Wordt Vervolgd, februari 2015 by amnesty international

Dwars door Darfur

Syrië door de bril van een kapper

Exclusief: Al-Mansouri over zijn folteraars

Maandblad over mensenrechten | Februari 2015 | Jaargang 48 #2 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd ‘Pas op voor een cultuur van zelfcensuur’

WV_NR02_2015#4.indd 1

21-01-15 14:04

INHOUD

groeten uit... Tbilisi

De wegpatrouille van de politie in Tbilisi kreeg in november nieuwe auto’s. Dus scheuren er nu door de oude‚ smalle straatjes van de Georgische hoofdstad wagens die rechtstreeks uit de sciencefictionfilm Mad Max lijken te komen. De Ford Interceptor‚ zoals het autotype heet‚ is te vergelijken met ‘een elitesoldaat in een gala-uniform. Hij ziet er knap en elegant uit‚ maar je ziet de ruwe kracht eronder’‚ aldus fabrikant Ford. En hij is alleen te koop voor wetshandhavers. Het is wat‚ een stadspatrouille uitvoeren als jouw auto zo’n ruwe potentie herbergt. De roodblauw knipperende Interceptors beginnen dus steevast te toeteren zodra zich een korte verkeersontstopping vormt. Op de rem staan? Dáár zijn ze niet voor gemaakt. Toen in december de brede Rustaveli-laan een paar uur bewandeld kon worden door voetgangers‚ vanwege de installatie van ledlamp-engeltjes langs de weg‚ zag een Interceptor zijn kans schoon. ‘Voetgangers horen op de stoep!’ brulde de agent door zijn enorme luidspreker en verdreef de wandelaars. Als je hier een van de politiebureaus met glazen puien binnenloopt – staat voor: transparantie – beland je ook weer in een film. Ik moest er zijn vanwege een ongeldig verklaard rijbewijs‚ als gevolg van een uitstaande boete. De betaling bleek niet te zijn doorgekomen. In perfect Amerikaans bood de dienstdoende officier (die in de VS had gestudeerd) zijn excuses aan en vroeg me op zijn chef te wachten: om corruptie te voorkomen kunnen alleen hogere rangen ongeldige rijbewijzen weer geldig verklaren. De aanvankelijke boete had ik te danken aan het overschrijden van een doorgetrokken streep op het midden van de weg tijdens het inhalen – en mogelijk aan mijn Russische kenteken. De Interceptors‚ die dagelijks hetzelfde doen‚ handhaven als elitesoldaten de wet.

Thalia Verkade

‘Wie zegt dat het hier stabiel is‚ houdt zich voor de gek’ Nog lang geen vrede in Darfur‚ Sudan

4 6 10 11 12 14

Cover: © Gorilla

‘Strijders herken ik aan hun haarstijl’ Syrische kapper op de Turks-Syrische grens

VierVijf De schijn van vrede Reportage uit Darfur (Sudan) ‘Ik ben een soort sociaal werker’ Syrische kapper in Turkije Grunberg Column ‘Het bespotten van Mohammed is niet racistisch’ Opinie Kenan Malik ‘Vergelijk ons niet met andere Arabische landen’ Tunesië vier jaar na de revolutie

2 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | Inhoud WV_NR02_2015#4.indd 2

21-01-15 14:04

BOTER OP HET HOOFD

‘Progressieven droegen bij aan cultuur van zelfcensuur’ De Britse schrijver Kenan Malik over ‘Charlie Hebdo’

‘Acht jaar cel in Iran heeft me een completer mens gemaakt’ Exclusief: Al-Mansouri praat voor het eerst over zijn gevangenschap

12 16 18 23 24 29 30 32

KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Ik dacht dat ook mijn gezin gevangen zat in Iran’ Maastrichtenaar Al-Mansouri spreekt Polman Column Indianen leden het meest onder de dictatuur Eindrapport Waarheidscommissie Brazilië De Zaak Palestijnen en het Strafhof Repliek AmnestyNieuws

Na de aanslag op Charlie Hebdo leek ineens iedereen het vrije woord heiliger dan heilig te verklaren. Hoe anders was dat nog na de moord op Theo van Gogh eind 2004. Toen vonden velen dat we bij het uiten van onze mening wel rekening moesten houden met godsdienstige gevoeligheden – Justitieminister Piet Hein Donner wilde zelfs het verbod op godslastering actief gaan handhaven. Ook na de Deense cartoonrellen ruim een jaar later kwamen er vergelijkbare reacties. Zo verklaarde de Zwitserse multinational Nestlé in een grote advertentie op de voorpagina van een Saudisch dagblad dat het geen Deens bedrijf was. En zelfs The Index on Censorship‚ een van ’s werelds grootste persvrijheidsorganisaties‚ wilde de Deense tekeningen niet in het eigen blad publiceren‚ onthult de Britse schrijver Kenan Malik op pagina 12. Hij betoogt dat juist het níet plaatsen van die tekeningen in zekere zin discriminerend was. Wie zegt dat je de profeet Mohammed niet mag bespotten om de gevoelens van moslims te sparen‚ zegt eigenlijk dat ze allemaal reactionairen zijn en generaliseert dus zelf‚ vindt Malik. Helaas bleken de heiligverklaringen van het vrije woord na ‘Charlie Hebdo’ niet allemaal even oprecht te zijn. Ik denk dan niet alleen aan de Saudische autoriteiten‚ die de aanslag in Parijs veroordeelden om twee dagen later blogger Raif Badawi de eerste vijftig van de hem opgelegde duizend stokslagen te geven omdat hij de islam zou hebben beledigd. Ook Frankrijk zelf bleek boter op het hoofd te hebben. Na de aanslagen arresteerden de Franse autoriteiten zeker 69 mensen die het terroristische geweld hadden toegejuicht. Via snelrecht kregen sommigen gevangenisstraffen opgelegd. Als het aan CDA-leider Sybrand Buma ligt‚ komt er ook in Nederland een zogeheten apologieverbod. Hij wil het goedkeuren van terrorisme of het zwaaien met bijvoorbeeld een Hezbollah-vlag strafbaar stellen. Zodra het om meningen gaat die we verafschuwen‚ staat de vrije meningsuiting kennelijk ook in ons land onder druk. Natuurlijk moet het aanzetten tot geweld verboden blijven. Maar wie denkt dat de dreiging van terreur zal afnemen als we het goedpraten van terrorisme strafbaar stellen‚ komt bedrogen uit.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 |

WV_NR02_2015#4.indd 3

3 21-01-15 14:08

vijf

Winter in Gaza Voor honderdduizenden ontheemden in onder meer Syrië en Gaza vormen de wintermaanden de zwaarste periode van het jaar. Hun toch al moeilijke leven onder zeer sobere leefomstandigheden – met een gebrek aan elektriciteit en stromend water – wordt door het barre weer versterkt. De Palestijnse man op de foto verwarmt zich bij een vuurtje in een geïmproviseerd onderkomen naast zijn huis in Gaza Stad. Volgens getuigen werd zijn huis verwoest tijdens Israëlische bombardementen in de zomer van 2014. Maanden later liggen de straten nog steeds bezaaid met puin. Duizenden mensen wonen in zwaar beschadigde huizen of verblijven in vluchtelingenkampen van de Verenigde Naties. Zware regenval en temperaturen rond het vriespunt maken de Gazastrook tot een onaangename leefomgeving.

Iers referendum godslastering Ierland is een van de weinige Europese landen waar godslastering nog is verboden. Daar komt wellicht een einde aan. De regering houdt in 2015 een referendum over het verbod‚ dat nodig is om de Grondwet te kunnen wijzigen waarin het is vastgelegd. Uit opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid van de Ieren voor afschaffing is. In 2009 scherpte het van oudsher katholieke land het verbod nog aan. Op godslastering kwam een boete te staan van maximaal 25 duizend euro. Ook kwam er een definitie van godslastering: het Hooggerechtshof had in 1999 vastgesteld dat het niet duidelijk was wat wel en niet mocht. Naast Ierland kennen in Europa ook Duitsland en Denemarken een verbod op godslastering. Maar ook in die landen wordt het verbod niet meer gehandhaafd – in Ierland gebeurde dat voor het laatst in 1855. Nederland schafte in 2013 het verbod op godslastering af. Eind 2004‚ na de moord op Theo van Gogh‚ wilde toenmalig minister van Justitie Piet Hein Donner de wet juist nieuw leven inblazen. Dat leverde hem een storm van protest op. Een voorstel van D66 om het verbod toen al af te schaffen‚ haalde het destijds net niet.

‘Zo machteloos voel je je als je daar staat. Je weet wat er gaat gebeuren. Je kunt niets meer doen’ Bart Stapert‚ advocaat van de in Indonesië geëxecuteerde Ang Kiem Soei‚ in Trouw

VIER

Niet langer voor aap Sandra is haar naam. Ze is bruin‚ harig en indrukwekkend groot. Ook Sandra heeft mensenrechten‚ zo besliste een Argentijnse rechter eind vorig jaar. Dat is nogal bijzonder omdat Sandra geen mens is maar een 28-jarige orang-oetan. De mensaap is het eerste niet-menselijke individu ter wereld dat voor een rechtbank als mens wordt erkend en daarmee ook vergelijkbare rechten heeft. Volgens de Argentijnse dierenrechtenorganisatie die de zaak in gang zette‚ lijken orang-oetans zoveel op mensen dat ze ook over een aantal basismensenrechten zouden moeten beschikken‚ onder meer het recht op leven in vrijheid. De rechter besliste dat de dierentuin waar de aap woont‚ Sandra haar vrijheid moet teruggeven. Voor ze weer in het wild gaat leven‚ wordt ze daar eerst op voorbereid in Brazilië. De beslissing van het Argentijnse hof kan gevolgen hebben voor andere dieren in circussen‚ dierentuinen‚ waterparken en wetenschappelijke laboratoria‚ zegt een van de advocaten. In een recente soortgelijke zaak in de VS gaf een rechter de dierenactivisten geen gelijk. De Amerikaanse activisten hopen dat de Argentijnse uitspraak hun zaak een nieuwe kans geeft.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | VierVijf WV_NR02_2015#4.indd 4

21-01-15 14:08

Ex-verdachten ‘Rwanda’ in woongroep Het is met recht een mijlpaal te noemen: de opheffing van het Rwanda-tribunaal per 1 januari dit jaar. Het tribunaal zond 61 Rwandezen naar gevangenissen in – vooral – Benin en Mali‚ wegens hun rol in de genocide van 1994 in hun land waarbij zeker 800 duizend Tutsi’s en gematigde Hutu’s omkwamen. Eén ding is het tribunaal echter vergeten: iets te regelen voor de veertien ex-verdachten van oorlogsmisdaden die het heeft vrijgesproken. Zeven van hen hadden half januari een land gevonden dat hen wilde opnemen‚ de andere leven in een soort woongroep‚ in een groot huis op een geheime locatie bij de Tanzaniaanse stad Arusha‚ met drie veroordeelden die hun straf al hebben uitgezeten. Naar Rwanda durven ze niet terug‚ uit angst daar alsnog te worden vervolgd. Naar het buitenland kunnen ze niet‚ wegens gebrek aan geld en de juiste visa. Dus slijten ze hun tijd met lezen‚ sporten en kibbelen over wat ze zullen eten of naar welke tvzender ze kijken. Ze hopen nu op een ingreep door de VN‚ zei Casimir Bizimungu‚ ex-minister van Volksgezondheid (zie foto)‚ tegenover Al Jazeera. ‘Ik wacht‚ ik hoop. En ik ben geduldig. Heel geduldig.’

Geen tramkaartje in Amsterdam ‘En zo is de deur weer dichtgeslagen.’ Advocaat Pim Fischer reageert bitter op een gerechtelijke uitspraak in januari die het verzoek om een tramabonnement van een van zijn cliënten afwijst. De man behoort tot de groep uitgeprocedeerde‚ niet-uitzetbare vreemdelingen die al sinds 2012 rondzwerft in de hoofdstad. Amsterdam biedt hun nachtopvang (‘bed‚ bad en brood’) tijdens de wintermaanden‚ zoals opgedragen door de Centrale Raad van Beroep. De locatie bevindt zich in Osdorp‚ bij het eindpunt van tramlijn 17‚ maar Fischers cliënten krijgen geen tramabonnement. ‘En dat terwijl tientallen van hen wegens trauma’s therapie krijgen bij Equator‚ in Diemen’‚ zegt Fischer. Dat het anders kan‚ bewijst Rotterdam. Een vergelijkbare groep‚ van 25 kwetsbare‚ nietuitzetbare vreemdelingen‚ kan daar wél overdag ergens terecht – in de Pauluskerk‚ in hart van de stad – en ontvangt ook nog eens 10 euro leefgeld per persoon per dag én elke dag een buskaart. Critici is voorgerekend dat zo de veel duurdere cyclus zwartrijden-beboeteninsluiten wordt voorkomen. Fischer: ‘Wat Rotterdam biedt‚ zou mijn cliënten heel blij maken.’

‘Erasmuswinnaar’ Wikipedia helpt mensenrechten Wikipedia is in januari bekroond met de Erasmusprijs voor ‘opmerkelijke bijdragen aan maatschappij en cultuur’. Wie had vijftien jaar geleden het succes kunnen voorspellen van een onbetaalde encyclopedie‚ samengesteld door onbetaalde medewerkers die niet eens met naam genoemd worden? Inmiddels telt de Engelstalige versie van Wikipedia 4‚7 miljoen artikelen. De Nederlandse‚ met 1‚8 miljoen artikelen‚ staat derde in de ranglijst van talenversies. Het is de eerste plek waar studenten‚ scholieren‚ journalisten‚ hobbyisten en het grote publiek hun informatie zoeken. Vaak verhuld‚ want Wikipedia als bron citeren is bij de meeste onderwijsinstellingen verboden. Machthebbers zien Wikipedia als een bedreiging. In China en Iran worden artikelen en gebruikers selectief uitgesloten. Maar voor mensenrechtenwerk is Wikipedia van onschatbaar belang‚ want veel moelijker te blokkeren dan bijvoorbeeld een Amnesty-site. Bovendien wordt Wiki-informatie door talloze andere sites ‘gespiegeld’. In de Engelstalige versie hebben de mensenrechtenartikelen tezamen de omvang van een dik boek. In de Nederlandstalige versie groeit hun aandeel‚ met onder meer grote artikelen over mensenrechten‚ de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens‚ menselijke waardigheid en Amnesty International.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 |

WV_NR02_2015#4.indd 5

5 21-01-15 14:08

De schijn van vrede Darfur‚ de onrustige regio in West-Sudan‚ was jarenlang synoniem met etnische zuiveringen‚ platgebrande dorpen en vluchtelingenstromen. Het conflict is verre van opgelost‚ maar het is wel weer mogelijk het gebied per auto te doorkruisen‚ ondervond Gerbert van der Aa. Als je je maar bij elke stad meldt bij de veiligheidsdienst.

E G YPT E

Tekst: Gerbert van der Aa

S U DA N

TSJAAD

Khartoum Geneina

D a r fur Misteriya

Nyala Ed Daein

E T H I O PI Ë Z U I D -S U DA N

eneina – ‘Hee‚ dat is toevallig’‚ roept Adam (25)‚ een vluchteling uit de Sudanese regio Darfur. ‘Gisteren kwam ik je tegen in het vluchtelingenkamp in Tsjaad en nu ontmoeten we elkaar hier in Sudan.’ Ik kijk de kleine‚ pezige man in spij-

woon als vluchteling in Tsjaad’‚ zegt Adam. ‘Maar sinds anderhalf jaar studeer ik Engels aan een lokale universiteit in Geneina.’ Aan de rand van Geneina‚ een grote stad in het westen van Darfur‚ parkeert Adam zijn brommer langs de straatkant. Onder een rieten overkapping die rust op een constructie van boomtakken‚ drinkt hij thee. Adam zegt zichzelf te willen ontwikkelen. ‘In de vluchtelingenkampen in Tsjaad zijn geen universiteiten. Daarom kom ik af en toe een paar weken naar Geneina om college te volgen.’ Adam zegt dat hij niet de enige is. ‘Behalve om te studeren‚ reizen vluchtelingen ook op en neer voor de handel.’ Markten in het oosten van Tsjaad liggen vol met koopwaar uit Sudan‚ zoals koekjes en frisdrank. Vindt Adam het niet gevaarlijk in Darfur? ‘Dat ligt eraan naar welk deel je reist’‚ antwoordt hij. In Geneina en andere grote steden is het volgens hem een stuk veiliger dan een paar jaar geleden. Maar in zijn geboortedorp Misteriya‚ zo’n twintig kilometer ten zuiden van Geneina‚ waagt hij zich niet. ‘Daar heersen Arabieren’‚ zegt hij. ‘Die schieten iedereen neer die hen lastigvalt.’ In Darfur worden bijna wekelijks teruggekeerde ontheemden of vluchtelingen

‘Sudanezen die zeggen dat de situatie in Darfur stabiel is‚ houden zichzelf voor de gek’ kerbroek en T-shirt‚ verbaasd aan. Toen ik een dag eerder vluchtelingen in Tsjaad vroeg of ze wel eens de grens overstaken‚ reageerde iedereen ontkennend. Nu blijken sommigen wel degelijk op en neer te reizen. ‘Ik

vermoord. Adam schuift zijn broekspijp omhoog en laat een kogelwond zien. ‘Daar werd ik geraakt toen een Arabische militie ons dorp in 2004 aanviel.’ Veel anderen hadden minder geluk. ‘Mijn broer en tientallen andere dorpsgenoten zijn vermoord. Vrouwen werden verkracht.’ Duivels op paarden De oorlog in Darfur begon twaalf jaar geleden‚ in februari 2003. Twee rebellenbewegingen – het Sudanese Bevrijdingsleger (SLA) en de Beweging voor Rechtvaardigheid en Gelijkheid (JEM) – namen de wapens op tegen de Sudanese autoriteiten. Hun voornaamste grief is dat de door Arabieren gedomineerde regering in de hoofdstad Khartoum de nietArabische Sudanezen in Darfur‚ behorend tot stammen als Fur‚ Zaghawa en Massalit‚ al decennialang structureel achterstelt. Ze vinden dat de regering‚ waarin Darfuri’s nauwelijks vertegenwoordigd zijn‚ te weinig geld uitgeeft aan scholen en ziekenhuizen in het westen. Ook klagen ze dat de elites in de hoofdstad zich racistisch gedragen: door hun lichtere huidskleur voelen ze zich verheven boven de vaak pikzwarte Darfuri’s. Om de Boven: het Kalma-vluchtelingenkamp nabij Nyala‚ Darfur. Onder: leden van de UNAMID-vredesmissie in Darfur‚ bij de grens met Tsjaad.

6 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | Darfur WV_NR02_2015#4.indd 6

21-01-15 14:08

WV_NR02_2015#4.indd 7

21-01-15 14:08

‘Vergelijk ons niet met andere Arabische landen’ Vier jaar na de Jasmijnrevolutie lijkt Tunesië het enige land te zijn waar de Arabische Lente wortel heeft geschoten. Er vinden vrije verkiezingen plaats en er is vrijheid van meningsuiting. Maar mensenrechtenactivisten zijn nog niet tevreden. Tekst: Thessa Lageman

unis – ‘De omstandigheden in de Tunesische gevangenissen zijn nog altijd slecht’‚ vertelt Mondher Cherni (49)‚ advocaat en secretaris-generaal van de Tunesische Organisatie tegen Marteling (OCTT). ‘Gevangenen zitten vaak samen in een cel en er zijn weinig voorzieningen. Bovendien lopen ze nog steeds het risico gemarteld te worden. Soms met fatale gevolgen.’ Zijn organisatie is gevestigd in een vervallen pand in het centrum van de hoofdstad Tunis. Sinds de start van de Jasmijnrevolutie

‘Gevangenen lopen nog steeds gemarteld te worden’ begin 2011 klopten hier zo’n vierhonderd mensen aan voor een gratis advocaat of voor een dokter of psycholoog. Ook nu zitten er een paar mensen in de wachtkamer. Sinds de revolutie zijn zeven mensen in de cel overleden‚ van wie twee in 2014. In september overleed groenteverkoper Ali Khémais

Louati (27)‚ die veroordeeld was vanwege diefstal‚ nadat hij door gevangenisbewakers was gemarteld. Zijn moeder diende in juli al een klacht in bij de OCTT‚ vertelt Cherni‚ omdat ze tijdens een bezoek in de gevangenis had gezien dat er bloed op zijn kleren zat en dat hij in zijn gezicht was geslagen. Bovendien had hij maagklachten en mocht hij niet op tijd naar een dokter. Mohamed Ali Snoussi (32)‚ die werkloos was‚ overleed afgelopen oktober in het ziekenhuis‚ nadat hij ruim een week in een politiecel had gezeten. Bij zijn arrestatie in een arme buurt in Tunis sloeg de politie hem‚ verklaarden buren later. Ze trokken zijn kleren uit op straat en dreigden hem te verkrachten. Cherni: ‘In het autopsierapport van beide mannen staat dat ze overleden zijn aan een hartaanval‚ een natuurlijke dood dus. Volkomen onterecht.’ Hun families worden nu bijgestaan door een advocaat van de organisatie. Tot de Jasmijnrevolutie ging de OCTT‚ die sinds 2003 bestaat‚ ondergronds te werk. ‘Mensen durven nu met ons te komen praten over wat hun overkomen is’‚ constateert Cherni. Maar verder boeken de advocaten van de organisatie weinig succes: marteling komt nog steeds vaak voor. ‘Er heerst nog altijd straffeloosheid’‚ het risico zegt Cherni. Hij heeft echter goede hoop dat‚ nu marteling in de vorig jaar aangenomen Grondwet officieel verboden is‚ er eindelijk processen gaan plaatsvinden en dat alle daders uiteindelijk zullen worden veroordeeld. Terrasjes De opstanden in de Arabische wereld‚ die in eerste instantie bekend werden als de Arabi-

sche Lente‚ begonnen in Tunesië‚ in december 2010. In het zuidelijke provinciestadje Sidi Bouzid had de politie voor de zoveelste keer de partij fruit van de illegale straatverkoper Mohamed Bouazizi in beslag genomen. Uit onmacht en woede stak hij zichzelf in brand; een aantal dagen later overleed hij in het ziekenhuis. Veel Tunesiërs identificeerden zich met de jongeman‚ die net als zij onder moeilijke omstandigheden moest werken voor weinig geld. Ze gingen massaal de straat op tegen het regime. Ze eisten vrijheid van meningsuiting en een eind aan het martelen waar het bewind van Zine El Abidine Ben Ali berucht om was. Op 14 januari 2011 vluchtte de president naar Saudi-Arabië. Anders dan onder Ben Ali kun je tegenwoordig luidkeels op terrasjes discussiëren over politiek. Maar ook onder het nieuwe regime zijn journalisten‚ bloggers‚ artiesten en intellectuelen gevangengezet wegens zaken als ‘blasfemie’ en ‘het beschadigen van staatsbelangen’. Het Tunis Centrum voor Persvrijheid (CTLP) registreerde tussen oktober 2013 en september vorig jaar 277 ‘schendingen’ tegen journalisten‚ tv-presentatoren en cameramensen. De klachten varieerden van intimidatie tot fysiek geweld. De meeste Tunesiërs maken zich echter druk om andere dingen‚ zoals de gestegen criminaliteit‚ de gedaalde koopkracht en de werkloosheid‚ die onder hoog opgeleiden is opgelopen tot 30 procent. Amnesty Tunesië merkte dat vorig jaar. Haar lobby om de politieke partijen te bewegen tijdens de campagne aandacht te besteden aan mensenrechten‚ had nauwelijks effect. Alles draaide om economie en veiligheid. Slechts hier en daar noemden de partijen thema’s als vrijheid van vereniging‚

14 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | Tunesië na de revolutie WV_NR02_2015#4.indd 14

21-01-15 14:08

het recht op demonstreren en de gelijkheid tussen seksen. Het was dan ook niet verrassend dat de 88-jarige seculiere Beji Caid Essebsi in december de presidentsverkiezingen wist te winnen. Hij beloofde de economie uit het slop te trekken en hard op te treden tegen de salafisten en de terroristen. Dat hij als minister onder president Habib Bourgiba in de jaren zestig medeverantwoordelijk was voor repressie en marteling van dissidenten‚ leek minder van belang. Zelf ontkent hij overigens daar iets mee te maken te hebben gehad en heeft hij zich gedistantieerd van het oude regime. Homofoob Een van de wetten die Essebsi hoogstwaarschijnlijk ongemoeid laat‚ is het verbod op homoseksualiteit. Op ‘sodomie’ staat een straf van drie jaar cel. Najma Kousri Labidi (23)‚ journaliste bij de Tunesische Huffington Post‚ kent een aantal mensen die vanwege hun seksuele geaardheid in de gevangenis zitten‚ vertelt ze in de lobby van een hotel in Tunis. Naast journalist is ze secretaris-gene-

raal van Chouf‚ een van de vele organisaties voor homorechten die sinds de val van Ben Ali verschillende zijn opgericht. ‘Sinds de revolutie praten we overal makkelijker over. Het was dus tijd dat ook wij onze monden zouden opendoen.’ Daar is wel lef voor nodig‚ want ‘het overgrote deel van de bevolking is homofoob’‚ zegt ze. Geregeld worden homo’s in elkaar geslagen en lesbiennes verkracht‚ soms zelfs vermoord. Toch ziet Labidi enige vooruitgang. Zo weerstaan steeds meer LHBT-jongeren de druk van hun ouders om te gaan trouwen. En toen de vorige minister van Justitie en Mensenrechten Samir Dilou in een tv-interview zei dat homoseksualiteit ‘een perversiteit’ is‚ die ‘medisch behandeld moet worden’‚ volgde een stroom protesten op sociale media. Abortus Een van de zaken waar Ben Ali graag over opschepte tegenover het buitenland was de positie van vrouwen in zijn land. Anders dan in andere landen in de Arabische wereld was polygamie verboden in Tunesië en

Jongeren in Tunis tijdens de verkiezingen van 26 oktober vorig jaar‚ na te hebben gestemd.

mochten vrouwen er scheiden en abortus plegen. Volgens Saida Rached (56) kon het de oud-dictator in werkelijkheid nauwelijks iets schelen. Rached is arts en voorzitter van de Vereniging van Democratische Vrouwen (ATFD) die gevestigd is in een souterrain in een chique buitenwijk van Tunis. Hoewel de nieuwe Grondwet stelt dat mannen en vrouwen gelijk zijn en dezelfde rechten en plichten hebben‚ zijn er volgens haar nog genoeg wetten die nadelig zijn voor vrouwen. Ze wijst op artikel 23 van de familiewet‚ waarin staat dat de man het hoofd van de familie is. ‘Deze wet moet dus als eerste veranderen.’ Zodra de nieuwe regering is gevormd gaan zij en haar organisatie druk op de politici uitoefenen. Rached: ‘Het gaat hier misschien beter dan in Egypte of Syrië‚ maar we houden er niet van om altijd met andere Arabische landen vergeleken te worden.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Tunesië na de revolutie | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 |

WV_NR02_2015#4.indd 15

15 21-01-15 14:08

‘Acht jaar gevangenis heeft me een completer mens gemaakt’ WV_NR02_2015#4.indd 18

21-01-15 14:09

Onverwachts kwam Abdullah al-Mansouri afgelopen zomer vrij. Acht jaar had de bekende Maastrichtenaar gevangen gezeten in zijn geboorteland Iran‚ zonder eerlijk proces. Voor het eerst vertelt hij zijn verhaal. ‘“Amnesty doet niets voor je en is je vergeten”‚ zeiden de Iraanse ondervragers tegen me. “Hoe kun je daar nu lid van zijn?”’ Tekst: Arend Hulshof

itgerekend op de dag dat Onno Hoes besluit te stoppen als burgemeester van Maastricht‚ na onthullingen over zijn liefdesleven‚ houdt de plaatselijke Amnesty-groep een bijeenkomst in het stadhuis. Het is 10 december‚ internationale Dag van de Mensenrechten‚ en de groep viert haar 40-jarig bestaan. Op het plein voor het stadhuis staan televisiewagens van onder meer de NOS. De pers weet echter niet dat binnen de Maastrichtenaar Abdullah al-Mansouri (69)‚ wiens arrestatie in Syrië acht jaar eerder veel ophef veroorzaakte‚ aan zo’n veertig Amnesty-leden voor het eerst sinds zijn vrijlating vertelt over zijn gevangenschap in Iran. Gedeserteerd Al-Mansouri vlucht in 1989 uit Iran‚ waar hij als beroepsmilitair uit het Iraanse leger is gedeserteerd tijdens de oorlog met Irak (1980-1988) en bij verstek ter dood is veroordeeld. Hij krijgt asiel in Nederland en vestigt zich met zijn vrouw en vier kinderen in Maastricht. Daar wordt hij actief voor Amnesty‚ VluchtelingenWerk en Groen-

Links. Ook doet hij vrijwilligerswerk in een bejaardencentrum en is hij lid van de stedelijke integratiecommissie van Maastricht. In 2001 wordt hij voor zijn maatschappelijke betrokkenheid koninklijk onderscheiden als lid in de orde van Oranje-Nassau. Al-Mansouri blijft zich vanuit Nederland inzetten voor de Ahwazi in Iran. Deze onderdrukte Arabische minderheid‚ waarvan Al-Mansouri ook deel uitmaakt‚ streeft naar onafhankelijkheid voor de olierijke provincie Khoezistan‚ een gebied dat Iran in 1925 inlijfde en dat door de Ahwazi zelf Al-Ahwaz wordt genoemd. Na zijn vertrek uit Iran blijft Al-Mansouri voorzitter van de mede door hem opgerichte Ahwaz Bevrijdingsorganisatie (ALO). Iran ziet de ALO als terreurorganisatie die aanslagen pleegt‚ waar Al-Mansouri het brein achter zou zijn. Al-Mansouri zegt echter altijd elke vorm van geweld te hebben afgekeurd. Volgens hem strijdt de ALO alleen op vreedzame wijze voor een onafhankelijk Al-Ahwaz. Voorafgaand aan het openbare interview in de grote hal van het

stadhuis spreek ik Al-Mansouri apart in de aangrenzende Prinsenkamer‚ waar vaak huwelijken worden voltrokken. De inmiddels 69-jarige Maastrichtenaar‚ in een grijs pak en met een groene zijden sjaal om‚ oogt gezond. Hij ziet er grijzer uit dan op foto’s van voor zijn gevangenschap‚ maar nog altijd jong voor zijn leeftijd. Zijn oudste zoon Adnan‚ die zich tijdens zijn vaders gevangenschap heeft opgeworpen als de woordvoerder van de familie‚ treedt op als tolk‚ omdat zijn vader zijn Nederlands grotendeels is verleerd. Al-Mansouri zegt dat hij op 30 april 2006 om humanitaire rede-

agenten het huis in Damascus binnen waar Al-Mansouri verblijft. Het is rond het middaguur‚ de Maastrichtenaar ligt op bed te rusten. ‘Ze waren heel agressief. Ik kreeg niet de kans om me aan te kleden. In mijn pyjama kreeg ik een grote stoffen zak over mijn hoofd en ik werd meegenomen.’ Al-Mansouri wordt vastgezet in een cel van ongeveer anderhalve bij twee meter‚ vol ongedierte. In de korte tijd dat hij in Damascus vastzit‚ wordt hij geestelijk en lichamelijk gemarteld. Poedelnaakt krijgt hij gloeiend heet water over zich heen en direct erna ijskoud water –

‘Omdat ze mijn zoons stem konden imiteren‚ dacht ik dat hij in de cel naast me zat’ nen naar Syrië ging. In Damascus bezoekt hij uit Iran gevluchte Ahwazi om te kijken hoe hij hen kan helpen. ‘Ik zag dat als mijn menselijke plicht.’ Vooraf hebben vrienden in Maastricht hem gewaarschuwd dat het onverstandig is het met Iran bevriende Syrië te bezoeken. Maar zelf zegt hij geen rekening te hebben gehouden met een mogelijke arrestatie. ‘Ik ben op een legale manier naar Damascus afgereisd‚ met een visum verstrekt door de Syrische ambassadeur in Brussel‚ die ik persoonlijk kende. Ik had niet het idee ergens voor te moeten vrezen.’ Na tien dagen‚ op 11 mei‚ stormen twee Syrische veiligheids-

om niet te vervellen. De Syrische beulen doen autobanden om hem heen‚ waarna ze hem hard op zijn voetzolen slaan. Hij heeft hier nog steeds last van. AlMansouri: ‘Een andere keer werd ik op een brancard vastgebonden‚ die ze horizontaal ronddraaiden‚ als het rad van fortuin.’ Al die tijd wordt de Maastrichtenaar niet verhoord en krijgt hij niet te horen waarom hij wordt vastgehouden. Als de leden van Amnesty Maastricht vrij snel na de arrestatie vernemen dat hun groepsgenoot is opgepakt‚ komen ze direct in actie. De organisatie stelt een petitie op voor de Syrische autoriteiten met de oproep

Het Interview | nr. 2 - februari ’15 |

WV_NR02_2015#4.indd 19

19 21-01-15 14:09

Hoe de Guaraní hun huid verloren Indianen in Brazilië behoren tot de slachtoffers van de militaire dictatuur die het meest hebben geleden‚ concludeerde de Braziliaanse Waarheidscommissie in december. ‘Voor de Guaraní was het onvoorstelbaar dat zij het land van hun voorouders moesten verlaten.’

Tekst: Wies Ubags

io de Janeiro – ‘Als ze over de dictatuur vertellen‚ huilen ze alsof ze gisteren werden gemarteld’‚ vertelt antropoloog Orlando Calheiro over de Aikewara-indianen. Calheiro deed lange tijd onderzoek naar hun ervaringen tijdens de militaire dictatuur in Brazilië (1964-1984). In die periode kregen de Aikewara met het leger te maken omdat de linkse guerrillero’s die tegen de dictatuur streden hun toevlucht hadden gezocht tot Araguaia‚ hun woongebied in de Braziliaanse deelstaat Pará.

24 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | Indianen in Brazilië tijdens de militaire dictatuur WV_NR02_2015#4.indd 24

21-01-15 14:09

Indianen in BraziliĂŤ tijdens de militaire dictatuur | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari â&#x20AC;&#x2122;15 |

WV_NR02_2015#4.indd 25

25 21-01-15 14:09

AMNESTY

nieuws

Satellietfoto’s verwoestingen Boko Haram Satellietfoto’s die Amnesty onlangs publiceerde‚ tonen de enorme verwoesting die gewapende groepering Boko Haram begin januari aanrichtte in de NoordNigeriaanse steden Baga en Doron Baga. Op de gedetailleerde foto’s‚ genomen op 2 en 7 januari‚ is de situatie voor en na de aanval te zien. Zeker 3.700 gebouwen zijn beschadigd of verwoest. De stad Doron Baga is goeddeels weggevaagd. Volgens gevluchte inwoners vielen er mogelijk tweeduizend doden. Amnesty spreekt van ‘honderden doden’‚ de regering van 150. Vanwege het geweld zijn duizenden mensen gevlucht naar buurland Tsjaad of naar andere delen van Nigeria. Ze voegen zich bij de honderdduizenden daar al verblijvende ontheemden en vluchtelingen‚ waardoor de capaciteit voor de opvang in dit gebied ver wordt overschreden.

Rijendik voor Raif Badawi Rijendik stonden de betogers donderdag 15 januari voor de ambassade van Saudi-Arabië in Den Haag. Ze demonstreerden voor de vrijlating van de Saudische blogger Raif Badawi‚ die tot tien jaar cel is veroordeeld en tot duizend stokslagen‚ toe te dienen verspreid over twintig weken‚ omdat hij de islam beledigd zou hebben. Amnestydirecteur Eduard Nazarski wilde de Saudische ambassadeur spreken‚ maar de ambassade was ‘wegens omstandigheden’ gesloten. Badawi (1984) is de oprichter van een online discussieforum waarop mensen zich kritisch uitlieten over allerlei onderwerpen. De site bestond sinds 2006 en werd getolereerd tot in 2011 de opstanden in de Arabische wereld begonnen. Omdat daarin internet een grote rol speelde‚ gingen de Saudische machthebbers Badawi als bedreiging zien voor hun eigen positie en werd hij gearresteerd. Badawi heeft inmiddels de eerste reeks stokslagen gekregen. De tweede reeks‚ die hij op 16 januari zou krijgen‚ is uitgesteld. Badawi zou onvoldoende hersteld zijn van de eerdere stokslagen om een nieuwe reeks aan te kunnen.

Lopen voor mensenrechten Om zo veel mogelijk geld op te halen voor Amnesty namen vijf hardlopers afgelopen november deel aan de marathon van New York. Eén ervan deed dit zelfs op blote voeten. Zijn tijd: 3.45 uur. Komend jaar pakt de organisatie het groter aan. Via een website kunnen hardlopers zich aanmelden om namens Amnesty deel te nemen aan de New York Marathon op 1 november 2015 of aan de Dam tot Damloop in Amsterdam op 20 september. Op de website staan ook tips hoe lopers zo veel mogelijk sponsors kunnen werven. Zie www.runforrights.nl.

Shell compenseert Nigeria De Nigeriaanse dochteronderneming van Shell betaalt na een schikking 70 miljoen euro schadevergoeding aan de bewoners rond het door olie vervuilde vissersdorp Bodo in de Nigeriaanse Nigerdelta. Amnesty noemt het een belangrijke overwinning voor de lokale bevolking. In 2008 vonden er twee olielekkages plaats in door Shell beheerde pijpleidingen vlak bij Bodo. Hoewel Shell eerder heeft bevestigd dat de lekkages het gevolg waren van fouten in de pijpleiding‚ heeft het nooit een reële vergoeding geboden. Shell heeft ook lange tijd volgehouden dat door de lekkages zo’n vierduizend vaten olie in de kreken en zeearmen was gestroomd‚ terwijl de ware hoeveelheid mogelijk zestig keer groter was‚ volgens diverse olie-experts. Volgens Amnesty heeft Shell met opzet de vervuiling altijd te laag weergegeven om de betaling van compensatie tot een minimum te beperken. Shell ontkent dit. Van de schadevergoeding wordt 45 miljoen euro verdeeld onder 15.600 bewoners van het gebied; de rest is voor de gehele gemeenschap. Amnesty is blij met de compensatie maar vindt dat Shell te lang heeft gewacht en dat de oliemaatschappij de zwaar vervuilde moerassen en rivieren nu ook moet schoonmaken.

32 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 | AmnestyNieuws WV_NR02_2015#4.indd 32

21-01-15 14:09

nazarski GOED NIEUWS

Vrij na anderhalf jaar cel In Egypte is Khaled al-Qazzaz‚ voormalig medewerker van ex-president Mohamed Morsi‚ op 11 januari vrijgelaten. Hij zat meer dan anderhalf jaar zonder aanklacht gevangen. In juli 2013 werd Al-Qazzaz met de verdreven president Morsi en andere leden van het presidentiële team gearresteerd. Vijf maanden werd hij op een onbekende locatie vastgehouden. Onder Morsi werkte hij op het ministerie van Buitenlandse Zaken‚ en hield hij zich onder meer bezig met het mensenrechtenbeleid. Amnesty voerde actie voor zijn vrijlating. Na zijn vrijlating werd hij direct naar een ziekenhuis overgebracht‚ waar hij aan zijn nek werd geopereerd. In gevangenschap zou hij door een nekhernia last hebben gehad van uitvalverschijnselen in zijn ledematen.

Russische activist vrij

De Russische activist Artyom Savyolov werd op de laatste dag van 2014 vrijgelaten‚ nadat hij zijn gevangenisstraf had uitgezeten. In 2012 werd hij opgepakt na vreedzame demonstraties tegen president Vladimir Poetin op het Bolotnaya-plein in Moskou. Savyolov werd ervan beschuldigd geweld gebruikt te hebben tijdens de protesten. Videobeelden bevestigen echter het tegendeel. Na zijn vrijlating leek hij in goede gezondheid te zijn‚ maar hij vertelde over de slechte omstandigheden in de gevangenis: ‘Kou‚ honger en onmenselijke behandeling – zo kan ik het in een paar woorden omschrijven.’ Amnesty voerde acties voor zijn vrijlating. Savyolov: ‘Ik dank iedereen die me steunde. Het was belangrijk om te weten dat er buiten mensen waren die op me wachtten. Zonder hen zou het zoveel zwaarder zijn geweest.’

Luisteren In de week van de aanslagen in Parijs kreeg ik een mail met daarin een poster. Die was gemaakt door een boekhandel in Rotterdam. Je suis Charlie‚ stond erop‚ en ook de tekst die de dichteres Jana Beranová bijna veertig jaar geleden voor Amnesty maakte: ‘Als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden.’ Die tekst is altijd al trefzeker geweest‚ maar wat er in Parijs gebeurde‚ heeft de betekenis ervan nog eens extra dichtbij gebracht. Niet omdat ik de illusie koester dat luisteren altijd alles oplost. Ik zou niet weten hoe te luisteren naar iemand die van een trainingskamp in Jemen een kalasjnikov meeneemt en dan een video de wereld in stuurt met de boodschap: jullie vallen ons aan‚ dus wij vallen jullie aan. Zo iemand wil geen gesprek. Vandaar ook de video: die laat geen weerwoord toe. Evenmin zou ik weten hoe te luisteren naar degenen die oproepen om moskeeën in brand te steken. Je zou hopen dat het geweld van godsdienststrijd in Nederland een paar eeuwen achter ons ligt. Als je andersdenkenden per definitie levensgevaarlijk vindt‚ heb je de gedachte aan een gesprek al lang laten varen. Maar de situaties waarin niets meer te luisteren valt‚ zijn eigenlijk schaars. In het overgrote deel van de gevallen kun je juist wel een beroep doen op elkaars vermogen tot luisteren. Als Hollande‚ Netanyahu‚ Abbas en Rutte meelopen bij

Mensenrechtenrechten zijn‚ raar genoeg‚ nog altijd niet opgenomen in het Nederlandse onderwijs de demonstratie in Parijs‚ als vier miljoen Europeanen op een zondag de straat op gaan‚ geven ze daaraan uiting. Wij zijn Charlie‚ of simpeler nog: wij zijn medeburgers. Wat kunnen we doen om dat uit te dragen – niet één dag maar op lange termijn? Jong geleerd oud gedaan‚ denk ik. Amnesty en andere organisaties proberen al jaren de regering ertoe te bewegen mensenrechten in het onderwijs op te nemen. Want raar genoeg‚ in Nederland is dat nog altijd niet zo. Noem dat vak burgerschap‚ mensenrechten of grondwetskennis. De naam is niet zo belangrijk‚ zolang het maar gaat om het bijbrengen van fundamentele rechten en de manier waarop ieder individu met rechten en plichten omgaat. Een moreel kompas hoort in het onderwijs‚ zegt het College voor de Rechten van de Mens. Maar in de brief die de regering afgelopen november schreef over ‘toekomstgericht funderend onderwijs’ staat helaas geen woord over mensenrechten. Dat is een groot gemis. Als we schouder aan schouder meelopen in een demonstratie tegen onverdraagzaamheid‚ is het zaak dat we beseffen wat de waarden en de grenzen van vrijheid zijn. Met mensenrechten los je niet alles op‚ maar wel maak je de ruimte waarin niet wordt geluisterd steeds kleiner. Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl

Nazarski | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’15 |

WV_NR02_2015#4.indd 33

33 21-01-15 14:09

TONZON Vloerisolatie Een slim idee!

Zachte of strenge winter?

“Ik woon nu altijd comfortabel” ie Subsi1d5?* in 20

TONZON Vloerisolatie • een slim idee Meer wooncomfort en hoog financieel rendement TONZON Thermoskussens hebben een bijzonder isolerend effect waardoor de vloer warmer wordt dan bij alle andere soorten vloerisolatie. Dankzij deze warmere vloer krijgt u meer wooncomfort en stookt u minder waardoor ook de energie besparing hoger is. De gemiddelde besparing bedraagt 15% tot 20% bij gewone woningen. Bij woningen met vloerverwarming kan dit oplopen tot wel 40%. De Thermoskussens worden gecombineerd met

een stevige Bodemfolie zodat ook vocht uit de kruipruimte voorgoed verleden tijd is. Diverse reumapatiënten melden spontaan dat klachten verminderen door het warmere en droge klimaat onderin de woning. Vloerverwarming Reageert uw vloerverwarming traag? Met TONZON Vloerisolatie blokkeert u het warmteverlies en bespaart u tot wel 40% op uw stookkosten.

Heel betaalbaar TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar waardoor het rendement extra hoog is, veel hoger dan op een spaarrekening. Richtprijs all-in TONZON vloerisolatie, exclusief eventuele subsidie: - 50m2: € 1.850,- 30 m2: € 1.325,• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Bekijk de mogelijkheden voor u en vraag een gratis offerte aan.

www.tonzon.nl

* Nog enkele subsidieregelingen van toepassing waarvan er sommige aflopen in 2015. KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP www.tonzon.nl/vloerisolatie/subsidie

WV_NR02_2015#4.indd 36

21-01-15 14:04