Ex-miss pleit in Kabul
Saudiërs blijven keihard toeslaan
Sonita: van kindbruid tot rap-ster
wordtver volgd Maandblad over mensenrechten | maart 2016 | Jaargang 49 #03 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
De impact van propaganda WV_NR03_2016.indd 1
17-02-16 15:27
INHOUD
groeten uit... Rangoon
Een filmfestival voor homoseksuelen en transgenders in het conservatieve Birma? Ik lees de vrolijke roze flyer nog eens door. Het staat er toch echt: in het Institut Français in de hoofdstad Rangoon draaien Aziatische films die de homo-‚ transgenderen biseksuele liefde bezingen. ‘Hier hebben wij vier dagen lang een plek om met homoseksuelen en transgenders bijeen te komen en onszelf te zijn’‚ vertelt de Birmese genderfluïde Tenza me in de tropische tuin van het instituut terwijl die volstroomt met een kleurrijk publiek. Drag queens‚ drag kings‚ journalisten‚ transgenders en diplomaten nemen plaats op plastic stoeltjes voor de openingsfilm Soul Mate. Het is een liefdevol portret van twee Birmese vrouwen die al vijftien jaar innig samenleven in een provinciedorp. Na de filmvertoning branden de vragen aan de aanwezige geportretteerden los. Hoe hebben jullie elkaar leren kennen? Wat heb je je ouders verteld? Een Europese journaliste wil weten of hun omgeving negatief op hen reageert. ‘Sinds de film zijn we beroemd in het dorp’‚ antwoordt een van de twee hoofdpersonen. ‘Iedereen wil weten waarom we gefilmd worden. “Omdat we zoveel van elkaar houden”‚ zeg ik dan. Het is een film over liefde.’ Het publiek klapt uitbundig. De journaliste dringt aan: ‘Jullie zullen toch ook op problemen zijn gestuit in dit land?’ De vrouw lacht verlegen en zoekt een antwoord. ‘In de film spreken jullie ook over moeilijke momenten’‚ vervolgt de journaliste. ‘Worden jullie gediscrimineerd?’ ‘Hier op een podium staan voor een publiek en camera’s‚ dat vind ik wel moeilijk. Maar met haar lukt het altijd wel.’ De zaal joelt en fluit. De vrouw op het podium straalt. De journaliste geeft het teleurgesteld op‚ haar verhaal zal een andere invalshoek moeten krijgen.
Alles voor de grote leider Propaganda in Tsjetsjenië en Noord-Korea
6
12
Special ter gelegenheid van het Movies that Matter Festival‚ Den Haag‚ 18 t/m 26 maart
4 6 11 12
Sarah Haaij
14 15 Cover: © Sun Mu Bijschrift: de voormalige dictator van Noord-Korea Kim Jong-il‚ geschilderd door kunstenaar Sun Mu.
‘De noodtoestand lijkt oneindig’ Rechtsfilosoof René Foqué
15
VierVijf ‘Het duurde jaren voor ik doorhad dat het regime ons leugens vertelde’ De impact van propaganda op het dagelijks leven Grunberg Column ‘Helaas zijn veel mensen bereid hun vrijheid op te geven voor hun veiligheid’ Rechtsfilosoof René Foqué The Chinese Mayor en Land of the Enlightened en The Diplomat Filmrecensies Movies that Matter Festival Festivalinformatie De Zaak Ex-president Ivoorkust Laurent Gbagbo
2 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 | Inhoud WV_NR03_2016.indd 2
17-02-16 15:27
DE DRAAK VAN POETIN
‘Mijn werk is als een gevecht in de boksring’ Kimberley Motley‚ Amerikaanse advocaat in Afghanistan
Van vluchtelingenmeisje tot rap-ster Iraanse regisseuse over ‘haar’ Sonita
22
16 16 19 20 22 24 26 31 32
‘Afghanistan is één grote achterstandswijk’ Advocaat Kimberley Motley They Will Have to Kill Us First en Nice People Filmrecensies Saudi-Arabië Het regime blijft keihard toeslaan Sonita Afghaanse rap-ster in Iran KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Verlangen naar Noorwegen Uitgezette vluchtelingen willen terug Polman Column AmnestyNieuws
De Russische journaliste Anna Politkovskaja interviewde in 2004 de destijds 27-jarige Tsjetsjeense krijgsheer Ramzan Kadyrov. Het was een ijzige ontmoeting. De latere president van Tsjetsjenië had het niet zo op met de kritische verslaggever en noemde haar ‘een vijand van het Tsjetsjeense volk’. De journaliste schreef over hem: ‘Het Kremlin heeft zich over een babydraak ontfermd en moet hem nu blijven voeden‚ anders zet hij alles in brand.’ Twee jaar later werd Politkovskaja in Moskou doodgeschoten. Brein achter de moord zou Kadyrov zijn geweest‚ die inmiddels als stroman van het Kremlin de macht had gekregen in Tsjetsjenië. Dat Kadyrov op zijn tijd vuur spuugt‚ komt Poetin goed uit. Na twee bloedige burgeroorlogen die het Kremlin in de jaren negentig voerde met Tsjetsjeense separatisten‚ laat hij nu Kadyrov het vuile werk opknappen. Sinds zijn aanstelling heeft Kadyrov talloze politieke tegenstanders uit de weg geruimd. En met goed geoliede propaganda (zie pagina 6) zorgt hij ervoor dat Poetin nergens zo populair lijkt te zijn als in de ooit afvallige deelstaat. Overal klinkt de boodschap dat Poetin en Kadyrov Tsjetsjenië na de oorlog weer hebben opgebouwd met de prachtigste wolkenkrabbers. Achter die façade schuilt een ontwrichte samenleving‚ blijkt uit de documentaire Chechnya: War Without Trace. Een activist zegt in de film dat Kadyrov ‘een trots volk heeft veranderd in een groep bange mensen‚ die zelfs vrezen voor zijn schaduw’. De dreigementen van de Tsjetsjeense president beperken zich niet tot zijn eigen politieke tegenstanders. Ook oppositieleden in Moskou moeten hem vrezen. Begin dit jaar bood Kadyrov hun een behandeling aan in Tsjetsjeense psychiatrische klinieken en beloofde ‘niet zuinig te zullen zijn met injecties’. Eerder zei de Tsjetsjeense parlementsvoorzitter al dat hij ‘honden’ wilde loslaten op de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Het is de vraag of Poetin ook blij is met déze intimidatie. Ze lijkt in zijn voordeel‚ maar er zijn ook Kremlin-watchers die denken dat Poetin Kadyrov niet meer in de hand heeft. Zo maakte de Tsjetsjeense president de afgelopen maanden openlijk ruzie met de veiligheidsdienst FSB‚ omdat die zich te veel met zijn beleid zou bemoeien. Ontslaan kan Poetin hem echter niet. Kadyrovs vertrek zou tot een nieuwe Tsjetsjeense oorlog kunnen leiden en dat is het laatste wat Poetin kan gebruiken. En dus zal het Kremlin de Tsjetsjeense draak nog een tijdje aan de borst moeten koesteren.
Arend Hulshof hoofdredacteur P.S.: Kom naar de Wordt Vervolgd-avond met de film Chechnya: War Without Trace op het Movies that Matter Festival. Zie pag. 34.
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 3
3 17-02-16 15:27
vijf
In de voetsporen van de slaven Een moeilijk doordringbaar moeras, waarin je stuit op bloedzuigers en alligators als je erdoorheen trekt. Dat is het beeld dat deze foto oproept uit de serie Through Darkness to Light van de Amerikaanse fotograaf Jeanine Michna-Bales‚ een project waarvoor ze in de voetsporen trad van vluchtende slaven. Ongeveer 100 duizend slaven zijn in de negentiende eeuw ontsnapt van de katoenplantages in het zuiden van de VS. Een geheim netwerk van sympathisanten hielp hen destijds via de zogeheten Underground Railroad de vrijheid tegemoet. Veelal vormden de moerassen van Florida de eerste hindernis op hun lange weg. Michna-Bales volgde twee jaar lang deze route – ruim 3.200 kilometer – van de katoenplantages in het zuiden‚ door Philadelphia en New York‚ naar New England en Canada. Ze maakte haar foto’s bij het vallen van de avond en ’s nachts‚ de momenten waarop de slaven hun hachelijke bevrijdingstocht maakten‚ veelal per boot omdat de pakkans op de rivier kleiner was dan op de weg. Het resultaat is een filmisch geheel van imponerende Amerikaanse landschappen‚ waardoor de toeschouwer een goede indruk krijgt van de route en de ontberingen die de slaven onderweg moesten doorstaan.
Online kaart met leugens over vluchtelingen Het was groot nieuws in Rusland en leidde zelfs tot spanningen met Duitsland: de Russische Lisa van 13 verklaarde dat ze in Berlijn was verkracht door Noord-Afrikaanse mannen. Haar verhaal bleek niet te kloppen. Ze had het verzonnen omdat ze niet naar huis durfde na een incident op school. Het is bepaald niet het enige verhaal waarbij allochtonen en asielzoekers ten onrechte worden beschuldigd van een verzonnen misdrijf. De Duitse Karolin verzamelt op een online kaart alle onjuiste berichten. Op hoaxmap.org staan inmiddels meer dan 230 meldingen. Karolin ‘Vooral via Facebook worden de geruchten verspreid. Daar kan iedereen alles de wereld in slingeren.’ De Duitse heeft niet de illusie dat ze alle ‘bezorgde burgers’ kan bereiken die de berichten over criminele asielzoekers gretig verspreiden. ‘Veel mensen geloven sowieso dat de pers liegt’‚ vertelt ze aan de Süddeutsche Zeitung. ‘Maar ik hoop dat sommige zich door de feiten laten overtuigen.’
‘Soms is verzet blijven‚ soms is verzet vertrekken. Uit trouw aan jezelf’ De Franse minister van Justitie Christiane Taubira stapte in januari op uit protest tegen het antiterreurbeleid
© Wings Travel
© Jeanine Michna-Bales
VIER
Speciale taxidienst door homo’s in India Homoseksuelen en transgenders in Bombay kunnen zich sinds kort laten omscholen tot taxichauffeur. In de Indiase metropool is hiervoor een pilot gestart. Vijftienhonderd mensen hebben al interesse getoond. Zij worden de komende maanden klaargestoomd tot volwaardig taxichauffeur en krijgen een training klantvriendelijkheid. In India leven volgens overheidscijfers zo’n 2‚5 miljoen homoseksuelen en transgenders. ‘We willen dat zij hier dezelfde rechten en mogelijkheden hebben als in het Westen’‚ zegt Arun Kharat van het Wings Rainbow-initiatief. Transgender Sanjeevani Chauhan leefde tot voor kort op straat; nu wordt hij opgeleid tot taxichauffeur. ‘Velen van ons belanden in de seksindustrie of moeten bedelen op straat. Werken als taxichauffeur biedt ons niet alleen een baan en veiligheid‚ het levert ons ook respect en acceptatie op.’ Mede-initiator Ganesh Somwanshi rekent op een positief effect. ‘Als je als dakloze of bedelende homoseksueel of transgender een gelijkgestemde een taxi ziet besturen‚ dan wil je dat zelf ook.’
4 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 | VierVijf WV_NR03_2016.indd 4
17-02-16 15:27
© Reuters
Russische kunstenaar gedwongen opgenomen De Russische kunstenaar Pjotr Pavlenski nagelde eind 2013 zijn scrotum vast aan de tegels op het Rode Plein in Moskou. Hij deed dat uit protest tegen ‘de apathie en politieke onverschilligheid in de Russische samenleving’. Een jaar later knipte hij‚ zittend op een muurtje voor het psychiatrisch ziekenhuis Serbski in Moskou‚ een stuk van zijn oorlel af. Ditmaal uit protest tegen de gedwongen psychiatrische behandeling van dissidenten. Inmiddels is de 31-jarige Pavlenski zelf slachtoffer geworden van de Russische wijze om van lastige burgers af te komen: sinds eind januari zit hij in Serbski. Eerder weigerde vrijwillig mee te werken aan een psychiatrisch onderzoek. Aanleiding van de opname is Pavlenski’s protestactie in november vorig jaar. Op het Loebjanka-plein in Moskou zette hij de deuren van het voormalige KGB-kantoor in brand. Hij bleef voor de vlammen wachten tot hij gearresteerd werd. Hij werd in de gevangenis gezet en heeft sindsdien zijn vrouw noch een advocaat mogen zien.
App waarschuwt voor zedenpolitie Zit je hoofddoek iets te los? Heb je te veel make-up op? Als Iraanse moet je dan vrezen voor de Ershad‚ de zedenpolitie. Ook jongens met ‘westerse’ kapsels en ongehuwde stellen die samen reizen kunnen tot de orde worden geroepen. Er is echter een app ontwikkeld die helpt om de checkpoints van de zedenpolitie te ontwijken. Gebruikers van de app ‘Gershad’ geven de locaties door‚ zodat anderen de controles kunnen ontwijken. ‘De politie moet burgers veiligheid bieden‚ niet zelf een bron van angst zijn’‚ schrijven de anonieme makers. Zij wijzen erop dat alleen al in 2014 ruim 200 duizend Iraniërs schriftelijk hun berouw moesten tonen wegens hun kledingkeuze en 18 duizend mensen werden berecht.
FIFA-sjeik tekent mensenrechtenverklaring Sjeik Salman bin Ebrahim al-Khalifa uit Bahrein‚ een van de belangrijkste kandidaten voor de opvolging van Sepp Blatter als voorzitter van de wereldvoetbalbond FIFA‚ heeft een mensenrechtenbelofte ondertekend. De verklaring is opgesteld door organisaties als Amnesty en Human Rights Watch en beschrijft zes stappen die ervoor moeten zorgen dat de door FIFA georganiseerde toernooien geen bijdrage leveren aan mensenrechtenschendingen en corruptie. Sjeik Salman paste de tekst wel naar eigen goeddunken aan. Zo schrapte hij alle verwijzingen naar de WK’s in Rusland (2018) en Qatar (2022). De passages over het beschermen van vrouwen en seksuele minderheden haalde de sjeik er eveneens uit. ‘Als ik een verklaring onderteken over gelijke rechten‚ dan moeten daar alle minderheden in staan en niet slechts een paar’‚ zei de sjeik daarover. Critici van de sjeik‚ zoals de Britse voetbalbond‚ vinden dat hij meer openheid moet geven over de rol die hij begin 2011 speelde tijdens de Arabische Lente. Ook in Bahrein demonstreerden burgers voor meer democratie. Daarbij werden verschillende activisten gevangengezet en mishandeld.
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 5
5 17-02-16 15:27
Alles voor de grote leider Propaganda kan diep ingrijpen in het leven van mensen. Hoe werkt het en is het altijd effectief? Guido Spring zoekt naar antwoorden aan de hand van recente films over Noord-Korea en Tsjetsjenië.
Tekst: Guido Spring
F
onkelnieuwe‚ glimmende wolkenkrabbers‚ in neon verlichte slogans over de nieuwe welvaart en op veel gebouwen de levensgrote portretten van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov en de Russische president Vladimir Poetin‚ glorieus en broederlijk naast elkaar.
telt dagelijks dat de hoofdstad Grozny prachtig is geworden dankzij Kadyrov en Poetin. ‘Grozny lijkt nu op Dubai of Las Vegas‚ en de Tsjetsjeense identiteit is verdwenen’‚ zegt filmmaakster Manon Loizeau in de indringende documentaire Chechnya: War Without Trace. Zij deed voor de BBC en Le Monde verslag van de twee oorlogen in Tsjetsjenië‚ waarin het Russische leger met grof geweld strijd leverde met separatisten‚ en waarbij naar schatting 150 duizend mensen het leven lieten. Nu keert ze na tien jaar terug naar het gebied‚ om de Tsjetsjenen die ze toen sprak opnieuw te ontmoeten. De kleine winkeltjes en weggetjes van vroeger zijn verdwenen‚ constateert ze‚ net als de typisch Tsjetsjeense gemeenschapszin. Buren
De Tsjetsjeense geschiedenis begint met Kadyrov: alles wat daarvóór gebeurde‚ is weggepoetst Niets in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny herinnert nog aan de ellende waarmee de twee oorlogen in Tsjetsjenië (1994-1996 en 1999-2000) gepaard gingen. De sporen zijn gewist. Tegelijkertijd wordt er alles aan gedaan de ‘helden’ te bewieroken die de in puin geschoten stad weer hebben opgebouwd. De Tsjetsjeense staatstelevisie ver-
hielpen elkaar altijd‚ nu is het ieder voor zich. Er is onderling wantrouwen. De Russische president benoemde Ramzan Kadyrov begin 2007 tot president in Tsjetsjenië. Hij is sindsdien Poetins stroman. Daarvoor leidde hij de beruchte Kadyrovtsy‚ officieel een antiterreureenheid‚ maar in feite een gewelddadige militie die vele tegenstanders‚ veelal vermeende separatisten‚ vermoordde. Als leider van Tsjetsjenië kan hij doen en laten wat hij wil‚ zolang hij de belangen van Poetin dient en voor rust zorgt. De propagandamachine verheerlijkt de leiders‚ maar heeft tegelijkertijd een ander doel: afschrikking. Critici die zich uitspreken worden strafrechtelijk vervolgd. En de straffen zijn fors. > De in 2011 overleden dictator van Noord-Korea Kim Jong-il‚ geschilderd door kunstenaar Sun Mu.
6 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 | Propaganda WV_NR03_2016.indd 6
17-02-16 15:27
© Sun Mu
Propaganda | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 7
7 17-02-16 15:27
Morgen wordt alles beter © Filmbeeld The Chinese Mayor
THE CHINESE MAYOR‚ REGIE: ZHOU HAO‚ 89 min. LAND OF THE ENLIGHTENED‚ REGIE: PIETER-JAN DE PUE‚ 87 min.
Blijven hopen op vooruitgang is een ongelooflijk sterke menselijke eigenschap. Twee nieuwe films‚ die verder in zo’n beetje alles van elkaar verschillen‚ laten dat op prachtige wijze zien. The Chinese Mayor volgt burgemeester Geng Yanbo van Datong‚ ooit de roemruchte hoofdstad van het Jin-keizerrijk. Vandaag is het een vervuilde industriestad met 2 miljoen inwoners. Geng heeft een droom. Hij wil de glorie van het oude keizerrijk doen herleven door deze – letterlijk – te herbouwen. Hoogtepunt: de reconstructie van de zeven kilometer lange stadsmuur. Zo wil hij een ‘culturele renaissance’ ontketenen die Datong verandert in ‘een stad van kunst‚ cultuur en toerisme’. Probleempje: voor het plan moeten de huizen van 30 procent van alle inwoners worden gesloopt. Eigenaren krijgen daarvoor moderne appartementen terug in eindeloze woontorens. Maar veel mensen hebben niet de juiste papieren – zij krijgen niets. Weinig documentairemakers zijn erin geslaagd zo dicht op de huid van een Chinese functionaris te kruipen. De film van Zhou Hao toont de verrotting van het bestuurssysteem van binnenuit; zelfs Geng ziet de eenpartijstaat niet langer zitten. De film schetst ook een prachtig portret van wat er kan gebeuren als een stadsbestuurder zo in zijn eigen droom gelooft dat de realiteit hem niet kan stoppen. ‘Wat ik nu doe voor Datong‚ blijft voor honderden jaren van belang voor de stad’‚ zegt Geng‚ als een eigentijdse baron Haussmann‚ die half Parijs verbouwde. En ondanks alle verschrikkelijke en mensonterende situaties die zijn droom aanricht‚ blijft dat knagen aan het einde van de film. Want misschien krijgt Geng gelijk. Op reiswebsites vindt je in-
middels de eerste positieve recensies van reizigers over de stadsmuur van Datong. Het geloof dat alles morgen beter is‚ speelt ook een rol in Land of the Enlightened van de Belgische Pieter-Jan de Pue‚ een film die zich afspeelt in Afghanistan en waarin fictie en werkelijkheid door elkaar heen lopen. Het fictieve verhaal volgt een bende van acht jonge kinderen die op paarden door het schitterende landschap draven en die handelen in ruwe opium‚ lapis lazuli-stenen en oude explosieven uit de Sovjet-Unie. Bendeleider Gholam Nasir droomt ervan de nieuwe leider van Afghanistan te worden. Dat geloof houdt hem op de been terwijl hij rovend over de steppes trekt. Als hij dan eindelijk het paleis in Kabul bereikt‚ blijkt het verwoest te zijn. ‘Het is helemaal vernietigd’‚ zegt Nasir in de slotscène. En dan klinkt hij als een echte burgemeester Geng. ‘We verzamelen alle brokstukken en herbouwen het.’
Michiel Hulshof
Een bulldozer die niet altijd succes had THE DIPLOMAT‚ REGIE: DAVID HOLBROOKE‚ 104 min.
De Amerikaanse diplomaat Richard Holbrooke (1941-2010) staat vooral bekend om het verdrag van Dayton‚ dat in 1995 een eind maakte aan de oorlog in Bosnië. Dankzij zijn sterke persoonlijkheid en vijftig jaar ervaring in de diplomatieke dienst wist Holbrooke de Servische president Slobodan Miloševic´ aan de onderhandelingstafel te krijgen. Op de Amerikaanse vliegbasis Dayton werd vervolgens een vredesakkoord opgesteld waarmee ook de Bosnische en Kroatische presidenten konden thuiskomen. De documentaire The Diplomat geeft een intieme inkijk in Holbrookes carrière‚ die flink beslag heeft gelegd op zijn gezinsleven. De film wordt verteld vanuit het perspectief van zijn oudste zoon David. Daarnaast komen veel ex-collega’s en wereldleiders aan het woord die vol lof zijn over Holbrookes aandeel in de Dayton-akkoorden. Maar uit de film blijkt ook dat het succes van Holbrookes werkwijze afhangt van de cultuur waarmee hij te maken krijgt en van zijn persoonlijke relatie met de Amerikaanse president. Met Barack Obama kon Holbrooke slecht overweg. De president die Holbrooke in 2009 benoemde tot zijn Speciaal Afgevaardigde in Afghanistan‚ leek soms een andere taal te spreken dan hij. Minister van Buitenlandse Zaken
Hillary Clinton laat in de film doorschemeren dat ze dikwijls tussenbeide heeft moeten komen om Holbrooke te ‘vertalen’. Frustrerend vindt Holbrooke het dat het Amerikaanse buitenlandbeleid sinds de aanslagen van 11 september 2001 is gemilitariseerd. Anders dan tijdens de Balkanoorlog hebben generaals veel meer invloed gekregen‚ al was het maar doordat het defensiebudget flink is gestegen. Bovendien lijkt Holbrookes volhardende onderhandelingsstijl die zo succesvol was bij Miloševic´‚ in Kabul juist tegen hem te werken. Voortdurend botst hij met de Afghaanse krijgsheren. Volgens de huidige Afghaanse president Ashraf Ghani komt dat door zijn ‘bulldozer’-communicatie: ‘In dit land krijg je niets voor elkaar door te duwen.’ Hij vervolgt: ‘Dat hij Miloševic´ heeft kunnen overdonderen‚ betekent niet dat hij ook bij een Afghaan zijn zin krijgt.’ De eeuw van Amerikaanse hegemonie is voorbij. Bij die realiteit past wellicht een andere diplomatieke strategie dan waarmee Holbrooke geschiedenis schreef.
Doutje Lettinga VOOR VERTONINGSDATA EN -TIJDEN ZIE WWW.MOVIESTHATMATTER.NL.
14 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 | Recensies WV_NR03_2016.indd 14
17-02-16 15:28
MOVIES THAT MATTER FESTIVAL WANNEER 18 t/m 26 maart 2016 WAAR Den Haag Filmhuis Den Haag (Spui 191‚ 070-3656030) Theater aan het Spui (Spui 187‚ 070-3465272) RESERVERINGEN & KAARTVERKOOP Vanaf donderdag 3 maart. Reserveren bij de festivalkassa: Filmhuis Den Haag en Theater aan het Spui. Telefonisch of via www.filmhuisdenhaag.nl.
OVER HET PROGRAMMA Naast de jaarlijkse vaste programmaonderdelen als A Matter of ACT over mensenrechtenverdedigers en Camera Justitia over internationaal recht en juridische dilemma’s‚ zijn er dit jaar ook nieuwe festivalprogramma’s: Media that Matter‚ een multimedia-programma met waargebeurde verhalen‚ verteld door mensen die ze zelf meegemaakt hebben. Shorts that Matter‚ een selectie van korte films in samenwerking met het Go Short Festival. En Movies at Midnight‚ waarin mensenrechtenfilms met een knipoog vertoond worden. Voor wie niet kan kiezen uit het aanbod van circa zeventig films is er de Best of-dag op zaterdag 26 maart. Dagelijks vinden talkshows‚ interviews en debatten plaats waarbij gasten uit binnenen buitenland met elkaar en het publiek doorpraten over thema’s uit de films. Er zijn muziekoptredens‚ een foto-expositie‚ een symposium en het moves that matterfeest op zaterdag 26 maart. Het filmprogramma staat per 1 maart online. Zie www.moviesthatmatter.nl.
de zaak Pleiten voor de bühne Het was een dappere poging van rechter Cuno Tarfusser van het Internationaal Strafhof‚ bij de opening eind januari van de zaak tegen Laurent Gbagbo (70)‚ ex-president van Ivoorkust‚ en diens rechterhand Charles Blé Goudé (44). ‘Dit is een rechtszaak tegen twee verdachten‚ twee individuen. Geen politieke demonstratie’‚ waarschuwde hij de betrokkenen geen misbruik van het proces te maken. Gbagbo weigerde eind 2010 af te treden nadat de huidige president Alassane Ouattara hem had verslagen bij de verkiezingen. Vier maanden geweld en chaos waren het gevolg‚ waarbij zo’n drieduizend doden vielen. Pas na ingrijpen van Frankrijk kon Ouattara aantreden. De ‘pro-Gbagbo-krachten’ maakten in die vier maanden moordend en verkrachtend jacht op iedereen die in hun ogen Ouattara-aanhangers waren‚ zegt hoofdaanklager Fatou Bensouda tijdens de opening van de strafzaak. Etnische zuiveringen‚ onder meer tegen moslims uit het noorden‚ werden ‘aangemoedigd en opgehitst’ door Blé Goudé‚ leider van de Gbagbo-Jeugd en ‘generaal van de straat’‚ met goedkeuring van Gbagbo. Alles gebeurde vanuit het vooropgezette plan ‘alles te doen om aan de macht te blijven.’ Nadat getuigenissen bij andere zaken ondeugdelijk bleken‚ wil de aanklager nu niets meer aan het toeval overlaten. Om de misdaden tegen de menselijkheid te bewijzen in de aanklachten tegen Gbagbo en Blé Goudé‚ wil zij
Zijn fans toverden een lach op het gezicht van de bejaard ogende Gbagbo maar liefst 138 getuigen oproepen. Dat zijn er ‘meer dan in de zaken Lubanga‚ Katanga en Ruto tezamen’‚ klaagde Gbagbo’s advocaat‚ verwijzend naar drie andere Strafhofzaken. De verdediging had ‘te weinig tijd’ gekregen om alle bewijzen te onderzoeken‚ vervolgde hij‚ en hij insinueerde dat de zaak nu al van een zekere ‘visie’ is doordrongen‚ ‘waardoor we van het gebied van de wet afdwalen naar het gebied van de aannames’. ‘Als íemand politiek in de zaak brengt‚ bent u het’‚ reageerde Eric McDonald geërgerd namens het team van aanklagers‚ erop wijzend dat alle bezwaren van de verdediging eerder al waren geuit en weerlegd. De kennelijke herhaling door de advocaat was dan ook vooral bedoeld voor de bühne – de tallozen die de zaak online volgen en de tientallen Gbagbo-fans op de publieke tribune in Den Haag‚ die aan het eind van de procesdag klappend en zwaaiend een brede lach toverden op het gezicht van hun bejaard ogende ‘presí‚ presí’‚ zoals ze scandeerden. Volgens de Gbagbo-aanhangers is het proces een een-tweetje tussen Frankrijk en Ouattara. Ze weten dat kans verwaarloosbaar is dat bondgenoten van Ouattara met bloed aan hun handen‚ zoals voormalig rebellenleider Guillaume Soro‚ de huidige parlementsvoorzitter‚ worden uitgeleverd aan het Strafhof. Dat is niet de schuld van het hof: het kan slechts verdachten berechten die in de rechtszaal verschijnen. Maar het leidt ertoe dat het instituut als politiek instrument wordt gezien‚ of de aanklagers en rechters het willen of niet. Marnix de Bruyne Volg het weblog op www.wordtvervolgdmagazine.nl.
De Zaak | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 15
15 17-02-16 15:28
‘Afghanistan is één grote achterstandswijk’ WV_NR03_2016.indd 16
17-02-16 15:28
Een Amerikaanse ex-schoonheidskoningin die zich als enige westerse advocaat in Afghanistan vestigt en daar nog nooit een mensenrechtenzaak verloor. Het klinkt als een Hollywoodfilm‚ en dat is de bekroonde documentaire over het leven van Kimberley Motley ook een beetje. ‘Omdat ik geen hoofddoek draag‚ nemen ze me serieus.’ Tekst: Maurice Swirc Fotografie: Bram Belloni/HH
‘A
ls jullie er zo aangeslagen door zijn begrijp ik dat‚ maar dan moeten jullie hier niet meer komen. Want één ding is zeker: ik ga hiermee door’‚ zegt de Amerikaanse advocaat Kimberley Motley (1975) tegen haar Afghaanse assistenten in haar kantoortje annex appartement in hartje Kabul. Enkele dagen eerder is een handgranaat naar binnen gegooid maar niet afgegaan. De twee Afghanen kijken doodsbenauwd om zich heen terwijl Motley ze toespreekt. Het is een van de sleutelscènes uit Motley’s Law‚ de documentaire van de Deense regisseur Nicole Horanyi. De film is geschoten in 2013 en 2014‚ in de periode dat Amerikaanse troepen Afghanistan begonnen te verlaten. Horanyi wil met de film‚ die in november op het Amerikaanse documentairefestival DOC NYC de prijs voor beste regie won‚ het gespleten leven van Motley tonen‚ als advocaat in Afghanistan die haar man en drie schoolgaande kinderen achterliet in een nette buitenwijk in Charlotte‚ North Carolina. Ze heeft elke dag contact met het
thuisfront via Skype en komt af en toe naar huis‚ bijvoorbeeld om samen met de buren Halloween te vieren. De voormalige schoonheidskoningin van de Amerikaanse staat Wisconsin kwam in 2008 naar Afghanistan ‘voor het geld’‚ zegt ze eerlijk. Gedurende een jaar zou ze voor een Amerikaans project Afghaanse advocaten opleiden‚ om daarna met een dikke bankrekening terug te keren. Maar Motley raakte ‘gegrepen door het land en zijn inwoners’. ‘Ik zag een disfunctionerend rechtssysteem waar vrouwen geen rechten hebben. Ik besloot te vechten voor gerechtigheid. De omstandigheden zijn zwaar. Ik beschouw mijn werk als een gevecht in de boksring. Angst zet ik om in woede’‚ vertelt Motley eind november in Amsterdam‚ waar ze te gast is op het documentairefestival IDFA. Zelf groeide Motley op in een zwarte achterbuurt van Milwaukee‚ een van de gevaarlijkste steden van de Verenigde Staten. Haar vader was een Afro-Amerikaanse beroepsmilitair en haar moeder vluchtte als klein kind van het Noord-Koreaanse plat-
teland naar Zuid-Korea. Juist door haar jeugd vol geweld en armoede is ze naar eigen zeggen niet snel bang. ‘Ik herken gevaar sneller dan anderen. Ik ben me altijd bewust van mijn omgeving. Afghanistan is voor mij één grote achterstandswijk’‚ vertelt Motley. Ongeveer 70 procent van haar rechtspraktijk bestaat uit zaken voor westerse bedrijven‚ ambassades en individuele westerlingen. Vaak raken die verstrikt in het Afghaanse rechtssysteem‚ waarin naast het formele recht ook lokale en shariaregelgeving geldt‚ die niet zelden tegenstrijdig met elkaar zijn. ‘Ongeveer 30 procent van mijn zaken is pro
petitie kreeg de advocate toenmalig president Hamid Karzai zo ver gratie te verlenen. Het was de eerste keer in de geschiedenis van Afghanistan dat dit gebeurde voor een ‘moreel misdrijf’. Motley weigert een hoofddoek te dragen. ‘Ik merk dat ik zonder hoofbedekking met meer respect word behandeld. Simpel gezegd: ik word als man behandeld. Ik moet sterk zijn voor mijn cliënten en dat kan niet met een hoofddoek.’ De afgelopen jaren werd Motley daar regelmatig kritisch op aangesproken door medewerkers van westerse organisaties. ‘Vooral door vrouwen die me cultureel ongevoelig
‘Ik beschouw mijn werk als een gevecht in de boksring. Angst zet ik om in woede’ bono‚ dat zijn meestal mensenrechtenzaken die ik zelf graag doe.’ Naar eigen zeggen heeft ze nog nooit een mensenrechtenzaak verloren. Vooral mishandelde Afghaanse vrouwen zijn haar cliënten. Velen van hen bevinden zich in vrouwen- en jeugdgevangenissen. Zo adviseerde ze daar onder anderen een vrouw die was verkracht door de man van haar nicht‚ en vervolgens twaalf jaar cel kreeg wegens overspel omdat ze weigerde met de man te trouwen. Motley wist de vrouw‚ die in de gevangenis beviel van een dochter‚ vrij te krijgen. Via een
noemden. Dergelijke politiek correcte typetjes maken me zo kwaad. Alsof het dragen van een hoofddoek je meer empathisch maakt. Ze zijn zelf gewoon heel bang. Intussen is 90 procent van de vrouwen in Afghanistan slachtoffer van huiselijk geweld. Geloof maar dat al die vrouwen een hoofddoek dragen‚ helemaal politiek correct.’ Spiderman ‘Kom‚ laten we ons superheldending doen’‚ zegt Motley halverwege de film tegen haar assistent en ze vraagt hem welke superheld hij zou willen zijn. ‘Spider-
Het Interview | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 17
17 17-02-16 15:28
‘Sonita zei: koop jij me dan‚ als ik toch te koop ben’ Een 9‚2 kreeg de Iraanse filmmaakster Rokhsareh Ghaemmaghami (42) van het publiek op het Amsterdamse documentairefestival IDFA voor haar film Sonita‚ over een Afghaanse tiener die een rap-ster werd. Het leverde haar de publieksprijs op en de jongerenprijs. Gesprek met de maakster. ‘Ik maak me nog steeds zorgen om haar.’
terugkom in Teheran. Een commissie daar heeft de film goedgekeurd: er zit niets in dat anti-Iraans is‚ de film gaat vooral over Afghanistan. Maar als je in Iran in de schijnwerpers komt‚ kun je met officials en de shariawetten te maken krijgen. En volgens de Iraanse shariawetten‚ mag een vrouw niet zingen.’ Zo raakte lerares Farzaneh‚ onder wier hoede Sonita zich ontwikkelde tot rapper en die uitgebreid in de documentaire aan het woord komt‚ onlangs haar baan kwijt in het Iraanse opvangcentrum waar Sonita verbleef. Ghaemmaghami: ‘De Afghaanse vluchtelingkinderen die in het centrum onderwijs en traumatherapie krijgen‚ zijn daardoor een geweldige docent en begeleidster kwijt. Voor velen is Farzaneh een surrogaatmoeder.’ Tekst: Jonneke van Wierst Ghaemmaghami ging in 2012 in het centrum filmen omdat ze een documentaire wilde maken over de positie van Afghaanse et lijkt op een modern sprookje: vluchtelingkinderen in Iran. ‘Afghanen worSonita‚ een straatarm Afghaans den in Iran zwaar gediscrimineerd. Ze worvluchtelingenmeisje in Iran‚ droomt den in tv-series neergezet als dom en achtervan een carrière als ‘Amerikaanse’ rap-ster. lijk‚ hun accent wordt belachelijk gemaakt. Ze ontsnapt aan een gedwongen huwelijk Zodra een Afghaan opkomt‚ begint het pudankzij haar ontmoeting met een Iraanse bliek al te lachen.’ filmmaakster. Samen maken ze een videoDaar ontmoette ze Sonita‚ een gesloten‚ clip‚ sturen die in voor een internationale ‘bozig’ meisje van een jaar of 15 met wie wedstrijd en met de inzending wint Sonita Ghaemmaghami aanvankelijk nauwelijks niet alleen de hoofdprijs‚ ze wordt ook vercontact kreeg‚ zegt ze. Net als andere werlost uit haar ellendige bestaan omdat ze een kende kinderen volgde ze er programma’s‚ die ‘Ik sloot vriendschap met ongeveer elke gefinancierd werden hoge ambtenaar in Kabul om voor Sonita met ontwikkelingsgeld een paspoort te regelen’ van westerse landen. De illegaal in Teheran verblijvende Afghaanse straatkinderen zijn uitermate kwetsbaar en beurs krijgt aangeboden om in de VS drie hebben in Iran nergens recht op. Sonita jaar naar school te gaan‚ wat ze nu doet. verkocht ‘gelukskaarten’ langs de kant van Rokhsareh Ghaemmaghami (42)‚ de Iraanse de weg‚ zoals een heleboel andere Afghaanse filmmaakster uit het verhaal‚ oogt eind dekinderen. ‘Farzaneh stelde haar aan mij voor cember‚ na afloop van het documentairefestiomdat Sonita ervan droomde een videoclip val IDFA‚ meer zorgelijk dan blij over de prijte maken. Omdat ik filmmaker ben‚ dacht ze zen die ze er kreeg. Natuurlijk geniet ze van dat het misschien leuk voor haar was om het succes. ‘Maar het valt niet te voorspellen met mij mee te kijken.’ hoe de Iraanse autoriteiten reageren als ik
H
Sonita schreef rapteksten over haar leven als gelukskaartenverkoopster en over gedwongen huwelijken: bijna alle Afghaanse meisjes worden uitgehuwelijkt voor bedragen tussen de drie- en tienduizend dollar‚ soms op al zeer jonge leeftijd. Ghaemmaghami: ‘Ik leerde Sonita beter kennen en kreeg een band met haar. Op een nacht kwam ze langs met haar nichtje van een jaar of 9‚ de dochter van haar zus‚ met de vraag of ze haar bij me mocht verstoppen. Haar vader wilde zijn dochtertje ruilen voor een oude auto. De man ging door het lint toen hij erachter kwam dat zijn dochter weg was. Hij goot benzine over Sonita heen en probeerde haar in brand te steken.’ Sonita wist echter op tijd weg te komen. Bruidsschat Met hulp van Farzaneh deed Sonita aangifte bij de politie. Terwijl de zwager voor een ander vergrijp in de gevangenis zat‚ draaide Ghaemmaghami de scènes met Sonita over haar toekomst en ambities als rap-artiest. ‘Sonita kreeg een steeds grotere rol in mijn film en werd de hoofdpersoon‚ toen ze vanuit Afghanistan werd gesommeerd “naar huis” te komen om te trouwen. Haar moeder had de bruidsschat – negenduizend dollar – nodig om een bruid te kopen voor Sonita’s oudere broer. Het was duidelijk dat Sonita alles zou doen om aan haar lot te ontsnappen.’ Ghaemmaghami werd als documentairemaakster voor het blok gezet toen duidelijk werd dat er voor Sonita geen alternatief viel te bedenken voor het gedwongen huwelijk in Afghanistan. In de film kijkt Sonita recht in de camera en vraagt Ghaemmaghami: ‘Waarom koop jij me niet als ik toch te koop ben?’ De filmmaakster wist zich geen raad met de situatie: ‘Sonita kon weglopen‚ maar waarheen? Ze kon zelfmoord plegen. Dat kon ik niet laten gebeuren. Het was niet mijn bedoeling zelf een rol in de film te gaan spelen‚ maar ik betaalde uiteindelijk 2000 dollar aan haar
22 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 | Afghaanse rap-ster WV_NR03_2016.indd 22
17-02-16 15:28
© Filmbeeld
moeder om “tijd” te kopen voor Sonita. In die tijd moest er ook iets gebeuren.’ Vervolgens maakt Ghaemmaghami met Sonita de videoclip waarin ze rapt over de manier waarop Afghaanse meisjes door hun families worden verkocht en stuurt die in voor een internationale rapwedstrijd. Via Skype krijgt Sonita te horen dat ze heeft gewonnen en een beurs krijgt op een muziekschool in de Amerikaanse staat Utah. Een ontsnappingsroute ligt voor haar open. Ze hoeft ‘slechts’ in Afghanistan een paspoort en een visum voor de VS aan te vragen. ‘Hoe krankzinnig moeilijk het was om dat paspoort te krijgen‚ zit niet echt in de film. We zijn er in Afghanistan ruim tweeënhalve maand mee bezig geweest’‚ vertelt Ghaemmaghami. De geboorte van Sonita staat nergens geregistreerd. Er was niets waarmee ze haar identiteit kon aantonen. Haar vader is overleden‚ haar moeder wist niet wanneer ze geboren was. Alleen dat er toen sneeuw
lag. ‘Het is voor westerlingen bijna niet voorstelbaar dat mensen officieel “niet bestaan” en dus geen papieren kunnen krijgen. Ik sloot vriendschap met ongeveer elke hoge ambtenaar in Kabul. Omdat ik uit Iran kwam‚ mijn sluier halverwege mijn hoofd droeg en iedere man recht in de ogen keek‚ dachten alle mannen dat ik “beschikbaar” was. Ik heb daar uiteindelijk flink misbruik van gemaakt en ze met veel warme glimlachjes en romantische etentjes zover gekregen dat ze een echt paspoort voor haar hebben gemaakt. Sonita’s geboortedatum hebben we gezet op 11 november 1996.’ Voor een volgende film heeft Ghaemmaghami nog geen concrete plannen. ‘Ik moet eerst weer in staat zijn in Iran mijn werk ongehinderd te doen. Eerst ga ik een aantal maanden “onderduiken” in het Westen‚ totdat de aandacht rond Sonita is weggeebd. Als ik straks door deze film niet meer in Iran kan werken‚ weet ik nog niet waar
Rap-ster Sonita wist aan een gedwongen huwelijk te ontsnappen.
ik heen ga.’ Ze lacht: ‘Ik heb ieder geval veel vriendjes nu in Afghanistan.’ Over Sonita maakt Ghaemmaghami zich enige zorgen. ‘Ze zegt dat ze rechten wil studeren en haar eigen organisatie wil opzetten. Dat lijkt me beter dan een soort “postergirl” te worden voor organisaties die kindhuwelijken proberen uit te bannen. Amerikanen staan gelijk klaar om iemand geheel te “consumeren”: ze zwaaien met contracten en willen een Hollywoodfilm over haar maken. Intussen heeft ze niemand in de VS die haar beschermt. Ikzelf heb wel een bijzondere band met haar opgebouwd‚ maar mijn werk met haar zit er nu op. Ik moet verder met een nieuw onderwerp.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Afghaanse rap-ster | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 23
23 17-02-16 15:28
26 | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |Vluchtelingen WV_NR03_2016.indd 26
17-02-16 15:28
Verlangen naar huis Tekst: Maarten Reijnders Fotografie: Andrea Gjestvang – Panos/HH
‘W
aarom namen je ouders kinderen terwijl ze wisten dat ze niet voor jullie konden zorgen?’‚ vroeg een Noor aan de 17-jarige Nigeriaanse Josephine‚ nadat haar verhaal in de lokale media was verschenen. In 2009 kwam ze met haar moeder‚ zusje Marta (12) en broertjes Martens (12) en Richard (14) via Italië naar Noorwegen. Ze hoopten op een betere toekomst en verbleven jarenlang in een Noors asielzoekerscentrum in het noordelijk gelegen Borkenes‚ tot hun asielaanvraag werd afgewezen. De angst dat de meisjes in Nigeria besneden zouden worden‚ in Noorwegen een reden voor asiel‚ was volgens de autoriteiten ongegrond. In september 2014 moest de familie daarom weg. Maar Europa bleef trekken en het gezin kon terug naar het Italiaanse Verona. Noorse vrienden betalen de huur‚ hun eten en het schoolgeld. De reacties op de belevenissen van het Nigeriaanse gezin – de boze reaguurders aan de ene kant‚ de vrijgevige vrienden aan de andere kant – zijn symptomatisch voor de polarisatie in het debat over vluchtelingen
Vluchtelingen | Wordt Vervolgd | nr. 03 - maart ’16 |
WV_NR03_2016.indd 27
27 17-02-16 15:28
Wacht niet langer: direct besparing en comfort!
“Wij kozen voor de modernste techniek vanwege het beste resultaat.”
TONZON VLOERISOLATIE
TONZON Vloerisolatie® meer wooncomfort en lagere woonlasten TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloertemperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energiebesparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig was voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele
winterweken terugverdiend. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip ruimtes, valt de investering reuze mee. De all-in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,- en bij 50 m2 € 1.850,-. (inclusief materiaal, montage en btw) T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E: info@tonzon.nl
TONZON: “klimaateffectieve oplossingen voor bij u thuis”
tonzon.nl
TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing
WV_NR03_2016.indd 36 25-16-020_TonZon_WordtVervolgd_220x285.indd 1
17-02-16 15:28 15-02-16 14:17