Falende dialoog EU-China
Armeense genocide in 7 innovaties
Activisme Libië alleen nog in de luwte
Maandblad over mensenrechten | April 2015 | Jaargang 48 #4 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
Burgemeester Van der Laan over noodopvang: ‘Ik heb totaal geen zin in dit interview’
wordtver volgd WV_NR4_2015.indd 1
18-03-15 15:59
INHOUD
groeten uit... Ankara
In de heldere winterzon volg ik in Ankara mijn oude‚ vertrouwde voetstappen. In deze saaie hoofdstad van Turkije‚ in het Anatolische binnenland‚ bracht ik tussen 1990 en 1999 de meest interessante jaren door van mijn correspondentenbestaan voor NRC Handelsblad. Turkije was bezig geschiedenis te schrijven: vanaf het eind van de jaren tachtig tekende zich de opkomst af van wat later de politieke islam is gaan heten. Een groeiend deel van de bevolking‚ die decennialang de blik op het seculiere Westen richtte‚ gaf er nu de voorkeur aan de islam te paren aan een moderne levensstijl. Een natie‚ conservatief in aanleg maar ontegenzeggelijk ook met een hang naar democratische hervormingen. Een krappe twintig jaar later ligt diezelfde hoofdstad‚ uitgegroeid tot een metropool van zeker zes miljoen mensen‚ er blakend bij: strak aangelegde parken‚ brede verkeerstunnels‚ schone‚ geplaveide straten en een keur aan restaurants en (luxueuze) winkels – én moskeeën. Maar gaandeweg mijn wandeling verandert mijn onbestemde bewondering in ongemakkelijke verwondering. Is die verbeterde infrastructuur niet slechts een façade die verhult dat de prijs die voor de toegenomen rijkdom wordt betaald hoog is: een president die in hoog tempo de macht naar zich toetrekt en geen tegenspraak duldt. President Recep Tayyip Erdog˘an is geen dictator van de oude stempel die zijn machtspositie alleen met geweld bestendigt. Het knechten van het volk gebeurt nu geraffineerder. In naam van de democratie wordt ongebreidelde kritiek aan banden gelegd. Die leidt immers tot chaos‚ die de economische opgang van Turkije schade berokkent. Want als er één ding is waar deze president om wordt geroemd‚ is het wel de toegenomen rijkdom van de Turken. Als ik terugkeer naar mijn hotel‚ voel ik me leeg.
Froukje Santing
‘Ik ben barmhartig‚ maar ik trap híer niet in’ Burgemeester Van der Laan over opvang afgewezen asielzoekers
6
4 6 10 12 15
Cover: © Paul Levitton/HH De Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan
16
Grondig onderzoek en hardnekkige ontkenning Armeense genocide veroorzaakte een ommekeer
16
VierVijf ‘In deze stad mag alles’ Amsterdamse burgemeester Van der Laan Leiden geeft zakgeld‚ Den Haag niet Opvang afgewezen asielzoekers verschilt per gemeente ‘Ik neem liever geen risico’s’ Activisme in Libië alleen nog in de luwte Polman Column Armeense genocide Een geschiedenis in zeven innovaties
2 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | Inhoud WV_NR4_2015.indd 2
18-03-15 15:59
GOEDE SIER
‘Stille diplomatie alléén werkt niet bij Peking’ Duitse politicoloog Katrin Kinzelbach over dialoog EU-China
22
Als u dit leest‚ is Mark Rutte op handelsmissie in China. Met een groep ondernemers bezoekt onze premier Shanghai en Shenzhen in de hoop zo veel mogelijk lucratieve contracten te sluiten. Of hij ook de immer schrijnende mensenrechtensituatie in de Volksrepubliek aan de orde stelt‚ kon zijn woordvoerder op moment van schrijven nog niet bevestigen. Wellicht is dat ook wel te veel gevraagd. Als je goede deals met China wilt sluiten‚ moet je misschien niet beginnen over gewetensgevangenen‚ vrijheid van meningsuiting of over het lot van de Oeigoeren. Tijdens Ruttes bezoek aan Peking in november 2013‚ hield hij zich dan ook op de vlakte. Wel wist hij trots te melden dat zijn Chinese collega Li Keqiang ‘open‚ positief en instemmend’ reageerde op Ruttes voorstel de mensenrechtendialoog tussen Den Haag en Peking nieuw leven in te blazen. De dialoog zelf (waarin volgens Rutte ‘arbeidsomstandigheden en harde mensenrechten’ zouden worden besproken) liet de premier echter over aan diplomaten‚ die dat een maand later zouden oppakken.
Overdag in een telefoonwinkel‚ ’s avonds in een nachtclub Het dubbelleven van Pakistaanse transgenders
26 20 22 25 26 31 32
KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘De VS zijn effectiever dan de EU’ Duitse politicoloog over diplomatie met China Grunberg Column Pakistaanse transgenders Beeldverhaal De Zaak Indonesische massamoorden van 1965 AmnestyNieuws
Volgens de Duitse wetenschapper Katrin Kinzelbach (zie pagina 22) is dit een uiterst ineffectieve aanpak. De politicoloog heeft na grondig onderzoek aangetoond dat stille diplomatie alléén niet werkt bij China. Om resultaten te boeken‚ zegt ze‚ moeten landen het spel harder spelen‚ en op het hoogste niveau. Zo hebben de VS in het verleden verschillende gewetensgevangenen vrij gekregen rondom een staatsbezoek aan de Volksrepubliek. Daar gingen volgens Kinzelbach harde onderhandelingen aan vooraf. Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel durft China zowel openlijk als achter gesloten deuren aan te spreken. Deze opstelling van de VS en Duitsland lijkt nauwelijks schadelijk te zijn voor hun handelsbetrekkingen met China. Maar wellicht is de vrees om lucratieve contracten mis te lopen niet het enige motief voor Ruttes behoedzame manier van opereren. Misschien hecht hij simpelweg te weinig belang aan de Chinese mensenrechtensituatie. Rutte is niet iemand die om iets wat hij triviaal vindt de sfeer zal verpesten. En zeker niet bij een imponerende ontvangst met de Chinese premier voor de Grote Hal van het Volk op het Plein van de Hemelse Vrede. De gevoelige thema’s moeten zijn diplomaten maar aankaarten‚ vindt hij. In Nederland kan Rutte daar goede sier mee maken‚ maar Chinese mensenrechtenverdedigers zijn er niet mee geholpen.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’15 |
WV_NR4_2015.indd 3
3 18-03-15 15:59
vijf
VIER
Nieuwe award voor Chinese activist
Uit het oosten niets nieuws Het lijkt een beeld uit de Eerste Wereldoorlog: moegestreden frontsoldaten die gelaten voor zich uit staren. Ze hadden kunnen figureren in Im Westen nichts Neues‚ het beroemde boek van Erich Maria Remarque over de gruwelijkheid en zinloosheid van die oorlog. Maar de Russische fotograaf Max Avdeev maakte deze foto half februari‚ in het oosten van Oekraïne‚ waar hij optrok met de Eerste Slavjansk Brigade van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk. En toen hij de foto nam had de brigade – lokale proRussische vrijwilligers‚ geleid door Russische officieren‚ vechtend met Russische tanks en artillerie – wel degelijk een nieuwe realiteit geschapen: ze had het dorp Logvinove ingenomen‚ waardoor de belegerde stad Debaltseve nu helemaal was afgesneden van de rest van Oekraïne. Na hevige beschietingen en een nieuw bestand (Minsk II) besloten de ingesloten Oekraïense soldaten Debaltseve te verlaten. Ondanks het bestand werd de kolonne beschoten‚ met tientallen doden als gevolg. De lokale autoriteiten meldden vervolgens dat ze in de kapotgeschoten huizen en kelders van de stad vijfhonderd lijken van burgers hadden aangetroffen. In die zin komt er niets nieuws uit het oosten van Oekraïne: er vallen talloze zinloze doden door gruwelijke beschietingen – als in een remake van het werk van Remarque.
De Chinese activist Zhou Weilin kreeg half maart als eerste de Cao Shunli Memorial Award toegekend. De voormalige fabrieksarbeider krijgt de prijs voor zijn jarenlange strijd voor onder meer betere arbeidsomstandigheden en het recht op onderwijs. Hij begon zich daarvoor in te zetten nadat hij in de jaren tachtig zijn linkerarm verloor bij een ongeluk op de tractorfabriek waar hij werkte. De Cao Shunli Memorial Award‚ een initiatief van drie organisaties waaronder het Netwerk van Chinese Mensenrechtenverdedigers‚ werd in het leven geroepen na het overlijden van Cao Shunli in een politiecel op 14 maart 2014. De mensenrechtenverdedigster werd in september 2013 gearresteerd toen zij naar Genève wilde reizen om een vergadering bij te wonen van de VN-Mensenrechtenraad. Sindsdien zat ze gevangen en kreeg ze geen toegang tot medische zorg. Zhou Weilin zou in september 2013 dezelfde vergadering bijwonen in Genève‚ maar ook hij werd gearresteerd op het vliegveld. In februari 2015 werd hij vrijgelaten na het uitzitten van zijn celstraf. De prijs die hij drie weken later ontving‚ bestaat onder meer uit financiële ondersteuning voor zijn activisme.
‘Ik besloot tot abortus zodat ik weer aan het werk kon gaan’ Cambodjaanse Nheoum Soya‚ arbeider in een kledingfabriek in Phnom Penh die zwangere vrouwen ontslaat
Facebooken zonder hoofddoek ‘Plaats een foto van jezelf zonder hoofddoek.’ Dat was de oproep die de Iraanse journaliste Masih Alinejad (38) deed op haar Facebookpagina Stealthy Freedoms of Iranian Women‚ die ze vorig jaar startte. Duizenden Iraanse vrouwen gaven gehoor aan de actie; de pagina kreeg binnen een paar weken meer dan een miljoen likes. Alinejad benadrukte op de pagina dat ze niet tegen hoofddoeken is‚ maar wel tegen het gebrek aan keuzevrijheid voor vrouwen in Iran: vrouwen zijn verplicht hun hoofd te bedekken met een hijab. De actie wekte ergernis op bij de Iraanse autoriteiten‚ die een lastercampagne begonnen en Alinejad ‘pervers’ noemden en haar ervan beschuldigden aan de drugs te zijn. Internationaal kreeg Alinejad wél erkenning voor haar project. In februari kreeg ze een prijs tijdens de Top voor Mensenrechten en Democratie in Genève‚ waar elk jaar honderden mensenrechtenactivisten bijeenkomen. Op haar Facebookpagina zei Alinejad te hopen dat met de toekenning van deze prijs ‘de stemmen van vrouwen die nee zeggen tegen de verplichte hijab zullen weerklinken tot in de hallen van de Verenigde Naties’. facebook.com/StealthyFreedom.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | VierVijf WV_NR4_2015.indd 4
18-03-15 15:59
© Reporters
Anne Frank als echte puber Met grijze verf werden begin maart de witte klinkers overgeschilderd op de verkeersdrempels op het Amsterdamse Merwedeplein‚ bij het huis waar Anne Frank woonde voor ze moest onderduiken. Want ja‚ die had je destijds niet. En een Duitse filmploeg kwam er twee dagen scènes draaien voor de speelfilm Anne Frank‚ die volgend jaar verschijnt. Op de laatste draaidag loopt regisseur Hans Steinbichler tevreden rond. Het weer werkte mee‚ net als de wijk. ‘Dat we zó geaccepteerd werden‚ terwijl we als Duitsers een film over Anne maakten‚ is wunderbar’‚ zegt hij tegen buurtbewoners. Steinbichler brengt eigen accenten aan in de film. ‘Anne wordt vaak neergezet als een soort heilige. Wij laten haar zien als de 13-jarige puber die ze ook was‚ met haar seksuele ontluiking en conflicten met haar ouders.’ Vooral trots is hij op het spel van de 16-jarige Lea van Acken (foto)‚ volgens Steinbichler de jongste actrice die Anne ooit heeft vertolkt. Vierhonderd meisjes waren geselecteerd voor de audities‚ Lea was halverwege aan de beurt. Steinbichler: ‘Toen ze binnenkwam wist ik het meteen: dit wordt Anne. Ik heb alle andere kandidaten afgebeld.’
WV_NR4_2015.indd 5
Oog om oog in Iran Wraak is een kenmerk van de sharia-wetgeving in Iran. Mensen die een ander blind maakten met bijtend zuur‚ zijn in het verleden veroordeeld tot het verlies van hun eigen oog. Zo’n vonnis was echter nooit uitgevoerd omdat de sharia ook voorziet in clementie en slachtoffers meestal afzagen van wraak. Ook zouden artsen hebben geweigerd mee te werken aan de uitvoering van zulke vonnissen. Tot 3 maart dit jaar. Op die dag werd het oog operatief verwijderd van een niet nader geïdentificeerde man in de Rajai-Shahrgevangenis in Karaj‚ aldus de Iraanse staatskrant Hamshahri. De man was schuldig bevonden aan een zuuraanval op een evenmin genoemde persoon‚ vijf jaar geleden in Qom‚ die daardoor blind werd. Hoewel de dader was veroordeeld tot het verlies van beide ogen – plus tien jaar cel en een boete – heeft zijn slachtoffer verwijdering van het tweede oog nog zes maanden laten uitstellen. Mensenrechtenorganisaties noemen de straf barbaars en ‘in strijd met internationaal recht’. ‘Artsen die hieraan meewerkten‚ hebben de Eed van Hippocrates geschonden en zouden zich geen arts meer mogen noemen’‚ vindt Mahmood Amiry-Moghaddam van Iran Human Rights in Noorwegen.
Diplomatieke rel Zweden en Saudi-Arabië Het terughalen van een ambassadeur is een van de zwaarste diplomatieke instrumenten voor landen om hun onvrede ergens over te uiten. Half maart zette Saudi-Arabië dit wapen in en haalde het ambassadeur Ibrahim bin Saad al-Ibrahim terug uit Stockholm. Directe aanleiding was een wapendeal van 37 miljoen euro die Zweden op het laatste moment had laten afketsen. Er speelde echter meer. In Riyad heerst al langer onvrede over de kritische uitlatingen van de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Margot Wallström over de Saudische mensenrechtensituatie. Volgens Saudi-Arabië zijn dat ‘grove inmengingen’ in binnenlandse aangelegenheden‚ die ‘beschadigend zijn voor het koninkrijk’. Ook het Zweedse bedrijfsleven reageerde gepikeerd op de opstelling van Stockholm. In een open brief in de krant Dagens Nyheter stelden 31 CEO’s van bedrijven als H&M‚ Volvo en Ericson dat handel een belangrijk instrument is om democratie en mensenrechten te bevorderen.
18-03-15 15:59
‘Ik ben getergd’ De Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan zegt trots te zijn op de manier waarop zijn stad opkomt voor mensenrechten. De forse kritiek die hij krijgt op vooral de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers is volgens hem niet terecht. ‘Actievoerders vergeten voor het gemak dat ik niet beslis wie wel of niet mag blijven.’ Tekst: Michiel Zonneveld
‘I
k zal het maar meteen zeggen’‚ zegt de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan (1955) aan het begin van het gesprek op zijn werkkamer in het stadhuis. ‘Ik heb eigenlijk totaal geen zin in dit interview. De enige reden dat ik dit doe‚ is omdat ik Amnesty een belangrijke organisatie vind.’ Het gesprek zal onder andere gaan over de opvang van afgewezen asielzoekers in Amsterdam‚ ook in vergelijking met andere gemeenten (zie pagina 10). De PvdA’er vindt dat Wordt Vervolgd en diens uitgever Amnesty zich te veel vereenzelvigen met de actievoerders die zich voor hen inzetten. ‘Als je kritiek hebt op landen die mensenrechten schenden‚ is ken-
we hier net zo goed niet staan.’ U staat‚ neem ik aan‚ nog steeds achter deze uitspraak. ‘Vanzelfsprekend.’ Dan moet het pijnlijk zijn dat de BBC afgelopen winter harde kritiek uitte op de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers in Amsterdam. De verslaggeefster noemde die ‘hard en wreed’. ‘Hard en wreed? Dat is echt flauwekul. We lopen juist voorop in een humaan opvangbeleid. Amsterdam heeft als een van de eerste steden in Nederland met het probleem van uitgeprocedeerde asielzoekers te maken gekregen. Dat was het gevolg van het bestuursakkoord tussen staatssecretaris van Justitie Nebahat Albayrak (PvdA) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) uit 2007‚ waarbij is afgesproken dat er een generaal pardon zou komen‚ maar dat gemeenten de vreemdelingen die daar niet onder vielen niet meer mochten opvangen. Wij hebben herhaaldelijk duidelijk gemaakt dat dit een onhoudbare situatie is. Een grote groep uitgeprocedeerde asielzoekers werd gedwongen rond te zwerven‚ of van kraakpand
‘Wat nou hard en wreed? Een modale actievoerder zou met zo’n resultaat toch op tafel dansen van plezier?’ nelijk de gedachte‚ moet je ook extra kritisch zijn op wat hier gebeurt. De kunst is dan wel de nuance niet uit het oog te verliezen. Anders verliezen je woorden hun betekenis.’ U zei in 2012 bij de herdenking van de Februaristaking: ‘Als wij niet op onze beurt bereid zijn voor gerechtigheid op te komen‚ kunnen
naar kraakpand te verhuizen. We hebben ons ingezet voor een voorziening waarin ze bed‚ bad en brood zouden krijgen. ‘Uiteindelijk leidde dat in 2013 tot het experiment in de Vluchthaven (in een voormalige gevangenis aan de Havenstraat‚ red.)‚ waarin ze ook overdag werden opgevangen. Met veel moeite kregen we daar van Albayraks opvolger Fred Teeven (VVD) de ruimte voor. Het ging om 159 mensen. We gaven hun na jaren van zwerven een half jaar de kans om bij te komen. Ze kregen er medische hulp en degenen met heel zware psychische problemen kregen extra steun en aparte opvang. VluchtelingenWerk hielp ze met een check van hun documenten om te kijken of ze niet alsnog konden blijven. Ze konden cursussen volgen‚ 125 hebben dat gedaan: ik ken de getallen nog uit mijn hoofd. Opleidingen tot automonteur‚ schilder‚ kapper‚ noem maar op. In de opvang in Ter Apel krijgen ze die niet.’ En een deel moest in ruil voor dit aanbod vertrekken. ‘Daar waren we eerlijk in‚ en dat was ook een van de voorwaarden van Den Haag om het experiment toe te staan. Vooraf hadden de uitgeprocedeerde asielzoekers ervoor getekend dat ze zouden meewerken aan terugkeer als dat mogelijk was. Maar ook
6 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | Burgemeester Eberhard van der Laan WV_NR4_2015.indd 6
18-03-15 15:59
© Paul Levitton/HH
Burgemeester Eberhard van der Laan | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 |
WV_NR4_2015.indd 7
7 18-03-15 15:59
Het vernieuwende van de Armeense genocide Honderd jaar geleden begon de genocide op de Armeniërs in Turkije. Uit de massamoord ontstond een aantal nieuwe fenomenen. Nooit eerder is een gruwelmisdrijf zo grondig onderzocht‚ nooit eerder zo hardnekkig ontkend‚ en nooit eerder kwam er zo’n massale internationale solidariteitsbeweging uit voort. Een geschiedenis in zeven innovaties.
Tekst: Daan Bronkhorst
1. Alles wordt openbaar De genocide op de Armeniërs heeft geleerd dat je grootschalige gruweldaden niet voor de wereld verborgen kunt houden. Dat was natuurlijk wel de bedoeling van de autoriteiten van het Ottomaanse rijk‚ zoals Turkije toen heette. In de jaren 1894-1896 hadden ze al zeker honderdduizend etnische Armeniërs gedood‚ omdat ze hen zagen als gevaar voor de Turkse natie. Daarover was in internationale‚ vooral Amerikaanse‚ media grote verontwaardiging geuit. Toen de autoriteiten in 1915 begonnen met een veel systematischer vernietiging van Armeense levens en cultureel erfgoed‚ volgden allerlei media de gebeurtenissen intensief. Nooit eerder kreeg een internationaal publiek bijna per direct informatie over een massamoord. De stilte over de geheime operaties‚ vooral de deportaties naar de woestijn in wat nu Syrië heet‚ werd elke dag doorbroken in Amerikaanse kranten. Alleen al in 1915 wijdde The New York Times 124 artikelen aan het lot van de Armeniërs‚ waaronder stukken van vier hele krantenpagina’s lang. Ook in Nederlandse kranten vonden de lezers elke week wel een verhaal. De telegrafie speelde daarbij een belangrijke rol: via kabels op de bodem van de Atlantische Oceaan konden inmiddels 120 woorden per minuut worden verzonden. Correspondenten‚ maar vooral ambassadepersoneel en missionarissen‚ stuurden uit alle delen van het Ottomaanse rijk een stroom van berichten over de wreedheden. 2. Internationale solidariteit Nooit eerder hebben gruweldaden ver weg zo veel mensen aangezet tot hulp en actie. Voor-
al in de VS en in Groot-Brittannië ontstond na de eerste berichten over de massamoorden een snel groeiende beweging van betrokken mensen. Ze verzamelden informatie en stonden in contact met de consulaten en missieposten ter plaatse. Ook onderhielden ze het contact met Armeniërs die aan de moorden wisten te ontsnappen en gingen ze soms zelf naar het gebied. De Near East Relief‚ een Amerikaans hulpinstituut‚ kon beschikken over het ongekende bedrag van 120 miljoen dollar‚ wat naar huidige maatstaven zou neerkomen op 2‚8 miljard dollar. Er waren ook gepassioneerde oproepen tot militaire interventie in onder meer het Brits parlement – die er niet zou komen. De solidariteit was er deels omdat de Armeniërs christenen waren‚ net als de Assyriërs en de Grieks-orthodoxen‚ die ook op grote schaal door de Turken werden vermoord. Daarnaast speelde mee dat de Turken zich in de Eerste Wereldoorlog sinds 1914 aan de zijde van de Duitse keizer Wilhelm II hadden geschaard en dus vijanden waren van de geallieerden. 3. Feiten zijn feiten Terwijl de genocide gaande was‚ werden de feiten buiten Turkije alom erkend. Dat gebeurde ook door de nieuwe regering in Turkije. De peetvader van de moderne Turkse staat‚ Kemal Atatürk‚ zei in 1926 in een interview dat ‘de Jonge Turken zich moeten verantwoorden voor de levens van miljoenen van onze christelijke onderdanen die meedogenloos en massaal werden verdreven en vermoord’. Pas daarna trad geleidelijk de officiële Turkse ontkenning in – om het nationalisme van de nieuwe republiek te verstevigen. Inmiddels
was echter enorm veel bewijsmateriaal gepubliceerd. Ooggetuigen als de Amerikaanse ambassadeur Henry Morgenthau en de Duitse hospik-fotograaf Armin Wegner waren daarbij als moderne mensenrechtenonderzoekers te werk gegaan‚ waardoor de Armeense massamoord de eerste gedetailleerd gedocumenteerde genocide werd. 4. Genocide De Turkse overheid ontkent dat er een ‘genocide’ plaatshad in 1915‚ maar juist de Armeense massamoorden riepen dat woord in het leven. De term is in 1944 bedacht door de Pools-Joodse jurist Raphael Lemkin (1900-1959)‚ de geestelijk vader van het VN-genocideverdrag‚ die sinds de jaren twintig onderzoek deed naar de massamoorden op de Armeniërs. De innovaties van die massamoorden typeren deze als de eerste in de reeks van genocides van de twintigste eeuw. Nieuw waren bijvoorbeeld de centrale instructies tot vernietiging‚ het massavervoer van slachtoffers in treinen‚ de inzet van uitroeiingscommando’s‚ de propaganda om het te verhullen. Een andere nieuwe term waartoe de Armeense gruwelen aanleiding gaven‚ was ‘misdrijven tegen de menselijkheid’. In een gezamenlijke verklaring over de Armeense massamoorden van Groot-Brittannië‚ Frankrijk en Rusland‚ op 24 mei 1915‚ werd die term voor het eerst gebruikt. In de processen van Neurenberg‚ na de Tweede Wereldoorlog‚ kregen die misdrijven een status in het internationaal recht. 5. De eerste internationale berechting Er waren eerder in de geschiedenis aanzetten geweest tot internationale berechting‚ onder
16 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | Honderd jaar Armeense genocide WV_NR4_2015.indd 16
18-03-15 15:59
© Corbis/HH
Brandende ogen Met welk vuur in de ogen kijk ik naar het verleden de zwarte as die vreet aan de fotoranden‚ de witte as die mijn oogleden bedekt? Met welke brandende keel zeg ik de namen op die geen levende ziel nog kent‚ namen die ik terugbracht tot titels‚ gebeurtenissen en relaties: overgrootmoeder‚ broer die in het Vanmeer verdronk‚ de eerste vrouw van grootvader en hun zoon? Met welke brandende oren hoor ik de wind die terugkeert uit het verleden; het geluid dat mijn brein bereikt met een reeks scherpe barsten en krassen‚ zoals oude 78-toerenplaten met Engels geschreven labels en Armeense — waar het bloed van de ene taal doorsijpelt in de andere‚ als de plaat begint te draaien en ik de muziek hoor: duduk‚ oud‚ mijn eigen stem?
Michael Minassian (1948) is een Amerikaanse dichter en hoogleraar. Zijn grootvader is overlevende van de Armeense genocide‚ en tevens het onderwerp van dit gedicht. Vertaling: Arend Hulshof.
Honderd jaar Armeense genocide | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 |
WV_NR4_2015.indd 17
17 18-03-15 15:59
‘Stille diplomatie alléén werkt niet bij China’ WV_NR4_2015.indd 22
18-03-15 15:59
De Duitse politicoloog Katrin Kinzelbach onderzocht hoe effectief de manier is waarop de Europese Unie mensenrechten aan de orde stelt in China. Haar conclusie: twintig jaar stille diplomatie heeft bitter weinig opgeleverd. ‘Ik weet zeker dat China de dialoog met de EU binnenkort zal verbreken.’ Tekst: Daan Bronkhorst Fotografie: Kai Müller
I
n alle vroegte is Katrin Kinzelbach (1977) met het vliegtuig vanuit Berlijn gearriveerd. Op het Amnesty-kantoor in Amsterdam komt ze met Chinakenners praten over haar vorig jaar verschenen proefschrift over de dialoog tussen China en de Europese Unie. De conclusies daarvan zijn‚ vooral voor de EU‚ nogal pijnlijk. ‘De dialoog‚ een reeks van regelmatige bijeenkomsten tussen ambtenaren‚ vindt plaats achter gesloten deuren. Alles blijft vertrouwelijk. De EU roept altijd: “Stille diplomatie werkt‚ echt‚ geloof ons maar!” Maar na grondig onderzoek kan ik geen andere conclusie trekken dan dat dit niet waar is.’ Kinzelbach is onderdirecteur van het Global Public Policy Institute (GPPi) in Berlijn en doceert mensenrechten in Boedapest. Ze heeft passie. Met gebaren en expressieve ogen zet ze haar betoog kracht bij; gretig gaat ze in op elk argument. Bij dat alles straalt ze onmiskenbare warmte uit richting haar gesprekspartners. Na uren van uitleg en discussie oogt ze licht vermoeid maar geenszins minder geconcentreerd.
Haar mensenrechtengevoel werd begin jaren negentig gewekt toen ze een tiener was en met haar ouders uit Duitsland was verhuisd naar de ItaliaansJoegoslavische grens‚ vertelt ze voorafgaand aan de bijeenkomst. Daar zag ze de kampen met vluchtelingen uit Bosnië en Kroatië. ‘Ik kon mijn eigen comfort niet meer combineren met hoe mensen zo dichtbij maar moesten zien te overleven.’ Kinzelbach vertelt hoe ze op verscheidene posten bij de VN heeft gewerkt‚ op terreinen als democratisering en conflictpreventie. ‘Ik heb daar geleerd hoe je overheden kunt ondersteunen zodat ze mensen een beter leven kunnen geven. Maar ik had ook twijfels. Er is een grens aan hoe je mensenrechten kunt bevorderen door de maatschappij te helpen ontwikkelen. Uiteindelijk is dat de grote vraag voor me gebleven: wat kun je van buiten het land doen voor mensenrechten? Wat werkt het beste?’ Bijna twee jaar bracht ze met man en kinderen door in een Chinese provinciestad. Het was een confrontatie met de realiteit in de Volksrepubliek. ‘Mijn 6-jarige zoon kwam thuis van school
met het verhaal dat een meisje uit zijn klas te schande was gezet door de onderwijzer: haar ouders hadden haar dicht bij het schoolhek afgezet en dat mocht niet‚ dat moest honderd meter verder. De volgende keer zeg je maar tegen dat meisje dat je haar steunt‚ zei ik. Maar nee‚ ook mijn zoon vond dat het meisje straf verdiende. Zo werkt een systeem van sociale repressie.’ Kinzelbach stuitte op de dialoog EU-China omdat ze geïntrigeerd raakte door de mogelijkheden die stille diplomatie kon bieden. ‘De dialoog begon twintig jaar geleden‚ in 1995. Na 4 juni 1989‚ het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede‚ waren Chinezen de paria’s binnen de internationale gemeenschap. Voor het eerst dreigde een resolutie van de VN-Mensenrechtencommissie China te veroordelen. Dus bood China een vertrou-
de formele kanalen. In een instituut in Florence vond ik zowaar een stapel vertrouwelijke stukken over de dialoog. Het zat bij het trainingsmateriaal‚ blijkbaar was iemand vergeten de stukken eruit te halen.’ Kloof Als iemand haar op de bijeenkomst in het Amnesty-kantoor vraagt of China en Europa wel echt in dialoog zijn‚ maakt ze een breed armgebaar. ‘De kloof is groot. Aan de Europese kant wisselen de delegaties steeds‚ de EU heeft immers een roulerend voorzitterschap. Aan de Chinese kant zitten jaar na jaar dezelfde mensen. Europa wil praten over doodstraf‚ marteling‚ politieke gevangenen‚ vrijheid van meningsuiting. De Chinezen komen met de beginselen van gelijkheid en wederzijds respect‚ ze eisen dat hun visie op mensenrechten
‘Diplomatieke actie voor gewetensgevangenen door de VS is veel effectiever dan die van de EU’ welijke “dialoog” aan. Daar wilde ik het mijne van weten. Bereik je met stille diplomatie wat je met de megafoon niet bereikt?’ Kinzelbach interviewde een scala aan mensen binnen de EU en China. ‘Ik hoorde nog het meest van de Europese diplomaten die al met pensioen waren. De dialoog zelf‚ daar mocht ik niet bij zijn. Ik kon wel deelnemen aan expertbijeenkomsten die aan die dialoog zijn gekoppeld. Verder kreeg ik veel documentatie‚ van binnen en buiten
het uitgangspunt wordt‚ of ze willen het hebben over de mensenrechten in de EU. Áls de Chinezen al onderwerpen op de agenda zetten‚ zijn dat sociale rechten‚ rassendiscriminatie en de “rechten van ongeprivilegieerden”.’ ‘Natuurlijk is de drijfveer van de EU niet om een open gesprek over waarden en principes te hebben. Ze wil mensenrechtenschendingen in China aan de kaak stellen. En dat waardeert China niet. Zoals een Chinese deelnemer aan een van de expertHet Interview | nr. 4 - april ’15 |
WV_NR4_2015.indd 23
23 18-03-15 15:59
Gemaskerde levens
Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Muhammed Muheisen/AP/HH
Z
e brengen geluk en vermaak‚ maar verder moeten mensen niets van hen hebben. Ze moeten hun leven daarom heel goed timen: dán mag je opvallen‚ dán weer niet. Ziedaar het delicate lot‚ tussen discriminatie en een klein beetje emancipatie‚ van de hijra – de transseksuelen‚ travestieten‚ hermafrodieten en eunuchen – van Pakistan. Overdag gaan ze onopvallend gekleed. Als je ze op straat zou tegenkomen‚ zou je ze op geen enkele manier opmerken. Waseem Akram bijvoorbeeld werkt in een telefoonwinkel in Rawalpindi‚ net buiten Islamabad. Daar staat hij in het nauwe straatje naast zijn spulletjes een beetje te hangen op een scooter met zijn buddies. Niemand die naar hem kijkt. We zien hem (op pagina 30) ook op zijn kamer‚ die avond: hij scheert zich. Het is een symbolische beweging‚ zijn mannelijkheid
26 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | Transgenders in Pakistan WV_NR4_2015.indd 26
18-03-15 16:00
Transgenders in Pakistan | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 |
WV_NR4_2015.indd 27
27 18-03-15 16:00
AMNESTY
nieuws
MAG DE AMERIKAANSE OVERHEID U IN DE GATEN HOUDEN? JA NEE Frankrijk Groot-Brittannië Verenigde Staten Zuid-Afrika Canada Australië Nederland Filipijnen Nieuw-Zeeland Spanje Zweden Brazilië Duitsland 30
15
0
15
30
45
60
75
%
Het percentage dat vindt dat de Amerikaanse overheid hun intergebruik wel of niet mag onderscheppen, opslaan en analyseren.
In Brazilië, de Filipijnen en Zuid-Afrika zijn de resultaten representatief voor het deel van de samenleving dat van internet gebruik kan maken. In de overige tien landen is het representatief voor de hele samenleving. De antwoordcategorie ‘geen mening’ is niet opgenomen.
Amnesty-peiling: volg ons niet Wie niets te verbergen heeft‚ kan het niet erg vinden dat veiligheidsdiensten hem of haar in de gaten houden. Het is een veelgehoorde uitspraak‚ die doet vermoeden dat veel Nederlanders niet erg hechten aan hun privacy. Maar uit een representatief opinieonderzoek dat Amnesty onlangs hield‚ blijkt dat een meerderheid hier anders over denkt. Bijna 60 procent van de Nederlandse ondervraagden vindt dat de overheid niet het internet- en telefoongebruik van haar burgers ongericht in de gaten mag houden. Amnesty hield het opinieonderzoek in dertien landen‚ waaronder Brazilië‚ Zweden en de Filipijnen. Half maart publiceerde de organisatie de uitkomsten‚ bij de aftrap van haar wereldwijde campagne #UnfollowMe tegen het ongericht onderscheppen van internet- en telefoongebruik. Uit het onderzoek blijkt dat een nog grotere meerderheid van de Nederlanders (73 procent) tegen het onderscheppen van internet- en telefoonverkeer is door de Amerikaanse inlichtingendienst NSA. In 2013 onthulde klokkenluider Edward Snowden dat de NSA dit in 193 landen doet. Het ging volgens de door Snowden gelekte documenten om 5 miljard telefoongegevens per maand. In Brazilië is 80 procent van de ondervraagden tegen dit programma van de NSA‚ in Duitsland 81 procent en in de VS zelf 63 procent. Amnesty heeft in maart met onder meer Wikipedia en Human Rights Watch een rechtszaak aangespannen tegen het afluisterprogramma van de NSA‚ omdat het in strijd zou zijn met de Amerikaanse Grondwet.
Macht en mensenrechten: India In de uitgavereeks Shifting Power and Human Rights Diplomacy verschijnt eind maart een verzameling essays over mensenrechten en het buitenlandbeleid van India. Dertien auteurs uit India‚ Europa en de Verenigde Staten schrijven over uiteenlopende onderwerpen als Indiase geopolitiek‚ internet governance en de Responsibility to Protect vanuit Indiaas perspectief. De bundel bevat bijdragen van onder anderen C Raja Mohan (Carnegie Endowment for International Peace)‚ Rohan Mukherjee (Princeton University) en Meenakshi Ganguly (Human Rights Watch). Eind vorig jaar startte Strategische Verkenningen‚ een initiatief van Amnesty Nederland‚ deze reeks publicaties over mensenrechten in het buitenlandbeleid van opkomende machten. De eerste essaybundel binnen deze nieuwe reeks verscheen in november en richtte zich op Brazilië. De bundels kunt u downloaden op amnesty.nl/StrategicStudies.
Ruim twintigduizend collectanten gingen de eerste week van maart de straat op tijdens de jaarlijkse Amnesty-collecteweek. Op 1 maart vonden op verschillende plaatsen kick-offacties plaats‚ onder meer in Nijmegen (foto links). Foto rechts: twee zusjes collecteren op het Rembrandtplein in Amsterdam. Foto midden: Amnesty-directeur Eduard Nazarski.
32 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 | AmnestyNieuws WV_NR4_2015.indd 32
18-03-15 16:00
nazarski GOED NIEUWS
Burundese journalist vrij De Burundese mensenrechtenverdediger en journalist Bob Rugurika is op 19 februari vrijgelaten. Een maand eerder werd hij gearresteerd nadat radiostation Radio Publique Africaine‚ waar Rugurika directeur van is‚ had bericht over de moord op drie Italiaanse nonnen in Burundi. In een uitzending vertelde iemand de moorden samen met anderen te hebben gepleegd en dat hooggeplaatste veiligheidsofficieren er eveneens bij betrokken waren. Vanwege zijn werk wordt Rugurika al jaren bedreigd en geïntimideerd. Na zijn arrestatie in januari riepen mensenrechtenorganisaties wereldwijd op tot zijn vrijlating. Amnesty hield een spoedactie. Ook nu hij vrij is‚ riskeert hij nog vervolging. www.amnesty.nl/goednieuws.
Vader Oezbeek bedankt Amnesty
© AI
‘Ergens ver weg zijn er mensen die zich het lot van mijn zoon aantrekken. Dat heeft ons diep geraakt.’ Dit schrijft de vader (rechts op de foto) van Erkin Musaev uit Oezbekistan‚ in een bedankbrief aan Amnesty. Zijn zoon werd ten onrechte tot twintig jaar cel veroordeeld op verdenking van spionage. Hij werkte voor de VN toen hij in januari 2006 werd gearresteerd. Agenten van de veiligheidsdienst beweerden een diskette met vertrouwelijke informatie in zijn bagage te hebben aangetroffen en beschuldigden hem van spionage. Volgens Musaev hadden ze de diskette zelf in zijn tas gestopt. Hij bekende uiteindelijk‚ volgens zijn familie na langdurige marteling. Tijdens Amnesty's schrijfmarathon op 10 december 2014 werd wereldwijd massaal geschreven voor Musaevs vrijlating. Lees de brief op www.amnesty.nl.
Valsspelen Azerbeidzjan: in de Kaukasus‚ rijk aan olie‚ 9‚5 miljoen inwoners. Als de naam van het land u iets zegt‚ is dat waarschijnlijk om twee redenen. Drie jaar geleden werd in de hoofdstad Bakoe het Eurovisiesongfestival gehouden‚ waarvoor Nederland overigens al vooraf was uitgevallen. En in juni van dit jaar komen zesduizend sporters naar Bakoe om aan de Europese ‘Olympische’ Spelen deel te nemen. Ze zijn afgevaardigd door de Nationale Olympische Comités van zo’n vijftig landen uit Europa en omgeving. Die evenementen zouden Azerbeidzjan niet meteen tot speerpunt van Amnesty’s aandacht maken. Ware het niet dat Azerbeidzjan vals speelt. En de wereld dat toelaat. De president van het land‚ Ilham Alijev‚ vertelt graag dat alle fundamentele vrijheden in zijn land worden gerespecteerd. Hij heeft het dan niet over de meer dan twintig journalisten en mensenrechtenverdedigers die er vorig jaar in de cel zaten. Over de voortdurende inperking van onafhankelijke organisaties. Over de ‘bekentenissen’ die door marteling worden afgedwongen. Of over hoe de politie‚ als die niets heeft om je op te pakken‚ wat drugs tussen je kleren stopt bij een huiszoeking. President Alijev heeft de sport hard nodig. Niet om er zijn conditie mee op te bouwen‚ maar om het prestige van zijn regime te versterken. En dus zorgde
Azerbeidzjan is niet het eerste land dat sport misbruikt voor politiek hij voor stadions en een enorme publiciteitsmachine om de Europese Spelen naar zijn land te halen. Amnesty vindt dat met die praktijken moet worden afgerekend. Want Azerbeidzjan is niet het eerste land dat sport misbruikt voor politiek. We kwamen in actie toen China de Olympische Spelen van 2008 kreeg en dissidenten alvast in eigen huis of cel opsloot. Toen Rusland vorig jaar de Winterspelen organiseerde en tegelijkertijd de homobeweging en bijna elke kritische organisatie monddood maakte. Toen Brazilië het wereldkampioenschap voetbal kreeg en tienduizenden mensen met een ongekende politiemacht dwong te verhuizen‚ om de sloppenwijken op te ruimen. Het verschil met eerdere evenementen is dat we nu gezamenlijk kunnen optreden. Begin dit jaar is de Sport and Rights Alliance (SRA) opgericht. Daarin zitten Amnesty en Human Rights Watch‚ maar ook bijvoorbeeld de FIFPro (voetballers) en Football Supporters Europe. Ze schreven het Internationaal Olympisch Comité: zorg ervoor dat bij het toewijzen van locaties de mensenrechten en arbeidsrechten voortaan zwaar tellen. De Olympische Spelen van Rio (2016) en de voetbalkampioenschappen in Qatar (2022) staan ons nog te wachten. En een reeks landen met een bedenkelijke mensenrechtenreputatie trappelt om aan de beurt te komen. De buitenwereld heeft macht bij dit soort evenementen‚ want het organiserende land is tot veel bereid. Dus liggen er kansen voor mensenrechten. Misschien dat Azerbeidzjan nog eens een heel herkenbare naam wordt – als het land dat de ommekeer was in ons gedogen van politiek vals spel. Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl
Nazarski | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’15 |
WV_NR4_2015.indd 33
33 18-03-15 16:00
TONZON Vloerisolatie Een slim idee!
Een vroeg voorjaar door korter stookseizoen met TONZON Vloerisolatie Enkele van de vele spontane reacties op Facebook. ANDIJK-OOST, Eduard Gorter. Ik heb het ook onder mijn huis, perfect. OUD-BIJERLAND, Anneke Klok-Hoitzing. Bij twijfel: doen!!!! Wij hebben zo’n vloer en het bevalt prima! ENSCHEDE, Hanni Gritter. Bevalt prima. Zeer aan te raden.
TONZON Vloerisolatie • een slim idee Minder afkoeling naar onderen = een korter stookseizoen Met TONZON Vloerisolatie koelt de woning naar onderen veel minder af. Daardoor gaat de kachel pas aan bij een lagere buitentemperatuur. De tijd waarin de woning wordt verwarmd wordt korter en de woning is sneller opgewarmd. De verwarming kan eerder in het jaar uit en pas later in het najaar aan. Meer wooncomfort en een energiezuinig huis TONZON Thermoskussens hebben een
bijzonder isolerend effect waardoor de vloer warmer wordt dan bij alle andere soorten vloerisolatie. Dankzij deze warmere vloer krijgt u meer wooncomfort en stookt u minder waardoor ook de energie besparing hoger is. De gemiddelde besparing bedraagt 15% tot 20% bij gewone woningen. Bij woningen met vloerverwarming kan dit oplopen tot wel 40%. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevige Bodemfolie zodat ook vocht uit de kruipruimte voorgoed verleden tijd is. Diverse reumapatiënten melden spontaan dat
klachten verminderen door het warmere en droge klimaat onderin de woning. TONZON Vloer isolatie: al 35 jaar het beste resultaat met de modernste technieken. TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar Richtprijs all-in (materiaal, montage, btw) TONZON vloerisolatie (exclusief eventuele subsidie): - 50m2: € 1.850,- 30 m2: € 1.325,• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl
Waarom nog langer wachten? www.tonzon.nl 25-15-064_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR4_2015.indd 36
18-03-15 13:08 18-03-15 16:00