Wordt Vervolgd, september 2014

Bewijzen van slavernij

Ex-Jakhals Sadeghi omhelst schurken

Aanklager gruwelmisdrijven neemt afscheid

Maandblad over mensenrechten | September 2014 | Jaargang 47 #9 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

De jonge strijders van ’s werelds jongste staat

wordtver volgd WV_NR09_2014#3.indd 1

21-08-14 07:54

INHOUD

© Adriane Ohanesian

groeten uit...

Singapore

‘Heb je nu eindelijk een vrije dag geregeld?’ vraag ik Ines (29)‚ een Filipijnse die voor een familie hier in de buurt werkt als huishoudelijke hulp – vierentwintig uur per dag‚ zeven dagen in de week. ‘Nee’‚ schudt ze en lijkt verrast dat ik het überhaupt vraag. Ze lacht nerveus‚ probeert van me weg te kijken en gaat verder met het wassen van de auto van haar werkgever.

Via Facebook stel ik dezelfde vraag aan Christine (25)‚ eveneens een Filipijnse en werkzaam als hulp in de huishouding. Acht jaar werkt ze al in Singapore‚ zonder één dagje vrij. Na haar eerste contract – contracten gelden hier altijd voor twee jaar – vroeg ze haar werkgever om een wekelijkse rustdag. Hij weigerde. ‘Ze waren aardig voor me‚ daarom vroeg ik het. Maar ze stemden er niet mee in. Ze hadden een ouder familielid dat extra zorg nodig had‚ zeiden ze.’

Ines en Christine – hun achternaam willen ze niet noemen – behoren tot de meer dan 220 duizend buitenlandse vrouwen die in Singapore huishoudelijk werk doen. Niet alleen bij buitenlanders‚ ook bij lokale families: een hulp hebben is hier de normaalste zaak van de wereld. De vrouwen maken schoon‚ koken‚ doen boodschappen en zorgen voor de kinderen.

Uit een recent onderzoek van het ministerie voor Werkgelegenheid blijkt dat van de tweeduizend hulpen die in 2013 in Singapore begonnen te werken‚ slechts 37 procent een wekelijkse vrije dag wist te bedingen. Omdat ze als buitenlandse werknemers niet onder het nationale arbeidsrecht vallen‚ genieten ze geen enkele bescherming. Zo is er bijvoorbeeld geen maximum aan het aantal uren dat ze per dag mogen werken. En die vrije dag‚ die zal voor de meesten niet meer dan een droom blijven.

Rob O’Brien Journalist in Singapore

‘Schurken weten niet met mijn houding om te gaan’ Ex-Jakhals Bahram Sadeghi ‘Ik zag mijn zoon marcheren‚ maar kon niets doen’ De kindsoldaten van Zuid-Sudan

6

4 6 10 11 12

Cover: © Adriane Ohanesian Een 15-jarige kindsoldaat van het Zuid-Sudanese regeringsleger in de stad Bentiu‚ waar sinds begin dit jaar wordt gevochten.

10

15

VierVijf Jonge strijders van ’s werelds jongste natie Reportage uit Zuid-Sudan Nar omhelst slechterik Portret Bahram Sadeghi Column Grunberg Niets doen is geen optie Ex-politieke gevangenen in Birma Column Polman

2 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | Inhoud WV_NR09_2014#3.indd 2

21-08-14 07:54

HEULEN MET DE VIJAND

12

Bewijzen van moderne slavernij Stiekem‚ maar onder onze ogen

18

16 18 22 26 27 28 29

KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Vrouwenhandel In beeld ‘Ik weet waartoe mensen in staat zijn’ Scheidend aanklager Hester van Bruggen In Memoriam De Zaak Decembermoorden Suriname Repliek AmnestyNieuws

© Karen Veldkamp

Voormalige vijanden Birmese dissident werkt samen met regime

Wie collaboreert‚ werkt volgens Van Dale samen met de vijand.

Sinds de Tweede Wereldoorlog is het een beladen werkwoord. Bij collaborateurs denken we aan NSB’ers en Jodenjagers – al zagen zij zichzelf niet zo omdat ze immers niet met hun vijand samenwerkten maar met hun bondgenoot.

Wie wel met de vijand samenwerkte‚ deed dat soms om erger te voorkomen. Zo vertelde schrijver en programmamaker Ad van Liempt me onlangs hoe de Amsterdamse GGD tijdens de oorlog ziekenauto’s leverde voor het vervoeren van de zwakste Joden. Natuurlijk hadden de hulpverleners van de GGD hier moeite mee.

Maar Jodenjagers dreigden gebruik te zullen maken van een handkar of van de vrachtauto’s van Van Gend & Loos. De GGD koos voor collaboratie om het vervoer enigszins menselijk te maken.

Er zijn ook verhalen bekend van agenten die wroeging kregen na de arrestatie van een Joods gezin. Ze hielpen hierna andere Joden onder te duiken. Voor sommige Joden zijn zij helden‚ voor andere bleven ze schurken.

Heel gevoelig ligt de collaboratie van de Joodse Raad in Amsterdam. Het bestuur ervan riep Joden op mee te werken met de nazi’s‚ ook als die hen naar Westerbork deporteerden. Waar de Joodse Raad in Enschede Joden vaker adviseerde onder te duiken‚ vreesde de raad in Amsterdam dat wie tegenwerkte sowieso zou worden geëxecuteerd. Pas na de oorlog bleek dat onderduiken de grootste kans op overleven bood.

Wanneer collaboreer je wel of niet met een fout regime? Het is nog altijd een actueel dilemma. Ook de Birmese ex-politieke gevangene Bo Kyi werkt samen met een regering waar hij altijd tegen streed (zie pagina 12). Op verzoek van het bewind‚ dat inmiddels prille hervormingen heeft ingevoerd‚ is de dissident lid geworden van een commissie voor de vrijlating van politieke gevangenen. Bo Kyi lijkt geen vuile handen te maken‚ maar hij zegt zijn voormalige vijanden niet te vertrouwen en het risico te lopen dat ze hem misbruiken. De regering komt ondertussen niet alle gemaakte beloftes na. Zo zitten er nog steeds politieke gevangenen vast en zijn er ook weer nieuwe gearresteerd.

Je zou Bo Kyi kunnen verwijten dat hij collaboreert met een fout regime. Maar misschien is zijn keuze op dit moment het beste in Birma. ‘Door stil te blijven zitten‚ bereik je ook niets’‚ zegt Bo Kyi er zelf over. Anders dan de Nederlandse collaborateurs zal hem die samenwerking over zeventig jaar waarschijnlijk niet worden nagedragen. Zeker niet als de Birmese hervormingen de komende jaren worden voortgezet.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 3

3 21-08-14 07:54

vijf

Rijp voor het museum ‘In het Midden-Oosten zullen we niet meer leven. We sterven uit als dinosauriërs.’ Zo beschrijft Sami Suleyman (26)‚ een naar Turkije gevluchte yezidi‚ de situatie van hem en zijn geloofsgenoten half augustus in NRC Handelsblad. De etnische zuivering van deze groep etnische Koerden is dan bijna voltooid in hun oorspronkelijke woongebied in Noord-Irak. De extremisten van de Islamitische Staat (IS) gaven de yezidi’s daar de keuze: bekeren‚ gedood worden of vluchten.

Wat de haat tegen hen veroorzaakt? Vooral hun geloof‚ een mengsel van de islam (vijfmaal daags bidden)‚ christendom (doop) en godsdiensten van het oude Perzië. Zo aanbidden yezidi’s de ‘PauwEngel’‚ die ze zien als Gods vertegenwoordiger op aarde. Hij maakt het onderscheid tussen goed en kwaad. Moslims zien in hem echter een duivel – en yezidi’s bijgevolg als duivelaanbidders. Bovenstaande foto‚ van een nieuwjaarsfeest waarbij de yezidi’s de komst van het licht vieren‚ is in april 2006 genomen. De moslims in de bergdorpen tolereerden hun yezidi-buren toen nog en gingen samen met hen naar school. Maar afgelopen zomer hielpen velen de IS-troepen met de zuiveringen‚ vertelde Suleyman. De foto van Getty-fotograaf Safin Hamed is dan ook‚ amper acht jaar nadat hij is gemaakt‚ al rijp voor het museum.

Verpleger Guantánamo verzet zich Groot nieuws uit Guantánamo Bay: een verpleger van de Amerikaanse marine weigerde in juli nog langer mee te werken aan het onder dwang voeden van hongerstakers. Opgetogen had de Syrische hongerstaker Abu Wa’el Dhiab dat verteld aan zijn Britse advocaat Cori Crider‚ die het wereldkundig maakte. Het zou de eerste keer zijn‚ schreef Crider in the Guardian‚ ‘dat een personeelslid medische ethiek liet prevaleren boven militaire logica’.

Gedwongen voeden in Guantánamo is omstreden. Het gebeurt via een buisje van een meter‚ die tweemaal daags via de neus tot in de maag van de hongerstaker wordt geduwd‚ vaak op ruwe wijze. Dat laatste is opzet‚ zegt Crider. Generaal Bantz Craddock‚ die het systeem in 2006 invoerde na een eerste massale hongerstaking‚ hoopte dat de behandeling afschrikwekkend zou werken. Hij had het mis.

Van de 149 gevangenen op Guantánamo waren er in augustus 34 in hongerstaking‚ van wie er 18 onder dwang worden gevoed‚ aldus Crider. Ze heeft de rechter gevraagd een einde te maken aan de ‘nodeloos wrede’ behandeling van Dhiab. De Syriër‚ die sinds 2009 niet meer als terreurverdachte wordt beschouwd‚ eist vrijlating.

‘Groot nieuws‚ ik ben officieel legaal’ Tweet van de Ugandese homoactivist Frank Mugisha nadat het Constitutionele Hof de antihomowetten had geschrapt

© Desert Wolf

© Hamed Safin/Getty

VIER

Pittige kogelregen Het lijkt een scène uit een sciencefictionfilm: een drone die vanuit de lucht pepperspraykogels afvuurt op groepen mensen. De Zuid-Afrikaanse firma Desert Wolf lanceerde in mei met trots dit nieuwe staaltje techniek tijdens een internationale vakbeurs in Johannesburg.

Het bedrijf brengt de pepperspraydrone aan de man als riot control copter. Het high techapparaat kan ‘grote menigten bereiken zonder daarbij de levens van veiligheidspersoneel in gevaar te brengen’‚ aldus de bijbehorende website. De Skunk Octacopter is uitgerust met vier geweerlopen‚ die elk twintig kogels per seconde kunnen afvuren.

De pitch was niet zonder succes.

Kort na de show kwam de eerste order binnen voor 25 drones. De koper? Een anoniem mijnbouwbedrijf. ‘Tal van andere’ geïnteresseerden staan op het punt hun orders definitief te maken‚ zei Hennie Kieser‚ zakelijk directeur van Desert Wolf‚ tegen de BBC. ’s Werelds grootste vereniging van vakbonden‚ ITUC‚ liet weten de ontwikkeling ‘huiveringwekkend’ te vinden. Zij probeert te achterhalen wie de koper is‚ in de hoop hem op andere ideeën te brengen.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | VierVijf WV_NR09_2014#3.indd 4

21-08-14 07:54

© Getty

Na 36 jaar terug bij oma Na te hebben bijgedragen aan de hereniging van 113 ‘verdwenen’ kinderen met hun familie‚ heeft Estela Carlotto‚ het hoofd van de Argentijnse Grootmoeders van Plaza de Mayo‚ deze zomer zelf haar kleinzoon teruggevonden. De Argentijnse junta ontvoerde tijdens de ‘Vuile Oorlog’ (1976-1983) ruim vijfhonderd baby’s van gearresteerde tegenstanders van het regime. Zij bracht hen onder bij families die hun ‘westerse en christelijke waarden’ moesten bijbrengen.

Ook Carlotto’s kleinzoon Guido overkwam dit. Kort na zijn geboorte in een militair ziekenhuis in 1978 doodde de junta zijn 23-jarige moeder en werd hij geplaatst bij een boerenechtpaar‚ dat hem Ignacio Hurban doopte.

Inmiddels is hij muziekleraar en heeft hij zelf een gezin. Eerder dit jaar schreef hij een lied over het leed onder de militaire junta. Estela Carlotto (83) hoorde van zijn bestaan van een ex-gevangene die haar dochter heeft gekend. Ook Guido’s grootmoeder van vaderskant leeft nog. Zij is inmiddels 91.

Fietsen langs IJzeren Gordijn Wat ruim veertig jaar een plek was om zo veel mogelijk te mijden‚ wordt nu een toeristische trekpleister om langs te fietsen.

Europese politici maakten deze zomer bekend een fietstocht op te zetten langs het IJzeren Gordijn‚ de voorheen streng bewaakte grens die Oost- en West-Europa tot 1989 gescheiden hield. De route van ruim 9.600 kilometer voert langs twintig landen‚ van de Barentszzee en St. Petersburg via de Berlijnse Muur naar de Zwarte Zee‚ boven Istanbul. Niet alles wordt nieuw aangelegd: er loopt al een fietsroute door Berlijn‚ voorzien van informatiebordjes.

Ook de nieuwe route krijgt zulke bordjes. Opwekkend zullen die niet zijn. Alleen al in Duitsland zijn tussen 1961 en 1989 zeker 138 doden gevallen‚ door acties van de Oost-Duitse grenspolitie.

Nog eens 251 Duitsers‚ vooral ouderen‚ kwamen tijdens de vlucht om door‚ veelal‚ een hartaanval.

Kinderen Bolivia aan de slag Waar de meeste landen kinderarbeid verbieden‚ heeft Bolivia dit juist als eerste land gelegaliseerd. De regering verlaagde de leeftijdsgrens om te mogen werken deze zomer van 14 naar 10 jaar.

Daar zitten wel enkele restricties aan vast. Werkende kinderen moeten naar school blijven gaan en het werk mag hun gezondheid niet schaden. Wie jonger is dan 12 mag bovendien alleen voor zijn of haar ouders werken‚ die toezicht moeten houden.

Of deze restricties worden gehandhaafd is zeer de vraag. Nog geen tachtig inspecteurs moeten daarop toezien‚ in een land waar naar schatting 850 duizend kinderen werken. Ter verdediging van de legalisatie zegt de regering jongeren vooraf te hebben geraadpleegd. In the Guardian verdedigt tiener Jenny Miranda van de Boliviaanse jongerenvakbond de verlaging van de leeftijdsgrens.

De uitbuiting moet stoppen‚ zegt ze‚ niet het werk. ‘Want daar leven we van.’ Een verbod zou volgens haar bescherming door de overheid alleen maar in de weg staan. Junior Pacosillo (16) ziet dat anders: ‘De regering kan beter werk scheppen voor onze ouders. Als zij meer verdienen‚ kunnen ze beter voor ons zorgen.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 5

5 21-08-14 07:54

Jonge ogen die te veel hebben gezien De strijdende partijen in Zuid-Sudan‚ waar sinds eind vorig jaar een burgeroorlog woedt‚ ontkennen kindsoldaten te ronselen. Maar ingezet worden ze nog volop‚ blijkt ter plekke.

‘Ik zag mijn zoon marcheren‚ maar kon niets doen. De soldaten zouden me martelen en verkrachten.’ Een reportage.

Tekst: Klaas van Dijken Fotografie: Adriane Ohanesian

R

ubkona‚ Zuid-Sudan – Er heerst een grimmige sfeer op de markt van wat ooit een levendige oliestad was. Nu is zij overspoeld met militairen. Ze zitten onderuitgezakt in witte plastic stoelen‚ dwalen doelloos of dronken rond. Andere bezetten kraampjes en winkeltjes en verkopen geplunderde spullen.

Pick-uptrucks vol soldaten met machinegeweren komen aanrijden en spugen nog meer soldaten uit. Maar de markt van Rubkona dicht bij Bentiu‚ de hoofdstad van de olierijke staat Unity in Zuid-Sudan‚ is niet alleen een mannenwereld. Kinderen dragen uniformen van het Sudanese Volksbevrij-

Het leger is in afwachting van nieuwe gevechten. De geruchten dat rebellen Bentiu gaan aanvallen maken de militairen nerveus.

Sinds het begin van de oorlog in ’s werelds jongste natie‚ in december 2013‚ hebben zowel rebellen als het leger Bentiu verschillende keren in handen gehad. Beide groepen begeren de olie die goed is voor 98 procent van de staatsinkomsten. De ruim 46 duizend ontheemden op de VN-basis dicht bij Bentiu vormen maar een fractie van de 1‚5 miljoen mensen in het hele land die zich gedwongen zagen hun huizen te verlaten.

Volgens het laatste rapport van UNICEF maken beide strijdende partijen gebruik van kindsoldaten. Ze zijn pionnen in de machtsstrijd tussen president Salva Kiir en zijn voormalige vicepresident Riek Machar‚ die is uitgemond in een bloedig etnisch conflict. De Zuid-Sudanese regering heeft in juni voor de derde keer beloofd het VN-actieplan uit te voeren om kindsoldaten te demobiliseren en om het ronselen van nieuwe kinderen te stoppen.

De woordvoerder van de regering‚ Philip Aguer‚ geeft telefonisch toe dat er zich mogelijk nog kindsoldaten in het leger bevinden‚

De rebellenwoordvoerder: ‘Pas als er vrede is‚ kunnen we nadenken over demobilisatie van kindsoldaten’ dingsleger (SPLA)‚ het nationale leger‚ en ze zijn niet verkleed. Sommige dragen ze met trots‚ andere ogen meer verlegen.

Een tiener met bloeddoorlopen ogen‚ die te veel hebben gezien‚ fungeert als lijfwacht van een commandant. Hij vraagt iets te roken‚ maar als hij een sigaret krijgt aangeboden‚ weigert hij die omdat hij daar niet stoned van wordt. ‘Nee‚ ik bedoel iets te róken.’

maar dat het ‘onmogelijk’ is dit te verifiëren‚ ‘gezien de huidige situatie in Zuid-Sudan’.

Hij ontkent kindsoldaten te rekruteren. Ook Mabior Garang Mabior‚ een woordvoerder van Machar‚ zegt dat de rebellen ‘geen actief beleid voeren’ om kindsoldaten te ronselen.

Maar verklaringen van kindsoldaten en hun families nuanceren dit beeld.

Bescherming De 12-jarige James* verdrinkt haast in zijn uniform van het regeringsleger en is amper langer dan zijn geweer. Hij krijgt nog net de kans om te zeggen dat hij uit Rubkona komt‚ voordat een officier voor hem antwoordt waarom hij bij het leger zit. ‘Als hij geen uniform draagt‚ zullen ze hem iets aandoen of zelfs doden. Het is voor zijn eigen bescherming’‚ zegt hij. Wie ‘ze’ zijn‚ blijft onduidelijk.

Dezelfde officier vult opnieuw de antwoorden in voor de 13-jarige Simon‚ die theedrinkt met andere soldaten. Ook hij zou een uniform dragen voor zijn eigen bestwil.

Nog geen tien minuten rijden van de markt leven de voormalige inwoners van Rubkona en Bentiu in het VN-kamp waar ontheemden sinds het begin van het conflict worden opgevangen. Een van hen is de > De 13-jarige Simon op de markt in Rubkona.

6 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | Kindsoldaten in Zuid-Sudan WV_NR09_2014#3.indd 6

21-08-14 07:54

Kindsoldaten in Zuid-Sudan | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 7

7 21-08-14 07:54

Een nar die slechteriken omhelst

In het Amsterdamse debatcentrum De Nieuwe Liefde begint in oktober het Rosa Parks Café‚ een reeks discussies over mensenrechten. Presentator: Bahram Sadeghi‚ ex-Jakhals en maker van filmpjes met de Chinese ambassadeur en de NSA. ‘Schurken weten niet met mijn houding om te gaan.’

Tekst: Arend Hulshof

W

at doe je als je een belangrijk mailtje kwijt bent? Je kunt je internetprovider bellen‚ maar programmamaker Bahram Sadeghi (1967) koos een ludiekere aanpak. Eind vorig jaar belde hij het Amerikaanse National Security Agency (NSA) via Skype met de vraag of de geheime dienst wellicht een mailtje had opgeslagen dat hij per ongeluk had verwijderd. De NSA volgde toch al het mailverkeer‚ legde hij de telefoniste voor‚ dus waarom niet dat van hem? Het was de tijd van de onthullingen van voormalig NSA-medewerker Edward Snowden over de spionagepraktijken van de dienst.

Wat volgde was een hilarisch gesprek met professioneel ontkennende medewerkers.

Sadeghi monteerde de webcambeelden ervan tot een filmpje van drieënhalve minuut voor YouTube‚ dat ruim 200 duizend keer werd bekeken.

Het is een van de acties die inmiddels Sadeghi’s handelsmerk zijn geworden. Op

zijn achttiende ontvluchtte hij Iran omdat hij niet als dienstplichtige wilde meevechten in de oorlog met Irak. Hij ging communicatiewetenschappen studeren aan de Universiteit van Amsterdam en kwam in 1998 bij de redactie van het satirische VPRO-programma Waskracht!. Daar leerde hij de fijne kneepjes van het vak en viel hij op met zijn goede ideeën.

Bekend werd het item dat hij in 2002 met Hans Janmaat maakte. De omstreden ex-politicus was inmiddels ingehaald door een veel populairdere Pim Fortuyn. Sadeghi kreeg Janmaat zo ver dat hij‚ net als Fortuyn‚ zijn hoofd liet kaalscheren en een maatpak aantrok. Het levert een even treurig als hilarisch beeld op van een mislukt politicus die uit alle macht aandacht probeert te krijgen.

Nog altijd noemt Sadeghi het Janmaatfilmpje een van zijn geslaagdste projecten.

‘Hij werkte aan alles mee en had geenszins door dat het om ironie ging’‚ vertelt Sadeghi in het Amnesty-kantoor in Amsterdam. Dat

gold ook voor Rita Verdonk‚ met wie Sadeghi eind 2006 een gesprek opnam. Hij werkte inmiddels als Jakhals bij De Wereld Draait Door. Met collega Gideon Levy zocht hij Verdonk op‚ die als nummer twee van de VVD bij de verkiezingen meer voorkeurstemmen had gekregen dan lijsttrekker Mark Rutte – een unicum in de Nederlandse electorale geschiedenis. ‘We gaven haar bloemen en een rood-wit-blauwe sjerp met de tekst “Miss Voorkeurstemmen”. Verdonk deed die niet meer af‚ waardoor ze er ook duidelijk mee in beeld was bij andere media. Net als Janmaat had ze niet door hoe ze zichzelf belachelijk maakte.’

Nobelprijs We moeten zijn werk zeker niet zien als een moderne vorm van actievoeren‚ zegt Sadeghi. ‘Het is aan anderen om misstanden aan de kaak te stellen. Zelf neem ik liever de rol aan van de nar die schurken met respect en liefde omhelst. Het grappige is dat zij daar vaak niet mee om weten te gaan. Ze zijn gewend aangevallen of gebasht te worden.’

Dat gold ook voor de Chinese ambassadeur die hij eind 2010 met bloemen en een camera opzocht. Het was de dag dat de bekende dissident Liu Xiaobo de Nobelprijs voor de Vrede kreeg. Zelf kon hij de prijs niet in ontvangst nemen omdat hij elf jaar celstraf uitzit. Sadeghi‚ die met een smoes de ambassade was binnengekomen‚ feliciteerde de ambassadeur met de Nobelprijs‚

10 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | Interview Bahram Sadeghi WV_NR09_2014#3.indd 10

21-08-14 07:54

© Karen Veldkamp

grunberg De macht van het volk

< Links: Bahram Sadeghi scheert in 2002 ex-politicus Hans Janmaat kaal. Rechts: bloemen voor de Chinese ambassadeur in Den Haag.

die daarop krampachtig en hakkelend het regeringsstandpunt verwoordde: door ‘een crimineel’ te lauweren verkwanselt het Nobelprijscomité de nalatenschap van Alfred Nobel. ‘Na het gesprek wist ik direct dat ik beet had. Voor het eerst had een Chinese overheidsfunctionaris mondeling gereageerd op de Nobelprijstoekenning. Het filmpje ging de hele wereld over.’

Sadeghi werkt sinds zijn vertrek bij De Wereld Draait Door in 2009 als freelancer omdat hij ‘met andere vormen wilde experimenteren’. Sindsdien maakte hij met zijn Joodse vriendin een documentaire over de Iraanse gemeenschap in Israël‚ schreef hij het boek Waarom bent u zo arm? over Sierra Leone en organiseerde hij een aantal debatreeksen.

Daarbij heeft hij soms last van zijn clowneske imago. ‘Mijn uitgever keek me vreemd aan toen ik zei dat ik een boek over armoede wilde schrijven.’ Maar het weerhoudt Sadeghi er niet van voor een serieuzere aanpak te kiezen. Zo ook tijdens het Rosa Parks Café‚ het mensenrechtenprogramma dat hij dit najaar in het Amsterdamse debatcentrum De Nieuwe Liefde presenteert.

Welke gasten er komen‚ is nog niet bekend. Het liefst geeft Sadeghi ook ‘slechteriken’ het woord. ‘Zonder ironische insteek deze keer. Zo zou ik de Chinese ambassadeur wel willen vragen waarom in zijn land zoveel gewetensgevangenen vastzitten. Of ik zo iemand kan begrijpen‚ weet ik niet‚ maar als het me lukt even in zijn hoofd te kruipen‚ is het programma geslaagd.’

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl De eerste aflevering van het Rosa Parks Café is op 5 oktober. Zie www.denieuweliefde.com.

Bekijk de filmpjes van Bahram Sadeghi op www.wordtvervolgdmagazine.nl. of via de gratis Wordt Vervolgd-app.

Een democratie vereist een demos en een van de argumenten tegen de EU is dat de EU-burgers geen demos vormen. De tegenwerping dat het verschil tussen de inwoner van een dorp in de Beierse Alpen en een inwoner uit Hamburg misschien groter is dan die tussen een inwoner uit Praag en eentje uit Parijs kan nooit helemaal overtuigen.

De vraag zou moeten luiden: welke beslissingen kan het volk nemen en welke niet? Het mag duidelijk zijn dat veel beslissingen‚ bijvoorbeeld op het gebied van buitenlandse politiek‚ ook in democratische landen niet strikt democratisch worden genomen. Dat is een belangrijk neveneffect van de parlementaire democratie.

Dat een referendum een oplossing zou bieden lijkt mij een onwenselijke illusie. Het is niet ondenkbaar dat het Nederlandse volk na de ramp met de MH17 per referendum had besloten de oorlog aan Rusland te verklaren. Ik heb al eerder betoogd dat de morele juistheid van een beslissing niet afhangt van de vraag of die beslissing democratisch is genomen of niet.

Maar het volk heeft recht te weten wat er met zijn belastinggeld gebeurt‚ indachtig de Amerikaanse kreet ‘no taxation without representation’. In een federaal Europa zou de demos te groot zijn om nog te kunnen bepalen wat er met dat belastinggeld gebeurt.

Binnen het concept democratie pleit ik voor erkenning van het noodlot Ja‚ maar ook binnen landen bestaan diverse lagen van overheid‚ gemeenten‚ provincies‚ deelstaten et cetera. Hoe kleiner de demos‚ hoe beter democratie werkt. Sommige beslissingen kunnen uitstekend op provinciaal of gemeentelijk niveau worden genomen. Denk aan het Duitse en het Belgische voorbeeld.

De Belgische overheid is overigens minder disfunctioneel dan vaak wordt aangenomen.

Tegelijkertijd zou ik binnen het concept democratie willen pleiten voor erkenning van het noodlot. De burger begrijpt nu al heel goed dat hij geen invloed heeft op allerlei besluiten‚ ondanks het bestaan van democratie. Lage opkomstpercentages zijn hieraan te wijten en ook het geloof in allerlei samenzweringstheorieën komt voort uit deze onmacht. De gedachte dat de burger door middel van referenda of de afschaffing van de EU wel grip zou krijgen op dergelijke beslissingen is een utopisch‚ dat wil zeggen onhaalbaar‚ idee.

Ook in een democratie bestaat magisch denken en wij moeten dat niet verdoezelen. Laten we eerlijk zeggen dat het noodlot soms de gedaante aanneemt van democratisch gekozen staatshoofden en volksvertegenwoordigers. Oftewel‚ ook deze leiders zijn veelal speelbal van gebeurtenissen die zij niet of nauwelijks controleren.

De onmacht van de kiezer en de gekozene moet erkend en benoemd worden‚ dan kan ook beter gesproken worden over die zaken waarover hij wel macht heeft. Afschaffen van de EU‚ van de islam‚ Israël‚ de VS: het zijn kreten van fanatici die de zaak verdoezelen en die duiden op fundamentele onmacht van kiezer én gekozene. Dit zijn nog altijd de essentiële vragen: wat is het noodlot? En hoe kunnen wij daarmee omgaan?

Arnon Grunberg Grunberg | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 11

11 21-08-14 07:54

‘We willen in Birma geen wraak maar verandering’ Na de vrijlating van politieke gevangenen en andere hervormingen‚ besloot de Birmese dissident Bo Kyi begin 2013 samen te werken met het bewind. Hoewel niet alle beloftes zijn ingelost – er zijn nog altijd politieke gevangenen – gaat hij hier voorlopig mee door. ‘Door stil te blijven zitten‚ bereik je ook niets.’

Tekst: Minka Nijhuis Fotografie: Min Zayar Oo

R

angoon – Het gesprek met de chauffeur in zijn rammelende taxi begint zoals in de Birmese hoofdstad Rangoon (Yangon) zo veel gesprekken met onbekenden beginnen: met geklaag over geploeter in het dagelijks bestaan. De man verdient net genoeg om het hoofd boven water te houden. Maar dan wordt zijn toon feller. Met gefronst voorhoofd spuugt hij de schaarse Engelse woorden die hij kent bijna uit om

met aan de wand 54 zwart-witfoto’s van politieke gevangenen die in detentie overleden‚ knikt de 49-jarige Bo Kyi instemmend als die nieuwe openheid ter sprake komt.

‘Vroeger werden veel vrijgelaten dissidenten gemeden alsof ze een besmettelijke ziekte hadden. Maar tegenwoordig hebben ze juist aanzien.’ Hijzelf is als een van de oprichters van de Associatie voor Assistentie aan Politieke Gevangenen (AAPP)‚ die zich inzet voor vrijlating van politieke gevangenen‚ een bekende verschijning in de lokale media. Met een glimlach vervolgt hij: ‘Ik word op straat herkend.

Soms krijg ik korting in de taxi.’

Bo Kyi zat twee keer vast‚ in totaal zeven jaar‚ vanwege protesten tegen het bewind.

Toen kort na zijn vrijlating in 1999 opnieuw arrestatie dreigde‚ vluchtte hij naar Thailand.

Het lot van de achterblijvers liet hem niet los en met medeballingen richtte hij in 2001 de AAPP op. Als een van de weinige bracht de organisatie‚ dankzij een ondergronds netwerk van contacten‚ de duistere onderwereld van Birmese gevangenissen in kaart.

Voor lobbywerk en campagnes vloog Bo Kyi vaak de wereld over. Zijn zoontje kreeg de koosnaam Nheiro – naar Paulo Pinheiro‚

‘Voorzitter Soe Thane vertrouwt mij niet‚ en ik hem ook niet’ zijn wantrouwen jegens de regering van ex-militairen te verwoorden: ‘President‚ no good. Soldier man.’ En na een korte stilte: ‘Government‚ no good. Soldier men.’

Hij heeft het nog niet gezegd of hij trekt resoluut zijn longyi (Birmese sarong) omhoog. Op zijn bovenbeen komt een tatoeage van krullerige cijfers en letters te voorschijn.

De datum van zijn arrestatie in 1989. Vanwege zijn deelname aan demonstraties tegen het bewind in 1988 werd hij tot 23 jaar veroordeeld‚ waarvan hij er negen uitzat.

Zo circuleren in het huidige Birma (Myanmar) overal verhalen die jarenlang verzwegen bleven. In een simpel ingericht kantoor

de Braziliaanse VN-gezant voor mensenrechten in Birma met wie Bo Kyi vaak overlegde.

Maar in zijn vaderland stond hij hoog genoteerd als persona non grata. Dat is inmiddels drastisch veranderd. ‘Als ik aankom op de luchthaven‚ staat een vertegenwoordiger van de regering klaar die me langs de douane loodst.’ Hij grinnikt even. Bo Kyi is een bedaarde persoonlijkheid die zijn verhalen doorspekt met onderkoelde humor. Alleen de pakjes sigaretten en een bundel cheroots (Birmese sigaren) op tafel verraden ook de nodige stress.

Kluwen vrienden De ommekeer in zijn relatie met de overheid kwam in 2011 toen een regering van voornamelijk ex-militairen prille hervormingen doorvoerde. Honderden politieke gevangenen kwamen vrij onder een presidentieel pardon. Steeds meer ballingen durfden het aan hun vaderland te bezoeken nu een Birmese Lente aangebroken was. Ook Bo Kyi werd op 5 januari 2013 door een opgewonden kluwen familie en vrienden verwelkomd op de luchthaven van Rangoon. Al snel klopte de regering op zijn deur. Deze keer ging het niet om ondervraging‚ maar om een voorstel tot samenwerking.

Zo werd hij namens de AAPP – net als enkele andere mensenrechtenactivisten –

12 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | Birmese hervormingen WV_NR09_2014#3.indd 12

21-08-14 07:54

n

lid van een nieuwe commissie die de dossiers van overgebleven politieke gevangenen moet doorlichten voordat ze kunnen worden vrijgelaten. De uit een tiental leden bestaande commissie wordt geleid door minister Soe Thane‚ een naaste medewerker van de president.

Net als vele andere geestverwanten twijfelde Bo Kyi over zijn deelname‚ vroeg hij zich af of hij niet gebruikt werd door de machthebbers. ‘Onze organisatie besloot het risico te nemen. Door stil te blijven zitten‚ bereik je ook niets.’ Op de vraag hoe het voelt om met zijn vroegere tegenstanders aan tafel te zitten‚ laat hij het achterste van zijn tong niet zien: ‘De voorzitter vertrouwt mij niet‚ en ik vertrouw hem ook niet.’

De opdracht van de zestienkoppige commissie klinkt simpeler dan hij is. Veel politieke gevangenen zitten vast op criminele gronden en zijn weggestopt in uithoeken van het land. Ook blijft er binnen de commissie gesteggel over de definitie van politieke gevangenen‚ een term die de autoriteiten

jarenlang weigerden in de mond te nemen.

Toch verliepen ondanks het wantrouwen en de praktische obstakels de eerste maandelijkse bijeenkomsten redelijk constructief‚ zegt Bo Kyi. Voor zo’n tweehonderd dissidenten zwaaiden het afgelopen jaar de celdeuren open.

Maar de belofte dat alle politieke gevangenen voor eind 2013 zouden vrijkomen‚ zoals de regering met veel tamtam had aangekondigd‚ is niet waargemaakt. Er zitten nog 29 oudgedienden vast‚ onder wie leden van etnische minderheden en militairen die het waagden te informeren hoe ze uit dienst konden treden. ‘Hardliners in de regering vinden dat ons werk erop zit. Ze willen de commissie afschaffen.’ Bo Kyi vindt het een veeg teken dat de commissie dit jaar slechts af en toe bijeenkwam en dat de voorzitter herhaaldelijk geplande vergaderingen afblies.

En er is meer slecht nieuws. Sinds begin dit jaar belandden zeker dertig Birmezen zuiver om politieke redenen achter de tra-

Bo Kyi op zijn kantoor in Rangoon: ‘Tegenwoordig hebben dissidenten aanzien.’

lies. De meesten van hen zijn geen bekende dissidenten‚ maar burgers die zich roeren in het nu vrijere klimaat. Vaak gaan hun protesten over landonteigening‚ een steeds groter wordend probleem nu de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en de ontwikkeling van economische zones toeneemt. De Birmese autoriteiten maken gebruik van een aantal oude‚ strenge wetsartikelen over vreedzame bijeenkomsten‚ openbare orde en veiligheid. Zo kunnen ze een half tot twee jaar celstraf opleggen.

In 2014 werden onder die wetten al 85 mensen in staat van beschuldiging gesteld. ‘Reden genoeg dus waarom het werk van de commissie moet doorgaan’‚ zegt Bo Kyi. Zijn blik dwaalt door de ruimte en blijft even hangen op een rood spandoek aan de muur met de tekst: ‘Zolang er in Birma politieke gevangenen bestaan‚ kan er geen nationale verzoening zijn.’ >

Birmese hervormingen | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 13

13 21-08-14 07:54

Bewijzen van slavernij Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Nina Berman/NOOR

H

oewel de Islamitische Staat in Irak een poging schijnt te doen de ouderwetse slavenmarkt weer in ere te herstellen‚ is slavernij officieel overal verboden.

Toch worden er in de wereld ruim 20 miljoen mensen – meer dan ooit – tegen hun wil vastgehouden en gedwongen zonder enige beloning te werken‚ lange dagen makend‚ onder mensonterende omstandigheden. Dat gebeurt zelfs in het Westen‚ ook in Nederland.

Het is een moeilijk te fotograferen onderwerp: hoe weet je dat iemands huishoudster nooit naar buiten mag? Die serveerster op

18 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 | Moderne slavernij WV_NR09_2014#3.indd 18

21-08-14 07:54

het feest van dat vriendelijke‚ rijke echtpaar? De moderne slavernij vindt stiekem plaats‚ maar onder onze ogen. Vaak overkomt het kwetsbare mensen‚ illegale migranten die dachten een fijn baantje te krijgen maar iemands privé-eigendom werden.

Een kwart van de slaven is kind.

Het Nederlandse fotoagentschap NOOR probeert sinds 2013 moderne slavernij in beeld te brengen. Hoofdstuk twee (van de geplande tien) van de serie Modern Day Slavery is van fotografe Nina Berman. Zij bezocht rechtszaken tegen slavenhouders‚ fotografeerde

bewijsstukken en bezocht plaatsen delict. Dat levert beklemmende beelden op van de stille getuigen van jaren in gevangenschap: dwangmiddelen als een bijl en een diamanten ring om mee te dreigen en te slaan (de ring is van de pooier‚ de ‘daddy’ over wie op de geschreven verklaring wordt verteld – hij kreeg levenslang); het kistje waarin de slavenmeisjes van de haarvlechtsalon alle fooien moesten stoppen‚ de kabel die de computer van Joseph Yannai uit de staat New York met internet verbond‚ zodat hij onder een alias vrouwen uit Latijns-Amerika en Oost-Europa

naar zich toe kon lokken‚ hen kon opsluiten‚ verkrachten en voor zich laten werken; en het hotel in Memphis waar een 18-jarig meisje zich moest prostitueren. Zij wist daar te ontsnappen‚ de politie vond de slavenhouder vlak bij het hotel in een auto – met zijn bijl naast zich. Bewijsstuk A. Hij werd schuldig bevonden. Onvoorzichtig geweest – gelukkig zijn slavenhouders (soms) ook de slaaf van hun eigen misdaad.

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Moderne slavernij | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 19

19 21-08-14 07:54

‘In Nederland zijn nog veel wolven in schaapskleren’ WV_NR09_2014#3.indd 22

21-08-14 07:54

Het onderzoek naar wie de MH17 boven Oekraïne liet neerschieten is de laatste klus van Hester van Bruggen. Zes jaar gaf ze leiding aan een unit van het Openbaar Ministerie die internationale misdrijven vervolgt. ‘Voorheen was straffeloosheid de regel. Zo zal het nooit meer zijn.’ Een afscheidsinterview.

Tekst: Tjitske Lingsma Fotografie: Robin de Puy

O

p het kantoor van Hester van Bruggen (41) in Rotterdam heerst een rustige sfeer. Het zijn haar laatste weken als hoofd van de Unit Internationale Misdrijven (UIM) van het Openbaar Ministerie. Niets wijst er tijdens dit gesprek begin juli op dat zich spoedig een ramp zou voordoen die vele Nederlanders zou raken en de UIM in de hoogste versnelling zou brengen.

Op 17 juli wordt vlucht MH17 boven Oekraïne uit de lucht geschoten. Alle 298 inzittenden vinden de dood – onder wie 196 Nederlanders. Het is de eerste keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat zo veel Nederlanders het slachtoffer zijn van wat mogelijk een oorlogsmisdrijf is. Vandaar dat de UIM – belast met opsporing en vervolging van daders van genocide‚ misdrijven tegen de menselijkheid‚ oorlogsmisdrijven‚ foltering en gedwongen verdwijning – meteen onderzoek ging doen. Van Bruggen leidt met twee andere officieren van justitie de operatie. Vanwege de gevoeligheden kan ze niets over deze zaak zeggen.

In dit interview blikt ze terug op andere onderzoeken‚ aangrijpende momenten en de risico’s van haar werk. ‘Ik weet waartoe mensen in staat zijn. Uit de eerste hand heb ik over handelingen gehoord vreselijker dan ik in mijn ergste fantasie had kunnen bedenken’‚ vertelt ze. Maar ze is terughoudend over haar emoties. ‘Het werk heeft mij niet beschadigd. Maar je moet wel oppassen dat je niet bij de enkels afbreekt. Ik sport veel. Wat vooral helpt: we hebben een geweldig team‚ en ik ben in een positie dat ik echt iets tegen onrecht kan doen.’

Gekleed in zwart overhemd en spijkerbroek is de officier van justitie een kordate verschijning. Haar markante bril geeft haar de uitstraling van een intellectuele crime fighter. Ze formuleert snel. ‘Het was liefde op het eerste gezicht’‚ zegt ze over het moment dat ze in 2008 begon als hoofd van de UIM. ‘Lang dachten we: er lopen wellicht nog wat oude nazi’s rond. Die pakken we aan en dan is het klaar. Totdat we ons realiseerden dat zich onder migranten wolven in schaapskleren bevonden. Ook zijn er Nederlanders die in het buitenland oorlogsmisdrijven plegen. Het was te gek voor woorden dat we daar niets aan deden’‚ zegt Van Bruggen.

Nederland zette begin jaren negentig dan ook een opsporingsteam op voor Joegoslavische oorlogsmisdadigers. Gaandeweg werd diens mandaat uitgebreid naar vergelijkbare verdachten die in Nederland verblijven‚ de Nederlandse nationaliteit hebben of ‘internationale misdrijven’ hebben gepleegd tegen een Nederlander. Strafprocessen kwamen pas op gang toen de Wet internationale misdrijven in 2003 in werking trad‚ en in hetzelfde jaar bij de politie het Team Internationale Misdrijven (TIM) werd opgericht. Van Bruggens eigen UIM bestaat uit twee officieren van justitie‚ twee parketsecretarissen‚ een beleidsmedewerker en een antropoloog. Zij werken samen met de vaste groep van 25 gespecialiseerde agenten van het TIM‚ dat onderdeel is van de Dienst Landelijke Recherche.

Het streven is‚ zegt Van Bruggen‚ per jaar één kansrijke zaak op te starten. De UIM ‘kiest’ die onder meer uit de 1F-dossiers (vluchtelingen die vanwege ernstige verdenkingen geen asiel krijgen) en gegevens van internationale tribunalen‚ aan de hand van een lijst met vragen. Zijn de misdrijven niet verjaard? Heeft Nederland rechtsmacht om de persoon te vervolgen? Hoe zwaar zijn de delicten? Hoe overtuigend is het bewijs? ‘Maar die criteria zijn niet in graniet gehouwen’‚ nuanceert ze.

Vlees aan het bot In de zes jaar dat ze de UIM leidt‚ was Van Bruggen nauw betrokken bij strafzaken tegen enkele Rwandezen‚ verdacht van misdrijven tijdens de genocide in 1994‚ waarbij 800 duizend Tutsi’s en gematigde Hutu’s werden vermoord. Nederland had Joseph Mpambara‚ afkomstig uit een welgestelde familie‚ asiel geweigerd. ‘Een zaak met vlees aan het bot’‚ zegt Van Bruggen‚ doelend op de hoeveelheid concrete informatie in het dossier. Mpambara was lange tijd de rechterhand van zijn broer‚ die door het Rwanda Tribunaal tot 25 jaar celstraf is veroordeeld wegens genocide. Een zus had in Rwanda in eerste instantie zelfs de doodstraf gekregen. Mpambara zelf werd verdacht van betrokkenheid bij het afslachten van twee moeders en hun kinderen die met een ambulance probeerden te vluchten. Ook zou hij hebben deelgenomen aan de massamoord bij een Adventistencomplex.

Om aan bewijs te komen en getuigen te spreken‚ reisde Van Bruggen met de UIM-leden‚ de rechter-commissaris en politieagenten de wereld over. Van landen als Benin en Mali tot de VS‚ Frankrijk‚ België en Duitsland. Meer dan twintig keer bezocht ze Rwanda. In het geval van Mpambara speelden de misdrijven zich af op het platteland.

Tijdens een van de onderzoeksmissies verhoorde het politieteam twee jongemannen uit Mpambara’s dorp die hadden meegedaan aan de ‘ambulancemoord’. ‘Ze vertelden dat de chauffeur van de ambulance‚ een Hutu‚ nog leefde. Onze politiemannen vonden hem. Hij vertelde dat hij nog zijn best had gedaan de moeders en kinderen te redden. Hij leed aan een enorm schuldcomplex. Maar hij zei ook dat één meisje‚ Benita‚ destijds 9 jaar‚ niet was vermoord omdat de moordenaars twijfelden of ze Hutu of Tutsi was. Ze woonde inmiddels in de hoofdstad Kigali‚ waar we haar hebben gehoord.’

Van Bruggen doet haar bril af. ‘Het horen van een getuige kan dagenlang duren. Je zit dicht bij elkaar aan een tafel. Vaak is het warm.

Het Interview | nr. 9 - september ’14 |

WV_NR09_2014#3.indd 23

23 21-08-14 07:54

M U S E U M

H E T

D O M E I N

S I T T A R D

The Yes Men

Rosie McRiveter‚ from the series McRevolutionaries‚ 2006

Out-Smarting Capitalism 13.07.14 • 30.11.14

WWW.HETDOMEIN.NL WV_NR09_2014#3.indd 32

21-08-14 07:54