Wordt Vervolgd juni 2014 by amnesty international

Gevloek Internetactiviste Bahrein Strijd Syrië lokt in Russisch denkt als reclamebureau Koerden Irak theater Maandblad over mensenrechten | juni 2014 | Jaargang 47 #6 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd Twee werkelijkheden in Venezuela WV_NR06_2014#4.indd 1

20-05-14 13:53

Caracas

Hoe beschrijf je een politiek diep verscheurd land als Venezuela? Veel is al gezegd over hoe politie en demonstranten elkaar al drie maanden de koppen inslaan. De regering gebruikt buitensporig veel geweld‚ pakt jonge demonstranten op om ze in militaire detentiecentra op te sluiten. Er zijn zeker vijftig gevallen bekend van marteling. Tegelijkertijd gooien sommige demonstranten met molotovcocktails en zetten ze straten af – ook niet chic. Gelukkig stuit ik op Janset Rojas (29). Ze leidt een theaterprotest tegen de regering. Rojas mag voor de oppositie zijn‚ ze heeft oog voor de mening van de regeringsaanhangers. Ze blijft door alle scheldpartijen heen de menselijke kant zien. Zulke personen zijn een verademing. Ik spreek haar in de studio van een alternatieve radiozender. Ook al een verademing: er werken hier alleen enthousiaste‚ gedreven jonge mensen. Rojas wil met haar theaterprotest op een andere manier actievoeren. ‘We gaan nu met koffers zwijgend langs de weg staan’‚ vertelt ze. ‘Steeds meer jonge mensen gaan weg omdat ze geen toekomst meer zien.’ Ze begint te huilen: ‘Ik ben bijna 30 en heb sinds mijn 15de geen andere regering meegemaakt dan deze – een regering die veel bedrijven en organisaties heeft gesloten‚ waardoor mensen hun baan verloren. Steeds dachten we dat het niet lang meer zou duren‚ en het gaat maar door. Dit is een land geworden met heimwee naar vroeger. Maar ook het verleden is niet zaligmakend‚ anders had de regering nooit zoveel aanhang gehad.’ Er is een oplossing‚ zegt ze‚ al is die nog niet in zicht. ‘We moeten vooruitkijken en samen bouwen aan een beter land.’

Wies Ubags Correspondent in Brazilië

groeten uit...

INHOUD

Iraakse Koerden tegen Al-Assad Syriëgangers uit Halabja

Vloeken in het Taganka Russisch theater onder druk

4 6 11 12 14

Cover: © Natalie Keyssar Demonstrant in Altamira‚ een welgestelde wijk in de Venezolaanse hoofdstad Caracas. Studenten demonstreerden hier weken achtereen tegen politiegeweld‚ inflatie en voedseltekorten.

VierVijf Noord-Irakezen in Syrië Strijd trekt gelovige jongens Halabja Column Grunberg Cultuurkloof in Russisch theater Ouderen willen patriottistische stukken Een van Afrika’s langstzittende leiders Burkinese president Blaise Compaoré De Zaak Cyprus tegen Turkije

2 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 | Inhoud WV_NR06_2014#4.indd 2

20-05-14 13:53

Charmeur met bloed aan zijn handen Profiel van de Burkinese president Blaise Compaoré

Twee werkelijkheden in Venezuela Staat toont alleen beelden van geweld

16 20 22 27 28 29

‘Paranoïde zijn is goed voor je veiligheid’ Internetactivist Esra’a al-Shafei KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Beeldverhaal Venezuela De straat‚ het enige platform dat opstandige studenten nog rest Column Polman Repliek AmnestyNieuws

Je kunt het je anno 2014 haast niet meer voorstellen: toen Amnesty begin jaren zeventig besloot ook te gaan strijden tegen marteling‚ waren niet alle betrokkenen enthousiast. Zo vond Herbart Ruitenberg‚ een van de oprichters van Amnesty Nederland‚ dat de organisatie zich alleen moest blijven inzetten voor vrije meningsuiting. In de beperking toont zich de meester‚ redeneerde hij. Het was in die jaren taboe voor een staat de martelpraktijken in andere landen te veroordelen. Toen een Nederlandse diplomaat zich in een VN-vergadering kritisch uitte over foltering‚ zonder een land expliciet te noemen‚ protesteerde een Braziliaanse collega fel. Als ergens werd gemarteld‚ was dat een ‘interne aangelegenheid’ van die staat‚ vond hij. Om dezelfde reden weigerde Unesco in 1973 Amnesty een zaal te verhuren voor een conferentie over marteling. Dat autoriteiten inmiddels voor vervolging moeten vrezen als ze zich schuldig maken aan foltering‚ is mede te danken aan de Chileense generaal Augusto Pinochet. Na zijn staatsgreep in 1973 spraken landen schande over martelpraktijken in zijn land‚ waarbij voor het eerst een staat met name werd genoemd. Na Pinochet kwamen er meer Latijns-Amerikaanse dictators die zich schuldig maakten aan foltering‚ en de kritiek daarop groeide navenant. In 1984 volgde het Internationale Verdrag tegen Foltering‚ dat drie jaar later in werking trad. Op basis daarvan werd in 1998 Pinochet in Londen gearresteerd. Dat was een doorbraak‚ ook al werd Pinochet om ‘gezondheidsredenen’ uiteindelijk niet berecht. Natuurlijk heeft dit niet geleid tot een wereld zonder foltering. Het Amnesty-rapport dat onlangs verscheen over marteling heeft niet voor niets de ondertitel: 30 Years of Broken Promises – verwijzend naar het verdrag. De organisatie hield een opiniepeiling in 21 landen‚ waaronder China‚ Rusland en de VS. Bijna de helft van de respondenten vreest te worden gemarteld na eventuele arrestatie. In Brazilië is dit zelfs 80 procent en in de VS nog altijd 35 procent. Op de vraag of marteling officieel verboden moet zijn‚ reageren de respondenten minder uiteenlopend. In vrijwel alle landen is zo’n 80 procent vóór – in China zelfs 87 procent. Maar als de openbare veiligheid in gevaar komt‚ is men minder eensgezind. In China vindt 74 procent marteling geoorloofd als dit aanslagen zou voorkomen‚ in Chili is dat 18 procent. Meningen veranderen. Ook Herbart Ruitenberg zei jaren later in Wordt Vervolgd de uitbreiding van Amnesty’s mandaat met marteling inmiddels toe te juichen. ‘Met gemartelden kunnen mensen zich goed identificeren.’ Volgens Ruitenberg is Amnesty daardoor gegroeid tot de wereldwijde organisatie die ze nu is. © Karen Veldkamp

MENINGEN OVER MARTELING

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 3

3 20-05-14 13:53

vijf

In memoriam Camille Lepage (26) De Franse fotojournaliste Camille Lepage was pas 26 jaar maar had al een behoorlijke staat van dienst opgebouwd‚ met reportages vanuit oorlogsgebieden als Sudan. Op 13 mei vonden Franse blauwhelmen haar levenloze lichaam in het westen van de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR)‚ in een door hen aangehouden auto met strijders van de Anti Balaka‚ een verbond van christelijke zelfverdedigingsgroepen. Lepagne had zich vorig jaar in de CAR gevestigd om de burgeroorlog te verslaan. In haar laatste bericht op Instagram‚ begin mei‚ zei Lepagne mee te reizen met Anti Balaka-strijders‚ via sluipwegen om controleposten van de Afrikaanse vredesmacht te vermijden. Bovenstaande foto van deze strijders plaatste ze bij het bericht. Lepagne vertelde in oktober vorig jaar naar vergeten conflicten af te reizen omdat reguliere media daar ‘nauwelijks’ aandacht aan besteedden. ‘Ik kan niet aanvaarden dat veel menselijk leed onderbelicht blijft omdat er geen geld aan valt te verdienen’‚ zei ze tegen fotografiewebsite PetaPixel. ‘Daarom bericht ik uit die gebieden.’

Catalaans verbod op rubberkogels De politie van de Spaanse autonome regio Catalonië mag bij schermutselingen niet langer rubberkogels afvuren. Zeven Spanjaarden‚ die allemaal een oog verloren door deze nietdodelijke munitie‚ voerden er met succes campagne tegen. De oproerpolitie van Catalonië gebruikte de laatste jaren steeds vaker rubberkogels‚ met name bij protesten tegen de economische crisis. Zowel het Europees Parlement als de Verenigde Naties roepen landen op het gebruik van rubberkogels te verbieden. De Nederlandse politie gebruikt dit middel niet‚ Britse agenten gebruikten het voor het laatst in de jaren zeventig in NoordIerland. De Catalaanse politie zet nog wel waterkanonnen in als demonstraties uit de hand lopen. Ook hebben agenten sinds kort beschikking over een nieuw wapen‚ dat zachtere foam bullets afvuurt. De schutter zou hierbij meer controle over de kogel hebben. Ook aan deze kogels kleeft gevaar: in Frankrijk‚ waar het wapen al langer in gebruik is‚ verloren twee mensen er een oog door.

‘Als ze weten wie Bassie en Adriaan zijn‚ mogen ze blijven van mij’ Ontwerper Judith Osborn over het kinderpardon‚ in het televisieprogramma Jinek

VIER

Eten onder beleg Tijdens de Tweede Wereldoorlog verschenen in Nederland boekjes met tips hoe je smakelijk kunt koken met suikerbieten. In Syrië‚ waar naar schatting een kwart miljoen mensen in door regeringstroepen belegerde gebieden woont‚ is een vergelijkbaar initiatief ontplooid. Omdat niets deze gebieden inof uitgaat‚ hebben de bewoners nauwelijks te eten. Zo zijn in het Yarmouk-kamp voor Palestijnse vluchtelingen in Damascus velen gestorven door honger‚ meldt een recent Amnesty-rapport. De Facebook-pagina Aklat alHisar – ‘Eten onder beleg’ – staat vol tips over hoe je kunt overleven in een wijk waar amper iets te eten is. Zo is een hogedrukpan onmisbaar: alles wordt er gaar in‚ ook taaie vijgenbladen en andere bladeren die de mensen in de kampen noodgedwongen eten. Verder lees je hoe je een schildpad moet villen en wat een goed idee het is een aantal konijnen de wijk in te smokkelen: ze planten zich snel voort en voorzien zo in de vleesbehoefte. Een imam in Yarmouk sprak een poos geleden een fatwa uit die het toestaat om honden en katten te doden en op te eten‚ bij gebrek aan ander vlees.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 | VierVijf WV_NR06_2014#4.indd 4

20-05-14 13:53

Nederland stijgt in regenboogindex Nederland stijgt naar een vierde plaats in de Europese homorechtenindex die de ILGA (International Lesbian‚ Gay‚ Bisexual‚ Trans and Intersex Association) jaarlijks publiceert. Het Verenigd Koninkrijk voert de lijst aan‚ gevolgd door België en Spanje. In de toptien staan verder Noorwegen‚ Portugal‚ Zweden‚ Frankrijk‚ IJsland en Denemarken. Vorig jaar stond Nederland nog op de achtste plaats. Nederland stijgt vooral doordat het eenvoudiger is geworden om je geslachtsregistratie te wijzigen en door de nieuwe Wet Lesbisch Ouderschap‚ die het voor een vrouw mogelijk maakt om het kind van haar vrouwelijke partner te erkennen. Rusland‚ Azerbeidzjan en Armenië hebben volgens ILGA-Europe de minst gunstige wettelijke situatie voor LHBT’s in Europa.

Bloed aan de paal Terwijl alle ogen gericht zijn op het WK voetbal in Brazilië‚ en op het politiegeweld waarmee de schoonmaak van de favela’s gepaard gaat‚ verrijzen in Qatar de stadions voor het WK van 2022 onder dubieuze omstandigheden. Wekelijks vallen er doden onder de 1‚4 miljoen buitenlandse arbeiders die ze helpen bouwen‚ ondanks protesten over de onveiligheid en het gebrek aan bewegingsvrijheid voor hen. Zo kwamen in de eerste vier maanden van dit jaar 89 Indiase en zeker 53 Nepalese migranten om het leven‚ volgens officiële statistieken. Het dodental uit beide landen steeg daarmee tot respectievelijk 567 en 430 sinds januari 2012. Qatar heeft wetswijzigingen aangekondigd‚ met onder meer sancties tegen aannemers die niet aan hun verplichtingen voldoen. Volgens mensenrechtenorganisaties gaan die echter lang niet ver genoeg.

Onvervalst Russisch gevloek Voorafgaand aan het omstreden referendum van 11 mei over afscheiding van Oost-Oekraïne zette de Oekraïense veiligheidsdienst SBOe een spraakmakend afgetapt telefoongesprek op internet. Daarin zegt een Oost-Oekraïense separatist tegen de beruchte Russische neonazi Aleksandr Barkasjov dat hij bang is dat het referendum mislukt. ‘Schrijf op het uitslagformulier achter “vóór” gewoon 100 procent’‚ adviseert Barkasjov hem. Volgens de SBOe bewijst de dialoog dat het referendum gemanipuleerd is door de Russen. Maar heeft het gesprek echt plaatsgehad‚ vroegen journalisten zich af‚ of is het een vervalsing van de SBOe‚ passend in de propagandaoorlog die beide partijen voeren in Oekraïne? NRC-journalist en oud-Rusland correspondent Hubert Smeets kwam er niet uit. Vóór authenticiteit pleitte ‘de formidabele cascade’ aan vloeken die Barkasjov gebruikte‚ schreef Smeets op zijn Facebookpagina. ‘Zo spreekt een boze mannelijke Rus.’ In het gesprek zijn inderdaad vele blja‚ blja’s te horen (afkomstig van bljad‚ hoer). De Oekraïense rebel sprak daarentegen juist ‘beschaafd’‚ aldus Smeets‚ wat tegen authenticiteit zou pleiten. De Russische onderzoeksjournaliste Julia Latynina twijfelt echter niet. Ze herkende het onvervalste Russisch gevloek van Barkasjov‚ dus‚ concludeert ze: het gesprek was echt.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 5

5 20-05-14 13:53

TURKIJE

Waarom Ako uit Halabja ging vechten in Syrië Diyarbakir

Mosul Erbil Halabja

SYRIË Beiroet

IRAN

Damascus Bagdad Amman

IRAK

Koerdisch gebied

Sinds het begin van de Syrische opstand sloten ruim honderd jongens uit het Noord-Iraakse Halabja zich aan bij islamistische strijdgroepen in Syrië. Onder hen twee leden van de lokale voetbalclub. Paulien Bakker zocht in het Koerdische bergstadje naar wat hen dreef.

Tekst: Paulien Bakker

alabja – ‘Ik zweer bij mijn God dat we zullen terugkomen en op jullie dode lichamen zullen trappen tot we Halabja bereiken’‚ zegt de Koerdische Ako Abd al-Qadr in een videoboodschap‚ die hij opnam in de auto waarmee hij in december vorig jaar op weg was naar Syrië. De 27-jarige ober‚ vader van een dochtertje van 3‚ is een van de zeker honderd jongemannen uit Halabja die zich aansloten bij Jabhat al Nusra‚ een gewapende groepering die banden heeft met Al Qaida. Het Iraaks-Koerdische bergstadje Halabja‚ tegen de Iraanse grens‚ wordt omringd door besneeuwde bergtoppen. De straten zijn

6 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 | Syriëgangers uit Koerdisch Irak WV_NR06_2014#4.indd 6

20-05-14 13:53

Syriëgangers uit Koerdisch Irak | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 7

7 20-05-14 13:53

Vloeken in het Taganka De culturele kloof in Rusland loopt dwars door het Tagankatheater in Moskou‚ dat dit jaar vijftig jaar bestaat. In de Sovjet-Unie opgegroeide acteurs eisen dat jonge theatermakers weer patriottisch toneel maken. Die laten zich echter niet de mond snoeren. Tekst: Thalia Verkade

oskou – November 2013. De viering van het vijftigjarig bestaan van het Tagankatheater‚ in de ketelmakerswijk in het centrum van Moskou‚ begint met een knal. De portretten van de grootste artiesten van het theater‚ die normaliter de foyer sieren‚ zijn weggehaald. Op de kale plekken hangen nu tientallen stellingen en vragen in kleine letters‚ op bordjes zoals je ziet bij schilderijen in een museum. De zwarte muur boven de ingang van de zaal meldt: ‘Het Taganka is een plek waar men twijfelt‚ niet alleen over het politieke‚ maar over het geheel.’ ‘Het Taganka’‚ gehuisvest in een voormalige bioscoop‚ geldt als cultureel heiligdom uit de Sovjet-tijd. In de jaren zestig en zeventig verwierf het theater wereldfaam met experimenteel spel van vurige acteurs in een kaal decor. Die tijden zijn vervlogen. De vernieuwende regisseur Joeri Ljoebimov‚ die het theater vijftig jaar geleden beroemd maakte‚ vertrok in 2011 met ruzie. Publiekslieveling Vladimir Vysotski‚ buiten de Sovjet-Unie vooral bekend als hese bard‚ is al 34 jaar dood. In het ooit zo experimentele theater wordt vooral veel

geruzied; iets experimenteels gebeurt er al jaren niet meer. Tot nu toe. Bij gebrek aan een eigen artistieke leiding is een externe groep modern geschoolde theatermakers‚ vooral dertigers‚ aangesteld om het jubileumjaar 2013-2014 vorm te geven met een reeks toneelstukken en exposities. Financiering komt van het hoofdstedelijke departement van Cultuur. De expositie in tekst‚ getiteld Poging tot een alternatief‚ is het eerste evenement van de groep‚ die het jubeljaar heeft aangegrepen om te filosoferen over de essentie van toneel en experimenteel theater. De rolstoelplank over de traptreden in de foyer is beplakt met de tekst: ‘Kun je zachtjes het theater binnenkomen? Zodat iedereen tevreden is? Of kun je slechts vernieuwen via een breuk‚ onderdrukking en slopen van wat er al is? Kan het nieuwe uit het oude worden geboren? Of loopt de weg van de schepping alleen via vernietiging? In hoeverre is er dialoog mogelijk of is er alleen een autoritaire monoloog?’ Het zijn voorzichtige vragen van de jubileumjaargroep. Maar oudere Moskovieten die

12 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 | Tagankatheater WV_NR06_2014#4.indd 12

20-05-14 13:53

< Publiek in het Tagankatheater in Moskou tijdens de uitvoering in 1973 van het stuk Comrade‚ Believe!, over de Russische dichter Aleksandr Poesjkin.

jaren aan het theater verbonden zijn geweest‚ zijn diep verontwaardigd. ‘Deze teksten beledigen ons!’ roept een van hen bij de opening van de tentoonstelling. ‘Dit is toch geen moment voor discussie?’ Zij vinden het onbegrijpelijk dat ‘hun’ feest wordt ingeluid met het weghalen van de portretten van hun helden. Met een merkstift drukt een andere ontevreden veteraan zijn emotie uit op een gestucte pilaar: ‘Ik ben moe van het lezen‚ veel woorden.’ Aan het einde van de avond zijn veel tentoonstellingsteksten kapot gekrabd. De toon voor het jubeljaar is gezet. Vloeken Het eerste toneelstuk van de jubileumjaargroep‚ een paar weken later‚ is de voorstelling Repetitie van het Orkest‚ genoemd naar een film van Federico Fellini. De schoonmaaksters‚ de technicus‚ de grimeuse die al decennia bij het Taganka werkt: allemaal zijn ze geïnterviewd over hun ervaringen op en rond het theater. Onder regie van de jubileumjaargroep spelen jonge‚ nog onervaren acteurs van Taganka de medewerkers op leeftijd zo letterlijk mogelijk na. Een nagespeelde decorbouwer die het Taganka omschrijft als ‘theater voor de intelligentsia’ blijkt zijn taal te doorspekken met schuttingtaal. ‘Dat kan niet waar zijn’‚ fluistert een oudere bezoeker in de zaal tegen zijn vrouw. Vloeken‚ in het Taganka? Geschokt kijkt het echtpaar om zich heen‚ zoekend naar medestanders. Om te benadrukken dat theater gemaakt wordt door gewone mensen‚ laat de jubileumjaargroep het toneelstuk niet op het podium maar in de zaal plaatsvinden. Een actrice speelt daar dat ze uit haar rol valt: ‘Ik snap niet wat ik nu aan het doen ben!’ Het licht valt uit. Achterin in de zaal staat een man op‚ die woedend roept: ‘Als je het niet snapt‚ zal ik dan maar het toneel op komen?’ De spanning is om te snijden. Is deze man ook een acteur of is hij een echte‚ boze bezoeker? Op de voorste rij uit een dagbladrecensent luidruchtig zijn ongenoegen. Veel oudere mensen verlaten ontregeld de zaal. Na afloop kost het de jubileumjaargroep moeite om de aangekondigde discussie met

het overgebleven publiek in de hand te houden. Een van de actrices zegt voorzichtig dat ook de grimeuse een levendig zielsleven heeft. En dat ze het wel interessant vindt om dat te laten zien. ‘De grote sterren komen toch al op televisie.’ Maar veel veteranen zijn ervan overtuigd dat de medewerkers van Taganka belachelijk zijn gemaakt: waarom de decorbouwer anders vloekend opvoeren? ‘Die man achterin‚ die schreeuwde‚ was geen acteur’‚ zegt Ksenia Peretroechina van de jubileumjaargroep achteraf. Kolonisatie Op 20 maart 2014 verschijnt er een ingezonden brief in de Moskovskaja Pravda. Een van de ondertekenaars is de voorzitter van de Russische cultuurvakbond. ‘Geachte burgemeester Sobjanin! Tegen de aanwijzing in van president Poetin om de vaderlandse cultuur te ontwikkelen‚ vindt er

ook onder vuur. Volgens dezelfde brievenschrijvers wordt daar propaganda gemaakt voor ‘Russofobie‚ a-moraliteit‚ geweld en zelfmoord’. Volgens senator Pantelejev wordt het Taganka nu ook een soort Gogolcentrum‚ met toneelstukken die ‘geweld‚ homoseksualiteit‚ pedofilie en zelfmoord’ propageren. Alle verontwaardigden benadrukken dat het een schande is dat dit alles in een theater gebeurt met zo’n roemrijk Sovjet-verleden‚ zonder te beseffen dat juist het Taganka in de jaren zestig groot werd door experimenten en schandalen. Het Taganka heeft de steun van de relatief liberale hoofdstedelijke autoriteiten. Het Moskouse departement van Cultuur heeft dan ook excuses gevraagd aan senator Pantelejev: er klopt niets van wat hij zegt. Er was geen ‘Maidanfestival’ op 15 maart maar een ander evenement dat niets met politiek te maken had‚ de waargenomen ‘extremisten’ waren theaterbezoekers met een Oekraïens vlaggetje aan hun kleding‚ het toneelstuk over de veiligheidsdienst is volgens het Taganka nog niet geschreven en het stuk over de oorlog ging over gewetensvolle dertigers die zich afvragen hoe zij een herdenkingsevenement zouden organiseren. Intussen neemt vanuit het Kremlin de druk op de kunsten verder toe. Federale subsidie voor kunstenaars is alleen nog beschikbaar voor projecten die de jeugd vaderlandsliefde bijbrengen. Op 5 mei tekende president Vladimir Poetin een wet die ‘aanslagen op het historisch geheugen over de Tweede Wereldoorlog’ verbiedt. Een dag later werd een vloekverbod ingevoerd dat in het bijzonder geldt voor boeken‚ theaterstukken en films: op vloeken staat nu 50 euro boete voor individuen en 1.000 euro voor bedrijven. Op 8 mei diende een Doema-lid een wetsvoorstel in om ‘antipatriottische propaganda’ strafbaar te stellen. Allemaal regels die tot zelfcensuur kunnen leiden. De ontwikkelingen noopten ook de directeur van het Taganka tot behoedzaamheid. Onlangs verklaarde hij dat in zijn theater eveneens ‘veel patriottische producties’ gepland staan.

Zij die jaren aan het theater verbonden zijn geweest‚ zijn diep verontwaardigd. ‘Deze teksten beledigen ons!’ de laatste jaren een kolonisatie plaats in onze theaters‚ musea‚ huizen van cultuur en bibliotheken via westerse ideologische modellen. (...) De bezoekers zelf stemmen tegen! Als voorbeeld dienen de krakend mislukte acties van de jubileumjaargroep op het Taganka. Met hun vandalistische tentoonstellingen‚ halflege zalen‚ ontevreden bezoekers die verontwaardigd het theater verlaten en geen enkel geld opbrengen!’ De Russische senator Oleg Pantelejev (61) heeft meer onrustbarende geruchten gehoord. Dezelfde week doet hij in de Senaat verslag van ‘onpatriottische activiteiten’ in het Moskouse theater: ‘Op 15 maart vond in het Taganka het Maidanfestival plaats‚ waar jonge mensen op afkwamen die contacten hadden met de Oekraïense extremistische groep Rechtse Sector. De directeur van het theater heeft een toneelstuk besteld dat een parodie vormt op de veiligheidsdienst FSB. Dat laatste‚ het moet gezegd worden‚ is de meest monsterlijke misdaad tegen onze cultuur. En op 9 mei was er een toneelstuk dat de veteranen van de Grote Vaderlandse Oorlog beledigt.’ Het Gogolcentrum‚ dat sinds twee jaar experimentele moderne kunst en theater brengt in het Gogoltheater in Moskou‚ ligt

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Tagankatheater | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 13

13 20-05-14 13:53

‘Je moet denken als een reclamebureau. Dat doet het regime ook’ WV_NR06_2014#4.indd 16

20-05-14 13:53

Esra’a al-Shafei is een van de invloedrijkste internetactivisten in de Arabische wereld. Dat wordt haar in haar geboorteland Bahrein niet in dank afgenomen. Zij en haar familie zijn vaak bedreigd. ‘Ik moet heel voorzichtig zijn met wat ik zeg.’ Tekst: Henk van Renssen

é‚ dat is opmerkelijk‚ Esra’a al-Shafei ziet er precies zo uit als... Maar nee‚ dat mogen we niet vertellen. De jonge internetactiviste uit Bahrein‚ die glimlachend door de lobby van een Amsterdams hotel aan komt lopen‚ laptop onder haar arm‚ wil niet dat er beelden of beschrijvingen van haar in de openbaarheid komen. Haar gezicht‚ de feiten over haar leven‚ ze móéten onbekend blijven‚ vertelt ze meteen nadat ze op een van de loungebanken is gaan zitten – vandaar dat er bij dit artikel geen portretfoto staat. Bahrein‚ het olierijke eilandenstaatje voor de noordkust van Saudi-Arabië‚ recht tegenover Iran‚ ‘is extreem klein en iedereen kent iedereen’‚ legt Al-Shafei (27) uit‚ terwijl ze de laptop naast zich neerlegt op het pluche. Dus als er video’s op YouTube gaan circuleren waarop ze opkomt voor de rechten van homo’s‚ of een artikel met een foto van haar‚ waarin ze meer rechten voor migranten bepleit‚ ‘dan kan ik geen groentewinkel meer binnenlopen of ze zullen me herkennen en zeggen: dat is die van de campagne voor meer rechten voor migranten‚ of van die homorechtenwebsite.’ En dat zou niet alleen gevaarlijk zijn voor haarzelf‚ maar ook voor haar familieleden‚ die door de jaren heen‚ net als zijzelf‚ toch al veel bedreigingen hebben ontvangen. Dat was vooral rond 2005 het geval‚ vertelt ze. Ze was toen een jaar of 18‚ 19‚ net begonnen als activistische blogger‚ waarbij ze veel van haar pijlen richtte op Bahrein zelf. ‘Nu werk ik veel meer ondergronds’‚ zegt ze. Bovendien zijn haar activiteiten inmiddels meer internationaal gericht‚ zodat ook de autoriteiten haar een beetje met rust laten. De sfeer in Bahrein is gespannen sinds de poging om democratische hervormingen te bewerkstelligen in 2011 werd neergeslagen met behulp van een Saudische interventiemacht. Al-Shafei vond het ‘angstaanjagend’ om te zien. ‘Ik moet heel voorzichtig zijn met wat ik zeg. In Bahrein verdwijnen mensen vanwege één of twee verkeerde tweets voor drie jaar in de gevangenis. Kun je nagaan wat er kan gebeuren als je een hele campagne voert.’ Ster Voorzichtig of niet‚ in het buitenland is Esra’a al-Shafei een ster aan het worden: de Amerikaanse nieuwssite The Daily Beast noemde haar een van de moedigste bloggers ter wereld. Tegelijkertijd riep zakenblad Fast Company haar in 2011 uit tot een van de honderd creatiefste zakenmensen ter wereld‚ vanwege haar innovatieve websites.

Ziedaar dan de mensenrechtenactivist van de 21ste eeuw: vrijwel alleen actief op internet‚ zo veel mogelijk anoniem opererend‚ als een ongrijpbare geest‚ voortdurend bezig met veilige verbindingen‚ encryptie‚ netwerken waartoe geen digitale infiltranten mogen doordringen. Esra’a al-Shafei is oprichter en directeur van Mideast Youth‚ een organisatie die informatie-‚ chat- en muzieksites en apps ontwikkelt en onderhoudt over verschillende mensenrechtenkwesties‚ met name de discriminatie van verschillende minderheden in het MiddenOosten. Mensen kunnen op de platforms van mideastyouth.com filmpjes en teksten plaatsen‚ en – anoniem – chatten over in hun land verboden onderwerpen. Al-Shafei runt dit kleine activistische mediaconcern met een team van tien mensen‚ verspreid over het hele Midden-Oosten. Ze zitten in onder meer Libië‚ Egypte‚ Libanon en de Golfstaten‚ maar ze komen nooit bij elkaar: ‘Twee van hen heb ik zelfs nog nooit in levende lijve ontmoet‚ we zijn 100 procent remote.’ Als ze met elkaar communiceren staat de laptopcamera uit (‘En nee‚ we skypen niet. Dat is niet veilig. Al helemaal niet sinds Microsoft Skype opkocht’). Gevoelige informatie opschrijven in e-mails of chats? Ook verboden. Haar advies: doe alles via ‘audio’‚ dus via een veilige internettelefoon: ‘Dan moet er echt iemand meeluisteren.’ En dat is de autoriteiten vaak te veel moeite. Al-Shafeis motto: ‘Hoe meer paranoïde je bent‚ hoe veiliger je zult zijn.’ Zelfmoord Esra’a al-Shafei is jong‚ maar ze heeft er al een hele carrière als internetactivist op zitten. Die begon in haar jeugd. In Bahrein werken‚ zoals in alle Golfstaten‚ veel migrantenarbeiders uit allerlei ontwikkelingslanden. Al-Shafei zag met eigen ogen hoe slecht die worden behandeld: de Pakistaanse schoonmakers op school‚ de Filipijnse nanny’s die kinderen kwamen ophalen‚ de uitgeputte bouwvakkers

‘Ik dacht dat je in een blog gewoon je politieke mening kon opschrijven’ op de bouwplaatsen‚ midden op de dag bij 45 graden Celsius. ‘Ze worden behandeld als slaven. Dan wierp iemand iets op de grond en schreeuwde hij tegen zo’n migrant: “Raap dat op!”.’ Vaak werken migranten tegen hongerlonen‚ worden ze geslagen en krijgen ze soms jaren niet betaald‚ vertelt ze. Ze zitten bovendien vast aan contracten die hun verbieden te protesteren: als ze weglopen‚ komen ze soms in de gevangenis. ‘Velen plegen zelfmoord.’ Dus toen Al-Shafei ging studeren‚ werd ze politiek actief. Ze ging bloggen en maakte een website over migrantenrechten. ‘Ik was nog erg naïef. Ik dacht dat je gewoon je politieke mening kon opschrijven in een blog. Wist ik veel dat ze je konden traceren via het IP-adres van je computer.’ Dat veranderde al snel‚ na waarschuwingen en bedreigingen. Maar ze ging door. In 2006 richtte ze Mideast Youth op‚ dat Het Interview | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 17

17 20-05-14 13:53

22 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni â&#x20AC;&#x2122;14 | Rubricering WV_NR06_2014#4.indd 22

20-05-14 13:53

Beelden met een keerzijde Tekst: Edwin Koopman Fotografie: Natalie Keyssar

egblokkades en rookbommen‚ gemaskerde jongeren met knuppels‚ stenen en molotovcocktails: de aanhoudende protesten in Venezuela leveren spectaculaire beelden op. Sinds half februari gaan studenten de straat op om te ageren tegen onveiligheid‚ inflatie‚ schaarste‚ corruptie en vooral: om gehoord te worden. Daarbij zijn tot eind mei zeker veertig doden gevallen en bijna zeshonderd gewonden. Duizenden studenten zijn opgepakt‚ tientallen gemarteld. De beeldenstroom is krachtig maar heeft ook een keerzijde. Zo pikt de regering van Nicolás Maduro de filmpjes van relschoppers en vernielingen eruit en ver-

toont ze op de televisiezenders‚ die alle onder controle staan van de staat‚ om zijn aanhang te tonen hoe geweld de stad ontregelt. Hij noemt de demonstranten vijanden van het volk‚ die door de VS worden opgehitst om Venezuela te destabiliseren. De studenten zelf hebben‚ gesteund door de oppositiepartijen‚ hun eigen foto’s. Die van de duizenden‚ soms tienduizenden jongeren en families die in het wit gekleed vreedzaam demonstreren tegen het beleid van Maduro. Van de gewelddadige arrestaties‚ de agente die ongenadig met haar helm inslaat op het gezicht van een studente‚ de jongere die aan de haren wordt weggevoerd‚ een levenloos lichaam op

straat‚ het verdriet. Ze zijn uitsluitend te zien op buitenlandse zenders en via sociale media zoals Twitter en YouTube. Studenten lopen met hun smartphone in de hand om te weten waar de politie toeslaat. Televisiejournalisten melden op Twitter wat ze op het scherm niet mogen laten zien. De foto van de student die wordt weggevoerd op een motor door agenten of hulpverleners‚ staat binnen enkele minuten online: ‘Retweet! Ken je hem? Waarschuw familie en vrienden.’ Het zijn de beelden uit een diep verdeeld land. De voor- en tegenstanders van de Bolivariaanse revolutie – genoemd naar de negentiende-eeuwse bevrijder‚ strateeg en den-

Studentenprotesten Venezuela | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 23

23 20-05-14 13:53

REPLIEK

Het forensisch-psychiatrische instituut Serbskogo in Moskou.

Haldol Met belangstelling las ik het artikel in het aprilnummer van Wordt Vervolgd over misbruik van de psychiatrie in Rusland. In de tekst wordt het antipsychoticum Haldol genoemd. Door kwalificaties als ‘goedkoop’ en ‘zware bijwerkingen’ kan de indruk ontstaan dat dit een obsoleet of inferieur middel is. Ook in Nederland echter is Haldol (stofnaam haloperidol) nog altijd een veelgebruikt antipsychoticum‚ vooral voor mensen met psychotische stoornissen. Sommigen krijgen het gedwongen toegediend in het kader van dwangbehandeling. Haldol is een veilig middel‚ mits zorgvuldige dosering en monitoring van bijwerkingen plaatsvindt. De wijze waarop Haldol wordt toegepast in de politieke psychiatrie in Rusland is hoogstwaarschijnlijk niet pluis‚ maar dat ligt niet aan het medicament.

Frank Boddendijk‚ kinderen jeugdpsychiater

Nazarski en Grunberg Mijn compliment aan Eduard Nazarski voor zijn uiteenzetting (Wordt Vervolgd‚ mei) over ons gebrek aan tijd voor reflectie. Ikzelf heb bijna dertig jaar in het Midden-Oosten‚ Afrika en Oost-Europa als consultant gewerkt voor Europese ministeries en niet-gouvernementele organisaties op het gebied van ontwikkelingshulp‚ mensenrechten en conflicthantering. Daarbij werd ik telkens weer met

precies dit probleem geconfronteerd. Ik heb ook een kanttekening. Ik lees elke maand Wordt Vervolgd. Daarbij erger ik me vrijwel altijd aan de columns van Arnon Grunberg‚ die grossieren in goed geformuleerde‚ maar mij nietszeggende composities‚ vage en filosofische uitspraken‚ en persoonlijke ervaringen. Wanneer ik dit aan vrienden en kennissen voorleg‚ zijn zij het bijna altijd met mij eens. Al jaren geleden werden in Wordt Vervolgd protesten van lezers tegen Grunberg gepubliceerd‚ maar de publicatie ging gewoon door. Wordt het niet eens tijd om hiermee te stoppen?

Walter Stolz

Gerechten van de Mens In het meinummer van Wordt Vervolgd las ik recepten onder de kop ‘Gerechten van de Mens’. Ik werd daarbij echt onpasselijk. Een geslacht lammetje wordt een ‘gerecht vol hoop’ genoemd; een gedode vis wordt ‘het leven vieren’ genoemd. Het lijkt wel alsof er bij Wordt Vervolgd een enorme blinde vlek zit‚ namelijk die voor het leed en het onrecht dat dieren wordt aangedaan. Amnesty heeft jarenlang oogkleppen opgehad waar het onrecht tegen homo’s betrof‚ gelukkig is dat nu verleden tijd. Het is nu tijd om te kiezen voor de belangen en de vrijheid van alle dieren. Er is geen reden om eerst voor de mensen te kiezen en daarna pas te kijken hoe het met dieren moet. We moeten ons hardmaken voor de vrijheid van alle wezens‚ en ons verzetten tegen onrecht‚ leed‚ marteling en gevangenschap waar het maar voorkomt.

John Hoeks‚ Groningen

Oproep: mag het iets meer zijn? U heeft het vast gelezen: Amnesty moet fors bezuinigen wegens teruglopende inkomsten. Als lid van een lokale Amnesty-groep gaat me dat aan het hart. De strijd voor men-

senrechten blijft namelijk ook tijdens een economische crisis ontzettend belangrijk. Daarom doe ik met deze brief een oproep. Vooropgesteld: reorganisaties zijn niet alleen pijnlijk. Ze dwingen tot reflectie en dat is van tijd tot tijd noodzakelijk. Die reflectie heeft binnen Amnesty volop plaatsgevonden‚ met forse beleidsaanpassingen als gevolg. Ik heb zelf enkele keren kunnen meepraten over de soms moeilijke keuzes die moeten worden gemaakt. Als werkgroeplid merk ik nu al de gevolgen: minder uitgewerkte informatie‚ minder materiaal en dus meer werk voor lokale groepen. Ook wordt het aantal betaalde krachten met een kwart teruggebracht en wordt de ondersteuning van lokale groepen verminderd. Kan ik daar iets aan doen? Ja. En u wellicht ook. Wat blijkt namelijk: ik doneer al meer dan tien jaar € 28‚36 per jaar aan Amnesty. Dat deed mijn wenkbrauwen fronsen. Ten eerste vind ik dit betrekkelijk weinig (ik ken mensen die meer doneren dan ik terwijl ze veel minder te besteden hebben). Ten tweede kan Amnesty door de inflatie met mijn donatie dit jaar minder doen dan vorig jaar. Dat scheelt over tien jaar algauw zo’n 20 procent. Ik stel Amnesty daarom het volgende voor: verhoog mijn jaarlijkse bijdrage en geef mij de optie mijn donatie te indexeren volgens de Consumentenprijsindex van het CBS. In plaats van ‘minder‚ minder’‚ mag het van mij best iets meer zijn. Wie doet er mee?

Gerard de Winter‚ contactpersoon Amnesty-groep Roosendaal

Papier Al jaren lees ik de papieren versie van Wordt Vervolgd. Hij slingert altijd wekenlang door het huis. Zodoende lees ik elke letter van het tijdschrift. Dat kan ik van veel nieuwsbrieven die ik per mail krijg echt niet zeggen. Ik vind het prima dat er nu een Wordt Vervolgdapp is‚ maar ik hoop dat het blad gewoon op papier blijft verschijnen.

Charlotte Bosman

Reacties op artikelen of op actuele mensenrechtenkwesties van maximaal 200 woorden tot uiterlijk 16 juni 2014 sturen naar: Redactie Wordt Vervolgd‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ of per e-mail naar wordtvervolgd@amnesty.nl. De redactie behoudt zich het recht voor ingekomen stukken te selecteren en in te korten. Anonieme brieven komen niet voor publicatie in aanmerking.

28 | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 | Repliek WV_NR06_2014#4.indd 28

20-05-14 13:53

nazarski

AMNESTY

nieuws

GOED NIEUWS

Amnesty start een wereldwijde campagne tegen martelen. Begin mei was ik in Nairobi voor de Afrikaanse lancering van de campagne en voor de opening van een regionaal kantoor van Amnesty. Wie ons langere tijd heeft gevolgd‚ weet dat dit niet onze eerste campagne is tegen marteling‚ wrede behandeling‚ onmenselijke gevangenschap en aanverwante praktijken. Om precies te zijn: het is de vierde. In 1972 was Amnesty de organisatie die in een lijvig rapport wereldkundig maakte dat marteling allerminst uit de wereld was‚ zoals velen toen dachten. In 1984 voerden we campagne voor aanvaarding van het VNVerdrag tegen Foltering‚ een van de successen in mensenrechtenwerk waar we met enige trots een aandeel in kunnen claimen. In 2000 vroegen we wereldwijd aandacht voor het wijdverbreide politiegeweld zoals in de sloppenwijken in Brazilië‚ dat door het aankomende WK voetbal alle camera’s op zich gericht zal zien. En nu zien we ons genoodzaakt het onderwerp opnieuw op de internationale agenda te zetten. Het overgrote deel van de regeringen heeft het VN-verdrag geratificeerd‚ maar marteling is daarmee nog niet de

Discriminatie op basis van sekse is in strijd met de Grondwet van India. Dat oordeelde het Hooggerechtshof van het land afgelopen april. Het hof schrijft lokale autoriteiten en de regering voor om ‘transgenders’ juridisch te erkennen. Zij zouden zelf hun identiteit mogen bepalen als man‚ vrouw of als een ‘derde geslacht’. Ook moeten de autoriteiten ervoor zorgen dat er een sociaal welzijnsbeleid komt voor deze groep‚ aldus het hof. De uitspraak gaat in tegen een wet van december 2013‚ die homoseksualiteit opnieuw strafbaar stelde. Amnesty International hoopt dat die wet niet meer zal worden toegepast.

Antimartelcampagne

Hof India: transgenders mogen zelf identiteit bepalen

Werken voor mensenrechten is net als douchen: je moet het elke dag opnieuw doen wereld uit. De feiten worden verdoezeld‚ de beulen en verantwoordelijken gaan vrijuit. Dertig jaar lang hebben we een groot aantal landen tevergeefs gevraagd wat we in deze campagne als motto voeren: Stop marteling. Kenia is daar een pijnlijk voorbeeld van. Op de drukbezochte persconferentie in Nairobi benadrukte Amnesty dat martelen in het Afrikaanse land steeds vaker voorkomt. Een opinieonderzoek wees uit dat in Kenia 58 procent van de mensen vreest voor marteling als ze zouden worden gearresteerd. Dat onderzoek hield Amnesty in meer dan twintig landen. Dezelfde angst die de Kenianen hebben‚ leeft in die landen bij gemiddeld 44 procent van de bevolking. Mexico‚ Pakistan‚ Turkije‚ Nigeria en‚ alweer‚ Brazilië scoren hoger dan dat gemiddelde. Amnesty staat voor een taaie opgave. We willen de wereld ervan overtuigen dat internationaal recht‚ zoals het Verdrag tegen Foltering‚ van groot belang is om mensenrechten te beschermen. Tegelijkertijd tonen we aan dat een verdrag alleen niet voldoende is. Zoals een collega tegen me zei: ‘Werken voor mensenrechten is net als douchen: je moet het elke dag opnieuw doen.’ Ik zou graag beloven dat dit onze laatste antimartelcampagne is. Maar ik kan alleen maar een beroep op u doen om samen met ons volhardend te zijn. Niet omdat we al onze doelen zullen bereiken‚ maar omdat er geen alternatief is. Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl

De Chinese activiste Liu Hua is half april vrijgelaten‚ na 37 dagen gevangenschap. Amnesty voerde een spoedactie voor haar. Volgens het Bureau Openbare Veiligheid werd Liu opgepakt omdat ze ruzie zou hebben gezocht. De ware reden voor de arrestatie was waarschijnlijk haar deelname aan een documentaire waarin ze vertelt over martelingen in het heropvoedingskamp Masanjia. Liu zat tussen 2006 en 2011 drie keer vast in dit kamp omdat ze corruptie in haar geboortedorp bekritiseerde. In dit werkkamp heerst een streng regime met propaganda en scholing. Ook wordt er gemarteld. Hoewel Liu tijdens haar verblijf in de gevangenis redelijk goed is behandeld‚ kreeg ze na haar vrijlating de waarschuwing dat ze opnieuw wordt gearresteerd als ze weer over haar ervaringen in het kamp gaat spreken. AmnestyNieuws | Wordt Vervolgd | nr. 6 - juni ’14 |

WV_NR06_2014#4.indd 29

29 20-05-14 13:53

0117.1067 BTB_Adv_220x275mm_WordtVervolgd_WT.indd 1 WV_NR06_2014#4.indd 32

16-05-14 09:44 20-05-14 13:53

KOM IN ACTIE OP WWW.OXFAMNOVIB.NL

Kellogg’s en Häagen-Dazs doen te weinig tegen klimaatverandering, de grootste bedreiging in de strijd tegen honger.

Cornflakes zonder melk is als de aarde zonder regen. Droog.