Cando petan na porta pola noite

Catro relatos de misterio que Docampo adica ós seu pais, dos que di que foron grandes contadores de contos. Son historias que cando as lemos, parece que as estamos escoitando, o cal fai que o noso medo vaia en aumento e ademais poden facer lembrarnos os nosos medos que criamos especiais: aquela carballeira chea de sombras, o vento que abanea os salgueiros, a neve que nos chamaba a andar e ía borrando as nosas pisadas co risco de perdernos, a brétema que non nos deixa enxergar que seres se ocultan…

Xabier P. Docampo

Cando petan na porta pola noite ePub r1.0 Wolfwood 07.07.13

TĂ­tulo original: Cando petan na porta pola noite Xabier P. Docampo, 1994 Retoque de portada: Wolfwood Editor dixital: Wolfwood ePub base r1.0

A Raimundo e Teresa meus pais, in memoriam

A min as historias que máis me gustan son as que naceron para seren contadas oralmente; aquelas nas que a súa esencia é a de se converteren no aire e no son que sae da boca dunha muller ou dun home que conta un conto. Por iso nestas hai moito de recordo e de homenaxe a meu pai que era un gran contador de historias.

Desa maneira oral recibín tantas, que teño a alma chea delas. Historias que me contaron e alí aniñaron. Historias que coma estas que hoxe poño aquí, fixéronme ir para a cama moitas noites con medo, e alí pelexaba por permanecer cos ollos abertos para notar como o luar aliviaba a escuridade do cuarto; aquela luciña escorrentaba o medo, e desa maneira eu era o dono do territorio que ocupaba. O segredo estaba en non me deixar levar a aqueloutro no que habitaban os monstros.

Pero eu dispoñía dun truco, o medo non duraba máis tempo do que eu tardaba en me facer dono da historia, en facela miña e incorporala ó meu almacén de historias, ese niño na alma onde deixaban de seren historias alleas porque as facía miñas e xa non me daban medo. ¿Como me ía poñer medo algo que xa era meu?

Desa maneira naceron as historias que agora vos conto aquí. Son historias que naceron e se criaron nese niño anímico, pero que están feitas cos materiais que me entraron polas orellas e, ó estaren alí en contacto unhas coas outras, permitíronme dar un froito que agora vos presento.

Disfrutádeas sen medo aínda que parezan de medo, e ogallá que algunha delas tamén aniñe na vosa alma e que acabe transformada nas vosas propias historias. E despois contádeas tomando posesión do ben máis grande que herdaredes: a palabra.

Iso é o que o ser humano ten de máis humano, e con ela a capacidade de contar historias que se van enguedellando unhas noutras ata formar unha grandísima rede de contos todos semellantes e todos totalmente distintos, segundo quen os conte, porque cada un que conta unha historia, antes pasouna pola súa alma e fíxoa súa.

Xabier P. Docampo Marzo de 1994

O ESPELLO DO VIAXEIRO Fora un día de chuvia continua. Unha chuvia fina e fría que non cesaba se non era para dar paso á sarabia ou á neve. Non se podía agardar que a noite estivese mellor despois daquel día, antes ben todo o contrario, e así foi. Agora, ademais, sopraba unha ventada que convertía o camiñar nun labor traballoso e desagradable. Tiven que baixar do cabalo e levalo de ramal, porque o animal desorientado polo aire e pola auga, non se deixaba guiar na negrura daquela noite sen o máis mínimo luar. Se antes tropezaba a besta ameazando con tirar comigo, agora era eu o que daba continuos toupóns que só a forza do cabalo é as miñas mans fortemente asidas ó ramal, me impedían caer máis aló de dar cun xeonllo na lama do camiño.

Pola mañá, cando me puxera en camiño, contaba con que só me restaban dúas xornadas para chegar ó meu destino e nin a ausencia de sete anos de andar por aqueles camiños fora quen de me desviar nunha pasada da dirección correcta. Pero iso fora polo día que, aínda que escuro e desagradable, permitía avanzar por eles con seguranza. Agora estaba na certeza de me ter perdido e só procuraba un lugar de acubillo para pasar a noite antes de que me tivese desviado moito.

Procuraba camiñar coa miña cabeza a par da do cabalo para me protexer do aire e da auga. Desta maneira andei moito tempo ata que ó lonxe me pareceu ver unha luz.

Fose ou non, tomei dirección cara a ela. A medida que o tempo transcorría, máis seguro estaba de que non era unha alucinación producto da miña imaxinación, porque sempre volvía a aparecer cando os desvíos a que me vía obrigado polos accidentes do camiño, facían que a perdese de vista. Tampouco era a estadea porque permanecía inmóbil todo o tempo que eu a tiña á miña vista.

Non tardei en situarme a unha distancia da luz que me permitiu identificala como procedente do interior dunha casa. En canto descendese do outeiro no que me atopaba, xa só un souto non moi grande me separaría da súa porta.

Despois de deixar atrás o último castiñeiro, a escasas vinte pasadas da casa, dirixinme á enorme porta que, co poxigo aberto, deixaba saír unha luz case cegadora que a min me pareceu a luz que sairía polas portas da gloria, por máis que eu andaría cara a ela aínda tendo a certeza de que o resplandor procedía das lapas do mesmo inferno.

Axexei polo poxigo e souben por fin cal era o lume causante de tanta luz: a forxa dun ferreiro.

Amarrei a besta na argola e, co pao que levaba, petei con forza na porta ó tempo que berraba: Laus Deo.

O ocupante da casa debía estar mesmo acaroado á porta, porque coma un lóstrego apareceu unha cara que quedou case pegada na miña e que eu non puiden ver pola escuridade da noite.

—Sexa por sempre louvado. Pase vostede e achéguese ó lume que non está a noite para andar fóra —falou abrindo a porta.

Entrei na estancia, que era dunha soa peza, na que ademais da forxa había unha lareira con banco parrumeiro, unha artesa de bo tamaño rodeada de tres ou catro cadeiras e unha despensa grande. Para o outro lado da forxa e por detrás do barquín, unha porta arcada deixaba ver a ferraría na que se amontoaban zafras, bigornias, tenaces, atizadores e todos cantos tarecos se poden atopar na casa dun ferreiro. Unha porta aberta permitía ver unhas escaleiras que subían ó sobrado arrimadas na parede da esquerda.

Diante do dono da casa fun andando cara á lareira escoitando a súa voz que me animaba a me sentar ben preto do lume para me enxugar mentres el mesmo se ofreceu para acubillar a besta e desaparellala. Sentei no banco ó pé do lume e desde alí vin como o hóspede se botaba fóra da casa.

Non tardou en regresar cun bo brazado de leña que botou no lume da lareira.

Agarrou un tallo e sentou diante de min. Daquela puiden verlle a cara por primeira vez e case caio da sorpresa: era en todo case igual á miña. Non se diferenciaba máis que no seu ollo esquerdo. De primeiras pareceume que era moito máis grande có outro. Despois pareceume que iso era porque o tiña máis aberto có dereito. Un pouco máis tarde xa vin que non pestanexaba del. E por fin decateime de que o que lle pasaba era que non tiña pálpebra naquel seu ollo esquerdo. Eu contemplaba abraiado aquel rostro coma se me estivese a mirar no espello ó tempo que fixese co meu ollo dereito acenos desagradables, de tan igual que era en todo a min: o mesmo pelo claro e escaso no curuto da cabeza, o mesmo nariz aguzado e algo aquilino, a mesma boca de beizos delgados, a mesma queixada ancha… Aquilo parecíame un pesadelo e non facía nada por disimular o meu abraio, porque el contemplábame como se non se dese de conta da circunstancia do noso parecido, máis aínda, da nosa identidade. Ata tal punto parecía descoñecelo que cando comezou a me falar eu non ousei facer ningún comentario sobre dela.

Contoume que era ferreiro e que nas noites coma aquela facía un grande lume na forxa para que os camiñantes perdidos coma min tivesen unha luz que os guiase. Eu conteille que ía de regreso á miña casa da que me ausentara había máis de sete anos e agora regresaba para me facer cargo da pouca facenda que meus pais, xa mortos, deixaran.

Cando xa estiven seco o home tirou da despensa unhas viandas que puxo na mesa para me agasallar. E1 non me acompañou a non ser no viño, que bebemos en tan grandes cantidades que moitas veces se botou o home do ollo sen pálpebra fóra da casa coa xerra baleira para regresar con ela chea.

Pouco a pouco fun perdendo o reparo que me producira comprobar a semellanza que entre nós os dous había.

Falamos de todo canto se pode falar nunha noite de viño. En moitos momentos mantivemos quentes discusións e en máis dunha vez démonos mutuas pancadas e empurróns. Nunha destas eu agarrei o coitelo para el. Virouse dun salto e colleu un atizador que estaba metido no lume da forxa. A calquera dos dous nos custaba grandes esforzos ternos de pé e ceibabamos grandes gargalladas un fronte ó outro, eu co coitelo e el paseando por diante do meu rostro o atizador vermello. Fixen un aceno co coitelo cara adiante como para asustalo; cando contaba con que el dera unha pasada atrás para fuxir da coitelada, saltou cara a min e arrimoume o ferro quente ó ollo esquerdo. Mandei o berro máis grande e máis feo que a miña gorxa era quen de producir…

Non sei canto tempo pasara cando acordei. Estaba nunha cama e non sentía ningunha dor. Pasei a man pola cara e decateime de que a tiña vendada. Un trapo pasábame por debaixo da orella esquerda e arrodeábame toda a cabeza tapándome o ollo do mesmo lado. Alí, sobre do ollo, notaba unha vendaxe avultada. A cama estaba evidentemente no sobrado e ocupaba un dos recantos, o que quedaba á man esquerda segundo se subía pola escaleira. No medio había unha gran mesa e detrás dela un aparador. Na parede de en fronte da cama unha fiestra coas contras abertas.

Debaixo da ventá, unha almofía sobre un soporte de ferro. Fronte do aparador e da mesa, un tabique de madeira no que se vía unha porta pechada.

Non tardou en aparecer o ferreiro. Viña cunha cunca de caldo limpo na man que pousou nun tallo ó pé da cama. Non agardou a que eu lle pedise ningún tipo de explicacións para comezar a darmas. Díxome que fora unha desafortunada consecuencia do viño. El, polo visto, tamén resultara ferido e amosoume unha coitelada no ventre que xa comezaba a curar. Contoume que el mesmo me fixera as curas no ollo ferido. Evitou, por máis que lle preguntei, entrar en detalles das consecuencias que eran de prever sobre o estado do meu ollo. Só me dixo que el era moi habelencioso para estes labores e que eran moitos os veciños de preto e de lonxe que acudían a el para facer as curas das súas feridas.

Nin aquel día nin nos tres seguintes me permitiu que me erguese da cama.

Prodigoume toda clase de atencións e non me deixaba só case nunca. Permanecía ó

meu lado contándome cousas e máis cousas da súa vida. Por máis que eu insistía en me erguer e irme, dicía que non había présa e que xa que fora el quen me ferira, non permitiría que me fose da súa casa ata me atopar completamente curado. Así souben que tiña muller e que se atopaba fóra naqueles días e aínda tardaría en regresar pois fora atender ó seu pai vello e enfermo.

Eu comezaba a me sentir coma un preso ó que non permiten facer ningún movemento sen permiso, pois cada vez que eu intentaba erguerme da cama presentábase el para mo impedir. Parecía que tiña algún sistema de aviso que lle facía distinguir os ruídos do xergón cando eu daba unha volta na cama dos que se producían cando a intentaba abandonar. Cheguei a pensar que mesmo me adiviñaba as intencións, xa que en canto eu iniciaba un novo intento de me erguer do leito, aparecía o ferreiro para me convencer de que seguise deitado.

Por fin unha noite anuncioume que para o outro día podería deixar o leito.

Cando vin que o día entraba polas físgoas das contras, boteime fóra da cama. Fun a correr cara á ventá e xa polo camiño arrinquei os trapos que me vendaban. Vira detrás da contra, mesmo enriba da almofía, un espelliño, pero cando o procurei xa non estaba. Fun abrir a fiestra para me mirar nos vidros pegados na contra; non sei que pasara nin cando, pero a ventá non tiña vidros.

Daquela mesmo entrou no sobrado o ferreiro e antes de lle dicir nada pedinlle un espello. Respondeume que así o tragase o demo se había un en toda a casa. Por máis que lle dixen que quería ver como quedara a miña cara e que estivese como estivese eu non lle gardaba ningunha xenreira, que para min estaba claro que fora un accidente producido polo viño, non fun quen de apealo das súas escusas de que daba a casualidade de non haber ningún espello na casa.

Botei auga da almofía e pescudei no seu fondo agardando ver o meu rostro. Só acadei a ver a forma da silueta da miña cabeza sen poder distinguir o suficiente como para me decatar de cal era o meu aspecto despois do accidente.

En todo o día non fixen senón procurar por todas partes algunha cousa que reflectise a miña faciana coa mínima claridade como para poder distinguir o meu aspecto. O ferreiro e mais eu case non cruzamos palabra en toda a xornada. El estivo case sempre atarefado na ferraría e eu na procura da miña imaxe.

Para o outro día nada máis erguerme, lembrei que o meu cabalo, o que tal levaba na corte e eu aínda non fora nin velo, aquel animal a quen tanto quería e que tan fiel amigo me era. Dirixinme á corte e alí o atopei limpo e ben mantido. Era claro que o ferreiro o atendera ben en todo aquel tempo no que eu permanecera encamado. Sobre un presebe baleiro estaba a miña sela e todos os aparellos da besta. Entre eles

brillaba especialmente o bocado do freo. Boteille a man e limpeino coa manga da camisa. A luz do día que entraba na corte era pouca e saín fóra. Fretei con forza o freo contra a camisa e púxeno diante da miña cara. De primeiras distinguín a miña boca. Movino e puiden contemplar o meu nariz. A arela facíame mover con pouco tino a peza de brillante metal e o seguinte que vin foi o nacente do meu pelo. Un pequeno movemento e xa puiden ver, deformados pola curvatura do freo, os meus ollos. Alí contemplei o resultado da pelexa e da cirurxía do ferreiro: o meu ollo esquerdo non tiña pálpebra. ¡Santo Deus! Agora si que eu era idéntico ó maldito ferreiro.

Estiven un bo anaco sentado nunha pedra ollando de cada pouco o meu rostro no aparello. Unha e outra vez vin o rostro do ferreiro. O meu corazón íase enchendo de xenreira. ¡Aquilo non fora un accidente! ¡Todo fora feito adrede! O viño, a pelexa, todo o preparara para que eu fose coma el. Seguramente el mesmo se ferira no ventre para lle dar máis verosimilitude á trapallada do accidente. O sangue petábame nas tempas a medida que o odio se ía apoderando de min.

Regresei ó interior da casa e nada lle dixen. Nos seguintes días continuei aceptando as súas atencións coma se nada. Mentres, fun vixiando cada un dos seus movementos a fin de atopar o máis indicado para dar cumprimento á miña vinganza.

As poucas veces que estabamos un fronte ó outro eu miraba para o seu ollo sen ningún reparo. Perdera xa aquela sensación de inseguridade que se lle produce a un cando está diante dun eivado que parece que a vista se lle vai continuamente á eiva e procura ollar para outro lado. Non, agora eu espetaba a miña vista no seu ollo sen pálpebra con insolencia e non a desviaba ata que el viraba a cara para outro lado.

El durmía a carón da lareira sobre un leito de pallas e a min seguía a me dar a cama do sobrado. Unha noite comprobei que estaba totalmente confiado, pois aínda que me erguín catro veces da cama, el non fixo abaixo ningún ruído que me fixese pensar en que espertara. Para a noite seguinte xa probei a baixar e subir as escaleiras sen que el acordase e mesmo me acheguei a menos dunha pasada de onde el durmía sen que se movese. No meu peito a xenreira medraba ó mesmo ritmo que progresaban os meus plans para matalo.

Aquel día escollín na ferraría a arma que me pareceu máis axeitada: unha talladeira pesada e aguzada. Agacheina debaixo da roupa ata que a puiden levar ó sobrado. Metina debaixo do xergón.

Agardei con impaciencia que chegase a noite. Non sentía ningún medo perante da idea de facer un crime, antes ben sentía desexos de que chegase o momento de realizalo. No meu corazón non había ningún tipo de piedade ou de dúbida, só un pulo

irresistible que me inclinaba a tirarlle a vida a aquel ser demoníaco. Tiña a seguranza de que despois de facelo quedaría a gusto e non tería remorsos de ningún tipo.

Cando chegou a noite quixen agardar a que el se deitase a carón do lume para me ir eu á miña cama, pero el non facía senón dar voltas dun lado para outro. Entraba e saía da ferraría sen motivo aparente. Como de costume, non cruzabamos nin unha soa palabra. Así que collín polas escaleiras e funme meter no meu leito. Desde alí sentín como el estraba as pallas para se deitar. Agardei un tempo que me pareceu abondo coma para que o ferreiro adormecese e erguinme. O recordo do seu sono lixeiro que lle facía presentarse ó pé da miña cama cada vez que eu me movía, fíxome permanecer aínda un anaco inmóbil despois de me botar fóra do leito. Nada.

Nin se moveu. Baixei polas escaleiras facendo pouco máis ruído do que faría se andase polo aire. A porta que comunicaba as escaleiras coa cociña estaba arrimada.

Empurreina a modiño e franqueóuseme sen facer ningún ruído. Xa contaba con iso pois tivera bo coidado de lle engraxar as bisagras aquel mesmo día aproveitando que o ferreiro andaba fóra.

Alí estaba, deitado diante da lareira. O vulto do seu corpo víase iluminado polas brasas da forxa. Estaba virado cara á pedra e dando as costas ó resto do cuarto.

Funme achegando engordiño. Cada pasada paraba e observaba se a miña respiración sería suficiente coma para facelo acordar.

Logo estiven ó seu carón. Estaba tapado cun cobertor todo el. Non se vía máis que un vulto da forma dun home deitado. Aí o meu cerebro comezou a dubidar. ¿E se tiña algunha sospeita sobre as miñas intencións e aquel vulto non era máis que un mollo de palla envolvido nun cobertor? ¿E se agora estaba detrás de min véndome achegarme coa talladeira na man? ¿Sería cousa de mirar para atrás antes de que se me botase enriba cunha marra e me matase el a min? ¿Ou tal vez dar volta e deixar o traballo para a próxima noite? ¡É que nin se percibía o mínimo movemento da súa respiración! O sangue petaba nas miñas tempas que mesmo pensei que mas faría rebentar.

Pero outra idea veu á miña cabeza: aquilo non tiña volta atrás. Non había posibilidade de trasacordo cando xa chegara ata alí. Se aquel vulto non era o corpo do ferreiro entón estaríame vendo ó pé del coa arma para lle dar morte na man.

Erguín a talladeira e descarguei o primeiro golpe no lugar onde correspondía que estivese a cabeza. Un son como de pisar sobre follas secas. Volvín a erguer o brazo armado ó tempo que retiraba o cobertor coa man esquerda. Alí estaba a cabeza furada do ferreiro. Deille media volta ó corpo ata que quedou cara arriba. O seu ollo

sen pálpebra espetou a súa mirada gora no meu ollo sen pálpebra. Mandeille un novo golpe coa talladeira e o ollo estalou antes de que a ferramenta se afundise ata onde se lle cruzaba o cabo.

Aínda descarguei moitos golpes sobre aquela cabeza. Cando parei xa non había rostro. Xa non era coma se me mirase no espello. Sentei na pedra da lareira e permanecín alí alasando polo esforzo.

Cando recobrei os folgos pillei unha aixada e unha pa e fixen na horta traseira da casa unha fonda e cumprida furada na que soterrei o corpo do ferreiro. Despois botei as pallas sanguiñentas no lume da forxa e limpei con coidado a cociña.

Nestes labores pilloume o amencer. Xa só tiña que aparellar a miña besta e desaparecer de alí. E a tal mester me dispuña cando sentín ruído de xente fóra. Ollei polo poxigo e vin dúas persoas que se dirixían á casa. Unha viña a cabalo e a outra andaba a par da besta. Xa deixaran atrás os castiñeiros e logo estarían na porta.

Decateime de que aínda estaba en camisa. Collín a roupa do ferreiro e vestina.

Arrimeime á forxa e comecei a mover o barquín.

Non tardaron en entrar pola porta. Unha era unha muller de, pouco máis ou menos, os meus anos; o home era un rapaz coma de vinte. Comezaron a me falar sen lles estrañar a miña presencia.

Non sei que me dicían. A miña cabeza daba voltas e voltas. Só lles atendía por anacos. Falaban de que o pai da muller morrera. ¡Quella muller era a dona do ferreiro e estaba a me tomar polo seu home! Non tardou en chegar outro home para ferrar un cabalo e que tamén me tivo polo ferreiro.

Todos me falaban coma se eu fose o ferreiro que acababa de matar. ¡Aquilo era coma para tolear! Case estiven a lles berrar que eu matara o ferreiro e que era un viaxeiro que ía camiño da súa casa. Eles seguían a me falar coma se do ferreiro se tratase. Comecei a lles responder con si, non, xa veremos… Estaba eu tamén a tomar o lugar do ferreiro morto. ¡Cometera un crime e comezaba agora a condena: a de ter que vivir a vida que lle tirara ó ferreiro!

O FORNADAS —¿Hasme contar como foi o asunto do Fornadas?

Desta maneira lle preguntei a meu pai un día que iamos de Castro a Roás.

Miroume e riu, podía ser que polo inesperado da pregunta, non agardaba nin con moito que eu me interesase por algo que sucedera había tantísimos anos, pero estou máis certo de que a súa risa estaba motivada pola seguranza de que eu pensaba escribir algo sobre o afamado asunto.

E estaba no certo, porque a súa resposta confirmoumo: —Eu cóntoche se queres todo canto sei desta historia, pero será mellor que non a escribas. Ti sabes que case estamos emparentados coa familia do Fornadas e coido que non lles había gustar vela nos papeis e moito menos escrita por ti.

Confeso que non lle prometín non facelo. Máis ben me atrevo a dicir que lle dei a entender o contrario. Debínlle dicir algo así como “mentres ti vivas non o farei”, algo así debeu ser porque el pareceu cadrar conforme e sentinme eu en disposición de escoitar unha historia que algún día escribiría e agora non sinto remorsos de estar traizoando unha promesa.

O vello acomodouse no asento do automóbil, deixou de mirar para min e espetou a vista na estrada, ou no infinito, ou en ningures de fóra senón cara á súa memoria como facía sempre, e comezou a falar como nel era costume: disfrutando da súa narración, nada lle gustaba máis que contar historias.

"A historia é moi vella pero aínda hai moitos vivos que a lembran perfectamente. Ós que máis lles tocaba negábana, outros aseguraban que sucedera tal e como sempre se dixo e eu pódoche dicir que unha historia pola que alguén pagou anos de cárcere sucedería dunha maneira ou doutra, irían á cadea os culpables ou outros que lles tocou de pagar o que non debían, pero se hai mortos polo medio e non morreron en de por si, alguén os matou.

"O asunto foi aquí mesmo —daquela estabamos entrando en Xermar—, e foi por mor dunha vella que había. Unha condenada dunha vella que che podo asegurar que era das máis malas persoas que se puideron coñecer no mundo en quitados os que mataron a Noso Señor. Era mala lingua coma unha cobra. Non había casa nin fama onde ela puxese os seus ollos e os seus falares, que non deixara envelenada para tempo e tempo. Non vaias pensar que che estou dicindo que era meiga e facía as súas maldades valéndose de artes que non todos posúen, non. Era a dela unha maldade

vulgar. Non usaba máis ferramentas que as que ti ou eu poidamos ter: a palabra. Pero ela carecía do máis mínimo sentido da caridade, da moral, do respecto pola fama allea, de todo canto fai que os demais coutemos os nosos dicires e non ceibemos pola boca canto pensamos, e moito menos que nos aventuremos a contar o que non sabemos ou, o que é peor aínda, a inventarlle engadidos maliciosos ás vidas alleas.

"Pero non rematan aí as ruindades da vella, porque ó tempo que botaba a lingua a pacer tamén mudada marcos, tiraba valados, desviaba regas, e cantas falcatruadas foi quen de facer alguén en todo o país, ela deulle corenta voltas en facelas e desfacelas.

"Pouco importaba que ninguén na parroquia lle quixese ben, a ela iso facíalle tanto coma o que pasaba en Cuba. Así que un día tres homes xa feitos e dereitos, víctimas todos eles, en si ou nas súas casas, dos feitos da vella, decidiron que xa era chegada a hora de lle dar un escarmento como era debido á vista de que non había xustiza humana ou divina que fose quen de facerlle recuar nin unha vara da súa maneira de actuar.

"Pon e compón, pensaron que a mellor maneira de poñer á vella no seu sitio era arrimarlle unha boa somanta sen lle dar máis explicacións que os paos que levase.

Tiñan por seguro que uns e outra sabían de sobra das causas e razóns da malleira que se propuñan subministrarlle. Non tiñan moita confianza, iso si, en que a tunda fose quen de facer mudar á vella nos seus xeitos de se producir no tocante á convivencia cos seus veciños, pero esta primeira vez sería de proba e non desbotaban que habería que asegundarlle pero iso xa se vería…

"Agardaron que a noite metera a cadaquén na súa casa e aló se foron cara á morada da vella. Non fai falla que che diga que non portaban armas de ningún tipo, pero no propio curral da vella cadaquén aviou algo co que facer o traballo: un tirou un fungueiro do carro, outro pillou unha aguillada de abeleira e o terceiro desmangou un machado e dirixiuse á casa co cabo na man. Achegáronse á porta, tentaron o poxigo e comprobaron que estaba aferrollada por dentro. O que levaba o fungueiro puxo unha man no marco da ventá do vertedeiro e no segundo pulo dobrou a faileba, un terceiro empurrón e saltou a maneta deschoendo a fiestra. Pasaron á cociña e de alí a correr ás escaleiras do sobrado. Cando o primeiro que chegou a eles pisaba na soleira, xa a vella baixaba a berrar vestida cunha longa e porca camisa de estopa. O que levaba a vara de abeleira avanzou cara a ela que deu volta para volver ó sobrado. Nese xusto intre unha vareada apertóuselle contra as costas percorréndolle o espiñazo de diante a atrás. Mandou un berro que non parecía deste mundo e seguiu a correr. Cando a vella puña un pé no sobrado xa os tres homes subían os banzos de dous en dous. Chegaron os catro xuntos e a vella saltou para

enriba da cama. A luz do luar axudoulles a se decatar de que quería acubillarse entre a cama e a parede, así que un dos homes botoulle a man á canella e turrou por ela; quedou debruzada sobre do leito e coa camisa enrugada á altura do van. Daquela comezaron a mallar na vella. O fungueiro e o cabo da machada petaban no corpo da vella que ceibaba sons secos da crebadura dos ósos. A vara de abeleira asubiaba no aire antes de se escribir nas nádegas moles da vella arrincándolle os laios máis estarrecedores.

"Zouparon na vella ata acorexar do esforzo. Sen dicir palabra, o da vara ceiboulle a canela e o do fungueiro parou de petar naquel corpo que xa había un tempo que parecía non sentir. O rabo do machado aínda estaba no aire cando a vella, ceiba, virou papo arriba. O pao baixou nese mesmo intre e foi bater no medio e medio da fronte da muller. Sentiuse crebar o cranio, brotou un reguiño de sangue e a vella abriu desmedidamente os ollos. Espetou a mirada nos ollos do home do cabo do machado coma se fosen dous ferros quentes e vermellos e falou: “A ti Teixo heiche dar que arrepentir para mentres vivas, anque morra.” Botáronse todos tres escaleiras abaixo. Tiraron cos paos no curral e fuxiron a correr.

"Pouco tempo despois estaban os tres na cociña da casa do Teixo. Alasaban coma cans que levaran a máis grande carreira da súa vida. Eu non os vin, pero podo supoñer como fitarían para o chan entre os seus pés sen ousar a se mirar uns ós outros. O caso é que deberon falar entre si de se a vella quedaría morta ou non, e para sabelo non había máis camiño que volver aló. E “eu non vou”, “vai ti”, “eu alí non volvo”, pero alguén tiña que ir e foi o Teixo. Pouco tardou en regresar: a vella estaba morta e máis ben morta, que xa comezaba a arrefriar.

"Dispostos a confesar a morte non estaban, así que xunguiron os bois ó carro, envolveron a vella no mesmo cobertor da cama e botárona no chedeiro. Quedaba aínda moita noite por diante e á Escanavada habería media legua todo o máis. Alí había un forno do común que estaba arredado das casas e que había anos e anos que quedara en desuso.

"Teño sentido que no camiño non se escoitou máis son que o dos pés dos bois e o das rodas do carro nos coios do camiño. En pouco máis dunha hora estaban no forno.

Botaron toxo seco e por riba o corpo xa case teso da vella. Pegáronlle lume. O toxo comezou a arder e logo prenderon as lapas no cobertor. De pé diante do portelo contemplaron como a vella quedaba espida e comezaba a chegar ós seus olfactos o desagradable cheiro do cabelo queimado. Xa que o lume prendía na vella pouco tardaría en arder, aínda que non hai moito que lin que os corpos arden mal e moi especialmente os ósos, pero eu estou co que seguramente pensaban eles tres, que se

hai lume abondo, a non seren as pedras, poucas cousas hai que non ardan.

"Efectivamente, pegou o lume na vella e as lapas viraron a facer cores azuis e verdes. O cheiro da carne queimada non é precisamente un perfume, pero eles permanecían alí, diante do portelo do forno ollando o espectáculo. Xa se sentían un pouco máis tranquilos, desaparecido o corpo, e tendo en conta que ninguén sentiría da vella, pouco tardaría en morrer o conto.

"Eles tres o que non podían era retirar a súa vista do lume que envolvía o corpo.

Un deles, non sei quen, dixo: “Veña, deixádea que arda e que a coma o demo que así vai ter dous infernos un aquí e outro aló.” Aínda ben non rematara de dicir isto, cando a vella se ergueu de socate dentro do forno. Dobrou polo medio e ficou sentada, os ollos abertos e espetados nos do Teixo. Quedaron tesos coma tres fusos.

Pero en menos que cho conto, viraron cara á porta de fóra e botaron por ela ás alancadas. Un berrou: “¡Cago na vella e en quen a fundou!” O Teixo aínda virou os ollos cara ó forno no intre xusto en que a vella erguía un brazo moi a modiño e apuntando para el mentres regañaba os dentes. Os bois, inocentes, levaron vareadas por todo o lombo para que apurasen o paso máis aló do que é quen de facelo un boi.

"Un pouco máis adiante pararon e puxéronse a falar de que non podían deixar a vella no forno, pero ningún deles era quen de regresar alí, así que tomando conta de que o lume se encargaría de acabar de consumir o corpo da vella, tiraron cada un para a súa casa.

"En dous ou tres días ninguén botou de menos á morta e nada se falou do asunto.

Pero ó cuarto día apareceron os gardas e comezaron a facer preguntas. Non era segredo ningún que os tres homes decidiran darlle unha malleira á vella, así que os levaron para Lugo e estiveron no cárcere. Cando saíu o xuízo foi o Teixo o que apandou. Non lembro ben se pasou un ou dous anos na cadea, pero non foi moito tempo. O caso é que cando cumpriu, regresou á súa casa e aquí morrería o conto se non fose todo canto veu despois.

"Desde daquela xa non lle chamaban o Teixo cando falaban del, de alí en diante sempre correu polo Fornadas, mesmo lle fixeron un cantar: Con outros dous foi Fornadas cocer a vella nun forno que hai aló na Escanavada.

Aínda estaba o forno morno coa vella a medio cocer cando lles virou o corno.

Daban no aire alancadas cando ían a correr sen rematar a fornada.

Mira ti que trangallada, que a quen non sabe cocer, que lle chamen o Fornadas.

"Agora que á cara non sei de quen fose home de llo dicir. Cando regresou viña rufo e ata fachendoso do que fixera, pero pouco tardou en se virar reservado e o trato con el facíase cada vez máis difícil para os veciños e mesmo para a familia. Botaba días enteiros sen saír da casa e, de súpeto, pasaba días e noites andando polos camiños e durmindo acochado contra os valados.

"Moitos anos despois viña eu de Arcillá a Xermar, estaba a anoitecer, e ó pasar por Lamas vino arrimado a un chanto. Achegueime a el e saudeino. Estaba fraco e escunqueirado, pero debía ter ganas de falar con alguén, porque deixou escorregar o lombo pola pedra ata quedar sentado no chan e convidoume a imitalo. Non recordo de que comezamos a falar ata que deu en me contar. De alí en diante xa falou el só, eu escoitaba abraiado incapaz de interrompelo. Escoita o que me contou.

"O que máis che agradecería agora —comezou a falar o Fornadas—, era que me botases as mans á gorxa e me esganases aquí mesmo, mira que non parece boa morte, pois eu a tal hora quéroa mellor que o que estou a pasar. Xa sei que dirás que non teño máis que matarme e conto resolto, pero non che é tan doado, xa verás. Ti sabes, coma todos, que eu matei a vella e que a fomos queimar no forno da Escanavada. E sei que fun eu o que a matou porque, aínda que todos lle demos golpes e pancadas, ela si que sabe quen a matou e aínda hoxe mo segue a facer pagar a min. Non hai día que non mo veña cobrar. Foi cativa en vida coma poucas persoas se coñeceron, pois agora, de morta, aínda o é moito máis. Porque aínda que ti non mo creas, eu vexo a vella cada día. De primeiras parecía que todo quedaría rematado con pagarlle á xustiza e eu dábame por conforme: fixen unha morte e pagueina. Pero á condenada non lle abondou con aquilo e des que viñen da cadea comezou a cobrar pola súa conta.

"A primeira vez que se me presentou, foi na cociña da miña casa. Eu estaba sentado a carón do lume e comecei a sentir calor polas costas ó tempo que escoitaba acorexar detrás de min. Vireime e vin a vella arrodeada de lapas, non sei se serían as labaradas do inferno ou as do lume que lle pegaramos nós, o caso é que alí estaba o diaño da vella fitando para min e arregañando os dentes no medio da cara comesta

polo lume. Agarrei medo, pero de seguida pensei que sería unha visión e a min nunca me asustaran moito as visións nin os contos de medo, así que tratei de me facer dono de min e agardar que aquilo pasase. Estivemos un pouco a nos mirar un ó outro ata que ela falou e dixo que me había levar ó inferno con ela, pero que quería que aló no outro mundo fosemos un só e para iso eu habería de chegar a formar parte indivisible dela. Eu, de todo aquilo que me dixo, non entendín nada daquela, pero non había tardar moito en comprendelo. Daquela non me parei a pensalo, mirei de arredor e pillei unha tixola, collina coas dúas mans, funme para a vella e mandeille con todas as miñas forzas un golpe no medio e medio da cabeza. Non deu nin un laio. Polo mesmo lugar por onde ela aparecera ceibando a calor das lapas, entrou na cociña un frío de xeo que me arrodeou o corpo enteiro e penetroume ata os ósos ó mesmo tempo que na lareira morría o lume de xeito súpeto. Quixen prendelo outra vez e non fun quen. Marchei para a cama aterecido e non dei collido o sono. Veñan voltas e voltas e o tempo non me daba pasado. Non sei que hora sería nin canto tempo levaba na cama, cando o cuarto se encheu dunha luz quente. Alí estaba a vella outra vez. Agora viña andando cara a min ó tempo que dicía “hoxe vouche comer un ril”. Seguiu achegándose e cando estivo ó pé da cama estricou o brazo cara a min, pousoume a man —ósos esburgados con anacos de carne que fumegaban a pendurar dalgúns dedos—, no ventre, e penetrou dentro de min coma un coitelo quente nunha pela de manteiga. Daquela sentín a dor máis grande que nunca sentira, a man da vella rabuñábame por dentro. Pechei os ollos e cando os abrín outra vez, vin a cara da vella ensanguentada. O sangue viña a regos dun anaco de carne que comía e escorregáballe polo queixo e polo peito abaixo.

"Botei a noite entre dores espantosas coma se tivese dentro unha ducia de corvos a me arrincar as carnes. Cando veu o día as dores foron devalando. Mirei o meu ventre e non había sinal de ferida. Aínda sentía algunha dor pero non era máis forte ca que un sente cando lle fixo mal algo que comeu, así que pensei que todo aquilo non fora máis que un pesadelo. Mesmo se me veu á cabeza que estaría a ter algúns remorsos polo que lle fixeramos á vella. Baixei á cociña e no medio e medio estaba tirada a tixola, apañeina, e cando a ía volver ó seu sitio, vin que tiña un bo croque no cu. Aquilo encaixaba co que sucedera, porque pódoche asegurar que cando a collín para me defender da vella estaba lisiña coma unha lousa. Aínda houbo outra cousa que encaixou no seu sitio: aquel día mexei sangue.

"Botei uns días cismando dentro de min se sería certo o que sucedera ou se tería sido un mal soño, cando unha noite que viña de Mos, ó pasar pola Ponte Vilar volvín ver a vella. De primeiras non vin máis que a luz do lume que vai canda ela, porque

se botou de riba de min e arrincoume o fígado en menos do que che conto, e mentres eu agarraba e apertaba a barriga entre as máis terribles dores que ten sufrido humano ningún, ela comía a miña víscera coma se fose un manxar. Berrei coma un condenado polas dores e polo medo. Vomitei e cuspín sangue toda a noite. Coma se dunha maldición se tratase, non pasou ninguén que me valese. Pasei horas a berrar e a chorar ata que ó amencer foron calmando as dores.

"Volveu outra noite á casa e tiroume o páncreas. As dores eran cada vez máis insoportables e, cando me puiden erguer da cama, fun ó alboio e pendureime dunha corda para me aforcar. A corda rompeu e apareceu a vella para me dicir que eu non me mataría pola miña man, que tería que vir alguén que me matase e daquela ela comeríame o corazón.

"Marchei da casa e boteime ós camiños. Vivo a morte máis espantosa que pode ter home ningún. Xa case me ten baleiro por dentro, pero segue a aparecer e a me espetar as súas mans para procurar do meu interior algo que me arrincar. Pouco a pouco eu vou pasando a formar parte da vella e non hai lugar onde fuxir dela; hai dúas noites metinme a durmir na igrexa da Ponte de Outeiro; pensei que como é lugar sagrado, un ser que vén do inferno non tería poder para entrar. Polo medio da noite presentouse e estricou o brazo, xa non sei que me puido tirar, porque xa nada me debe quedar, pero ela mete a súa man de ósos e pelellos rustridos e ponse a comer. Comeu sentada de riba do altar e de cando en vez cuspía cara ó sagrario para me amosar co seu desprezo do lugar sagrado, que non hai sitio na terra no que me poida agochar dela.

"Non sei se atoparei a caridade de alguén que me tire a vida e acabe con este sufrimento. Tampouco sei se iso é o que quero, porque penso que se é verdade o que a vella me di, eu estarei no inferno unido para sempre a ela, pagando na miña carne o castigo que eu merezo sumado ó que lle cómpre a ela. Xa sei que non me vas poder axudar nin sei tampouco por que cho contei hoxe a ti todo, será porque non quero que a xente pense que toleei…

"Daquela ergueuse de onde estabamos medio sentados e medio anicrados e botou a andar arrimado ós chantos. Eu fiquei alí ollando para el e vino como saltaba para o camiño e desaparecía cara ó río. Pouco tardei en saber del. Catro ou cinco días despois atopárono morto en Triabá. Veu don Clemente levantar o cadáver e fixéronlle a autopsia no cemiterio de Castro de Rei. Coa desculpa de que ía a Santa Leocadia achegueime a Castro de Rei, fun ver a don Clemente e pregunteille de que morrera o Fornadas. Morrer morrera dun golpe na cabeza, así constaba no informe do forense, pero o médico díxolle que non se atrevera a escribir o que atopara cando

lle fixo a autopsia por medo a que o tomaran por incompetente ou por tolo: non tiña en todo o corpo máis ferida que a da cabeza, pero por dentro estaba totalmente baleiro. Escavado coma unha zoca, coma un porco, fóra a alma, cando lle tiran o entripado e os liviáns".

A LOBA Na casa do meu avó da Granda de Xermar houbo de sempre parada de bestas e esta foi a razón de que aló polos anos trinta fose meu pai varias veces á parada que había na Reborica, que era a que caía máis cerca e coa que se mantiñan moi boas relacións.

Nunha destas viaxes, non podo lembrar agora se a causa fora a venda, e entrega, dun cabalo da parada ou a merca dun daqueles burros casteláns, con alzada de cabalos, que tan apreciados e custosos andaban naquel tempo no que as mulas valían cartos e tan cobizadas eran —cousa que non ocorría cos mulos, máis torpes para o traballo—, tivo coñecemento da historia que vintecinco ou trinta anos despois me contou e que agora quero deixar por escrito.

Meu pai facía sempre o mesmo camiño neste traxecto a non ser que por algunha razón tivese que se desviar ata Cambás, onde aínda viven parentes, ou a Xestoso onde moraba, e corría de boca en boca, meu bisavó o Guerra, home de tan descomunal forza que o facía protagonista de contos e historias, reais unhas veces e inventadas outras. Pero non foi este o caso, así que cruzou o Támoga e púxose en Pino. Abeirou Mato e endereitou cara a Pígara, e en pouco tempo estaría na Santa Cruz de Parga e de alí a Trasparga, de non ser que comezou a nevar. Nevaba con intensidade e os camiños ameazaban con desaparecer logo, de tal maneira estaba a callar a neve. Apertoulle algo o paso ó cabalo para ver de chegar axiña a Trasparga, de alí á Reborica xa só quedaba un paso.

Pero non saíron as contas tal e como meu pai andaba a se figurar, porque a nevarada era das que lle quedan a un escritas na memoria. Foi pasar o río Requeixo por unha pontella que se adiviñaba malamente no medio da neve, e pouco faltou para que home e animal fosen parar á auga. A noite veulle enriba coma de socato e xa non había maneira de atinar cos camiños. Botou pé a terra e, levando o cabalo de ramal, andou ás atoutiñadas na procura de pasos, sen máis desexo que o de atopar algunha casa que lles dera cuberto para aquela noite.

Non era doado, os camiños borrados facían a home e cabalo dar voltas e voltas na procura dos pasos máis azarosos. Cando neva de noite as folerpas cégante dunha maneira total e o máis normal é perderse se non dás pronto cun acubillo; pouco a pouco váiseche enchendo o peito de xenio e non tardas en mudalo por un desacougo tal, que ás dificultades propias da situación, engades a túa pouca claridade mental para resolvelas. Algo así lle debeu pasar a meu pai aquela noite. Despois de moito andar e desandar, enxergou unha luciña non moi lonxe e cara a ela se dirixiu. Andou tratando de non perdela de vista nin cando tiña que dar volta e recuar sobre o camiño

que traía porque topara con pasos choídos ou regatos. E1 sempre procuraba a luz e cara a ela se encamiñaba. Os vultos arredondábanse e xa parecían todos iguais coma se dentro deles agacharan todos a mesma cousa sen máis diferencia que o tamaño.

Con non poucas dificultades deu chegado ó pé da aira. Comezou a andar por ela coa besta de ramal. Os cans comezaron a ladrar e tivo que calmar o cabalo poñéndolle unha man do belfo e falándolle baixiño: “Ou, ou, quietiño, quietiño.”

Debuxouse unha figura na porta da casa cara á que se foi meu pai.

—¡Boa noite! —saudou.

—Boa a teña vostede, que en de por si non a é. Prenda aí e pase, que a noite non é boa para estar fóra —respondeu a silueta arredándose para lle deixar o paso franco.

Atou meu pai a besta e entrou, ó tempo que tiraba do lombo a coroza de hule que o protexera da humidade. Sen pasar moito adiante do limiar da porta, explicou a súa situación e pediu se lle podían dar acubillo ata o día, para el e para o animal. Tal e como agardaba, ámbalas dúas coberturas lle foron ofrecidas, así que botouse fóra outra vez e foi encerrar o cabalo nun alpendre algo afastado da casa. Tiroulle sela e manta e enxugouno algo coa xerga antes de que o home da casa lle trouxera un brazado de orxo que deitou diante dos fociños do animal.

Precedido polo home que o recibira e o axudara a acomodar o cabalo, entrou na casa. Era unha casa de labranza como calquera outra, coma aquela da que el mesmo procedía. Entrou na cociña e saudou: —¡Dou gracias!

—A Deus lle sexan dadas —respondeu unha muller que remexía nun caldeiro con armela que penduraba da gramalleira. Sería dunha idade coma de sesenta anos ou algo menos e que cadraba coa do home que o recibira. O saúdo tamén foi respondido a continuación polos outros habitantes da casa que estaban arredor do lume. Sentados en tallos, unha rapaza duns dezaoito ou dezanove anos e un rapazolo coma de catorce. Nun banco parrumeiro, por detrás do lume, había outra muller de máis idade, que xogaba, máis que cousa ningunha, cun carabullo nas brasas e no borrallo.

Explicou meu pai cal era a súa situación de perdido por mor da nevarada e a onde se dirixía e para que fin; así soubo que se desviara aínda ben do seu camiño e no canto de continuar na dirección do solpor, como debía, nalgún momento colleu cara ó norte e agora estaba en Vilargabín, un bo anaco afastado do seu camiño.

—E logo se da Santa Cruz tirou cara a acó, ¿como é que non quedou en San Salvador? —preguntoulle o home da casa.

—É que non o vin, non sei por onde viñen ou deixei de vir, o caso é que non

pasei por San Salvador e tampouco o vin.

—Non se apure —falou a vella—, mañá aquí o meu neto hao poñer camiño de Cezar e despois polo Portovello logo chega á Reborica.

A conversa que seguiu inmediatamente é boa de imaxinar para calquera: —A ver muller, dálle algo de cear a este home…

—Non, deixe que traio eu abondo…

—De maneira ningunha. O que traia halle vir ben para o camiño de volta…

O caso foi que nun pouco xa meu pai estaba ceando, como din os homes das terras do Cepelo, competentemente: un pouco de xamón enriba do pan da casa, mentres dous chourizos envurullados nunha verza se cocían a modiño no medio das brasas, entre o lume e o borrallo. Por tras un anaco de queixo de Castela ben curado e, desde primeiras, un xarro de viño que amornecía a carón do lume.

De seguro que meu pai tiña un ollo no chourizo e o outro na rapaza, el daquela pouco máis vello ca ela sería, porque non tardaron en mandar ós dous máis novos para a cama.

E daquela foi cando se sentiu por primeira vez o lobo. Foron tres ouveos, primeiro un, longo e agudo, e de seguida outros dous máis curtos.

—Xa anda aí ese condenado —dixo a vella.

—E logo, ¿baixan moito por aquí? —preguntou meu pai.

—Este ano é a primeira vez que os sinto —falou o home—, pero xa hai días que non andan lonxe, polo que me dixeron.

—Pois estábache eu apañado se non dou con esta casa a tempo…

—Pois á Reborica tamén baixan todos os invernos —comentou a vella—. Veñen do Cordal de Montouto e da Cova da Serpe e vanse xuntar alí, que algún ano seica mete medo pasar o inverno nalgunha casa das que quedan algo arredadas. E moito máis despois do que pasou, que aínda os hai vivos que lembran o asunto.

—¿Que asunto? —preguntou meu pai sempre na arela de apañar algún conto novo.

—¿E logo a vostede, que xa estivo varias veces na Reborica, nunca lle contaron a historia da Isaura?

—Pois agora non lembro tela escoitado.

—Pois hoxe non se vai vostede sen que eu lla conte, que a sei ben, que o finado do meu home era de Gallado e de alí mesmo era Deus perdoe á Isaura.

—Pois conte, conte. Que eu, aínda que estiven ben veces en Cambás, ó pé de Gallado, nunca tal cousa me contaron.

—O asunto non foi en Gallado, de alí era a rapaza, pero todo isto pasou non moi

lonxe da Ponte de Aranga. Había alí unha casa, unha boa casa. O home quedou viúvo cedo pero ata que morreu, ben vello, era o que mandaba e gobernaba, aínda que casara un fillo na casa, que era o que daquela levaba coa súa muller todo o peso da facenda. Un capital boísimo, tense mallado naquela aira oito días arreo. Enchían tullas e tullas de trigo e centeo como non collía ninguén en moitas leguas de terra arredor.

"O matrimonio non tivo máis ca un fillo. Un rapaz que era a xoia do avó, mesmo pareceu que toleara con aquel neto, algo que non se cre nun home que criara case só a tres fillos, pero o caso era que estaba parviño de todo con aquel neno. Mesmo quixo que estudiase, cousa que nunca pola cabeza se lle pasara no tocante ós seus propios folios. O caso é que o rapaz deixou a escola da aldea e metérono interno na Coruña. ¡Mira ti que ten feito viaxes o vello para ir ver o rapaz! Cada pouco, aló marchaba, e aínda o cativo non tiña os dezaseis anos e xa o home botaba aló dous ou tres días e din que o levaba con el de esmorgas e mesmo de pendangas.

"Ben chegou todo isto para que o Silvestre, que así se chamaba, que lle puxeran o nome do vello, se afixese á boa vida e nin estudiaba nin facía cousa ningunha. O caso é que aínda non fixera os vinte anos e xa estaba de volta na casa, parece ser que non deu rematado nin o bacharelato, pero tampouco se quixo agarrar á terra e axudar a defender o capital que algún día había ser seu. Coma se se dese de conta de que para el ben había chegar e que nin na vida enteira o daría gastado, o rapaz non facía outra cousa que andar de caza polo día e de troula polas noites. Compañeiros non lle faltaban que ben se encargaba o vello de que sempre tivese un peso no peto e, onde non tiña amigos de seu, sempre aparecían os do peso.

"O pai do rapaz ía mudando de xenio e de cara segundo ía pasando o tempo e aquel badulaque non daba pancada nin que fora día solto nin que amencese día santo, que para el todos eran igualiños. É un supoñer, pero coido eu que o pai matinaría na procura dun pecado que lle fixese merecer un fillo así, porque nin el nin o vello fuxiran do traballo aínda que eran xente de capital. Pero como tonto non era, ben que lle botaba as culpas ó vello do que fixera co neto, que seica un día sentiron que lle dicía: “Vostede que o fixo así, agora xúngao ó carro se é quen de facelo…”

"E pensouse que algo debera haber na casa porque o rapaz parou de andar cos outros e de ir de xolda á Coruña. Si, víano ir de caza coma sempre e darlle o día, de volta dalgunha taberna, a leguas da súa casa, pero xa máis ben a el só. Pero non había tal. O que pasou foi que lle deu polas mulleres e non quería que se soubese das súas falcatruadas máis que por el, así contaba o que quería e gardaba o que lle daba a gana.

"Teño que dicir que o Silvestre era o home máis guapo que había en toda a volta.

Eu non o coñecín, pero na casa de, en paz estea, o meu home había un retrato no que estaba con dúas irmás do pai de meu sogro, e ben bonito que era. Ó parecer era acastañado clariño do pelo, que o tiña ondulado; os ollos seica verdes e alzaba polo menos dúas varas e media. O que se di un home guapo onde os haxa. Despois din que ledo, falangueiro e ocorrente coma ninguén, que onde estaba el todo o ano era primavera. Así que madía leva que lle fagan caso as mulleres a un home desa maneira.

"Se lle damos creto ó que se ten falado, non deixou honra sen luxar nin prato ó que non fora lamber aínda que fose no de cada día de calquera home de ben. Non lle puxo máis couto á súa andaina que o do seu antollo.

"Así que, coma as gatas á xaneira, veu dar a Gallado. Non era nin moito menos a primeira vez que andaba por aqueles camiños, que xa era coñecido de todos; mais o caso foi que unha noite coma esta, procurou acubillo na casa dos de Revoldás. Unha xente coma nós, que comía todos os días, pero non eran dos que mallaban tarde, que cedo fai falla o pan novo. Os de Revoldás tiñan tres fillas, que non lles quixo Deus dar home de seu, nin falta que lles fixo que a máis vella casara cun home traballador e bo coma poucos na parroquia. A segunda fora casar ós Vilares e a pequena era a Isaura, que daquela ía para os vinte.

"O Silvestre quentouse ó lume. Pero non se lle ían ós ollos da boa da Isaura que era feitiña coma un cadrifollo. Branquiña de cara e graciosa do corpo. Lista e espelida, que non era coma as outras que sempre tiñamos que andar mirando para a punta dos pés cando estabamos diante dun mozo que non fose de confianza.

"Sabendo como era o Silvestre, de seguro que saíu daquela casa xurando que logo había volver. ¡E ben veces que volveu o condenado do rapaz!

"Uns meses despois a Isaura quedou en estado e fíxollo saber ó Silvestre que daquela mesmo lle deu palabra de casar con ela. Non sei se llo puxo de condición ou se a foi aloumiñando, o caso é que un día marcharon os dous á Coruña pola mañá e pola noite xa estaban de volta. Desde daquela ninguén volveu ver ó Silvestre por Gallado.

"Pouco tempo despois sóubose que Silvestre casaba con outra para a Candeloria e a Isaura meteuse na casa e foi murchando coma as flores cando ven marchar o verán. Pero aínda tivo folgos para baixar á Ponte de Aranga o día da voda. Os que a viron din que estivo na ponte agardando que entraran noivos, padriños e convidados; ben sabe vostede que desde a ponte vese moi ben a igrexa. Disque estaba amareliña coma a cera dunha candea, pero dereita e enteira coma unha señora. Cando lle

pareceu que xa era hora achegouse ó adro e púxose a rentes da porta. No intre en que saían os noivos achegouse ó Silvestre e espetoulle baixiño, pero na seguranza de que el ben oía: “Débesme un fillo. Ti verás como mo pagas.” E coa mesma arrincou polo medio da xente cara ó camiño que abeira a igrexa case de arredor.

"Aquela mesma noite apareceu a Isaura enforcada nun castiñeiro. Foi o pai de meu sogro un dos que baixou o corpo e dixo que case non pesaba, era coma quen pillaba unha presa de palla. O crego non quixo soterrala no camposanto da parroquia e déronlle terra pola noite por fóra do valo do cemiterio. Aquel ano baixaron os lobos no marzo e escaravellaron na furada ata abrir o cadaleito; cando a xente foi alí, a caixa estaba baleira a non ser a mortalla que a Isaura levaba, rabuñada e desfeita.

Volveron pechar a caixa cos restos das vestimentas dentro, e por riba da terra que lle botaron deitaron unha laxe para que ninguén puidese volver a remexer alí.

"Despois daquilo e en estando casado, pensaríase que Silvestre mudara de vida, pero non houbo tal. Levou a muller para a casa, xa morrera o vello e quedaban seus pais, e foi coma se alí a deixara. Coma eses pícaros que se lles antolla unha cousa e non paran ata que a conseguen e, cando a teñen, lévana para a casa e nunca máis reparan nela. E iso que a rapaza coa que casara era ben xeitosa e ben guapa, doutro ser moi distinto da Isaura. Chamábase Luciana e era da cara angulosa, coma unha peza de madeira antes de lixala. Os pómulos lixeiramente avultados sobre dos que brillaban dous ollos negros coma as doas dun rosario de acibeche e cunhas perfebas coma fíos de seda, longas e finiñas; o nariz cumprido, pero non grande; a boca, de beizos moi marcados, faríase grande se tivese só un chisco máis. Soamente o queixelo era algo pequeno de máis para aquela cara. Todo o rostro abeirado dun cabelo preto coma a noite caéndolle polos lados coma unha fervenza de ondas do mar. Pouco máis pequena ca el, tiña un corpo rexo, forte, pero moi de muller. Eu vina unha vez na Coruña, leváranme ó médico do pulmón cando era moi pequena e cruzamos con ela polo Cantón. ¡Que vella tan guapa, tan dereita, tan señora!

"Pois o godallo, tendo aquela xoia na casa, aínda andaba por aí tentando nas outras, procurando facer algunha desgracia máis, coma se non fose abondo coas que levaba feitas. Pero os pais estaban algo máis sosegados porque a nora resultoulles unha rapaza boa e formal a máis de traballadora coma poucas, que aínda que logo quedou preñada, ela seguiu a axudar en todo case ata o día mesmo de parir.

"O inverno que seguiu á morte da Isaura foi como non se lembran. Por Santos ía un frío como non había memorias, e pola Santa Lucía baixaron os lobos do Cordal e da Cova da Serpe. Viñan esfameados e non deixaban bicho que quedase fóra; a nós coméronnos un can que tiñamos e que era grande coma un cuxo e moi fero. Un día

pola mañá apareceu morto e medio comesto polas feras. Saíron os homes tras deles e un dos que máis gustaba de ir era o Silvestre. Non é que a el lle fixeran perdas ou lle meteran medo; medo parecía non terllo a nada e as perdas da casa nunca lle fixeron perder o sono, era polo que lle tiraba a caza, aquilo de perseguir e acosar ata cobrar a peza.

"Mataron moitos, andaban con eles polos lugares e en todos lles daban algo.

"Mais había unha manda que non eran quen de dar con ela nin os mellores cazadores. Case sempre baixaba por entre Cambás e o Cordal de Montouto, polo que lle chaman o Barranco da Loba. Eran seis ou sete animais grandes, dicían que uns con outros andaban nas dúas varas de diante a atrás. Noites enteiras teñen botado os homes á espreita, e cando daban visto que se achegaban, xa viñan subindo cara á Serra da Loba. Xa de lonxe podían decatarse de como paraban e se xuntaban para se poñer de acordo, porque doutra maneira non se explica. Entón collían cada un por un camiño. Os cazadores dispoñíanse para agardar por algún deles, e cando o vían vir e se preparaban, aparecíanlles os outros lobos arrodeándoos e botándose enriba deles que non podían facer uso das armas, unhas veces por medo a ferir a algún compañeiro e outras porque se botaban de tal maneira nos homes que abondo facían con recuar para que non os trabasen. E despois, coma de socate, desaparecían sen que ninguén puidese saber como ou por onde se foran. E non lle foi nin unha nin dúas veces, foron moitas, tantas que os homes xa coñecían aquela manda e falaban dela nas casas e nas tabernas.

"Parece ser que o animal que mandaba nela era unha femia de ollos coma dous ferros quentes. Ela era a máis fera de todos, plantábase diante do home, chantaba os pés na terra e arregañaba os dentes ouveando sen dar un paso atrás.

"A xente arrepiábase cando falaban dela e atrancaba portas e ventás en nada máis comezar a escurecer un pouco. Os animais, sabedores do medo que poñían, baixaban cada vez máis e chegaban ás casas. Ó primeiro viñan a modiño, sen que os sentisen, pero o mesmo que se entendesen á xente, cando alguén na casa osmaba que había aire de lobo, entón xa comezaban a ouvear e a rañar nas portas coma desesperados.

"Polo Nadal parira a muller do Silvestre e trouxo un neno dixeron que moi apropiado para nacer naquel tempo, porque era bonito coma o Neno Xesús que ten Santo Antón no colo. Aquela noite tiveron que durmir o médico e mais a parteira na casa. Os lobos botaron a noite enteira dando voltas de arredor da casa, ouveando coma tolos e rañando nas portas. O Silvestre andou a pegar tiros polas fiestras, pero non lle atinou a ningún.

"Parou de nevar uns días e Silvestre comezou a xuntar xente para saír na procura

da manda. Saían co día cara ó Barranco, uns por unha beira do río e outros pola outra. Botaron semanas e semanas percorrendo o Cordal de Montouto e a Cova da Serpe; mataron algúns, todos machos agás unha femia, pero que non era aquela detrás da que andaban, era máis pequena.

"O primeiro de febreiro pola noitiña alguén viu un lobo grandísimo na Ponte de Aranga. Outro ventou aire de lobo no Muniferral. Logo se soubo en todo arredor e cadaquén, en máis dunha legua a cada beira do Mandeo, pechouse na súa casa.

"Xuntáronse os homes alí onde hoxe hai unha praciña por detrás da parroquial de Aranga. En pouco tempo apareceu o Silvestre montado na egua da casa, e púxose a organizar aquela xente. Nestas estaba, cando dous lobos pasaron a correr coma se viñesen do río. “Alí van.” E escoitáronse os primeiros tiros de tantos como se habían escoitar aquela noite. Os homes saíron cos cans tras eles. Os lobos subían cara a Rilleira, onde estaba a casa do Silvestre, con maior axilidade e velocidade cós homes e os cans, pero aínda así non deixaron de perseguilos. Algunhas veces os cans chegaron onda eles, pero os lobos virábanse e, nada máis arregañar os dentes, os animaliños recuaban. Para ver de lles atallar repartíronse en grupos. Uns vían un lobo que lles cruzaba por diante nunha corredoira. Os outros que subían por unha corga, osmaban que viña lobo por riba do cavorco.

"Cando os homes, seguindo o rastro, chegaron a Rilleira mataran dous lobos que de seguida recoñeceron como compoñentes da manda que andaran a procurar todo o que ía de inverno. Os homes recoñecen o rostro do lobo cando botan moito tempo detrás del, aínda que nunca o viran moi ben e tempo abondo. Por alí, entre as casas, acosaron e mataron outros dous, pero os tres que quedaban, entre eles a loba que guiaba aquela manda, escapáronlles máis dunha vez.

"Por fin, á entrada dun souto que daquela había na parroquia, viron entrar ós tres animais. Botaron detrás deles e deron visto como saían de entre os castiñeiros e agarraban polo monte arriba. Corrían case xuntos. Botáronlles os cans e os lobos dividíronse, dous viraron cara ó nacente polo monte labrado levando detrás deles os cans, e o outro seguiu cara enriba polo monte.

"Mentres os homes seguían todos detrás dos cans perseguindo os lobos que corrían agora, xa case perdidos, polo monte aberto, a loba volveu a Rilleira, atravesou polo medio das casas e non parou de correr ata que chegou á casa do Silvestre. A Luciana, desde unha fiestra do sobrado, viulle brillar os ollos no medio da escuridade coma dúas faíscas ardentes e poñerse ó paso pouco antes de chegar.

Deu dúas voltas arredor da casa, rañou na porta e xa non o viu máis; fórase meter nun cortello amecido á casa e por alí pasou á cociña. Luciana, coma se osmase a

manobra, baixou polas escaleiras para facerlle fronte á loba e encarouse con ela, o animal arregañou os dentes e saltoulle enriba; a muller caeu a rolos e quedou tirada no chan da cociña. Acordou xusto a tempo de ver como a loba saltaba limpamente sobre do seu corpo e se botaba fóra levando o neno na boca. Comezou a berrar e baixaron os sogros que moito tardaron en comprender o que pasara porque ela non era quen de se explicar como é debido.

"A loba na súa fuxida non tirou cara ó monte, senón que se botou polos camiños e pasou coma un alustre por diante dos homes que regresaban, que encirraron os cans e botaron a correr detrás dela. O becho saltou uns chantos e meteuse na aira dunha casa, atravesouna e foise agochar nunha palleira de herba seca. Chegaron os das escopetas e o home da casa indicoulles onde se metera. Foran cara a alí pero, cando aínda lles faltaban dez ou quince pasos para chegar, a loba chantouse na porta facéndolles fronte. Os cans foron para ela ladrando e acosándoa, pero non recuou; por medo a ferir ós cans, os homes non dispararon as súas armas. Entón foi o Silvestre e arrodeou a palleira, pechou unha das follas da porta ó tempo que outro home pechaba a outra; correu cara ó palleiro, pillou unha presa de palla e púxolle lume, abriu media vara a porta e botou o facho para dentro. En menos do que llo digo a vostede ardía a palleira toda e no medio dos estalos do lume escoitábanse uns ouveos que fendían as paredes do ceo. O Silvestre ría coma un condenado botando xuramentos contra a loba.

"Nisto apareceron a Luciana e o pai do Silvestre berrando coma as almas do inferno. O Silvestre achegouse a eles e contáronlle o sucedido. Deu volta entolecido e, cos ollos abertos coma os da Nosa Señora das Angustias, correu cara á palleira e meteuse dentro; todo eran laios cando se escoitou un berro estarrecedor do Silvestre, entre o lume; despois, só houbo silencio.

"Cando deron matado o lume e entraron na palleira, neno, loba e home formaban un envurullo no chan".

Calou a vella mirando en fite para meu pai.

—E esta foille a historia, a desgraciada historia. Pouco tardaron en morrer os pais do Silvestre despois daquilo, e a Luciana foise para A Coruña onde xa hai moito que morreu e aló a soterraron. Herdaron os curmáns do Silvestre que partiron e venderon o capital. Da casa aínda hoxe quedan as paredes no medio das silvas.

Para o outro día meu pai chegou á Reborica e preguntou polo conto. Dixéronlle que a eles tamén llelo tiñan contado os vellos tal e como aquela muller llo contou a el e como el mo contou a min.

O CUMPREMORTES Gustaríalle poder recordar todo canto fixera o día que recibiu a primeira carta, pero xa había tantos anos que se lle escapaban moitísimos detalles. Tampouco tiña agora tanta importancia aquilo, nada do de atrás era mudable. O xa pasado iría con el para sempre, acertos e erros formaban un todo indivisible que se chamaba pasado inamovible. Debería concentrar todas as súas forzas no tempo que tiña por diante, e moito máis agora que pensaba que xa lle quedaba pouco. Aquela mañá recibira por tan estraño correo o mesmo sobre sen remitente que lle chegara tal día coma hoxe do ano pasado e mais do anterior. Era un sobre dos que se chamaban de loito, tiña unha fita negra arredor de toda a beira. Dentro unha tarxeta orlada igualmente de negro e atravesándoa toda o texto: ¡Feliz cumpremortes! Abaixo, na esquina dereita, a data.

Era o terceiro ano que recibía esta tarxeta e ben sabía que xa non lle quedaban máis.

Todo comezara un día que chegou á casa e retirou da caixa do correo un sobre que xa lle resultou estraño, traíalle lembranzas da infancia, tanto porque era dos de loito, coma pola súa propia textura; era dos que se chamaban de tea, que tiñan efectivamente un tacto coma de tecido fino. Abriuno, e dentro en papel de loito, puido ler un texto escrito con letra ben formada, deitada cara á dereita e algo requintada nos trazos que subían e baixaban da liña, e que dicía: Distinguido señor: Da mesma maneira que a xente felicita os amigos cando se cumpren anos do día que naceu eu envíolle a miña felicitación porque hoxe é o aniversario do día no que vai morrer. Pareceralle unha broma, pero podo asegurarlle que non o é. Eu sei perfectamente que vostede morrerá tal día coma hoxe (permítame que non lle diga aínda de que ano, todo chegará). Eu sei que de primeiras, isto pode parecerlle unha mala nova, pero unha vez que vostede se repoña da sorpresa inicial e medite un pouco, darase de conta de que máis que outra cousa isto é un privilexio, porque lle permitirá poder facer unha preparación que a poucos lles está permitida, xa que os homes deron en vivir coma se nunca fosen morrer. Nada hai tan certo e seguro coma a morte para o home, por tanto, calquera outro acontecemento dos que nos poidan suceder son moito máis alleos a nós.

Permítame pois que me despida, por esta, de vostede, desexándolle un feliz día do seu cumpremortes.

Máis nada. Non había sinatura nin marca de ningún tipo. Só a data do día no que acababa de recibir a carta, non a do día que fora escrita, senón a daquel mesmo día no que a estaba lendo.

Efectivamente, tomouno coma unha broma de mal gusto, aínda que gardou a carta coa intención de tentar comparar a letra coa dos compañeiros e compañeiras de traballo por ver se descubría o posuidor dun sentido do humor tan macabro. Con todo tipo de desculpas foi collendo mostras da letra das persoas que coñecía e cada noite comparábaas coas da carta e ningunha delas se podería asegurar que era a mesma.

Pouco a pouco foi esquecendo o asunto cando un día chamaron á porta e encontrou un home que traía un ramo de flores a seu nome. Viña atado cunha fita na que estaban pegadas unhas letras nas que se podía ler: NON TE ESQUEZO. Aquilo xa comezaba a pasar de broma, porque de seguro que se trataba dunha broma.

Como non houbo máis manifestacións, pensou que o bromista cansara e el xa ía esquecendo o asunto. De todas maneiras, cando se ía achegando o mesmo día do ano seguinte, comezou a se poñer nervioso. Andaba inquedo e cheo de desacougo. Tiña a sensación de querer retardar o paso do tempo e todo o facía a modiño: traballaba a modiño, andaba a modiño, comía a modiño… El quería botar de si esta maneira de se comportar, pero non era quen de facelo, era algo superior á súa vontade.

E chegou o día. Non foi ó traballo e estivo toda a mañá vixiando a chegada do carteiro. Cando o viu vir desde a ventá botouse fóra e foi ó seu encontro. Xa de lonxe viu no medio do feixe de cartas que o home traía na man, que unha delas viña abeirada de negro. Sentiu unha navallada no peito. O carteiro, ó velo achegarse, comezou a remexer nas cartas e entregoulle dúas: a do sobre de loito e outra. Cando as colleu, as mans tremíanlle coma unha vara verde. Botou a andar, case a correr, cara á súa casa e, cando estivo dentro, deixouse caer nunha cadeira ollando o sobre de loito. Deulle voltas e voltas sen se atrever a abrilo. Pousouno enriba da mesa e non podía afastar os ollos del. Ergueuse, deu paseos pola casa adiante que sempre acababan parando diante da mesa na que depositara o sobre, cos ollos espetados nel, como intentando adiviñar o seu contido para non ter que abrilo. Pensou varias veces en rompelo sen abrir, pero non foi quen de facer tal.

Aquilo non podía ser outra cousa máis ca unha broma, ninguén podía saber a data da morte de ninguén, a non ser que se tratase de quen o quixese matar e, se así fose, coidaríase moito de avisalo, porque iso significaría que el puxese os medios de evitalo. Así que o mellor era tirar o sobre ó lixo. Ou abrilo, as cousas non haberían ser distintas porque o lese ou porque o deixase de ler.

Abriuno por fin. Tamén desta vez contiña unha carta en papel de loito, aínda que era máis curta cá primeira.

Distinguido señor: Por segundo ano diríxome a vostede para lle desexar un feliz cumpremortes. Saiba vostede que xa só lle mandarei outras dúas felicitacións máis tal día como hoxe, aínda que non deixará de ter novas miñas e probas da miña presencia e vixilancia.

Que pase un bo día.

Tamén desta vez viña sen sinatura e tamén desta vez viña encabezada coa data do día.

En acabada a lectura, sentiu que lle daba unha volta. Ceouse atrás na cadeira e apoiou as costas no respaldo. Os brazos apoiados e as mans a colgar coma as dun morto. A cabeza caída para atrás e a faciana branca coma a parede. Cando comezou a se sentir algo reposto tamén lle comezou a funcionar o pensamento. ¿De quen se podería tratar? Isto xa pasaba de ser unha simple broma, había que comezar a tomalo en serio. Podía ir dar parte, pero é seguro que lle dirían que era unha broma e que non debía preocuparse. Habería de procurar unha solución sen depender de ninguén.

O primeiro, dado que non tiña familia ningunha, sería mudar de lugar de residencia. Así o fixo. Despediuse do traballo sen dar ningunha explicación nin aclarar nada sobre o seu destino futuro e foise da cidade. Alugou unha vivenda nunha vila e pouco menos que se pechou na casa, porque non saía máis que o indispensable e non se trataba con ninguén. Non recibía correo de ningún tipo e o carteiro nin sabía da súa existencia.

Cando levaba tres meses na súa nova morada o carteiro chamou á porta e entregoulle un sobre pequeno. Era un sobre dos chamados de loito. Viña a seu nome e traía o enderezo correctamente escrito. Abriuno e tirou del un recordatorio fúnebre.

Tratábase dun díptico que no exterior levaba un Cristo Crucificado na capa e unha Dolorosa na contracapa. No interior, debaixo dunha cruz viña o seu nome a imprenta seguido da data fatídica na que sempre recibía as cartas do seu cumpremortes; pero o ano non era o que corría, nin o seguinte, senón o outro máis, e debaixo, as letras D.E.P. O resto dos textos eran oracións nas que se encomendaba a súa alma a Deus.

Xa estaba seguro de que era a propia morte quen lle mandaba as cartas. E iso encaixaba perfectamente no que lle estaba a suceder: a morte sempre te encontra

esteas onde esteas. De todo te poderás agochar, ata de ti mesmo con enganos e esquecemento, agás da morte. Xa estaba claro, era a morte e diante desa conclusión non quedaba outra solución que deixarse ir. É inútil espernear.

Este pensamento deixouno desarmado. Non é que ata daquela pelexara moito, pero non fora porque non procurase a maneira de facelo senón por non dar atinado co xeito de se rebelar; pero tiña a sensación de que coa mudanza de residencia, e moito máis agora que se revelaba inútil, fixera o máximo que era quen de facer. O novo pensamento que agora ocupaba totalmente a súa cabeza era o de que lle fora dado coñecer o seu destino por anticipado e nada se podía facer contra el.

O abatemento duroulle semanas e semanas nas que a penas comeu nin durmiu, só pensou en van, porque non foron máis que pensamentos sobre a inutilidade de loitar contra o destino e a morte. Cada vez se convencía máis de que nada podería facer.

Pouco a pouco foi recuperando toda a tranquilidade que era quen de recuperar en tan anormal situación. Isto permitiulle reflexionar sobre a maneira de lle facer burla ó destino. Podería haber algún camiño e había que procuralo como fose.

Desapareceu da vila sen dicir nada a ninguén e trasladouse a unha gran cidade.

Alí tería moitas máis posibilidades de pasar totalmente inadvertido e loitar contra ese destino que alguén lle debuxaba a data fixa. Alí tentou de vivir coa máxima liberdade da que era capaz. Xa non estaba atado a todas cantas cousas lle parecía que lle quitaban liberdade, sen domicilio fixo, sen contas bancarias, sen nome nin documentos, sen horarios nin obrigas, podía actuar contra todos os destinos prefixados que lle impuxeran.

Agora acababa de recibir a última carta. Entregoulla un camareiro cando estaba tomando un café pola mañá. Era unha cafetería na que non entrara nunca antes daquel día. O camareiro díxolle que a entregara unha muller co rogo de que lla deran a el. Preguntou como era a muller, e o camareiro díxolle que era de mediana idade e vestida cun abrigo azul. Botouse fóra a correr pero non deu con ela. Foise andando a modiño pola beirarrúa ata chegar a un parque. Sentou nun banco e abriu o sobre.

A carta viña a seu nome, ó nome que xa había tempo que non utilizaba e non lle dicía a ninguén. Tirou o tarxetón de loito e reparou na data, xa só lle quedaba un ano.

Polo menos xa non recibiría máis cartas coa irónica felicitación. Seguramente alí comezaba un ano que tiña que ser o derradeiro da súa vida. ¿Que podería facer?

Naquel ano decidiu vivir coma se nunca tivesen existido as cartas, como vive calquera ser humano normal: sabe que ha morrer, pero non sabe cando.

Converteuse nunha persoa que non facía cousa se non estaba seguro de que era porque lle daba a gana, que quería facelo. Mesmo parecía un home indeciso, cando

era todo o contrario, mais era frecuente que pensase en facer algo dunha determinada maneira, e de alí a un pouco facíao á contraria. Iso si, antes de tomar unha decisión meditábaa moito, pensaba en todas e cada unha das consecuencias que podía ter o seu acto. Era coma un xogador de xadrez que pensa en todas as posibles respostas, propias e alleas, que se poden suceder ó movemento que está pensando.

E chegou o día. A noite anterior non foi quen de pegar ollo. Pola mañá botouse fóra pero antes foi e pagou o importe da noite seguinte para que lle reservasen o cuarto; como non tiña pertenza ningunha debía aboar o importe de cada pernocta por adiantado.

Andou polas rúas sen destino fixo, como gustaba de facer des que decidira vivir no anonimato da cidade. Era inverno e ía moito frío. Naquela cidade máis oriental cás terras onde nacera e vivira, sempre anoitecía máis cedo do que estaba afeito para as datas que eran. Coa escuridade, o frío aumentou e logo comezaría a xear. Non resultaba agradable estar fóra, así que decidiu ir andando cara á fonda. Quedaba algo lonxe do lugar onde se atopaba, pero desa maneira chegaría cos pés quentes.

Non quería pensar no pouco que faltaba para que rematase a data que tiña adiada para morrer, pouco máis de seis horas. Prefería pensar en que o día fora pasando na súa maior parte e el seguía vivo. En realidade, o tempo xa pasado daquel día parecía moi lonxe na súa memoria, mentres que o tempo que aínda restaba parecíalle moi longo e moi presente. Para morrer só se precisaba que o corazón se lle parase, e iso sucede instantaneamente, nunha milésima de segundo. En menos aínda, no espacio infinitamente pequeno que hai entre estar vivo e estar morto. Nun tempo que non é medible.

De socate parou no seu camiñar. ¿E por que tiña que ir á fonda onde durmira a noite anterior? ¿Só porque deixara pago o cuarto pola mañá? Iso significaba que estaba a facer algo que parecía que lle estaba dictado por un destino inevitable. Pois el era quen de evitalo: iría durmir a outra fonda. Tamén podía ser outra forma de destino, pero agora tiña no seu maxín algo que era o que máis apreciaba da súa nova situación: a liberdade de escoller. E escolleu, iría a outra.

Pasou por diante dunha casa e na parede de a carón da porta viu o cartel azul co hache e debaixo dúas estreliñas. Meteuse dentro e pediu un cuarto; pagou, déronlle a chave e botou a andar por un longo corredor reparando nos números que había nas portas ata chegar á dezasete. Meteu a chave na porta e pasou para dentro. Prendeu a luz. Era un cuarto pequeno cunha cama, unha mesa de cabeceira, un armario con porta de espello e unha cadeira de palla. Tamén había un lavabo. O cuarto tiña unha fiestra estreita que daba a un patio tan cativo que lle pareceu que case lle chegaba

coa man á ventá de en fronte.

Faltaban cinco horas para que rematase aquel día, tirouse enriba da cama sen se espir, pensou que, se tiña que morrer, non quería que atopasen o seu cadáver espido, prefería aparecer vestido para cando viñesen a policía e o xuíz. Agardar que pase o tempo non é un dos “pasatempos” máis entretidos que hai, pero a el non lle quedaba outra cousa que facer aquel día máis que iso: agardar que fose pasando o tempo e despois ver que acontecía. Deitado enriba da cama, na cabeza dáballe voltas e voltas unha mesma pregunta: ¿que iría pasar? De todas maneiras o pensamento íase a outras cousas, por exemplo, botou moito tempo ollando para a lámpada e despois pasando a súa vista ó teito onde vía debuxados redondeliños moi lucentes unhas veces, e o filamento da lámpada outras.

Nunha igrexa, un reloxo tocou nove badaladas. Non sentira tocar as oito. Parecía que aquel xogo de mirar fixamente para a luz era unha boa maneira de que o tempo fose transcorrendo sen se decatar. Pero non lle producía ningún alivio que lle pasase o tempo sen se dar de conta, porque iso significaba que era menos o que lle quedaba.

De socate ergueuse da cama dun salto. ¿Que facía el alí agardando que lle chegase a hora coma un condenado a morte que nada pode facer para evitar o seu destino? Botouse ó corredor, pasou por diante do home que lle dera a chave do cuarto sen dicir ren. En menos dun minuto estaba outra vez na rúa.

No ano que levaba na cidade aquela, ía ser a primeira noite que non durmiría nunha pousada, pero para morrer calquera sitio valía, pensaba. O reloxo doutra igrexa deu as dez. Seguiu a andar e un reloxo deses que parece que pasan follas dun libro do tempo, escribiu dous uns, seguidos de dous ceros, arredados estes daqueles por dous puntiños. Quedaba unha hora. Ollaba o reloxo de pulso e quedábanlle cincuenta e nove minutos. Volveuno a mirar e agora eran as once e dous minutos.

Tamén volveu a consultalo un minuto despois. Entón tirouno do pulso e deitouno nun contedor do lixo. Seguiu a andar sen rumbo e foi parar a unha praciña pequena e mal iluminada, aínda que era nova, por mor duns farois de moito deseño que apuntaban tan para abaixo que só alumaban sobre o seu propio soporte. Foi sentar nun banco. ¿Que hora sería? Xa tanto lle tiña. Se viña a da gadaña, que viñese, el fixera todo canto na súa man estaba para que non o puidese atopar. Coas mans nos petos do abrigo, as pernas estricadas e o queixo apoiado no peito, deixouse estar.

Sentíase ben. Polo que din antes mesmo de morrer un séntese desa maneira. Unha muller veu sentar ó pé del e preguntoulle a hora. E1 respondeulle sen mirala, que non tiña reloxo. Pensou que sería algunha pendanga que tería por costume comezar os tratos preguntando pola hora.

—Xa pasa das doce —dixo a muller. Ó sentir aquilo virouse para a muller.

—¿Que dixo vostede?

—Que xa pasa das doce.

—¿Está segura?

—Estou. Cando eu pasaba por diante daquel edificio verde sentín dar as doce no reloxo da Casa do Concello.

O home agarrou a cabeza entre as mans e comezou a falar baixiño: “Xa me parecía a min que non había ser certo. Tiña que se tratar dunha mala broma”. E cousas polo estilo.

—Non era broma, non. Éralle certo e ben certo —falou a muller sen ollar para el.

Pareceu non oír o que a muller lle dicía e esta ergueuse e comezou a camiñar pola praza a modiño. Xa estaba a piques de desaparecer da súa vista cando semellou caer na conta do que dixera e saíu a correr detrás dela. Acadou a se pór á súa altura cando enfiaba unha rúa sen máis iluminación que a que lle daban os letreiros e as luces dos trinques. Diante dun destes botoulle a man ó brazo da muller e turrou por ela para situala de fronte a el. Era unha muller nova cun estar de grande señorío: dereita, os ombros tesos e os seos apuntando con firmeza ó peito do home, fitando case con fachenda ós ollos. O rostro era dunha palidez extrema, aínda que podía ser efecto da luz, dun branco forte, que lle daba nun dos lados da cara, mentres o outro permanecía na escuridade; os ollos, claros, case transparentes, estaban ribeirados dun fiíño sanguiñento.

—¿Que dixo vostede?

—Dixen tantas cousas…

—Vostede dixo que non era unha broma…

—Non, non a era. Vostede tiña que morrer hoxe.

—¿Por que o sabe?

—Porque era eu quen lle mandaba as cartas.

—¿Que me está a dicir? ¿Que foi vostede a persoa que me deu catro anos de inferno? ¿Pero por que?

—Non é doado dicir por que. A min foime dado saber que vostede morrería hoxe e comuniqueillo. Fíxeno desta maneira como noutros casos o fago doutra, máis nada.

—¿E logo como non morrín?

—Porque non sempre se cumpre. É doado atinar cos que se deixan ir, cos que son incapaces de mudanza nas súas vidas. Pero con aqueles que usan da súa liberdade para tomar decisións, que son quen de asumir os resultados dos seus actos porque

son eles os que os dictan, non é doado. E iso foi o que ti fixeches. De ser un home que se deixaba ir polo camiño da rutina, coma se todos os seus actos estivesen programados e fosen exteriores a ti, pasaches a actuar con autonomía, a tomar nas túas mans a túa propia vida e o teu propio destino. Entón, todo canto estaba escrito no teu destino foise esborranchando primeiro e esvaéndose despois, a túa vida volveuse unha páxina en branco. Por iso non se cumpriu o que era o teu destino, porque os homes, se se comportan como tales, invéntano e escríbeno eles mesmos.

O home permaneceu un anaquiño calado, miraba en fite á muller que tiña en fronte, que permanecía coa mesma face case inexpresiva.

—¿E logo ti quen vés ser?

—Só son o que queda do que fun: unha muller que non foi feliz porque deixou que se cumprira o seu destino sen facer nada por mudalo. Agora teño que vagar polo mundo na procura de mudar o meu derradeiro destino… e niso ando.

Despois de dicir isto, botouse a andar. O home permaneceu vendo como se afastaba del. De socate lembrou que aínda lle quedaba unha pregunta por facerlle e botou a correr para interrogala outra volta. Viuna un pouco máis adiante, apurou o paso e colleuna por un brazo para virala cara a el.

—¿E eu que fago agora?

Virouse a muller e quedou ollando para el.

—Mire señor, faga o que queira e non moleste a xente pola rúa.

XABIER P. DOCAMPO. Naceu en Rábade (Lugo) en 1946. Dende pequeno o que máis lle gustou é contar historias e que llas conten. É mestre e lle apasiona o cine.

Os seus intreses profesionais e as súas preocupacións pedagóxigas, levárono a iniciarse no ámbito da creación literaria dentro da literatura infantil e xuvenil.

Integrado na "Nova Escola Galega", ademais do seu traballo na renovación pedagóxica, imparte cursos a mestres sobre animación á lectura e didáctica da lingua.

Foi actor e director de teatro. Durante cinco anos traballou en Radio Nacional de España. É, tamén, autor e director de guións para cine, vídeo e televisión. Co libro "Cando petan na porta pola noite" conseguiu o Premio Rañolas en 1994, o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil en 1995, e a inclusión na Lista de Honra de IBBY en 1996.