Amnesty in Actie, oktober 2014 by amnesty international

Amnesty #10 in Actie VOOR DE ACTIEVE ACHTERBAN JAARGANG 15 - OKTOBER 2014

SAUDI-ARABIË volgt Amnesty op de voet (ON)SCHULDIGE VOORWERPEN IRAK noodkreet Amnesty-onderzoeker

AMNE_AIA_NR10_04.indd 1

16-09-14 17:00

INHOUD 2 UITGELICHT 3 GOED NIEUWS 4 ACHTERGROND Saudi-Arabië 6 Bij Amnesty met… 7 Waar gaat uw euro naartoe 8 FOTOREPORTAGE (On)schuldige voorwerpen 10 Schrijfmarathon voor bedrijven 11 Noodkreet uit Irak 12 PORTRET Gao Zhishen 14 ACTIE Taksim Solidarity Turkije 15 GROETENACTIE EN WEBSHOP

GEZOCHT: SPOEDACTIE-DEELNEMERS Begin dit jaar startte Amnesty de campagne ‘Gebruik Je Macht’. We voeren actie voor mensen van wie de mensenrechten worden geschonden en voor wie gevaar dreigt. Bijvoorbeeld voor mensen die worden bedreigd, zijn ‘verdwenen’ of onterecht gevangenzitten. Om een zo groot mogelijke vuist te kunnen maken tegen dit onrecht, roept Amnesty zoveel mogelijk mensen op om deze spoedacties te steunen. De werkwijze is simpel en effectief. Amnesty stuurt spoedacties uit als iemand in gevaar is. Duizenden mensen steunen vervolgens de acties; zo geven we een sterk signaal af aan autoriteiten die zich schuldig maken aan mensenrechten-schendingen. In Nederland doen al tienduizenden mensen mee, maar we willen deze groep nog veel groter maken.

Wat kunt u doen? Als actieve Amnesty-supporter spreekt u hoogstwaarschijnlijk regelmatig mensen over Amnesty’s werk. We zouden het erg waarderen wanneer u hen de komende tijd wijst op het grote belang van de spoedacties, en hen vraagt met deze acties mee te doen. Dat kan bijvoorbeeld wanneer u handtekeningen onder een petitie verzamelt. Vraag de ondertekenaars dan ook meteen om hun e-mailadres, zodat Amnesty hen per e-mail spoedacties kan toesturen. Vervolgens kunnen zij met één muisklik de actieoproep ondertekenen. Ook kunt u een actiepakketje ‘Jij hebt de macht’ aanvragen. Daarin vindt u informatie over de spoedacties en een inschrijfkaart voor nieuwe deelnemers. Wilt u tips over de wijze waarop u op straat een gesprek voert over de spoedacties? Of wilt u weten waarom e-mailadressen voor Amnesty zo belangrijk zijn? Maak dan gebruik van de speciale handleiding over spoedacties. Hierin vindt u uitleg over de acties, een voorbeeldgesprek en behaalde resultaten. Download de handleiding via www.amnesty.nl/bestel-actiematerialen-gebruik-je-macht, vraag het op via servicecenter@ amnesty.nl, of bel het Servicecenter op 020 53 52 111. Hier kunt u ook terecht voor de actiepakketjes.

2 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 2

16-09-14 17:00

Het eerste nummer van Amnesty in Actie dat ik maakte staat me nog helder voor de geest. Net voordat het blad naar de drukker ging kregen we bericht dat een lid van de Amnesty-groep Maastricht was gearresteerd. Het ging om Abdullah Al-Mansouri, die zich in zijn thuisland Iran inzette voor de Arabische Ahwazi, een minderheidsgroep waartoe hij behoort. Hij belandde daardoor uiteindelijk als vluchteling in Nederland. Snel schreven we een artikel over zijn arrestatie en stuurden een spoedactie uit. Nu, acht jaar later, ontvangen we het bericht dat Al-Mansouri vrij is. Het nieuws verspreidt zich als een lopend vuurtje door het Amnesty-gebouw. In de tussenliggende jaren kwamen er onnoemelijk veel acties voor andere mensen voorbij. Ondertussen zat Al-Mansouri vast. Het is onmogelijk om iedere zaak op de voet te volgen, maar vergeten werd Al-Mansouri niet. De groep Maastricht bleef actie voor hem voeren en regelmatig vroegen we ons af hoe het met hem zou gaan. Of hij goed behandeld zou worden, of hij überhaupt nog in leven was. Niet vergeten is de kracht van Amnesty’s werk. Keer op keer aandacht vragen en blijven kloppen op deuren die ogenschijnlijk gesloten blijven.

Het ligt in onze aard om solidariteit te voelen met mensen in onze persoonlijke levenssfeer. Amnesty vraagt ons echter om de cirkel van solidariteit te vergroten. Als internationale beweging zorgen we er samen voor dat mensen die onze steun verdienen niet vergeten worden.

Al-Mansouri veilig in Nederland Amnesty International is erg blij dat Iran na ruim acht jaar de Maastrichtse mensenrechtenactivist Abdullah Al-Mansouri heeft vrijgelaten. 'Na jarenlang praten, actievoeren en lobbyen is eindelijk het moment aangebroken dat Al-Mansouri weer terug in Nederland is', zei Eduard Nazarski, directeur van Amnesty Nederland. Al-Mansouri (69) hield zich in Iran bezig met de strijd voor onafhankelijkheid van de Ahwazi, een etnische minderheid. Op 11 mei 2006 werd hij in Syrië, waar hij was om gevluchte Ahwazi te ontmoeten, gearresteerd. Kort daarna werd hij uitgeleverd aan Iran en na een oneerlijk proces veroordeeld. Op 20 augustus 2014 keerde hij terug in Nederland. Al-Mansouri bedankt iedereen die zich voor zijn zaak heeft ingezet: 'Namens mezelf en mijn gezin betuig ik veel dank en waardering voor alle moeite en inzet van Amnesty International in het algemeen, en in het bijzonder de Amnesty-groep in Maastricht en directeur Nazarski, die alles hebben gedaan wat in hun macht lag om aandacht voor mijn situatie te blijven vragen.'

Indonesië: studenten vrijgelaten De twee Papoea-studenten Robert Yelemaken (16) en Oni Wea die begin augustus werden opgepakt, zijn weer vrij. Yelemaken en Wea zijn actief bij de organisatie West Papua National Committee, die onafhankelijkheid voor Papoea nastreeft. De twee jongens werden opgepakt omdat zij graffiti hadden gespoten waarmee ze oproepen voor een onafhankelijk Papoea. Tijdens hun arrestatie werden ze geschopt en geslagen. Yelemaken werd met een geweerkolf op zijn hoofd en gezicht geslagen. Het is onduidelijk of de Indonesische autoriteiten voorwaarden hebben verbonden aan hun vrijlating. Amnesty blijft daarom aandringen op een onafhankelijk onderzoek naar de vermeende martelingen en om de daders te berechten.

Geen kind meer in de cel op Schiphol Vanaf 1 september 2014 belanden gezinnen met minderjarige kinderen niet meer in de cel als zij op Schiphol asiel aanvragen. Gezinnen worden nu bij aankomst op Schiphol naar een open aanmeldcentrum in Ter Apel gestuurd. Detentie voor gezinnen met kinderen aan de grens zal alleen nog in zeer uitzonderlijke situaties toegepast worden, voorheen gebeurde dit standaard. Gezinnen met kinderen die asiel aanvragen zullen wel eerst gescreend worden op risico’s van mensenhandel, vooral wanneer de kinderen niet bij de volwassenen horen met wie ze het land zijn binnengekomen. Dit onderzoek duurt enkele uren. Als er geen signalen van mensenhandel zijn, gaat de reis verder naar Ter Apel. De kinderen kunnen daar in vrijheid hun asielprocedure doorlopen. Wel blijft de Coalitie Geen Kind in de Cel, waarvan Amnesty deel uitmaakt, kritisch de ontwikkelingen volgen van een nieuw centrum dat naar verwachting in 2015 opengaat.

Saskia Grootegoed Hoofdredacteur

GOED NIEUWS

NIET VERGETEN

COVER Alledaagse gebruiksvoorwerpen worden ingezet om mensen te martelen. © Karen Veldkamp / AI

MEER GOED NIEUWS OP WWW.AMNESTY.NL/GOEDNIEUWS AMNESTY IN ACTIE oktober 2014 | 3

AMNE_AIA_NR10_04.indd 3

16-09-14 17:00

SAUDISCHE OVERHEID VOLGT OOK AMNESTY Mensenrechtenverdedigers liggen in Saudi-Arabië onder vuur. Velen verdwenen achter tralies. Amnesty heeft veel contact met activisten die niet zijn opgepakt en doet wat ze kan om hen te steunen. Nederland en de EU worden tot meer actie aangezet. Maar contact met Saudiërs wordt steeds gevaarlijker.

In augustus zochten familieleden van vier Saudische mannen die op het punt stonden geëxecuteerd te worden via e-mail contact met Amnesty International, om hulp te vragen. Amnesty-onderzoekers vroegen om meer informatie over de zaak. Een paar uur later hoorden zij dat de families gebeld waren door het Saudische ministerie van Binnenlandse Zaken met de waarschuwing geen contact te zoeken met Amnesty. Hierdoor kon de organisatie geen spoedactie uitdoen voor de mannen. Een paar dagen later werden ze geëxecuteerd. Dat de Saudische autoriteiten op de hoogte leken van de mailcorrespondentie tussen de families en Amnesty was flink schrikken. Volgens Sevag Kechichian, Saudi-Arabiëonderzoeker bij het Amnesty-hoofdkantoor in Londen, was dat niet de eerste keer, zo vertelt hij via Skype: ‘Meer dan vijftien prominente Saudische activisten zijn het afgelopen jaar gevangengezet. Bij de meesten van hen is een van de aanklachten gerelateerd aan het communiceren met een internationale organisatie. Soms wordt Amnesty expliciet genoemd.’

Gevolgen voor Amnesty Dat heeft grote gevolgen voor het werk van de Saudische activisten én voor dat van

Amnesty. Omdat Amnesty geen toegang krijgt tot Saudi-Arabië is de organisatie grotendeels afhankelijk van de informatie die activisten over de mensenrechtensituatie in hun land doorgeven. Dit wordt echter steeds gevaarlijker, vertelt Sevag: ‘Normaal gesproken gebruiken we de telefoon en e-mail, of online methoden zoals Skype, Viber en WhatsApp, om in contact te komen met Saudische activisten. We gebruikten al steeds minder vaak de telefoon, omdat we doorkregen dat de lijnen nauwlettend werden afgeluisterd. Recent werd duidelijk dat ook het gebruik van e-mail en sociale media gevaarlijker wordt. We weten niet precies wat de Saudische autoriteiten kunnen op het gebied van surveillance, maar we weten wel dat ze grootschalig investeren in surveillance-technologie. En dat ze meerdere pogingen hebben ondernomen om online informatie te blokkeren. Ook zijn de autoriteiten in staat om de mogelijkheden voor mensen om informatie te delen te beperken als ze weten dat die gedeeld zal worden met organisaties als Amnesty.’ Wat betekent dit voor het werk van Amnesty? Sevag: ‘Dit betekent dat het steeds moeilijker wordt voor ons om op een veilige manier in contact te komen met mensen in Saudi-Arabië die bereid zijn het risico te

ACTIES VAN NEDERLAND EN EU Vorig jaar september publiceerde Amnesty Nederland het rapport Wie zwijgt, stemt toe? Het gebrek aan Nederlandse steun voor vervolgde Saudische mensenrechtenverdedigers. Het beleid verbeterde voorzichtig. De Tweede Kamer nam een motie aan dat de Nederlandse regering meer en zichtbaarder moet inzetten op mensenrechtenkwesties in dit land. De EU woonde, op Nederlands aandringen, rechtszaken tegen drie Saudische mensenrechtenverdedigers bij. Dat was een steun in de rug voor alle activisten. Maar het lijkt erop dat de diplomaten niet veel meer deden dan in de rechtszaal zitten; er volgden geen publieke uitspraken en het is Amnesty niet bekend of observaties met de Saudische autoriteiten besproken werden. Alledrie de activisten kregen lange celstraffen. Er kwam geen reactie van Nederland en de EU.

4 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 4

16-09-14 17:00

Amnesty-protest bij de Saudische ambassade tegen de straf voor blogger Raif Badawi.

nemen om ons te informeren over mensenrechtenschendingen. De afgelopen jaren is een groot deel van de mensenrechtenverdedigers met wie we contact hadden al opgesloten. De overige mensen zijn minder bereid informatie te delen, en ze worden selectiever in de informatie die ze wel delen. Ze zijn voorzichtig met het delen van details. We nemen aan dat steeds minder verhalen naar buiten komen en dat we er minder op kunnen rekenen dat we op tijd belangrijke informatie ontvangen. Daarnaast is Amnesty voor het verkrijgen van betrouwbare informatie over de mensenrechtensituatie steeds vaker afhankelijk van Saudiërs die zich in het buitenland bevinden. Wanneer we wel direct contact met activisten hebben, proberen we verschillende kanalen te gebruiken en deze ook steeds weer te veranderen, zodat de stukjes informatie op verschillende manieren naar buiten komen en wij die met elkaar kunnen verbinden.’

Activisten ondersteunen Amnesty wilde mensenrechtenverdedigers in Saudi-Arabië dit najaar trainingen gaan geven over de wijze waarop zij het beste voor de mensenrechten kunnen opkomen.

We wierven hiervoor ook in Nederland geld. Nu blijkt dat contact met Amnesty voor de mensenrechtenverdedigers verhoogde veiligheidsrisico’s met zich meebrengt, moeten die plannen worden aangepast. Sevag: ‘Ons uitgangspunt is dat we mensen niet in gevaar brengen. We moeten nu eerst proberen deze groep minder kwetsbaar te maken en te voorzien in waar ze nu de meeste behoefte aan heeft. Zo willen we informatie en materialen om beter en makkelijker onderzoek naar mensenrechtenschendingen te kunnen doen online beschikbaar maken. Ook zoeken we manieren om veiliger te communiceren, bijvoorbeeld door het aanbieden van bepaalde software of encryptiemethoden (het coderen van gegevens). Daarmee kunnen we activisten een zekere mate van veiligheid geven zodat ze op een betrouwbare manier informatie over mensenrechtenschendingen kunnen delen met de buitenwereld.´

Floor Beuming, medewerker Mensenrechtenbeleid Midden-Oosten en Noord-Afrika

ACTIE VOOR BLOGGER Begin mei 2014 werd de Saudische activist Raif Badawi veroordeeld tot tien jaar cel, duizend zweepslagen en een boete van 191 duizend euro voor het ‘beledigen van de islam’. Amnesty beschouwt Badawi als gewetensgevangene. De Saudische autoriteiten hebben bepaald dat Badawi elke vrijdag vijftig zweepslagen mag krijgen. Om dit te voorkomen protesteert Amnesty de komende vrijdagen tussen 14.00 en 15.00 uur bij de Saudische ambassade in Den Haag. Raif Badawi (1984) is mede-oprichter van een van de grootste online fora van Saudi-Arabië, Saudi Arabian Liberals. Dit is de werkelijke reden voor zijn veroordeling. De Saudische autoriteiten voeren een meedogenloze campagne om vreedzame activisten de mond te snoeren. Protesteer tegen de straf van Raif Badawi op www.amnesty.nl/badawi.

AMNESTY IN ACTIE oktober 2014 | 5

AMNE_AIA_NR10_04.indd 5

16-09-14 17:00

ACHTER DE SCHERMEN met Kirsja Oudshoorn. Ze draait

haar hand niet om voor een strandjutterspartijtje en maakt iedere zomer een verzamelalbum van de mooiste vakantieherinneringen. Bij Amnesty zet ze de koers uit op het gebied van mensenrechteneducatie.

het wel uitschreeuwen. Wat ik soms ook echt doe. Wat betreft Nederland verbijstert het me hoeveel er over de schutting van het onderwijs wordt gegooid. Denk aan pesten en de strijd tegen obesitas bij kinderen.’

Kirsja Oudshoorn: ‘Het verbijstert me hoeveel over de schutting van het onderwijs wordt gegooid.’

Waarom werk je bij Amnesty? ‘Onderwijs loopt als een rode draad door mijn leven. Ik heb werkelijk elke groep lesgegeven, van kleuters, 2 HAVO-leerlingen tot Pabo- en psychologiestudenten. Bij Amnesty werd ik aangenomen om de eenheid Educatie op te zetten en kon zo mijn onderwijscapaciteiten combineren met mijn andere grote passie – mensenrechten. ‘In mijn lessen en colleges besteedde ik altijd aandacht aan kinderen vrouwenrechten. Bij Amnesty heb ik de mogelijkheid om deze onderwerpen op de kaart te zetten in het Nederlandse onderwijsveld.’ Wat houdt je werk bij de eenheid Educatie in? ‘Ik zet de koers uit die Amnesty met haar educatieprogramma wil varen. Op landelijk niveau lobby ik samen met andere organisaties zoals de Anne Frank Stichting en het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten om kinderen mensenrechten tot een kerndoel binnen het basisonderwijs te maken. Omdat ik het ook prettig vind om hands on bezig te zijn, geef ik zo nu en dan een Amnesty-gastles aan kinderen op school.’ Waarom is je werk onmisbaar? ‘Het aantal kinderen in het basis- en voorgezet onderwijs in Nederland dat kennis heeft van

kinderen mensenrechten, is de afgelopen jaren aanzienlijk gedaald. Ik vind dat een kwalijke zaak. Het is hoog tijd dat de Nederlandse overheid haar verantwoordelijkheid neemt. Kinderen hebben een groot rechtvaardigheidsgevoel; ze beseffen heel goed dat er ook in Nederland dingen spelen zoals kindermishandeling of discriminatie. Ook willen ze graag meer weten over kinderen in andere landen en iets voor hen doen. Amnesty biedt hen daar allerlei mogelijkheden voor, zoals het schrijven van een groetenkaartje. Dat werkt als een dolle.’ Wanneer gaf je jezelf een schouderklopje? ‘Moeilijke vraag; ik geef mezelf niet gemakkelijk een schouderklopje. Het creëren van een nieuw educatieaanbod is voor een deel vertrouwen op je intuïtie. Als achteraf blijkt dat ik het goed heb ingeschat, ben ik opgelucht en blij. Bijvoorbeeld bij het succes van De KinderRechtenReis, het lespakket voor groep 7 en 8. De afgelopen vijf jaar gingen er duizenden leerlingen mee aan de slag. Dan vier ik samen met mijn team ons succes. Heel Amerikaans. Maar het werkt wel!’

Wat was een ontroerend moment? ‘Het bezoek van Jacob Muthuku, die toen 16 jaar was, van de KRO-serie en het lesproject Meet the Muthuku Family. In die tiendelige serie laten de gezinsleden zien hoe hun leven eruitziet. Jacob was in Nederland omdat de serie op het Movies that Matterfestival werd vertoond. Ik mocht een hele dag met hem op stap en nam hem mee naar Scheveningen. Omdat ik bij die serie een lesproject had gemaakt, was ik helemaal in Kenia en zijn familie gedoken. Honderduit hebben we gekletst, elkaars vragen beantwoord en erg gelachen. Omgekeerd was het voor hem heel bijzonder om in een zaal te zitten waar honderd kinderen naar een film zaten te kijken over zijn familie.’ Wat doe je in de toekomst? ‘Ik twijfel nog tussen directeur van een basisschool of minister van Onderwijs. De eerste baan spreekt mij aan omdat je direct kunt werken met onderwijsprofessionals en natuurlijk kinderen. Direct resultaat. Als minister zou ik lekker die boel binnen dat ministerie opschudden en tevens het onderwijs teruggeven aan het onderwijs.‘ Saskia Grootegoed

MEER WETEN OVER AMNESTY’S MENSENRECHTENeducAtie voor het onderwijs? neem een kijkje OP: OPSCHOOL.AMNESTY.NL

Wanneer wilde je de haren uit je hoofd trekken? ‘Als ik de krant opensla en lees over alle brandhaarden en spanningen wereldwijd, word ik eerst stil en daarna kan ik

6 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 6

16-09-14 17:00

Amnesty besteedde in 2013 82 procent van haar geld aan haar doelstelling: het bevorderen van de mensenrechten.

WAAR GAAT UW EURO NAARTOE?

Waaraan besteedt Amnesty Nederland haar geld? Een onverminderd relevante vraag, midden in de grootste financiële inkrimping in de geschiedenis van de organisatie. Waar gaat uw euro naartoe? Amnesty Nederland is één van de ruim tachtig nationale Amnestyafdelingen, opererend onder de vlag van het Internationaal Secretariaat in Londen. De grootste uitgavenpost van Amnesty Nederland (zie figuur) is dan ook de internationale Amnesty-beweging. Van iedere euro ging in 2013 maar liefst 38 cent naar ‘Londen’. Waarom zo veel? Brigit Schumacher, Amnesty’s manager Interne Bedrijfsvoering, legt uit: ‘Dat is hoe Amnesty werkt. We zijn een internationale organisatie met nationale afdelingen die gezamenlijk een strategische agenda hebben. De strategie wordt grotendeels in Londen bedacht, op basis van onderzoek dat vanuit daar is uitgevoerd. Bovendien draagt Amnesty Nederland sterk bij aan afdelingen in landen waar veel te doen is op mensenrechtengebied, maar waar veel minder geld is dan hier. Amnesty Nederland is een van de rijkste afdelingen binnen de internationale organisatie. Het is onze verantwoordelijkheid om de internationale beweging te versterken.’ Overigens lopen niet alle internationale Nederlandse bijdragen via Londen. Zo heeft Amnesty Nederland enkele partnerschappen met kleinere afdelingen, en wordt met het Speciaal Programma voor Afrika de Afrikaanse mensenrechtenbeweging versterkt (zie de post ‘Internationale organisatieontwikkeling’: 8 cent per euro).

Actie Van de uitgaven in 2013 ging 82 procent rechtstreeks naar Amnesty’s doelstelling: het bevorderen van mensenrechten. De op één na grootste uitgavenpost daaraan, na de internationale afdracht, kan er natuurlijk maar één zijn: actie. Dertien cent van iedere euro die u aan Amnesty doneert, gaat hiernaartoe. Bijvoorbeeld naar de honderden schrijfacties voor individuen die Amnesty Nederland jaarlijks verspreidt. Daarnaast zijn er per jaar één of twee

grote campagnes, die veel uiteenlopende activiteiten omvatten. Met de huidige campagne ‘Gebruik Je Macht’ voerde Amnesty bijvoorbeeld actie op Lowlands en Zwarte Cross. Een ander belangrijk campagnemoment wordt de Schrijfmarathon op 10 december. Naast publieksacties zijn er ook sterk inhoudelijke activiteiten, zoals campagnes over vreemdelingendetentie en voor mensenrechten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

Selectiever Een derde grote uitgavenpost, met 10 procent van de bestedingen, is ‘voorlichting’. Daaronder valt het educatieprogramma, dat in 2013 zo’n 85.000 leerlingen bereikte. Voor al die leerlingen was lesmateriaal beschikbaar en voor de (vrijwillige) gastdocenten werden trainingen georganiseerd. De post ‘beleidsontwikkeling’ (7 procent) omvat het werk aan gespecialiseerde programma’s; in 2013 onder meer ‘mensenrechten en bedrijven’ en ‘mensenrechten in Nederland’. In het najaar moet Amesty Nederland door financiële tegenvallers inkrimpen. Kan dit alles dan nog wel worden gedaan? Schumacher: ‘We zullen selectiever zijn in onze projecten. De komende jaren richten we ons op vijf brede mensenrechtenprogramma’s. Het aantal landen en thema’s waar we ons tegelijkertijd mee bezighouden wordt dus sterk teruggedrongen. Bij elk programma begin je bij het eind, met de vraag: welke resultaten wil je bereiken? Daarvoor zijn middelen nodig – onderzoek, lobby en actie. Door zo efficiënt mogelijk samen te werken, kunnen we zuiniger omgaan met onze middelen.’ Jeroen Teitler ZIE VOOR EEN GEDETAILLEERD OVERZICHT VAN AMNESTY’S UITGAVEN, ACTIVITEITEN EN RESULTATEN: jAArverslAg.Amnesty.nl Amnesty in Actie oktober 2014 | 7

AMNE_AIA_NR10_04.indd 7

16-09-14 17:00

(ON)SCHULDIGE VOORWERPEN De meeste van de voorwerpen op deze pagina maken waarschijnlijk ook onderdeel uit van uw huishouden. Misschien staat in uw keukenkastje ook een fles chilisaus, of heeft u zojuist nog de strijk gedaan met een vergelijkbaar model. Maar alledaagse gebruiksvoorwerpen worden ook ingezet voor minder onschuldige activiteiten. Politieagenten en gevangenisbewaarders martelen er mensen mee. Zij gebruiken ze om verdachten een bekentenis af te dwingen, om te straffen of te intimideren. Zo kreeg de Mexicaanse Claudia Medina chilisaus in haar neus gespoten om haar te laten ‘bekennen’ dat ze een bendelid is. In Jamaica grijpt de politie naar het strijkijzer om verdachten te pijnigen. Zelfs een simpele paperclip kan, wanneer onder een nagel gestoken, iemand tot een bekentenis bewegen. Of de verdachte schuldig is of niet, hij zal de vreselijke pijn willen stoppen. Op 25 september stalde Amnesty deze voorwerpen uit in een 'winkel' in Amsterdam. Zo vroeg Amnesty aandacht voor het feit dat de afgelopen vijf jaar in ten minste 141 landen werd gemarteld. De bijbehorende webshop is nog te bezoeken op www.toolznthingz.nl. © Karen Veldkamp / AI

AMNE_AIA_NR10_04.indd 8

16-09-14 17:00

AMNE_AIA_NR10_04.indd 9

16-09-14 17:00

Televisie- en radiopresentator Patrick Lodiers schrijft brieven tijdens de Schrijfmarathon van 2013.

de mAcht vAn uw Bedrijf Ook het bedrijf waar u werkt heeft de macht om mensen vrij te krijgen. Wilt u zich samen met uw collega’s inzetten voor een prachtig doel? Dan is Amnesty’s Schrijfmarathon de perfecte gelegenheid. U helpt slachtoffers van onrecht en maakt bovendien kans op een exclusief optreden van Rita Zipora. Op 10 december, Dag van de Mensenrechten, organiseert Amnesty International wereldwijd de Schrijfmarathon: vierentwintig uur brieven schrijven voor mensen die onterecht gevangenzitten of van wie de mensenrechten op een andere manier ernstig geschonden zijn.

kant en klaar geleverd: aankleding, informatie en schrijfmateriaal. Deelname is gratis. Ook kunt u ervoor kiezen voor € 250 een host van Amnesty in te huren die de activiteiten in uw bedrijf begeleidt. Het volledige bedrag komt ten goede aan het werk van Amnesty. Uw bedrijf kan ook aanwezig zijn bij de Schrijfmarathon in het Amnesty-huis in Amsterdam. In een mooie sfeer met honderden bekende en onbekende briefschrijvers en vele muzikale optredens, kan er voor u een speciaal plekje worden ingericht.

Wat krijgt u er voor terug?

Het schrijven van brieven is een heel effectief middel om mensen die onrecht is aangedaan te helpen. Ondanks internet, sms en sociale media blijft de kracht van de handgeschreven brief bestaan. Een met aandacht geschreven brief, waarin de schrijver een persoonlijke boodschap overbrengt – het blijft een ijzersterk actiemiddel.

‘Jullie gaven me de kracht om twee jaar gevangenis te overleven.’ Dat schreef de Marokkaanse mensenrechtenverdediger Chekib el-Khiari aan Amnesty. Hij was gevangengezet omdat hij zich had uitgesproken tegen corruptie in zijn land, en Amnesty had zich voor hem ingezet.

Doet uw bedrijf ook mee?

Als je erover nadenkt zijn dat soort berichten de belangrijkste beloning voor iedereen die meedoet aan de schrijfacties. Het besef dat je niet machteloos staat tegenover onrecht. Dat je de macht hebt om mensen te helpen. Dit is zeer motiverend voor uw werknemers en collega’s. Uw bedrijf wordt, inclusief logo, vermeld op www.amnesty. nl. U ontvangt een speciale banner voor uw (online) communicatiekanalen en een raamposter voor uw bedrijfspand.

In Nederland doen daarom duizenden mensen mee aan de Schrijfmarathon. Daaronder zijn ook veel teams van bedrijven. Heeft u een eigen bedrijf, of wilt u ook uw collega’s een keer betrekken bij de acties van Amnesty? Dan is de Schrijfmarathon een mooie en concrete manier om samen anderen te helpen. U krijgt van Amnesty korte en heldere achtergrondinformatie over zes mensen van wie de rechten zijn geschonden. Daarbij zitten ook voorbeeldbrieven: die kunnen de mensen in uw bedrijf gebruiken om gemakkelijk een brief te schrijven aan de desbetreffende autoriteiten.

Alles wordt geleverd Als uw bedrijf meedoet, hoeft u er alleen maar voor te zorgen dat er in uw bedrijfspand een schrijfruimte is en dat uw collega’s er klaar voor zitten op 10 december. Alles wat u verder nodig heeft, wordt

Uw bedrijf maakt tevens kans op een exclusief optreden van zangeres Rita Zipora die bij u het lied ‘Wie Durft’ komt zingen, dat zij opdraagt aan Amnesty en alle deelnemers van de Schrijfmarathon.

WILT U ZICH OPGEVEN OF DE INFORMATIEFOLDER ONTVANGEN? NEEM DAN CONTACT OP MET MARA LINNEKAMP: 020-6264436 OF M.LINNEKAMP@AMNESTY.NL

10 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 10

16-09-14 17:01

DONATELLA ROVERA: ‘NEED AID NOW!’ Donatella Rovera is Amnesty’s belangrijkste onderzoeker en adviseur op het gebied van crisissituaties. Ze is sinds 1990 in dienst en reisde naar gevaarlijke conflictgebieden om mensenrechtenschendingen te documenteren.

Op het internationale hoofdkantoor van Amnesty in Londen werkt een groot aantal onderzoekers. Sommigen trekken het veld in om ter plekke onderzoek te doen. Zo brachten recente missies Donatella Rovera naar Syrië, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Libië, Gaza en Zuid-Sudan. En ze was als één van de eersten in Noord-Irak om verslag te doen van de gruwelijkheden die leden van de IS (Islamitische Staat, voorheen ISIS) daar begaan. Met de gegevens oefent Amnesty druk uit op de internationale gemeenschap om in actie te komen. En zo worden bewijzen verzameld waarmee de plegers van de gruweldaden vervolgd kunnen worden. Naast haar werk voor Amnesty schrijft Rovera blogs en artikelen voor kranten en tijdschriften om schendingen wereldkundig te maken. Via Twitter stuurt ze korte berichten en noodkreten, vaak vergezeld van aangrijpende foto’s, de wereld in. Haar tweets vormen een indrukwekkend ooggetuigenverslag. In het noorden van Irak zag ze hoe duizenden uit hun huizen verdreven leden van de Yezidiminderheid op de vlucht sloegen. Op 4 augustus plaatste ze dit bericht op Twitter: ‘verdreven Yezidis vast in Jabal Sinjar omsingeld door ISIS vertelden me: omstandigheden wanhopig. Geen voedsel, water de afgelopen 2 dagen. Hebben nu hulp nodig!’. Rovera’s noodkreet om hulpgoederen naar de Yezidi’s te sturen werd gehoord: de internationale hulp kwam vrij snel daarna op gang.

gezicht. We zien hoe lokale mensen op een brug wachten om slippers te geven aan Yezidi’s die op blote voeten van de berg Sinjar afkomen. We zien hoe vader Khider het identiteitsbewijs van zijn 16-jarige dochter Leila toont; ze stierf op Sinjar vanwege een gebrek aan drinkwater. We zien kinderen die in een leegstaand gebouw een hoekje afschermen met kartonnen platen: ze maken een muur, want dit stukje grond van 3 bij 4 meter is hun nieuwe huis. De berichten van Rovera maken veel indruk. En worden door de internationale media opgepikt. Ze is niet bang, en het belang van haar werk houdt haar op de been. Ze is kritisch op de internationale gemeenschap en boos over het falen van die gemeenschap om snel in te grijpen bij crisissituaties. Op 2 september twittert ze: ‘Irak: etnische zuivering. Minderheden van de kaart geveegd. IS maakt van platteland van Sinjar bloedige killing fields.’ De dag na deze tweet staat de quote in allerlei media.

VOLG DONATELLA ROVERA OP TWITTER: TWITTER. COM/DROVERA

Wat opvalt in haar berichtgeving – naast het gedegen onderzoek naar de feiten – zijn de persoonlijke verhalen van de mensen om wie het gaat. Rovera toont het menselijke aspect van schendingen en crisissituaties. Hierdoor krijgt een hele stroom Yezidi-vluchtelingen opeens een AMNESTY IN ACTIE oktober 2014 | 11

AMNE_AIA_NR10_04.indd 11

16-09-14 17:01

DE MOED VAN DE VERDEDIGER

Een van China's bekendste mensenrechtenadvocaten kwam onlangs vrij, enkele maanden voor het verstrijken van zijn opgelegde straf. Gao Zhisheng (klinkt als Kau Djûr-sjûng) 'verdween' in 2009 en werd pas in 2011 officieel veroordeeld tot drie jaar cel. Hij staat nu onder toezicht en mag geen verklaringen afleggen. Wie is hij? Een leven in tien scènes.

Zijn broer maakte begin augustus het nieuws van zijn vrijlating bekend. Gao had de gevangenis in Xinjiang, in het verre noordwesten van China, mogen verlaten en was nu op weg naar zijn huis in Urumqi. Zijn eerste zorg was het vinden van een tandarts – zijn tanden waren in de loop van zijn gevangenschap los gaan zitten. In de zachte gestoomde broodjes die het standaard gevangenisvoedsel zijn, kon hij op het laatst niet meer bijten. Tevergeefs probeerden buitenlandse journalisten na zijn vrijlating telefonisch contact met hem te krijgen. Ook zijn vrouw Geng He, die in de Verenigde Staten woont, heeft nog maar sporadisch contact gehad. Aan de telefoon hoort ze geluiden waaruit ze opmaakt dat Gao wordt omgeven door veiligheidsagenten.

Geng He is eerder deze zomer door journalisten gevraagd wanneer ze de vrijlating van haar man verwachtte. Ze zei dat ze tot het laatst in onwetendheid is gehouden. Gao's broer had een pakket met ondergoed voor hem gereed, maar had geen idee waar en wanneer hij dat zou kunnen afleveren. Geng He zegt dat ze moet uitkijken wie ze vanuit de VS belt. Nadat ze heeft getelefoneerd met Gao's zus in China, krijgt die van de politie te horen dat ze haar baan zal verliezen als ze ooit nog een keer met Geng He spreekt.

Gao Zhisheng is geboren in 1964, 3 in een arme familie met zeven kinderen. Hij is nog een kind als zijn vader overlijdt. Het ziekenhuis weigert het lichaam over te dragen, omdat de familie de kosten van zo'n acht euro niet kan betalen. Uiteindelijk weet een oom, die partijlid is, te bemiddelen. Gao kan niet naar school, de kosten zijn te hoog. Hij volgt lessen door zich buiten onder het raam van het klaslokaal te verbergen. Later komt hij aan werk in een kolenmijn. Hij ziet hoe in het 'arbeidersparadijs' China het leven van een arbeider in de praktijk zo goed als niets waard is. Er vinden dodelijke ongelukken plaats, het karige loon wordt vaak niet uitbetaald, het minste protest leidt tot ontslag. Dankzij zijn oom krijgt hij een plaats op een middelbare school. Vervolgens gaat hij het leger in, het is nagenoeg de enige vorm van vast werk die voor jongens zoals hij beschikbaar is.

In 1991 leest hij een artikel in de krant over het nationale plan om juristen op te leiden. Voor het eerst heeft de Volksrepubliek China een burgerlijk wetboek en een wetboek van strafrecht. Gao, die zijn inkomen verdient achter een kraampje met etenswaar, gaat cursussen volgen. Vooral zijn goede geheugen komt hem van pas. Hij slaagt voor al zijn examens en wordt ingeschreven als advocaat.

12 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 12

16-09-14 17:01

Gao Zhisheng, een van China's bekendste mensenrechtenadvocaten, kwam onlangs vrij, maar mag zich niet uitspreken.

Gao's eerste grote zaak gaat over medisch falen. Een jongetje krijgt in een ziekenhuis een verkeerde injectie toegediend, raakt in een coma en blijkt bij ontwaken permanent aan één oor doof. Gao weet een groot bedrag als schadeloosstelling voor de familie te bedingen. Zijn volgende zaak gaat over een zakenman die een failliet staatsbedrijf opkoopt, er een succesvolle onderneming van maakt en dan moet dan toezien hoe de staat het bedrijf weer inpikt. Gao wint opnieuw.

met ongekende felheid vervolgd. Het bevalt de regering allerminst dat er een 'massaorganisatie' zou kunnen ontstaan naast de Communistische Partij. Falun Gong-aanhangers worden op vreselijke manieren gemarteld, vele komen om in gevangenschap. De beweging beschuldigt de autoriteiten van het verhandelen van organen van geëxecuteerde Falun Gongleden. Wegens zijn inzet voor de Falun Gong verliest Gao zijn bevoegdheid als advocaat.

Gao komt in de top-10 van succesvolste advocaten van het land. De regering prijst hem, voor China's imago is het goed dat burgers hun recht kunnen krijgen. Maar plaatselijke partijleiders maken hem verdacht en proberen te verhinderen dat hij nog cliënten krijgt.

De meeste aandacht krijg Gao, die zich tot christen heeft laten dopen, met zijn verdediging van christenen en aanhangers van de Falun Gong, een beweging met religieuze en mystieke elementen. De aanhangers geloven onder meer in het bestaan van vliegende schotels en reïncarnatie, een politieke agenda hebben ze niet. Desondanks worden ze door de overheid

In januari 2006 bericht Amnesty dat Gao is ontsnapt aan een auto-ongeluk dat bijna zeker een verkapte aanslag op zijn leven was. Een maand later gaat Gao, samen met andere mensenrechtenverdedigers, in een estafette-hongerstaking. Om de beurt vasten ze elk 24 uur. De protestactie krijgt navolging in het hele land en ook in het buitenland.

In 2007 publiceert hij een autobiografie, Een rechtvaardiger China. Hij beschrijft hoe voor hem de ergste vorm van martelen was dat bewakers tandenstokers in zijn geslachtsdelen staken. Hij kreeg ook elektrische schokken toegediend.

10 10

Gao's 8-jarige zoon bracht in juli dit jaar voor zijn moeder een 'magische knikker' mee waarvoor hij had gespaard. Als je die knikker een vraag stelt, geeft hij antwoord. Moeder en zoon hebben gevraagd of hun man en vader zou vrijkomen. 'Waarom niet', heeft de knikker geantwoord. Daan Bronkhorst

Gao is voor het eerst opgepakt in de zomer van 2006. Wegens het 'oproepen tot omverwerping van de staat' krijgt hij drie jaar voorwaardelijke gevangenisstraf. In de tijd dat hij buiten de gevangenis mag zijn, wordt hij geregeld voor korte perioden opgepakt. Hij wordt gemarteld. AMNESTY IN ACTIE oktober 2014 | 13

AMNE_AIA_NR10_04.indd 13

16-09-14 17:01

STOP VERVOLGING DEMONSTRANTEN Turkije: leden van Taksim Solidarity vervolgd. Zesentwintig leden van Taksim Solidarity staan in Turkije terecht voor hun rol in de protesten in Istanbul in 2013. Taksim Solidarity is een coalitie van meer dan honderd organisaties en werd opgericht door beroepsorganisaties van onder anderen architecten, planologen, artsen en ingenieurs.

Showproces Amnesty noemt het een wraakzuchtig, politiek gemotiveerd showproces, dat vooral dient om te waarschuwen dat wie zich uitspreekt tegen de overheid, wordt vervolgd. Het door het Openbaar Ministerie (OM) gepresenteerde bewijs tegen hen bevestigt slechts de vreedzame intenties die ze hadden. Zo voerde het OM tweets op waarin Taksim Solidarity opriep tot geweldloosheid. In andere tweets gaf de beweging adviezen waar gewonde demonstranten medische hulp konden krijgen.

Vijf leden worden beschuldigd van het oprichten van een ‘criminele organisatie, ‘het oproepen tot deelname aan illegale demonstraties’ en het ‘weigeren om een illegale demonstratie te verlaten’. Ze dreigen veroordeeld te worden tot ruim vijftien jaar gevangenisstraf. De andere eenentwintig leden zijn aangeklaagd wegens ‘deelname aan een illegale demonstratie’.

Zesentwintig leden van Taksim Solidarity staan terecht vanwege hun - vreedzame - deelname bij de protesten in Istanbul.

STUUR VÓÓR 18 OKTOBER EEN BRIEF NAAR: Chief Prosecutor in Istanbul, Hadi Salihoğlu İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı, Çağlayan Meydanı, Şişli Merkez Mah. Abide-i Hürriyet Cad. No: 223 Şişli / İstanbul, Turkije VOOR ANDERE ACTIES: WWW.AMNESTY.NL/ACTIES

Gezipark-protesten Taksim Solidarity vocht de plannen van de gemeente aan voor herinrichting van het Gezipark en het Taksimplein in Istanbul. Het park zou daarbij moeten plaatsmaken voor een winkelcentrum. Nadat bulldozers eind mei 2013 waren begonnen met het verwijderen van bomen, groeide het protest tegen de plannen. Massa’s mensen kwamen op de been nadat de politie de vreedzame demonstranten met traangas en pepperspray uiteen had gejaagd. Op 21 oktober is er weer een zitting van de rechtszaak. Wat kunt u doen? Schrijf vóór 18 oktober een brief naar de Turkse autoriteiten en roep hen op niemand te vervolgen vanwege het organiseren of deelnemen aan vreedzame demonstraties.

(plaats, datum) Dear Prosecutor, Please allow me to express my concern about 26 members of Taksim Solidarity, a coalition of over 100 NGO’s, political groups and professional bodies, who stand accused of “founding a criminal organization”, “provoking others into participation in an unauthorized demonstration” and “refusing to disperse from an unauthorized demonstration”. None of the information presented in the indictment against these people constitutes evidence of participating in or incitement to violence or any other conduct not protected by human rights law. The evidence relates instead entirely to their peaceful presence at a gathering in Gezi Park on 8 July 2013 and their activities as members of the Taksim Solidarity coalition. I urge you to ensure that none of these people nor any others, who have simply exercised their rights to freedom of assembly, association and expression, will be charged or convicted. Thank you for your attention in this matter. Yours sincerely, (naam, adres)

14 | AMNESTY IN ACTIE oktober 2014

AMNE_AIA_NR10_04.indd 14

16-09-14 17:01

GROETENACTIE

De Mexicaan Héctor Rangel Ortiz verdween vijf jaar geleden spoorloos. De politie deed geen moeite om hem te vinden. Integendeel. Héctors zus en broer werden serieus tegengewerkt in de zoektocht naar hun broer.

Héctor Rangel Ortiz uit Mexico verdween op 10 november 2009 nadat de politie hem had aangehouden. Zijn zus Brenda en broer Enrique gingen meteen naar hem op zoek. In plaats van hen te helpen, werden ze bedreigd door de autoriteiten. Politieagenten en de openbaar aanklager raadden hen aan zich gedeisd te houden omdat hen anders hetzelfde zou overkomen als hun broer. De autoriteiten deden nagenoeg niets om Rangel Ortiz te vinden. De telefoongegevens die aanwijzingen kunnen geven over de verblijfplaats zijn bijvoorbeeld nooit geraadpleegd. Zijn broer en zus zetten daarom hun zoektocht voort en werden daarop met de dood bedreigd. Steun hen in hun strijd voor gerechtigheid met een (niet-religieuze) kaart als blijk van solidariteit.

VOORBEELDGROET

Querida Brenda y Enrique:

Les apoyamos en su lucha digna por la justicia. Esperamos que

pronto se haga justicia. Abrazos de solidaridad y apoyo!

BRENDA RANGEL MANUFACTURA 1, INTERIOR 9, COLONIA QUINTA LA LABORCILLA QUERÉTARO, C.P. 76148 (Beste Brenda en Enrique, We steunen jullie strijd voor gerechtigheid.

QUERÉTARO, MEXICO

We hopen dat spoedig gerechtigheid zal zegevieren. Mijn solidariteit en steun aan jullie!)

meer groeten oP www.Amnesty.nl/groetenlijst

WEBSHOP.AMNESTY.NL Amnesty-agenda en kalender 2015 Amnesty’s agenda en kalender 2015 zijn fraai geïllustreerd met eeuwenoud keramiek uit onder meer Perzië, Japan, Italië en Nederland. De agenda bevat als vanouds twee pagina's voor een week, met ruimte voor extra aantekeningen. En verder vanzelfsprekend alles wat een agenda aantrekkelijk maakt: kalenders, atlas,

posttarieven, vakantiedata, adresboek en inspirerende teksten. In de Amnesty-kalender vindt u eveneens afbeeldingen van keramische kunst. Bij iedere maand staat bovendien een prachtig gedicht. Agenda: € 9,95. Kalender: € 14,95. Koopt u beide, dan krijgt u 10 procent korting.

meer weten over Actief Zijn Bij u in de Buurt: www.Amnesty.nl/regio ZIE VOOR DE CURSUSKALENDER: WWW.AMNESTY.NL/INFOPUNT Amnesty in Actie is een interne uitgave van de Nederlandse afdeling van Amnesty International en geeft achtergrondinformatie aan actieve leden | Hoofdredactie Saskia Grootegoed | Redactie Elke Kuijper, Floor Beuming, Bernadette Booij en Moniek van Zijl | Verder werkten mee Jeroen Teitler, Carolien Cuypers en Daan Bronkhorst | Fotoredactie Jorn van Eck en Karen Veldkamp | Uitgever Ellen Nieuwenhuis | Lay-out Heijdens Karwei, Amsterdam | Druk Senefelder Misset, Doetinchem | Redactie- & Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres) Postbus 1968, 1000 BZ Amsterdam, T 020 626 44 36, E amnestyinactie@amnesty.nl | Servicecenter T 020 535 21 11, E servicecenter@ amnesty.nl | IBAN NL42 INGB 0000 454000 t.n.v. Amnesty International, Amsterdam | verschĳningsdata 2014 24/10 | ISSN 1570-6193 Oplage 15.000 | Amnesty in Actie wordt verpakt in recyclebaar kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen ontstaan

PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen PEFC/30-31-151

www.pefcnederland.nl

Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door: AMNESTY IN ACTIE oktober 2014 | 15

AMNE_AIA_NR10_04.indd 15

16-09-14 17:01

GRATIS PROEFABONNEMENT! Nieuwsgierig naar de verhalen achter het mensenrechtennieuws? Maak dan nu kennis met Wordt Vervolgd, het enige maandblad over mensenrechten – uitgegeven door Amnesty International. Ontvang drie maanden Wordt Vervolgd, met nieuws- en achtergrondverhalen over mensenrechten die andere media laten liggen. Van reportages uit het belegerde hart van Aleppo tot een beeldverhaal over de streng beveiligde grens rond Bangladesh, waar nog altijd doden vallen. Van spraakmakende interviews met nieuwsmakers en mensenrechtenverdedigers tot scherpe columns van onder anderen Arnon Grunberg en Linda Polman, en met een prominente plaats voor fotograﬁe. Vraag een gratis abonnement aan via: amnesty.nl/3maandenWV

Overlever Nazi-kamp spreekt

Linda Polman in Texas on death row

Nigeria in de greep van Boko Haram

Maandblad over mensenrechten | februari 2014 | Jaargang 47 #2 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

Hek om Hoe Rusland de Bangladesh psychiatrie misbruikt

Abram de Swaan over massamoord

Maandblad over mensenrechten | april 2014 | Jaargang 47 #4 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

Radio in Rwanda: van haatzaaier tot verzoener

wordtver volgd wordtver volgd Dagelijks leven in de Palestijnse gebieden

‘Wordt Vervolgd, het maandblad voor leden van Amnesty, leest niet als blad voor donateurs van welke organisatie dan ook. Wordt Vervolgd heeft veel stevig gedocumenteerde, kritische achtergrondverhalen. Het blad is naar eigen zeggen volledig journalistiek onafhankelijk. En zo oogt het ook.’ NRC Handelsblad over Wordt Vervolgd

*Na drie maanden stopt de toezending automatisch

AMNE_AIA_NR10_04.indd 16

16-09-14 17:01