Amne wv nr12(72 gemiddeld, selectie)

Australië schrikt af

Arnon Grunberg over het noodlot

Minka Nijhuis schrijft Iraakse fotograaf

wordtver volgd Maandblad over mensenrechten | december 2014/januari 2015 | Jaargang 47 #12/1 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

Cabaretier Pieter Derks: ‘Pas op met welke president je een biertje drinkt’

WV_NR12_2014.indd 1

20-11-14 16:13

INHOUD

groeten uit...

Wayanzi (Oeganda)

Aan het einde van een modderig paadje ligt een strandje met oude‚ houten vissersboten. Het Victoriameer ligt er kalm bij. Een felrode tropische vogel zit op het puntje van een boot en zoekt naar overgebleven visresten.

‘Het was hier niet altijd zo gemoedelijk’‚ vertelt John Kalunda‚ een van de vissers. Tot een tijdje geleden krioelde het in het Oegandese vissersdorpje Wayanzi van de werkende kinderen. Ze maakten de boten schoon‚ rookten de vis boven een vuur en gingen het meer op om te vissen. ‘Zwemmen?

Nee‚ dat leren ze hier niet.’ Na een campagne door een lokale ngo‚ over kinderrechten en het belang van scholing‚ besloten de dorpelingen de kinderarbeid aan banden te leggen.

Kalunda laat trots zijn boten zien. Zes stuks in totaal. ‘Daar’‚ zegt hij‚ wijzend naar de struiken die uit het meer groeien‚ ‘zet ik mijn manden iedere ochtend uit.’ De meeste vissers zijn de hele dag met netten en vislijnen in de weer. Kalunda: ‘Maar ik hoef alleen ’s morgens en ’s avonds te werken.

Overdag‚ als de tilapia zelf de manden in zwemt‚ kan ik andere dingen doen’‚ fluistert hij‚ alsof hij een waardevol geheim deelt.

Uit het hutje verderop klinken harde mannenstemmen en drinkgelag. De mannen komen het strand op lopen‚ klaar om het meer weer op te gaan.

Ook Kalunda heeft mensen voor zich werken. ‘Zes mannen‚ allemaal volwassenen’‚ zegt hij trots.

Een compliment dat hij volwassenen aanneemt in plaats van kinderen wuift hij weg. Met een diepe zucht: ‘Die kinderen gaven ook veel kopzorgen hoor. Tuurlijk waren ze goedkoop. Maar ze waren ook om de haverklap ziek‚ en sommige verdronken in het meer. Nee‚ geef mij maar volwassenen. Die drinken meer‚ maar weten tenminste wat ze doen.’

Mira Zeehandelaar

Niet racistisch genoeg?

Boycotten die winkel!

Alternatieve oudejaarsconference Pieter Derks

6

28 4 11 12 14 18 22 26 31

Cover: © Odilo Girod

‘Mijn Russische vrienden beantwoorden mijn e-mails niet meer’ Gesprek met de Oekraïense schrijver Andrej Koerkov

VierVijf Grunberg Column Zweepslagen en Zwarte Piet Wat opviel in 2014 ‘We zijn financieel weer gezond’ Directeur over Amnesty’s reorganisatie Halfdood op straat achtergelaten Gesprek met Hakan Yaman‚ slachtoffer Turks politiegeweld ‘Hoe houden jullie het vol?’

Open brief Minka Nijhuis aan fotografencollectief Irak Polman Column De Zaak Ra˘zvan Gherghina

2 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 | Inhoud WV_NR12_2014.indd 2

20-11-14 16:13

DISCRIMINATIE IN DE POLDER

‘Het is hier een hel’ Het afschrikwekkende asielbeleid van Australië

44

34 36 38 51 52 54 59

Conflicten in beeld Vier fotografen‚ vier foto’s

16‚ 32‚ 42‚ 48

Het is oorlog Gedicht KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Daar sta je dan‚ te wachten op een trein waar je wél in kunt…’

Nederland bijna klaar voor VN-gehandicaptenverdrag Jan Mulder schrijft Chelsea Manning Schrijfmarathon 2014 Een etmaal pennen voor gerechtigheid Amnesty’s jaaroverzicht Decemberpuzzel

Eigenlijk is alles er al over gezegd. Toch kan ik het niet laten om op deze plek de kwestie te bespreken die Nederland de afgelopen tijd in zijn greep hield.

Zelf kijk ik al jaren niet meer naar het Sinterklaasjournaal. Dit jaar hielden de dagbladen me op de hoogte. ‘Woede om Witte Piet’‚ kopte De Telegraaf nadat het kinderprogramma een Piet had vertoond zonder zwarte schmink. Eerder die week had de krant ons op de voorpagina al toegeschreeuwd dat we moesten ‘ophouden met deze flauwekul’. Want: ‘Zwarte Piet blijft zwart’.

Hoe gevoelig de kwestie ligt onder sommige blanke Nederlanders‚ realiseerde ik me pas goed toen Wordt Vervolgd in december 2012 een interview had met Alex van Stipriaan. De slavernijdeskundige legde daarin onder meer uit waarom hij tegen Zwarte Piet is. In de weken erna kregen we meer boze reacties dan ooit. Enkele lezers beëindigden zelfs hun Amnesty-lidmaatschap. Hoe hadden we het in ons hoofd gehaald‚ schreven zij‚ iemand met zo’n verwerpelijke mening aan het woord te laten?

Het blijft me verbazen dat volwassen mensen naar het Malieveld trekken om te betogen dat de knecht van Sinterklaas moet blijven zoals hij was. Blanke activisten die vaststellen dat Zwarte Piet helemaal niet racistisch is‚ hebben toch iets van miljardairs die zeggen dat het echt niet zo erg is om in armoede te leven.

In Gouda liep de Sinterklaasintocht dit jaar uit de hand. Negentig mensen (zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet) werden aangehouden. Op de kinderopvang van mijn 2-jarige dochter gaat het er vooralsnog rustiger aan toe. Vorig jaar kwam Sinterklaas langs met een Groene en een Gouden Piet. Omdat die laatste zo goed in de smaak viel bij de kinderen‚ nam de goedheiligman dit jaar twee Pieten mee met een gouden gezicht.

Over een jaar of wat weten we hopelijk niet beter. Wie de metgezel van Sinterklaas dan nog zwart verft‚ is wel heel erg ouderwets.

Aan tafel bij Jeroen Pauw voorspelde hoogleraar historische letterkunde Herman Pleij dat Sinterklaas over 25 jaar als een verwarde bejaarde in een rolstoel zal worden voortgeduwd door bazige Pieten‚ die in de jeugd van Pleij nog dom en onderdanig waren aan de Sint.

Ironisch genoeg zullen de activistische voorstanders van Zwarte Piet tegen die tijd zelf op leeftijd zijn. Mocht de voorspelling van Pleij uitkomen‚ dan zullen zij ongetwijfeld een actiecomité oprichten tegen het kinderfeest‚ omdat dit blanke bejaarden zou discrimineren.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 |

WV_NR12_2014.indd 3

3 20-11-14 16:09

vijf

Engel des doods Door de lichtinval op de foto van de Amerikaanse fotograaf Kieran Kesner zou je de hulpverlener in zijn witte pak bijna gaan zien als een engel die de dode komt halen. De schoonheid van het licht staat in schril contrast met de dagelijkse realiteit in Liberia.

De 23-jarige in New York gevestigde Kesner bracht voor The Wall Street Journal de ebola-crisis in het West-Afrikaanse land in beeld.

Acht dagen fotografeerde hij de zieken‚ de doden‚ en ieder stadium daartussenin. Het leverde indringende en haast kunstzinnige composities op van mensen op hun sterfbed en de hulpverleners aan hun zijde.

De recente ebola-uitbraak in West-Afrika is de grootste en ernstigste sinds de ontdekking van het virus in 1976. Nadat in maart 2014 de eerste besmetting was geconstateerd‚ verloren al duizenden mensen het leven als gevolg van de ziekte. www.kierankesner.com.

Crowdfunding voor juridische zaken Twee op de drie gevangenen in India zitten al jaren vast in voorarrest‚ zonder dat er zicht is op een eerlijke rechtszaak. Het nieuwe wereldwijde crowdfundingplatform Grrrowd zamelt daarom geld in voor de juridische bijstand aan tachtig Indiase gevangenen in voorarrest.

Het is een van de eerste projecten van Grrrowd‚ waarvan de website half november online ging. Het platform richt zich op misstanden wereldwijd die met juridische ondersteuning aangepakt kunnen worden. Grrrowd werkt samen met verschillende niet-gouvernementele organisaties waaronder Amnesty International en Greenpeace. Het project voor de Indiase gevangenen is een initiatief van Amnesty India. Vóór half januari hoopt de organisatie 25 duizend euro binnen te halen. Als het niet lukt dit bedrag bijeen te krijgen‚ zal Amnesty het wél ontvangen geld evengoed inzetten voor de tachtig Indiërs. www.grrrowd.org.

‘Voor ze naar Syrië gaan kopen veel westerse jihadisten in spe het boek Islam for Dummies’ Qanta Ahmed, activist tegen moslimextremisme, in the Guardian

© Reporters

© Kieran Kesner/REX

VIER

Even geen zin Het is een ‘truc’ die de Griekse toneelschrijver Aristophanes in de Oudheid al in een van zijn komedies had verwerkt: een seksstaking. Eind oktober besloten negentig Zuid-Sudanese vrouwen tot deze drastische maatregel‚ om een einde te bewerkstelligen aan het etnische conflict dat sinds eind 2013 in hun land woedt.

De negentig vrouwen‚ onder wie verscheidene parlementsleden‚ riepen na een bijeenkomst eind oktober in de hoofdstad Juba alle vrouwen in het land op geen seks meer te hebben met de strijdende mannen‚ totdat de vrede is getekend.

De vrouwen zijn het geweld tussen de troepen van president Salva Kiir en die van zijn voormalige vicepresident Riek Machar spuugzat‚ aldus Tobias Atari Okori van de Zuid-Sudanese vredes- en verzoeningscommissie. ‘Het zijn vooral vrouwen‚ kinderen en ouderen die het zwaarst lijden’‚ zei hij tegen persbureau AFP. Een kansloze zaak? Zeker niet.

In 2003 leidde een seksstaking in Liberia tot een vredesakkoord. Leymah Gbowee (zie foto)‚ leider van de Liberiaanse vrouwenbeweging‚ kreeg in 2011 mede voor deze actie de Nobelprijs voor de Vrede.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 | VierVijf WV_NR12_2014.indd 4

20-11-14 16:09

Oproep: wat is uw favoriete mensenrechtenfilm?

Goodbye Stalin Bijna de helft van alle Russen vreest nog tijdens zijn leven een terugkeer mee te maken naar de repressie zoals die heerste in de Sovjettijd. Dat meldt de Moscow Times op basis van een eind oktober gepubliceerd opinieonderzoek van de Publieke Opinie Stichting‚ een staatsorgaan. Tijdens de Sovjetperiode werden miljoenen Russen vervolgd om hun politieke overtuiging.

Uit de peiling kwam ook een verschuiving naar voren in de opvattingen over de repressie onder het Sovjetregime. Het aantal ondervraagden dat begrip had voor de onderdrukking‚ steeg van 12 procent in 2012 – toen een vergelijkbaar onderzoek werd gehouden – naar 17 procent. Verder nam het aantal mensen af dat de mate van politieke repressie geheel op het conto van Josef Stalin schreef. In 2012 gaf 43 procent hem de schuld van alle repressie‚ tegen 40 procent nu.

In Den Haag heeft van vrijdag 20 tot en met zaterdag 28 maart 2015 een extra lange editie plaats van het Movies that Matter Festival. Traditiegetrouw biedt het festival‚ onder de naam ‘Harvest’‚ een terugblik op de mooiste‚ indrukwekkendste en ontroerendste mensenrechtenfilms van 2014. Wordt Vervolgd-lezers kunnen meehelpen het programma samen te stellen. Welke film maakte dit jaar indruk op u? Was dit de in Cannes bekroonde speelfilm Leviathan‚ of misschien de documentaire Maidan‚ over de volksopstand in Oekraine? Of kiest u toch voor het zowel ontroerende als komische Pride? Als u voor 10 januari uw voorkeur doorgeeft via www.moviesthatmatter.nl maakt u kans op twee vrijkaartjes voor het festival.

‘Journalisten Ethiopië hebben hoge omloopsnelheid’ Wie journalist is in Ethiopië‚ blijft dat niet lang. Na enkele jaren wordt je krant verboden‚ word je opgepakt‚ vlucht je naar het buitenland‚ kies je een totaal ander vak of ga je als spion of spreekbuis werken voor de staat. Dat is de ervaring van Girma Fantaye (34)‚ zelf journalist in ballingschap en begin november op bezoek in Amsterdam. ‘Journalisten hebben bij ons een hoge omloopsnelheid.’

Fantaye constateert een golf van arrestaties onder collega’s sinds 24 april. Op die dag werden zes bloggers en drie journalisten opgepakt‚ die de Facebook-pagina ‘zone 9’ runden. De naam verwijst naar de beruchte Kaliti-gevangenis in Addis Abeba‚ waar alle gevangengenomen journalisten vastzitten. Kaliti is opgedeeld in acht zones‚ de rest van Ethiopië noemden de Facebookers ‘de negende zone’‚ gezien het gebrek aan vrijheid in het land. ‘Drie weken geleden is mijn vriend Temesgen Dessalegn opgepakt. In vier jaar tijd werkte hij bij vier weekbladen‚ die de een na de ander verboden werden.

De staat stuurde hem 135 dagvaardingen wegens zijn kritische artikelen – en veroordeelde hem uiteindelijk tot drie jaar cel op grond van de omstreden antiterreurwet.’ De reden? ‘De regering wil zich voor de verkiezingen van volgend jaar van alle critici ontdoen.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’154 |

WV_NR12_2014.indd 5

5 20-11-14 16:09

‘We zijn allemaal een beetje Willem-Alexander’ Het was een donker jaar‚ 2014‚ met hoofdrollen voor Zwarte Piet‚ de duistere kant van Vladimir Poetin‚ en de Islamitische Staat met zijn gitzwarte vlaggen. Cabaretier Pieter Derks laat er zijn licht over schijnen. ‘De belangrijkste les van 2014 is dat we moeten opletten met welke president we een biertje drinken.’

Tekst: Pieter Derks Beeld: Odilo Girod

H

et is alsof je naar een plaatje uit een ander tijdperk zit te kijken. Het is bijna niet te geloven dat hij dit jaar nog gemaakt is: een foto in het Holland House van een niet nader te noemen biermerk‚ in Sotsji‚ op 9 februari. We zien koning

schepjes bovenop zou doen. Hoe verder het jaar zou vorderen‚ hoe pijnlijker dit tafereeltje werd. Ik denk dat onze koningin dit samenzijn onder andere omstandigheden ‘een beetje dom’ had genoemd. Maar ja. Handelsbelangen. Sportfeestje. Sponsorcontract.

Ik vind het een hele goede foto.

Vooral omdat het zo’n hopeloos mislukte poging is om de aandacht af te leiden. Goede waarschuwing ook‚ om op te blijven letten‚ want dit soort afleidingsmanoeuvres lukken ook heel vaak wél.

Ik meen me te herinneren dat er in mei protesten waren in Brazilië‚ dat er arbeiders

Nederlanders boycotten anno 2014 een winkel omdat die niet racistisch genoeg is Willem-Alexander en koningin Máxima vrolijk het glas heffen met Vladimir Poetin. Een man die toen al een behoorlijke reputatie had wat betreft het schenden van mensenrechten‚ en daar na deze foto nog de nodige

omkwamen‚ favela’s hardhandig werden schoongeveegd‚ dat zelfs de grote voetbalheld Romário tegen het WK voetbal was. Hij riep de regering op ziekenhuizen te bouwen in plaats van stadions. Dat ging niet door natuurlijk‚ want het is gewoon heel lastig voetballen in een ziekenhuis‚ hoewel met Luis Suárez in het veld een EHBO-post in de buurt nooit kwaad kan. Grappig genoeg reageerde de FIFA – en niet de regering‚ hetgeen ook veel zegt over de verhoudingen tijdens zo’n WK – met een oproep om de protesten te staken en te genieten van het voetbalfeest. Dat lukte nog ook‚ want vanaf het moment dat het eerste fluitsignaal klonk‚ was er geen wanklank meer te horen.

Althans‚ tot aan de halve finale‚ toen Brazi-

6 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 | Het jaar van Pieter Derks WV_NR12_2014.indd 6

20-11-14 16:09

Het jaar van Pieter Derks | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 |

WV_NR12_2014.indd 7

7 20-11-14 16:09

WV_NR12_2014.indd 16

20-11-14 16:09

‘Zelfs wij journalisten zijn doelwit’ De Franse fotograaf Guillaume Herbaut maakte begin dit jaar de ‘Maidan-revolutie’ mee in de Oekraïense hoofdstad Kiev.

De opstand zou leiden tot de val van de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj. Onderstaand dagboekfragment beschrijft de dagen waarin Herbaut deze foto maakte.

‘Kiev‚ 24 januari 2014. Bij de ingang van het stadion van Dynamo Kiev heerst een verwilderde sfeer. Karkassen van uitgebrande bussen‚ mannen met helmen‚ de scherpe geur van diesel‚ zwart-vervuilde sneeuw. In de verte zie ik een dicht opeengepakte menigte die schreeuwt en ritmisch slaat op alles wat lawaai kan maken. De politie reageert door op de eigen schilden te roffelen. Elk kamp zijn eigen herrie.

De volgende dag volgt de grote aanval. De politie schiet met rubberkogels‚ hagel en echte kogels. Zelfs wij journalisten zijn doelwit. Ik probeer mijn ogen te beschermen en tegelijkertijd een charge van de politie te ontwijken. Het is te laat.

Op het Europaplein komen de speciale regeringstroepen op ons af. Als ze de wapenstok heffen‚ schreeuwen we: “Pers!”‚ waarna ze de stokken weer laten zakken.

Een paar meter verderop wordt een collega in elkaar geslagen. De balans van die dag: driehonderd gewonden en vijf doden‚ van wie vier door kogelwonden.’ © Guillaume Herbault/Institute

WV_NR12_2014.indd 17

20-11-14 16:09

© AI

‘Nooit gedacht dat zoveel mensen zich mijn lot aantrekken’ Hakan Yaman werd door zes politiemensen in elkaar geslagen en halfdood op straat in Istanbul achtergelaten‚ tijdens de wekenlange ‘Gezi-protesten’ in 2013. De daders zijn nog altijd niet geïdentificeerd. ‘Als ik agenten zie lopen‚ denk ik: wie van hen heeft me in elkaar geslagen?’

18 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 | Slachtoffer politiegeweld Gezi-protesten WV_NR12_2014.indd 18

20-11-14 16:09

Ye di Ku y

u la r Ca ddes i Hamit Cd ak

Aske r

Ocağ i Cd

de s

Cum h

i

e Cadd

M

Gezi Park Cadd

Cumhuriyet Anıtı standbeeld

ri

Istanbul

In

i es dd Ca

d d e si

ad d e si

Ca

ü ön

Tekst: Froukje Santing

H

et is aangenaam herfstweer in Nederland‚ de zon schijnt. Hakan Yaman (38)‚ een niet al te lange man met een sportieve uitstraling‚ loopt van zijn hotel bij de Dam naar het kantoor van Amnesty International aan de Amsterdamse Keizersgracht. Het is druk in de stad. De gigantische rij bezoekers voor het nabijgelegen Anne Frank Huis‚ krult tot om de Westerkerk.

Yaman had‚ op het eerste gezicht‚ een van die toeristen kunnen zijn. Maar de voormalige Turkse buschauffeur is hier voor een andere missie: met politici en mensenrechtenactivisten plannen bedenken om meer druk te kunnen uitoefenen op justitie in Turkije. De zes agenten in burger die hem molesteerden en meer dood dan levend achterlieten‚ moeten worden opgespoord en berecht.

Hij gooit zijn sigarettenpeuk op straat‚ trapt hem uit en stapt door de groene toegangsdeur het monumentale pand van Am-

twee dochters en ouders. Turkije was in de ban van de Gezi-protesten. Totaal onvoorzien was een vreedzame ‘sit-in’ van activisten in het slonzige Gezipark bij het centrale Taksimplein – om te voorkomen dat het park zou wijken voor een woonblok met winkels – uitgegroeid tot wekenlang aanhoudende protesten die zich hadden verspreid over vrijwel het hele land. Avond na avond gingen politie-eenheden een nieuwe‚ vaak goedopgeleide stedelijke generatie te lijf met traangas‚ rubberkogels en waterkanonnen. Vier demonstranten kwamen om door het brute politieoptreden‚ 5.500 werden er aangeklaagd en zeker achtduizend betogers en omstanders raakten gewond.

De apolitieke Yaman behoort tot die laatste groep. Hij wandelde laat in de avond naar zijn huis in Sarigazi‚ een buitenwijk in het Aziatische deel van Istanbul. Op de brede Demokrasi Avenue werd gedemonstreerd. Yaman had zijn minibus daarom een paar straten verderop geparkeerd.

Plotsklaps werd de straal van een waterkanon op hem gericht‚ waarna zes politiemannen in burger hem kwamen afranselen. Ze sloegen hem herhaaldelijk tegen zijn hoofd en met een hard voorwerp werd een van zijn ogen eruit gekerfd. Yaman lag op de grond‚ niet meer in staat zich te bewegen. Hij herinnert zich dat een van de politieagenten tegen zijn collega’s zei: ‘Die is er geweest. Laten we het karwei afmaken.’ Ze sleepten zijn lichaam tien tot twintig meter over de grond‚ smeten hem in een vuurtje en verdwenen. Yaman was in staat om zich uit de vlammen te rollen‚ waarna

‘Die is er geweest. Laten we het karwei afmaken’‚ hoorde hij een agent in burger zeggen nesty International binnen. Een lange dag van gesprekken ligt voor hem – en een uitje naar het circuit van Zandvoort. Zijn lichaam is nog niet hersteld‚ zijn zicht beperkt‚ maar zijn liefde voor auto’s is ongebroken. ’s Avonds zal hij met opgewonden stem vertellen dat hij in een Ferrari heeft rondgeracet en op het parkeerterrein zelf even in de bolide mocht rondrijden.

Anderhalf jaar geleden‚ op 3 juni 2013‚ was het de vraag of Yaman zou overleven.

Bereid u op het ergste voor‚ zeiden de artsen in het ziekenhuis tegen zijn vrouw‚

Moedermelk als mensenrecht De Verenigde Arabische Emiraten namen in januari een wet aan die voorschrijft dat kinderen ‘het mensenrecht’ hebben om tot hun tweede verjaardag de borst te krijgen. Moeders die zich daar niet aan houden‚ kunnen door hun echtgenoot worden aangeklaagd.

Liever Koos Werkloos In Sri Lanka solliciteerden 178 kandidaten voor de functie ‘het ophangen van terdoodveroordeelden’.

Er werd iemand aangenomen‚ maar die kwam al snel niet opdagen. Een tweede kandidaat liet ook na korte tijd verstek gaan.

Nummer drie nam geschokt ontslag toen hij de galg zag. De vacature is nog onvervuld.

De puntjes eraf Mannelijke studenten in Noord-Korea is dit voorjaar opgedragen dezelfde haardracht te hebben als hun grote leider Kim Jong-un: geschoren zijkanten‚ lange lokken bovenop en een kuif. Het zou gaan om een advies van de Communistische Partij‚ dat altijd moet worden opgevolgd.

Verloren familie Een Cambodjaanse realityshow die familieleden herenigt die elkaar onder het Rode Khmer-regime uit het oog verloren‚ is een regelrechte hit. Talloze familieleden hebben elkaar teruggevonden.

Egyptische godin Pizzeria ISIS in het Zeeuwse Breskens veranderde zijn naam. De eigenaar distantieert zich daarmee van de terreurgroep. ‘Er moet zoveel worden veranderd: mijn menukaarten‚ de folders‚ de letters op het raam. Ik besloot daarom alleen de eerste I te laten vervallen. De zaak heet nu gewoon SIS’‚ aldus eigenaar Elsayed.

Belgisch verbod seksisme Een maand tot een jaar celstraf of 50 tot 1.000 euro boete: wie zich in België ‘seksistisch’ gedraagt of aanzet tot seksisme‚ kan deze straffen sinds deze zomer verwachten. Minister van Gelijke Kansen Joëlle Milquet diende de wet in nadat zij een documentaire had gezien waarin de maakster op straat in Brussel voortdurend werd uitgescholden voor slet.

Voor de leeuwen Bij een executie eind april in de staat Oklahoma bleef de geëxecuteerde na de ‘dodelijke’ injectie veertig minuten naar adem happen voor hij stierf. Het debat over de doodstraf in de VS laaide er weer door op. Congreslid Mike Christian bleef echter voor de doodstraf. Als alternatief executiemiddel opperde hij terdoodveroordeelden ‘voor de leeuwen te gooien’.

•

er C

k

nü

Isti

si de Cad l al

Atatürk Cultural Center

I nö

Is

esi add al C tikl

Taksimplein

Sira sel vil

ulv a

Me te

si de

B Tarlabaşı

•

esi

Tur an Ca d

Merkwaardig

et

ad

uriyet

C ran Tu

Cadd es

i

Ab dü lh

Istanbul

© Blokplan

I rm

Sarıgazi

esi

ak

Cd

Gezi Park

•

•

•

•

•

Slachtoffer politiegeweld Gezi-protesten | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 |

WV_NR12_2014.indd 19

19 20-11-14 16:09

Amsterdam‚ november 2014

T

oen we elkaar onlangs zagen in jullie kantoor in Bagdad‚ heb ik lang niet alles gezegd wat ik had willen zeggen. Ik wist dat jij en je team licht spottend de schouders zouden ophalen als ik mijn respect voor jullie werk te nadrukkelijk zou uiten. Daarom doe ik dat bij dezen. Voor een bezoekend journalist zoals ik is het soms nauwelijks voor te stellen hoe jullie het volhouden dag in dag uit te berichten over een land dat maar geen vrede gegund lijkt.

Mijn gedachten gaan terug naar de periode tussen 2003 en 2006‚ toen ik aan een boek werkte over een familie in Bagdad en vaak bij jullie binnenliep. Wat een hectiek en wat een gekte heerste er op jullie kantoor‚ dat toen nog in het Palestine Hotel zat. Jullie renden in en uit. Of jullie zaten met verstrakte ruggen achter laptops foto’s door te seinen. Elke seconde telt immers in de wereld van het internationale nieuws.

De telefoon rinkelde voortdurend. Meestal was een van jullie bezig de nieuwe ruiten met tape af te plakken tegen rondvliegende scherven. De voorspelling dat het Palestine Hotel zelf een doelwit zou worden‚ kwam natuurlijk uit.

Terwijl ik dit schrijf‚ hoor ik nog hoe de stem van Anja Niedringhuis (zie kader op pagina 24‚ red.) door de ruimte knalde terwijl ze jullie team van fotografen aanstuurde. Want wee degene die niet het beste van zichzelf gaf‚ ook in de moeilijkste omstandigheden. Maar haar lof was even luid als haar ‘tough love’‚ vond je niet? En niemand was trotser dan zij toen jullie in 2005 de Pulitzerprijs in de categorie breaking news in de wacht sleepten.

Herinneren jullie je trouwens nog hoe we gelachen hebben om haar foto van een Amerikaanse militair in Fallujah uit wiens rugzak een ‘G.I. Joe’ (een soldatenpop‚ red.) piepte‚ als mascotte? En dat absurde beeld van de Kerstman bij de Amerikaanse troepen was al net zo’n typische Anja-foto. Ook jullie wereld stond stil toen op 4 april dit jaar een politiecommandant haar vermoordde in de provincie Khost‚ in het oosten van Afghanistan.

Terwijl in de loop van 2005 de meeste westerse journalisten vanwege de aanslagen en het ontvoeringsrisico binnen bleven‚ of alleen nog met militairen meereisden‚ waren jullie degenen die het dagelijks leven van de Irakezen bleven vastleggen in een land dat steeds verder ontwricht raakte. Dat werk moet extra pijnlijk geweest zijn‚ omdat het ook over jullie eigen leven ging.

Nadat de Amerikaanse troepen eind 2011 vertrokken‚ verdween Irak uit het internationale nieuws. Maar jullie maakten van dichtbij mee hoe fragiel en betrekkelijk die rust en politieke compromissen waren. Het duurde niet lang of het beleid van de sjiitische regering‚ dat gepaard ging met uitsluiting en vervolging van soennieten‚ begon zich te wreken. Jullie moesten weer achter diezelfde treurige verhalen aan van aanslagen‚ moorden en verdwijningen. Veel publicaties zal het niet opgeleverd hebben‚ want ‘the story in Iraq was dead’‚ zoals dat cynisch heet in de business. Ander nieuws slokte de aandacht op.

Hoe is het mogelijk dat we pas nu‚ als de opmars van de Islamitische Staat ons in de westerse landen de stuipen op het lijf jaagt‚ weer aandacht hebben voor jullie land? Telkens weer negeren de meeste internationale media de voorbodes van conflicten‚ om pas massaal aan te rukken als de vlammen uit het dak slaan. Die wetenschap zat me dwars toen ik deze zomer als vanouds bij jullie aan de koffie zat. Nou ja‚ als vanouds was het natuurlijk niet. Allemaal misten we Anja. Zij was degene die de laatste jaren niet meer mee wilde in die veel te beperkte opvatting van het nieuws‚ en die ervoor pleitte conflicten langduriger te volgen. Ik zie haar blik en haar talenten in jullie foto’s terug.

‘Ze is nog elke dag bij ons’‚ zei je terwijl we haar portretje toeknikten dat op de Iraakse vlag naast de deur prijkt.

Ik moet aan jullie denken nu er een plattegrond van Bagdad circuleert waarop met rode stippen het aantal aanslagen sinds 2003 is vastgelegd. Op Facebook en Twitter krijgt die kaart veel reacties. Maar jullie weten als geen ander dat die kaart‚ hoe schokkend ook‚ bij lange na niet klopt. De aanslagen zijn niet meer te tellen. ‘Dit is Irak. Wat kunnen we doen?’ schreef je me na de zoveelste explosie.

Het is in ons vak een van die ongeschreven regels dat je het niet tegen elkaar zegt‚ maar ik zeg het toch: stay safe‚ blijf veilig. Jij‚ en al je collega’s daar.

Tot aan de volgende koffie‚

Minka Nijhuis werkt sinds 1991 als schrijver en journalist. Ze schreef haar verhalen en boeken vanuit conflictgebieden als Syrië‚ Oost-Timor‚ Irak‚ Afghanistan en Birma.

22 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 | Brief aan Khalid Mohammed WV_NR12_2014.indd 22

20-11-14 16:09

© Anja Niedringhaus/AP Photo

Brief aan Khalid Mohammed | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 |

WV_NR12_2014.indd 23

23 20-11-14 16:09

‘Ik bracht de kinderen naar school en ging naar de revolutie kijken’ WV_NR12_2014.indd 28

20-11-14 16:10

De Oekraïense schrijver Andrej Koerkov woont vlak bij het Maidanplein in Kiev‚ waar een jaar geleden protesten uitbraken.

De absurde maanden die volgden‚ leken wel uit zijn romans te komen. Hij hield er een dagboek over bij. Koerkov geeft deze maand de Vrijheidslezing in Amsterdam en Nijmegen. ‘Mijn Russische vrienden beantwoorden mijn e-mails niet meer.’

Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Gerhard Kassner

W

at niet veel mensen in het Westen weten‚ vertelt de Oekraïense schrijver Andrej Koerkov met een glimlach‚ is dat zich onder het Maidanplein in Kiev een winkelcentrum bevindt van twee verdiepingen. Dat bleef tijdens de roerige revolutiemaanden begin dit jaar gewoon open. ‘Dus je kon afgelopen winter onder de grond geld halen bij de bank‚ winkelen‚ en daarna omhoog om de revolutie mee te maken.’

Nog zoiets grappigs‚ voegt hij meteen toe: ‘Journalisten uit allerlei landen wilden vaak commentaar van me op de gebeurtenissen. Dan sprak ik met ze af in een café op twintig meter van het plein‚ je kon de barricades door de ramen zien. Weet je hoe dat café heet? Café Mafia!

Onderdeel van een keten die zich nota bene aanprijst met: “Voor de hele familie!”’

‘Erg surrealistisch’‚ noemt hij dat – zoals die hele periode voortdurend absurde trekjes vertoonde. Je zou denken dat het hele openbare leven in een land tot stilstand komt als het volk in

opstand is tegen een corrupte president‚ maar nee: het alledaagse leven gaat gewoon door.

‘School 57‚ pal naast de barricades‚ is slechts twee dagen dicht geweest’‚ noemt Koerkov een ander voorbeeld.

Dat doet denken aan wat de romanschrijver en essayist Koerkov terloops schrijft in Ukraine Diaries‚ zijn onlangs in het Engels vertaalde dagboek uit die tijd: ‘Ik bracht de kinderen naar school en ging naar de revolutie kijken.’ Het indringende boek beslaat de periode vanaf het moment vorig jaar november dat de toenmalige president Janoekovitsj onverwachts het associatieverdrag met de EU niet tekende en de eerste protesten begonnen‚ tot en met de vlucht van Janoekovitsj‚ de annexatie van de Krim door Rusland en het begin van de burgeroorlog in Oost-Oekraïne. Het eindigt een paar weken voordat het toestel van vlucht MH17 wordt neergeschoten: ‘Een grote schok was dat’‚ herinnert Koerkov zich. ‘Die liet zien dat de oorlog in OostOekraïne niet alleen lokaal is.

Het is een Europees conflict’ –

zelfs een ver land als Nederland is erbij betrokken geraakt.

Magisch-realisme Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Oekraïne en zijn boek daarover is Andrej Koerkov door onder meer Amnesty Nederland uitgenodigd op 17 december in Lux in Nijmegen‚ en een dag later in De Balie in Amsterdam‚ de Vrijheidslezing te houden. In Nederland zijn slechts twee romans van Koerkov vertaald‚ Picknick op het ijs (in het Engels bekend als Death and the Penguin) in 2000 en in 2008 De laatste liefde van de president. Veel bekender is hij in de VS‚ Engeland‚ Frankrijk en Duitsland‚ dankzij zijn humoristische‚ magisch-realistische romans waarin het leven van gewone Oekraïners door allerlei vreemde

een bijeenkomst had met schrijvers en politici. Daarvoor reisde hij een maand door Duitsland.

Maar moe of terneergeslagen ziet hij er niet uit‚ deze middag in de lobby van een chique hotel in een zeventiende-eeuws gebouw‚ midden in een wijk vol lelijke hoogbouw uit de jaren zeventig.

Hij oogt opgeruimd en lacht vriendelijk.

Wat ook opvalt: hij kan zowel in het Engels (tegen de interviewer) als in het Frans (tegen zijn uitgever en het barpersoneel) prima uit de voeten. En dan te bedenken dat hij weliswaar Oekraïner is en Oekraïens spreekt‚ maar zijn romans in het Russisch schrijft omdat hij als Sovjetburger in het toenmalige Leningrad (nu Sint-Petersburg) werd geboren en het Russisch ‘mijn moedertaal’ noemt.

‘Vrijwel geen enkele Oekraïense schrijver schrijft meer fictie‚ iedereen houdt een blog bij’ gebeurtenissen op zijn kop komt te staan. Onlangs verscheen de pocketeditie van The Gardener from Ochakov‚ de Engelse vertaling van een ingenieuze‚ totaal onvoorspelbare roman uit 2009‚ waarin een Oekraïense jongen een politie-uniform uit de Sovjettijd vindt en prompt terugreist naar die tijd als hij het pak aantrekt en tegelijkertijd een glas whisky drinkt.

Wie Koerkov wil interviewen‚ moet hem ergens in Europa‚ waar hij nu alweer enkele maanden rondtoert om Ukraine Diaries te promoten‚ zien te onderscheppen. Het lukt half november in het Noord-Franse Lille. Die ochtend is hij daar geland vanuit de Letse hoofdstad Riga‚ waar hij

Het is iets wat hem ook tijdens de revolutie weer op felle kritiek kwam te staan van nationalistische Oekraïners‚ ook al steunde hij die revolutie van harte. Zulke aanvallen laten hem naar eigen zeggen al jaren koud. ‘Ik zie Russisch als één van de Oekraïense talen‚ die door miljoenen Oekraïners wordt gesproken. Het is net als met Frans. Dat wordt ook buiten Frankrijk gesproken‚ in bijvoorbeeld België en Québec.’

Hoewel hij in het Russisch schrijft‚ moeten de Russen ‘natuurlijk’ niks van hem hebben‚ voegt hij toe. Zijn boeken worden er al sinds 2008 niet meer gepubliceerd. En toen zijn Oekraiense uitgever onlangs een stapel exemplaren van De laatste

Het Interview | nr. 12/1 - december ’14/januari ’15 |

WV_NR12_2014.indd 29

29 20-11-14 16:10

Lukt het deze dappere boeren om Shell op de knieën te krijgen?

Boerengezinnen en vissers zijn zwaar de dupe van de olievervuiling van Shell in Nigeria. Help ons mee om het gelijk van deze gezinnen te halen!

Ze hebben onze hulp nodig om hun recht te halen In hoger beroep tegen Shell 2015 wordt een spannend jaar. 12 maart is de eerste zitting van het hoger beroep.

Dan gaan we de strijd wéér aan voor rechtvaardigheid voor de mensen in Nigeria. Gaan de arme boeren gelijk krijgen en wint de lokale bevolking het van het grote geld?

Milieudefensie ondersteunt de boeren in hun strijd. Om hen te helpen, maar ook om de wereld te laten zien dat grote, rijke multinationals verantwoordelijk zijn voor wat ze aanrichten, ook al is dat ver weg, in een land waar de bevolking niet

in staat is om zelf een dure, slepende rechtszaak te betalen.

Shell weigert op te ruimen Boerengezinnen in de Nigerdelta hebben altijd geleefd van kleinschalige landbouw en visserij en verdienden soms een beetje extra om de kinderen naar school te kunnen laten gaan.

Door slecht onderhoud, lekkages en sabotage van de oliepijpleidingen zijn grote delen van het gebied veranderd in een stinkend en besmeurd oliemoeras waar het letterlijk zwart ziet van de plak-

kerige ruwe olie. Shell is wettelijk verplicht haar rommel op te ruimen maar doet tot nu toe helemaal niets.

Samen kunnen we Shell aanpakken We moeten voorkomen dat Shell de langste adem heeft en zomaar wegkomt met de verwoestingen die ze aanrichten. Ik wil u daarom dringend verzoeken om de boeren te helpen in hun strijd tegen Shell.

Met uw gift kunnen we doorgaan met procederen, totdat Shell gedwongen wordt haar verantwoordelijkheid te nemen.

Steun het hoger beroep!

Doneer met de actiekaart in deze Wordt Vervolgd of ga naar: milieudefensie.nl/shellrechtszaak/doneren 1547-OPM advertentie Shell Wordt vervolgd 05.indd 1 WV_NR12_2014.indd 60

04/11/14 16:44 20-11-14 16:13