματα κοίτονταν σπαραγμένα απ’ τα ζουλάπια και τα όρνια που ρίχτηκαν αποβραδίς μέσα στο νεκρό χωριό.

Κουρσεμένα ήταν τα πιο πολλά σπιτικά και σε μερικά τα αποκαϊδια τους ακόμα κάπνιζαν. Μάνες βρίσκαν τα παιδιά τους να κοίτωνται νεκρά μέσα στο αίμα τους, αδέρφια τις αδερφές τους σκοτωμένες και παραλλαγμένες, παιδιά και γονείς τους ξεκοιλιασμένους, φαμελίτες τις γυναίκες τους σφαγμένες και τα βρέφη τους λογχισμένα!...

Η παγερή γαλήνη που είχε απλωθεί αποβραδίς στο Δίστομο, με το ξημέρωμα πλημμύρισε από σπαρα

χτικά ξεφωνητά και πονεμένα θρηνολογήματα βγαλμένα απ’ τα κατάβαθα της καταματωμένης ψυχής των Διστομιτών. Έπρεπε όπως να συγκρατήσουν τον πόνο τους και να δώσουν προς τους αγαπημένους τους νε κρούς το στερνό χρέος που είχαν: την ταφή. Τα πλημμυρισμένα από αίματα πτώματα και η χθεσινοβραδινή κουφόβραση της συννεφιάς είχαν φέρει πρώιμα την αποσύνθεση. Να τους σαβανώσουν, να τους νεκροστολίσουν και να τους βάλουν νεκρόκα σες, ούτε καν το σκέπτονταν. Διακόσια κορμιά ριγμέ να δω και κει! Δεν τους έφτανε η μέρα. Κι ακόμα πιο δύσκολο να τους μεταφέρουνσ το νεκροταφείο του χωριού. Και τότε έγινε μέσα στο Δίστομο τούτο το ανι στόρητο, το απίστευτο. Σ’ όσα σπίτια βρίσκανε μέσα

πολλά πτώματα, ανοίγανε στους κήπους μεγάλους λάκκους και εκεί μέσα μαζικά τους χώνανε όλους. Τους πιο πολλούς νεκρούς θάψανε σε διάφορες μεριές μέσα στο χωριό, μπροστά στα σπίτια του Α. Σφο ντούρη, του Λ. και Γιάννη Σταύρου, του Παπαϊωάννου, του Ζήση, του Καραγιάννη, του Βασιλαράκου και σ’ άλλα, καθώς και στην εκκλησία της Παναγίας. Τρο μαγμένοι όλοι, κάθε φορά που πλησίαζε γερμανικό αυτοκίνητο κοντά στο χωριό παρατούσαν τα σύνεργα και το βάζανε στα πόδια ξεμακραίνοντας από το χω ριό. Μέχρι να ειδοποιηθούν ότι πρόκειται για περαστι κά αυτοκίνητα και να ξαναπιάσουν δουλειά περνούσε αρκετή ώρα. Σκάβοντας όλοι με το καρδιοχτύπι του φόβου, στάθηκε αφορμή ν’ ανοίξουν τους μαζικούς λάκκους και τους τάφους ανάβαθους και το χώμα που σκέπασε τα πτώματα να είναι λιγοστό. Προς το τέλος της εβδομάδας τελείωσε το έργο της ταφής.

12 Ιουνίου 1944

Από την Κυριακή αρκετά εκτελεστικά αποσπάσματα πηγαινοέρχοταν μ’ ένα αυτοκίνητο στο δρόμο Διστό μου, χωρίς να μπουν στο χώριο. Τρομοκρατημένοι, όμως, οι κάτοικοι, δεν είχε φανεί κανένας τους στη δημοσιά, κι έτσι οι στρατιώτες, για μεγάλη τους λύπη , δεν το «ματώσανε». Την ίδια τακτική ακολούθησαν και την Δευτέρα. Κατεβαίνοντας από την τοποθεσία Βερβά, συναντούν μερικούς διαβάτες από το Δίστο μο. Σταματούν και τους στήνουν καρτέρι. Με μιας ορμάνε πάνω τους οι Γερμανοί και με ντουφεκιές και λογχισμούς σκοτώνουν όλη την οικογένεια και όσους ακολοθούσαν πιο πίσω. Έτσι, ο αριθμός των θυμάτων αυξήθηκε κατά εφτά, χώ ρια τα ζώα που είχαν σκοτώσει στο πέρασμά τους...

26 Ιουνίου 1944 Πέρασαν δεκαπέντε μέρες για να ξαναθυμηθούν οι Γερμανοί το πολύπαθο Δίστομο. Την αυγή αυτής της μέρας, έμπαινε και πάλι στο Δίστομο μία δύναμη, από χίλιους κοντά στρατιώτες, χωρίς αυτοκίνητα. Μα οι βαρδιάτορες που αδιάκοπα παρακολουθούσαν όλο τον καιρό πάνω απ’ τις ράχες του Διστόμου, σαν εί δανε από μακριά να έρχονται και πάλι, ειδοποίησαν αμέσως τους χωριανούς τους φωνάζοντας «Γερμανοί ερχόνται!». Στο άκουσμά τους, ανατρόμαξε το χωριό. Σαν μπήκανε μέσα στο Δίστομο ξεχύθηκαν σε όλες τις γειτονιές. Μα βρήκαν το χωριό άδειο από ανθρώ πους, ούτε δέκα. Μπαίναν μέσα στα σπίτια σ’ όλο το χωριό κι αρπάζαν ότι τους άρεσε. Κι αν στην πρώτη επιδρομή άφησαν το Δίστομο βαριοκουρσεμένο σε ψυχές, αυτή τη φορά το παράτησαν διαγουμισμένο σύσπιτο. Δίστομο 1945, φωτογραφία από το αρχείο του μουσείου Μπενάκη

Γαμβρίλη Γ. Βασιλική

Γαμβρίλη Γ. Ανεστία

Γαμβρίλη Χ. Χάιδω

Γαμβρίλη Ν. Σοφούλα

Γαμβρίλη Ν. Ευσταθία Γεωργακός Δ. Λουκάς Γεωργακού Λ. Βασιλική Γεωργακού Λ. Γιαννούλα Γεωργακός Λ. Δημήτρης Γεωργακού Λ. Ουρανία Γρίβα Καϊλης Α. Λουκάς Καϊλης Μ. Δημήτρης Καραγιάννης Οθ. Παναγιώτης Καραγιάννη Π. Μαρία Καρούζου Δ. Ελένη Καρούζου Δ. Τούλα Καρβούνη Αλκ. Αθανασία Καρβούνης Αλκ. Γιάννης Καστρίτη Αθ. Σταμούλα Κελέρμενου Σ. Καλούσα Κελέρμενου Χ. Αθηνά Κελέρμενου Ι. Αθηνά Κίνιας Γ. Χρήστος Κίνιας Σ. Θεμιστοκλής Κίνια Θ. Ευτυχία Κοκκίνης Λ. Γιάννης

Μπούρας Λαζ. Λουκάς

Νικολάου Νεοκ. Μιλτιάδης

Νικολάου Μ. Κονδύλω

Νικολάου Μ. Κατίνα Νικολάου Μ. Μαρία

Κριτσώπης Α. Κώστας

Κριτσώπη Κ. Αστερία Κωνσταντίνου Μ. Γιάννης Κωνσταντίνου Ι. Κατερίνη Λαγός Κ. Γιώργης Μαρία Νίκος Γιάννης Γιώργης Γιάννης Ι. Μήτσος

Νικολάου Β. Βιολέττα Νικολάου Γ. Θεοχού Νικολάου Γ. Γιάννης Νικολάου Ι. Γιαννούλα Νικολάου Ι. Ασήμω

Νίκου Θ. Νίκος Νίκου Ν. Γιαννούλα Κ. Μαρία Ν. Φαίδων Οικονόμου Αν. Γιάννης Ν. Παγώνα

Περγαντά Ματ. Μαρία

Περγαντά Νικ. Βασίλω

Περγαντά Ι. Βασίλω

Περγαντάς Ν. Πέτρος

Περγαντά Αν. Ελένη Β Ζαφείρω Β. Σοφία Α. Γιάννης Γ. Χρήστος Λ. Κυριακούλα

Η επιλογή της θέσης του Μουσείου προέκυψε τόσο

από τη μορφολογία του εδάφους όσο και από τον

συμβολικό της χαρακτήρα.

Πρόκειται για ένα λατομείο λίγο πιο έξω από το χω

ριό πάνω στον λόφο του Κούκου, το οποίο βρίσκεται

πάνω στην νοητή ευθεία Διστόμου - Κορινθιακού κόλ που. Ο βραχώδης και σκληρός αυτός χαρακτήρας

του λειτουργεί υποστηρικτικά σαν υπόβαθρο για την ανάδειξη του περιεχομένου της παρούσας μελέτης. Η οπτική επαφή που επιτυγχάνεται με τη θάλασσα ταυτίζεται σημαντικά με την εξέλιξη του χρονικού της σφαγής, καθώς όσοι κάτοικοι κατάφεραν να επιζή σουν από τη σφαγή ήταν αυτοί που διέφυγαν από το Διάσκελο προς τα Άσπρα Σπίτια.

Το πεδίο εξαιτίας της πρότερης χρήσης του ως λατο μείο έχει σχήμα σχεδόν κυκλικό, εσωστρεφές, δημι ουργεί πλάτη προς το χωριό και ανοίγεται προς τον Κορινθιακό κόλπο.

Το πέρασμα προς το λατομείο εκκινεί χαμηλά από το επίπεδο του δρόμου. Μία σχεδόν μυσταγωγική διαδρομή, που πλαισιώνεται πλευρικά από δύο συ στάδες πεύκων, εκτυλίσσεται μέσα από μία ανοδική πορεία αποκαλύπτοντας σταδιακά τη θέα προς τη θά λασσα.

Το χωριό μένει πίσω, οι ήχοι της φύσης δυναμώνουν, το βλέμμα ανοίγει. Η εσωτερική προετοιμασία ξεκι νάει όσο τα βήματα πλησιάζουν στον πρόλογο της τραγωδίας.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ

Απότερος στόχος αυτής της μελέτης είναι η δημιουργία ενός μουσείου μνήμης που θα αφυπνίσει μέσα

από μία βιωματική περιήγηση τις αισθήσεις και τις σκέψεις του επισκέπτη.

Ύστερα από επιτόπια έρευνα και επικοινωνία με τους φορείς του Διστόμου διαπιστώθηκε η ανεπάρκεια του υπάρχοντος «Μουσείου Θυμάτων Ναζισμού» και η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου χώρου που θα στεγά ζει πέρα από τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο συμπληρω ματικές λειτουργίες, όπως ένα αρχείο Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και το οστεοφυλάκιο, όπου θα φυ λάσσονται τα οστά των σφαγιασθέντων, που έως τώρα βρίσκονται στο μαυσωλείο του χωριού, θέση που δεν ενδείκνυται για τη φύλαξη και τη συντήρησή τους. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, διαμορφώνεται το εξής κτιριολογικό πρόγραμμα:

Με βάση το σχήμα και τον προσανατολισμό του πε τοποθέτηση σύνθεσης πλευρά, στην πλάτη, δηλαδή, του λατομείου. επιλογή αυτή γίνεται προκειμένου το μουσείο να προς τη θάλασσα, αλλά και λόγω του γε ότι αυτή η πλευρά έχει το μεγαλύτερο ύψος

και παρέχει τη δυνατότητα στο θέμα να «ακουμπήσει» εξ’ ολοκλήρου πάνω στο βράχο.

Η βασική συνθετική χειρονομία προέκυψε μέσα από την ανάγκη απόδοσης του ξαφνικού γεγονότος της σφαγής, που διακόπτει την φυσική ροή των πραγμά των, την ομαλή εξέλιξη της ζωής. Η συνθήκη αυτή αποτυπώνεται με δύο τον σκίζει σχεδόν κεντρικά δημιουργώντας μία τομή στο έδαφος και την ιστορία. Οι άξονες αυτοί έχουν και μεταφορική σημασία καθώς μπορούν να ερμηνευτούν ως ο άξονας της ζωής, της συνέχειας, (άξονας 1) και ο άξονας του θανάτου, της ασυνέχειας, (άξονας 2) που έρχεται να διακόψει απότομα τον πρώτο, αντικατοπτρίζοντας τη φύση του γεγονότος της σφαγής. Το σημείο τομής των δύο αξό νων συμβολίζει την κορύφωση του γεγονότος. Η ανάγκη εύρεσης του σημείου της εισόδου οδήγησε στη δημιουργία ενός τρίτου άξονα ο οποίος συνδι αλλέγεται με τους άλλους δύο με τρόπο τέτοιο που τελικά από τη συμβολή των τριών δημιουργείται μία κίνηση - μονοκονδυλιά, γύρω από την οποία διαρθρώ νεται το θέμα.

σεται ένα κομμάτι του χρονικού του γεγονότος. Οι ενότητες αυτές χρησιμοποιούνται περισσότερο ως εργαλείο οργάνωσης του χώρου, καθώς η εναλλαγή

από τη μία στην άλλη δεν είναι πάντοτε ορατή από τον επισκέπτη. Προκειμένου η κάθε ενότητα να αποκτήσει χωρική υπόσταση με βάση το σημείο του χρονικού

που αντιπροσωπεύει, οι αισθήσεις μεταφράζονται σε χώρο.

Διαμορφώνεται ογκοπλαστικά μία αναδιπλούμενη πορεία, η οποία ξεκινά με μία ελαφριά υποβάθμιση στην υποδοχή, διασχίζει έναν απομονωμένο εκθεσια κό χώρο, διαπερνά τον βράχο

οδηγό τη χρονική σειρά των γεγονότων. Το χρονικό αναλύθηκε σε μία γραμμή όπου κάθε γεγονός αντι στοιχεί σε μία συναισθηματική κατάσταση με βάση

την οποία η γραμμή κορυφώνεται θετικά ή αρνητικά, διακόπτεται ή μηδενίζει. Έτσι, η κάτοψη κάθε στάθ μης προκύπτει και επεξηγείται από ένα τμήμα της χρονικής αυτής γραμμής. Παράλληλα, για την απόδοση της ατμόσφαιρας του κάθε χώρου, έχει χρησιμοποι ηθεί το εργαλείο των αντιληπτικών διαγραμμάτων που απεικονίζουν τα δίπολα θερμό-ψυχρό καθώς και φως-σκιά. Χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός μέσων, όπως σκίτσα, τρισδιάστατες απεικονίσεις και αντιλη πτικά σχέδια για την βέλτιστη προσέγγιση μίας συνο λικής πολυαισθητηριακής εμπειρίας του χώρου.

«Κρύφτηκε ο ομφαλός της Γης στη συμφορά αγγίζοντας αίμα. Ερπύστριες λιώσαν τα πτώματα. Πυρρίχιο στά λαζε η πέτρα.» Πέτρος Σπέντζης, Δίστομο

Ο χώρος της υποδοχής όντας το πρώτο μέρος της κτι ριακής δομής λειτουργεί σαν «κατώφλι» και βοηθάει στην ομαλή μετάβαση από την εξωτερική συνθήκη του πεδίου προς το εσωτερικό του μουσείου. Επομένως, το μέσα και το έξω τείνουν να ενοποιηθούν με την δι άνοιξη ενός διαμπερούς ανοίγματος πίσω από τον πά γκο της υποδοχής και του πωλητηρίου που συνομιλεί άμεσα με τον άξονα εισόδου. Έτσι, παρ’ όλο που η στάθμη του δαπέδου είναι υποβαθμισμένη σε σχέση με το έδαφος, το φως περνάει στο εσωτερικό και ο αέρας κινείται κυκλικά δημιουργώντας ένα ευχάριστο μικροκλίμα. Τα υλικά που επικρατούν είναι κυρίως το μπετοφορμ στα εξωτερικά τοιχία, η τσιμεντοκονία σε γκρι αποχρώσεις και οι μεταλλικές λεπτομέρειες σε σκούρο καφέ χρώμα. Ο βράχος που φοντάρει πίσω από τα ανοίγματα με την έντονη κοκκινωπή υφή του εκπέμπει οπτικά ένα κύμα θερμότητας. Περνόντας στο πρώτο μέρος της έκθεσης, αφήνεται πίσω ο συνδετικός χώρος της υποδοχής και το ύφος του χώρου μετα τρέπεται σε έναν ψυχρό διάδρομο με ράμπα ανόδου, κλειστό από όλες τις πλευρές, με μοναδικό οδηγό το τεχνητό φως. Είναι ο προάγγελος του γεγονότος.

Εσωτερική άποψη του μουσείου, προοπτικό σκίτσο

Καθώς η πορεία εκτυλίσσεται στο εσωτερικό του βράχου, το φυσικό αυτό ανάγλυφο γίνεται βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι της σύνθεσης. Το δίπολο φυσι κό-τεχνητό αποκαλύπτει σταδιακά όλες τις εκφάνσεις του «χτίζοντας» μία πολυαισθητηριακή χωρική εμπει ρία για τον επισκέπτη. Η σπηλαιώδης αυτή κατάσταση

φέρνει τον άνθρωπο και πάλι κοντά σε μία αρχετυπική συνθήκη, όπου οι παρθένες υλικότητες της φύσης δη μιουργούν το κέλυφος μέσα στο οποίο κινείται. Μπο ρεί να είναι αδρό αλλά ταυτόχρονα είναι και οικείο, είναι θερμό τόσο σε όψη όσο και σε αίσθηση. Από την άλλη το τεχνητό που ρέει μέσα στον βράχο, τα μπετονένια στοιχεία και οι μεταλλικες λεπτομέρειες, αντικρούονται αρμονικά με αυτόν εμπλουτίζοντας τις αντιθέσεις αδρού-λείου, θερμού-ψυχρού, φωτεινού-σκοτεινού. Ο χώρος δεν είναι θερμενόμενος. Η δροσιά της σκαμμένης γης και η υγρασία που εντείνε ται από τη λίμνη νερού ενισχύουν την δραματικότητα του γεγονότος της σφαγής.

Εσωτερική άποψη του μουσείου, προοπτικό σκίτσο

Δίστομο, πόλη ματωμένη, της αντίστασης, της πράσινης ανταύγειας, τη μέρα σε περπατούν χαρούμενα

τ’ αγόρια και τα κορίτσια σου, τις νύχτες

στους δρόμους σκιές βαδίζουν των ηρώων.

Η εκατόμβη των νεκρών σου

θυσία των βαρβάρων

στη χάλκινη λεφτεριά των Ελλήνων.

10 Ιουνίου 1944 - 10 Ιουνίου 1994

πενήντα χρόνια λευτεριάς

χάρη στη θυσία των παιδιών σου, υψωμένα τα λάβαρα στη μνήμη τους, οι Πανέλληνες σημαίνουν τα ματωμένα νικητήρια.

Οι νεκροί σου μνήμες στους αιώνες των αιώνων Δίστομο πόλη της θυσίας και της λεφτεριάς σε χαιρετούμε από το χρόνο που δεν ξεχνά, από τα ματωμένα φύλλα της ιστορίας.

Νικηφόρος Βρεττάκος, απόσπασμα από το ποίημα «Επιμνημόσυνη γονυκλισία»

«Η καρδιά μας μεγάλωσε, απόχτησε ουρανό με σελήνη κι αστέρια δικά της, λαμπρά, για τους ήρωες, τους μάρτυρες τους αγίους της. Σκηνώσατε μέσα της κι υπάρχει απ’ όταν χάσατε εδώ τα παιδιά και τα σπίτια σας. Υπάρχετε μέσα κι έξω από μας, στα δέντρα που φυτέψατε και ψήλωσαν, άνθισαν, κάρπισαν μόνα τους , δίχως εσάς. Δεν σας ξεχάσαμε!»

Νικηφόρος Βρεττάκος, απόσπασμα από το ποίημα «Επιμνημόσυνη γονυκλισία»

Οικοδομική Λεπτομέρεια 1

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΗΣ ΡΑΜΠΑΣ

Μεταλλική διατομή Τ 100x100x11 mm

Ράβδος ορθογωνικής διατομής 50x3mm

Μεταλλική διατομή L 100x50x8 mm UPN 60 60x30x6mm

Μεταλλική σχάρα 30x30x2mm

κάτοψη στάθμης +12.50

Ευχαριστούμε πολύ

όλους όσους συνέβαλαν στην διεξαγωγή της έρευνάς μας και βοήθησαν στην ολοκλήρωση της αυτής της μελέτης. Μόνο η υπενθύμιση της ιστορίας μπορεί να βγάλει τον άνθρωπο από τη λήθη του παρόντος, να τον αφυπνίσει και να διανοίξει ένα φωτεινό μονοπάτι προς το μέλλον. Τα εγκλήματα του παρελθόντος ας είναι το κλειδί της μνήμης για για ένα καλύτερο αύριο.

Ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια μας Σο φία Τσιράκη για την συνεχή καθοδήγηση καθ’ όλη τη διαδικασία της διπλωματικής μας εργασίας.

Ευχαριστούμε τον σύμβουλο καθηγητή μας Θεόδω

ρο Ζαφειρόπουλο για την συμβολή του στη μουσεια κή μελέτη.

Ευχαριστούμε τον σύμβουλο καθηγητή μας Παναγιώ τη Βασιλάτο για την βοήθεια της οικοδομικής επίλυ σης του θέματος.

Ευχαριστούμε τους τοπικούς φορείς και τους κα

τοίκους του Διστόμου για την θερμή τους υποδοχή και την διευκόλυνση του έργου μας με την παροχή απαραίτητων πληροφοριών.