Odiseo / Ulisesen bidaiak
1
Troia Itakako erregea zen Odiseok Penelope emaztea eta Telemako seme jaioberria utzi behar izan zituen Troiako gerran parte hartzeko, gainontzeko erregeekin batera. Troian borrokatzen egon ziren hamar urtetan. Azkenik, grekoek gerra irabazi zuten, Odiseok asmatutako zurezko zaldiari esker.
1. Graeci victores in patriam redierunt. 2. Multi vero labores fuerunt UIixi, Ithacae regi. 3. In ea insula Penelopa, fida uxor, ac Telemachus, carus filius, magna spe Ulixis reditum exspectabant. 4. Neptunus vero Ithacae regi iratus erat. 5. In pugnis enim marium deus Troianis adfuerat, nec Graecarum victoriam cupiverat. 6. Sed Ulixis fraude Graeci Troianos vicerant. 7. Itaque, propter dei odium, Ulixes eiusque comites diu per maria erraverunt.
2
Zikonen lurraldea Gerra amaitu ondoren, Odiseok, Itakarako bidea hartuta, Zikonen lurraldean (Trazia, Grezia) geldialdi bat egin zuen bizigai bila. Bada, horko biztanleei eraso zieten, eta lurralde horren hiria (Ismaro) hartu zuten indarrez.
1. Primum Ulixis classis Ciconum fines adiit. 2. Ibi Graeci, cum saevis incolis magna virtute pugnantes, urbem Ismaram vi ceperunt; sed, paulo post, novus Ciconum impetus eos ex urbe expulit. 3. Cicones multos Graecos interfecerunt et Ulixes ab eorum finibus cum ceteris comitibus fugit.
3
Lotofagoen lurraldea Lotofagoen edo Loto-jaleen herria lasaia zen oso. Lotoa oso lore goxoa zen, baina landare honek jaten zuenaren oroimena ezabatzeko ahalmena zuen. Odiseoren gizonek, lotoa jatearen ondorioak ezagutzen ez zituztenez, jan zuten, eta euren egin beharrak ahaztu zituzten. Lotofagoen irlan geratzea zela euren desio bakarra. Itsasontzian itxaroten zeudenak arduratzen hasi ziren, eta Odiseo euren bila joan zen; gertatutakoaz jabetuta, bere gizonen beso eta hankak lotu zituen eta itsasontzira eraman, euren bidea berriz ere hartzeko asmoarekin.
4. Post novem dies noctesque, miseri nautae tandem terram viderunt. 5. Ulixes tres comites ad Lotophagos, eius regionis incolas, misit. 6. Lotophagi eos benigne acceperunt eisque egregia poma dederunt. 7. Tum Graeci non iam patriae meminerunt et in Lotophagorum finibus manere cupiverunt. 8. Ulixes diu eorum reditum exspectaverat; tandem ad eos processit, eosque invitos ad naves vi duxit. 9. Omnes nautae rursus in naves conscenderunt et id litus reliquerunt.
4
Ziklopeen irla, Polifemoren kobazuloa Odiseok engainatu zuen Polifemo ziklope beldurgarria. Haren kobazuloan harrapatuta egonda, Odiseok amarrua asmatu behar izan zuen hortik ihes egiteko. Grekoek oparitutako ardo zela medio zilopeak lo hartu zuen, eta, horretaz baliatuta, sutan gorritutako burruntzi bat ziklopeari begian iltzatu zioten. Hala, ziklope itsutuak atea ireki zuen beste, ziklopeei laguntza eskatu nahian. Orduan, Odiseok eta bere adiskideek, ardi-larru bat bizkarrean zutela, haren hanken artetik aurrera ihes egin zuten.
1. Polyphemus, in antrum rediens, magna voce clamavit: 2. «Qui estis? Quod nomen vobis est? Cur hic adestis? Pirataene estis?» 3. Tum Ulixes: «Graeci sumus; ad patriam nostram redimus. 4. Mihi nomen est Nemo. 5. Saevus deus in litus tuum nos coniecit. 6. Oramus te: noli nobis nocere. » 7. Ulixis autem verba Cyclopem non moverunt. 8. Monstrum sex Ulixis comites interfecit et voravit. 9. Tum Graeci, quod ex eo loco fugere non poterant, Cyclopem caecum reddere constituerunt. 10. Tradunt callidum Ulixem vinum Polyphemo praebuisse. 11. Cum somnus Cyclopem ebrium oppressit, tum Graeci eius oculum effoderunt.
5
Eoloren irla Haizeen jainkoak Odiseori eman zion zaku bat Itakara iristeko, haize kaltegarriak barruan gordetzen zituena. Itakatik oso gertu zeudela eta tximiniei kea zeriela ikusten zutenean. Odiseoren gizonek, urrea barruan zegoela pentsatuz, zakua ireki zuten eta haize kaltegarriak askatu zituzten. Horren ondorioz, izugarrizko ekaitza hasi zen, eta, atzera eginez, Itakatik urrundu ziren berriro ere.
1. Postea Ulixes insulam petivit cuius Aeolus rex erat. 2. Ulixes ventorum deo omnia itineris pericula narravit. 3. Aeolus Ulixi auxilium praebere constituit. 4. Itaque Ithacae regi utrem dedit, in quo ventos incluserat. 5. Tum Graeci sine periculo navigare potuerunt. 6. Decimo die maiorum terram iam videbant, cum nautae utrem clam aperuerunt. 7. Statim omnes venti exierunt et Ulixem eiusque comites longe a patria pepulerunt.
6
Lestrigoien lurraldea Antropofagoak ziren erraldoi gupidagabeko Lestrigoi haiek Odiseoren adiskide asko jan zituzten, eta, gainontzekoek ihes egiten zituela, harri izugarriak botatzen hasi ziren, eta itsasontzi gehienak hondatu zituzten. Odiseok galdu zituen itsasontzi guztiak bat izan ezik.
7
Zirtzeren irla Odiseo Zirtzeren irlalara abiatu zen. Zirtze sorgin boteretsua, enkantamendu guztietan aditua, maitemindu zen Odiseoz eta haren adiskideak animaliak bihurtu zituen. Odiseok, Zirtzeren maitasunaz gozatu ondoren, sorginak bere lagunei izaki-itsura bueltatzea lortu zuen, bai eta Itakara heltzeko biderik onena zein zen esatea ere.
. Tam multis periculis una navis supererat. 2. Tum Ulixes cum paucis comitibus insulam adiit, ubi Circa, Solis filia, habitabat. 3. Ea magicas artes cognoverat. 4. Eos comites, quos Ulixes ad eam miserat, libenter accepit. 5. Solus Eurylochus in Circae domum non intravit. 6. Dea Graecis iucundissimum cibum magicamque potionem praebuit, quae miseros viros in porcos mutavit. 7. Eurylochus autem, qui amicos diu exspectaverat, tandem solus ad navem rediit. 8. Ulixes vero, cui Mercurius adfuit, comitibus libertatem reddere potuit; nam Circa eos rursus in homines mutavit. 1
8
Lurpeko mundua: Tiresias Hadesen, lurpeko munduan, Odiseok Antiklea ama ikusi zuen, eta azken honek esan zion senargaiek inbaditu zutela haren jauregia eta Peneloperekin ezkondu nahi zutela. Penelopek amarru bat asmatu zuen senargaiak gainetik kentzearren eta denbora irabazteko. Aitaginarrebarentzat hil-oihal bat egingo zuela eta hura amaitu ondoren, senargai bat aukeratuko zuela senarra.Orduan goizez oihala ehotzeari ekiten zion. Tyresias hildako aztiak topatuko zituen oztopo guztiak jakinarazi zizkion Odiseori, bai eta irtenbideak aurkitzeko aholkuak eman ere.
9
Sirenen irla Sirenak animali mitologikoak ziren, itsasoko arroka batzuetan bizi zirenak. Greziar mitologiaren munduan, sirenak erdi emakume erdi txoriak ziren, euren ahots erakargarri eta maitekorren bidez, marinelak arroketara erakartzen zituztenak, itsasontziak naufragatu eta gero marinelen gorpuak jateko asmoz. Odiseok, jakinaren gainean zegoela, sirenen ahots goxoaz gozatu ahal izan nahi zuen. Gauzak horrela, bere marinelei agindu zien bera ongi lotzeko itsasontziko mastara. Hala, Odiseok sirenen kantak entzuten hasi eta berehala, gizonei askatzeko agindu zien behin eta berriz. Halere, gizonek, belarrietan jarritako argizaria zela medio, ez zioten jaramonik egin. Horiek horrela, aldendu ziren irlatik.
1. Ulixes solus hominum sine periculo Sirenes audire potuit, quarum pulchra vox nautas delectabat eosque in mare trahebat. 2. Iam nova pericula effugerat, cum ingentes maris fluctus navem fregerunt. 3. Omnes Ulixis comites perierunt; ipse rex superfuit salvusque insulam adiit, ubi habitabat Calypso, nympha egregiae pulchritudinis. 4. Ulixi cibum dedit atque eum in insula libenter accepit. 5. Apud eam Ulixes diu mansit ac beatam vitam egit. 6. Tandem dei iusserunt eum in patriam redire. 7. Eorum iussu, ratem fecit; solus per altum ad Ithacam cum bona spe navigavit. 10
Eszila eta Karibdis Sirenen arrokak atzera utzi bezain pronto, Odiseoren marinelek egin zuten aurrera, gizon bat ere galdu gabe. Hala, hortik aurrera bide lasaia izango zutela uste zuten. Baina, bat batean noragabeko harkaitz erraldoiak topatu zituzten. Bertan zegoen euren hurrengo traba. Harkaitz beltz horietako kobazulo batean Eszila bizi zen, hamabi hanka eta sei buruko munstro nazkagarria, marinelak jaten zituena. Baina, Eszilak auzokide bat zeukan, oraindik ere beldurgarriagoa: Karibdis. Azkenengo hau ur-zurrunbilo itzela zen, eta egunero hiru aldiz ondoan zuen den-dena irenstea zen bere denbora-pasa. Odiseo jakinaren gainean egonda ere, zaila zen oso bi munstro horietatik urruntzea: Eszila ezkutatuta zegoen bitartean, Karibdis bere lana egiten hasi zelako. Batetik urruntzen saiatzen zirenean, bestearen eskuetan jausten zirela ematen zuen, eta marinelak izututa zeuden benetan. Ia urruntzen zeudela, Eszilak bere buruekin mugimendu txiki bat egin eta sei marinel irentsi zituen. Hala eta guztiz ere, Eszila atzean uzten lortu zutenean, Karibdis-ek zurrunbiloa jarri zuen martxan, eta Odiseoren itsasontzia eta marinel gehienak irentsi zituen.
11
Heliosen irla Odiseo eta oraindik bizirik zirauten marinelak, uharte batean lehorreratu ziren, Helios (eguzki) jainkoari eskainia, hain zuzen. Han gordetzen ziren eguzkiaren behi sakratuak. Odiseok, bere lagunei, halakorik ez egiteko esan bazien ere, hauek, abelburu batzuk gupidagabe hil eta jan zituzten. Uhartearen zaindariek, Heliadeak, Heliosen alabak zirenak, euren aitari esan zioten. Heliosek, ordez, Zeusi kontatu zion. Izan ere, Zeusek itsasontzia suntsitu eta, Odiseo izan ezik, gizon guztiak hil zituen.
12
Kalipsoren irla Naufrago baten modura, enbor bati helduta, itsasoaren erdian, olatuen menpe egon zen Odiseo egun askotan zehar. Baina, egunsenti batean bere gorpu nekatua hondartza batera heldu zen: Ogigia irlan zegoen, Kalipso ninfaren uhartea. Berak ederki zaindu zuen bere gonbidatua, Kalipsok ongi ezagutzen zituen Odiseoren desioak: heroiak askotan esaten zion familiarekin bueltatzeko irrikan zegoela, ez zuela berarekin zerikusirik, emakume eder eta liraina izan arren, Itakan bere familia zeukalako. Baina, Kalipsok berarentzako nahi zuen Odiseo, eta egunak hilabete bihurtu ziren, eta hilabeteak urte, azkenik ia zazpi urte pasatu zituztela elkarrekin, bata pozez zoratzen eta bestea tristuraz beterik. Azkenik, Zeusek Hermes bidali zuen Ogigiara, Odiseo aske utzi behar zuela Kalipsori esateko. Era honetan, Itakako erregea itsasontzi txiki batean helduko zen Feaziarren lurraldera, eta Feaziarrek lagunduko zioten bere azkenengo Itakarako bidaia egiten.
13
Feaziarren lurraldea: Nausikaa Altzinoo feaziarren erregea eta Arete erreginaren alaba Nausikaa-k hondartzan Odiseo aurkitu zuen, Kalipsoren uhartean eginiko baltsa hondoratu zitzaiola, eta bere aitaren aurrera eraman zuen. Odiseok bere abenturak kontatu zizkion Altzinoo erregeari, eta Altzinook, azkenik, Itakara eramango zuen itsasontzia eman zion Odiseori.
1. Ulixes patriam laetus petebat, cum Neptunus deus tridente mare percussit. 2. Irati fluctus ratem in insulae litus iecerunt. 3. Ulixes tamen salvus insulam adire potuit. 4. Ibi puellas vidit, quae pila ludebant, atque ad eas processit. 5. Virgines autem, Ulixem videntes, fugerunt. 6. Una tamen ex eis, Nausicaa, regis filia, non fugit. 7. Ulixem ad patrem, Phaeacum regem, duxit. 8. Ille Ulixem benigne accepit eique novam navem et peritos nautas dedit.
14
Itaka Azkenean, Odiseo Itakara ailegatu zen. irlan aurre egin behar zuen Peneloperen ezkongaiei. Hala ere, Telemako semearen eta bere zerbitzarien laguntzaz, Penelopek antolatutako arku-lehiaketa irabazi ondoren, jauregi bertan etsaiak akabatu zituen.
1. Tandem, post tam longa itinera et tam multos labores, Ulixes in patriam salvus rediit. 2. Ibi uxor, Penelopa, quotidie eius reditum exspectaverat. 3. Procos, qui eam uxorem ducere cupiebant, semper recusaverat. 4. Minerva autem dea Ulixem redeuntem in mendicum mutavit. 5. Neque Eumaeus subulcus, qui primus eum vidit, nec servi neque ancillae eum agnoverunt. 6. Solus Argos canis, post tam multos annos, dominum agnovit; sed nimia laetitia eum oppressit atque ante Ulixis oculos interiit. 7. Paulo post, Telemachus quoque patrem agnovit. 8. Tum Ulixes et Telemachus procos punire constituerunt. 1. Eo ipso die Penelopa procis dixerat: 2. «Qui arcum, quem Ulixes hic reliquit, contenderit, me uxorem ducet.» 3. Nemo autem ingentem arcum contendere potuerat. 4. Tum Ulixes procedens arcum a procis petivit. 5. Proci, sordidum mendicum videntes, riserunt. 6. Ulixes tamen arcum manu cepit eumque facile contendit. 7. Simul clamavit: «Ulixes sum ! Vos omnes, qui domum meam invasistis, qui meam Penelopam uxorem ducere cupitis, nunc timete!» 8. Tum iratus Ulixes procos sagittis interfecit. 9. Post eorum mortem, cum Penelopa uxore et Telemacho filio longam beatamque vitam egit.
15