Wordt Vervolgd, maart 2015

Rosarno’s gesuste revolutie

Film verlicht trauma’s Indonesië

Grunberg over etterende conflicten

Maandblad over mensenrechten | Maart 2015 | Jaargang 48 #3 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd

Ex-dronepiloot Brandon Bryant: ‘Ik ben een oorlogsmisdadiger’

WV_NR3_2015#3.indd 1

18-02-15 13:59

INHOUD

groeten uit...

Eyal

Een soldaat komt mijn kant op gesneld. Het is kwart over drie ’s nachts en uitgestorven aan de Israëlische kant van het Eyal-checkpoint op de grens met de Westelijke Jordaanoever. Van de dertigduizend Palestijnen die een werkvergunning voor Israël hebben‚ steken er hier dagelijks zo’n vierduizend de grens over. Ik wil graag een paar van die arbeiders spreken en daarom ben ik hier gekomen‚ drie kwartier voor het hek opengaat. Dat lijkt de Israëlische soldaat geen goed idee. ‘Die mensen verstaan geen Engels’‚ zegt hij.

‘Bovendien kunnen ze gevaarlijk zijn. Het is beter dat je weggaat.’

Als niet-Palestijnse kan ik via een andere route ook aan de andere kant van het checkpoint komen. Als ik daar aankom‚ is het al behoorlijk druk bij de kraampjes die de wachtende arbeiders van koek‚ koffie en falafel voorzien. Husem (40) rookt nog snel een sigaret voordat hij – via een lange gang van ijzeren hekken en na inspectie van zijn papieren‚ kleding en rugtas – de grens zal passeren. Hij reist iedere dag naar Israël om in de bouw te werken. Daar is niet alleen meer werk dan in Palestijns gebied‚ hij verdient er ook meer.

Om kwart voor vijf ben ik weer terug aan de Israëlische kant van Eyal. De soldaat is nergens meer te bekennen. Honderden arbeiders wachten op hun vervoer. Bouwvakker Jihad (30) vertelt dat hij iedere nacht om drie uur moet opstaan om op tijd te zijn. Voor zeven uur ’s avonds moet hij weer terug zijn aan de Palestijnse kant van Eyal‚ omdat het checkpoint dan sluit.

Achter ons houden enkele mensen zich warm bij een kampvuurtje‚ een groepje vrouwen haast zich naar een naderend busje. Een man is in de berm gaan liggen lezen. Erg gevaarlijk wordt het niet.

Anna Krijger

Rosarno (Italië)‚ vijf jaar na de migrantenrellen ‘In de winter lijkt het hier alsof je in Afrika bent’

6

12

Special ter gelegenheid van het 17de Movies that Matter Festival Den Haag‚ 20 t/m 28 maart 2015

4 6 10 11 12 13

Cover: © Ethan Levitas De Amerikaan Brandon Bryant was vierenhalf jaar dronepiloot in het Amerikaanse leger. Inmiddels ziet hij zichzelf als oorlogsmisdadiger.

‘Lelijke films over nare onderwerpen zijn alleen maar naar’ Scheidend Movies that Matter-directeur Taco Ruighaver

14 15

VierVijf Symbool van een fout migratiebeleid Reportage uit het Zuid-Italiaanse Rosarno Tibetaanse ex-gevangene Phuntsog Nyidron ‘Mijn folteraars deden ook maar hun werk’ Grunberg Column Afscheid na vijftien jaar geëngageerde films Interview Taco Ruighaver Movies that Matter Festival Festivalinformatie Dictator vlucht met kleinzoon Filmrecensie Polman Column

2 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | Inhoud WV_NR3_2015#3.indd 2

18-02-15 13:59

MONSTERS

De wroeging van een voormalige dronebestuurder ‘Mensen zouden me moeten haten’

‘Op deze film hebben we ons hele leven gewacht’ The Look of Silence‚ over de Indonesische massamoorden

24

18

16 18 21 23 24 28 32

KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Mensen zeggen dat ik moedig ben’ Ex-dronebestuurder Brandon Bryant De Zaak Dominic Ongwen (Uganda) Timbuktu en The Storm Makers Filmrecensies Film legt trauma’s bloot Indonesië zwijgt liever over ‘1965’ Seksueel geweld in Papoea-Nieuw-Guinea Vrouwen hebben er niets te zeggen AmnestyNieuws

We hebben niet vaak iemand op de cover staan die er openlijk voor uitkomt een oorlogsmisdadiger te zijn. De 29-jarige Brandon Bryant bestuurde vanuit een container in de Amerikaanse staat Oklahoma drones die boven Afghanistan‚ Pakistan en Irak vlogen. Zo verzamelde hij vierenhalf jaar lang informatie voor Amerikaanse inlichtingendiensten en schakelde hij op bevel veronderstelde terroristen uit‚ wat volgens hem een kwestie was van ‘richten en klikken’.

Na zijn carrière bij het leger kreeg Bryant wroeging en sprak hij tegen journalisten van Der Spiegel zijn afschuw uit over het Amerikaanse droneprogramma. Hoe moedig het ook is om als ex-militair uit de school te klappen‚ de waardering die Bryant daarvoor krijgt is niet aan hem besteed (zie het interview op pagina 18).

Sommige daders van de Indonesische massamoorden van 1965 hunkeren juist wel naar waardering‚ zij het van een ander soort‚ blijkt uit de documentaire The Look of Silence (zie pagina 24). In de film bezoekt de 44-jarige Adi Rukun de moordenaars van zijn broer.

Een leidinggevende van het moordcommando zegt in de film eigenlijk nog te rekenen op een cadeau als dank voor zijn bijdrage aan het oplossen van een ‘internationaal probleem’. Omdat hij verantwoordelijk was voor de dood van zo’n zeshonderd veronderstelde communisten‚ zou hij graag nog eens worden uitgenodigd door de VS. Een andere misdadiger laat zich in de film door Rukun interviewen met zijn volwassen dochter naast zich. Zij zegt in het begin van het gesprek trots te zijn op haar vaders verleden. Als haar vader vervolgens emotieloos vertelt dat hij het bloed van zijn slachtoffers dronk omdat hij anders krankzinnig vreesde te worden‚ zie je haar gezicht langzaam betrekken. Ze zegt dat niet te hebben geweten‚ en vraagt Rukun uiteindelijk om vergiffenis.

Hoe kun je leven met de wetenschap dat je deel hebt uitgemaakt van een moordmachine? De Indonesische misdadigers houden – soms angstvallig – vast aan de gedachte dat ze heldendaden verrichtten. Veel van de ex-collega’s van Brandon Bryant doen hetzelfde. Om je schuldgevoel te onderdrukken moet je als massamoordenaar je slachtoffers kennelijk dehumaniseren tot terroristen‚ staatsgevaarlijke communisten of andere monsters. Bryant kan dat niet. Hij heeft sommige tegenstanders zien voetballen met hun kinderen. Niet echt monsterlijk gedrag. Probeer dan nog maar eens in het reine te komen met je verleden.

Arend Hulshof hoofdredacteur P.S.: Kom naar de vertoning van The Look of Silence bij de Wordt Vervolgd-avond op het Movies that Matter Festival (zie pagina 27).

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 |

WV_NR3_2015#3.indd 3

3 18-02-15 13:47

vijf © Raphaela Rosella

VIER

Het andere Australië Het werk van de jonge Australische fotograaf Raphaela Rosella (1988) toont een rauwe kant van Australië – waar je doorgaans maar weinig over hoort. Met de foto van het meisje Laurinda in haar paarse jurk won Rosella in februari de eerste prijs in de categorie portretten van World Press Photo 2015. Laurinda is gefotografeerd terwijl ze in haar woonplaats Moree‚ New South Wales‚ op de bus staat te wachten die haar naar zondagsschool brengt.

In de achterstandswijk waarin ze opgroeit wordt ze vrijwel dagelijks geconfronteerd met racisme‚ verslaving en geweld.

Kafka in de tropen Het beeld van leven op een tropisch eiland roept doorgaans een andere associatie op dan waarmee de 64-jarige Lloyd Bogle werd geconfronteerd. De geboren Jamaicaan‚ die sinds zijn kinderjaren in Engeland woont‚ reisde afgelopen oktober voor het eerst in 52 jaar terug naar zijn geboorte-eiland. Maar toen hij na zijn verblijf wilde terugvliegen‚ bleek dat niet mogelijk omdat hij geen visum voor het Verenigd Koninkrijk had. Sindsdien zit hij in complete onzekerheid vast op het eiland.

Bogle wist niet dat hij een visum nodig had. Het Britse staatsburgerschap heeft hij nooit aangevraagd omdat in 1962‚ toen hij met zijn ouders naar Engeland vertrok‚ Jamaica nog tot het Verenigd Koninkrijk behoorde.

Via zijn moeder‚ die in Engeland woont‚ wist Bogle de documenten bij elkaar te sprokkelen waarmee hij alsnog een visum kon aanvragen. Maar die aanvraag werd‚ zonder verdere opgaaf van redenen‚ afgewezen.

Tegen The Jamaica Observer zei hij sinds zijn zevende niet meer gereisd te hebben. ‘Dat ik dat nu deed‚ was omdat ik met pensioen ben en benieuwd was hoe Jamaica er tegenwoordig uitziet.’ Of en wanneer hij weer terug naar Engeland kan‚ weet hij niet.

‘Suïcidepogingen komen er zo vaak voor‚ het is bijna gewoon geworden’ Psychiater Kees Laban over gezinslocaties voor uitgeprocedeerde asielzoekers

Paz y Paz onderzoekt moorden in Mexico De Guatemalteekse Claudia Paz y Paz gaat namens de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (IACHR) onderzoek doen naar de moord op 43 studenten in het Mexicaanse Iguala. Ze dreigden eind september een bijeenkomst van de burgemeester te verstoren. De politie greep in en droeg de studenten over aan een drugskartel‚ dat hen vervolgens zou hebben gedood en verbrand.

Zo’n negentig verdachten werden gearresteerd‚ onder wie agenten‚ drugskartelleden en de burgemeester‚ de vermoedelijke opdrachtgever. Nabestaanden klaagden bij de IACHR dat de overheid echter te weinig deed om de zaak op te lossen‚ waarop zij een onafhankelijke onderzoekscommissie instelde van vijf leden‚ onder wie Paz y Paz. Eerder wist de Guatemalteekse als hoofd van het Openbaar Ministerie (2010-2014) het percentage opgeloste moorden in haar land te vergroten van 1 naar 30 procent. Daarnaast klaagde ze oud-dictator Ríos Montt aan voor onder meer genocide‚ wat haar veel vijanden bezorgde.

Eind maart is Paz y Paz te gast op het Movies that Matter Festival‚ waar de documentaire Burden of Peace over haar in première gaat.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | VierVijf WV_NR3_2015#3.indd 4

18-02-15 13:47

© Reporters

© Reuters

OnKardashiaans Doorgaans is de Amerikaanse tv-familie Kardashian allesbehalve publiciteitsschuw. Maar begin februari was bij de presentatie van het tiende seizoen van hun populaire realityshow Keeping up with the Kardashians de pers niet welkom. De reden: in de nieuwe reeks zou Bruce Jenner (links op de foto) zijn coming-out beleven als transgender. Ingewikkelde vragen over dit onderwerp wilde de familie op deze manier vermijden.

De voormalige atleet Bruce Jenner (65) was jarenlang getrouwd met Kris Jenner‚ de moeder van Kim Kardashian. Na hun scheiding vorig jaar werd Jenner regelmatig gezien in dameskleding en zou hij steeds meer vrouwelijke trekken vertonen.

Transgenderactivisten juichen de nieuwe ontwikkeling in de Kardashian-soap toe. Omdat ook in andere tv-series‚ zoals Orange is the new black‚ transseksualiteit geen taboe meer is‚ zien ze een kans respect voor hun rechten op te eisen. Conservatieve politici spreken echter hun afschuw uit over de trend. In Kentucky diende een van hen in januari een wetsontwerp in waardoor scholen een boete riskeren als ze toestaan dat transgenderjongens er de dameswc gebruiken en transgendermeisjes de heren-wc.

WV_NR3_2015#3.indd 5

Ook zoon van drone-dode in Jemen werd een doelwit Het leek de makers van The Guardian-site een goed idee: laat een 13-jarige Jemeniet filmopnames maken van zijn woonomgeving. Enig drama stond van te voren al vast: de vader van Mohammed Tuaiman was in 2011 omgekomen bij een Amerikaanse drone-aanval. De jongen bracht onder meer zijn zusje in beeld die zegt: ‘Mijn vader is vermoord door Amerikanen.’

Het drama werd echter groter: op 26 januari kwam Mohammed zelf om bij een drone-aanval op een auto‚ waarin ook Mohammeds zwager en een derde man zaten. Evenmin als in 2011 kreeg de familie te horen waarom ze doelwit waren.

Na de dood van vader kreeg de familie financiële steun van Al Qaida op het Arabische Schiereiland (AQAP). ‘Maar we horen niet bij hen’‚ zei Mohammed tegen The Guardian. Of dat waar is‚ weet de lezer niet. Maar de CIA‚ die achter de droneaanvallen zit‚ vaak ook niet.

Volgens The Bureau of Investigative Journalism‚ dat alle Amerikaanse drone-aanvallen turft op basis van officiële en vele andere bronnen‚ zijn sinds 2004 tot februari dit jaar zeker 511 drone-aanvallen uitgevoerd in Jemen‚ Somalië en – vooral – Pakistan. Daarbij kwamen tussen de 2.892 en 4.883 mensen om‚ onder wie zeker 546 – maar mogelijk 1.060 – burgers (zie ook pagina 18).

Met sommige vrienden heb je geen vijanden nodig Als homoseksuele jongeren onder druk staan‚ zou je hopen dat zelfs in een land als Rusland de kinderombudsman voor hen in actie komt – desnoods tegen beter weten in. Maar toen Elena Klimova een boete kreeg omdat haar internetproject Children 404 ‘homopropaganda’ zou zijn voor minderjarigen‚ tekende Pavel Astakhov geen protest aan. Integendeel. Via de pers liet de Russische kinderombudsman weten dat de verhalen van anoniem blijvende homoseksuele jongeren‚ die Children 404 via sociale media verspreidt‚ zo snel mogelijk moeten worden geblokkeerd. Een in 2013 ingevoerde wet die op jongeren gerichte ‘homopropaganda’ verbiedt‚ zou volgens hem streng moeten worden gehandhaafd. Children 404‚ genoemd naar de klassieke foutmelding die verschijnt als een internetpagina onvindbaar is‚ was opgericht in reactie op die antihomowet.

Opmerkelijk is dat Pavel Astakhov in 2001‚ toen hij nog advocaat was‚ het Poetin-bewind nog ‘minachting van mensenrechten’ verweet. In 2007 maakte hij een wonderlijke draai en richtte hij zelfs de nationale beweging Za Putina (‘Voor Poetin’) op‚ ter ondersteuning van de Russische president. Twee jaar later benoemde het Kremlin hem tot kinderombudsman. Internationaal is hij al langer omstreden.

Afgelopen najaar werd hij uit het Europese Netwerk van Kinderombudsmannen gezet.

18-02-15 13:47

De gesuste revolutie van Rosarno In 2010 werd het Italiaanse Rosarno wereldnieuws toen Afrikaanse sinaasappelplukkers er in opstand kwamen.

Het stadje werd symbool van uitbuiting en een fout immigratiebeleid. Hoewel die situatie amper veranderd is‚ houden de plukkers zich nu stil. ‘Ze laten het wel uit hun hoofd hun werkgevers aan te klagen.’

Tekst: Linda Otter Fotografie: Patrick Tombol/laif

R

osarno – In het stadsplantsoen van het Zuid-Italiaanse stadje Rosarno houden ouderen de bankjes onder de dennenbomen bezet‚ terwijl ze keurend naar de voorbijgangers kijken. ‘Trilli‚ kom hier.

Laat die negers met rust’‚ roept de gepensioneerde fruithandelaar Vincenzo Zavaglia (61) als zijn dwergpincher luid keffend achter

Wie in de zomer naar Rosarno gaat‚ ziet een authentiek Calabrees stadje‚ waar nooit iets lijkt te gebeuren. Het telt zo’n vijftienduizend inwoners‚ van wie de meesten de vijftig zijn gepasseerd. Er is een zalmkleurige kathedraal‚ er zijn armoedige flatwoningen van drie‚ vier etages hoog en in een paar straten lijkt het huisvuil zelden te worden opgehaald. Buiten het centrum liggen uitgestrekte landerijen met mandarijn- en sinaasappelbomen; her en der staat een boerderij en in de verte zie je het blauw van de zee.

Maar in de winter is alles anders. ‘Dan lijkt het alsof we hier in Afrika wonen’‚ zegt Zavaglia spottend. Vijf maanden per jaar‚ van november tot april‚ verblijven er in Rosarno en in het nabijgelegen stadje Gioia Tauro vierduizend Afrikaanse migranten die de

Op weg naar de blauwe tenten moet je eerst langs Oost-Europese prostituees in glitter-bh’s twee Afrikaanse mannen aan rent. ‘Trilli ruikt meteen of er zwarten in de buurt zijn‚ ze kan ze niet uitstaan’‚ legt hij lachend uit.

‘Ze hebben ons doodsbang gemaakt’‚ zegt zijn 86-jarige vriendin Antonella Pisano‚ die in een rolstoel naast hem zit. ‘Er is de afgelopen vijf jaar niets veranderd. Ze kunnen zo weer in opstand komen.’

Calabrese boeren helpen met het oogsten van de citrusvruchten. De Afrikanen verblijven niet in Rosarno zelf maar op het industrieterrein‚ even buiten het centrum‚ in oude fabrieken en tentenkampen.

Als de oogst is binnengehaald‚ zoeken de Afrikanen werk in andere streken. Ze gaan bijvoorbeeld naar Piëmont om kiwi’s te plukken‚ naar Toscane en Puglia om te werken in de tomaten- en aspergeteelt of naar Basilicata om tomaten te plukken.

Luchtbuks Vijf jaar geleden‚ op 7 januari 2010‚ gebeurde iets wat niemand voor mogelijk had gehouden: er brak een opstand uit onder de Afrikaanse sinaasappelplukkers. Al weken waren er klachten over uitbuiting. Door de crisis was er te weinig werk voor iedereen en daar maakten de boeren handig gebruik van door de hongerlonen van circa 3‚5 euro per uur nog verder omlaag te trekken. Toen lokale

6 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | Afrikaanse sinaasappelplukkers in Rosarno WV_NR3_2015#3.indd 6

18-02-15 13:47

WV_NR3_2015#3.indd 7

18-02-15 13:47

wordtvervolgd

ook op tablet

Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportages‚ interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.

Nieuwe lezers van Wordt Vervolgd (al dan niet op tablet) krijgen als welkomstgeschenk De mensen(rechten) van STEEN‚ een (papieren) bundeling van de beste tekeningen van Paul van der Steen‚ vaste illustrator van Wordt Vervolgd. Ga naar www.wordtvervolgdmagazine.nl of stuur een kaartje naar Amnesty International o.v.v. ‘Ik wil Wordt Vervolgd’. Antwoordnummer 10840‚ 1000 RA Amsterdam.

www.wordtvervolgdmagazine.nl

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

Roadmovie over de weg naar democratie THE PRESIDENT‚ REGIE: MOHSEN MAKHMALBAF‚ 118 min.

‘Doe het licht uit’‚ zegt het jochie door de telefoon‚ en de hele hoofdstad vervalt in duisternis. Onwennig lachend kijkt het kereltje naar zijn opa‚ de dictator. ‘Doe het licht aan’‚ beveelt de kleinzoon in zijn legeruniform‚ en meteen baden straten‚ huizen en monumenten van de metropool waar ze vanuit het paleis op uitkijken weer in het licht.

Zo begint het bijzondere drama The President van de gerenommeerde Iraanse regisseur Mohsen Makhmalbaf‚ bekend van onder meer de film Kandahar uit 2001. Net als die film is The President een roadmovie over mensen die in het geheim door een door burgeroorlog verscheurd land trekken‚ maar verder kun je ze ook beschouwen als elkaars spiegelbeeld. Probeert in Kandahar een gewone‚ AfghaansCanadese vrouw in Afghanistan haar zus te vinden‚ in The President zijn de hoofdpersonen beroemd – de dictator en zijn kleinzoon – en proberen ze juist het land (waarvan de naam onbekend blijft) te ontvluchten nadat er een staatsgreep is gepleegd.

Andere tegenstellingen: Kandahar is een realistische‚ trage film waarin het geweld impliciet blijft‚ The President zit vol actie (vooral in het begin) en expliciet geweld en speelt zich bovendien af op een spannend gebied tussen realisme‚ surrealisme en absurditeit. De film zit bomvol verwijzingen naar historische en artistieke personages‚ van Chaplins The Great Dictator tot Saddam Hussein in zijn gat in de grond.

We volgen de vlucht door de ogen van het in wezen nog onschuldige jochie‚ dat maar niet begrijpt waarom hij zijn opa niet meer met ‘Zijne Hoogheid’ mag aanspreken. Vermomd als rondtrekkende gitarist en zijn dansende hulpje weten ze lang uit handen van hun ach-

tervolgers te blijven. Uiteindelijk komen ze terecht bij een naar huis reizende groep ex-politieke gevangenen. De dictator wordt met zijn wandaden geconfronteerd‚ maar dat is niet het belangrijkste thema van deze boeiende film. Hoe begint de moeilijke weg naar een echte democratie‚ die vraag komt aan het eind van de roadmovie centraal te staan. Geen makkelijk verteerbare film‚ wel een aanrader.

Henk van Renssen

VOOR VERTONINGEN ZIE WWW.MOVIESTHATMATTER.NL/FESTIVAL.

14 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | Recensie WV_NR3_2015#3.indd 14

18-02-15 13:47

e

polman Liberia is bevrijd. Terwijl u dit leest‚ zijn de laatste Amerikaanse militairen er hun koffers aan het pakken voor de thuisreis.

In vijf maanden tijd bouwden ze vijftien state-of-the-art Ebola Treatment Units (ETU’s)‚ maar die hoefden zo goed als geen patiënt te isoleren. Toen de Amerikanen in Liberia landden‚ in oktober 2014‚ was de epidemie al op z’n retour.

Niet alleen de Amerikanen waren rijkelijk laat: tot de dag van vandaag sjokt de internationale gemeenschap achter Liberiaanse feiten aan. Terwijl de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF nog steeds ebolaklinieken aan het aftimmeren zijn‚ hebben andere organisaties wegens gebrek aan patiënten de deuren van behandelcentra alweer gesloten.

Toen eind 2013 in de regenwouden van Guinée de eerste ebolapatiënten werden ontdekt‚ reageerde de WHO niet. Zes maanden later‚ in juni 2014‚ bereikte het virus Liberia’s hoofdstad Monrovia en had de WHO het nog steeds te druk met andere dingen.

In augustus 2014 – het virus had inmiddels ook Sierra Leone bereikt – werden twee of drie Amerikanen ziek. Toen pas schoot de wereld overeind. De Amerikaanse president Barack Obama nam de leiding over de hulp in ebolagebied Liberia en zond drieduizend militairen met de opdracht om in ieder van Liberia’s vijftien counties een Ebola Treatment Unit (ETU) te bouwen. Met zo’n ETU in de buurt zouden besmette Liberianen zich niet meer helemaal naar Monrovia hoeven slepen om een arts te vinden en zou verdere verspreiding van de epidemie ingetoomd worden.

De laatste Amerikaanse ETU was eind 2014 klaar. Het aantal nieuwe besmettingen in Liberia was toen al gekelderd naar minder dan één per dag. Flapperend in de hete Liberiaanse

Toen de Amerikanen kwamen‚ begreep de Liberiaanse bevolking dat ebola écht menens was wind staan her en der nu de legergroene Amerikaanse hospitaaltenten in het gelid boven op uit de VS geïmporteerde gravel‚ generatoren zoemend‚ chloorcontainers klotsend‚ zonnepanelen sprankelend; van alles voorzien‚ behalve patiënten.

In praktische zin hebben de Amerikaanse ETU’s niet bijgedragen aan het stoppen van de epidemie: ze waren nog niet operationeel en sommige zelfs niet eens gebouwd toen de virusverspreiding tot bijna-stilstand kwam. Maar psychologisch bekeken‚ is de komst van de Amerikanen doorslaggevend geweest‚ zegt de Liberiaanse minister van Defensie Brownie Samukai. De aanblik van de landing van het Amerikaanse leger‚ met helikopters‚ oorlogsbodems‚ een voertuigvloot‚ een logistiek HQ met satellietschotels‚ blikkerend wa-

© Reuters

Vrij

pentuig‚ de hele mikmak‚ was voor de lokale bevolking het duwtje geweest dat ze nodig had om écht te begrijpen dat ebola menens was. Tot de Amerikanen kwamen‚ wilden de Liberianen naar waarschuwingen niet luisteren‚ gaven ze de schuld van sterfgevallen aan regeringscomplotten en boze heksen en hadden ze halsstarrig vastgehouden aan hun traditionele‚ onhygiënische begrafenisrituelen.

Zien is geloven. Ik denk aan dr. Henry Beecher in de Tweede Wereldoorlog. Hij spoot gewonde Amerikaanse militairen zoutoplossingen in‚ omdat de morfine op was. Hij vertelde ze dat het morfine was. Een wonder geschiedde: 40 procent van de patiënten zei dat de pijn minder was. Het placebo-effect was ontdekt. Natuurlijk zijn er sindsdien vele wetenschappers geweest die het wonder nader onderzochten en vaststelden dat een placebo-effect niet bestaat‚ maar dat mensen vaak alleen maar zéggen dat ze zich beter voelen‚ omdat ze niet onbeleefd willen zijn of omdat ze bang zijn dat de dokter anders boos wordt en ze niet meer zal willen helpen.

Zolang niemand zeker weet wat de werkelijke oorzaak was van het stoppen van de ebola-epidemie‚ wentel ik me in de fantasie over een wereld waarin je westerse militairen alleen maar hoeft te laten zien om een opstandige bevolking spontaan te doen genezen van haar dwaasheden en willoze driften en aan te zetten tot doen wat goed voor haar is. Er werd gevreesd voor 1‚4 miljoen eboladoden. De Amerikaanse landing in Liberia heeft een paar centen gekost‚ 900 miljoen dollar‚ maar als het ervoor gezorgd heeft dat de teller bij negenduizend doden is blijven stilstaan‚ was het een schijntje. Dan werd Liberia bevrijd. Van zichzelf.

Linda Polman‚ www.lindapolman.nl

Polman | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 |

WV_NR3_2015#3.indd 15

15 18-02-15 13:47

‘Iedereen zou me moeten haten’ WV_NR3_2015#3.indd 18

18-02-15 13:47

Brandon Bryant (29) bestuurde jarenlang vanuit Oklahoma drones die vlogen boven Irak‚ Pakistan en Afghanistan. Hij wist dat door zijn werk slachtoffers vielen‚ maar pas bij zijn afzwaaien besefte hij op welke schaal. ‘Ik ben een oorlogsmisdadiger‚ ik heb 1.626 doden op mijn geweten.’

Tekst: Marnix de Bruijne Fotografie: Ethan Levitas

H

et is de avond van de tweede vertoning van Drone tijdens het documentairefestival IDFA in Amsterdam. De goedgevulde grote zaal van filmtheater Tuschinski heeft zich tachtig minuten laten informeren over hoe de VS de onbemande vliegtuigjes inzetten bij bombardementen in Irak‚ Pakistan en Afghanistan. Over hoe het land dankzij deze drones oorlog voert in staten waarmee het officieel niet in oorlog is‚ zonder daarover verantwoording te hoeven afleggen. Over hoe daarmee een gevaarlijk precedent is geschapen: 87 landen beschikken inmiddels over militaire drones. En over het effect van de drones op de levens van nabestaanden en andere bewoners van het Pakistaanse Waziristan‚ het ‘tribale’ berggebied langs de Afghaanse grens‚ waar veel drone-aanvallen plaatshebben. ‘Alleen als het bewolkt is‚ horen we ze niet’‚ zegt een van hen.

Als het licht aangaat‚ stapt een man met baseballpet het podium op. Het is de 29-jarige Brandon Bryant‚ voormalig bestuurder van drones‚ die in de film over zijn werk vertelt – vol schuldgevoel‚ bitterheid en frustratie. Hij

krijgt een stormachtig applaus.

Toeschouwers die hem daarna een vraag stellen‚ prijzen hem eerst om zijn moed.

Heeft die lof hem goed gedaan‚ wil ik weten als ik hem een paar dagen later tref aan de ontbijttafel van zijn Amsterdams hotel.

Heeft het iets van zijn schuldgevoel verlicht? In het geheel niet‚ zegt hij direct. ‘Ik voel me er erg verscheurd over. Mensen zeggen dat ik moedig ben‚ ze bedanken me omdat ik de publiciteit heb gezocht. Maar ze zouden me moeten haten. Ik ben een oorlogsmisdadiger. Dat ik publiekelijk vertel over drones en wat ze aanrichten‚ zie ik als mijn straf‚ als een soort dienstplicht die ik moet vervullen. Maar ik beleef er geen plezier aan en het biedt me geen verlossing van mijn zonden.

Dat is onmogelijk.’

De Noorse filmploeg die Drone maakte‚ ontfermt zich deze dagen over Bryant. De Noren nemen hem mee uit eten‚ gaan met hem naar debatten. Maar ook dat kan Bryant niet bekoren. ‘Hoe kun je je vermaken als je deel hebt uitgemaakt van een moordmachine‚ als je weet dat je het leven van mensen hebt vernietigd? Ooit was ik een positief ingesteld mens‚ totdat ik in

dienst ging. Nu ben ik pessimistisch. Over mijn leven‚ over alles.’

Bryant groeide op als ‘gewone’ Amerikaanse jongen in Montana.

Als eerste in zijn familie ‘sinds de Amerikaanse Burgeroorlog’ besloot hij in het leger te gaan‚ vooral omdat hij dan een gratis opleiding kon volgen. Het werd de luchtmacht.

Na een basistraining van anderhalf jaar kwam hij terecht bij een geheime eenheid in New Mexico die drones bestuurde.

‘Dat was eigenlijk toeval. Dronebestuurder is geen baan waarop je solliciteert‚ het bestaat niet in het publieke domein. Je krijgt het opgedragen. Kieskeurig was de luchtmacht niet toen ik begon: ze hadden veel bestuurders nodig‚ omdat het aantal drone-operaties enorm groeide.’

kwam aan een of meer levens in Afghanistan‚ Irak of Pakistan.

Bryant maakte lange dagen‚ vaak diensten van twaalf uur lang. De nachtploeg had zijn voorkeur‚ als het rustig was. Het werk leek op de computerspelletjes die hij vroeger speelde.

‘De grap thuis was dat ik mijn hele leven voor dit werk had geoefend’‚ zegt hij zonder te lachen. ‘Mijn familie was trots op me‚ omdat ik me inzette voor mijn vaderland. Ik liet het hen geloven‚ en vertelde alleen in grote lijnen wat mijn werk inhield. Ik geloofde er zelf ook in‚ voor een tijdje.’

Erewoord De eerste keer dat Bryant een drone bestuurde‚ was meteen traumatisch. Vanuit de lucht zag hij een oogvormige plek in een

‘De “slechteriken” die wij observeerden waren ook goede vaders. Je zag ze voetballen met hun kinderen’ Bryant en zijn collega’s werkten in ploegen‚ in een soort container zonder ramen‚ met veertien beeldschermen. Ze vergaarden informatie over veronderstelde vijanden van de VS aan de andere kant van de wereld‚ door ze te volgen met de camera’s in‚ meestal‚ de Predator (roofdier)‚ een ruim acht meter lang slank grijs toestel dat twee Hellfireraketten kan afvuren. Als het doelwit moest worden uitgeschakeld‚ was het ‘richten en klikken’ – waarna een eind

asfaltweg in Irak‚ wat duidde op een bermbom‚ wist hij van zijn training. Tegelijkertijd wist hij dat een wagen met Amerikaanse soldaten op weg was naar die plek. Ze konden echter niet gewaarschuwd worden: ze hadden hun stoorzenders aan‚ juist om radiografische signalen voor bermbommen te verstoren‚ waardoor ze zelf onbereikbaar waren.

Via de camera in zijn drone zag Bryant hoe de auto explodeerde.

‘Het enige wat we hadden kunHet Interview | nr. 3 - maart ’15 |

WV_NR3_2015#3.indd 19

19 18-02-15 13:47

28 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | Seksueel geweld in Papoea-Nieuw-Guinea WV_NR3_2015#3.indd 28

18-02-15 13:47

Een beetje man verkracht een vrouw Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Vlad Sokhin

K

ijk‚ het oor van mijn vrouw: de man op de foto links toont het verminkte lichaamsdeel met een grijns‚ hij heeft het haar van zijn vrouw er speciaal voor omhoog geschoven. Zij kijkt opzij‚ vernederd‚ geslagen‚ gedwee.

Waarom schaamt deze Richard Price uit Port Moresby‚ de hoofdstad van PapoeaNieuw-Guinea‚ zich niet? Hij heeft dit immers zelf gedaan. In december 2010 kwam Price dronken thuis en sneed de helft van het oor van zijn echtgenote Agita af met een bushmes.

Op de meeste plekken is dat niet iets om een fotograaf te laten zien‚ maar in PapoeaNieuw-Guinea ligt dat anders. Vrouwen hebben er nauwelijks iets te vertellen‚ en (seksueel) geweld tegen hen is er alomtegenwoordig: twee derde van de vrouwen is er slachtoffer van‚ blijkt uit onderzoek. Ze worden door hun man gestraft voor het

Seksueel geweld in Papoea-Nieuw-Guinea | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 |

WV_NR3_2015#3.indd 29

29 18-02-15 13:47

AMNESTY

nieuws

De plaatsing in isoleercellen van in detentie verblijvende vreemdelingen is niet afgenomen‚ ondanks toezeggingen door de regering.

Dit blijkt uit Isolatie in vreemdelingendetentie‚ een rapport van Amnesty‚ Dokters van de Wereld en Stichting LOS dat begin maart verschijnt.

Staatssecretaris van Justitie Fred Teeven erkende begin januari al dat van een verbetering nauwelijks sprake is. In 2012 werden 5.420 vreemdelingen gedetineerd‚ schreef Teeven aan de Tweede Kamer.

Van hen werden er dat jaar 741 in isolatie geplaatst. In 2013 gebeurde dat 662 keer op een populatie van 3.670 ‘ingestroomde’ vreemdelingen. ‘De in 2011 geconstateerde (relatieve) daling‚ lijkt zich niet voort te zetten’‚ concludeerde Teeven zelf.

In 2014 is het gebruik evenmin afgenomen‚ blijkt uit het Amnestyrapport. Dit terwijl plaatsing in isolatie grote gezondheidsrisico’s met zich meebrengt‚ volgens velerlei onderzoek – ‘ook wanneer de plaatsing van korte duur is’. Volgens mensenrechtennormen moet ‘alles in het werk zijn gesteld om plaatsing in een isoleercel te voorkomen’‚ aldus het rapport.

De Nederlandse situatie staat in groot contrast met die in Zweden.

Op een populatie van 508 vreemdelingen in het detentiecentrum Flen is in 2014 slechts vijftien keer overgegaan tot isolatie‚ die bo-

© DJI

Vreemdelingen in detentie nog even vaak in isoleercel

vendien gemiddeld slechts twaalf uur duurde. Vreemdelingen in Nederland die in de eerste tien maanden van 2014 wegens ‘ordeproblemen’ in de isoleercel zijn geplaatst‚ verbleven daar gemiddeld vijfenhalve dag. Een van hen verbleef daar zelfs 29 dagen aaneengesloten. ‘Vaak gaat het om mensen met grote psychische problemen’‚ aldus Annemarie Busser van Amnesty‚ een van de opstellers van het rapport. ‘Die horen in een psychiatrische kliniek met deskundige behandeling‚ niet in een detentiecentrum.’

‘Ik huil om mijn vroegere leven‚ toen ik nog waardigheid kende’ De uit Homs (Syrië) gevluchte Nadia in een recent Amnesty-rapport

Vluchtelingendrama in de Middellandse Zee Opnieuw zijn in februari honderden bootvluchtelingen omgekomen in de Middellandse Zee. Met een indringende rouwadvertentie op de website en op sociale media heeft Amnesty aandacht hiervoor gevraagd. Voor de mensenrechtenorganisatie is opnieuw bewezen dat het verkeerd was eind vorig jaar de levensreddende operatie Mare Nostrum te beëindigen die door Italië werd betaald en die vorig jaar 150 duizend levens redde. Bij operatie Triton‚ de opvolger van van Mare Nostrum‚ ligt de nadruk meer op het voorkomen dat vreemdelingen de EU binnenkomen dan op het redden van levens. Zo varen de boten die onder Triton vallen meestal niet verder dan dertig zeemijl – 55‚5 kilometer – uit de Italiaanse kust.

32 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 | AmnestyNieuws WV_NR3_2015#3.indd 32

18-02-15 13:47

nazarski GOED NIEUWS

Al-Shammari uit de cel De Saudische vrouwenrechtenactiviste Souad al-Shammari is eind januari vrijgelaten‚ na drie maanden gevangenschap zonder aanklacht. De activiste is bekend om haar strijd tegen onder meer het Saudische rijverbod voor vrouwen. Daarnaast staat ze aan het hoofd van het Saudi Arabian Liberals Network‚ een organisatie die strijdt voor sociale hervormingen en is opgericht door Raif Badawi‚ de blogger die afgelopen najaar werd veroordeeld tot onder meer duizend stokslagen wegens ‘belediging van de islam’.

Mogelijk behoorde Al-Shammari tot de zestien gevangenen die een pardon kregen aangeboden door de nieuwe Saudische koning Salman bin Abdulaziz Al-Saud als ze een verklaring zouden tekenen dat ze hun activisme op een lager pitje zouden zetten. Volgens Al-Shammari’s dochter heeft haar moeder zo’n document getekend. Amnesty voerde intensief actie voor Al-Shammari: ruim vijftigduizend mensen tekenden een petitie voor haar vrijlating.

Vrijspraak Medina

© AI

Claudia Medina‚ voor wie Amnesty actie voerde‚ is op 6 februari door een Mexicaanse rechter vrijgesproken. Tweeënhalf jaar geleden werd Medina (43) door mariniers uit haar huis gehaald en vervolgens gedwongen een verklaring ongelezen te tekenen. Daarmee bekende ze lid te zijn van een criminele bende. Enkele dagen later trok Medina de verklaring voor de rechtbank in en vertelde ze dat ze was gemarteld. Ze kwam op borgtocht vrij‚ maar de aanklacht tegen haar bleef staan. Vorig jaar overhandigde Amnesty 343.883 handtekeningen aan het Mexicaanse Openbaar Ministerie.

Medina liet na haar vrijspraak weten dat ze geen rust heeft totdat de daders zijn gestraft.

De utopie van de werkelijkheid We kennen het woord utopie sinds Thomas More het voor het eerst gebruikte‚ bijna een half millennium geleden. More was een vooraanstaand geleerde en een zeer geacht jurist. Hij durfde te zeggen wat hij dacht en voor die principiele houding heeft de Britse koning hem uiteindelijk het hoofd laten afhakken.

Onlangs las ik Utopia (1516). Het is‚ vind ik‚ een geweldig boek‚ ook al moet je het niet hebben van de plot of de personages. Wat het geweldig maakt is de mentale moed van de auteur. More behandelt seksuele gelijkheid en euthanasie‚ slavernij en eigendom‚ de democratie en de wetten van de oorlog. Hij was niet wat je‚ in termen van vandaag‚ een liberaal of een conservatief of een communist zou noemen. Zelfs geen utopist. Wat hij wilde‚ was maatschappelijke kwesties tot hun uiterste consequentie doordenken.

De utopie staat tegenwoordig niet in zo’n hoog aanzien. We associëren het begrip met het onmogelijke en onhaalbare. Maar mensenrechten dan? Die weerspiegelen idealen van gelijkheid en het verlichten van lijden‚ van vrijheid en sociale rechtvaardigheid‚ democratie en bescherming in tijden van oorlog.

Ze zijn links noch rechts. Ze zijn utopisch in de ware zin van het woord‚ want met alle kracht na te streven‚ zelfs als we de resultaten niet binnen een mensenleven verwezenlijkt zien worden.

Zelfs als je alle schijn van onhaalbaarheid tegen hebt‚ moet je vasthouden aan principes Op die manier probeer ik de moed te begrijpen van mensen die ons ook dit jaar in het Movies that Matter Festival worden voorgesteld. De Oekraïense regisseur Oleg Sentsov‚ deelnemer aan de protesten op het Maidanplein‚ die precies een jaar geleden het eind van de pro-Russische regering inluidden‚ zit nu vast in een gevangenis in Moskou. Jafar Panahi‚ een filmmaker uit Iran die van het festival in 2007 de Lifetime Achievement Award kreeg‚ werd in 2010 gearresteerd en mag geen films meer maken. Toch wist hij een film op USB-stick het land uit te smokkelen. Masha Novikova documenteerde de dreigingen van de Russische geheime dienst. Laura Poitras deed dat met de Amerikaanse inlichtingendienst. Van andere helden van de hedendaagse utopie kan zelfs de naam niet worden genoemd: de maker van een uiterst riskante film over Mali‚ de lokale coregisseur van een film over massamoorden in Indonesië.

Mensenrechtenactivisme is de utopie van de werkelijkheid. De films van het Movies that Matter Festival zijn er prachtige getuigenissen van. Het gaat er om echte mensen‚ gevoed door idealen‚ die tegen ijzingwekkende machten moeten opboksen. In het werk voor mensenrechten is het vaak zaak vast te houden aan principes‚ zelfs als je alle schijn van onhaalbaarheid tegen hebt.

Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl

Nazarski | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 |

WV_NR3_2015#3.indd 33

33 18-02-15 13:47

TONZON Vloerisolatie Een slim idee!

TONZON verbetert meer dan alleen uw energielabel

TONZON Vloerisolatie • een slim idee Meer wooncomfort en een energiezuinig huis TONZON Thermoskussens hebben een bijzonder isolerend effect waardoor de vloer warmer wordt dan bij alle andere soorten vloerisolatie. Dankzij deze warmere vloer krijgt u meer wooncomfort en stookt u minder waardoor ook de energie besparing hoger is. De gemiddelde besparing bedraagt 15% tot 20% bij gewone woningen.

Bij woningen met vloerver- warming kan dit oplopen tot wel 40%. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevige Bodemfolie zodat ook vocht uit

de kruipruimte voorgoed verleden tijd is.

Diverse reumapatiënten melden spontaan dat klachten verminderen door het warmere en droge klimaat onderin de woning.

TONZON Vloerisolatie: al 35 jaar het beste resultaat met de modernste technieken.

TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar Richtprijs all-in (materiaal, montage, btw) TONZON vloerisolatie (exclusief eventuele subsidie): - 50m2: € 1.850,- 30 m2: € 1.325,-

Verbeter meer dan alleen uw energielabel met TONZON Vloerisolatie.

• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl

Wacht niet langer, neem nu actie. www.tonzon.nl 25-15-031_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR3_2015#3.indd 36

09-02-15 14:37 18-02-15 13:59