Mexico zoekt 43 studenten
Ontheemden niet veilig in Bagdad
Renate Dorresteins penvriendin in China
Maandblad over mensenrechten | juli/augustus 2015 | Jaargang 48 #7/8 | Losse nummers ₏ 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
wordtver volgd
Striptekenen in Iran: alleen voor de dapperen WV_NR7-8_2015#3.indd 1
24-06-15 14:39
INHOUD
groeten uit... Lesbos
Vrijwilliger Gabriël Sgouridis loopt af en aan met flesjes water‚ plakken cake en droge kleren naar een terras in Molyvos‚ de haven van het Griekse eiland Lesbos. Daar zitten ten minste vijftig uitgeputte bootvluchtelingen uit Syrië‚ Afghanistan en Pakistan. Ze nemen alles gelaten in ontvangst. Verderop in de haven‚ onder een trailer met een boot‚ schuilen nog eens vijftig vluchtelingen voor de zon‚ vooral jongemannen en een paar gezinnen met kinderen. Op het terras deelt restauranteigenaar Melinda McRostie de lakens uit: er moet dáár brood gesmeerd worden en dáár mogen ze de telefoons opladen‚ niet dáár. De frontlijn van het EU-vluchtelingenvraagstuk loopt pal langs een van de populairste toeristengebieden van Europa. Velen wagen het erop en leggen de elf kilometer vanaf Turkije‚ dat je in de verte ziet liggen‚ af in overvolle rubberboten. Op sommige dagen komen meer dan vijfhonderd migranten op Lesbos aan. De politie brengt ze eerst naar het detentiecentrum in de hoofdstad Mytilini‚ waarna ze met grote cruiseschepen naar Athene worden overgebracht. De meesten lopen daarna over de Balkan naar het westen van de EU‚ waar ze in verschillende landen asiel aanvragen. Met een bewonderenswaardige vriendelijkheid blijft de bevolking de groeiende stroom opvangen. Aan het eind van de dag stuurt de Grieks-Australische McRostie haar vrijwilligers naar de haven‚ waar net weer een groep is aangekomen. ‘Dit komt nu eenmaal op mijn pad’‚ zegt ze. ‘Ik kan die mensen toch niet zomaar negeren?’ Ze staat op om eten aan te nemen dat de plaatselijke yogaschool komt brengen. Eigenlijk heeft ze geen tijd voor dit werk‚ wil ze toch even kwijt. ‘Het seizoen is begonnen en ons restaurant moet echt open.’ Ze lacht. ‘Ik hoop er morgen aan toe te komen.’
Sam Nemeth
‘Veiligheid is er nog steeds niet’ Leven in de soennitische wijk Adhamiya in Bagdad
6
14 4 6 11 12 14
Cover: © Hamid Bahrami Beelden uit het stripboek The Seven Trials of Rostam van de in de VS wonende Iraanse striptekenaar Hamid Bahrami.
‘Standrechtelijke executies zijn aan de orde van de dag’ Jorge Molano‚ mensenrechtenadvocaat in Colombia
17
VierVijf Soennieten voelen zich onveilig in Bagdad ‘Onze samenleving heeft verzoening en waarheidsvinding nodig’ Grunberg Column Alleen voor wie durft Strips tekenen in Iran bijna onmogelijk ‘Prijs eert alle mensenrechtenadvocaten in Colombia’ Jorge Molano‚ winnaar van de Lawyers for Lawyers Award 2015 De Zaak Arrestatie Naser Oric´ als bliksemafleider
2 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | Inhoud WV_NR7-8_2015#3.indd 2
24-06-15 14:39
EEN STAD IN ANGST
Skypen met de Stainless Steel Rat Renate Dorrestein verbindt zich met Chinese dissidente
Dromen in bunkers Schuilkelders toevlucht voor gezinnen Oost-Oekraïne
26
20
18 20 23 24 26 31 32
KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Renate Dorrestein skypet met Chinese dissidente Fragment uit longread Penvriendin in China Polman Column ‘De regering maakt er een soapserie van’ De zoektocht naar de waarheid over 43 ‘verdwenen’ studenten Mexico Leven in een bunker Constante dreiging in Oost-Oekraïne Repliek AmnestyNieuws
In Maiduguri rijden geen brommers. De stad in Noordoost-Nigeria is de bakermat van de moslimextremisten van Boko Haram‚ die bij voorkeur vanaf een motor militairen en burgers beschieten en dan wegscheuren. Vandaar een verbod op motorfietsen. Dat was vier jaar geleden al zo‚ toen ik er op reportage was. Per auto werd ik rondgereden langs de kantoren van mijn gesprekspartners‚ zonder dat ik mocht uitstappen. ‘Jij vertegenwoordigt het Westen‚ alles wat Boko Haram haat’‚ waarschuwde mijn chauffeur. De burgers waren destijds óók bang voor het leger. Na elke aanslag door Boko Haram arresteerden militairen mannen van rond de dertig‚ die zelden terugkwamen. Niemand wist hoeveel er verdwenen‚ want niemand deed navraag. ‘Uit angst als Boko Haram-aanhanger te worden gezien’‚ vertelde een advocaat me. Dit patroon is begin juni bevestigd in een rapport van Amnesty over ‘oorlogsmisdaden’ die het Nigeriaanse leger beging in de strijd tegen Boko Haram. Sinds 2011 zijn zevenduizend mannen omgekomen in militaire detentie‚ aldus Amnesty‚ en zeker duizend zijn buitengerechtelijk geëxecuteerd (zie pagina 33). Het Nigeriaanse leger deed de beschuldiging direct af als ‘chantage’‚ bedoeld om het leger te frustreren in zijn strijd tegen Boko Haram – ongetwijfeld hopend op een reactie als ‘het doel heiligt de middelen’. In Irak zie je iets vergelijkbaars. De door sjiieten gedomineerde regering doet weinig tegen wraakacties door sjiitische milities die strijden tegen de soennitische Islamitische Staat. Naar Bagdad gevluchte soennieten leven er dan ook in angst voor IS-strijders te worden versleten (zie pagina 6). Waar gehakt wordt vallen spaanders‚ lijkt ook hier de houding. Zouden zulke gedachten ook spelen op Nederlandse redacties? Het zou verklaren waarom er in de media weinig aandacht was voor het Amnesty-rapport over Nigeria‚ met NRC Handelsblad als schaarse uitzondering. Maar hopelijk waren er andere redenen. Mensenrechtennormen zijn juist ontwikkeld voor extreme situaties. Ze moeten benadrukken dat geen enkel doel oorlogsmisdaden heiligt‚ hoe gruwelijk de andere partij zich ook gedraagt. Dat vinden ze zelfs in Maiduguri‚ blijkt als ik eind juni een oude bekende in de stad bel. De angst is er onverminderd groot‚ zegt ze. ‘Boko Haram pleegt nog dagelijks aanslagen.’ Sinds president Buhari eind mei aantrad‚ wordt echter meer gepatrouilleerd in de stad – de avondklok is twee dagen voor ik haar spreek zowaar versoepeld‚ van zeven uur tot half tien – en gedragen de militairen zich ‘veel beheerster tegenover burgers dan daarvoor’. ‘Dat is natuurlijk mooi. Maar iedereen hier vindt dat hun misdaden nog steeds moeten worden onderzocht. Het Amnesty-rapport zie ik dan ook als een zegen.’
Marnix de Bruyne Hoofdredacteur a.i. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 3
3 24-06-15 14:39
vijf © Geert van Kesteren
VIER
Huiveren in Gaza In Gaza-stad gaat iedere dag een paar uur de stroom uit: de plaatselijke elektriciteitscentrale heeft niet genoeg kracht om de hele stad 24 uur per dag van stroom te voorzien. De Nederlandse fotojournalist Geert van Kesteren nam deze foto van een electricity cut tijdens de opnames van Shivering in Gaza‚ een documentaire die hij maakte over het werk van de Nederlandse trauma-expert Jan Andreae in de Gaza-strook. ‘Dit beeld is voor mij typisch Gaza. Het geeft een beklemmend gevoel: op elkaar gepropte huizen‚ een gebied aan alle kanten omsloten door muren. No way out’‚ vertelt Van Kesteren‚ die de afgelopen jaren meerdere malen naar de Gaza-strook reisde. De titel van de korte film refereert aan de naam van een van de sessies die Andreae geeft aan getraumatiseerde oorlogsslachtoffers: het laten wegvloeien van angsten begint op fysiek niveau. Net als bij dieren die worden aangevallen en daarna tijd nodig hebben om ‘uit te rillen’.
Israël als kop van Jut Op haar laatste plenaire zitting‚ in mei‚ nam de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van de Verenigde Naties een resolutie aan over de gezondheidssituatie in de door Israël bezette gebieden. Die is slecht‚ stelden 104 van de 185 aangesloten landen vast‚ waaronder Nederland. De proIsraëlische groepering UN Watch constateerde nog iets anders: Israël was het enige land waaraan de WHO een resolutie wijdde‚ en die selectieve aandacht door een VN-orgaan was niet voor het eerst. De anti-Israëlhouding van de VN is eerder aan de kaak gesteld door secretaris-generaal Ban Ki-moon‚ zijn voorganger Kofi Annan en zelfs door Richard Goldstone‚ in 2009 auteur van een uiterst kritisch rapport over Israël. In 2014‚ turfde UN Watch‚ nam de Algemene Vergadering van de VN twintig resoluties aan waarin Israël werd genoemd‚ en slechts drie waarin andere landen centraal stonden. Israël wordt verweten dat het talloze VN-resoluties aan zijn laars heeft gelapt. Maar Israël kreeg door de jaren dan ook wel honderd VN-veroordelingen over zich heen. Saudi-Arabië‚ bijvoorbeeld‚ niet één. De VNMensenrechtenraad spant echter de kroon: sinds 2006 nam zij evenveel resoluties tegen Israël aan als tegen alle andere landen samen.
‘De mensenrechtenambassadeur ontmoet in China alleen de vice-vice-viceminister’ Oscar Garschagen (NRC) over het ‘lafhartige’ Nederlandse beleid mensenrechten in China slechts op ambtelijk niveau te bespreken 4 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | VierVijf
WV_NR7-8_2015#3.indd 4
Zweden zetten onderwaterhomo in Vele kostbare patrouilles voerde de Zweedse kustwacht de laatste maanden uit‚ op zoek naar Russische onderzeeërs die zich in Zweedse territoriale wateren zouden bevinden. Om hier de draak mee te steken‚ bedacht de de Swedish Peace and Arbitration Society (SPAS) een goedkopere actie om de duikboten af te schrikken. In de Baltische Zee‚ bij de archipel ten oosten van Stockholm‚ plaatste de organisatie een sonarsysteem dat in morse de zin ‘This way if you are gay’ uitzendt. Ook plaatsten ze onder water een neonbord met een dansende matroos‚ slechts gekleed in een zwembroek en erotisch bewegend met zijn heupen. ‘Welkom in Zweden. Gay sinds 1944’ staat er in het Russisch en het Engels bij‚ verwijzend naar het jaar dat homoseksualiteit in Zweden werd gelegaliseerd. In Rusland is iedere vorm van ‘homopropaganda’ bij wet verboden. Volgens de SPAS‚ de oudste vredesorganisatie ter wereld en de grootste in Scandinavië‚ is het bord ook bedoeld om de Zweedse regering te laten nadenken over vreedzamere en goedkopere oplossingen om het land te beschermen‚ zo is te lezen op haar website.
24-06-15 14:39
© Reporters
Indonesische leger wil alleen maagden Indonesische vrouwen die het leger in willen‚ moeten een brandschoon verleden hebben – ook op seksueel gebied. Als je maagdenvlies niet meer intact is‚ kun je een militaire carrière vergeten‚ is het beleid. Human Rights Watch leverde onlangs felle kritiek op de ‘tweevingertest’ die al decennia bij de soldaten in spe wordt gebruikt om hen op hun maagdelijkheid te testen. De test is vernederend en discriminerend‚ aldus de mensenrechtenorganisatie‚ die bij de Indonesische president Widodo heeft aangedrongen op afschaffing ervan. De hoogste legercommandanten peinzen er echter niet over. Volgens hen vormt de maagdenvliescontrole een regulier onderdeel van de gezondsheidstest voor rekruten. ‘Als de vrouwen geen maagd meer zijn‚ betekent dat dat hun mentaliteit niet goed is’‚ zei legerwoordvoerder Fuad Basya in mei in The Guardian. ‘We gaan hier gewoon mee door‚ aangezien de moraal voor een militair het allerbelangrijkste is. Lichamelijke en intellectuele vereisten zijn secundair.’
Naakt voor het gerecht Stephen Gough heeft geschiedenis geschreven door begin juni – via een videoverbinding vanuit de cel – bloot voor het Hof van Beroep in Londen te verschijnen. In oktober 2014 kreeg de Brit tweeënhalf jaar celstraf wegens naaktlopen‚ zonder dat hij bij dat proces mocht zijn – ook toen weigerde hij zich te kleden. De oud-marinier bracht de laatste acht jaar grotendeels in de gevangenis door‚ steeds voor het overtreden van dezelfde verordening die naaktlopen in het openbaar verbiedt. Volgens Gough (56) heeft de maatschappij verkeerde opvattingen over naaktheid‚ die hij ter discussie wil stellen. Blootlopen is volgens hem een mensenrecht. Overigens verloor de Brit zijn beroep in Londen. Gough staat ook bekend als de Naked Rambler – naakte wandelaar – dankzij de voettocht dwars door Groot-Brittannië die hij in 2003 maakte‚ slechts voorzien van schoenen en een rugzak. De BBC versloeg de reis.
Back in the USSR Het gemak waarmee Rusland activisten en critici van de regering gevangenzet‚ doet steeds meer denken aan het Sovjet-tijdperk. Daarom moeten westerse politici zich net zo inzetten voor politieke gevangenen als ze destijds deden voor Sovjet-dissidenten. Dat wil Robert van Voren (56) van de op Rusland gerichte mensenrechtenorganisatie Innostrannyi Agent (‘Buitenlandse Agent’). Van Voren‚ die zich sinds 1977 inzet voor mensenrechten in wat destijds de Sovjet-Unie was‚ stelt sinds 2013 elk kwartaal een lijst op met politieke gevangenen in Rusland. Begin juni telde hij tweehonderd politieke gevangenen‚ ruim een verdubbeling vergeleken met juni vorig jaar (92). ‘Het gaat om journalisten en politici van de oppositie. Opvallend is ook het grote aantal jonge bloggers‚ en moslims‚ die in de Sovjet-tijd nog geen doelwit van repressie waren.’ Van Voren wil een lijst met politieke gevangenen online zetten‚ die dagelijks wordt bijgehouden. ‘Westerse politici zouden bij elke ontmoeting met een vertegenwoordiger van Rusland deze politieke gevangenen ter sprake moeten brengen. In de tijd van de Sovjet-Unie gebeurde dat ook en door die druk kwamen dissidenten daadwerkelijk vrij.’ Van Voren gebruikt als bronnen Russische activisten‚ van wie er velen zelf in de Sovjet-tijd vastzaten als dissident. Volgens Amnesty zaten er in juni 2015‚ na een paar recente vrijlatingen‚ ongeveer twaalf gewetensgevangenen in Russische cellen – een categorie politieke gevangenen waarvoor de organisatie specifieke criteria hanteert.
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 5
5 24-06-15 14:39
© Patrick Baz/ANP
Na tienen wordt het stil in Adhamiya Tienduizenden soennitische Irakezen zijn naar Bagdad gevlucht‚ als gevolg van de strijd tegen Islamitische Staat en uit angst voor wraakacties door sjiitische milities. Wie kan‚ vestigt zich in het soennitische Adhamiya. Minka Nijhuis bezocht oude bekenden in de ommuurde wijk. Huisarts Omar: ‘Veiligheid? Die is er nog steeds niet.’
B
© Blokplan
Tekst: Minka Nijhuis
ris
1
Tig
Om
ar Bi n
Al K
Mo
ua l-Q dA me ha
Kadhimiya
Om
ar B
IRAK ly Ju
aa
r
t
ha ta b
gr
is
d
Al
e
Bagdad
St ra at
m
Ti
A nba r 1
Al K
ha Mo
St
Bagdad
in
Mortuarium
14
Ramadi 97
g we res Exp
S YR I Ë
St ra at
sim
Adhamiya
ha ta b
-Q
ua si m
Ex
pre
sw eg
agdad – Het ruime huis in Adhamiya‚ een historische wijk van Bagdad ten noorden van het centrum‚ is als vanouds een zoete inval. Op de keukentafel staan schalen met baklava‚ dadels‚ en chocola voor bezoekers. Uit de oven geurt appeltaart en op het fornuis kookt water voor de thee. Kinderen rennen door de gangen. Te midden van de drukte doet Omar*‚ de heer des huizes‚ een middagdutje na een vroege dienst in het mortuarium en om fris te zijn voor een lange avond in zijn privépraktijk. De conversaties zijn minder huiselijk van sfeer. Echtgenote Nadjwa bespreekt met een aangeschoven vriendin de recente offensieven vanuit het regeringskamp tegen Islamitische Staat en hun medestanders‚ die nu grote delen van Irak beheersen. Ze trommelt geërgerd op het plastic tafelkleed terwijl ze vertelt over een nieuw filmpje op Facebook‚ waarin een soennitische man die met Islamitische Staat zou hebben meegevochten‚ levend wordt verbrand door sjiitische veiligheidstroepen. De bewoners van het overwegend soennitische Adhamiya hebben de beelden driftig aan elkaar doorgestuurd.
Nadjwa betwijfelt of het filmpje echt is. Toch laat ze zich meeslepen door haar woede over de brute moord. ‘Als dit waar is‚ dan zijn degenen die dit doen geen haar beter dan IS. Waar is het bewijs dat die man schuldig is? Laat een rechter dat bepalen.’ Ze tiert nog even door over de tienduizenden overwegend sjiitische strijders binnen het Iraakse veiligheidsapparaat‚ die een prominente rol spelen in de gevechten en bekendstaan als Hashad al-Shaabi (Uit het volk gemobiliseerde eenheden). Velen van hen zijn voormalige milities die het tijdens de burgeroorlog van 2005 tot eind 2007 vooral op soennieten hadden voorzien. ‘Eerst hadden deze groepen geen officiële status‚ maar nu zijn ze machtiger dan het leger. Ze gedragen zich alsof ze boven de wet staan’‚ zegt Nadjwa met een nijdige hoofdbeweging. Ook diverse mensenrechtenorganisaties hebben gerapporteerd over gruwelijke vergeldingsacties en ander geweld door de Hashad. Haar telefoon gaat voor de zoveelste keer. Aan de lijn is een kennis die Nadjwa vanDe Abu Hanifa-moskee in de soennitische wijk Adhamiya in Bagdad.
6 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | Leven in de soennitische wijk Adhamiya‚ Bagdad WV_NR7-8_2015#3.indd 6
24-06-15 14:39
© Paul Levitton/HH
© Patrick Baz/ANP WV_NR7-8_2015#3.indd 7
24-06-15 14:39
Strips in Iran: voor wie durft
© Bozorgmehr Hosseinpour
Iraanse striptekenaars zijn populair – maar vooral in het buitenland. Onafhankelijk werk maken in eigen land is te gevaarlijk‚ gezien de lange lijst taboeonderwerpen. Toch zijn er tekenaars die de censuur trachten te omzeilen‚ via mythische verhalen over het Perzische verleden.
Tekst: Joost Pollmann
A
nderhalf miljoen verkochte exemplaren in achttien talen: het zijn ongewone scores voor de gemiddelde striptekenaar. Maar niet voor Iraniërs die hun bewind aanvallen. Marjane Satrapi (45) publiceerde in 2003 het stripboek Persepolis over haar jeugd in Teheran‚ waar de verboden en geboden van de Islamitische Revolutie van Ayatolla Khomeini haar leven bepaalden – met zwarte sluiers voor de moderne vrouw. Satrapi is sindsdien een ster‚ al kan ze niet meer in Iran wonen. Een wranger voorbeeld van een kritische strip over Iran is Zahra’s Paradise. Na de ‘Groene Revolutie’ van 2009‚ toen honderdduizenden mensen de straat op gingen uit
protest tegen de verkiezingsfraude van toenmalig president Ahmadinejad‚ verscheen de strip eerst alleen op internet. Talloze mensen werden gearresteerd of ‘verdwenen’ – waarover de Iraanse scenarist Amir Soltani en de Arabische tekenaar Khalil hun beeldverhaal maakten. Zahra’s Paradise draait om de zoektocht naar de jonge demonstrant Mehdi‚ die waarschijnlijk dood is of opgesloten zit in de beruchte Evin-gevangenis. De titel is een cynische verwijzing naar de bijnaam van Teherans grootste begraafplaats‚ Behesht-e Zahra. De boodschap van de strip is duidelijk: wat een paradijs zou moeten zijn‚ is een kerkhof – en politieke propaganda is een gevaarlijke leugen.
Soltani en Khalil raakten kennelijk een snaar‚ want hun strip verscheen in zestien talen‚ later ook op papier. In 2013 diende stripfiguur Zahra zelfs als boegbeeld in een mensenrechtencampagne in Iran: Vote4Zahra. Maar ook Soltani en Khalil wonen voor hun veiligheid in het buitenland. Net als Persepolis is hun boek in Iran verboden. En zo zijn er meer Iraanse striptekenaars wier werk in Iran zelf verboden is naar het buitenland uitgeweken (zie kader). Striptekenaar Hassan Nozadian (1979)‚ die als art director werkt bij een bedrijf dat in Teheran animatiefilms maakt‚ heeft de hoop echter niet opgegeven in eigen land strips te publiceren. Dat is moeilijk‚ gezien het gebrek aan
12 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | Iraanse stripverhalen WV_NR7-8_2015#3.indd 12
24-06-15 14:39
Iraanse stripverhalen | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 13
© Marjane Satrapi
© Bozorgmehr Hosseinpour
Meer tekenaars‚ meer frustraties
vervoer en luchtverontreiniging. Bozorgmehr Hosseinpour maakt al jaren populaire satirische strips over dit onderwerp. De bekendste Iraanse stripmakers leven Ook de oorlog met Irak (1980-1988) is als in de diaspora. Mana Neyestani werd striponderwerp toegestaan. Hetzelfde geldt bestraft met eenzame opsluiting in de voor mythische verhalen over het rijke Perziberuchte Evin-gevangenis‚ toen hij in sche verleden. Het is een van de redenen dat 2006 een cartoon maakte over een kakNozadian met toneelschrijver Mojtaba Nikerlak die de taal van Azerbeidzjan kakhlagh werkt aan een episch beeldverhaal sprak‚ een belediging voor etnische over een volk dat zó oud is dat de geschiedeAzerbeidzjanen. Neyestani vluchtte later nis ervan niet meer is te achterhalen. De naar Frankrijk‚ waar hij An Iranian hoop is dat het volk ongrijpbaar genoeg is om Metamorphosis tekende. door de censuur te glippen. Want Hargezian‚ Hamid Bahrami‚ de ‘leermeester’ van Haszoals het verhaal heet‚ bevat wel degelijk san Nozadian‚ maakte een strip over een verwijzingen naar de politieke actualiteit in Iraanse held uit een mythisch verleden‚ Iran. ‘Het verhaal gaat over het verlangen Rostam (zie de omslag van dit nummer). naar macht – macht om het goede in het Hij kon dat boek nooit uitgeven en vertrok kwade te veranderen: een minnaar in een naar de VS. krijger‚ een legerleider in een rebel‚ een koIn 1986 kwam de Iraanse cartoonist Farhad ning in een tiran’‚ legt Nozadian uit. ‘Aan het Foroutanian naar Nederland. Inmiddels eind wordt een zwangere vrouw gered‚ als tekent hij voor onder meer The Cartoon enige‚ terwijl opstandige krijgers worden Movement‚ Vrij Nederland en het AD. vervloekt of sterven. De Andere cartoonisten zijn minder fortuinboodschap is dat de lijk. Atena Farghadani (28) kreeg begin De woorden lust‚ naakt‚ borst en seksueel toekomst van ons land juni dit jaar een celstraf van twaalf jaar zijn verboden‚ net als tekeningen van een toebehoort aan kinderen en negen maanden wegens ‘belediging’‚ kussende man en vrouw die misschien nog niet ‘propaganda tegen het systeem’ en ‘sazijn geboren‚ al proberen menzweren tegen de staatsveiligheid’ veel Iraanse moeders nu omdat ze in een cartoon parlementariërs had afgebeeld als apen‚ geiten en koeien. ring‚ van de profeet Mohammed tot religieuze al te strijden voor burgerrechten.’ Met zulke gecodeerde boodschappen pasHadi Heydari‚ die onder meer tekende voor leiders‚ zijn volstrekt en totaal verboden. Net de krant Sargh‚ zat in 2009 zeventien dagen als alle overige onderwerpen die kunnen wor- sen Nozadian en Nikakhlagh in een lange traditie: onder het bewind van de sjah (1941in de cel omdat zijn grappen de autoriteiden opgevat als kritiek op de regering. 1979) was het al een wijdverbreid gebruik om ten niet bevielen. In 2012 kreeg hij een jaar Verhalen over intieme relaties tussen songteksten te doorspekken met gecodeerde cel‚ vanwege de cartoon Blinddoek‚ waarin vrouw en man zijn ook taboe. Wie een tekekritiek op de toenmalige leiders. Maar een men een verwijzing zag naar de hoofddoening publiceert van een kussende man en uitgever heeft Nozadian nog niet gevonden. ken van de Iraanse soldaten die tegen Irak vrouw riskeert gevangenisstraf en een vochten. Sinds Heydari vrij kwam‚ werkt beroepsverbod‚ hoewel je zoiets vrijwel Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl hij voor Khat Khati Magazine. niet langs de censor krijgt. Verder mag je geen woorden gebruiken als kus‚ lust‚ naakt‚ borst‚ seksueel of lik‚ laat staan neuk‚ shit‚ pik of smeerlap (Nozadian: ‘Ik weet het‚ het klinkt lachwekkend’)‚ zelfs niet in een cartoon of een satirisch verhaal. Er zijn uitgevers die een hele bladzijde moesten verwijderen omdat er één taboewoord was gebruikt. Ook is alles over homoseksualiteit verboden. Artikelen‚ verhalen of boeken die gaan over andere godsdiensten mogen niet verspreid worden‚ hoogstens in een zeer beperkte oplage. Strips voor kinderen zijn alleen toegestaan als ze een religieuze of opvoedkundige boodschap bevatten. Wat wel mag‚ zijn maatschappelijke onderwerpen als prijsverhogingen‚ het huren van woningen‚ problemen met het openbaar Tekeningen van de ‘toegestane’ cartoonist Bozorgmehr Hosseinpour (l) en uit de verboden strip Persepolis. publicatiemogelijkheden. Nozadian: ‘In het verleden verschenen er maandelijks twee befaamde stripbladen. Een daarvan‚ Gol Agha‚ hield zeven jaar geleden op te bestaan‚ het andere‚ Hezar-Ghesseh (Duizend Verhalen)‚ stopte er in 1989 al mee‚ tien jaar na de Islamitische Revolutie‚ misschien omdat de regering “iets” van de inhoud te kritisch vond. In die tijd waren Iraanse hardliners tegen alles wat westers was‚ dus ook tegen strips. ‘Tegenwoordig vind je hoogstens nog grappig bedoelde strips in tijdschriften‚ gemaakt door amateurs‚ of educatieve beeldverhalen‚ zoals in brochures over aidspreventie. Onafhankelijke tekenaars kampen met enorme hindernissen. Zelfs als je een uitgever vindt die geld in je project wil investeren‚ kan het ministerie van Cultuur zo’n uitgave weigeren.’ De lijst met onderwerpen die taboe zijn‚ is lang‚ vertelt Nozadian. Kritische verwijzingen naar heilige personen uit de islam of de rege-
13 24-06-15 14:40
‘In Colombia heerst een stiltepact tussen politici en militairen’ WV_NR7-8_2015#3.indd 14
24-06-15 14:40
Opkomen voor je recht is gevaarlijk in Colombia‚ zeker als je het opneemt tegen de staat. Advocaat Jorge Molano doet niet anders. Naasten worden vermoord of trokken naar het buitenland. Maar Molano blijft. ‘Het is beter te sterven voor iets dan te leven voor niets.’ Eind mei ontving hij de Lawyers for Lawyers Award. Tekst: Edwin Koopman Fotografie: Gregor Servais
‘I
k hoop dat geen enkele Colombiaan deze prijs nog eens zal ontvangen.’ Met die zin reageerde Jorge Molano toen de Colombiaanse ambassadeur in Nederland hem kwam feliciteren met de Lawyers for Lawyers Award 2015. De 47-jarige advocaat vertelt het geamuseerd op de dag van de uitreiking‚ eind mei in Amsterdam. Molano kreeg de tweejaarlijkse prijs voor zijn werk voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen in zijn land. ‘De prijs is een erkenning voor het werk dat honderden advocaten in Colombia voor de mensenrechten doen’‚ zegt Molano. ‘En om te laten zien dat in Colombia geen garanties bestaan om goed juridisch werk te doen voor misdaadslachtoffers. Wie dat toch doet‚ krijgt te maken met vervolging‚ stigmatisering en aanvallen door de staat.’ Colombia is al een halve eeuw verwikkeld in een gewapend conflict tussen leger‚ guerrilla‚ paramilitairen en drugsmaffia. Daarbij zijn zeker 200 duizend doden gevallen‚ het aantal ontheemden wordt geschat op vijf miljoen. Alle partijen maken zich schuldig aan zware misdaden‚ inclusief de staat.
Wie in zo’n leeuwenkuil begint over mensenrechten speelt met zijn leven. Molano heeft dan ook veel vrienden verloren: vermoord of ‘gewoon’ verdwenen. Zelf is hij ook niet geliefd bij de machthebbers. Hij voert rechtszaken tegen hoge functionarissen‚ onder wie twaalf generaals‚ een voormalige vicepresident en de belangrijkste adviseur van ex-president Uribe. Molano maakte faam met zijn werk voor de slachtoffers van ‘het Paleis van Justitie’‚ een voor Colombianen traumatische‚ zich almaar voortslepende affaire. Alweer dertig jaar geleden bezetten leden van de toenmalige guerrillabeweging M19 het gebouw met de belangrijkste gerechtshoven van het land in Bogotá. Bij de herovering door de politie stierven 98 burgers. Later bleken burgers die levend naar buiten waren gekomen standrechtelijk te zijn geëxecuteerd en teruggelegd in het gebouw. De zaak was aanvankelijk in handen van Molano’s vriend en leermeester Eduardo Umaña Mendoza‚ een jurist van internationale faam. Hij heeft zijn onderzoek met de dood moeten bekopen: naarmate de bewijzen tegen de staat zich opstapelden‚ namen
de dreigementen tegen Mendoza toe. Op een kwade dag in 1998 drongen een man en een vrouw zijn kantoor in Bogotá binnen en schoten hem dood. De daders lopen nog altijd vrij rond. ‘Zulke standrechtelijke executies zijn aan de orde van de dag in Colombia‚ en worden gestimuleerd en goedgekeurd door hoge militairen’‚ zegt Molano. ‘Er heerst een stiltepact tussen politici en militairen‚ de daders worden in bescherming genomen. Het is terreur van een staat die zich verkleedt als democratie.’ De zaak van het Paleis van Justitie kenmerkt zich door straffeloosheid: pas in 2005 startte justitie een onderzoek toen een moedige aanklager besloot tot een reconstructie van de aanval. Eenzelfde patroon doet zich voor bij een andere grote zaak van Molano‚ namens de slachtoffers en nabestaanden van een berucht bloedbad in de gemeente San José de Apartadó. In februari 2005 vermoordden militairen en paramilitairen daar op gruwe-
het Colombiaanse Openbaar Ministerie weten dat de zaak van een van de generaals is gesloten omdat hij is overleden. ‘De boodschap is dat dit soort misdaden onbestraft kunnen blijven.’ Mensen als Molano lopen grote risico’s in Colombia. ‘De staat ziet ons als hulpjes van de guerrillero’s‚ die met juridische middelen oorlog voeren tegen het gezag.’ Iedere verdediger van mensenrechten moet het zwijgen worden opgelegd.’ Elke dag wordt gemiddeld twee keer een advocaat‚ sociaal werker of mensenrechtenactivist bedreigd of lastiggevallen. Elke week wordt er wel een vermoord. In 2014 zijn volgens Molano 55 mensenrechtenverdedigers gedood‚ dit jaar staat de teller al op 19. Ook Molano wordt bedreigd. Een hoge ambtenaar van het ministerie van Buitenlandse Zaken nodigde hem een paar jaar geleden uit op zijn kantoor. Hij ‘maakte zich grote zorgen’ over de levens van Molano en zijn
‘Dat ik de staat vraag me te beschermen‚ is zoiets als Dracula vragen de bloedbank te bewaken’ lijke wijze vijf volwassenen en drie kinderen‚ onder wie een peuter van achttien maanden. ‘Na jaren van onderzoek lukte het ons zeven militairen veroordeeld te krijgen‚ allemaal van lagere rang’‚ zegt Molano‚ die de verantwoordelijke commandanten wil vervolgen. In 2013 kreeg justitie eindelijk een gerechtelijke opdracht om zich binnen tien dagen uit te spreken over de arrestatie van twee generaals. Pas in mei – dus twee jaar te laat – liet
collega’s. Hun namen waren gevallen tijdens een vergadering van legergeneraals. Die vonden hun werk vervelend en een bedreiging ‘voor de militaire eer’. Of Molano niet beter het land kon verlaten‚ vroeg de ambtenaar. ‘Dat was een rechtstreeks dreigement’‚ zegt Molano. ‘Ik zei hem dat de regering‚ in plaats van dit soort bedreigingen door te brieven‚ ons werk publiekelijk zou moeten erkennen en dreigementen uit het leger veroordelen. >
Het Interview | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 15
15 24-06-15 14:40
‘Ik voel gewoon dat mijn zoon nog leeft’
Mexico-Stad
M
© Blokplan
De 43 studenten die vorig jaar in Mexico na een protestactie ‘verdwenen’‚ zijn nog altijd niet terecht. Ze zijn ontvoerd en vermoord door een drugsbende‚ zegt de regering‚ die de zaak wil afsluiten. Maar de nabestaanden leggen zich daar niet bij neer. Omar García‚ een van de studenten uit de oorspronkelijke groep: ‘Politici hebben er een soapserie van gemaakt.’
E X O
Iguala
IC
Cocula
Guerrero
G r o t e O c e a a n
Tekst: Mira Zeehandelaar
A
msterdam – Met vastberaden pas loopt de Mexicaanse Omar García (24) eind mei door het Amsterdamse Vondelpark. De lentezon schijnt‚ op de achtergrond klinken trommels. Zo’n driehonderd demonstranten volgen hem. Langzaam tellen ze tot 43. Keer op keer. In het Spaans‚ in het Nederlands‚ in het Engels. Acht maanden eerder is García óók bezig met een demonstratie. Op de Ayotzinapaschool‚ een docentenopleiding voor kinderen uit arme gezinnen in Guerrero in Zuid-Mexico‚ maakt hij met honderd medestudenten plannen om zich aan te sluiten bij protestacties voor beter onderwijs in Mexico-Stad. Als voorbereiding op hun reis naar de hoofdstad vertrekken de studenten die late septemberavond naar Iguala‚ een stadje in de buurt. Ze kapen twee bussen van busbedrijven – een ‘traditie’ van Ayotzinapa-studenten – om het vervoer naar demonstraties te regelen. Maar de bussen stuiten op zwaar-
bewapende politieagenten‚ die de achtervolging inzetten en beginnen te schieten. Een deel van de studenten wordt uit de bussen gehaald en gedwongen op de grond te gaan liggen. Daarna nemen de agenten hen mee. De rest weet te ontkomen en slaan in paniek op de vlucht. Vierentwintig studenten raken daarbij gewond‚ er vallen zes doden. García‚ die in de tweede bus zit‚ overleeft de aanval doordat vrienden in de eerste bus hem waarschuwen. Hij ontsnapt en verstopt zich achter auto’s. Wat hij dan nog niet weet‚ is dat 43 medestudenten deze nacht spoorloos zullen verdwijnen. Ontvoerd‚ door de lokale politie. Eind mei is nog steeds niet duidelijk wat er precies met de studenten is gebeurd. Om aandacht hiervoor te vragen in de hoop de druk op de Mexicaanse regering te vergroten‚ toert García met een delegatie door Europa en praat hij met mensenrechtenorganisaties en media. De Mexicaanse regering is niet blij met de tournee‚ die is betaald met donaties van buitenlandse organisaties. ‘Ze zeggen dat deze toer zo duur is dat we wel banden móeten hebben met criminele organisaties’‚ zegt García bitter. Dat de studenten doelwit waren van de autoriteiten‚ begrijpt hij wel. ‘Wij zijn een school van linkse activisten en we zitten de regering en grote bedrijven vaak dwars.’ De studenten demonstreren regelmatig‚ blokkeren wegen of voeren anderszins actie. Er zijn al eerder gewelddadige botsingen geweest tussen studenten en de staat. Maar dat een demonstratie zo’n huiveringwekkende afloop
zou krijgen‚ had hij niet voor mogelijk gehouden. ‘We hebben geen vertrouwen meer in de overheid. Politici hebben er een soapserie van gemaakt.’ Ze zoeken nu oplossingen buiten het wettelijke kader. Ook de kleine koffieboer Eleucadio Ortega reist mee door Europa. Hij is de vader van Mauricio‚ een van de vermisten. ‘Mijn broer belde me die dag op en zei dat ik meteen naar school moest komen’‚ vertelt hij vlak voor de demonstratie in het Vondelpark. Zijn zoon zat net een maand op de school. Toen Ortega er arriveerde‚ waren de meeste ouders er al. Sommigen huilden‚ de meesten waren in shock. Nog steeds weet hij niet waar zijn zoon is. ‘Ik kan niet geloven dat hij dood is‚ zoals de regering beweert. Ik wil de waarheid weten.’ De ‘verdwijning’ van de studenten past in een patroon van extreem geweld‚ dat Mexico al jaren teistert. Alleen al in de eerste negen maanden van 2014 kwamen volgens Amnesty bijna 25 duizend mensen om bij geweld van criminele drugsbendes of druggerelateerde acties van politie of leger. Daarnaast worden sinds 2006 zeker 22 duizend mensen ‘vermist’ in Mexico. Tijdens de zoektocht naar de studenten zijn meerdere massagraven gevonden – met lichamen van slachtoffers van onopgehelderde ontvoeringen en moorden‚ is het vermoeden. De zaak van de studenten leidde door de overduidelijke betrokkenheid van de politie tot massale protesten in Mexico. President Enrique Peña Nieto staat door de zaak onder zware druk. Volgens de regering heeft de lo-
24 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | ‘Verdwenen’ studenten Mexico WV_NR7-8_2015#3.indd 24
24-06-15 14:40
© Corbis/HH
kale politie de studenten overgedragen aan leden van een drugsbende‚ de Guerreros Unidos (‘Verenigde Strijders’)‚ in opdracht van de toenmalige burgemeester van Iguala en zijn vrouw. De bendeleden zouden de studenten hebben vermoord‚ ze op een vuilnisbelt in het nabijgelegen stadje Cocula hebben verbrand en daarna in een rivier hebben gegooid. Inmiddels zijn ruim negentig verdachten in de zaak opgepakt‚ onder wie politieagenten‚ leden van drugsbendes‚ en de voormalig burge-
nisbelt‚ maar ook daar is kritiek op‚ omdat de vuilnisbelt onbeheerd was. De ouders en vrienden van de ontvoerde studenten geloven de officiële versie dan ook niet. Zij denken dat het leger er iets mee te maken heeft en dat de regering dat in de doofpot wil stoppen. De burgemeester zou tot zondebok zijn gemaakt om anderen te beschermen. ‘In Mexico stopt een zoekactie als de slachtoffers dood zijn’‚ zegt Román Hernández‚ een mensenrechtenadvocaat die met García meereist door Europa. ‘De officiële versie is in het voordeel van de regering. Als hooggeplaatsten ook maar iets te maken hebben met de verdwijningen‚ heeft ze een groot probleem.’
‘De regering zegt dat onze tournee zo duur is dat we wel banden móeten hebben met criminelen’ meester van Iguala en zijn vrouw. Zij zitten nog steeds vast. Maar er is veel kritiek op het onderzoek. Zo zou er gesjoemeld zijn met bewijsmateriaal en lijken sommige ‘feiten’ niet te kloppen. Volgens onderzoekers is het bijvoorbeeld onmogelijk om in zo’n korte tijd 43 studenten tot as te verbranden. Bovendien was er na de ‘verbranding’ geen rook te zien boven de betreffende vuilstortplaats‚ aldus een getuige. Een van de 43 studenten is geïdentificeerd. Zijn resten zouden zijn gevonden op de vuil-
Na de aanhoudende protesten over laksheid van de regering‚ besloot de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (IACHR) in februari dit jaar een internationaal onderzoeksteam te sturen‚ met daarin onder anderen de Guatemalteekse voormalige hoofdaanklager Claudia Paz y Paz‚ die in eigen land naam maakte door haar aanklacht wegens genocide tegen de voormalige dictator Efraín Ríos Montt. De
Een presentatie van de 43 vermiste studenten van de Ayotzinapa-school in Guerrero‚ tijdens een nationale protestmars in Mexico-Stad.
commissie deed een aantal aanbevelingen‚ zoals heropening van het onderzoek onder de overlevenden en het interviewen van militairen‚ maar tot nu toe weigert de regering dit. ‘De aanbevelingen van de commissie zijn helaas niet bindend’‚ zegt Hernández. De politieke druk op de regering moet worden opgevoerd‚ vinden de demonstranten. Daarom vinden ze hun toer door Europa zo belangrijk. Mexico is na Brazilië Nederlands grootste handelspartner in LatijnsAmerika. ‘Wij vragen jullie regering om niet alleen handel te drijven met Mexico‚ maar om ook met de regering over mensenrechten te praten’‚ zegt García. Regeringen die dat niet doen‚ zijn wat hem betreft medeplichtig aan het schandaal. Koffieboer Ortega is het reizen niet gewend. Hij oogt vermoeid. Traag loopt hij mee in de demonstratie‚ de zoveelste. ‘Treinta y nueve‚ cuarenta‚ cuarenta y uno...’‚ roept hij‚ nog altijd strijdbaar. ‘Ik voel gewoon dat mijn zoon nog leeft.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
‘Verdwenen’ studenten Mexico | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 25
25 24-06-15 14:40
26 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 | Oost-Oekraïne WV_NR7-8_2015#3.indd 26
24-06-15 14:40
Dromen in bunkers
Tekst: Henk van Renssen Fotografie:Yves Choquette/NurPhoto
‘G
od is met ons.’ ‘Onze Christus wederopgestaan.’ ‘Kinderen van Donbass.’ De vluchtelingen in de duistere‚ armoedige bunker in Oost-Oekraïne lijken zich met zulke geschilderde kreten op de muren moed in te spreken; ze lijken strijdbaar uitdrukking te geven aan hun steun voor de rebellen in de Donbass-regio (zie foto links). Maar er staat ook wanhopig: ‘Wij hebben vrede nodig!’ Op 11 februari van dit jaar werd het slepende conflict in Oost-Oekraïne officieel ‘bevroren’ met de ondertekening van een wapenstilstand in de Wit-Russische hoofdstad Minsk‚ het zogeheten Minsk II-akkoord. Sindsdien zijn de schermutselingen tussen het Oekraïense leger en de door Moskou gesteunde separatisten echter niet opgehouden‚ hooguit in hevigheid verminderd. In juni laaiden de gevechten weer op. Vooral rond de havenstad Marioepol‚ die nu nog in handen is van Oekraïne maar die de separatisten graag innemen‚ schenden de strijdende partijen steeds vaker het Minskakkoord. Internationale waarnemers waarschuwen dat de beschietingen over en weer en de bombardementen‚ met dagelijks dode-
Oost-Oekraïne | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’15 |
WV_NR7-8_2015#3.indd 27
27 24-06-15 14:40
Proefdoos groot:
Proefdoos klein: 3 flessen Fellowship Sauvignon Blanc en 3 flessen Fellowship Merlot voor: €
61,€4461,44
6 flessen Fellowship Sauvignon Blanc en 6 flessen Fellowship Merlot voor: €
61,44 €107,88
49, 94,0099
€€
12 flessen
00 49, € 49,00
€
6 flessen
Bestel uw wijn op:
www.grapedistrict.nl/amnesty WV_NR7-8_2015#3.indd 36
24-06-15 14:40