‘Westen De risico’s voor wezen Verdachte sterfgevallen vat Noord- in Rwanda en Uganda in cellen Zuid-Afrika Korea niet’ Maandblad over mensenrechten | oktober 2015 | Jaargang 48 #10 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
Ontvoerd door Al Qaida of IS: de souvenirs
wordtver volgd WV_NR10_2015#7.indd 1
16-09-15 14:50
INHOUD
groeten uit... New York
Het wordt ineens doodstil in de zaal van bioscoop Film Forum in Greenwich Village. ‘Ik voelde me vrij’‚ klonk het net nog uit de luidsprekers. Op het doek prijkt het altijd van een strohoed voorziene hoofd van Wayne Pharr‚ voormalig lid van de Black Panthers. Hij vertelt over de militante zwarte beweging in een veelgeprezen documentaire‚ waarvan ik een van de eerste voorstellingen bijwoon. Zo voelde Pharr zich dus tijdens een spectaculair vuurgevecht met de politie van Los Angeles: eindelijk vrij. ‘Ik was een vrije negro. Ik maakte mijn eigen regels. In die kleine ruimte die ik had‚ was ik koning.’ Regissseur Stanley Nelson krijgt nog altijd kippenvel van het moment‚ vertelt hij na afloop‚ als hij met Flores Forbes‚ een andere ex-‘Panther’‚ vragen beantwoordt. Wayne Pharr‚ tijdens de schietpartij in 1969 pas negentien jaar oud‚ overleed onlangs op 64-jarige leeftijd. Wie de geschiedenis niet kent‚ had kunnen denken dat de eerste beelden van The Black Panthers: Vanguard of a Revolution onlangs waren gemaakt in Ferguson of Baltimore. Het verhaal gaat over spanningen tussen zwarte jongeren en de politie. Over de armoede. Slechte huisvesting. Beroerd onderwijs. Het verschil met nu: de voiceover gebruikt zonder scrupules het woord negroes. Flores Forbes ziet de parallellen met het heden. ‘Maar wij gebruikten de tactieken van die tijd.’ De tijd van de Vietnam-oorlog en de dienstplicht‚ toen jonge mannen moesten vechten maar dat liever dicht bij huis deden. Hij zat zelf bijna vijf jaar vast wegens poging tot moord. ‘Als nu iemand oppert dat er wapens nodig zijn: zorg dat je hem smeert!’ adviseert Forbes‚ die zich nog goed de strategieën herinnert die de FBI inzette om strafbaar gedrag uit te lokken. ‘Want waarschijnlijk is het een undercoveragent.’
Karlijn van Houwelingen
Weeshuizen als bron van risico De geheel verschillende aanpak van Rwanda en Uganda
14
6 4 6
11 12 14
Cover: © Glenna Gordon Het kaartspel waarmee de Oostenrijkse Wolfgang Ebner en zijn vrouw Andrea Kloiber de tijd doodden gedurende de acht maanden dat een aan Al Qaida gelieerde groep hen in gijzeling hield. De twee werden in 2008 ontvoerd tijdens een vakantie in Tunesië.
De mysterieuze dood van Tatiana Rivera Moordcijfer El Salvador schiet omhoog door einde bestand
16
VierVijf Weeshuizen sluiten of laten bijbouwen? Twee Afrikaanse buurlanden‚ twee visies‚ beide met risico´s Grunberg Column Bondskanselier met body Merkel toont moed in vluchtelingencrisis Niemand weet waarom Tatiana dood is In El Salvador blijven de meeste moorden onopgelost ‘Kim Jong-un is niet de leider van Noord-Korea’ Voormalige staatsdichter Jang Jin-sung vluchtte uit Noord-Korea
2 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 | Inhoud WV_NR10_2015#7.indd 2
16-09-15 14:50
VIERHONDERDDUIZEND
‘Kim Jong-ils studievrienden zijn de ware machthebbers’ Voormalige Noord-Koreaanse staatsdichter Jang Jin-sung
‘Ik “schok” ze tot ze de waarheid vertellen‚ zelfs als het een leugen is’ Onderzoek naar het verdachte overlijden van gevangenen in Zuid-Afrika
24
16 19 20 22 24 27 28 32
De Zaak Langverwacht proces tegen vijf neonazi’s KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Hoe studenten beulen werden Uniek zelfonderzoek in Birma Doodgemarteld om een deken Gevangenisgeweld in Zuid-Afrika Polman Column Ik ben vrijgelaten en ik neem mee Bittere souvenirs van ex-gijzelaars IS en Al Qaida AmnestyNieuws
Hoe komt het toch dat politici in Duitsland zich ruimhartiger opstellen tegenover vluchtelingen dan hun Nederlandse collega’s‚ terwijl dat land alleen dit jaar al ruim 400 duizend vluchtelingen opnam? Antoine Verbij‚ correspondent in Berlijn‚ kon die vraag begin september ook niet direct beantwoorden. Hij stelde voor een analyse te schrijven over bondskanselier Angela Merkel (pagina 12). ‘Dan houden we de Nederlandse lezer een beetje een spiegel voor’‚ grinnikte hij. Twee weken na ons telefoongesprek begon Duitsland weer grenscontroles in te stellen‚ in afwachting van meer ‘solidariteit’ vanuit andere EU-landen. Duitsland had ‘rust’ nodig om de vluchtelingen góed te kunnen opvangen‚ legde Torsten Albig‚ premier van Sleeswijk-Holstein uit op 14 september. Maar‚ verzekerde hij‚ zijn land zou jaarlijks zeker 400 duizend vluchtelingen kunnen blijven opnemen‚ en wel ‘een tiental’ jaren achtereen. Wie grote getallen vluchtelingen hoort‚ loopt de kans ze alleen nog als massa te zien. Terwijl elke vluchteling zijn eigen‚ bijzondere verhaal heeft. De Noord-Koreaanse ex-staatsdichter Jang Jin-sung‚ die een boek schreef over zijn leven (pagina 16)‚ is er een sterk voorbeeld van. Maar soms hebben getallen symbolische waarde. Neem ‘400 duizend’: het is bijna exact het aantal ‘economische vluchtelingen’ dat Nederland na de oorlog verliet. Het land was deels verwoest na vijf jaar bezetting‚ er was schaarste‚ werkloosheid‚ woningnood‚ een babyboom en de komst van 330 duizend repatrianten uit Nederlands-Indië. De regering vreesde dan ook voor overbevolking en begon emigratie actief te stimuleren‚ met gratis cursussen Engels en gratis vervoer naar landen als Canada‚ de VS‚ Zuid-Afrika en toenmalig Zuid-Rhodesië. En daar gingen ze‚ 409.000 Nederlanders in totaal‚ 4 procent van de toenmalige bevolking van 10 miljoen. Uit geen enkel Europees land‚ afgezien van het straatarme Portugal‚ vertrokken verhoudingsgewijs meer mensen. ‘Ze waren blij van ons af te zijn’‚ herinnerde een Nederlandse ex-emigrant zich‚ die ik in Zimbabwe sprak. De vergelijking is een beetje flauw. De ‘vlucht’ van de Nederlanders verliep ordelijk en was gespreid over vijftien jaar (1947-1963). Bovendien hanteerden sommige ontvangende landen jaarlijkse immigratiequota en selecteerden ze op opleiding en beroep. Maar juist dat zou te denken moeten geven. Waarom niet nu zo’n systeem opzetten voor arbeidsmigranten‚ met tijdelijke verblijfs- en werkvergunningen (zoals de Amerikaanse green cards)‚ om de druk op en de ‘vervuiling’ van de asielprocedure te verminderen? In Duitsland wordt al lang gepleit voor zo’n Einwanderungsgesetz (pagina 12). Nederland zou het voortouw kunnen nemen in de EU en zo’n systeem kunnen invoeren. Al was het maar uit historisch besef.
Marnix de Bruyne Hoofdredacteur a.i. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 3
3 16-09-15 14:50
vijf
Reddingsboei Een duidelijk aangeslagen vader met zijn ontroostbare zoon‚ te midden van Hongaarse agenten. Het beeld‚ van de Servische fotograaf Marko Djurica‚ is op 8 september geschoten bij het Hongaarse vluchtelingenkamp in Roszke‚ bij de Servische grens. De omstandigheden zijn er slecht‚ eten krijgen de vluchtelingen toegeworpen door agenten. Vandaar dat enige honderden van hen die dag besloten door de politiekordons te breken om hun eigen weg te gaan. Kort voor dit moment liet tv-journaliste Petra Laszlo vluchtelingen struikelen‚ onder wie de vader op de foto‚ en schopte zij hen – uit ergernis over alle chaos‚ of omdat ze extra spectaculaire beelden wilde schieten. Maar Laszlo zelf werd ook gefilmd‚ wat op internet werd gezet en viral ging. Bijna direct werd ze ontslagen door haar werkgever‚ de nationalistische Hongaarse internetzender N1TV. Wat hier vooral de aandacht trekt‚ is de groene Bio Macht Schöntas. Hij staat symbool voor de westerse wereld‚ waar vader en zoon zo graag heen willen. Waar er tijd en rust is om je druk te maken over de vraag of je eten bespoten is of niet. De tas lijkt een baken van hoop‚ een teken dat het nog goed komt met die twee. Vader en zoon houden hem vast‚ alsof het een reddingsboei is.
Nigeria buitenspel Het wereldkampioenschap voetbal voor daklozen heeft het dit jaar zonder het Nigeriaanse team moeten doen. Op 12 september opende koning Willem-Alexander op het Museumplein in Amsterdam de Homeless World Cup‚ die sinds 2003 jaarlijks plaatsheeft. Het achtkoppige team uit Nigeria kreeg op het laatst echter geen visum voor het Schengengebied van de Franse ambassade in Lagos. Ook het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken‚ waar de organisatie van het WK vervolgens op afstapte‚ wilde geen visa verstrekken. De papieren van een aantal teamleden waren niet in orde‚ aldus de officiële verklaring‚ maar bovendien ‘wordt getwijfeld aan tijdige terugkeer’‚ aldus Buitenlandse Zaken tegenover Het Parool. ‘Nederland berooft daklozen van de kans namens hun land te spelen op een internationaal toernooi. Terwijl ze net als de andere deelnemers geld hebben ingezameld om mee te doen en maandenlang hebben getraind’‚ reageerde Mel Young‚ voorzitter van de Homeless World Cup‚ op de site van OneWorld. ‘Deze voetballers uit Nigeria zijn helden en zouden als zodanig behandeld moeten worden.’ Uit onderzoek blijkt dat het WK de levens van 70 procent van de deelnemers positief beïnvloedt. Ze stopten met drugs of drinken‚ kregen een baan of begonnen met een opleiding.
‘De braindrain voor Syrië kan‚ hoe cynisch wellicht ook‚ een braingain voor Europa betekenen’ De Leidse Hoogleraar Leo Lucassen roept op het menselijk kapitaal van vluchtelingen te benutten
© McCrow
© Reuters
VIER
Eén wapen minder De controversiële Britse kunstenaar Carl McCrow is eind augustus een campagne begonnen om het aantal handwapens in de wereld te verminderen. Wapens vormen een terugkerend thema in het werk van McCrow (zie foto). Met One Less Gun roept hij filmproducenten op voor elk wapen dat gebruikt wordt in een van hun films een echt wapen te laten vernietigen. De Amerikaanse filmproducent Martin Scorsese heeft al aangegeven de campagne te steunen met zijn nieuwe film Tomorrow. ‘Als dit de standaardpraktijk wordt‚ wie weet hoeveel levens we kunnen redden’‚ aldus McCrow. Uiteindelijke doel van de campagne is om één miljoen wapens te vernietigen. Verder moet de campagne de bewustwording over wapens vergroten: het gaat er niet om voor of tegen wapens te zijn‚ is McCrows boodschap‚ het gaat erom dat er te veel van zijn en dat er per dag duizend mensen door sterven. Wie niet in de filmindustrie werkt‚ kan ook deelnemen aan de campagne: voor vijf pond (6‚80 euro) laat One Less Gun een vuurwapen vernietigen. Wie het overmaakt‚ krijgt als dank een (nep)kogel met het serienummer van het vernietigde wapen.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 | VierVijf WV_NR10_2015#7.indd 4
16-09-15 14:50
© Reuters
Amerikaanse weigerambtenaar de bak in Een trouwambtenaar uit de Amerikaanse staat Kentucky is begin september gearresteerd omdat ze weigerde trouwaktes te verstrekken aan homoparen. Kim Davis is vanuit haar christelijke geloof tegen homohuwelijken en beriep zich op de vrijheid van godsdienst. De autoriteiten vinden dat zij als ambtenaar gewoon de wet moet uitvoeren: sinds een uitspraak van het Hooggerechtshof op 26 juni dit jaar zijn homohuwelijken toegestaan in de VS. ‘God zegene Amerika en de scheiding van kerk en staat’‚ reageerde een activist. Na enkele dagen kwam Davis (49) alweer vrij‚ waarbij ze werd verwelkomd door een kerkkoor van 150 zangers en duizenden aanhangers. Zij zien haar als martelaar en vergelijken haar met Martin Luther King. De rechter zei echter dat Davis zo weer de cel in kan als ze homohuwelijken blijft belemmeren. In Nederland‚ dat in 2001 als eerste land ter wereld het homohuwelijk invoerde‚ mogen ambtenaren mensen van hetzelfde geslacht wel weigeren te huwen op grond van hun geweten. Deze ‘weigerambtenaren’ zullen echter langzaam verdwijnen: sinds 1 november vorig jaar is het gemeenten verboden zulke gewetensbezwaarden nog aan te nemen.
Tegenwicht Russische propaganda Nederland en Polen gaan een tv-zender oprichten die Russen in de EU objectieve informatie moet bieden in de eigen taal. De zender‚ die de ‘Content Factory’ heet‚ moet in 2016 met uitzendingen beginnen. ‘Ik ben niet zo blij met die naam’‚ zei minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken begin september over de ‘nieuwsfabriek’. ‘We willen niet de indruk wekken dat ook wij propaganda gaan maken. Het gaat ons erom vrijheid van meningsuiting te bieden aan Russen‚ echt een vrije ruimte te scheppen.’ Maar er is íets nodig als tegenwicht voor de Russische propaganda‚ benadrukte Koenders. ‘Die is zó overtrokken‚ het is angstaanjagend.’ André Gerrits‚ Ruslanddeskundige van de Universiteit Leiden‚ twijfelt aan de effectiviteit van de zender. ‘Er is niets tegen‚ maar in Rusland zullen er alleen mensen naar kijken die toch al kritiek hebben op de regering. Het wordt preken voor eigen parochie.’
Brazilië zet drones in tegen mensenhandel De Braziliaanse overheid zet sinds eind augustus een nieuw middel in tegen mensenhandel. Zes met camera’s uitgeruste drones speuren in de uithoeken van Rio de Janeiro naar bedrijven– vaak veehouderijen en houtskoolbranders – waar arbeiders in moderne slavernij leven of anderszins worden uitgebuit. Volgens Bruno Barcia Lopes‚ coördinator Rurale Supervisie van het Arbeidssecretariaat van Rio de Janeiro‚ zullen de drones niet de inspecteurs gaan vervangen. ‘Ze zijn met name nuttig in gebieden die lastig per auto bereikbaar zijn.’ Wereldwijd werken er 21 miljoen mensen voor weinig tot geen salaris‚ aldus de Internationale Arbeidsorganisatie ILO. In Brazilië zijn dat er naar schatting 25 tot 40 duizend. Om dit probleem aan te pakken‚ publiceerde de Braziliaanse overheid in 2003 een zwarte lijst van bedrijven die zich schuldig maakten aan ‘slavenarbeid’. In december 2014 bepaalde het Hooggerechtshof van Brazilië echter dat de economische gevolgen van plaatsing op de lijst te groot waren voor de betrokken bedrijven en is de lijst afgeschaft. Die uitspraak volgde op de bezwaren die een groep vastgoedbedrijven ertegen had gemaakt. Wat de Braziliaanse overheid precies gaat doen met de videobeelden is nog niet bekend.
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 5
5 16-09-15 14:50
© Anaïs López
Land zonder weeshuizen‚ land vol weeshuizen Het is beter voor wezen op te groeien in een gezin dan in een tehuis‚ vindt Rwanda. Vandaar dat het zijn weeshuizen sluit. Sommige kinderen lijden echter honger bij hun nieuwe pleegouders‚ ontdekte Paulien Bakker. In buurland Uganda neemt het aantal weeshuizen juist flink toe‚ zonder veel controle. Hier ligt weer frauduleuze adoptie op de loer. Twee benaderingen‚ beide vol risico’s. Tekst: Paulien Bakker
K
arongi – Het is nog koud en donker buiten als om half vijf Daniel‚ een van de medewerkers van weeshuis l’Esperance aan het Kivu-meer in Rwanda‚ met zijn stok op een verroeste autovelg slaat. De aankondiging van een nieuwe dag. In een van de jongenskamers liggen Samuel en Solomon (beiden 9) met hun hoofd nog onder de dekens. Op de veranda van een gebouw verderop verzamelen kinderen en personeel van het kindertehuis zich om te bidden. De
6 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 | Weeshuizen Rwanda en Uganda WV_NR10_2015#7.indd 6
16-09-15 14:50
jongens sluiten zich even later slaperig bij hen aan. Het zal nog tot één uur ’s middags duren voordat ze hun eerste maaltijd krijgen. Het is december 2014. Het tehuis volgt nog altijd de routine die het al twintig jaar kent. Maar l’Esperance‚ dat ooit voor 126 kinderen een thuis was‚ zal enkele weken later de deuren sluiten. De VN namen eind 2009 een richtlijn aan voor kwetsbare kinderen‚ die het VN-Kinderrech-
tencomité moest helpen het beleid van landen te beoordelen. Volgens die richtlijn hebben kinderen het recht om op te groeien in een gezin en het recht op inspraak bij alle besluiten die hen aangaan. Het Better Care Network‚ in 2003 opgericht door onder meer USAID en Unicef‚ startte dat jaar een grootscheepse lobby‚ met als doel overal in de wereld weeshuizen te sluiten. Rwanda besloot de VN-richtlijn ter harte te nemen. Het land kende vóór de genocide van
1994 slechts drie weeshuizen. Na de slachting van zeker 800 duizend Tutsi’s en gematigde Hutu’s zetten buitenlandse hulporganisaties er tientallen nieuwe weeshuizen op. Dat is slecht voor het kind en niet passend in de cultuur‚ oordeelde de regering van Paul Kagame‚ die bekendstaat om haar autoritaire bewind. In 2012 kondigde zij aan vóór 2015 alle 34 weeshuizen te sluiten en de 3.323 weeskinderen onder te brengen bij Rwandese gezinnen. Dat zou geen probleem zijn‚ omdat
Weeshuizen Rwanda en Uganda | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 7
7 16-09-15 14:50
Merkel de Moedige Duitsland is wakker geschud. Niet alleen door de stroom beelden van vluchtelingenleed. Niet alleen door de aanslagen op opvangcentra voor asielzoekers. Maar ook door een bondskanselier die net op tijd haar land van de ernst van de zaak wist te overtuigen. Een lofzang door correspondent Antoine Verbij.
B
erlijn – Wereldwijd stak men de loftrompet over de Duitse bondskanselier. Tot The Economist aan toe‚ het gezaghebbende blad voor internationale politiek. ‘Merkel the Bold’ stond boven het commentaar dat inging op Merkels persconferentie van 31 augustus‚ ‘Merkel de Moedige’. Ook in Duitsland zuchtte men tevreden‚ al vond menigeen dat het wel wat lang had geduurd voor ze zich ondubbelzinnig over het vluchtelingenvraagstuk uitliet. Angela Merkel nam er de tijd voor. Ze had een uur ingeruimd in haar agenda‚ het werden er anderhalf. Onvervaard antwoordde ze op het vragenvuur van de journalisten uit binnen- en buitenland. Na afloop waren alle journalisten uitgeput‚ maar zij niet. Monter liep ze weg in haar flamingo-roze outfit‚ terwijl de persmensen naar hun redacties strompelden voor hun verslagen. Wat Merkel meldde‚ was wat velen wilden horen: dat Duitsland bereid en in staat is om
de dit jaar verwachte 800 duizend vluchtelingen op te vangen. ‘Wir schaffen das’‚ zei ze‚ het Duitse equivalent van ‘Yes‚ we can!’‚ van haar Amerikaanse evenknie Barack Obama. Geen mitsen en maren. Geen verhalen over dat het wel erg veel vluchtelingen zijn die nu op Duitsland afkomen. In Duitsland hebben vluchtelingen recht op asiel en hebben Duitsers de plicht bescherming te bieden. Punt. En ook waren er de heldere woorden tegen degenen die in Duitsland de straat op gaan om hun vreemdelingenangst te uiten en opvangcentra te bedreigen. ‘Mensen met haat en kilte in hun hart’‚ herhaalde Merkel haar oordeel dat ze al in haar nieuwjaarstoespraak had geleverd. Doelend op de golf aan hulpvaardigheid die momenteel over Duitsland spoelt‚ voegde ze eraan toe: ‘Gelukkig overtreft het aantal helpers veruit het aantal haters.’ Dat waren mooie woorden‚ die de bijval kregen die ze verdienden‚ van alle partijen in het Duitse parlement. Merkel verwoordde de lessen die Duitsland uit zijn naoorlogse geschiedenis heeft getrokken. Al waren dat – er zij nog maar eens aan herinnerd – moeizaam geleerde lessen. Terecht verwijzen veel commentatoren naar het begin van de jaren negentig‚ toen politici heel anders reageerden op de stroom vluchtelingen uit het uiteenvallende Joegoslavië. Ook in die tijd vlogen er opvangcentra in brand‚ er vielen zelfs doden. Rostock‚ Mölln‚ Hoyerswerda‚ Solingen‚ de incidenten aldaar werden symbolen voor extreemrechtse
uitwassen. Het politieke debat dat daarop volgde‚ liep uit op een beschamende vertoning. Conservatieve politici zochten de nabijheid van de vox populi door het asielrecht ter discussie te stellen. Het trotse grondwetsartikel 16‚ ‘Politiek vervolgden hebben recht op asiel’‚ werd van subparagrafen voorzien. Wie via een buurland Duitsland binnenkwam‚ moest voortaan daar maar asiel aanvragen. De juridisch zeer geslepen journalist Heribert Prantl wordt niet moe er in zijn Süddeutsche Zeitung steeds weer aan te herinneren wat een blamage dat is geweest. ‘Het asielrecht was een baken van licht in de haven van de Grondwet. Dat licht werd in 1993 uitgeschakeld en vervangen door een theelichtje’‚ schreef hij eind augustus. Het waren niet alleen conservatieve krachten die het asielrecht onderuithaalden‚ voegde hij toe. De sociaal-democratische SPD werkte er flink aan mee. De SPD deed dat op voorwaarde dat er naast de asielwet gewerkt zou worden aan een Einwanderungsgesetz‚ een wet die de komst van arbeidskrachten reguleert. Die heten in het huidige jargon ‘economische vluchtelingen’ maar zouden door zo’n wet gewoon ‘arbeidsmigranten’ kunnen heten. Voorstanders van zo’n wet verwijzen naar regelingen in de VS en Canada‚ die een green card verstrekken aan gewenste vakkrachten. Ruim twintig jaar later is zo’n wet er‚ tot grote ergernis van Prantl‚ nog steeds niet ge-
12 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 | Vluchtelingencrisis Duitsland WV_NR10_2015#7.indd 12
16-09-15 14:51
© Reuters
Bondskanselier Angela Merkel tijdens de persconferentie in Berlijn van 31 augustus dit jaar.
komen. Al is die nu‚ gezien het ingewikkelde mengsel van politieke (bijvoorbeeld Syrische) en economische (bijvoorbeeld Albanese) vluchtelingen‚ meer dan nodig. Hoe coalitiepartner SPD en de oppositie van Linkspartij en Groenen er ook op aandringen‚ op haar persconferentie zei de CDU-kanselier andermaal dat ze niets voelt voor zo’n wet. Dat lijkt een concessie aan haar conservatieve achterban. In ieder geval temperde het bij velen de lof die ze oogstte voor haar duidelijke woorden over de vreemdelingenhaat van enkelen en de hulpvaardigheid en flexibiliteit van velen. En zo zijn er meer oneffenheden in de politieke reacties op de vluchtelingenstroom. Links en rechts doen politici voorstellen om de zaak beheersbaar en betaalbaar te houden. De schoolplicht voor kinderen van vluchtelingen intrekken bijvoorbeeld‚ omdat de scholen dat niet kunnen behappen. Het zakgeld voor asielzoekers drastisch verminderen. De toegang tot de gezondheidszorg beperken tot ernstige gevallen. Tot nu toe konden zulke voorstellen steevast rekenen op verontwaardigde reacties in politiek en media. Duitsers hechten in deze tijden van crisis rond de vluchtelingen sterk aan wetten en waarden. Paragraaf 1 van de Grondwet‚ ‘De waardigheid van de mens is onaantastbaar’‚ staat fier overeind. Dat maakte het Constitutionele Hof in Karlsruhe onlangs weer duidelijk door de overheid te verplichten asielzoe-
kers eenzelfde behandeling te geven als werkloze Duitsers. Dus niet beknibbelen op zakgeld‚ onderwijs en gezondheidszorg. Rest de grote vraag waar Merkel in haar persconferentie ook geen duidelijk antwoord op wist: hoe moet het verder in Europa? Ze vond mooie woorden‚ maar geen concrete oplossingen. ‘De historische relatie tussen het Europese project en de versterking van de burgerrechten staat op het spel.’ En: ‘Wanneer Schengen faalt‚ komt het vrije verkeer van
kritiek‚ tot aan beledigingen toe‚ die haar uit verschillende Europese windstreken toewaait‚ is niet mis. Daar doet de lof die de Amerikaanse president haar vanuit Washington doorbelde‚ weinig aan af. Blijf maar eens kalm als de Hongaarse premier Viktor Orbán Duitsland ervan beschuldigt de vluchtelingenstroom door Europa zelf op gang te hebben gebracht. Merkel blíjft ´ kalm. Zoals ze ook kalm bleef onder de beledigingen die ze over zich heen kreeg toen ze een opvangcentrum in de buurt van Dresden bezocht. ‘Volksverrader’ klonk het uit tientallen kelen van boze burgers. ‘Zulke beledigingen doen mij niet veel’‚ antwoordde ze desgevraagd tijdens de persconferentie. En de nog veel ernstiger beledigingen via de sociale media? ‘Daar is de officier van justitie mee bezig. Het recht zal zijn loop hebben.’ Inmiddels is de Duitse minister van Justitie‚ Heiko Maas‚ in het geweer gekomen. Hij maakt zich ongerust over de hetzes die via de sociale media worden gevoerd tegen asielzoekers en de mensen die hen helpen. Beroemd is het geval van de populaire producent van Duitse actiefilms‚ Til Schweiger. Zijn initiatief een opvangcentrum te beginnen‚ leverde hem een ongekende vloed aan haatmails op. Hij is er maar mee opgehouden zijn belagers allemaal persoonlijk de mantel uit te vegen. Minister Maas heeft een brief aan Facebook geschreven‚ waarin hij het management verzoekt om boodschappen die haat verspreiden en tot geweld oproepen eerder te onderscheppen. Als Facebook elke blote tepel van haar internetplatforms kan wissen‚ moet dat ook met zulke boodschappen lukken‚ meent Maas. Het was een actie die opnieuw laat zien wat Duitse politici kenmerkt: een diep geloof in het recht.
‘Gelukkig overtreft het aantal helpers veruit het aantal haters’‚ voegde de bondskanselier eraan toe mensen in gevaar.’ Dus wat Merkel betreft: geen nieuwe grenscontroles. Er is nog een lange weg te gaan in Europa. Merkel staat daarbij voor het aloude Duitse dilemma: moet het grootste en sterkste land van de Europese Unie zich als dwingeland opstellen en onwillige landen opleggen hun aandeel in de vluchtelingenstroom op zich te nemen? Of moet ze‚ net als bij de eurocrisis‚ de lange weg van de kalme diplomatie bewandelen? Het wordt het laatste. ‘Ik ben niet van plan folterinstrumenten in te zetten’‚ zei ze in een zeldzame vlaag van ironie. ‘Merkel the Bold’ zal opnieuw het nodige incasseringsvermogen moeten opbrengen. De
Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Vluchtelingencrisis Duitsland | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 13
13 16-09-15 14:51
‘Kim Jong-un is niet de leider van Noord-Korea’ WV_NR10_2015#7.indd 16
16-09-15 14:51
Jang Jin-sung vluchtte in 2004 naar Zuid-Korea. In zijn boek Dear Leader‚ dat in oktober in Nederlandse vertaling verschijnt‚ beschrijft hij zijn werk als staatsdichter en zijn vlucht. Een gesprek in Leiden‚ waar hij gasthoogleraar Koreastudies is. ‘In het land was onvoldoende papier. Daarom werden gedichten belangrijker als propagandamiddel dan romans.’ Tekst: Guido Spring Fotografie: Camera Press/HH
H
et is vlak na middernacht in mei 1999 als Jang Jin Sung thuis in Pyongyang wordt opgebeld. Hij wordt gesommeerd een net pak aan te trekken en naar zijn kantoor te gaan‚ waar hij sinds negen maanden werkt als dichter in staatsdienst. Maar hij mag het niemand vertellen. Zo’n onverwachte oproep kan te maken hebben met militaire mobilisatie‚ denkt Jang‚ maar waarom moet hij dan een net pak aan? Hij ziet maar twee mogelijkheden: of hij wordt gearresteerd of hem valt het enorme voorrecht ten deel de Geliefde Leider‚ Kim Jong-il‚ te ontmoeten. Na een geheime tocht per busje‚ trein en boot belandt Jang met zes andere hem onbekende uitverkorenen op een eilandje. Na vier uur wachten in een zaal gebeurt het: Kim Jong-il komt binnen. Jang‚ die de Geliefde Leider zeer bewondert‚ applaudisseert enthousiast. Hij raakt echter meteen teleurgesteld als hij merkt dat Kim volstrekt anders oogt dan de Kim die hij kent uit de propaganda. Hij blijkt geen god‚ maar een gewoon mens. Het
verbaast Jang ook om te zien dat de Geliefde Leider verhoogde zolen en hakken onder zijn schoenen heeft‚ om groter te lijken. Ook spreekt hij geen mooie volzinnen zoals in alle boeken en kranten‚ maar gebruikt hij grove taal. Plotseling draait Kim zijn hoofd naar Jang toe en roept: ‘Hee jij daar! Heb jij dat gedicht over die geweerloop geschreven? Iemand anders heeft dat zeker voor je geschreven? Ja toch? Lieg tegen me en ik laat je tegen de muur zetten!’ Jang raakt acuut in paniek‚ maar dan zegt de Geliefde Leider: ‘Het is een compliment‚ prachtig geschreven!’ Er volgt een nachtelijk banket met cognac en dure gerechten‚ in een tijd die in Noord-Korea formeel de ‘moeizame mars’ wordt genoemd‚ een eufemisme voor de voedseltekorten en hongersnood die het land dan al een paar jaar teisteren. Jang Jin-sung vertelt over de bijzondere ontmoeting in de werkkamer van Remco Breuker‚ hoogleraar Koreastudies op de Universiteit Leiden. Breuker haalde Jang naar Leiden‚ waar hij
tijdelijk als gasthoogleraar werkt‚ en tolkt tijdens het gesprek. De voormalige staatsdichter zelf oogt ontspannen‚ terwijl hij in zijn huidige woonplaats in Zuid-Korea 24 uur per dag wordt bewaakt‚ na dreigementen uit Noord-Korea dat hij uit de weg geruimd zal worden. Over eventuele bewaking in Nederland mogen we niets vragen. ‘Dat ik in de kleine kring rond Kim Jong-il terechtkwam‚ had te maken met het gebrek aan papier eind jaren negentig’‚ vertelt Jang. ‘Het verheerlijken van dictator Kim gebeurt in ons land onophoudelijk via de televisie en via romans. Maar voor romans was onvoldoende papier. Zo werden gedichten‚ die minder woorden nodig hebben om de propagandistische boodschap te verspreiden‚ ineens belangrijker.’ Jang werd op het Verenigd Front Departement tewerkgesteld. Dat is de dienst van de almachtige Arbeiderspartij die zich bezighoudt met contraspionage‚ diplomatie en propaganda.
den in de staatskrant gepubliceerd‚ met de vermelding dat ze uit de Zuid-Koreaanse pers kwamen – om de indruk te wekken dat er ook in aartsvijand Zuid-Korea steun was voor de Noord-Koreaanse Geliefde Leider. De toegang tot de geheime Zuid-Koreaanse boeken en kranten wakkerde Jangs kritische geest echter aan. Langzaam kreeg hij in de gaten dat zijn beeld van Zuid-Korea helemaal niet klopte. ‘Altijd had ik gehoord dat ZuidKorea een akelig en arm land was. Nu kwam ik erachter dat het een modern en ontwikkeld land was met vrijheid. Dat zette me aan het denken.’ Vlak voor Jang in augustus 1998 staatsdichter werd‚ kreeg hij toestemming om zijn geboorteplaats Sariwon te bezoeken. Reizen buiten je eigen woonplaats is in Noord-Korea alleen mogelijk met speciale toestemming van de partij. Direct na aankomst op het station van Sariwon kreeg hij al een schok. Want hij zag daar
‘Kim Jong-il nam alle besluiten met zijn studievrienden. Sinds zijn dood zijn zij de ware machthebbers’ Hij ging werken op de afdeling waar Zuid-Koreaanse kranten en boeken werden bestudeerd – een uiterst geheime afdeling‚ want in Noord-Korea is het streng verboden de publicaties van buiten het land te lezen. Jang en zijn collega’s kregen de opdracht zich te verdiepen in de stijl van Zuid-Koreaanse schrijvers en dichters‚ om literaire propaganda in die stijl te produceren. Die lofzangen wer-
mensen die honger leden. In het stadspark lagen velen te wachten op de dood. Hij zag een lijkenbrigade‚ met vrijwilligers die in ruil voor een rantsoen rijst de doden weghaalden en op handkarren afvoerden. Zijn oude schoolvriend Yongnam‚ die hem op sleeptouw nam‚ had oude‚ kapotte schoenen. Jang nam hem mee naar de markt van Sariwon om een nieuw paar voor hem te kopen. >
Het Interview | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 17
17 16-09-15 14:51
Bittere souvenirs Het is elf jaar geleden dat leden van Al Qaida de Zweedse toerist Harald Ickler 54 dagen gevangen hielden in Algerije. Het shirt dat hij toen droeg is nog steeds niet gewassen‚ maar hij gooit het ook niet weg. Veel ex-gijzelaars weigeren net als Ickler hun wrange souvenirs weg te doen‚ ontdekte oorlogsfotografe Glenna Gordon. Ze zocht hen op‚ wat resulteerde in de fotoserie ‘gijzelaars van Al Qaida & ISIS’. Voor Gordon was het project ook een afrekening met haar verleden‚ zei ze in Wired. Jarenlang werkte ze in de landen waar de ontvoeringen plaatshadden‚ vaak nam ze te veel risico. ‘De foto’s deden me terugdenken aan elke domme keuze die ik heb gemaakt.’ Fotografie: Glenna Gordon
Schaakspel dat Westerse gijzelaars maakten die in Noord-Syrië gevangen werden gehouden door Islamitische Staat.
WV_NR10_2015#7.indd 28
16-09-15 14:51
De Zweed Harald Ickler was in 2003 gevangene van Al Qaida in Algerije‚ net als een aantal andere toeristen. Allemaal schreven ze hun naam in The Beach‚ een roman over een mislukte vakantie.
Keukengerei waarmee Ickler zijn dagelijkse portie soep van water met bloem moest eten. ’s Avonds met suiker‚ ’s middags met zout en ’s avonds zonder zout of suiker.
In 2014 werd de Franse journalist Nicolas Henin bijna een jaar lang vastgehouden door IS in Syrië. Zijn jas‚ de mouw gescheurd‚ is een stille getuige van de martelingen die hij onderging. Henin zat vast met de Amerikaanse fotograaf James Foley‚ die later onthoofd werd.
De tandenborstel van Henin werd door IS aan de onderkant afgesneden zodat hij er geen steekwapen van kon maken.
Voor Henin en diens medegevangenen kon het soms dagen duren voordat bewakers de medicijnen gaven die ze nodig hadden. Daarom vroegen zij uit voorzorg vaker dan nodig was om medicijnen.
In Syrië kreeg Henin bijna dagelijks ingeblikt vlees voorgeschoteld. Slechts zelden kreeg hij iets anders te eten.
WV_NR10_2015#7.indd 29
16-09-15 14:51
nieuws
nazarski Afluisteren In zijn roman De Cirkel beschrijft Dave Eggers een wereld waarin internet ieders leven controleert. Eggers is schrijver van bestsellers en activist voor tal van mensenrechtenkwesties. De Cirkel is de naam van een enorm bedrijf dat de mogelijkheden van de informatietechnologie tot op de laatste bit wil benutten. De ideologie schrijft voor dat mensen altijd met elkaar verbonden zijn en geen geheimen voor elkaar kunnen hebben. Dat gaat gepaard met slogans als ‘geheimen zijn leugens’ en ‘privacy is diefstal’. Eggers is niet echt een doemdenker. Zijn roman is satire. Maar die is zo spannend omdat de werkelijkheid er niet ver vanaf staat. Als één technologische ontwikkeling steeds meer een stempel op ons drukt‚ is het wel wat surveillance wordt genoemd‚ het ‘afluisteren’ van alle digitale communicatie‚ van e-mail en WhatsApp tot telefoonverkeer. Het is in het belang van veiligheid‚ zeggen regeringen‚ dat iedereen zo goed mogelijk gevolgd wordt. Daarom verwerken steeds grotere computers steeds grotere hoeveelheden (persoons-) gegevens: over onze aankopen‚ ziektes‚ ons reisgedrag. Daarmee vang je volgens regeringen boeven en‚ vooral‚ potentiële terroristen. Amnesty en andere organisaties‚ maar ook telecombedrijven en wetenschappers‚ hebben daar grote twijfels bij. Misdrijven voorkom je meestal niet door technologie‚ eerder door ouderwets speurwerk. Onderwijl wordt enorm veel
Onze geheime diensten mogen straks alle denkbare gegevens onderscheppen van ons leven ‘opgeslagen’‚ vaak zonder dat we het weten. Landen als Rusland en China laten al zien hoe makkelijk die informatie te misbruiken is. En dus heeft Amnesty veel zorgen over het wetsvoorstel over de bevoegdheden van onze inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Volgens dit voorstel mogen deze diensten straks alle denkbare gegevens opvragen‚ zelf onderscheppen of hacken. Je kunt informatie – in een e-mail bijvoorbeeld – versleutelen voordat je die verstuurt‚ opdat anderen het niet kunnen lezen. Maar het wordt strafbaar als je straks niet wilt meewerken aan het ontsleutelen hiervan. Voor het onderscheppen is geen gerechtelijke toestemming meer nodig. Er komt bovendien veel ruimte voor het internationaal delen van onderschepte informatie‚ ook met landen die het niet nauw nemen met mensenrechten. En de minister die toeziet op de regels‚ is dezelfde die de opdrachten aan de geheime diensten verstrekt. Wie niets te verbergen heeft hoeft zich geen zorgen te maken‚ hoor je zeggen. Maar zie dan hoe in De Cirkel in elk huis webcams geplaatst worden‚ hoe elke mail wordt gelezen. Zo’n satire kan beter geen werkelijkheid worden. Het kabinet wil in oktober met een reactie komen naar aanleiding van de ‘internetconsultatie’‚ waarbij eenieder commentaar op het wetsontwerp mocht achterlaten op een overheidssite. Amnesty's zorgen en kritiek vanuit een mensenrechtelijke benadering zijn duidelijk. Ik ben dan ook zeer benieuwd naar de reactie van het kabinet.
GOED NIEUWS
Geen gedwongen uitzetting Roma’s Goed nieuws voor 53 Roma-families uit het dorpje Grmec in de Servische gemeente Zemum: de sloop van hun huizen is uitgesteld en aan alle families is beloofd dat zij alternatieve woonruimte krijgen als de uitzetting op een later tijdstip alsnog doorgaat. De Servische organisatie Lawyers’ Committee for Human Rights had de zaak namens 130 bewoners voorgelegd aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Amnesty voerde actie voor de Roma-families. De plaatsvervangend premier van Servië en minister van Woningbouw‚ Transport en Infrastructuur Mihajlovic bevestigde tegenover Amnesty dat een wet in de maak is om toekomstige uitzettingen in overeenstemming te brengen met internationale mensenrechtennormen.
Mikalai Statkevich vrij De Wit-Rus Mikalai Statkevich is op 22 augustus vrijgelaten. Amnesty voerde intensief actie voor de voormalige presidentskandidaat voor de oppositie: begin augustus werd sympathisanten gevraagd een foto van wolken op de sociale media te plaatsen omdat Statkevich volgens zijn vrouw de buitenlucht zo miste. Statkevich (nu 59) werd in mei 2011 veroordeeld tot een celstraf van zes jaar met zware arbeid wegens ‘het aanzetten tot massa-onrust’ tijdens demonstraties tegen de herverkiezing van president Loekasjenko in 2010. Volgens Amnesty maakte hij slechts op vreedzame wijze gebruik van zijn recht op vrije meningsuiting. Met Statkevich kwamen nog zes andere oppositieleden vrij. De WitRussische president Loekasjenko verklaarde dat de mannen om ‘humanitaire redenen’ waren vrijgelaten‚ ter ere van de presidentsverkiezingen die op 11 oktober plaatshebben. © AI
AMNESTY
Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl
32 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 | Nazarski WV_NR10_2015#7.indd 32
16-09-15 14:51
www.amnesty.nl
© Rex/HH
Amnesty presenteert richtlijnen tegen excessief politiegeweld
Grote willekeur bij doodvonnissen in Saudi-Arabië Saudi-Arabië executeerde tussen augustus 2014 en juni 2015 ten minste 175 mensen‚ na oneerlijke rechtszaken. Dat is gemiddeld één persoon per twee dagen. Dat blijkt uit het Amnesty-rapport Killing in the name of justice: the death penalty in Saudi Arabia dat eind augustus verscheen. Tussen januari 1985 en juni 2015 vonden in Saudi-Arabië ruim 2.200 executies plaats. Bijna de helft daarvan betrof buitenlanders‚ zoals arbeidsmigranten‚ maar ook waren er minderjarigen en mensen met een geestelijke beperking. In veel gevallen hadden de verdachten geen toegang tot een advocaat en werden ze veroordeeld op basis van na marteling of mishandeling verkregen ‘bekentenissen’. Bovendien vinden rechtszaken vaak in het geheim plaats‚ waardoor nabestaanden pas na de terdoodveroordeling te horen krijgen over het lot van hun naasten. Het Saudische rechtssysteem is gebaseerd op de sharia‚ de islamitische wetgeving. Wetten worden vaak arbitrair toegepast en laten ruimte open voor eigen interpretatie van de rechter. Het gevolg is dat gevangenen zelden een eerlijk proces krijgen. Daarnaast hebben zij geen recht op een advocaat of tolk‚ worden bekentenissen vaak na marteling verkregen en hebben ze ook niet automatisch het recht om in hoger beroep te gaan. Hierdoor kan een verdenking zonder hard bewijs al leiden tot een doodvonnis. Amnesty is tegen de doodstraf‚ onder alle omstandigheden. Zij roept Saudi-Arabië op alle executies op te schorten. Het land moet voor alles stoppen minderjarige overtreders en mensen met een geestelijke beperking ter dood te veroordelen‚ aldus de organisatie.
Amnesty’s
nu ook online
Vanaf oktober zijn de Urgent Actions‚ Amnesty’s oudste en bekendste actiemiddel‚ ook te vinden op de website van Amnesty Nederland. Op www.amnesty.nl/urgentaction staat een overzicht van actuele acties die Amnesty op dat moment voert voor mensen in acuut gevaar.
Van de straten van Ferguson (VS) tot de sloppenwijken van Brazilië: excessief politiegeweld haalt geregeld de voorpagina’s. In talloze andere gevallen‚ bijvoorbeeld bij demonstraties‚ gebruikt de politie ook te snel geweld‚ in plaats van zich te richten op de dialoog‚ op kalmeren en deëscaleren. In veel landen zet de politie op willekeurige of excessieve wijze traangas‚ rubberen kogels en andere wapens in‚ regelmatig met de dood of verminking als gevolg. Als reactie hierop maakte Amnesty Nederland‚ na consultatie van onder anderen een aantal politiefunctionarissen‚ de handleiding Use of force – Guidelines for Implementation of the UN Basic Principles on the Use of Force and Firearms by law enforcement officials. Het handboek zet concrete maatregelen op een rij die staten moeten nemen om willekeur en excessief geweld bij de politie te voorkomen‚ maar ook om te garanderen dat de politie ter verantwoording kan worden geroepen voor elke vorm van politiegeweld. Amnesty roept overheden op deze nieuwe richtlijnen te hanteren‚ zodat de nationale wetgeving en uitvoering ervan in lijn is met de basisprincipes die de Verenigde Naties in 1990 opstelden voor wetshandhaving door politie en ordetroepen.
De acties wisselen steeds en er komen wekelijks nieuwe bij. Bij iedere actie staat een brief die direct naar de autoriteiten in het buitenland kan worden gemaild‚ of die eenvoudig zelf aangepast en uitgeprint kan worden. Ook kunnen de acties gedeeld worden via sociale media. AmnestyNieuws | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’15 |
WV_NR10_2015#7.indd 33
33 16-09-15 14:51
Proefdoos groot:
Proefdoos klein: 3 flessen Fellowship Sauvignon Blanc en 3 flessen Fellowship Merlot voor: €
61,€4461,44
6 flessen Fellowship Sauvignon Blanc en 6 flessen Fellowship Merlot voor: €
61,44 €107,88
49, 94,0099
€€
12 flessen
00 49, € 49,00
€
6 flessen
Bestel uw wijn op:
www.grapedistrict.nl/amnesty WV_NR10_2015#7.indd 36
16-09-15 14:51