Wordt Vervolgd, mei 2015

Zweeds welvaartsgetto

Turkse wet legaliseert politiegeweld

Op stap met Nawal el-Saadawi

wordtver volgd Maandblad over mensenrechten | Mei 2015 | Jaargang 48 #5 | Losse nummers ₏ 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

De eigen regels van Azerbeidzjan WV_NR5_2015.indd 1

15-04-15 14:26

INHOUD

groeten uit...

Lahore (Pakistan)

Mijn christelijke vriend Shafqat kwam me opzoeken in Lahore. Mijn familie‚ bij wie ik logeer na een verblijf van negentien jaar in Zuid-Afrika en de VS‚ was net zo blij als ik om hem weer te zien.

De naam Shafqat betekent ‘goedheid’ en verraadt geen religieuze overtuiging. Het biedt enige veiligheid in een land waar religieuze apartheid heerst.

Mijn zus en broer drongen erop aan dat Shafqat bleef eten. Ik moest denken aan de keer dat hij kwam spelen toen ik 12 was. ‘Je hebt me niet verteld dat hij christen was’‚ zei mijn moeder boos.

‘Nu moet ik al het servies wassen. Hij heeft uit onze glazen gedronken.’

Het leven voor de 2 procent christenen van Pakistan wordt steeds moeilijker. Toen Gojra in 2009 brandde tijdens tegen christenen gerichte rellen‚ bedekten de daders nog hun gezichten.

Maar de pyromaniakken die in 2013 brandschattend door de christenwijk Joseph Colony trokken in Lahore‚ glimlachten naar de camera. Bij een aanslag door zelfmoordterroristen op twee kerken in Youhanabad vielen op 15 maart dit jaar 23 doden en 70 gewonden. Iets ongewoons gebeurde: een wraakactie. Een menigte christenen lynchte twee moslimmannen die ze ten onrechte voor mededaders versleten.

Mijn broers en zussen vinden zichzelf moderne mensen. Maar toen ze met Shafqat de actualiteit bespraken‚ vonden ze unaniem dat ‘christenterroristen’ twee onschuldige moslims hadden gedood en dat christenen zelf brand hebben gesticht in Joseph Colony‚ zodat ze asiel konden krijgen in westerse landen.

Shafqat had gezien hoe ik mijn ogen ten hemel sloeg tijdens hun opmerkingen. Toen we even alleen waren‚ zei ik: ‘Waar wacht je in godsnaam nog op? Ga naar Noorwegen of Amerika‚ of waar je ook maar asiel kunt krijgen: dit zijn nog de standpunten van aardige mensen.’

Autocratisch Azerbeidzjan ‘De politie kan ons elk moment arresteren’

6

18 4 6 11 12

Ayaz Ahmed

14 Cover: © Ad Nuis/HH Het strand van de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe met op de achtergrond in onbruik geraakte olieplatforms.

‘Ik verzet me tegen wanhoop en spijt’ De Egyptische grande dame Nawal el-Saadawi

16

VierVijf De spelregels van Azerbeidzjan ‘Wie kritiek heeft‚ kan het vergeten’ Grunberg Column Homobar in Sotsji‚ een jaar na de Winterspelen ‘Het is hier geen Iran. Homoseksualiteit is niet verboden’ Trots op gruweldaden Wat moet Amnesty als naming and shaming niet werkt?

KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips

2 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 | Inhoud WV_NR5_2015.indd 2

15-04-15 14:26

OLYMPISCHE BELOFTE

‘Ankara heeft een juridisch monster gecreëerd’ Nieuwe Turkse wet legaliseert politiegeweld

Welvaartsgetto in Stockholm Zweden huisvest allochtonen in ‘gouden kooien’

24

22

18 21 22 24 30 31 32

‘Als ik niet schrijf‚ dan stik ik’ Egyptische activiste Nawal el-Saadawi De zaak Hissène Habré Reed Brody vond tienduizenden Amnestybrieven bij de geheime dienst van Tsjaad Turkse veiligheidswet Politie mag met scherp schieten op stenengooiers Zweeds welvaartsgetto De Bijlmer van Stockholm Repliek Polman Column AmnestyNieuws

China deed in 2001 een belofte. Als de Olympische Spelen van 2008 in Peking zouden worden gehouden‚ dan zou de Chinese mensenrechtensituatie verbeteren. IOC-voorzitter Jacques Rogge zei dat hij hard zou optreden als China zich hier niet aan zou houden.

Maar net als Peking kwam ook Rogge zijn belofte niet na. De Spelen gingen door terwijl de Chinese mensenrechtensituatie alleen maar schrijnender werd. Om ruimte te maken voor olympische faciliteiten werden duizenden mensen hun huis uitgezet. Wie in aanloop naar de Spelen niet in het Pekingse straatbeeld paste (zoals landlopers en bedelaars) werd verbannen naar een werkkamp. En mensenrechtenverdedigers die het feestje wel eens zouden kunnen verpesten‚ werden opgesloten en in sommige gevallen mishandeld.

Vorig jaar werden de Winterspelen gehouden in het Russische Sotsji. Anders dan bij Peking boycotte een aantal wereldleiders de openingsceremonie uit protest tegen onder meer de omstreden antihomowet die Rusland in 2013 had ingevoerd (zie pagina 12). Na ‘Sotsji’ besloot het IOC strengere eisen te stellen aan kandidaatsteden. Steden moesten al langer garanderen dat tijdens het evenement niet wordt gediscrimineerd‚ en inmiddels moeten ze specifiek benoemen dat dit evenmin mag op basis van seksuele voorkeur. Een symbolische maatregel‚ die Rusland – als die toen al had gegolden – overigens moeiteloos had omzeild: voorafgaand aan de Spelen in Sotsji schreef de Russische vicepremier Dmitri Kozak in een brief aan het IOC dat de antihomowet ‘voor iedereen geldt en daarom niet discriminerend is’. Dat was voor het IOC destijds afdoende.

Harde afspraken over mensenrechten hoeven olympische gastlanden nog altijd niet te maken. In juni zijn de Europese Spelen in Bakoe‚ de hoofdstad van Azerbeidzjan – niet bepaald een mensenrechtenlievend land (zie pagina 6). Ook als het IOC op 31 juli beslist welke stad de Winterspelen van 2022 mag organiseren‚ zal dat waarschijnlijk nauwelijks afhangen van mensenrechten. Peking is opnieuw in de race‚ en kan daarmee de eerste stad worden die zowel de Zomer- als de Winterspelen organiseerde. De enige tegenkandidaat is Almaty in Kazachstan.

Een mensenrechtenbelofte zal China deze keer niet doen. Overheidswoordvoerder Wang Hui zei in maart dat sport en politiek gescheiden moeten blijven. Overigens was er volgens Erica Terpstra in 2001 evenmin sprake van een belofte. In september 2007 zei de toenmalige voorzitter van het NOC*NSF in Wordt Vervolgd dat China slechts ‘een verwachting’ had uitgesproken. De Volksrepubliek verwachtte dat door de Spelen de Chinese mensenrechtensituatie zou verbeteren. Alsof Peking daarop net zo weinig invloed heeft als Gerrit Hiemstra op het weer.

Arend Hulshof hoofdredacteur De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 |

WV_NR5_2015.indd 3

3 15-04-15 14:26

vijf

Syrië uit Tot voor kort woonden de neven Wassim (links) en Chabi nog bij hun ouders in het dorp Tell Nasri in Noordoost-Syrië. Maar aan dat leven kwam eind februari een eind toen IS het gebied binnenviel.

Met veel geweld werden de tieners hun huis uitgedreven. Ze konden niets meenemen‚ behalve de kleren die ze droegen. Met Wassims moeder Franssia ontvluchtten ze het gebied. Inmiddels verblijven ze in Beiroet (Libanon) in het te kleine appartement van hun tante die Syrië eerder had verlaten. Het liefst willen ze weg uit het Midden-Oosten. ‘Het komt hier nooit meer goed’‚ zegt moeder Franssia. ‘Europa‚ Amerika‚ Australië: het maakt me niets uit. Als ik maar veilig ben.’ De foto typeert de werkwijze van fotografe Marieke van der Velden‚ die hem maakte voor het project Outside Syria: ze fotografeert vluchtelingen of burgers in conflictgebied als ‘normale’ mensen en niet als onderwerpen uit het nieuws‚ waardoor de ‘kijker’ zich makkelijker met hen kan identificeren. Daardoor‚ is de gedachte‚ zal die meer openstaan voor de heftige ervaringen achter de gezichten. Zie: www.mariekevandervelden.com.

Haags fietspad als eerbetoon In de Haagse buurt Houtwijk kun je sinds kort fietsen over het Munirpad‚ vernoemd naar de vermoorde Indonesische mensenrechtenactivist Munir.

In 2004 werd hij in het vliegtuig op weg naar Amsterdam vergiftigd. Twee mensen zijn veroordeeld voor de moord‚ maar de verantwoordelijke opdrachtgevers zijn nog steeds niet berecht.

Munir Said Thalib zette zich in Indonesië in voor de tientallen activisten die verdwenen tijdens de laatste maanden van het Soeharto-bewind in 1998.

Ook wist hij bewijsmateriaal boven water te krijgen voor militaire betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen in onder meer Atjeh en Oost-Timor.

Bij de officiële opening van het pad op 14 april was‚ naast Amnesty-directeur Eduard Nazarski en de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen‚ ook de weduwe van Munir‚ Suciwati‚ aanwezig. In november vorig jaar zei ze in Wordt Vervolgd ‘trots’ te zijn dat in Nederland een fietspad de naam van haar man draagt. ‘Het Munirpad ligt bij de Mahatma Gandhistraat en de Martin Luther Kinglaan. Een buitengewoon eerbetoon.’

‘Een politiemacht die elkaar op het bureau discrimineert‚ doet dat op straat ook met burgers’ Folkert Jensma over ‘het gif van uitsluiting’ dat korpschef Bouman ziet bij de politie

© Reuters

© Marieke van der Velden

VIER

Nieuwe dalai lama Tenzin Gyatso wordt dit jaar 80‚ en verkeert in goede gezondheid.

Hij is de dalai lama van Tibet en niet in zijn vaderland geweest sinds hij in 1959 naar India vluchtte. De volgende hoogste leider van Tibet zal‚ volgens traditie‚ zijn reïncarnatie zijn.

Eind maart vroeg Gyatso zich openlijk af hoe die straks zal worden gevonden. Het kan een jongetje in India zijn‚ of een meisje. Of misschien vindt het Tibetaanse volk het niet meer nodig dat er nog een dalai lama komt‚ zei Gyatso. Dat laatste leidde tot een boze reactie uit onverwachte hoek: volgens China heeft de dalai lama ‘het Tibetaans boeddhisme belasterd’.

China wil graag greep houden op Tibets geestelijk leiderschap. In 1989 werd na de dood van nummer twee bij de Tibetaanse geestelijken‚ de panchen lama‚ een opvolger voor hem aangewezen door China en een andere door de dalai lama‚ beiden levend in China. De eerste kreeg nooit steun van de Tibetanen‚ de tweede verblijft sinds zijn zesde op een onbekende plek‚ ‘onder bescherming’ van de Chinese autoriteiten.

Het ging ook mis bij de opvolging van de karmapa lama‚ een andere geestelijk leider. Het jongetje dat in 1992 werd aangewezen – door zowel de dalai lama als China – vluchtte op zijn veertiende naar India

4 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 | VierVijf WV_NR5_2015.indd 4

15-04-15 14:26

© Corbis/HH

Naar het hof wegens betaalde seks Een 37-jarige Noord-Ierse prostituee is naar het Hooggerechtshof in Belfast gestapt. Ze hoopt dat het hof een nog in te voeren Ierse wet zal tegenhouden die betaalde seks strafbaar stelt.

Volgens Laura Lee is de nieuwe wet‚ uit de koker van de Democratic Unionist Party (DUP)‚ een schending van mensenrechten.

De wet‚ die op 1 juni van kracht wordt‚ valt onder een breder pakket maatregelen die mensenhandel moeten tegengaan. Volgens Lee is dat onzin: ‘Als twee volwassen mensen met wederzijds goedvinden seks met elkaar hebben‚ waarbij de een de ander betaalt‚ vind ik dat geen zaak van de staat. De nieuwe wet heeft niks te maken met mensenhandel maar slechts met de afkeer van de Democratic Unionist Party van betaalde seks.’

In het proces dat Lee wil beginnen‚ zal ze zich onder meer beroepen op het recht op privacy en het recht op leven. De kosten wil ze bijeen krijgen via crowdfunding en organisaties voor sekswerkers wereldwijd.

Indiana voert antihomowet in Bedrijven in de Amerikaanse staat Indiana mogen sinds kort om religieuze redenen homoseksuele klanten weren. Gouverneur Mike Pence voerde eind maart een wet in die dit mogelijk maakt. Veel bedrijven deden dit al jaren. Een restauranthouder erkende tegenover een radiozender dat hij daarmee discrimineert. ‘Maar als andere klanten weglopen omdat ze een homoseksueel koppel aan een tafel zien zitten‚ loop ik geld mis’‚ verweerde hij zich.

Hillary Clinton viel het nieuwe beleid in Indiana direct aan.

‘Tragisch dat zo’n wet ingevoerd kan worden in het huidige Amerika’‚ schreef ze op Twitter enkele weken voor ze zich kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen van 2016. De Republikeinse gouverneur Mike Pence‚ van wie wordt gezegd dat hij zich ook kandidaat zal stellen voor de presidentsverkiezingen‚ probeerde eerder het homohuwelijk in zijn staat te verbieden. Dat is hem tot nu toe niet gelukt.

Ex-gevangenen Guantánamo Bay willen niet inburgeren Uruguay lijkt spijt te hebben van het humanitaire gebaar dat de vorige president‚ de linkse José Mujica‚ heeft gemaakt. In december vorig jaar ontving het land zes voormalige gevangenen van Guantánamo Bay‚ die daar twaalf jaar hadden vastgezeten zonder te zijn veroordeeld.

De zes – vier Syriërs‚ een Palestijn en een Tunesiër – wonen gratis in een huis van een vakbond in de hoofdstad Montevideo en krijgen een uitkering van 560 euro per maand. Ze vinden echter dat Uruguay hen meer moet helpen en weigerden een baan die ze in februari aangeboden kregen‚ tot ergernis van veel Uruguayanen.

President Tabaré Vázquez zei begin april tegen lokale media dat hij de VS zou vragen voortaan de kosten van hun verblijf te betalen. Het moet moeilijk zijn om ‘in een vreemd land te worden geplaatst’ met zo’n andere cultuur‚ zei hij verder begripvol‚ maar hij toonde zich ook ‘bezorgd’ over de ‘invloed van hun komst op de maatschappij’. Zijn land zal in elk geval geen nieuwe ex-gevangenen uit Guantánamo opnemen‚ kondigde hij aan.

Nederland zal Vázquez begrijpen. In maart liet een Kamermeerderheid weten überhaupt geen ex-gevangenen uit Guantánamo te willen opnemen. De VS moesten het probleem dat ze zelf hadden veroorzaakt ook maar zelf oplossen‚ vonden PvdA‚ VVD‚ CDA‚ de SP en de ChristenUnie.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 |

WV_NR5_2015.indd 5

5 15-04-15 14:26

Azerbeidzjan heeft zijn eigen regels Het autocratisch geregeerde Azerbeidzjan is in juni gastheer van de eerste Europese Spelen‚ die het land internationaal ‘op de kaart’ moeten zetten. De regering duldt echter geen kritiek‚ constateert Arthur Huizinga‚ die terugging naar het land dat hij al vele malen bezocht.

‘Wie meewerkt kan delen in de voorspoed‚ wie kritiek heeft kan het vergeten. Zo zijn de spelregels.’

Tekst: Arthur Huizinga

G

GEORGIË

A Z E R B E I D Z J A N Bakoe ARMENIË

Guzanli

onder gezag van Armenië

Z © Blokplan

I R AN

Kas pi sc he

NagornoKarabach

e

e

Ağdam Stepanakert

uzanli – Het Ag˘dam Olympisch Sportcomplex in Guzanli aan de westelijke rand van Azerbeidzjan ligt er troosteloos en verwaarloosd bij. Door de gespiegelde ruiten aan de voorzijde is niet te zien dat de worstelmat aan het rafelen is‚ dat de doucheruimtes vies zijn en de meeste kantoren leegstaan. De grasmat aan de achterzijde lijkt op een Siberische toendra‚ met hier en daar een pluk dor gras. Op de tribunes zwerven plastic flesjes en lege sigarettenpakjes.

Nog geen zeven jaar geleden kwam de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev met zijn vrouw Mehriban over uit hoofdstad Bakoe om het stadion te openen. Het zou de thuisbasis worden van voetbalclub FK Qarabag˘ Ag˘dam.

Het stadion ligt midden in de vluchtelingennederzetting van Guzanli‚ op een steenworp afstand van de frontlijn in het oorlogsgebied Nagorno-Karabach‚ de enclave waar Azerbeidzjan en Armenië begin jaren negentig heftig om streden. Twee derde van de regio Ag˘dam‚ waaronder de verwoeste spookstad Ag˘dam‚ is sinds 1993 in handen

van Armenië. In de enclave die bij Azerbeidzjan is gebleven wonen 188 duizend Azeri die uit Ag˘dam en omstreken zijn verjaagd.

De laatste tentenkampen zijn in 2008 opgedoekt en sindsdien is er veel veranderd in de vluchtelingennederzetting. Naast het nieuwe stadion staan nieuwe huizen. Het gemeentehuis ziet er piekfijn uit en een deel van de vluchtelingen beschikt nu over een rioolaansluiting en stromend water. Toch ademt het stoffige stadje stilstand.

Recht tegenover het stadion schenkt Habil‚ een goedmoedige dertiger met een enorme buik‚ kopjes thee. Zijn theehuisje zit altijd vol met mannen van verschillende leeftijden‚ die er komen om te praten of om närd te spelen‚ een lokale variant op het bordspel backgammon. Urenlang. > Boven: het strand van de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe met op de achtergrond in onbruik geraakte olieplatforms. Onder: de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev opent half maart het Olympisch Stadion in Bakoe.

6 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 | Azerbeidzjan WV_NR5_2015.indd 6

15-04-15 14:26

WV_NR5_2015.indd 7

15-04-15 14:26

© Anadolu/HH

© Paul © Levitton/HH Ad Nuis/HH

Wat als daders trots zijn op hun bloedbaden?

Een van de actiemiddelen van mensenrechtenorganisaties is naming and shaming van daders: ze nagelen hen figuurlijk aan de schandpaal‚ in de hoop dat ze hun wandaden staken. Maar wat doe je als dat niet werkt omdat de daders openlijk te werk gaan en trots filmpjes van onthoofdingen op internet plaatsen? Een beschouwing.

Tekst: Lars van Troost‚ Amnesty International

G

enoeg is genoeg. Op 12 maart 2015 veroordeelde het Europees Parlement per resolutie de mensenrechtenschendingen door de Islamitische Staat (IS)‚ de gewapende groep die‚ vooruitlopend op voldoende territoriale veroveringen in Irak en Syrië‚ alvast in naam een staatsvorm aannam.

De Islamitische Staat zal de Europese resolutie eerder als aanmoediging dan als reden tot matiging hebben gezien. Vanuit de optiek van IS zijn mensenrechten geen heilige normen of standaarden‚ eerder afgoden die vernietigd moeten worden‚ en is het BrusselsStraatsburgse parlement geen bron van moreel‚ politiek of juridisch gezag‚ maar eerder een haard van onwettigheid. Zo bezien was de aanslag op het Bardomuseum in Tunis op 18 maart ook een antwoord aan het Europees Parlement.

Martin Ennals‚ die van 1968 tot 1980 secretaris-generaal van Amnesty International was‚ verklaarde het werk van zijn organisatie ooit vanuit het eenvoudige beginsel dat net als gewone mensen ‘governments like to be liked’. Hij bedoelde: ze willen geaccepteerd worden door hun omgeving‚ door andere regeringen. Vanwege die waarheid werkte Amnesty’s methode van naming and shaming zo lang zo goed‚ en op zo veel plaatsen. Later breidde de organisatie dat nog uit met blaming‚ waarbij ze machthebbers en overheidsdienaren persoonlijk (vaak strafrechtelijk‚ soms civielrechtelijk) aansprakelijk hielden voor foltering‚ ‘verdwijning’ en politieke moord. Maar als het om vrijheidsberoving‚ marteling‚ buitengerechtelijke executies en zulke ernstige onaangenaamheden gaat‚ vindt IS het niet bezwaarlijk‚ zo lijkt het‚ om bij naam genoemd te worden.

Dan toont IS trots in plaats van schaamte‚ dan wordt blaam een ereteken. Beul als geuzennaam.

Bloedig theater Het is niet toevallig dat Martin Ennals over staten en regeringen sprak. In de dagen van Ennals sprak Amnesty geen andere actoren aan op mensenrechtenschendingen dan echte staten. Had de organisatie dat wel gedaan dan zou zij in veel gevallen‚ net als tegenwoordig‚ waarschijnlijk‚ weinig indruk hebben gemaakt.

Voor menige revolutionaire

groepering ging Ennals’ adagium ook toen al niet op. Zij wilden aandacht voor hun grieven‚ meenden genegeerd te worden en zochten hun heil eerder in bloedig theater dan in saaie socialisatie in de wereld van staten‚ regeringen en diplomatie.

Een voorbeeld daarvan was de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO)‚ een amalgaam van Palestijnse partijen waarvan het seculiere Fatah (onder leiding van Yasser Arafat) en het eveneens seculiere Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (onder leiding van George Habash) de grootste waren. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was de PLO verantwoordelijk voor een reeks terreurdaden‚ waaronder kapingen‚ gijzelingen en moord. (Sommige terreurdaden kwamen ook voort uit rivaliteit tussen de PLO en het afgesplitste Volksfront. Tegenwoordig zijn volgens deskundigen ook IS en Al Qaida in een concurrentiestrijd verwikkeld.) Wellicht streefde de PLO naar een (seculiere) staat waarin burgers‚ ongeacht nationaliteit‚ afkomst of religie‚ gelijke rechten zouden hebben‚ maar onderweg naar dit doel was er voor zulke rechtsbescherming nog geen plaats.

In Europa waren rond die tijd verscheidene terreurgroepen actief‚ waaronder de Rote Armee Fraktion (RAF) in West-Duitsland‚ de Brigate Rosse (BR) in Italië en de Irish Republican Army (IRA) in Noord-Ierland. Al deze organisaties gebruikten aandachttrekkend‚ theatraal geweld als methode om hun doelen te bereiken. Van ontvankelijkheid voor mensenrechten gaven zij weinig blijk‚ behalve als die de behandeling in gevangenschap van hun eigen leden betrof. Zo executeerde de RAF na verhoor door een ‘revolutionair tribu-

14 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 | Terreur en mensenrechten WV_NR5_2015.indd 14

15-04-15 14:26

naal’ de Duitse werkgeversvoorzitter (en voormalig SS-lid) Hanns-Martin Schleyer. De BR berechtte de Italiaanse ex-premier Aldo Moro voor een ‘volkstribunaal’. Ook in dat geval zat vrijspraak of een straf milder dan de dood er niet in.

De IRA ging midden jaren negentig over tot executie en knieschijfschieten (kneecapping) in het geval van (veronderstelde) drugsdealers in Belfast. Met de politieke strijd van de IRA voor een onafhankelijk Noord-Ierland had dit overigens niets te maken; het was een ongevraagde bijdrage van de IRA aan de handhaving van de openbare orde. De IRA deed aan drugsbestrijding‚ maar zag weinig heil in rechtsstatelijke methoden‚ zelfs niet als zij werden getooid met het prefix ‘volks’.

Schenders die niet aan het like to be likedbeginsel voldoen‚ die theater boven rechtsstaat verkiezen en daar bovendien graag voor uitkomen‚ zijn even onbereikbaar voor Amnesty als voor het Europees Parlement‚ buitenlandse regeringen en tegengeluiden binnen de eigen gelederen. Zij zijn niet alleen schenders‚ maar ook uitdagers van mensenrechten. En dat maakt iedere principiële of opportunistische verdediger van die rechten in zekere mate machteloos. Althans tijdelijk.

Gevoelig voor embargo’s Als de uitdagers daarnaast over grondgebied van enige omvang beschikken (en daarmee de verantwoordelijkheid hebben voor een bevolking) kan hen dat gevoelig maken voor dwangmaatregelen zoals sancties‚ embargo’s‚ blokkades en wapengeweld. Maar beschikken zij tevens over een ruime dosis opoffe-

ringsgezindheid‚ dan zijn ook die methoden van (internationale) socialisering niet effectief. Zulke maatregelen dienen dan hooguit om conflicten te beslechten of om macht in te dammen.

Op langere termijn is wellicht het goede nieuws dat wanhopige situaties zelden duurzaam zijn. Situatie van voorspoed zijn dat in het algemeen trouwens evenmin. Als IS niet militair verslagen zou worden en ooit een echte staat sticht‚ zal zij op termijn (dat kan overigens een heel lange zijn) op een of andere wijze min of meer vreedzame betrekkingen met buur- en andere landen moeten onderhouden. Zie het ooit revolutionaire Iran‚ om een niet-seculier voorbeeld te geven: op zo’n moment treedt een zekere normalisering van betrekkingen op‚ waarbinnen ontvankelijkheid voor mensenrechten en rechtsstatelijke beginselen kan groeien.

De RAF en BR kwamen nooit verder dan ontregelen – en wilden misschien ook niet veel meer bereiken; de PLO en de IRA bereikten wel een stadium waarin zij hun grieven liever langs politieke weg wilden adresseren. In het geval van de PLO leidde dat in 1993 tot de Oslo-vredesakkoorden‚ terwijl de IRA in 1998 met het verlenen van steun aan het Goede Vrijdagakkoord ook duidelijk koos voor de weg van vreedzame conflictbemiddeling. Na decennia van spectaculair geweld kozen de PLO en de IRA ervoor om salonfähig te worden. Waar de PLO (voornamelijk door toedoen van het Volksfront) in de jaren zeventig nog vergeefs trachtte de macht over te nemen in Jordanië en daarna een destabiliserende factor werd in Libanon‚ dat in een burgeroorlog belandde‚ daar besloot de Palestijnse Autoriteit van president Abbas (Fatah) eerder dit jaar om zich aan te sluiten bij het Internationaal Strafhof‚ icoon

van een internationale rechtsgemeenschap.

De toekomst van IS is duister. Misschien gaat de groep op het strijdtoneel ten onder.

Misschien blijft de groep als terreurbeweging bestaan. Misschien handhaaft zij zich op enige wijze als een macht met grondgebied.

Het is nu moeilijk voor te stellen dat in dat geval ook voor IS ooit zou kunnen gelden ‘they like to be liked’. Maar mocht die situatie zich voordoen‚ dan valt het vooral te hopen dat de huidige verdedigers van mensenrechten in hun strijd tegen IS‚ Al Qaida en vergelijkbare groepen tegen die tijd hun eigen principes niet hebben laten varen. Want dan zou er geen internationale rechtsgemeenschap meer over zijn om in in te burgeren.

Zelf de mensenrechten blijven respecteren en dat respect afdwingen bij bondgenoten is voorlopig de meest effectieve methode van die staten om die rechten te beschermen.

Ook bij de bestrijding van terrorisme‚ terreur en ander gewelddadig theater. Amnesty en andere mensenrechtenorganisaties moeten

De vlag van de Islamitische Staat

vooral laten weten wat zij van het geweld van IS vinden. For the record. Maar hun prioriteit moet zijn: daadwerkelijk respect voor mensenrechten van de echte staten die IS bestrijden. Dat levert trouwens nog een behoorlijk volle agenda op.

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Terreur en mensenrechten | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 |

WV_NR5_2015.indd 15

15 15-04-15 14:26

‘Als ik niet schrijf‚ dan stik ik en sterf ik’ WV_NR5_2015.indd 18

15-04-15 14:26

Voor miljoenen vrouwen is ze een voorbeeld‚ voor anderen vooral controversieel. De Egyptische mensenrechtenactiviste Nawal el-Saadawi verzet zich sinds haar jeugd tegen onderdrukking van vrouwen. Wordt Vervolgd volgde de zelfgekroonde diva tijdens het Movies that Matter Festival‚ waar ze een hoofdgast was. ‘Ik verzet me tegen wanhoop en spijt.’

Tekst: Tjitske Lingsma Fotografie: Platon/Trunk Archive

D

e sfeer is vol verwachting. Overal klinkt opgetogen geroezemoes in het Arabisch‚ Engels en Nederlands. De zaal van het Amsterdamse debatcentrum De Balie is tot de nok toe gevuld met vrouwen‚ en hooguit dertig mannen.

Zodra de grande dame met het spierwitte haar in de deuropening verschijnt‚ barst het applaus los. De voorste rijen rijzen op voor een staande ovatie.

Nawal el-Saadawi‚ 83 jaar‚ maakt een entree als een popster. Lachend gooit ze haar armen omhoog en zwaait ze naar het publiek. Als ze aan de ovalen gesprekstafel heeft plaatsgenomen‚ gaat nog eenmaal strijdlustig haar vuist omhoog. Haar vrolijke ogen schitteren. ‘Een levende legende’‚ zo introduceert de moderator de Egyptische arts‚ psychiater‚ voorvechtster van vrouwenrechten en gelauwerd schrijfster met zo’n vijftig werken op haar naam.

Ondanks die status gaat ze opvallend eenvoudig gekleed.

Geen glamour of design‚ maar sportschoenen‚ een lange groene rok‚ een wit overhemd dat ze tot

het bovenste knoopje dicht heeft‚ met daaroverheen een felroze sjaal en een lang zwart vest.

Als de gespreksleider zegt dat ze met het oog op haar leeftijd erop zal letten dat het optreden niet langer dan anderhalf uur duurt‚ lacht El-Saadawi: ‘We kunnen wel wat langer doorgaan.’ Ze geniet zichtbaar van de interactie met haar publiek.

De activiste is in Nederland voor de wereldpremière van de documentaire over haar leven The Free Voice of Egypt op het Movies that Matter Festival in Den Haag. In De Balie houdt ze in diezelfde week de Vrijheidslezing‚ in de vorm van een gesprek met moderator en publiek.

Nawal el-Saadawi werd in 1931 geboren in het arme Egyptische dorpje Kafr Tahla. ‘Ik voelde dat mijn familie me niet wilde’‚ vertelt ze haar toehoorders. ‘Ze lachten niet toen ik geboren werd. De vroedvrouw liet me tijdens het wassen zelfs bijna verdrinken‚ vanuit het idee dat als ik zou verdrinken het de wil van God zou zijn.’ Maar de kleine Nawal was vol levenslust en had

een rebelse geest. Ze had die niet van een vreemde. ‘Ik was vijf jaar toen mijn grootmoeder‚ die analfabeet was‚ het opnam tegen de burgemeester van het dorp’‚ vertelt ze. De dorpelingen‚ die zo arm waren dat ze alleen brood met zout aten‚ moesten hun katoen afstaan aan de Egyptische koning Farouk‚ die de oogst naar Manchester liet verschepen voor de Britse monarch.

‘Op een dag stapte mijn grootmoeder – blootvoets – op de burgemeester af. Met de dorpelingen achter haar aan. “God zal je straffen”‚ zei ze tegen hem‚ “want u bent oneerlijk door zoveel van ons af te pakken.”’

Haar vader had in 1919 nog deelgenomen aan de revolutionaire opstand tegen de Britse koloniale bezetting van Egypte.

Vanaf het prilste begin zou het leven van Nawal el-Saadawi in het teken staan van verzet tegen onderdrukking door familie‚ religie‚ cultuur‚ samenleving‚ kolonialisme en imperialisme.

als veel andere Egyptische meisjes werd ook El-Saadawi besneden. In haar autobiografie Een dochter van Isis beschrijft ze het misdrijf door de vroedvrouw‚ die beweert dat God het zo wilde.

Tegen haar toehoorders zegt ze: ‘Ik was bang voor God. Mensen bedoelen het positief als ze zeggen “godvrezend” te zijn.

Maar hoe kan God angst aanjagen en tegelijk liefhebben? Dat is een contradictie in het geloof.’

Pen en toiletpapier Ze verzette zich tegen haar uithuwelijking: ze had moeten trouwen met een neef‚ maar elke keer als haar aanstaande schoonmoeder op bezoek kwam‚ ging ElSaadawi‚ in haar eigen woorden‚ ‘als een valse hond’ tekeer tegen de vrouw. De families gaven het op. Haar vader stemde in met haar keuze medicijnen te gaan studeren‚ waardoor die vurige wens in 1948 in vervulling kon gaan. Als afgestudeerd arts kwam ze terug naar haar dorp om pati-

‘We worden creatief en slim geboren‚ maar worden dom gemaakt door slecht onderwijs en religie’ ‘We worden creatief en slim geboren‚ maar worden dom gemaakt door slecht onderwijs en religie.’

Op haar zevende besefte ze dat ze als meisje minder rechten had dan haar broer. ‘Ik voelde de onrechtvaardigheid van God en schreef hem een brief. Ik vroeg hem waarom hij de voorkeur gaf aan mijn broer‚ puur omdat hij een jongen was. Ik kreeg echter geen antwoord’‚ glimlacht ze. ‘Ik had ook geen adres van God.’ Ze zegt het in De Balie niet met zoveel woorden‚ maar net

enten te behandelen en zag ze hoezeer vrouwen werden mishandeld. Toen ze zich daartegen verzette‚ beschuldigde de minister van Binnenlandse Zaken haar ervan geen respect te tonen voor de waarden van de samenleving en vrouwen op te hitsen om zich te verzetten tegen de islam. Hij deed dat in een notitie die haar haar hele carrière zou blijven achtervolgen.

In 1966 werd El-Saadawi directeur-generaal medisch onderwijs bij het ministerie van GezondHet Interview | nr. 5 - mei ’15 |

WV_NR5_2015.indd 19

19 15-04-15 14:26

24 | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 | Zweden WV_NR5_2015.indd 24

15-04-15 14:27

Welvaartsgetto’s Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Alessandro Gandolfi/ Parallelozero

H

et ‘Zuidoost’ van Stockholm ligt in het noorden van die stad. Wat in Amsterdam bekendstond als De Bijlmer (er is daar de afgelopen decennia veel veranderd)‚ heet in de Zweedse hoofdstad Rinkeby. Je hebt daar in Noord-Stockholm ook nog Tensta‚ Hunsby‚ Akulla. Het zijn wijken waar voornamelijk allochtonen wonen (in Rinkeby 95 procent: zestig etniciteiten‚ veertig talen)‚ waar flats het straatbeeld domineren‚ waar veel kleine criminaliteit heerst‚ waar de werkloosheid hoog is.

Het zijn ook wijken die lijden onder een slechte naam: blanke Zweden vertonen zich er naar verluidt nauwelijks. De naam Rinkeby staat in Zweden voor getto‚ voor the projects‚ voor eng en vreemd en raar.

De conclusie is gemakkelijk: Zweden houden niet van buitenlanders. Een paar weken geleden nog was in het nieuws dat Zweedse allochtonen van alle allochtonen in Europa de minste kans hadden op een baan‚ wat dit Zweden | Wordt Vervolgd | nr. 5 - mei ’15 |

WV_NR5_2015.indd 25

25 15-04-15 14:27

Boven: Rinkeby‚ Noord-Stockholm. Onder: gospelkoorleden vlak voor hun optreden in de wijk Tensta. Vorige pagina: het Kista-district in NoordStockholm met links de wijken Tensta en Rinkeby.

WV_NR5_2015.indd 26

15-04-15 14:27

Boven: Samir Ahmed (33) uit Eritrea werkt als maatschappelijk werker met jongeren in Rinkeby. Onder: Aljbouri Najem in zijn kapperszaak in Rinkeby met een Somalische klant.

WV_NR5_2015.indd 27

15-04-15 14:27

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 een klasse apart

“Dat hadden we eerder moeten doen”

“TONZON verbetert meer dan alleen mijn energielabel”

Geniet ook van een korter stookseizoen dankzij TONZON Vloerisolatie Minder afkoeling naar onderen = een korter stookseizoen Met TONZON Vloerisolatie koelt de woning naar onderen veel minder af. Daardoor gaat de kachel pas aan bij een lagere buitentemperatuur. De tijd waarin de woning wordt verwarmd wordt korter en de woning is sneller opgewarmd. De verwarming kan eerder in het jaar uit en pas later in het najaar aan.

Meer wooncomfort en een energiezuinig huis TONZON Thermoskussens hebben een bijzonder isolerend effect waardoor de vloer warmer wordt dan bij alle andere soorten vloerisolatie. Dankzij deze warmere vloer krijgt u meer wooncomfort en stookt u minder waardoor ook

de energie besparing hoger is. De gemiddelde besparing bedraagt 15% tot 20% bij gewone woningen. Bij woningen met vloerverwarming kan dit oplopen tot wel 40%.

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevige Bodemfolie zodat ook vocht uit de kruipruimte voorgoed verleden tijd is. TONZON Vloer isolatie: al 35 jaar het beste resultaat met de modernste technieken.

TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar Richtprijs all-in (materiaal, montage, btw) TONZON vloerisolatie (exclusief eventuele subsidie): - 30 m2: € 1.325,- 50m2: € 1.850,-

VOOR Infraroodfoto’s van een betonvloer

NA

• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl

Waarom nog langer wachten? www.tonzon.nl 25-15-085_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR5_2015.indd 36

10-04-15 13:48 15-04-15 14:27