VREEDZAAM PROTEST

Bijna een jaar zit ze onterecht opgesloten. In voorhechtenis, met het vooruitzicht op 10 jaar cel. Aleksandra Skochilenko protesteerde in maart vorig jaar op ludieke wijze tegen de oorlog in Oekraïne. Kort daarna werd ze door de politie van Sint­Petersburg opgepakt voor ‘het verspreiden van valse informatie’.

Tot een jaar geleden leidde de 32­jarige Aleksandra Skochilenko – Sasha voor de vrienden – een heel gewoon leven. Ze woonde samen met haar partner en hun twee katten, ze hield van wandelen en met vrienden op café gaan. Tekenen en muziek waren haar grootste passies: ze speelt maar liefst zeven instrumenten. Daarnaast werkte ze als zelfstandige in een jeugdcentrum, renoveerde ze appartementen en maakte ze video’s.

Wat heeft de kunstenares en muzikante dan misdaan, waardoor ze de cel in moest? Niks. Aleksandra voerde geweldloos protest tegen de Russische invasie in Oekraïne: in een supermarkt verving ze prijskaartjes door etiketten met anti­oorlogstekstjes.

Goed gevonden, toch? De overheid in haar thuisland denkt er helaas anders over. Met boodschappen als “Rusland bestookte een kunstschool in Marioepol, terwijl binnen zo’n 400 mensen schuilden voor een bombardement” of “De inflatie bereikt een hoogtepunt door onze militaire actie in Oekraïne. Stop de oorlog.” blijkt Aleksandra een bedreiging voor de Russische overheid. Die houdt Aleksandra nu vast op basis van een wet die burgers ervan moet weerhouden de oorlog in Oekraïne te bekritiseren.

De Russische openbaar aanklager beschuldigt Aleksandra van ‘het verspreiden van valse informatie over het leger van de Russische Federatie’ en ‘het in diskrediet brengen van de Russische strijdkrachten’. De eerste hoorzitting vond achter gesloten deuren plaats, zogenaamd om ‘de geheimhouding van het onderzoek te beschermen’ en ‘de veiligheid van getuigen te garanderen’.

Meer Dan N Aleksandra

Het verhaal van Aleksandra Skochilenko is het verhaal van vele Russische burgers die hun mening uiten. De Russische overheid zet alles op alles om het binnenlandse verzet tegen de oorlog in Oekraïne de kop in te drukken. Dat past in een tendens die al langer aan de gang is in Rusland: kritiek op de overheid wordt niet geduld.

Een van de prijskaartjes die Aleksandra haar vrijheid kostten. “Rusland bestookte een kunstschool in Marioepol, terwijl binnen zo’n 400 mensen schuilden voor een bombardement”, staat er.

Sonya, de partner van Aleksandra. In het onderzoek door de Russische openbaar aanklager wordt ze als ‘getuige’ beschouwd, waardoor ze Aleksandra niet mag bezoeken.

De afgelopen jaren werd in Rusland het recht op vrijheid van meningsuiting en vreedzame vereniging ingeperkt. De weinige grote tv­stations en kranten die nog niet onder de controle van het Kremlin staan, censureren zichzelf wanneer ze gevoelige onderwerpen aansnijden, zoals de invasie van Rusland in Oekraïne. Onafhankelijke media riskeren voortdurend om beboet, vervolgd of zelfs opgedoekt te worden. Ook wie online nieuws post, neemt een risico.

Daarnaast kwamen er de laatste jaren nieuwe wetten die zware straffen opleggen voor zaken als ‘verspreiding van bewust onjuiste informatie’, het uiten van ‘expliciet gebrek aan respect’ voor overheidsinstanties en bevordering van ‘separatisme’. Gevolg: vandaag is bijna elk straatprotest in Rusland ‘illegaal’. De ordediensten hebben een vrijgeleide om lukraak activisten, journalisten en toevallige passanten op te pakken en daarbij buitensporig geweld te gebruiken.

Gesteund door deze wetten arresteerden de autoriteiten het laatste jaar tienduizenden demonstranten die hun ongenoegen over de oorlog in Oekraïne uitten. Een rapport van Amnesty International (Russia: “You will be arrested anyway”, november 2022) toonde aan dat openbaar protest vrijwel onmogelijk geworden is sinds de invasie van Oekraïne. Het universele mensenrecht om vreedzaam je mening te uiten lijkt er van geen tel. En wie het waagt daarover te berichten, mag ernstige represailles verwachten.

TOEKOMSTPERSPECTIEF? 10 JAAR CEL

Ondertussen zit Aleksandra Skochilenko sinds 11 april 2022 onterecht opgesloten. Ze bracht het afgelopen jaar door in verschillende gevangenissen, meestal in vochtige, tochtige cellen en met te veel mensen bij elkaar. Daarbovenop krijgt Aleksandra zware pesterijen te verduren van cipiers en van celgenoten die vermoedelijk worden opgestookt door het gevangenispersoneel.

Aleksandra heeft coeliakie, een auto­immuunziekte die zorgt dat gluten haar darmen beschadigen. Ze heeft een glutenvrij dieet nodig, maar krijgt dat niet. Daardoor kan de coeliakie andere aandoeningen en auto­immuunziekten uitlokken (zoals diabetes type 1 en multiple sclerose).

Naast haar vrijheid en recht op vrije meningsuiting, is dus ook Aleksandra’s fysieke gezondheid in gevaar. Maar haar enige vooruitzicht is voorlopig: 10 jaar cel voor vreedzaam protest. Aleksandra getuigde op Belsat, een Poolse tv­zender, hoeveel de steun van Amnesty­supporters zoals jij betekent op dit moment: “Mijn aanklagers hebben macht en geld. Maar ik heb meer: vriendelijkheid, medeleven, liefde en steun van mensen uit de hele wereld.”

Ook Jij Kan Aleksandra Helpen

De druk op de Russische autoriteiten moet nú opgevoerd worden. Ze moeten alle aanklachten tegen Aleksandra Skochilenko intrekken. Aleksandra hoort vrij te zijn, onmiddellijk en onvoorwaardelijk, net als alle andere activisten die zijn opgepakt omdat ze vreedzaam actievoerden tegen de oorlog.

Uitkomen voor je mening is een mensenrecht. Een universeel recht, dat dus ook in Rusland geldt. Rusland kan niet zomaar mensen straffen omdat ze kritiek hebben op het beleid.

Met jouw euro’s:

– help je mensenrechtenschendingen, zoals Aleksandra’s onterechte opsluiting, te onderzoeken en documenteren; help je Amnesty om campagne te voeren voor mensen die riskeren willekeurig gevangen genomen te worden; geef je juridische bijstand aan demonstranten zoals Aleksandra, die vastzitten omdat ze zich uitspreken tegen mensenrechtenschendingen.

Bedankt voor jouw solidariteit met Aleksandra en alle anderen die een hoge prijs betalen voor hun vreedzaam protest.

‘Je bent jong en je wilt wat’. We kennen de leuze allemaal. Maar wat als je ouder bent? Dan verlang je óók wat. Dat er oprecht naar je geluisterd wordt. Dat beslissingen over je woonplek en je financiën niet boven je hoofd worden genomen. Gewone taal in plaats van betuttelende woorden ... Vanzelfsprekend? Dat valt soms dik tegen. In het pas verschenen boek ‘Grijs aan Zet’ vertellen mensen hoe hun mensenrechten verstillen als ze ouder worden en schetsen experten wat er fout loopt, maar vooral: wat en hoe het beter kan.

Veerle (75) ging onlangs naar de dokter die haar vroeg “om haar schoentjes uit te doen”. Daarop blokkeerde ze helemaal, zegt ze. “Ik voelde me net een kleuter.” Voor Marc klinkt het herkenbaar. Hij denkt terug aan het schoolfeest van zijn kleinkind enkele jaren geleden. “Daar hing een groot plakkaat waarop stond: ‘Opa is oud, rookt een pijp, zit in een schommelstoel en vertelt over de oorlog.’ Kan je dat geloven? Ik was er niet goed van.”

Naar De Uitgang

Ook Ben (64) moet iets van het hart. Iets dat hem diep heeft geraakt en waarvan hij hoopt dat zijn kinderen en kleinkinderen het nooit moeten meemaken. Hij vertelt hoe zijn werkgever hem op zijn zestigste naar de uitgang begeleidde. “Ik werkte voor een groot bedrijf dat medische implantaten maakte. Door een overname moest ik ineens alles leren over een complex toestel dat gebruikt wordt bij delicate operaties. Dat toestel was helemaal nieuw voor mij”, begint hij zijn verhaal.

“Wat als ik tijdens een operatie een telefoontje zou krijgen van een chirurg dat het toestel een foutmelding gaf?

Op zo’n moment zou ik het probleem meteen moeten detecteren en een oplossing voorstellen, maar ik voelde aan alles dat ik de finesses daarvoor niet meer had.” Ben vroeg of hij extra opleiding kon krijgen, maar dat lag blijkbaar moeilijk. Het bleef beperkt tot zelfstudie via online trainingsmodules.

“Die online training heb ik gevolgd, maar dat was erg oppervlakkig en snel. Aan het slot van elke module moest ik enkele vragen beantwoorden en kreeg ik te horen dat ik 90 procent had en geslaagd was. Maar de kneepjes kende ik niet, voelde ik. Ik vertrouwde mezelf niet meer.” En dus trok Ben zelf naar zijn leidinggevende met de duidelijke vraag: “Geef me een beperkter takenpakket met zaken die ik beheers en waar ik goed in ben in ruil voor minder loon.” Zijn verzoek werd afgewezen.

“‘Als je niet meer meekan, is het aan jou om conclusies te trekken.’ Dat was wat ik toen te horen kreeg.” Ben slikt. “Plots lijkt het alsof je niets meer kan en alsof je nergens nog toe in staat bent. Ik voelde me gedumpt, bij het afval gezet. Het bedrijf wilde doelen realiseren en cijfers halen en ik was simpelweg ballast.”

“DOE DAT NOOIT MEER”

De verhalen van Veerle, Marc en Ben zijn een kleine greep uit de tientallen getuigenissen in Grijs aan Zet. Ze werden opgetekend in woonzorgcentra, serviceflats, bij mensen thuis, in dorpshuizen en tijdens bijeenkomsten van ouderen. “Enkele van de vele sprekende verhalen namen we op in een boek, andere in een theatervoorstelling met 65­plussers tot 90­plussers”, legt Nathalie Van Leuven uit.

Van Leuven is directeur bij Avansa Mid­ en Zuidwest. De socio­culturele organisatie sloeg in 2021 de handen in elkaar met theatercollectief Het Bataljong en Amnesty International Vlaanderen voor een project rond de fundamentele rechten van ouderen.

“Grijs aan Zet begon als een klein experiment”, zegt ze. “Waar ouderen dikwijls buitengesloten worden, kregen ze nu voorrang in de besluitvorming. Een stuurgroep van mondige ouderen verenigde zich, adviseerde ons en stuurde het project aan.”

Grijs aan Zet kwam er op impuls van Van Leuven, en daar heeft haar ervaring tijdens de coronapandemie iets mee te maken: “De coronacrisis maakte heel wat ouderen tot ‘object’ van beslissende instanties, ook in mijn familie. De mens die daarvoor verbonden was met anderen en zelf mocht beslissen, verdween volkomen vanuit de ‘goede zorgen’.”

Daarvan getuigt ook Lydie. Haar man werd ernstig ziek, maar ze mocht hem niet bezoeken in het woonzorgcentrum. “Ik moest buiten staan wuiven. Dat is het ergste wat ik ooit heb meegemaakt.

Iedere dag ging ik al wenend naar huis. Doe dat alsjeblieft nooit meer, mensen compleet van de wereld afsluiten.” Alleen de laatste drie dagen van zijn leven mocht Lydie weer bij haar man zijn.

Ze Lopen Niet Gebogen

In het voorwoord breekt Van Leuven een lans voor meer respect voor ouderen. “We spuien tal van stereotypen, vooroordelen, verkleinwoorden … die beletten dat oudere volwassenen au sérieux worden genomen. Dit ageism is als een sluimerend gif aanwezig en zorgt ervoor dat ouderen er zelden nog echt bij horen, en zelden vertegenwoordigd zijn daar waar beslissingen – over hen –genomen worden.”

Er komen in het boek nog een dozijn andere experten aan bod: gerontologen, onderzoekers in de mensenrechten, rechters en professionals uit de ouderensector. Ze schrijven toegankelijk advies over hoe mensenrechten van ouderen beter beschermd kunnen worden.

Maar Grijs aan Zet is in de eerste plaats het verhaal van 60­, 65­, 75­, 80en ook 90­plussers, die hun waardigheid en fundamentele rechten claimen. Zoals Ben, die op zoek ging naar ander werk, omdat hij voelde dat hij in een andere werksituatie wél nog iets zou kunnen betekenen.

Of zoals Marc, die na het schoolfeest de kleuterleerkracht aansprak over het opa­plakkaat. Het jaar daarop brachten de kleuters op het schoolfeest een nieuw versje. “Mijn oma draagt geen dotje, mijn opa is niet kaal. Ze lopen niet gebogen, hun stem is heel normaal. Mijn opa kan goed fietsen, mijn oma breit niet graag. En ze willen met me spelen, als ik het heel mooi vraag.”

Grijs aan Zet wordt uitgegeven door Maklu en is verkrijgbaar bij de betere boekhandel.

Grijs aan Zet

Arne De Jaegere, Maarten Vanhee en Nathalie Van Leuven (red.)

€ 25