Wordt Vervolgd, maart 2014 by amnesty international

Met zijn Minder armoede Levenslang voor allen tegen in Latijns-Amerika neonazi’s Hongarije één Maandblad over mensenrechten | maart 2014 | Jaargang 47 #3 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd

Filmer raakt open zenuw Zuid-Afrika met Miners Shot Down WV_NR03_2014.indd 1

25-02-14 11:55

INHOUD

groeten uit... Berlijn

Het heeft meer weg van een volkstuincomplex dan van een tentenkamp. De onderkomens van de vluchtelingen staan in keurige rijtjes‚ ertussen liggen brede wandelpaden‚ hier en daar staat een ‘dixi-wc’. Er is veel hout vertimmerd en veel zeil gespannen om tocht te weren. In elk huisje staan enkele bedden en wat huisraad. Er heerst Duitse ordelijkheid. ‘Het is hier een hotel’‚ zegt Yussuf‚ een dertiger uit Somalië. Hij‚ is zoals de meesten hier‚ via het Italiaanse Lampedusa naar Berlijn gekomen. Nu bivakkeert hij in het kamp op de Oranienplatz‚ in een hippe buurt van de Duitse hoofdstad. Samen met een stuk of veertig andere illegalen‚ zo te zien vooral Afrikaanse mannen. Voor het kamp staat een groot bord: ‘Kein Mensch ist illegal.’ Bij de informatiestand staat een kleiner bord: ‘Keine Kleider mehr.’ De vluchtelingen krijgen veel toegestopt van de Berlijners. Er hangt een lijst met zaken die ze altijd kunnen gebruiken. Bovenaan prijken kachels en gastoestellen. Het is winter‚ ze hebben veel brandstof nodig. Een Berlijner laadt uit de achterbak van zijn auto plastic manden vol houtblokken. Anderhalf jaar geleden zijn tientallen vluchtelingen hier neergestreken. Ze hadden een mars achter de rug van Würzburg naar Berlijn. Een protestmars van vijfhonderd kilometer tegen de strenge Duitse voorschriften voor asielzoekers: ze mogen de plaats waar ze zijn ondergebracht niet verlaten‚ ze mogen niet werken‚ ze mogen niets doen wat tot een langer verblijf leidt. Hun aanwezigheid op de Oranienplatz is inzet geworden van politieke strijd. In een peiling zegt bijna de helft van de Berlijners dat de politie het kamp moet opdoeken. De meeste omwonenden zeggen echter nergens last van te hebben. De tegenstanders van het kamp wonen in de buitenwijken.

Antoine Verbij Correspondent in Berlijn

Cover: © J. Countes/Getty Mijnwerkers van de Lonmin-platinamijn bij Marikana (Zuid-Afrika) zijn verzonken in gebed tijdens een herdenkingsdienst in augustus 2013 voor 34 van hun collega’s‚ die een jaar eerder omkwamen toen de politie het vuur op hen opende tijdens een uit de hand gelopen staking.

Wie zijn kind laat inenten‚ krijgt geld Armoedebestrijding in Latijns-Amerika

4 6 11 12 14 15

Neonazi’s in Hongarije Hoe diep OostEuropa is doordrongen van Roma-discriminatie

VierVijf Het linkse succes Hoe armoede in Latijns-Amerika afnam Column Grunberg Movies that Matter Festival Bijna 70 films over mensenrechten Roma in Hongarije Rechtszaak tegen racistisch geweld De Zaak ‘Aan jullie Aziaten verkopen we niet’

2 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 | Inhoud WV_NR03_2014.indd 2

19-02-14 14:17

Filmer-activist Rehad Desai ‘Ik ben meer politicus dan ooit‚ of ik het leuk vind of niet’

Met zijn allen tegen één Man gelyncht in Centraal-Afrikaanse Republiek

Special ter gelegenheid van het 16de Movies that Matter Festival Den Haag‚ 20 t/m 26 maart

16 20 21 22 24 29

Activistische filmer Rehad Desai ‘De dag van de schietpartij kookte ik van woede’ Recensies Drones en Iraanse Pulp Fiction Column Polman KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Geweldspiraal Centraal-Afrikaanse Republiek AmnestyNieuws

Het is niet waarschijnlijk dat onze voorouders zich in 1014 bezighielden met de wereld van 2014. Ze hadden wel iets anders aan hun hoofd. Het gebied dat later Nederland zou gaan heten‚ werd dat jaar zwaar getroffen door een stormvloed. Anno 2014 houden we niet alleen rekening met de wereld van 3014 maar ook met die van het jaar 102014. De afgelopen decennia hebben we ruim 250 duizend ton radioactieve reststoffen geproduceerd‚ die nog zeker 100 duizend jaar levensgevaarlijk blijven. Voor het kernafval hebben we opslagruimtes nodig die lang meekunnen. Finland is begonnen met de bouw van een immens depot voor kernafval‚ honderden meters diep onder de rotsgrond. In de 22ste eeuw zal de zogeheten Onkalo (‘spelonk’) voorgoed worden afgesloten. De opslagplaats zal dan echter slechts een fractie herbergen van al het kernafval‚ dus zullen er wereldwijd veel meer Onkalo’s moeten komen. En dan maar hopen dat in de honderd millennia erna niemand het in zijn hoofd haalt die ruimtes te openen. De documentaire Into Eternity (in maart te zien tijdens het Movies that Matter Festival in Den Haag‚ zie pagina 12) onderzoekt hoe we dat moeten voorkomen‚ rekening houdend met allerlei scenario’s. Als er over duizenden jaren‚ bijvoorbeeld na een nieuwe ijstijd‚ een nieuwe beschaving komt waarvan het niveau niet verder reikt dan die van het stenen tijdperk‚ is er niet veel aan de hand. Men zal niet in staat zijn zo diep te boren. Een samenleving die ontwikkeld is‚ heeft evenmin veel te vrezen. Een eenvoudige chemische meting zal haar waarschuwen voor het gevaar. Maar wat als men wel zulke dieptes kan bereiken‚ maar geen benul meer heeft van radioactiviteit? Moeten we uit solidariteit met onze nazaten waarschuwingsborden ophangen‚ of werken die juist averechts? (Hadden wij ons laten tegenhouden door verbodsborden bij de Piramide van Cheops?) En hoe communiceer je met de verre toekomst? Zoals wij niet in staat zijn om alle geschriften van de vroegste beschavingen te ontleden‚ zo zal de mensheid ons over 100 duizend jaar mogelijk ook niet meer begrijpen. Met dit soort existentiële vraagstukken zullen de huidige wereldleiders zich in maart niet bezighouden tijdens de Nucleaire Veiligheidstop in Den Haag. Zij willen vooral voorkomen dat radioactief materiaal in handen komt van terroristen. De inwoners van Syrië‚ Zuid-Sudan en de Centraal-Afrikaanse Republiek (zie pagina 24) zouden juist dolgraag de luxe hebben zich te kunnen bezighouden met rampen in de verre toekomst. Zij hebben echter hun handen vol aan overleven. Net als de slachtoffers van de stormvloed in 1014. © Karen Veldkamp

OVER HONDERDDUIZEND JAAR

Arend Hulshof hoofdredacteur De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 3

3 19-02-14 14:17

vijf Ontkenning wel/niet strafbaar

De laatste foto De Libanese kunstenaar Rabih Mroué (1967) maakte voor de expositie The Pixelated Revolution gebruik van beelden die burgerjournalisten in het Midden-Oosten met hun smartphone registreerden vlak voor hun gewelddadige dood. De foto’s hangen op een onverwachte plek: in het normaliter zo serene Nederlands Uitvaartmuseum Tot Zover‚ bij de Amsterdamse begraafplaats De Nieuwe Ooster. De expositie maakt deel uit van The Last Image‚ een digitale expositie over de dood in het mediatijdperk (zie www.thelastimage.nl). De tentoonstelling van Mroué is tot 9 juni te zien.

Ontkennen dat in 1915 een genocide onder Armeniërs plaatshad in het huidige Turkije valt onder de vrijheid van meningsuiting. Dat oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens onlangs in een zaak die de Turkse politicus Dogˇu Perinçek had aangespannen‚ nadat een Zwitserse rechtbank hem had veroordeeld voor genocideontkenning. Tijdens een lezing in Zwitserland in 2007 noemde Perinçek de Armeense genocide een ‘internationale leugen’. De uitspraak van het Straatsburgse Hof kan gevolgen hebben voor andere Europese landen‚ waaronder Frankrijk‚ waar genocide-ontkenning strafbaar is. Het ontkennen van de Holocaust valt volgens het hof echter niet onder de vrije meningsuiting: ‘In die zaken gaat het vaak om de ontkenning van heel concrete historische feiten‚ zoals het bestaan van gaskamers.’ Het hof voegt toe: ‘De genocide op de Joden is bovendien vastgesteld door een internationaal tribunaal.’ De massamoord op de Armeniërs werd destijds door de internationale gemeenschap veroordeeld als ‘misdrijf tegen de menselijkheid’‚ niet als ‘genocide’. Die term werd pas in 1944 bedacht‚ waarvoor de massamoord op de Armeniërs overigens als inspiratie diende.

‘Het laatste dat helpt is een hetze tegen pedo's beginnen. Als ze geïsoleerd raken‚ gaan ze juist sneller weer in de fout’ Sjef van Gennip‚ directeur Reclassering Nederland in de Volkskrant

VIER

Uit protest uit de kast Hoe kom je uit de kast als je een bekend schrijver bent? Precies: door erover te schrijven. Dat is in elk geval wat de vermaarde Keniaanse auteur Binyavanga Wainaina deed. Uit protest tegen de antihomowetten in Afrika publiceerde hij op internet het korte verhaal I am a Homosexual‚ Mum waarin hij zijn seksuele geaardheid onthulde. De 43-jarige schrijver: ‘Ik‚ Binyavanga Wainaina‚ zweer in alle eerlijkheid dat ik vanaf mijn vijfde weet dat ik homoseksueel ben.’ Hij zegt dat hij dit zelfs zijn moeder nooit heeft durven vertellen‚ omdat hij haar niet vertrouwde. Homoseksualiteit is‚ net als in veel andere Afrikaanse landen‚ verboden in Kenia. Wainaina kreeg na zijn coming-out veel steun op sociale media‚ maar ook kritiek. Hij zou anderen niet moeten lastigvallen met zijn geaardheid. Wainaina won in 2002 de Caineprijs voor zijn korte verhaal Discovering Home. Hij schreef eerder voor onder meer The New York Times en The Guardian. Lees het verhaal op www.wordtvervolgdmagazine.nl

4 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 | VierVijf WV_NR03_2014.indd 4

19-02-14 14:17

Moedermelk als mensenrecht Als je als moeder je pasgeboren kind geen borstvoeding geeft‚ word je daarvoor in Nederland nogal eens met de nek aangekeken: een kind verdient het allerbeste‚ en moedermelk is niet alleen gezonder dan flesvoeding‚ het zou ook nog eens de hechting met je kind bevorderen. In de Verenigde Arabische Emiraten is deze druk op jonge moeders sinds kort geïnstitutionaliseerd. De Golfstaat nam in januari een wet aan die voorschrijft dat kinderen het ‘mensenrecht’ hebben om tot hun tweede verjaardag de borst te krijgen. Moeders die zich daar niet aan houden‚ kunnen door hun echtgenoot worden aangeklaagd. De wet is onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek‚ maar ook met Koranteksten die moeders verplichten voor hun kinderen te zorgen. Vrouwen die fysiek niet in staat zijn borstvoeding te geven‚ krijgen van de staat een zoogvrouw toegewezen.

Big boss is watching you Wie als werknemer er blind vanuit gaat dat zijn persoonsgegevens veilig zijn bij zijn baas‚ is gewaarschuwd. Uit onderzoek van het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) blijkt dat veel werkgevers het niet zo nauw nemen met de privacy van hun medewerkers. Zo werd bij een van de onderzochte bedrijven gecontroleerd of de medicijnen van medewerkers van invloed zijn op de rijvaardigheid. Dat is ongeoorloofd: alleen de bedrijfsarts mag vragen naar medicijngebruik. Een ander bedrijf checkte de LinkedIn-profielen van zijn werknemers‚ om te kijken of ze up-to-date waren. Ook dat is verboden: een werkgever kan een werknemer niet verplichten zijn persoonsgegevens op een sociale netwerksite te zetten. Naar aanleiding van het onderzoek publiceerde de privacywaakhond op de internationale Dag van de Privacy (28 januari) een lijst met do’s & don’ts voor werkgevers en -nemers. De onderzochte bedrijven hebben hun werkwijze inmiddels aangepast.

Russische homohater steunt Serviërs Kosovo Hij is het brein achter de antihomowet in Rusland. De conservatieve politicus Vitaly Milonov diende in 2012 in St. Petersburg een wetsontwerp in dat ‘homopropaganda’ verbiedt. Niet lang daarna werd een nationale wet van kracht die hierop was gebaseerd. Inmiddels heeft Milonov zijn werkterrein verlegd naar Kosovo. In januari richtte hij een zelfbenoemde ‘mensenrechtenorganisatie’ op in Mitrovica‚ een stad in Noord-Kosovo bij de grens met Servië. De organisatie‚ die volgens Milonov alleen particulier geld aanneemt‚ steunt de Servische minderheid in Kosovo en zal de mensenrechtenschendingen monitoren die de ‘islamitische Albanese bezetters’ volgens hem plegen. Bij de oprichting zei Milonov tegen de pers dat Kosovaarse Serviërs slachtoffer zijn van een ‘ware genocide’. In februari 2008 verklaarde Kosovo zich eenzijdig onafhankelijk van Servië. Ruim honderd landen hebben Kosovo inmiddels erkend. Servië en Rusland doen dat niet. Wel leidt de hoge EU-buitenlandvertegenwoordiger Catherine Ashton onderhandelingen die moeten leiden tot een overeenkomst tussen Belgrado en Pristina om de betrekkingen te normaliseren. Zo’n 90 procent van de ongeveer 2 miljoen Kosovaren is etnisch Albanees‚ 4 procent is Servisch.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 5

5 19-02-14 14:17

Iedereen een bankrekening De armoede in Latijns-Amerika is de laatste tien jaar flink afgenomen. Maja Haanskorf‚ hoofdredacteur van het magazine over LatijnsAmerika La Chispa‚ belicht de oorzaken van het succes. ‘De invloed van Chávez en Lula op het continent is niet te onderschatten’

Tekst: Maja Haanskorf

‘H

et geld dat ik krijg van de Bolsa Familia (“familiebeurs”) maakt dat ik me onafhankelijk voel en zekerder.’ Maze Saraiva‚ een 30-jarige Braziliaanse moeder uit een sloppenwijk in Rio de Janeiro‚ vertelt opgetogen over de omgerekend 36 euro die ze maandelijks ontvangt via dit overheidsprogramma. Ze komt aan het woord in Disruption‚ een

documentaire over Latijns-Amerikaanse activisten voor het recht op een menswaardig bestaan‚ die te zien is op het Movies that Matter Festival. De film illustreert de overwinningen die worden geboekt in de strijd tegen armoede: het percentage mensen in Latijns-Amerika dat leeft onder de armoedegrens van 1‚25 dollar per dag is nog maar half zo groot als in

6 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 | Armoedebeleid in Latijns-Amerika WV_NR03_2014.indd 6

19-02-14 14:17

1990‚ blijkt uit recente cijfers van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika van de VN (ECLAC). Maar wat zijn de oorzaken van het succes? En houdt de daling van de armoede ook stand? In Brazilië komen de positieve cijfers voort uit een combinatie van een hoge economische groei en een actief sociaal beleid‚ zoals de Bolsa Familia. Dat is een van de eerste en

grootste programma’s voor armoedebestrijding in Latijns-Amerika. Gezinnen met een inkomen van 41 euro of minder per maand komen in aanmerking voor het geld‚ dat aan de moeders wordt uitgekeerd. Als tegenprestatie moeten zij hun kinderen laten inenten en naar school sturen. Het succes is opmerkelijk: sinds de invoering van Bolsa Familia in 2004 zijn ruim 13

Eufenia Begaso (links) uit Peru lost maandelijks het microkrediet af dat ze in 2001 kreeg. Dankzij de lening kan de 33-jarige Begaso met haar man en drie zonen alpaca’s en schapen houden.

miljoen families uit de armoede gehaald. De kosten van het programma zijn niet meer dan een half procent van het Bruto Nationaal Product (BNP) van Brazilië. En door de

Armoedebeleid in Latijns-Amerika | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 7

7 19-02-14 14:17

Bijna zeventig mensenrechtenfilms zijn van 20 tot en met 26 maart te zien op het Movies that Matter Festival in Den Haag. Daarnaast zijn er debatten‚ talkshows‚ muziekoptredens en spraakmakende (inter)nationale gasten. Een korte impressie van het festival dat dit jaar voor de zestiende keer plaatsvindt.

EEN PAAR NAMEN

Op het festival vallen dit jaar enkele spraakmakende gasten op. Zo vertelt de vermaarde Amerikaanse onderzoeksjournalist Jeremy Scahill over de duistere kant van de War on Terror van de Amerikaanse president Obama. In de voor een Oscar genomineerde documentaire Dirty Wars (zie pagina 20) legt Scahill bloot hoe geheime drone-aanvallen en speciale legereenheden niet alleen veel slachtoffers maken onder onschuldige burgers in landen als Pakistan en Jemen maar ook in minder voor de hand liggende landen als Thailand. Ook aanwezig zijn: Femen-activiste Inna Sjevtsjenko uit Oekraïne (zie foto)‚ oudoppositieleider en presidentskandidaat Andrei Sannikov uit Wit-Rusland en Sir Nigel Rodley‚ voorzitter van het VN-Mensenrechtencomité. Op zondag 23 maart geeft hij een masterclass over internationaal recht‚ marteling en vluchtelingenbeleid. Gasten uit eigen land zijn oud-voorzitter van de SER Alexander Rinnooy Kan‚ die op zondag deelneemt aan een talkshow over mondiale ongelijkheid‚ en actrice/ presentatrice Yolanthe SneijderCabau. Zij woont op 23 maart de wereldpremière bij van Seks voor 5 euro‚ een documentaire over haar project Free a Girl‚ dat minderjarige meisjes uit de prostitutie haalt.

A MATTER OF ACT In het programma A Matter of ACT staan tien mensenrechtenverdedigers centraal over wie documentaires worden vertoond. Velen van hen zijn aanwezig op het festival. Op zaterdagavond 22 maart is er in het Theater aan het Spui een speciaal programma voor hen‚ waarbij #chicagoGirl – The Social Network Takes on a Dictator van Joe Piscatella wordt vertoond. Deze documentaire volgt de 19-jarige Ala’a Basatneh die vanuit Chicago de oppositie in haar geboorteland Syrië via internet aanstuurt.

WANNEER 20 t/m 26 maart 2014 WAAR Filmhuis Den Haag (Spui 191‚ 070-3656030) en Theater aan het Spui (Spui 187‚ 070-3645272) PRIJZEN filmvertoning plus naprogramma € 9‚- (5-strippenkaart: € 35‚-) RESERVEREN vanaf 6 maart via bovenstaande telefoonnummers KAARTEN KOPEN aan de kassa’s van de festivallocaties en online via www.moviesthatmatter.nl/festival

12 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 | Movies that Matter Festival WV_NR03_2014.indd 12

19-02-14 14:17

ATOMIC Verspreid over de hele wereld ligt 2 miljoen kilo aan nucleair materiaal opgeslagen dat voor kernwapens kan worden gebruikt‚ aldus cijfers van het International Atomic Energy Agency‚ de atoomwaakhond van de VN. Jaarlijks komen daar gemiddeld honderd meldingen binnen van diefstal en andere onwettige handelingen. De beveiliging van nucleair materiaal staat centraal tijdens de Nuclear Security Summit die op 24 en 25 maart plaatsvindt in Den Haag en waaraan 58 wereldleiders deelnemen. Het Movies that Matter Festival sluit hierop aan met het themaprogramma ATOMIC over nucleaire veiligheid. Met een talkshow en debatten over onder meer de illegale handel in uranium. Daarnaast worden er vier documentaires en een speelfilm vertoond‚ waaronder Countdown to Zero (zie pagina 23) over de gevaren van kernwapens en de film Into Eternity (zie pagina 3) over de gevolgen van nucleair afval voor de toekomst.

HARVEST 2013: DE VIJF BESTE MENSENRECHTENFILMS Wat vond u de beste‚ meest ontroerende en indrukwekkende film over mensenrechten van 2013? Die vraag stelden we onze lezers in het decembernummer van Wordt Vervolgd. Er werd massaal gereageerd op de oproep. De top-5 van meest genoemde films wordt‚ met Nederlandse ondertitels‚ vertoond tijdens het festival: 1. Hannah Arendt >> Speelfilm over de Duits-Joodse filosofe Hannah Arendt (zie foto) die voor The New Yorker verslag doet van het proces tegen Adolf Eichman. 2. Hoe Duur was de Suiker >> Historisch drama over twee jonge vrouwen in het achttiende-eeuwse Suriname. 3. Mandela: Long Walk to Freedom >> Portret van Nelson Mandela‚ vanaf zijn jeugd in een klein plattelandsdorp tot en met zijn presidentschap van Zuid-Afrika. 4. Omar >> Het Palestijns-Israëlisch conflict door de ogen van een jonge bakker‚ die dagelijks over de scheidingsmuur bij de Westelijke Jordaanoever klimt om bij zijn liefde te zijn. 5. Die Welt >> Film over een jonge Tunesiër die na de Jasmijnrevolutie van 2011 twijfelt over zijn toekomst. Zal hij in Europa een beter bestaan op kunnen bouwen of blijft hij hopen op betere tijden in eigen land?

Levensgevaarlijke odyssee LA JAULA DE ORO‚ DIEGO QUEMADA-DIEZ‚ 102 min.

Los Angeles is de magneet die drie Guatemalteekse tieners uit hun sloppenwijk trekt en op pad stuurt in de eerste scènes van de speelfilm La Jaula de Oro (‘De Gouden Kooi’). Het enige meisje in het gezelschap‚ Sara‚ knipt voor ze vertrekt haar haren kort‚ trekt een pet over haar ogen en verbergt haar borsten achter een strak windsel: ze begrijpt dat ze beter als jongen aan deze lastige onderneming kan beginnen. Toch hebben de drie geen idee van wat hen te wachten staat op de lange weg van Guatemala via Mexico naar de VS. De debuterende Spaanse regisseur Diego Quemada-Diez‚ een leerling van de Britse no-nonsenseregisseur Ken Loach (bekend van onder meer The Wind That Shakes the Barly) filmt het trio dicht op de huid. De camera volgt hen op de voet als criminelen of grenswachten hen opjagen. En hij observeert het trio van nabij als ze meeliften op treinen door het

droge Mexicaanse landschap. Omringd door die eindeloze stroom migranten die ook dromen van de gouden bergen achter de Amerikaans-Mexicaanse grens. Velen van hen zullen het nooit halen‚ zoveel is al snel duidelijk. Maar Sara‚ Juan en de Maya-jongen Chauk weten één ding zeker: terugkeren is geen optie. Quemada-Diez koos ervoor om te werken met niet-professionele acteurs die vaak improviserend te werk gingen. Het resulteert in een ontwapenend samenspel tussen de jongens en het meisje met vrolijkheid‚ onderhuidse spanningen en grote nervositeit onder de dreigende omstandigheden. Gesproken wordt er nauwelijks in deze film. Chauk spreekt geen Spaans zoals de andere twee (ze communiceren met gebaren en geluiden). Het rauwe verhaal wordt sterk ondersteund door prachtige muziek. En waar leidt dit alles toe? De gouden droom blijkt voor velen een gouden kooi‚ een leven in de VS zonder papieren‚ zonder rechten en zonder perspectief. Die voorspelbare uitkomst doet niets af aan deze indrukwekkende roadmovie over dromers en vechters.

Marina Brouwer VOOR FILMVERTONINGEN ZIE WWW.MOVIESTHATMATTER.NL/FESTIVAL

Recensie | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 13

13 19-02-14 14:17

‘Het is geen Roma-probleem maar een neonazi-probleem’

Hoe diep discriminatie van Roma is doorgedrongen in Hongarije‚ merk je als je naar de documentaire Judgment in Hungary kijkt‚ over een rechtszaak tegen neonazi’s die ‘zomaar’ Roma vermoorden. Regisseur Eszter Hajdú: ‘De rechter stond helemaal alleen.’ Tekst: Marnix de Bruyne

et kan‚ een documentaire maken die zich vooral in één ruimte afspeelt‚ en toch anderhalf uur blijft boeien. Judgment in Hungary bewijst het. Regisseur Eszter Hajdú (34) volgt daarin de rechtszaak tegen vier neonazi’s‚ die in 2008 en 2009 zes willekeurig gekozen Roma doodschoten‚ onder wie een 5-jarig jongetje. Slechts enkele nabestaanden‚ de voornaamste getuigen‚ zijn buiten de rechtszaal gefilmd. Hoofdrol in het claustrofobische drama is weggelegd voor rechter László Miszori. In eerste instantie komt hij onsympathiek over. Zo reageert hij kil en vol onbegrip als een getuige zegt zich niet op haar gemak te voelen omdat ze in de rechtszaal vlak naast de moordenaar van haar zus moet staan. Een andere nabestaande-annex-getuige geeft hij een boete‚ omdat die niet geheel volgens het boekje antwoord geeft op zijn vragen. Als

een van de neonazi’s beledigende insinuaties maakt‚ deelt hij echter géén boete uit‚ maar licht hij uitgebreid zijn handelwijze toe. ‘Ik was in het begin ook geschokt over zijn gedrag’‚ vertelt Hajdú begin december in Amsterdam‚ waar haar film zijn wereldpremière beleefde op het filmfestival IDFA. ‘Hoe kan hij zo schreeuwen tegen familie van de slachtoffers? Maar de rechter doet dat om te bewijzen dat hij onafhankelijk en neutraal was‚ hij wéét hoe wijdverbreid het racisme in Hongarije is tegenover Roma. Dat hij toleranter lijkt tegenover de neonazi’s heeft daar ook mee te maken. Zij provoceren hem‚ in de hoop hem te kunnen wraken. Hij trapt daar niet in.’ Bijna vertederd: ‘Miszori was juist erg trots dat hij deze historische zaak onder zich had; hij wilde ten koste van alles voorkomen dat die zou mislukken.’

Dat was volgens Hajdú ook de reden dat het proces tweeënhalf jaar duurde‚ anderhalf jaar langer dan gepland. ‘Miszori liet zo veel mogelijk getuigen horen‚ zodat niemand zou twijfelen aan zijn eindvonnis (drie keer levenslang‚ een keer dertien jaar‚ red.). Het is nu een moeilijke tijd voor zo’n proces. In Tsjechië is in 2012 een rechter vermoord‚ die een neonazi had berecht nadat hij Roma had aangevallen. Miszori stond er in Hongarije alleen voor‚ niemand steunde hem openlijk.’ Rookgasvergiftiging Mogelijk het schokkendst in de film is de laksheid van het eerste onderzoek naar de moorden. Een brandweerman noteerde dat een met kogels doorzeefd slachtoffer was omgekomen door ‘neervallende houten balken’‚ een verpleegkundige had ‘rookgasvergiftiging’ geconstateerd en een agent vergat kogelhulzen mee te nemen‚ die vol DNA-bewijs bleken te zitten. Hajdú: ‘Tijdens de aanval hadden de neonazi’s een molotovcocktail bij een huis naar binnen gegooid. De brand zal wel door kortsluiting zijn veroorzaakt‚ was de eerste reactie. Met andere woorden: het is hun eigen schuld. Een Hongaarse Roma-politicus die in

14 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 | Neonazi’s in Hongarije WV_NR03_2014.indd 14

19-02-14 14:17

de zaak < In de kleine rechtszaal zitten nabestaanden die komen getuigen vlak naast de verdachten.

het Europees Parlement zit‚ ging zelf ter plekke onderzoek doen en heeft twee dagen lopen roepen dat de politie moest terugkomen. Zonder haar was het onderzoek nooit hervat.’ Ook de media gingen er in het begin automatisch van uit dat Roma de moorden hadden gepleegd‚ aldus Hajdú. ‘En als de kranten later over het proces schreven‚ wat overigens slechts summier gebeurde‚ stond het begrip “zigeunermisdaden” in de tweede of derde zin. De moordenaars wilden “strijden tegen zigeunermisdaden”‚ schreven ze bijvoorbeeld. ‘De media behandelden het proces als een Roma-probleem. Maar dat is het niet‚ het is een neonazi-probleem. Die gewelddadige‚ agressieve‚ ideologische groep wordt alleen maar sterker in Hongarije. De extreemrechtse partij Jobbik heeft 12 procent van de zetels in het parlement; drie op de tien studenten wil op deze partij stemmen bij de verkiezingen in april.’ Zodra Hajdú hoorde van de zaak‚ wist ze dat ze de film moest maken. Gemakkelijk was het niet. ‘In het begin hadden we geen geld. Mijn man en ik zijn een jaar niet uitgegaan‚ we hebben van familie en vrienden geld geleend en hebben de auto verkocht om te kunnen blijven draaien. Via contacten van Movies that Matter kregen we financiering (onder meer van de IKON‚ red. ) en konden we doorgaan.’ Het leverde tweeduizend uur film op‚ gedraaid tijdens 167 zittingsdagen‚ waar Hajdú voor het overgrote deel bij aanwezig was. Hajdú wil nu al het materiaal categoriseren‚ toegankelijk maken voor iedereen. ‘De beelden zeggen niet alleen iets over Hongarije: ook in Roemenië‚ Tsjechië‚ Slowakije‚ Bulgarije en Servië zijn honderden gevallen van geweld bekend tegen Roma‚ zij het niet zo systematisch en gepland als de moorden van de vier neonazi’s. Het materiaal is ook interessant voor historici‚ taalkundigen‚ sociologen. Het vertelt echt iets over de tijd waarin wij leven.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl Voor vertoningen van Judgment in Hungary zie www.moviesthatmatter.nl/festival

Aan jullie Aziaten verkopen we niet ‘Ze zei: “We verkopen niet aan jullie.” Ik vroeg: “Wie is jullie?” Ze zei: “Jullie Aziatische mensen.”’ In de zittingzaal van het College voor de Rechten van de Mens‚ half januari in Utrecht‚ vertelt de in China geboren Yaing Li hoe ze vorig jaar vergeefs trachtte een pak babyvoeding af te rekenen in een Kruidvatfiliaal in Vlaardingen. Het college‚ dat vorig jaar een oordeel uitsprak over 183 discriminatieklachten‚ onderzoekt of Kruidvat de Algemene Wet Gelijke Behandeling heeft overtreden. Het is een al langer spelende kwestie: in China heerst wantrouwen tegenover lokaal gefabriceerd poeder voor babymelk‚ als gevolg van een gifschandaal in 2008. Handelaren schuimen daarom Europese supermarkten af‚ op zoek naar babyvoeding. De winkels willen lege schappen voorkomen. Vandaar het beleid van Kruidvat (en andere winkels) om hooguit één pak per klant te verkopen. Yaing Li begrijpt het beleid. Alleen: ze hád maar één pak. Ze schakelde antidiscriminatieorganisatie Radar in. Het hoofdkantoor van Kruidvat liet Radar weten het ‘misverstand’ en de ‘verkeerd uitgelegde uitspraak’ te betreuren‚ maar dat discriminatie toch echt ‘niet de bedoeling was’. Erg vervelend allemaal‚ zegt ook bedrijfsjurist Van der Harst van Kruidvat. Ze kan zich voorstellen dat ‘mogelijk een opmerking is gemaakt’ waardoor Yaing

Als iets niet discriminerend is bedoeld‚ is er geen discriminatie‚ is vaak de reactie zich ‘gediscrimineerd heeft gevoeld’. Maar de Kruidvat-medewerkers in Vlaardingen ‘herkennen zich niet’ in het verhaal. Van een excuus kan dan ook geen sprake zijn. Bij een tweede babyvoedingszaak die dag bij het college is een Thaise vrouw de benadeelde‚ dit keer van een weigerachtige verkoopster van een Etos-filiaal in Barendrecht. Filiaalhoofd Aljan Baan zit er duidelijk mee in zijn maag. Zijn medewerkster ‘dacht mevrouw drie keer eerder te hebben gezien die week met babyvoeding. Vandaar dat ze het niet meekreeg. Maar het is helemaal fout‚ het had niet mogen gebeuren’‚ zegt hij. Maar discriminatie‚ nee‚ dat verwijt was ‘totaal onterecht’.‘We weigeren alle babyvoedingsopkopers.’ Hoe hij en zijn werknemers hen herkennen‚ vraagt een collegelid. ‘Dat voel je vanzelf aan‚ je ziet het meteen als iemand handelaar is.’ Dat die benadering de deur openzet voor ‘willekeur’‚ waar de aanwezige Radar-vertegenwoordiger op wijst‚ lijkt hij niet te beseffen. De reacties van Etos en Kruidvat kom je vaker tegen in Nederland: als iets niet als discriminatie is bedoeld‚ is er geen discriminatie. Het probleem wordt vervolgens gelegd bij degene die discriminatie als zodanig ervaart. Zie ook Gordons grap over een Chinese kandidaat voor Holland’s got Talent en zijn weigering daar spijt over te betuigen. Maar‚ zoals Yaing Li benadrukte‚ van welk ‘misverstand’ kan sprake zijn als een verkoopster rept van ‘jullie Aziatische mensen’? En dat terwijl met een beetje inlevingsvermogen veel leed gemakkelijk is te voorkomen. Yaing Li: ‘Als maar was erkend dat er gewoon iets was misgegaan‚ was ik nooit naar het college gestapt. Ik kan mijn tijd wel beter gebruiken.’ Het college doet op 16 maart uitspraak. Marnix de Bruyne

De Zaak | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 15

15 19-02-14 14:17

‘De dag van de schietpartij kookte ik van woede’ WV_NR03_2014.indd 16

19-02-14 14:17

De Zuid-Afrikaanse filmer Rehad Desai laat met Miners Shot Down stap voor stap zien hoe een staking van mijnwerkers in Zuid-Afrika in 2012 uitliep op een slachting‚ waarbij 34 doden vielen door politiekogels. ‘Door de schietpartij heb ik definitief gebroken met het ANC.’ Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Marc Shoul/Panos pictures

et oogt wat bizar‚ het decor van het Zuid-Afrikaanse feest‚ eind vorig jaar tijdens het Internationale Documentaire Festival Amsterdam (IDFA). Terwijl bijna tweehonderd feestgangers swingen op kwaito-muziek van een uit Johannesburg ingevlogen deejay‚ nemen ze via geprojecteerde beelden en Nederlandse ondertitels kennis van de meest heftige scenes uit recente documentaires over Zuid-Afrika. Extremistische Afrikaners doen uiterst racistische uitspraken‚ een camera toont de gevolgen van een wrede moordpartij op blanke boeren‚ en je ziet hoe zwarte agenten met scherp schieten op een groep opgedreven mijnwerkers. De laatste beelden komen uit Miners Shot Down van Rehad Desai‚ die in zwart leren jack tussen de feestgangers staat. ‘Het probleem van jullie Nederlanders is dat jullie niet weten hoe je politics en partying moet combineren’‚ reageert hij grijnzend‚ als hij op de beelden wordt gewezen. Maar ook hem wordt het contrast te gortig‚ waarna op zijn verzoek de projector dooft. Desai (1963) is met zijn mede door de IKON geproduceerde film in Nederland voor overleg over de eindmontage. Hij vertoont een ruwe versie in een zaaltje met een vijftigtal Zuid-Afrika-liefhebbers‚ die als testpubliek fungeren. Als het licht aangaat‚ blijft het even heel stil. De beelden zijn onthullend‚ onthutsend en ontmoedigend. Het nieuws over de schietpartij in Marikana op 16 augustus 2012‚ die Desai minutieus heeft gereconstrueerd‚ ging de hele wereld over. Door politiekogels vielen die dag 34 doden en 78 gewonden‚ wat herinneringen opriep uit de tijd van de apartheid. Het officiële standpunt van de politie – ‘we schoten uit zelfverdediging’ – werd door getuigen ontkracht. President Jacob Zuma stelde een onderzoekscommissie in‚ die uiteindelijk in oktober 2012 aan het werk ging en begin vorig jaar met een eindrapportage had moeten komen. De door uitstel en geldtekort geplaagde commissie heeft haar verhoren nog altijd niet afgerond. ‘We gaan de film in mei in heel ZuidAfrika vertonen‚ vóór de commissie haar eindrapport presenteert’‚ vertelt Desai eind januari vanuit zijn huis in Johannesburg‚ via Skype. ‘Omdat het onderzoek wel erg lang duurt‚ maar ook in de hoop dat we

de commissie kunnen beïnvloeden. Tijdens de verhoren geeft zij het management van Lonmin‚ de platinamijn waar de stakers werkten‚ soms erg veel ruimte‚ vind ik.’ De film volgt het conflict tussen Lonmin en de stakers vanaf zes dagen voor de schietpartij. Je ziet de mijnwerkers‚ die voor hun gevaarlijke werk een verdrievoudiging van hun maandloon eisen tot 12.500 rand (830 euro). Vertrouwen in de gevestigde mijnwerkersbond NUM‚ die gelieerd is aan de regeringspartij ANC‚ hebben ze niet meer. Je ziet een eerste – en voor het vervolg cruciale – confrontatie‚ drie dagen voor de schietpartij‚ waarbij de politie traangas en stungranaten inzet‚ waarvan de explosie tijdelijk verblindt en doof maakt. Hierbij vallen al vijf doden: drie mijnwerkers en twee agenten‚ doodgestoken door anonieme mijnwerkers. Verder zie je fragmenten uit de verhoren van de onderzoekscommissie en betrokkenen – advocaten‚ stakingsleiders‚ een fotograaf – die commentaar leveren op de gebeurtenissen. Zoals op het moment dat de politie het vuur opent op een kolonne stakers‚ nadat ze de rotsheuvel bij de mijn hebben verlaten waarop ze zes dagen hebben gebivakkeerd. De politiebeelden zijn het meest onthutsend: agenten hebben alle gebeurtenissen gefilmd. Het materiaal behoort nu tot de bewijzen van de onderzoekscommissie‚ waardoor het zich in het publieke domein bevindt. ‘Om die reden‚ en omdat we ons beriepen op het algemeen belang‚ honoreerde de commissie ons verzoek het materiaal te mogen gebruiken. We hebben honderden uren film doorgevlooid.’ De speurtocht leverde beelden op die aantonen dat er nog eens zeventien doden na de eerste kogelregens vielen‚ op een manier die meer lijkt op standrechtelijke executies dan op een massale schietpartij. Tekenend is verder dat iemand binnen de politie – nog altijd is niet bekend wie – de ochtend van de slachtpartij vier lijkwagens had besteld‚ en vierduizend echte kogels.

‘De regering koos de kant van de multinationals door het vuur te openen op haar volk’ De politie en het management van Lonmin waren erop gebrand de staking te beëindigen‚ stelt Desai. Dat blijkt ook uit e-mails van de ANC-coryfee Cyril Ramaphosa‚ voor wie een ‘hoofdrol’ is weggelegd in de film. Ooit was Ramaphosa een gehaaid leider van de vakbond NUM. Na 1990 werd hij de voornaamste onderhandelaar van het ANC‚ die met de toenmalige ‘blanke’ regering onderhandelde over democratisering en verkiezingen. In 1997 koos hij voor het zakenleven en vergaarde hij een fortuin als aandeelhouder in verscheidene mijnen‚ waaronder Lonmin. Tegenwoordig is hij weer vooral politicus. Hij leidde de begrafenisceremonie in Soweto voor Nelson Mandela en wordt naar verwachting vicepresident onder Zuma‚ na de parlementsverkiezingen dit voorjaar. In 2012 was hij nog ‘niet-uitvoerend’ directeur van Lonmin‚ dankzij zijn aandelenpakket. In e-mails‚ te zien in de film‚ veroordeelt hij de Het Interview | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 17

17 19-02-14 14:17

24 | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart â&#x20AC;&#x2122;14 | Geweld in de Centraal-Afrikaanse Republiek WV_NR03_2014.indd 24

19-02-14 14:17

Met zijn allen tegen één Tekst: Marina Brouwer Fotografie: Laurence Geai/NurPhoto

lles wees erop dat 7 februari een mooie dag zou worden voor de Centraal-Afrikaanse Republiek. Een ferme stap naar herstel van de orde. De nieuwe president Catherine Samba-Panza‚ net twee weken in functie‚ kwam een bevlogen toespraak houden voor duizenden militairen van het regeringsleger in de hoofdstad Bangui. Het moest afgelopen zijn met het krankzinnige geweld‚ zei ze. Iedereen moest weer trots kunnen zijn op het land. Het leger zou vanaf nu professioneel en beheerst te werk gaan. Hierna verzonken alle aanwezigen in gebed. Maar Moeder Courage‚ zoals Samba-Panza wordt genoemd‚ had haar hielen nog niet gelicht of de militairen gristen een man van straat en schopten hem dood. Beurtelings koelden ze hun woede op het slachtoffer: de een met zijn mes‚ de ander door vol op het lichaam te springen‚ de volgende door er een blok steen op te werpen. Brandend werd hij achtergelaten. De man zou lid zijn geweest van de islamitische Séléka-milities‚ waar het door christenen gedomineerde leger een felle strijd mee uitvecht. De Franse fotografe Laurence Geai‚ gekomen voor de toespraak‚ kon een vorm van geweld vastleggen die zij zelfs tijdens haar recente reportages in Syrië niet had meegemaakt. De haat kenmerkt de burgeroorlog in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Tot vorig jaar kende het overwegend christelijke land geen interreligieus geweld. Dat veranderde toen Séléka-rebellen begin 2013 vanuit het noorden

Geweld in de Centraal-Afrikaanse Republiek | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 25

25 19-02-14 14:17

nazarski

AMNESTY

nieuws

GOED NIEUWS

Een recente telling kwam tot 126: het aantal prijzen dat inmiddels wereldwijd wordt uitgeloofd aan mensenrechtenverdedigers. Over wie en wat die verdedigers precies zijn‚ valt nog wel te twisten. De VN hebben over hen in 1998 een verklaring aangenomen maar geen definitie gegeven. Dat de prijzen van belang zijn‚ staat echter buiten kijf. Toen ik kort voor de Olympische Winterspelen in Rusland was‚ werd me dat weer eens op het hart gedrukt. Niet dat de activisten die ik sprak zelf om zo’n prijs vroegen‚ ze zeiden wél dat een prijs elk mensenrechteninitiatief prestige en daarmee bescherming biedt. Eind maart wordt de meest prestigieuze Nederlandse prijs‚ de Geuzenpenning‚ uitgereikt aan een van ’s werelds bekendste mensenrechtenverdedigers: Thomas Hammarberg. Of misschien is bekend niet het goede woord. Hammarberg‚ een 72-jarige Zweed‚ heeft geen sterallures. Wie hem heeft gevolgd‚ weet dat hij in 1977 de Nobelprijs voor de Vrede namens Amnesty in ontvangst nam‚ als internationaal voorzitter. Hij was later onder meer VN-vertegenwoordiger voor Cambodja en mensenrechtencommissaris bij de Raad van Europa. Maar een idool werd hij nooit. Hammarberg is ‘gespecialiseerd’ in groepen die evenmin sterallures hebben en nog veel minder invloed: vluchtelingkinderen‚ illegalen in

Voor activisten biedt een mensenrechtenprijs heuse bescherming vreemdelingendetentie‚ lhbt’ers in homo-onvriendelijke landen‚ en Roma en Sinti – de twee meest verdrukte groepen in Europa. Vertegenwoordigers van die laatsten onderscheidden hem twee jaar geleden al met een Europese Burgerrechtenprijs. Die onderscheidingen heeft Hammarberg niet nodig om zich gewaardeerd te weten. Maar voor de mensen voor wie hij zich inzet zijn die des te belangrijker. Dat gold bijvoorbeeld ook voor die andere belangrijke prijs‚ de Martin Ennals Award‚ vorig jaar uitgereikt aan de Joint Mobile Group in Rusland. De leden van die groep gaan nog onopvallender te werk dan Hammarberg. Met opzet. De groep bestaat uit advocaten die voor korte periodes naar Tsjetsjenië gaan voor zaken waarbij sprake is van marteling of verdwijning. Langere tijd daar blijven is niet veilig‚ vele mensenrechtenverdedigers zijn in Tsjetsjenië vermoord. Ook elders in Rusland zijn de risico’s groot. Dus zijn de mensen die ik in Moskou sprak voorzichtig. De dreiging weerhoudt activiste Natalja Taubina er echter niet van opzienbarende reportages te schrijven over politiegeweld‚ waarvoor ze vorig jaar de Alison Des Forges Award kreeg. En weerhoudt Galina Arapova er evenmin van zich in te zetten voor vrije nieuwsgaring‚ waarvoor ze de Russische Journalistenprijs kreeg. Voor Russische en andere activisten biedt een prijs heuse bescherming. Ik ben benieuwd naar het effect van de prijs voor Thomas Hammarberg. En naar de reacties bij ons: de kritische rapporten die Hammarberg opstelde over onder meer de opvang van asielzoekers in Nederland‚ zijn hier destijds hard aangekomen. Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl

De gouverneur van de Amerikaanse staat Washington Jay Inslee maakte in februari bekend niet langer de doodstraf uit te voeren. Hij zei tot die stap te zijn gekomen na gesprekken met juristen en familieleden van slachtoffers. ‘Er zitten gebreken in ons strafrecht. En er hangt veel van af. We kunnen niet met de doodstraf doorgaan als het systeem niet perfect is’‚ zei de in 2012 aangetreden Democraat. In september 2013 werd in Washington voor het laatst iemand geëxecuteerd. Negen gevangenen in Washington wachtten nog op de uitvoering van hun doodvonnis. Steven Hawkinse‚ de directeur van Amnesty in de VS‚ reageerde verheugd op het bericht: ‘De wereld neemt steeds meer afstand van deze wrede en barbaarse praktijk. De staat Washington heeft zich bij die trend aangesloten.’ Hawkinse roept de 32 (van de 50) Amerikaanse staten die nog wel de doodstraf uitvoeren op Washington te volgen.

Onderscheidingen

Einde doodstraf in de staat Washington

De 10-jarige Jehad Nabeel al-Samee en de 13-jarige Abdullah Yousif al-Bahrani worden vrijgelaten. Dat heeft de kinderrechtbank van Bahrein eind januari bepaald. De jongens blijven voorlopig wel onder toezicht staan van een maatschappelijk werker. Half december werden Al-Samee en Al-Bahrani even buiten de Bahreinse hoofdstad Manama opgepakt door oproerpolitie die bij een demonstratie patrouilleerde. De jongens‚ die elkaar niet kenden‚ zouden toen stenen hebben gegooid richting de politie. Zelf ontkennen ze dat. Dezelfde avond werden ze vrijgelaten‚ maar twee dagen later moesten ze zich weer melden voor een verhoor. Sindsdien zaten ze vast. Al-Bahrani zegt in zijn nek te zijn geslagen tijdens het verhoor. Ook zou hij zijn bedreigd met elektrische schokken als hij niet zou bekennen. Voor beide jongens voerde Amnesty bliksemacties. AmnestyNieuws | Wordt Vervolgd | nr. 3 - maart ’14 |

WV_NR03_2014.indd 29

29 19-02-14 14:17