Amne wv nr04(72 gemiddeld, selectie)

Stemadvies uit Oekraïne

Traumaverwerking in Birma

Eén op de zes mensen in Jordanië komt uit Syrië

wordtver volgd Maandblad over mensenrechten | april 2016 | Jaargang 49 #04 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

Jong‚ vrouw en in de bak

WV_NR04_2016#3.indd 1

23-03-16 15:31

INHOUD

groeten uit...

Shanghai

De redacteur van een succesvol tijdschrift‚ met wie ik al jaren bevriend ben‚ komt in een zilvergrijze Mercedes voorrijden. We eten in een luxueus restaurant in hartje Shanghai en hij staat erop te betalen‚ wat hij moeiteloos kan. Tijdens het eten vraagt hij me om advies. Hij heeft de kans om met zijn gezin naar de VS te emigreren. Moet hij dat doen?

Ik ben stomverbaasd. Juist hij uitte zich altijd bijzonder genuanceerd over wat er voor hem als journalist in China nog mogelijk was. ‘Je moet niet te snel overal maar de hand van de censuur in zien’‚ zei hij dan. ‘Er is meer journalistieke vrijheid dan op het eerste gezicht lijkt. Als je behendig bent‚ krijg je ook kritische stukken heel vaak geplaatst.’

De stemming is inmiddels grondig omgeslagen.

Sinds president Xi Jinping aantrad in 2013 hebben journalisten steeds meer vrijheid verloren. ‘Alle media moeten bij de communistische familie horen’‚ is de meest recente leuze. ‘Eerst had je altijd golfbewegingen‚ soms mocht er meer en dan weer minder‚ maar nu zitten we op een steile weg omlaag’‚ vertelde een andere journalist me.

Mijn vriend herkent dat. ‘De sfeer is verstikkend en niet alleen journalisten hebben daar last van’‚ zegt hij. Zijn vrouw‚ die als wetenschapper op een universiteit werkt‚ voelt zich volgens hem ook steeds meer in de gaten gehouden. Het ergste vindt hij het voor zijn zoon. ‘Die wordt op school helemaal geïndoctrineerd. Ik wil niet dat hij zo opgroeit.’

Wat kan ik hem adviseren? ‘Misschien toch maar naar de VS gaan?’‚ zeg ik met pijn in mijn hart.

Pijn‚ omdat China op deze manier juist mensen verliest die het land eigenlijk zo’n warm hart toedragen.

Garrie van Pinxteren

‘Het is ’s nachts zo koud dat de kinderen liggen te rillen’ Syrische vluchtelingen in Jordanië

6

4 6 11 12 14 16

Cover: © Richard Ross Bijschrift: de17-jarige M.C. zit vast in Amerikaanse jeugddetentie.

Op haar negende gebruikte ze voor het eerst methamfetamine.

Zie pagina 26.

‘Zijn jullie vlucht MH17 dan helemaal vergeten?’

Oekraïense denker Cherepanyn over referendum in Nederland

12

VierVijf Opvang in de regio Eén op de zes mensen in Jordanië komt uit Syrië Grunberg Column ‘Het referendum is geen spelletje‚ het is niet onschuldig’ Oekraïense denker Vasyl Cherepanyn KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Wie doordrenkt is van xenofobie‚ kun je niet overtuigen’ Adriana Van Dooijeweert‚ voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens

2 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | Inhoud WV_NR04_2016#3.indd 2

23-03-16 15:31

OOK HITLER HIELD VAN HONDEN

Weggewerkt Meisjes in Amerikaanse jeugddetentie ‘Made in Israël’ moet echt ‘made in Israël’ zijn Producten uit bezette gebieden krijgen etiket

26

24

19 20 23 24 26 32

De Zaak Duivels dilemma in Turkije ‘Ik heb geleerd trots te kunnen zijn op wat mijn ouders deden’ Traumatherapie voor kinderen van politieke gevangenen Birma Polman Column Made in Israël Verplicht label voor producten uit bezette gebieden Weggewerkt Meisjes in Amerikaanse detentie AmnestyNieuws

Een ongemakkelijk gevoel bekroop mij na het lezen van het interview met de Oekraïense denker Vasyl Cherepanyn (pagina 12). Als we bij het referendum op 6 april ‘nee’ stemmen‚ spelen we de Russische president Poetin in de kaart‚ zegt hij. Oftewel de agressor die een oorlog met Oekraïne ontketende om toenadering van Kiev tot de EU te voorkomen.

Eigenlijk heeft het iets curieus dat we ons in Nederland afvragen of het – deels al in werking getreden – associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne er wel moet zijn. Voorstanders zeggen terecht dat het verdrag onder andere mensenrechten bevordert in Oekraïne.

Tegenstanders lijken vooral uit te zijn op een rel‚ al zeggen sommige oprecht te vrezen dat het verdrag de opmaat is naar een EUlidmaatschap van een corrupt land met 45 miljoen inwoners.

Dat het verdrag voornamelijk over handel gaat en in het geheel niet over toetreding‚ doet daar volgens nee-kampaanvoerder Thierry Baudet niets aan af. Half maart zei hij in Vrij Nederland dat de EU altijd doet alsof het alleen maar om economische samenwerking gaat.

Maar volgens hem is Brussel er uiteindelijk op uit zijn politieke macht uit te breiden. ‘Zo is het precies met de euro gegaan’‚ zei hij.

En zo zal volgens hem ook Oekraïne uiteindelijk toetreden tot de EU‚ als de Nederlandse burger dit associatieverdrag zou toestaan.

Dat de EU soortgelijke verdragen sloot met bijvoorbeeld Chili en Zuid-Afrika‚ en associatieverdragen dus zeker niet automatisch leiden tot EU-lidmaatschap‚ lijkt de zelfverklaarde ‘belangrijkste intellectueel’ van Nederland niet te weten. Of misschien komt het hem niet uit.

In hetzelfde stuk in Vrij Nederland stoorde Baudet zich aan Hans van Baalen en Guy Verhofstadt‚ die zich begin 2014 op het Maidanplein in Kiev solidair toonden met de Oekraïense burgers die er massaal demonstreerden voor het associatieverdrag. Volgens Baudet hadden de twee Europarlementariërs andere motieven: ‘Wat Verhofstadt en Van Baalen daar lieten zien was puur imperialisme.’

In de ‘lange traditie van westers imperialisme’ wordt Rusland volgens Baudet voortdurend afgeschilderd als ‘agressief’ en ‘bedreigend’. Baudet: ‘Het eerste grote Europese eenmakingsproject‚ dat van Napoleon‚ ging al gepaard met extreme anti-Russische propaganda. Ook nazi-Duitsland maakte gebruik van het waanidee van het Russische gevaar om de Europese bevolking te mobiliseren. Ik denk dat dat nu weer het geval is.’

Wie zegt dat Poetin agressieve politiek bedrijft‚ is in de ogen van Baudet dus net zo imperialistisch als Hitler en Napoleon. Het is een drogredenering van het type: omdat Hitler van honden hield is iedere hondenliefhebber een nazi.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 3

3 23-03-16 15:31

vijf

In de rij Het door oorlog geteisterde Leer in Zuid-Sudan is doorgaans leeg en verlaten. Sinds de noordelijke staat Unity twee jaar geleden toneel werd van etnisch geweld‚ ontvluchtten duizenden inwoners het gebied. De bossen in‚ naar de moerassen‚ of naar beveiligde opvangkampen van de VN. Op sommige momenten is er echter enige levendigheid te ontwaren in het stadje. Zoals op deze luchtfoto‚ half december vorig jaar genomen door de Zwitserse fotojournalist Dominic Nahr.

Duizenden naar Leer getrokken Zuid-Sudanezen wachten gedwee in de rij op de distributie van voedsel. Ze behoren tot een leger van miljoenen dat kampt met een tekort aan voedsel.

In 2011 werd Zuid-Sudan onafhankelijk. Eind 2013 braken in de hoofdstad Juba gevechten uit. President Salva Kiir beschuldigde ex-vicepresident Riek Machar ervan een coup te beramen. De Dinka’s‚ de grootste etnische groep van het land‚ schaarden zich daarop achter de president‚ de Nuer achter Machar. Een bloedig conflict verspreidde zich in rap tempo door het land. Verschillende vredesovereenkomsten werden nadien getekend‚ en weer verbroken. Zeker 50 duizend mensen kwamen de afgelopen twee jaar om het leven.

Brit naar rechter om stemrecht Britten die langer dan vijftien jaar buiten de landsgrenzen wonen‚ mogen niet meer deelnemen aan verkiezingen en referenda. En dat zit de 94-jarige expat en oorlogsveteraan Harry Shindler al jaren dwars.

Shindler‚ die in 1944 als soldaat Rome hielp bevrijden en vervolgens een Italiaanse vrouw trouwde‚ wil bijvoorbeeld in juni kunnen stemmen bij het referendum over de Britse uittreding uit de EU. Na zijn pensionering in 1982 vertrok hij naar een kustplaatsje aan de Adriatische Zee en net als veel van de 2‚2 miljoen andere Britten die het land verlieten‚ vreest hij dat een ‘Brexit’ vergaande gevolgen kan hebben voor zijn pensioenrechten en zijn recht om zich in een ander EU-land te vestigen.

Bij het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg ving Shindler een paar jaar geleden bot met zijn klacht over het uitsluiten van expats bij verkiezingen. Nu probeert hij het via de Britse rechter opnieuw. ‘Onze cliënten worden gestraft omdat ze gebruikmaken van hun recht op vrij personenverkeer binnen de EU’‚ meent advocaat Richard Stein‚ die de belangen van Shindler en andere Britse expats behartigt. De uitspraak volgt in april.

‘Als Europa zijn kernwaarden serieus neemt‚ komt er een veerpont over de Middellandse Zee’ Hoogleraar sociale theorie Willem Schinkel in de Volkskrant

© Reuters/David Gray

© Dominic Nahr

VIER

VN: Australië schond rechten ex-Gitmogevangene Ruim vijf jaar zat de Australiër David Hicks vast op Guantánamo Bay. Hij werd verdacht van terrorisme omdat hij een trainingskamp van Al Qaida zou hebben bezocht. In 2007 mocht Hicks na een schuldbekentenis in ruil voor strafvermindering eindelijk ‘Gitmo’ verlaten. In zijn vaderland werd hij echter opnieuw zeven maanden opgesloten.

En dat hadden de Australische autoriteiten niet mogen doen‚ zo oordeelde het VN-Mensenrechtencomité onlangs. Australië had weliswaar met de VS afgesproken dat Hicks de rest van zijn straf in eigen land zou uitzitten‚ ‘maar staten zouden een straf niet moeten uitvoeren als er overvloedig bewijs is dat de rechten van de verdachte duidelijk zijn geschonden tijdens zijn rechtszaak’‚ zegt het comité.

De inmiddels 40-jarige Hicks werd naar eigen zeggen gefolterd in Guantánamo en hij zou veroordeeld zijn op basis van ondeugdelijk bewijs. Volgens het comité kon Hicks alleen aan de barre omstandigheden in het Amerikaanse detentiekamp ontsnappen door een bekentenis af te leggen.

Australië hoeft Hicks echter niet schadeloos te stellen‚ zegt het comité. Door hem in eigen land op te sluiten‚ kon Hicks in ieder geval weg uit Guantánamo Bay.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | VierVijf WV_NR04_2016#3.indd 4

23-03-16 15:31

© Kim Rathcke Jensen

Chinese journalist mag niet naar VS Tot voor kort mocht de gepensioneerde Chinese journalist Yang Jisheng vrijelijk de wereld rondtrekken. Maar begin maart maakten de Chinese autoriteiten daar een einde aan. Ze verboden Yang af te reizen naar de VS‚ waar hij aan de Harvard-universiteit een journalistieke prijs in ontvangst zou nemen. ‘De westerse prijzen vallen de laatste jaren als regen op Chinese “dissidenten”. Dat noopt tot waakzaamheid’‚ schreef de Chinese staatskrant Global Times nadat Yangs reisverbod via westerse media was uitgelekt.

Tijdens de uitreiking op Harvard werd wel een speech van de 75-jarige Yang voorgelezen.

Yang‚ die jarenlang voor het staatspersbureau Xinhua heeft gewerkt‚ werd onderscheiden voor zijn indrukwekkende onderzoek naar de hongersnood die tussen 1958 en 1962 aan ten minste 36 miljoen Chinezen het leven kostte. Yang‚ die destijds zelf zijn vader verloor‚ toonde in zijn in 2008 verschenen boek Tombstone op basis van tal van archiefstukken aan dat de honger het gevolg was van het desastreuze overheidsbeleid onder Mao Zedong. In China is het boek verboden.

Apartheidsmisdaad na 33 jaar vervolgd Vier Zuid-Afrikaanse ex-agenten van het apartheidsregime worden alsnog berecht voor de moord in 1983 op Nokuthula Simelane‚ een 23-jarige koerier van het toen verboden ANC. Drie van hen bekenden tegen de Waarheidscommissie haar te hebben ontvoerd en gemarteld‚ maar ontkenden haar te hebben gedood. De commissie‚ die amnestie kon geven voor ‘politieke’ misdaden in ruil voor een volledige bekentenis‚ vroeg Justitie in 2002 om driehonderd apartheidsdaders te vervolgen – onder wie deze vier ex-agenten – omdat ze logen of bleven zwijgen. Slechts een handvol daarvan is berecht.

Desmond Tutu‚ oud-voorzitter van de Waarheidscommissie‚ is blij met het proces. ‘Waarom hebben de autoriteiten de familie van Simelane zo lang laten wachten?’‚ reageerde hij eind februari.

Homofobie in Indonesië Wie te veel ‘instant noodles’ eet‚ wordt homoseksueel. Deze uitspraak van Arief Wismansyah‚ de burgemeester van Tangerang‚ een voorstad van Jakarta‚ zou in veel landen tot hoongelach leiden. In Indonesië maakt hij echter deel uit van een steeds fellere hetze tegen lhbt’ers (lesbiennes‚ homo-‚ biseksuelen en transgenders) door overheidsfunctionarissen.

De ‘officiële’ aanvallen op homo’s begonnen in januari toen de minister van Onderwijs zei dat lhbt’ers van universiteitsterreinen geweerd zouden moeten worden. Later zei hij te bedoelen dat ze daar ‘geen seks’ mogen hebben‚ maar de trend was gezet. Een andere minister zei dat lhbt’ers geen ambtenaar meer mogen worden‚ weer een ander noemde homoseksualiteit een ziekte die genezen moest worden.

De giftigste opmerking kwam van de islamistische oud-minister Tifatul Sembiring‚ die in een tweet een ‘hadith’ van de profeet Mohammed citeerde en opriep tot moord op homoparen. De Indonesische Omroep Commissie heeft intussen alle televisiezenders opgedragen geen ‘verwijfde’ mannen of mannen in vrouwenkleren meer te tonen‚ een oproep waar ze braaf aan voldoen.

‘De lhbt-gemeenschap staat bijna alleen in haar strijd te overleven’‚ schreef Endy Bayuni‚ hoofdredacteur van de Jakarta Post‚ begin maart. Hij constateert een groeiende intolerantie tegen álle minderheden in het land. ‘De Indonesische democratie is veranderd in de tirannie van de meerderheid.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 5

5 23-03-16 15:31

Elke dag tuurt hij vanaf het dak naar Syrië Na vijf jaar burgeroorlog leven meer dan 4‚5 miljoen gevluchte Syriërs in een van de buurlanden. Bijna een derde van hen zit in Jordanië. Bij de Jordaniërs begint de onvrede te knagen over de gestegen prijzen door de komst van vluchtelingen.

‘We moeten twee keer zo hard werken om te overleven.’

6 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | Syrische vluchtelingen in Jordanië WV_NR04_2016#3.indd 6

23-03-16 15:31

© Getty images

Syrische vluchtelingen in Zaatari‚ het grootste opvangkamp in Noordoost-Jordanië.

Syrische vluchtelingen in Jordanië | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 7

7 23-03-16 15:31

‘Zijn jullie MH17 dan helemaal vergeten?’ © Jan Boeve/De Balie

Vasyl Cherepanyn‚ directeur van de culturele denktank VCRC in Kiev‚ begrijpt de Nederlanders niet.

‘Rusland begon de oorlog tegen ons om toenadering tot de EU te blokkeren. En dan gaan jullie de agressor helpen door wellicht “nee” te zeggen in het referendum.’ Een stemadvies.

Tekst: Marnix de Bruyne

V

asyl Cherepanyn (35) analyseert liever dan dat hij fulmineert. Dat is niet gek‚ gezien zijn positie en carrière: hij is directeur van het Visual Culture Research Center (VCRC)‚ een Oekraïense denktank voor kunstenaars‚ activisten en academici‚ dat vorige herfst de kunstbiënnale in Kiev organiseerde. Daarnaast is hij universitair docent culturele studies aan de Nationale Universiteit in Kiev‚ waar hij promoveerde op de filosofie van de kunst.

Maar als het referendum in Nederland over het associatieverdrag tussen zijn land en de EU ter sprake komt‚ volgt een spervuur van felle formuleringen‚ waaruit vooral verbazing klinkt. ‘Hoe bestaat het dat jullie hier

vervolgen? Oefenen ze druk uit op Rusland?

Iedereen weet dat Rusland de crash mogelijk maakte. Misschien hebben de schutters per ongeluk het verkeerde vliegtuig uit de lucht gehaald‚ maar ze hebben evengoed jullie burgers vermoord. En dan zou je nu wellicht tégen Oekraïne stemmen in het referendum?

Terwijl je weet dat je daarmee de Russische president Vladimir Poetin in de kaart speelt?

‘Een verdeeld Europa is in Poetins belang‚ dat is waarom hij de oorlog in Oost-Oekraïne is begonnen’‚ gaat hij door. ‘Jullie zouden een referendum moeten houden om Oekraïne meteen EU-lid te maken. En dan vóór stemmen‚ om Rusland duidelijk te maken dat je een regime dat zo’n misdaad mogelijk maakt niet zomaar vergeeft.’

gen de EU. De Britten zijn gefrustreerd over de kleine rol die ze nog spelen op het wereldtoneel: ooit hadden ze veel macht‚ nu zijn ze een eiland aan de rand van Europa. Via hun referendum kunnen ze de frustratie hierover uiten. Ook dat referendum gaat over iets anders dan over het officiële onderwerp.’

Niet dat dit inzicht Cherepanyn milder heeft gemaakt over de eurosceptische Nederlander. ‘Als je je middelvinger naar Brussel en de EU-bureaucraten wilt opsteken‚ ga dan in of tegen Brussel protesteren. Doe dat niet over de rug van Oekraïne‚ de zwakste schakel in de keten. Vergeet niet dat je door “nee” te stemmen de belangen dient van Rusland‚ van de agressor‚ en niet die van Nederland.

Het is geen spelletje dat je speelt‚ het is niet onschuldig.’

Cherepanyn‚ die eind maart in Nederland is voor overleg met het debatcentrum De Balie‚ heeft getracht het referendum psychoanalytisch te duiden. Zijn conclusie: de Nederlanders‚ van oudsher een ingetogen en bescheiden volk‚ kunnen nergens heen met hun frustratie over de EU. Ze grijpen daarom naar het referendum‚ om die gevoelens alsnog te kunnen uiten. Daardoor wordt het voor iets anders gebruikt dan waarvoor het is bedoeld.

‘Het is als met het referendum over de Brexit. Groot-Brittannië is helemaal niet te-

Nederland moet beseffen dat Europa de inzet is van de oorlog in Oost-Oekraïne‚ vindt Cherepanyn. Met miljardenleningen haalde Rusland eind 2013 toenmalig president Viktor Janoekovitsj over het associatieverdrag met de EU niet te tekenen. Pro-Europese protesten op het Maidanplein‚ waaraan Cherepanyn actief deelnam‚ waren het gevolg. Begin 2014 trachtten de autoriteiten die neer te slaan‚ wat ruim honderd levens eiste. Janoekovitsj werd echter afgezet en vluchtte naar Moskou. Daarop volgde de annexatie door Rusland van de Krim en de bezetting van Oost-Oekraïne ‘als wraak’.

‘Jullie zouden een referendum moeten houden om Oekraïne direct EU-lid te maken. En dan vóór stemmen’ gaan stemmen over “ja” of “nee” tegen Oekraïne?’‚ begint hij. ‘Alsof de vlucht MH17 niet is neergestort‚ met bijna tweehonderd Nederlanders erin. Jullie weten toch dat de moordenaars nog vrij rondlopen en genieten van het leven? Terwijl jullie je familieleden‚ je broers en zusters verloren?

‘Wat gebeurde is onvergeeflijk‚ de daders moeten gestraft worden. Dát is de vraag waar het om zou moeten draaien: wat doen de Nederlandse autoriteiten om de daders te

12 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | Stemadvies WV_NR04_2016#3.indd 12

23-03-16 15:31

© HH

‘De EU kampt met twee oorlogen aan de rand van Europa – in het zuidoosten die in Syrië‚ in het oosten die bij ons. Jullie worstelen met de gevolgen van de eerste‚ de vluchtelingenstroom. Zorg nu dat je de tweede crisis oplost‚ op een moment dat jullie er nog amper last van hebben. Wees niet als de man die in een stoel in zijn woonkamer zit‚ terwijl de wc op de gang is verstopt‚ en die zegt‚ als het stinkende rioolwater zijn stoel heeft bereikt: “Mijn voeten worden vies‚ ik heb nieuwe schoenen nodig.” Wat ik wil zeggen is: als de EU vandaag niet ingrijpt‚ moeten jullie daar morgen een prijs voor betalen.’

Wat die prijs is? Niets minder dan het uiteenvallen van de hele EU‚ zegt Cherepanyn.

Zijn onderbouwing: de EU is opgericht met als doel een nieuwe oorlog in Europa te voorkomen. Als de unie Oekraïne aan zijn lot overlaat‚ dat al in oorlog is‚ laat ze die principes varen en verliest ze haar bestaansrecht.

Cherepanyn: ‘De EU is nu al verdeeld. Om te overleven‚ moet zij zich verbreden‚ vernieuwen en haar democratische waarden versterken. Dat kan ze via uitbreiding met het Europese Oekraïne‚ hoe corrupt en geruïneerd het land nu nog is. Als je laat zien dat je democratische waarden ook wilt invoeren

in aangrenzende gebieden die daar behoefte aan hebben‚ garandeer je een duurzaam voortbestaan van het Europese gedachtegoed en van de EU.’ Met een lachje: ‘Anders krijg je de situatie dat als Oekraïne klaar is voor de EU‚ de EU zelf niet meer bestaat.’

De kunstbiënnale van vorige herfst‚ georganiseerd door Cherepanyns cultuurcentrum en twee Weense curatoren‚ laat zien hoe ‘Europees’ Oekraïne volgens hem is en hoe naar buiten gericht het moet zijn. De exposities en evenementen op allerlei locaties in Kiev moesten het buitenland de ‘revolutionaire energie’ tonen in de Oekraïense culturele wereld. ‘We wilden een vertaalmachine zijn om via cultuur en kunst de politiek unieke sociale ervaring over te brengen van een postrevolutionair Oekraïne‚ dat zich in een oorlog bevindt’‚ vat hij het doel samen.

Het in 2008 aan de universiteit van Kiev opgerichte VCRC had zijn sporen – en enkele buitenlandse prijzen – al verdiend. In 2012 organiseerde het de tentoonstelling Ukrainian Body dat gangbare beelden over seksualiteit en sekse ter discussie stelde. Te provocerend‚ vond de universiteit‚ die het centrum verzocht te verhuizen.

Oekraïeners demonstreren bij de Nederlandse ambassade in Kiev in aanloop naar het referendum.

Ook de neofascisten‚ die zich in Oekraïne kenmerken door hun homofobie‚ stoorden zich aan de expositie. In september 2014 werd Cherepanyn van achter besprongen door ‘acht tot tien’ fascisten‚ sommige met boksbeugels aan‚ en volledig in elkaar geslagen en geschopt. Hij lag tien dagen in het ziekenhuis en onderging diverse operaties aan zijn gezicht. ‘Ik was altijd wel op mijn hoede‚ maar na zo’n moordaanslag ben je nooit meer dezelfde. Ik kijk altijd over mijn schouder. Alleen in het buitenland‚ zoals nu in Amsterdam‚ ben ik ontspannen.

Nee‚ niemand is nog gearresteerd. Ik zag hun gezichten niet‚ maar het was duidelijk dat ze mij kenden.’

Ondanks zijn trauma heeft Cherepanyn nooit overwogen te emigreren. ‘In Oekraïne is iets belangrijks gaande‚ wat de Maidanrevolutie in gang heeft gezet. We weten alleen niet hoe het afloopt. Maar het is interessant‚ prikkelend. Daar wil ik bij zijn‚ daar wil ik iets opbouwen.’

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Stemadvies | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 13

13 23-03-16 15:31

‘Wie doordrenkt is van xenofobie‚ kun je niet overtuigen’ WV_NR04_2016#3.indd 16

23-03-16 15:31

Adriana van Dooijeweert (63) is sinds een halfjaar voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens. In een land dat zo is gepolariseerd bij onderwerpen als vluchtelingen en Zwarte Piet is het voorzichtig manoeuvreren voor het college. ‘Als je een scherpe mening verkondigt‚ kun je draagvlak verliezen.’

Tekst: Maurice Swirc Fotografie: Amaury Miller

H

et was een emotioneel moment voor Adriana van Dooijeweert. Toen ze vorig jaar haar toga mee naar huis nam‚ markeerde dat haar afscheid van de rechterlijke macht. Bijna dertig jaar was ze er werkzaam‚ de laatste jaren vooral op het terrein van het vreemdelingenrecht. Op 1 september werd zij voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens.

‘Als rechter kon ik kwetsbare mensen beschermen tegen overheden die precies weten hoe ze het spel in de rechtszaal moeten spelen. Op die manier kun je echt het verschil maken in de levens van mensen’‚ vertelt Van Dooijeweert in haar bescheiden kamer in het kantoor van het college in Utrecht. ‘In mijn nieuwe functie kan ik op een andere manier iets voor mensen betekenen‚ bijvoorbeeld door overheden er steeds op aan te spreken dat ze in hun beleid rekening moeten houden met mensenrechten.’

Het in 2012 opgerichte College voor de Rechten van de Mens ‘beschermt‚ bewaakt‚ en belicht mensenrechten’‚ zoals het zichzelf op de website beschrijft‚ via onderzoek‚ advies en voorlichting. Ook ziet het erop toe dat Nederland zich houdt aan de

mensenrechtenverdragen die het heeft geratificeerd en rapporteert het daarover‚ bijvoorbeeld aan het VN-Comité tegen Foltering.

Daarnaast onderzoekt het college klachten wegens discriminatie.

In haar werk voelt Van Dooijeweert zich geïnspireerd door de Zuid-Afrikaanse jurist Albie Sachs (1935)‚ een anti-apartheidsactivist die meermaals gevangen is gezet. Sachs schreef in de jaren negentig in opdracht van het ANC van Nelson Mandela een eerste ontwerp van de toekomstige Zuid-Afrikaanse Grondwet.

Later werd hij rechter van het Constitutionele Hof van ZuidAfrika. Van Dooijeweert zag hem enkele jaren geleden een zaal vol rechters toespreken. Vooral de vergevingsgezindheid van Sachs maakte indruk op haar.

Hoewel hij door een bomaanslag van de Zuid-Afrikaanse geheime dienst in 1988 een arm verloor en het zicht in één oog‚ wilde hij geen vergelding. De invoering van de democratie en de rechtsstaat in Zuid-Afrika noemde hij zijn ‘zachte wraak’. Ook stelde hij zich verzoenend op bij ontmoetingen met de ex-agent die de aanslag had gepleegd. ‘Zijn levensvisie spreekt me erg aan’‚

zegt Van Dooijeweert. ‘Sachs is in staat mensen met elkaar te verbinden‚ wat ikzelf ook probeer. Natuurlijk kan ik dat nooit op zijn niveau‚ maar mensen zeggen wel dat ook ik toegankelijk ben en verbindend; dat ik het snel aanvoel als mensen zich niet op hun gemak voelen en dat ik daar goed op kan reageren.’

Ze vervolgt: ‘Ik probeer altijd dicht bij mezelf te blijven‚ ook in mijn huidige functie. Je kunt als College voor de Rechten van de Mens wel ontzettend kritische rapporten publiceren en harde waarheden brengen‚ maar als je iets wilt bereiken‚ moet je de verbinding zoeken. Ook in contacten met bewindslieden geldt dat je elkaar met respect tege-

dan in het vorige strategisch plan‚ niet apart genoemd. Waarom niet? ‘We moeten ons in het strategisch plan richten op een zeer beperkt aantal onderwerpen’‚ zegt Van Dooijeweert. ‘We moeten nu eenmaal keuzes maken’‚ antwoordt ze‚ na herhaling van de vraag. ‘Vluchtelingen is een doorlopend thema. Bovendien valt het onder het thema lokaal beleid. We houden er ook capaciteit voor vrij om er doorlopend aandacht aan te besteden.’

Een voorbeeld daarvan is het in februari gepresenteerde onderzoek dat het college met de Nationale ombudsman deed naar de grootschalige opvang van vluchtelingen in Heumensoord bij Nijmegen‚ dat driedui-

‘Onze regering is niet met het mes tussen de tanden grijnzend de mensenrechten aan het schenden’ moet moet treden‚ al ben je het stinkend oneens met elkaar. Het op gang houden van de dialoog‚ dat ligt me wel.’

In december presenteerde het college onder leiding van Van Dooijeweert de strategie voor de komende jaren. De vier onderwerpen waarop het college zich vooral wil richten zijn mensenrechteneducatie‚ mensenrechten op lokaal niveau‚ discriminatie en stereotypering op de arbeidsmarkt‚ en toezicht houden op de invoering van het VN-verdrag voor mensen met een beperking.

Het veelbesproken onderwerp ‘vluchtelingen’ wordt‚ anders

zend asielzoekers herbergt‚ met name jongemannen. Zowel het college als de ombudsman had scherpe kritiek op het gebrek aan rust‚ privacy en medische zorg in de grote tentenpaviljoens. De situatie in het kamp is schadelijk voor de gezondheid van asielzoekers en leidt tot stress‚ slapeloosheid en depressieve klachten‚ meldden de onderzoekers. En een werkend mechanisme om klachten daarover op te lossen ontbreekt.

‘We spraken in ons rapport bewust niet van mensenrechtenschendingen. Daarvan was nog geen sprake. Maar we zeggen wel tegen de regering dat als het zo Het Interview | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 17

17 23-03-16 15:31

Gevecht om een etiket De EU bepaalde eind 2015 dat producten van Israëlische bedrijven in de bezette gebieden een label moeten krijgen dat zichtbaar maakt waar ze vandaan komen. De Israëlische premier Netanyahu reageerde woest‚ de Palestijnen zijn positief. Maar de Nederlandse supermarkten branden er het liefst hun vingers niet aan. ‘Dit is politiek gevoelig. Wij kunnen hier moeilijk een rol vervullen.’

Tekst: Rachel Visscher

dith Sargentini van de Groenen/EVA-fractie‚ die zich sterk heeft gemaakt voor de EUmaatregel. ‘Door Israël economisch te raken‚ zetten we een stap voorwaarts in de aanpak van dit probleem.’

Juist om die reden zijn sommige EU-landen tegen zo’n label. Hongarije overweegt af te zien van de invoering en de Griekse premier Alexis Tsipras heeft zich er volledig tegen gekeerd. In Duitsland is de regerende CDU ‘bezorgd’ over het etiket‚ omdat ze vreest dat het leidt tot oprichting van een anti-Israëlbeweging in Duitsland.

EU-lidstaten zijn verplicht een Europese richtlijn uit te voeren. Als een land dit weigert‚ kan de Europese Commissie een zogeheten inbreukprocedure starten en boetes opleggen. Het besluit over de etikettering zal niet tot zulke stappen leiden: de lidstaten mogen zelf bepalen hoe ze het uitwerken en omzetten in nationale wetgeving. Ook blijft de handhaving ervan de verantwoordelijkheid van de lidstaten zelf.

De Nederlandse regering vindt de Israëlische nederzettingen in bezet gebied ‘in strijd met internationaal recht’ en een belemmering voor vrede met de Palestijnen‚ zei minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken vorig jaar nog. Invoering van het label

© Odilo Girod

T

el Aviv/Amsterdam – ‘Discriminerend’ en een aansporing voor ‘degenen die Israël willen elimineren’. Zo reageerde een woedende premier Benjamin Netanyahu op het besluit van de Europese Unie eind vorig jaar om lidstaten te verplichten via een label de herkomst duidelijk te maken van landbouwproducten uit de door Israël bezette gebieden. Wie een maatregel neemt die de Israëlische nederzettingen kan schaden‚ spreekt zich uit tegen heel Israël‚ vindt de Israëlische premier. Uit protest stelde zijn regering twee overleggen met de EU later dit jaar uit.

Volgens het besluit moeten winkels het aangeven als producten die ze verkopen op de Westelijke Jordaanoever‚ de Golanhoogte of in Oost-Jeruzalem zijn gemaakt‚ en ook of de producent een Israëlisch of Palestijns bedrijf is. De officiële reden is dat Brussel consumenten correct wil informeren over de herkomst van producten als dadels‚ wijn‚ honing en olijfolie. Ook wil de EU het beleid synchroniseren: in Groot-Brittannië‚ België en Denemarken werken supermarkten en andere winkelbedrijven al jaren met zulke labels voor de bezette gebieden.

De ware reden is een signaal af te geven tegen de Israëlische nederzettingenpolitiek‚ zegt onder anderen Europarlementariër Ju-

24 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | Labels WV_NR04_2016#3.indd 24

23-03-16 15:31

beschouwt de regering echter als ‘consumentenvoorlichting’. Daarmee legt ze de verantwoordelijkheid bij het Nederlandse bedrijfsleven. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet de invoering controleren en kan een waarschuwing of boete uitdelen als die uitblijft.

Zullen Nederlandse bedrijven het etiket invoeren? Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)‚ dat de belangen behartigt van de supermarktbranche‚ is daartoe bereid. CBL-directeur Marc Jansen: ‘De Nederlandse inkoper moet er dan voor zorgen dat een product het uitgebreide herkomstetiket krijgt vóórdat het de douane passeert. Daarvoor moet wel duidelijk zijn om welke nederzettingen het gaat. De overheid moet dit helder voorschrijven. Daarom hebben we een lijst postcodes gevraagd‚ zodat wij weten om welke nederzettingen het gaat.’

Zolang die lijst er niet is‚ gebeurt er niets‚ zegt Jansen. ‘Er zijn verscheidene ministeries bij betrokken en alle schuiven de verantwoordelijkheid op elkaar af. Dit is een po-

litiek gevoelig onderwerp. Wij kunnen daar moeilijk een rol in vervullen.’

Guido van Leemput van United Civilians for Peace‚ een initiatief van ICCO‚ Oxfam en PAX dat streeft naar een vreedzame oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict‚ verwijt het CBL onwil. ‘De informatie over de herkomst van de producten is al beschikbaar. Alleen al vanwege hygiënische eisen moeten bedrijven weten waar iets vandaan komt.’

De passieve houding van bedrijven met belangen in de nederzettingen kan hen nog opbreken‚ waarschuwt hij. ‘Als inkopers de etikettering te ingewikkeld gaan vinden‚ besluiten ze misschien hun sinaasappels uit Marokko te halen in plaats van uit Israël.

Daarmee zou de Israëlische export pas echt worden geraakt.’

Jodenster Israëlische ondernemers op het industrieterrein Barkan‚ vlak bij de stad Ariel op de Westelijke Jordaanoever‚ zijn verbolgen over het label. ‘Als mijn omzet door het label daalt‚ betekent dit dat ik mensen moet ontslaan’‚ zegt Ami Guy‚ directeur van Shamir Salads‚ een bedrijf dat onder andere hummus produceert. ‘Bijna de helft van mijn werknemers bestaat uit Palestijnen. Hier verdienen zij ongeveer vier keer zoveel als in Palestijnse gebieden. Als zij hun baan verliezen en in Palestijns gebied werk moeten vinden‚ gaan ze er flink op achteruit.’

Het bedrijf Lipsky Company‚ dat badkamerproducten verkoopt‚ staat ook op het Barkan-industrieterrein. Hoewel het label alleen voor landbouwproducten geldt‚ leeft directeur Juda Cohen mee met zijn collega’s.

‘Waarom legt de EU dit aan óns op en waarom niet aan China dat Tibet bezet? Of aan Rusland vanwege het conflict met Oekraïne?’

Avner Talmon‚ directeur van Olea Essence op de Golan Hoogvlakte‚ moet de olijfolie en cosmetica die zijn bedrijf produceert een label meegeven als het die naar de EU uitvoert. ‘Er wonen nauwelijks Palestijnen op de Golan Hoogvlakte. Waarom is dit “bezet gebied”? foetert hij. ‘De EU heeft geen recht van spreken. Europeanen hebben zes miljoen Joden gedood tijdens de Tweede Wereldoorlog en nu komen ze ons de les lezen over de Palestijnen? Het label is de nieuwe gele davidster die wij Joden moeten dragen.’ Het

beleid zal hem overigens nauwelijks raken‚ zegt hij. ‘Een paar jaar geleden zag ik zoiets al aankomen. Daarom ben ik mij op de Amerikaanse en Canadese markt gaan richten.’

Niet iedereen in Israël deelt zijn mening.

Ruim vijfhonderd prominente Israëliërs‚ onder wie prijswinnende kunstenaars‚ oud-ambassadeurs en ex-parlementariërs‚ tekenden een petitie die invoering van het label ‘een belangrijke stap’ noemt om vrede dichterbij te brengen‚ en die wellicht de huidige ‘spanningen‚ angst en wanhoop onder Israeliërs en Palestijnen’ helpt verminderen.

Minder verrassend is de steun van Palestijnse zijde. ‘Met het label zegt de EU dat Israël zijn nederzettingen moet opgeven’‚ reageert Salah Hania‚ hoofd van de Palestijnse Consumentenbond. ‘Het label is goed’‚ zegt ook Bashar Dabbah‚ bestuurslid van de BDSboycotbeweging‚ gevestigd in Ramallah‚ die álle Israëlische producten wil weren van de Palestijnse markt. ‘Wij denken dat Israël meer geraakt kan worden door alle Israëlische producten te boycotten. Een label is niet genoeg.’

Ondanks de kwade reacties‚ is het belang van de richtlijn vooral symbolisch. De export uit de bezette gebieden naar de EU wordt geschat op minder dan 1 procent van alle Israëlische export‚ waardoor de Israëlische economie er nauwelijks schade van zal ondervinden.

Bovendien kunnen bedrijven in de nederzettingen de richtlijn gemakkelijk omzeilen.

Ze kunnen de exportproducten eerst verkopen aan bedrijven in Israël zelf‚ die ze vervolgens verder vervoeren naar de EU. Of ze kunnen hun postadres naar Israël verplaatsen. Die strategieën zijn ook toegepast bij de invoering van het label op producten voor de Britse markt.

En dan zijn er bedrijven die geheel onverschillig staan tegenover het label en de ophef erover. Directeur Yo’av Levy‚ wijnproducent van Bazalet Hagolan Winery: ‘Dit bedrijf is trots op zijn ligging op de Golan. We zullen het label gebruiken en juist laten zien waar we vandaan komen. Wie ons product dan niet wil‚ heeft gewoon pech.’

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Labels | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 |

WV_NR04_2016#3.indd 25

25 23-03-16 15:31

Weggewerkt Tekst: Jeroen Teitler Fotografie: Richard Ross

W

e zien meisjes in de gevangenis‚ maar geen gezichten. Voor wie een makkelijk oordeeltje wil vormen is dat wellicht een handicap. Want ze zitten toch niet voor niks in de gevangenis? Dat zijn heus geen engeltjes. Nare jeugd gehad?

Vader in de bak‚ moeder aan de crack? Best‚ maar zulke verhalen hebben we al duizend keer gehoord. Kijk me recht in de ogen. En schaam je.

Door hun anonimiteit is het moeilijk je mening te vormen over de gedetineerde Amerikaanse meisjes op deze foto’s. Ja‚ van één of twee zie je dat ze jong zijn‚ aan hun

postuur of aan de bleke kinderbeentjes in de grote gymschoenen. Het meisje op pagina 30 lijkt geregeld haar nagels te kluiven‚ terwijl het meisje met de ‘FUCK LOVE’-vingers puntgave duimnagels heeft. Maar verder zien we weinig details. Hebben ze puistjes? Op wie lijken ze? Luisteren ze graag naar Beyoncé‚ kijken ze South Park? Ze hebben geen posters aan de muren. Er mag kennelijk niets worden opgehangen in die onpersoonlijke cellen. Waarom in hemelsnaam?

Maar ach‚ dat is hun probleem. Moeten ze maar niet crimineel worden‚ zullen velen denken. Zo niet Richard Ross‚ fotograaf en professor in de kunsten aan de Universiteit van Californië. Hij bezocht zo’n 250 Amerikaanse jeugdgevangenissen en interviewde en fotografeerde de jongeren daar. Eerst

voor zijn boek Juvenile in Justice (2012)‚ daarna voor Girls in Justice (2015)‚ waaruit deze foto’s komen. Gezeten op de grond in de cellen tekende hij de verhalen van de meisjes op. Hij koos ervoor ze anoniem te laten; de meisjes bedachten zelf hoe ze hun gezicht wilden verbergen.

De VS sluiten per hoofd van de bevolking meer jongeren op dan enig ander land ter wereld. In 2013‚ het meest recente jaar waarover overheidscijfers beschikbaar zijn‚ zaten er ruim 54 duizend jongeren in jeugddetentie. In alle Amerikaanse staten kunnen minderjarigen echter ook worden berecht als volwassene‚ in 22 daarvan zelfs al vanaf 7 jaar. Volgens een rapport van onder meer de Universiteit van New York zitten er daardoor gemiddeld nog eens zesduizend kinderen in

26 | Wordt Vervolgd | nr. 04 - april ’16 | Amerikaanse jeugddetentie WV_NR04_2016#3.indd 26

23-03-16 15:31

WV_NR04_2016#3.indd 27

23-03-16 15:31

Besparing en comfort gaan direct in, wacht dus niet langer!

“Wij kozen TONZON Vloerisolatie vanwege het beste resultaat.”

TONZON VLOERISOLATIE

TONZON Vloerisolatie® meer wooncomfort en lagere woonlasten TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloertemperatuur dan ander materiaal. De hogere vloertemperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energiebesparing die bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40%.

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor

veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruipruimtes, valt de investering reuze mee.

De all-in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,- en bij 50 m2 € 1.850,-. (inclusief materiaal, montage en btw) T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E: info@tonzon.nl

TONZON: “klimaateffectieve oplossingen voor bij u thuis”

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

25-16-040_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR04_2016#3.indd 36

18-03-16 15:41 23-03-16 15:29