Amne wv nr06(72 gemiddeld, selectie)

Page 1

Laatste woorden in Texas

Bevroren vrede in Uganda

Verzetsmuseum eert politieke gevangenen

Maandblad over mensenrechten | Juni 2015 | Jaargang 48 #6 | Losse nummers ₏ 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd Islamitische Staat verkocht yezidivrouwen al voor 800 dollar

WV_NR6_2015#2.indd 1

13-05-15 14:42


INHOUD

groeten uit... Johannesburg

In het hart van Johannesburg wacht ik in de warme zon tot de demonstratie begint tegen xenofobie en het hevige geweld tegen buitenlanders‚ waarbij in maart en april zeven doden en tientallen gewonden vielen. Intussen speelt het lied van Sting door m’n hoofd‚ I’m an alien‚ I’m a legal alien. Want dat ben ik‚ als Nederlandse met al 25 jaar een verblijfsvergunning in Zuid Afrika. Met mijn witte huid ziet niemand dat‚ of is niemand daarin geïnteresseerd. Dat ligt anders bij de miljoenen al dan niet legale buitenlanders uit diverse Afrikaanse landen. Met hun donkere huid en andere gelaatstrekken zijn ze direct te herkennen en daardoor doelwit van gruwelijke aanvallen die steeds weer oplaaien. We komen in beweging‚ met tienduizend demonstranten lopen we Hillbrow in‚ het beruchte en verloederde oude centrum van Johannesburg vol uitgewoonde hoogbouw en met hoge concentraties Afrikaanse immigranten. Zoals gebruikelijk in Zuid-Afrika wordt er gezongen en gedanst (toyi toyi) door demonstranten. In het ‘Nigeriaanse deel’ van de wijk steken mensen voorzichtig hun hoofden uit ramen en deuropeningen van winkeltjes op de begane grond. Als ze merken dat we niet tégen maar vóór hen demonstreren‚ gaat er voelbaar opluchting door de straat. In Claim Street – veel omgebouwde fabriekjes met arbeiders uit Zimbabwe‚ Mozambique en Malawi‚ veel winkeltjes van Somaliërs en Pakistanen – slaat de sfeer verder om: handen gaan omhoog‚ V-tekens worden gemaakt en het geluid wordt oorverdovend‚ een bijna bevrijdend geschreeuw. In golven gaat het door de straten: ‘Peace‚ peace’‚ wij zijn mét jullie‚ wij zijn één. Bouwvakkers staan op een onbeschermde richel te dansen‚ met hun gekleurde helmen deinend op hun hoofd. Een van hen staat wijdbeens en houdt twee enorme hamers boven zijn hoofd. Als een monument van kracht‚ dat zegt: ‘Wij gaan hier niet weg.’

Maria Kint

‘Als het aan mij ligt‚ zou ik ze allemaal doden’ Gevluchte yezidi’s over de Islamitische Staat

6

16

4 6 11 12 14

Cover: © Zmnako Ismael/Metrography De 14-jarige Runak‚ een yezidi die zich in de bergen verschool na de opmars vorig jaar van de Islamitische Staat‚ is op weg naar de veilige Koerdische Regio in Noord-Irak.

‘Geef slachtoffers erkenning voor hun leed’ Annelieke van de Wal over de vicieuze cirkel van geweld in ‘haar’ Uganda

16

VierVijf ‘IS-leden verdienen geen mensenrechten’ IS-wandaden en de kans op vervolging Grunberg Column Van de aardbodem verdwenen Politieke gevangenen in het Verzetsmuseum We need to talk about Kevin Pleidooi voor meer ouderrechten in 10 punten Onderzoeker Annelieke van de Wiel ‘Uganda heeft een Waarheidscommissie nodig‚ maar nu nog even niet’

2 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | Inhoud WV_NR6_2015#2.indd 2

13-05-15 14:42


NEGENTIGJARIGEN

Laatste woorden dóen ertoe Wie wordt geëxecuteerd‚ denkt goed na

Vluchtwegen Langs de zuidgrens van Europa

26

22

19 20 22 26 31 32

De Zaak ‘Uitspraak Karremans is slecht onderbouwd’ KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips De laatste momenten Fragment uit Linda Polmans Death Row Dollies Aan de poorten van Europa Snakken naar een rijtjeshuis Polman Column AmnestyNieuws

‘Als jij naar Nederland vliegt en je merkt dat de piloot 91 is‚ zou je dan instappen?’ Een Zimbabwaanse verkoper van tweedehands boeken stelde me die vraag in Harare‚ duidelijk refererend aan Robert Mugabe‚ de 91-jarige president van zijn land. Hij zou het land niet meer mogen leiden‚ vond hij. Een terechte gedachte. De Zimbabwaanse economie is nooit hersteld van de gewelddadige landhervorming van 2000-2002: vorig jaar gingen nog eens duizenden banen verloren in een toch al minieme formele sector en de investeerders blijven nog altijd weg. Ook op mensenrechtengebied scoort Zimbabwe slecht. Alle verkiezingen sinds 2000 verliepen frauduleus en gingen gepaard met geweld – met als dieptepunt die van 2008‚ toen tweehonderd oppositie-aanhangers zijn vermoord. De regering-Mugabe controleert nog alle staatsmedia‚ en de geheime dienst houdt de oppositie nog steeds scherp in de gaten. Wat zou Zimbabwe er anders uitzien als Mugabe een paar karaktertrekken had gedeeld met zijn bijna-leeftijdgenoot Wilfred Lionarons. De nestor van de Surinaamse journalistiek en ex-werknemer van Amnesty‚ die onlangs op bijna 90-jarige leeftijd overleed (zie pagina 34)‚ was een groot voorvechter van de persvrijheid en de mensenrechten. Ik heb ooit brainstormsessies voor Wordt Vervolgd met hem meegemaakt. Zijn warme stem‚ ironie‚ humor en relativeringsvermogen zijn me altijd bijgebleven. In 1982 is Wilfred Lionarons maar net ontsnapt aan de moordende hand van het regime-Bouterse. Wat zou hij hebben gevonden van de recente uitspraak van VVD-fractieleider Halbe Zijlstra‚ dat Nederland ‘de samenwerking moet zoeken’ met sommige dictators en hun ‘stabiele regimes’ moet ‘koesteren’ omdat ze chaos en vluchtelingenstromen zouden voorkomen? Waarschijnlijk had hij gezegd dat die stabiliteit vaak schijn is. Misschien had hij Iran genoemd‚ waar onderdrukking door het ‘stabiele’ bewind van de sjah leidde tot de revolutie door ayatollah Khomeini en diens aanhangers in 1979. Wellicht had hij gezegd dat dictaturen‚ stabiel of niet‚ vaak een vicieuze cirkel van geweld in gang zetten – zoals in Uganda (zie pagina 16). En dat ze juist vaak vluchtelingenstromen veroorzaken – zoals Eritrea (zie pagina 12). Wilfred Lionarons is altijd opgekomen voor vluchtelingen. Iedereen die op de poorten van Europa klopt (zie pagina 26) is een volwaardig individu‚ met zijn eigen verhaal en redenen om te vluchten‚ zou hij benadrukken. Ik denk zelfs dat hij hun het liefst allemaal een borrel of sapje had aangeboden‚ als hij had gekund. In plaats daarvan hebben we op de redactie wat op hém gedronken. Waka bun‚ Wilfred‚ goede reis.

Marnix de Bruyne Hoofdredacteur a.i. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 3

3 13-05-15 14:42


vijf

Hoe Instagram slachtoffers van de aardbeving in Nepal helpt Een Nepalese militair bidt voor haar collega’s die met gevaar voor eigen leven mensen proberen te redden uit ingestorte huizen‚ na de hevige aardbeving die het land eind april trof. De foto maakt deel uit van een bijzonder initiatief van een groep schrijvers en fotografen uit Nepal en India‚ onder leiding van schrijver Tara Bedi en fotograaf Sumit Dayal. Kort na de beving constateerden ze dat de foto’s die de wereld overgingen weinig informatie bevatten waar achterblijvende familieleden van mogelijke slachtoffers wat aan hadden. Daarop begonnen ze met het Nepal Photo Project op Facebook en Instagram. Met behulp van fotografen‚ schrijvers en andere mensen in Nepal wilden ze zo veel mogelijk ‘bruikbare en geloofwaardige informatie naar buiten te brengen’‚ vertelde Bedi aan weekblad Time. Facebook helpt mee om via hun site vrijwilligers te ronselen en om onder meer lijsten te publiceren met vermiste personen. #nepalphotoproject

Betaal naar wat je betaald krijgt In de Amerikaanse staat Pennsylvania verdienen vrouwen gemiddeld 24 procent minder dan hun mannelijke collega’s. Dat was voor de Amerikaanse grafisch vormgever Elena Schlenker aanleiding de pop-up store 76<100 te openen in Pittsburgh. De prijs die je betaalt voor de kunst die ze te koop aanbiedt‚ hangt af van je geslacht: vrouwen krijgen een korting van 24 procent‚ terwijl mannen de volle mep betalen. ‘In een wereld waar vrouwen minder verdienen dan mannen‚ heeft het zin om vrouwen extra korting te geven’‚ zegt Schlenker. De winkel verkoopt uitsluitend kunstwerken die gemaakt zijn door vrouwen‚ de opbrengst gaat direct naar de kunstenaars. Schlenker vraagt met haar winkel niet alleen aandacht voor de inkomensongelijkheid tussen mannen en vrouwen – die in de gehele VS overigens met 22 procent iets kleiner is dan in Pennsylvania – maar probeert ook een bijdrage te leveren aan het inkomensdebat. Zo houdt ze workshops over onderhandelingsstrategieën voor vrouwen. ‘Sommige klanten komen om het werk met eigen ogen te bekijken‚ andere juist om een gesprek aan te gaan over de inkomenskloof.’ Komende herfst opent Schlenker een vergelijkbare vestiging in New Orleans‚ Louisiana.

‘Als hij zo doorgaat‚ word ik weer kerkelijk’ De Cubaanse leider Raúl Castro na zijn bezoek aan paus Franciscus‚ wiens bemiddeling leidde tot toenadering tot de VS

© HMG

© Ishan Saxena/Lifework studios

VIER

Homofoob lied niet meer gedraaid Het Caribisch gebied mag een zonnig imago hebben‚ homo’s merken daar weinig van. Jamaica‚ waar homoseksualiteit als ‘afschuwelijke misdaad’ in het wetboek van strafrecht staat‚ spant de kroon. Bloedig geweld tegen homo’s komt er geregeld voor‚ waardoor in 2012 en 2013 zeker vier doden vielen. Veel van de dancehall-songs zijn er openlijk homofoob. Gunstige uitzondering in de regio is Suriname. Tijdens de jaarlijkse ‘coming out-week’ lopen homo’s hand in hand‚ en de politie krijgt sinds een paar jaar een training rondom homoseksualiteit. De popgroep Hakuna Matata Gang (zie foto) kreeg eind vorig jaar dan ook veel kritiek op een homofoob lied met teksten als: ‘Toch vertel je op school dat je zo bent geboren‚ laat me die sprookjes niet horen‚ ik ga je fucking hoofd boren.’ Volgens de politie had een aanklacht tegen het lied veel kans van slagen‚ omdat de teksten ‘haatzaaiend’ zijn. Het LGBT Platform Suriname heeft daarop zo’n klacht ingediend‚ maar daarmee was half mei nog niets gebeurd. Het lied wordt niet op Surinaamse radiozenders uitgezonden en de clip niet op tv‚ vertelt Kenneth van Emden van de homo-organisatie Suriname Men United tevreden. ‘De campagne ertegen heeft effect gehad.’ De popgroep heeft echter geen afstand genomen van het nummer.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | VierVijf WV_NR6_2015#2.indd 4

13-05-15 14:42


© Corbis/HH

Meer sanitair? Minder aanrandingen! Oplossingen voor grote problemen kunnen in kleine hoekjes zitten‚ blijkt uit een recente studie van Yale-onderzoekers. Betere sanitaire voorzieningen in Zuid-Afrikaanse townships leiden tot minder aanrandingen‚ ontdekten zij. Veel vrouwen in arme wijken zijn aangewezen op openbare toiletten. Op straat zijn ze kwetsbaar voor seksueel geweld: in de township Khayelitsha in Kaapstad (zie foto) worden jaarlijks ruim zeshonderd vrouwen aangerand die op weg zijn naar een toilet. De onderzoekers berekenden dat door het aantal publieke toiletruimten uit te breiden van 5.600 naar 11.300‚ het aantal aanrandingen met 30 procent afneemt. ‘In Khayelitsha is er maar één toilet op zeventig mensen. Het is duidelijk dat meer toiletten zinvol zijn‚ maar een beetje analyse toont aan dat als er meer toiletten zijn‚ vrouwen minder ver hoeven te lopen – en dus minder aanverwante risico’s lopen’‚ aldus een van de onderzoekers. De toiletten kunnen deels betaald worden uit de besparing op medische kosten: de behandeling van aangerande vrouwen in Khayelitsha kost jaarlijks ruim 35 miljoen euro.

Gehandicaptenwet VS blijkt cash cow De eigenaar van een hotel in Florida kreeg onlangs een proces aan zijn broek voor het overtreden van de Americans with Disabilities Act (ADA)‚ die wettelijke bescherming biedt aan gehandicapten. Een gast miste een rolstoellift in het zwembad en klaagde John Gheesling aan. De wet uit 1990 verplicht banken‚ winkels‚ hotels en andere openbare voorzieningen toegankelijk te zijn voor iedereen‚ en alle obstakels voor gehandicapten te verwijderen. Iedereen‚ ook mensen zonder beperking‚ mag naar de rechter stappen als gebreken worden geconstateerd. Advocaten zien in de claims inmiddels big business. Alleen al in Florida lopen 529 ADAzaken. Vooral kleine bedrijven zijn de dupe; zij zijn vaker geneigd te schikken dan de grote om hoge proceskosten te vermijden. Gheesling kan erover meepraten: hij is al ruim zevenduizend euro kwijt aan proceskosten‚ en de kans dat hij wint is uiterst klein.

‘Migranten geen kakkerlakken’ Zo’n 300 duizend mensen hadden begin mei een online-petitie getekend om te pleiten voor het ontslag van de columniste Katie Hopkins van de Britse krant The Sun. Aanleiding was een column over de komst van Afrikaanse bootmigranten naar Europa. Daarin schreef Hopkins dat ze ‘het liefst oorlogsschepen zou inzetten om de bootmigratie te stoppen’. Ook noemde ze de migranten ‘kakkerlakken’. ‘Ze zijn zo gebouwd dat ze een kernbom overleven. Het zijn overlevers.’ De column leidde tot grote ophef en beschuldigingen van discriminatie. De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN‚ Zeid Ra’ad Al Hussein‚ wees er in een zeldzaam scherpe reactie op dat tijdens de genocide in Rwanda de massaal afgeslachte Tutsi’s ook kakkerlakken werden genoemd. Dat The Sun de column had afgedrukt‚ noemde hij ‘onacceptabel’. De Britse perswaakhond IPSO wees de aantijgingen begin mei echter van de hand: volgens de Independent Press Standards Organisation discrimineerde Hopkins niet‚ omdat ze in haar column niet verwijst naar ‘specifieke individuen’. Een kwalijke uitspraak‚ vond Chris Frost‚ voorzitter van de Britse Nationale Journalistenvakbond. Hopkins’ column zet wel degelijk aan tot vreemdelingenhaat‚ vindt hij. ‘Racistische artikelen hebben invloed op ons allemaal‚ ook als hele groepen in diskrediet worden gebracht.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 5

5 13-05-15 14:42


‘Behandel IS zoals ze ons behandelden: dood ze’ De afgelopen acht maanden konden 650 yezidivrouwen die als slaaf werden vastgehouden door de Islamitische Staat ontkomen naar de Koerdische Regio in Irak. De kans dat hun kwelgeesten ooit worden gestraft‚ is verwaarloosbaar. Toch verzamelt een Koerdische commissie alvast bewijsmateriaal. Een reportage.

Tekst: Judit Neurink

D

uhok – ‘Als het aan mij ligt‚ zou ik ze allemaal doden’‚ zegt de 25-jarige Hanna. ‘Behandel ze zoals ze ons‚ yezidi’s‚ hebben behandeld. Dood ze allemaal’‚ zegt ook Khanu (42). ‘Verbrand ze’‚ antwoordt de 45-jarige Khansi‚ die net als haar 7-jarige dochtertje Lina in huilen uitbarst als ze vertelt hoe ze door IS-leden zijn behandeld.

De drie vrouwen zijn tussen de vijf en negen maanden vastgehouden door de groepering de Islamitische Staat. In de veilige Koerdische Regio in Noord-Irak‚ waarnaar ze wisten te ontkomen‚ vertellen ze‚ los van elkaar‚ hoe ze zijn doorverkocht‚ verkracht en vernederd. Hun bestaan in hun afgelegen dorpen‚ waar ze voor hun gezinnen zorgden‚ waar de mannen graan verbouwden of vee hiel-

6 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | De straffeloosheid van IS WV_NR6_2015#2.indd 6

13-05-15 14:42


© Zmnako © Ismael/Metrography Paul Levitton/HH

den‚ ligt ver achter hen. Veel familieleden worden vermist; Hanna heeft alleen haar zus over met wie ze in december ontsnapte. Khanu woont met haar zoontjes en een dochter‚ die ook aan IS ontkwam‚ bij een zwager. Khansi maakte met haar dochtertje deel uit van een groep van 261 oude en zieke yezidi’s‚ die IS om onbekende redenen vrijliet – wellicht omdat ze slechts een last

waren maar als bekeerde moslims niet meer gedood konden worden.

Een gevluchte yezidi bereikt de Syrisch-Turkse grens

Ketters Toen IS in augustus 2014 de Iraakse regio Sinjar veroverde‚ vermoordde ze veel mannelijke yezidi’s‚ een Koerdische religieuze minderheid die in de ogen van radicale moslims ketters zijn. Vrouwen en kinderen

werden ontvoerd. Volgens de Verenigde Naties zijn daarbij zeker vijfduizend yezidi’s gedood en zijn er zevenduizend meegenomen. In de afgelopen acht maanden wisten er ruim duizend te ontsnappen‚ onder wie ongeveer 650 vrouwen. Ze voeg-

na de opmars van IS in augustus vorig jaar.

De straffeloosheid van IS | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 7

7 13-05-15 14:42


Van de aardbodem verdwenen

SAUDI-ARABIË ERITREA

SUDAN

© Blokplan

De Eritreeër Ibrahim Sherifo heeft sinds de arrestatie van zijn ouders in 2001 niets meer van hen vernomen. Het Verzetsmuseum Amsterdam besteedt de komende maanden aandacht aan het verhaal van zijn moeder‚ Aster Fissehatsion‚ als ‘actueel’ onderdeel van een expositie over Dachau. ‘Ik weet zeker dat ze nog leeft.’

ERITREA Asmara

JEMEN

DJIBOUTI ETHIOPIË ZUIDSUDAN

SOMALIË Addis Abeba

Tekst: Katja Kreukels

E

en camouflagejas met een rode sjaal vormen een van de weinige tastbare herinneringen aan Aster Fissehatsion (59)‚ voormalig vrijheidsstrijdster uit Eritrea. Ze kocht de jas in 1989 in de Verenigde Staten‚ waar ze was om geld in te zamelen voor de onafhankelijkheidsoorlog in haar thuisland. Ook toen de strijd gestreden was en ze in de Eritrese hoofdstad Asmara ging wonen‚ bleef ze de jas dragen. ‘Voor haar was dit normale kleding. Ze droeg de legerjas graag’‚ weet zoon Ibrahim Mahmoud Ahmed Sherifo (29) die sinds 2011 in het Friese Sneek woont. In het Verzetsmuseum Amsterdam kijkt hij met vochtige ogen naar het militaire kledingstuk dat achter vitrineglas is opgesteld. Hij had geen idee dat het hem nog zo zou raken om de jas weer te

zien. Veertien jaar geleden verdween zijn moeder van de aardbodem. Niemand weet waar ze is en of ze nog leeft. Hij wijst naar een foto waarop zijn moeder hem als 4-jarige op de arm draagt‚ tijdens de oorlogsjaren die zijn vroege jeugd hebben getekend. ‘We waren heel close.’ Hoe bevreemdend het ook moet zijn om een kledingstuk van je verdwenen moeder in een museum terug te zien‚ Sherifo ziet de opstelling met foto’s en steunbetuigingen niet als grafmonument‚ maar eerder als vorm van erkenning voor het onrecht dat zijn moeder is aangedaan. ‘Ik geloof dat ze nog leeft en ik ben blij met de aandacht van het Verzetsmuseum voor haar verhaal en voor de mensonterende toestand in Eritrea.’ In nacht en nevel Aster Fissehatsion is een van de drie hedendaagse politieke gevangenen wier lot het Verzetsmuseum Amsterdam tot en met 25 oktober belicht in de tentoonstelling Geen nummers maar Namen (zie kader). Centraal staan twaalf Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog vastzaten in Dachau‚ het concentratiekamp bij München waar ruim tweeduizend Nederlanders gevangen werden gehouden. Volgens Karen Tessel‚ samensteller van de tentoonstelling‚ is de onzekerheid waar Asters familie mee kampt vergelijkbaar met die van de families van zogenaamde Nacht und

Nebel-gevangenen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit waren opgepakte verzetsstrijders die ‘in nacht en nevel’ moesten verdwijnen. Zij gingen bijna allemaal naar concentratiekamp Natzweiler-Struthof in de Elzas. De naam klinkt bijna poëtisch‚ maar een transport erheen was te vergelijken met een uitgestelde doodstraf‚ zegt Tessel. ‘Het doel van de nazi’s was hier vernietiging door arbeid. De gevangenen mochten geen contact hebben met de buitenwereld en geen pakketten levensmiddelen ontvangen. Ze verdwenen als het ware van de aardbodem. Niemand wist waar ze waren en hoe het met hen ging.’ Vlak voordat Natzweiler in 1944 door de geallieerden werd bevrijd‚ was een groep van bijna vierhonderd politieke gevangenen van hieruit naar Dachau afgevoerd. Velen stierven daar aan uitputting‚ honger en – vooral – vlektyfus. Fissehatsions verdwijning vond plaats in de nacht van 18 december 2001. Militairen van president Isaias Afewerki drongen het huis van Ibrahims grootouders binnen en namen hun dochter mee‚ op beschuldiging van ‘misdaden tegen de staatsveiligheid’. De familie bleef ontredderd achter. De toen 15-jarige Ibrahim zou pas bij het ontwaken de volgende dag ontdekken dat zijn leven totaal veranderd was. Niet alleen zijn moeder werd die nacht opgepakt. Ook zijn vader en andere leden van de G-15‚ een

12 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | Politieke gevangenen WV_NR6_2015#2.indd 12

13-05-15 14:42


© AI

Geen nummers‚ maar Namen Ruim tweeduizend Nederlanders zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog vast in het Duitse concentratiekamp Dachau‚ bij München. Iedere gevangene kreeg een nummer; hun namen deden er niet meer toe. Tot en met 25 oktober is over deze politieke gevangenen de tentoonstelling Geen nummers maar Namen te zien in het Verzetsmuseum Amsterdam. Scholieren hebben hun verhalen opgetekend. In samenwerking met Amnesty belicht de tentoonstelling ook het lot van drie hedendaagse politieke gevangenen. Naast Aster Fissehatsion zijn dat de Saudiër Raif Badawi‚ vorig jaar veroordeeld tot 10 jaar cel en duizend stokslagen voor het ‘beledigen van de islam’ en de Chinese Liu Xia. Zij zit in huisarrest sinds haar man‚ gewetensgevangene Liu Xiaobo‚ in 2010 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg toegekend. Zie www.amnesty.nl/verzetsmuseum.

groep van invloedrijke Eritreërs die in een open brief de president hadden opgeroepen tot een democratischer bestuur‚ verdwenen die nacht. Ooit hadden zijn moeder en de president schouder aan schouder gevochten om onder het Ethiopische juk uit te komen. Maar toen het communistische regime in Addis Abeba was gevallen‚ Eritrea onafhankelijk werd en Isaias Afewerki de macht kreeg‚ had hij steeds minder behoefte die te delen. Langzaam verdwenen alle tegenstanders en critici van zijn dictatoriale aanpak uit beeld. En

heidsoorlog directeur van het Eritrese ministerie van Werkgelegenheid en Sociale Zaken geworden en zijn vader hoofd van het dagelijks bestuur‚ een soort vicepresident. Nu werd hij als ‘zoon van’ op straat uitgescholden‚ bedreigd en bespuugd. ‘In het begin was ik nog hoopvol en dacht ik dat hun gevangenschap niet lang zou duren. Die hoop vervloog en er kwam angst voor in de plaats. Ik merkte dat ik niemand meer vertrouwde‚ niet alles meer durfde te zeggen. Ik kon me ook niet meer op mijn studie concentreren. Het was óf vluchten óf onder die constante druk blijven leven.’ Zijn daad van verzet was zijn vlucht in november 2010. Het was bepaald geen missie zonder risico’s. Sherifo liep kans om bij de grens te worden neergeschoten. Thuis had hij niemand iets verteld over zijn vluchtplannen. Hij werd constant in de gaten gehouden en hij wilde niemand in gevaar brengen. Familie in Saudi-Arabië had een smokkelaar voor hem betaald. Via Sudan kwam hij in Kenia terecht en met hulp van zijn tante die voor de universiteit van Londen werkt‚ werd hij in Nederland opgenomen als politiek vluchteling.

Ibrahim wijst naar de foto van zijn moeder met hem als kind op haar arm: ‘We waren heel close’ waarom‚ vraagt Sherifo zich keer op keer af. ‘Sinds wanneer is het sturen van een open brief waarin je oproept voor vrije en eerlijke verkiezingen een misdaad? Waarom reageerde de president zo hard en wreed?’ Verraderskind Familieleden van politieke gevangenen werden na de arrestatie met de nek aangekeken in Eritrea. Sherifo was het kind van verraders geworden‚ terwijl hij tot die tijd niet beter wist dan dat zijn ouders helden waren en mensen met een zeker maatschappelijk aanzien. Zijn moeder was na de onafhankelijk-

stuk veiliger. ‘Maar je kunt nooit 100 procent veilig zijn. Ook hier lopen Eritrese regeringsaanhangers rond. Maar ik ben blij dat ik hier kan wonen. De situatie in Eritrea wordt met de dag slechter. Er is geen vrijheid. Geen democratie. Steeds meer mensen vluchten het land uit. Verzet is er nog wel‚ maar vanuit het buitenland.’ Sherifo rekent zich ook tot dat verzet. Samen met een paar gelijkgestemden heeft hij de blog Free our parents opgestart om aandacht te vragen voor Eritrea. ‘Bijna niemand weet iets over mijn land‚ laat staan dat ze weten dat er een dictatuur is en mensen als mijn ouders er zijn opgepakt en verdwenen. Het is zo wrang dat ze hun leven lang hebben gevochten voor onafhankelijkheid en vrijheid‚ die maar tien jaar heeft geduurd. Ik ga door met uit te dragen waar zij in geloofden. In mijn hart en hoofd zijn ze nog springlevend.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Op vertoon van deze Wordt Vervolgd bij de kassa van het Verzetsmuseum krijgt u tot en met 25 oktober twee toegangskaarten voor de prijs van één voor de tentoonstelling Geen nummers maar Namen. Deze aanbieding is niet geldig in combinatie met andere aanbiedingen.

Ibrahim Sherifo studeert inmiddels Nederlands als tweede taal. Hij voelt zich hier een Politieke gevangenen | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 13

13 13-05-15 14:42


Ouders van de rekening Sinds een paar jaar is 1 juni Internationale Dag van de Ouders. Maar als ouders ter sprake komen‚ ook in de Verenigde Naties‚ gaat het zelden over hun mensenrechten. Dat is onverdiend‚ vindt Daan Bronkhorst. Het ouderschap in tien punten. Tekst: Daan Bronkhorst

VN-Dag Op 17 september 2012 riep de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een internationale Dag van de Ouders uit. De toelichting begint met het volgende: ‘Ouders van elk ras en elke religie‚ cultuur en nationaliteit zijn in alle delen van de wereld de primaire verzorgers en leraren van hun kinderen. Ze bereiden hen voor op een gelukkig‚ vervullend en productief leven. Ze zijn de ankers van de familie en het fundament van onze gemeenschappen en samenlevingen.’ Vervolgens spreekt de resolutie in veel méér zinnen over kinderrechten. Een kort stukje over vaders zegt dat ze ‘worden geconfronteerd met uitdagingen’‚ ze plegen nogal eens huiselijk geweld of zijn gewoon afwezig. Milder is de tekst over moeders: die zijn nooit daders‚ maar wel slachtoffer van geweld‚ gebrek aan medische zorg en onderwijs‚ te weinig kinderopvang en achterstelling. Rechten van ouders Hebben ouders eigenlijk rechten volgens de VN? Zeker wel. Zowel het VN-verdrag voor burger- en politieke rechten als dat voor sociaal-economische rechten (beide uit 1966) geeft ouders de vrijheid hun kinderen een religieuze en zedelijke opvoeding te geven die in overeenstemming is met hun eigen overtuiging. Het staat hun vrij een openbare of een andere school te kiezen. Maar er bestaat geen internationaal verdrag voor de rechten van ouders. Het Kinderrechtenverdrag uit 1989 is daarentegen het breedst aanvaarde VN-verdrag. Wereldwijd hebben alleen de VS‚ Somalië en Zuid-Sudan dat verdrag nog niet geratificeerd.

Opvoedstijlen Internationale organisaties schrijven geen opvoedstijl voor. Veel deskundigen hebben daarover echter uitgesproken meningen. De Amerikaanse ontwikkelingspsychologe Diana Baumrind onderscheidde vier stijlen: gezaghebbend‚ autoritair‚ toegeeflijk en ongeïnteresseerd. Ze keurt alleen de eerste goed: die behelst het beginsel van ‘rust‚ reinheid‚ regelmaat’‚ dat ook is te bespeuren in de voorlichting van de VN-kinderorganisatie Unicef. Andere psychologen geloven niet zo in een opvoedmodel. De Brit Donald Winnicott introduceerde het ‘goedgenoeg-ouderschap’: geef een kind de vrijheid om te falen. De Hongaar Frank Furedi maakte in 2002 furore met zijn boek Paranoïde ouderschap‚ een aanklacht tegen deskundigen die met hun adviezen ouders de stuipen op het lijf jagen. De Nederlandse pedagoge Rita Kohnstamm bepleit ‘liefdevolle verwaarlozing’. Pedagogische tik In de meeste landen wordt een groot deel van de kinderen soms of vaker geslagen. Maar niet meer bij ons. Zweden begon met een verbod. Nederland nam in 2007 in het Burgerlijk Wetboek op dat ‘de ouders in de verzorging en opvoeding van het kind geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling mogen toepassen’ – dus ook geen pedagogische of corrigerende tik. Nogal wat deskundigen twijfelen aan het nut van dit artikel: niet elke tik is een vorm van geweld en ouders met een wrede inborst vinden ook andere manieren om kinderen te kwellen.

Mishandeling De Nederlandse overheid waarschuwt tegen mishandeling. Doet ze dat consequent? Roken in de nabijheid van kinderen is kwalijk – veel mensen vinden het gewoon mishandeling. Volgens het Kennisplatform voor Verkeer en Vervoer is meerijden in een auto nét zo schadelijk voor de gezondheid. Maar dat draagt de overheid niet uit. Wat in overheidsvoorlichting ook meestal ongezegd blijft: moeders mishandelen of doden hun kinderen veel vaker dan vaders (ze brengen gemiddeld ook veel meer tijd met kinderen door). De Nederlandse overheid is volgens internationale vergelijking wél erg effectief tegen kindermishandeling‚ zoals via de Kinderbescherming en de Bureaus Vertrouwensartsen. Voor de mensenrechten van ouders is cruciaal dat die instellingen betrouwbaar zijn. In de Bolderkar-affaire uit 1998 had een orthopedagoge seksueel misbruik vastgesteld bij een medisch kinderdagverblijf in Vlaardingen. Veertien kinderen werden bij de ouders weggehaald; de vaders werden gearresteerd. Later bleken de beschuldigingen totaal onwaar. Toen hadden al drie vaders onder druk van politieverhoren nietgepleegde incest bekend.

14 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | Ouders en kinderen WV_NR6_2015#2.indd 14

13-05-15 14:42


© Corbis/HH

Adoptie In 2004 werden ruim 45 duizend kinderen interlandelijk geadopteerd‚ vooral uit ontwikkelingslanden‚ door ouders in Europa en de VS. Dat is nu de helft minder. Adoptie is nogal eens in een kwaad daglicht gesteld‚ als een vorm van kinderhandel. Toch blijkt dat kinderen het veel beter doen bij adoptieouders dan in een kindertehuis of bij onwillige biologische ouders. Ze hebben later gemiddeld geen lager zelfbeeld en geen ontwikkelingsachterstand‚ wel meer gedragsproblemen. Grove mensenrechtenschendingen zijn er in adoptie ook geweest. Zo werden veel aboriginalkinderen in Australië tussen 1869 en 1969 door staat of kerk gedwongen ondergebracht bij ‘nette’ blanke gezinnen. De katholieke kerk maakte daar in 2011 excuses voor.

Hechting De band tussen ouders en kinderen is gebaseerd op hechting. Ruim zestig jaar geleden introduceerde de Britse psycholoog John Bowlby dat begrip. Simpel gezegd: hoe meer een kind een ‘veilige hechting’ heeft met ouders of verzorgers in de vroegste jeugd‚ hoe groter de kans op een gelukkig leven. Bowlby wordt vaak gezien als de psycholoog van ‘je ouders zijn de schuld van alles’ (zelf betwistte hij dat). Hechting is‚ zou je kunnen zeggen‚ mensenrecht nummer nul. Wie ouders had die voor goede hechting zorgden‚ zou in de visie van Bowlby veel minder geneigd zijn tot geweld of criminaliteit en zich er ook beter tegen kunnen beschermen. Afgaande op de statistieken zal de wereld trouwens niet gauw een paradijs worden: van alle kinderen is 30 tot 40 procent niet veilig gehecht‚ van de adoptiekinderen 50 procent‚ blijkt uit onderzoek. Maar hoeveel veilige hechting ouders ook bieden‚ garanties voor later geluk zijn er niet.

We moeten praten over Kevin In diverse landen zijn parlementsvoorstellen gedaan om ouders aansprakelijk te stellen voor misdrijven die hun kinderen begaan. Die parlementariërs zouden nog eens We Need to Talk About Kevin moeten gaan zien‚ een film uit 2011. Kevin is het eerste kind van een liefhebbend echtpaar. Hij huilt veel‚ weert affectie af en wil niet zindelijk worden. Later wordt hij zo jaloers op zijn kleine zusje dat hij haar huisdier vermoordt en haar een oog doet verliezen. Hij chanteert zijn moeder‚ die vooral verontrust is door zijn groeiende interesse in het pijn doen van anderen. Zijn vader geeft hem ter afleiding een pijl en boog en Kevin wordt een uitstekend schutter. Dan komt de dag dat hij eerst zijn vader en zus en daarna meerdere schoolgenoten met pijlen vermoordt. De film gooide hoge ogen bij de filmcritici. De onmacht van de ouders is in elke scène voelbaar‚ net als hun schuldgevoel over wat ze mogelijk verkeerd hebben gedaan.

Nature vs nurture Eeuwenoud is het debat over aard en opvoeding. Zijn ouders er verantwoordelijk voor dat hun kinderen zich normen en waarden eigen maken‚ of zit normbesef of het ontbreken ervan bij de mens ingebakken? Nog altijd is de uitslag onbeslist. De Hongaarse psychiater Thomas Szasz concludeerde uit duizenden interviews met gevangenen dat ze niet door aanleg of omgeving‚ maar vooral door eigen keuzes in de criminaliteit waren beland. Anderzijds wijzen sociologische onderzoeken uit dat ouders sterk bepalend zijn voor keuzes en carrières van hun kinderen. Weer andere onderzoekers stellen echter dat volwassen broers en zussen net zo veel van elkaar verschillen als willekeurige vreemden. Maakbaarheid En dat brengt ons op het laatste punt: maakbaarheid. Als ouders in verdragen worden genoemd in verband met kinderrechten‚ gaat het vaak om hun dure plicht. Ze moeten hun kroost ethiek‚ burgerschap en besef van vrijheden bijbrengen‚ ze moeten zorgen en sturen‚ en ze moeten nog veel meer. Tegenover tientallen kinderrechten staan maar enkele vastgelegde rechten van ouders. Daar zou er best een aan kunnen worden toegevoegd: het recht op het vertrouwen dat ouders in principe het beste met hun kinderen voorhebben‚ ook als ze lang niet alle verwachtingen kunnen waarmaken. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Ouders en kinderen | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 15

15 13-05-15 14:42


‘De vrede in Uganda is een bevroren vrede’ WV_NR6_2015#2.indd 16

13-05-15 14:43


Jurist Annelieke van de Wiel (32) leidde in Uganda een uniek onderzoek naar het geweld van de afgelopen decennia‚ waarbij tijdens discussies in het hele land 125 conflicten in kaart zijn gebracht. ‘Het land heeft een waarheidscommissie nodig‚ naar Zuid-Afrikaans model. Maar eigenlijk is dit niet het goede moment.’ Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Maarten Kools

‘H

et is spannend‚ ik ben benieuwd hoe het gaat aflopen.’ Annelieke van de Wiel is nog vol van een historische uitspraak van het Hooggerechtshof in Uganda‚ dat zich in april uitsprak over de omstreden Amnestiewet uit 2000. Op basis van die wet hebben bijna 27 duizend rebellen de wapens neergelegd‚ voornamelijk van het Verzetsleger van de Heer (LRA)‚ de beruchte rebellengroep die in Noord-Uganda massaal heeft gemoord‚ verkracht en verminkt en talloze kinderen ontvoerde om hen tot kindsoldaat of seksslavin te maken. In ruil daarvoor kregen de strijders een certificaat dat hen zou vrijwaren van vervolging‚ begint Van de Wiel het gesprek in een Amsterdams café. Eén LRA-commandant kreeg echter geen amnestie. Hij wordt nu vervolgd door de Divisie voor Internationale Misdaden‚ een speciale gerechtskamer in Uganda die ook terreurverdachten berecht. Zijn advocaten vonden dat niet eerlijk en eisten dat ook hij in aanmerking zou komen voor amnestie. Dat leidde tot de finale uitspraak in april‚ in zijn nadeel: het hoogste

hof van het land bepaalde dat de Amnestiewet weliswaar strookt met de Grondwet‚ maar dat ze een beperktere reikwijdte heeft dan steeds is aangenomen. ‘Amnestie mag voortaan alleen worden gegeven voor “politiek geweld”‚ dus voor geweld tegen de overheid‚ als dat is gebruikt tijdens een burgeroorlog’‚ legt Van de Wiel uit. ‘Geweld tegen burgers‚ ook al heeft dat plaats tijdens zo’n oorlog‚ kan gewoon vervolgd worden‚ aldus het hof.’ ‘Het hof heeft wél verklaard ervan uit te gaan dat alle amnestieverklaringen tot nu toe op terechte gronden zijn toegewezen. Het verklaarde‚ heel creatief‚ erop te vertrouwen dat het Openbaar Ministerie de certificaten heeft toegekend omdat de betrokken ex-rebellen geen geweld tegen burgers hadden gebruikt. Maar dat is natuurlijk moeilijk vol te houden. Stel je voor dat burgerslachtoffers op basis van deze uitspraak zaken beginnen tegen specifieke exrebellen‚ omdat ze vinden dat die onterecht amnestie kregen. Ik weet niet hoe dat zal aflopen.’ De kwestie houdt Van de Wiel bezig. Ze is weliswaar every inch

een jurist‚ die vindt dat daders verantwoording moeten afleggen voor hun misdaden. Maar ze is ook begaan met Uganda‚ waar ze zeven jaar doorbracht‚ vooral tussen de Acholi in het noorden. En ze staat achter de Amnestiewet. ‘Mensen die de context niet kennen‚ vinden de Amnestiewet soms fout en onrechtvaardig. Maar daar ben ik het absoluut niet mee eens.’ ‘Toen ik in 2008 in Uganda kwam‚ zaten de Noord-Ugandezen nog massaal in kampen voor ontheemden‚ onder mensonwaardige omstandigheden. Ze waren bang voor nieuw geweld‚ maar niet meer dagelijks. Wat hen bezighield was hoe ze zo snel mogelijk konden terugkeren naar hun dorpen‚ niet hoe daders gestraft moesten worden. Door de amnestieregeling nam het geweld af‚ wat hun terugkeer mogelijk maakte.’ Het was een periode waarin de wereld al doorhad hoe wreed het LRA was. De eerste arrestatiebe-

ning – zoals Van de Wiel‚ erkent ze enigszins schuldbewust. In de noordelijke plaats Gulu werkte ze met een groep gehandicapten‚ onder wie slachtoffers van landmijnen die een of twee benen misten. Ze hadden zich georganiseerd omdat ze – letterlijk – geen toegang kregen tot hulp‚ doordat ze uit de rij wachtenden werden geduwd. Daar ontmoette ze de blinde Obiya Sam‚ die haar uitnodigde bij haar te komen wonen. ‘Hij was erg gastvrij‚ ik bleef een week logeren. We raakten bevriend en ik mocht een Engelse naam bedenken voor een kleindochter van hem. “Wat dachten jullie van Peace?”‚ vroeg ik. Het was na het vredesoverleg‚ de dreiging van het LRA was verminderd. Ze vonden het een mooie naam.’ Afgelopen maart heeft ze haar vrienden weer opgezocht. Ze was toen voor het eerst in een half jaar weer terug in Uganda om een uniek onderzoek te presenteren‚ waaraan ze met vier teams onderzoekers twee jaar

‘De kampen voor ontheemden maakten onderdeel uit van de militaire strategie van het leger’ velen die het Internationaal Strafhof uitvaardigde‚ betroffen de leiders van het LRA‚ onder wie oprichter Joseph Kony‚ die nog voortvluchtig is. Tegelijkertijd waren er vele hulpacties voor de gevluchte bevolking‚ die zich had verzameld in de kampen voor ontheemden. Talloze hulporganisaties streken er neer‚ maar ook onderzoekers‚ om de mensen te bevragen over hun leed‚ over vrede en verzoe-

had gewerkt. Ze presenteerde het boek‚ dat 125 conflicten in Uganda sinds de Britse koloniale tijd in kaart brengt en suggesties doet voor de toekomst‚ tijdens een conferentie over nationale verzoening. Zo’n 350 culturele‚ religieuze en politieke leiders namen eraan deel. In haar slotwoord zei ze hoe nodig het is ‘de vicieuze cirkel van geweld’ te doorbreken en riep ze op armoede ook te zien als een gevolg én Het Interview | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 17

17 13-05-15 14:43


26 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 | Migratie WV_NR6_2015#2.indd 26

13-05-15 14:43


Aan de poorten van Europa

Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Carlos Spottorno/Panos

E

en gezellig drukke buitenwijk met rijtjeshuizen‚ een man die zijn tuin onderhoudt terwijl zijn vrouw door het raam toekijkt (de kinderen hebben een kerstboom op de muur getekend): de twee laatste foto’s van de serie van de Spaanse fotograaf Carlos Spottorno stralen een kneuterige idylle uit: huisje‚ boompje‚ beestje; de droom van de middenklasse. En precies dat maakt ze zo schrijnend. Want de mensen op de foto’s‚ die jonge mannen en vrouwen‚ willen dolgraag zo’n bestaan leiden – ze hebben er letterlijk hun leven voor overgehad. En toch zullen ze die droom waarschijnlijk nooit werkelijkheid zien worden. Ze mogen alleen even in het decor ervan rondwaren. Dat prachtige stel bij het raam: Syriërs‚ in een vluchtelingenkamp in Harmanli‚ Bulgarije. Die rijtjeshuizen: een voormalig wijkje voor Amerikaanse militairen in Mineo‚ Sicilië‚ nu een opvangplek voor asielzoekende bootvluchtelingen die wachten om toegelaten of teruggestuurd te worden. Als je goed Migratie | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’15 |

WV_NR6_2015#2.indd 27

27 13-05-15 14:43


TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 een klasse apart

“Dat hadden we eerder moeten doen”

“TONZON verbetert meer dan alleen mijn energielabel”

Profiteer ook van een korter stookseizoen dankzij TONZON Vloerisolatie Minder afkoeling naar onderen = een korter stookseizoen Met TONZON Vloerisolatie koelt de woning naar onderen veel minder af. Daardoor gaat de kachel pas aan bij een lagere buitentemperatuur. De tijd waarin de woning wordt verwarmd wordt korter en de woning is sneller opgewarmd. De verwarming kan eerder in het jaar uit en pas later in het najaar aan. Meer wooncomfort en een energiezuinig huis TONZON Thermoskussens hebben een bijzonder isolerend effect waardoor de vloer warmer wordt dan bij alle andere soorten vloerisolatie. Dankzij deze warmere vloer krijgt u meer wooncomfort en stookt u minder waardoor ook

de energie besparing hoger is. De gemiddelde besparing bedraagt 15% tot 20% bij gewone woningen. Bij woningen met vloerverwarming kan dit oplopen tot wel 40%. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevige Bodemfolie zodat ook vocht uit de kruipruimte voorgoed verleden tijd is. TONZON Vloer isolatie: al 35 jaar het beste resultaat met de modernste technieken. TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar Richtprijs all-in (materiaal, montage, btw) TONZON vloerisolatie (exclusief eventuele subsidie): - 50m2: € 1.850,- 30 m2: € 1.325,-

VOOR

Infraroodfoto’s van een betonvloer

NA

• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl

Waarom nog langer wachten? www.tonzon.nl 25-15-106_TonZon_WordtVervolgd_220x275.indd 1 WV_NR6_2015#2.indd 36

12-05-15 09:51 13-05-15 14:43


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.