Issuu

Turkije na De dilemma’s van Twee werelden in de mislukte cartoonist Zapiro Noordwest-China coup Maandblad over mensenrechten | september 2016 | Jaargang 49 #9 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd De kunstenaar als laatste criticus

WV_NR09_2016.indd 1

25-08-16 08:58

INHOUD

groeten uit...

Luanda

De vrouwen die op straat harde valuta wisselen klampen me bijna smekend aan. Vlak bij de haven van Luanda‚ de hoofdstad van Angola‚ wapperen ze met bundels kwanza’s‚ de lokale munt. De vrouwen – in Luanda zijn mannen zeldzaam in deze bedrijfstak – staan voor de deur van supermarkten of in de portiek van kantoorgebouwen. Hun wisselkoersen zijn soms vijf keer zo hoog als bij de bank.

Luanda‚ vorig jaar nog de duurste stad ter wereld‚ wordt in rap tempo goedkoper. De koers van de kwanza is gekelderd‚ waardoor je als buitenlander veel minder kwijt bent dan een jaar geleden. De prijs van een hamburger in het chique Epic Sanahotel‚ om iets te noemen‚ is gezakt van omgerekend 25 euro naar 5 euro. Het blikje cola dat ik bestel op een terras aan de baai‚ kost nog maar 50 eurocent.

De koersval is het gevolg van de ingestorte olieprijzen. De grootste olieproducent van Afrika – Angola haalde onlangs Nigeria in – heeft daardoor een groot tekort aan harde valuta. Voor buitenlandse bezoekers is dat aantrekkelijk‚ maar de gemiddelde Angolees kan bijna niet meer rondkomen. ‘De prijs van levensmiddelen is verdubbeld’‚ zegt Sergio‚ die in Luanda voor een containerbedrijf werkt. ‘Maar mijn salaris is hetzelfde gebleven.’

De economie van Angola‚ voorheen het boegbeeld van booming Afrika‚ komt sputterend tot stilstand. De bouw van nieuwe torenflats‚ de trots van Luanda‚ is gestaakt. Vuilnis wordt niet meer opgehaald. In supermarkten‚ voorheen gevuld met geïmporteerde levensmiddelen‚ zie ik lege schappen. Ziekenhuizen zitten zonder medicijnen. Er zijn al jaren plannen om de economie te diversifiëren‚ maar die zijn nooit van de grond gekomen. De olie was geen zegen‚ maar een vloek.

Gerbert van der Aa

‘Artivisten’ op Cuba Kritische kunstenaars zoeken de grenzen op

6

14

Special: Kunstenaars en activisme Pagina’s 6‚ 14‚ 18‚ 33

4 6 11 12 14 16

Cover: © Odilo Girod

Donald Duck als bondgenoot De creatieve omwegen van Thaise activisten

VierVijf Zelfcensuur op Cuba ‘Kunstenaars zijn bedreven in het doen alsof’ Grunberg Column Een gevoel van ontheemding Froukje Santing over de nasleep van de mislukte coup in Turkije ‘Omdat ze zich niet kunnen uitspreken‚ creëren ze’ Thaise activisten zoeken creatieve uitlaatklep KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips

2 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | Inhoud WV_NR09_2016.indd 2

25-08-16 02:58

TAALPOLITIE

‘Ik geloof nog steeds dat ik alles moet kunnen tekenen’ De dilemma’s van de Zuid-Afrikaanse cartoonist Zapiro

De worsteling van een generatie Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang

24

18 18 22 24 29 30 31 32

‘Altijd bereid ergens een mes in te steken’ Gesprek met cartoonist Zapiro ‘Wie geld en goede contacten heeft‚ is in Mexico onaantastbaar’ Nasleep crèchebrand symbool voor corruptie Twee werelden in Xinjiang Een eeuwenoude cultuur versus modern China De Zaak Familie omgekomen journaliste klaagt Syrië aan Polman Column Repliek AmnestyNieuws

Ik heb het Poolse volk beledigd. Althans‚ eind juni ontving de redactie van Wordt Vervolgd een e-mail van de Poolse ambassade in Den Haag‚ die me indirect hiervan beschuldigt (zie pagina 31).

In het juninummer had ik een stuk geschreven over kinderen van nazi’s. Ik citeerde daarin onder anderen de zoon van een hoge SS-commandant van concentratiekamp Majdanek. Om duidelijk te maken waar het kamp gevestigd was‚ schreef ik: ‘het Poolse vernietigingskamp Majdanek’. Volgens de ambassade had ik moeten schrijven dat Majdanek een ‘nazikamp’ was‚ gevestigd ‘in het door Duitsland bezette Polen’. Mijn formulering zou niet alleen beledigend zijn voor de Poolse bevolking‚ maar ook voor de slachtoffers van Majdanek en andere kampen. Naar verluidt houden Poolse ambassades wereldwijd media in de gaten of ze deze woorden gebruiken.

Mochten er lezers zijn die uit mijn artikel opmaakten dat niet de nazi’s maar de Polen verantwoordelijk waren voor de vernietigingskampen‚ dan neem ik daar hierbij nadrukkelijk afstand van. Maar‚ vroeg ik me af‚ is mijn formulering nu werkelijk beledigend? Zullen de inwoners van Drenthe gekrenkt zijn als ik schrijf ‘het Drentse kamp Westerbork’? En wie valt erover als ik het heb over ‘de Haagse’ en ‘de Arnhemse’ Sicherheitsdienst‚ om de verschillende SD-bureaus tijdens de oorlog te onderscheiden?

In Polen ligt dat anders‚ blijkt uit een wetsvoorstel dat de Poolse regering half augustus indiende. Iedereen die het heeft over ‘Poolse vernietigingskampen’ of die op andere wijze suggereert dat Polen betrokken was bij de Holocaust‚ kan volgens de wet een boete krijgen of een celstraf van drie jaar. Volgens veel Polen is dit wetsvoorstel vergelijkbaar met het verbod op Holocaustontkenning in bijvoorbeeld Nederland.

Barack Obama hoeft niet te vrezen voor vervolging. De Amerikaanse president kreeg in 2012 dezelfde verwijten‚ nadat hij in een eerbetoon aan een Poolse verzetsheld de term ‘Pools vernietigingskamp’ had gebruikt. Obama vervolgen zal echter tot een ‘diplomatiek schandaal’ leiden en dus onverstandig zijn‚ verklaarde het Poolse ministerie van Justitie eerder dit jaar.

En nu maar hopen dat ik daar eveneens van gevrijwaard blijf.

Voor een celstraf zou ik sowieso niet in aanmerking komen. Alleen wie met opzet beweert dat Polen achter de Holocaust zat‚ moet daarvoor vrezen. Wie zonder bijbedoelingen de formulering ‘Pools vernietigingskamp’ gebruikt‚ riskeert slechts een boete. Ik houd mijn hart vast.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren.

Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 |

WV_NR09_2016.indd 3

3 25-08-16 02:58

vijf © AFP PHOTO / Noel Celis

VIER

Hutje-mutje Oorspronkelijk was de Quezon City-gevangenis in de Filipijnse hoofdstad Manila bedoeld voor achthonderd gevangenen. Tegenwoordig herbergt het zestig jaar geleden gebouwde detentiecentrum er bijna vierduizend – en het worden er met de dag meer.

Sinds president Rodrigo Duterte (71) in mei een klopjacht op veronderstelde drugscriminelen opende‚ zijn de gevangenissen op de Filipijnen overvol. De president schakelde in zijn strijd burgers in die van hem agressieve drugsdealers ongestraft mogen neerknallen. Als gevolg van dit beleid vielen er sindsdien ruim 1.800 doden. Meer dan 110 duizend mensen gaven zichzelf de afgelopen maanden aan uit vrees voor het geweld.

Tussen de gevangenen onderling is intussen een meedogenloze strijd om ruimte ontstaan. In de Quezon City-gevangenis slapen gedetineerden ’s nachts hutje-mutje op het basketbalveld (zie foto). Andere slapen op traptreden‚ onder de bedden en in hangmatten gemaakt van oude dekens.

Italiaanse rechter: nieuws heeft houdbaarheidsdatum ‘Morgen wordt de vis erin verpakt’‚ was in het pre-internettijdperk de opbeurend bedoelde boodschap als een krant iets negatiefs over je had geschreven. Oftewel: over een week is iedereen het bericht alweer vergeten. Nu krantenarchieven makkelijk voor iedereen online te raadplegen zijn‚ gaat die wijsheid echter niet meer op.

Mensen worden soms jarenlang achtervolgd door misstappen of onjuiste berichtgeving uit het verleden.

Zo ook de eigenaars van een Italiaans restaurant‚ die enkele jaren geleden waren betrokken bij een rechtszaak. Een lokale website schreef er destijds een bericht over. Feitelijk klopte dat‚ en zelfs het belang van het nieuws werd door de restauranteigenaars niet betwist. Toch wilden ze dat het stuk werd verwijderd. En opeenvolgende rechters‚ waaronder op 24 juni het Italiaanse Hof van Cassatie‚ gaven hun daarin gelijk. Volgens het hoogste Italiaanse rechtscollege heeft nieuws‚ net als melk en yoghurt‚ een houdbaarheidsdatum: na verloop van tijd weegt het recht op privacy van mensen die in een nieuwsbericht figureren weer zwaarder dan het recht om het publiek te informeren.

‘Iedere vraag die ik krijg‚ voelt weer als een verhoor’ De Belg Moussa Zemmouri in NRC. Elf jaar na zijn vrijlating heeft hij nog steeds last van zijn verblijf op Guantánamo Bay

Mannen met hoofddoek Op sociale media verschenen deze zomer opeens honderden foto’s van Iraanse mannen met hoofddoek‚ voorzien van de hashtag #MenInHijab. Ze protesteerden daarmee tegen de strenge kledingregels in Iran. ‘Ik draag een hoofddoek om even te kunnen voelen hoe mijn vrouw zich elke dag moet voelen’‚ schreef een van hen bij zijn foto op Facebook. Sommige mannen poseerden met vrienden die een chador hadden omgedaan‚ andere lieten zich omringen door vriendinnen‚ vrouwen of zussen zonder hoofddoek.

De protestactie was een initiatief van de Iraanse journalist Masih Alinejad. Zij moest in 2009 Iran verlaten nadat ze corruptie onder parlementsleden had onthuld. In 2014 begon zij de Facebook-pagina My Stealthy Freedom (‘Mijn heimelijke vrijheid’) waar ze vrouwen opriep zichzelf in het openbaar te laten fotograferen zonder hoofddoek.

Honderden vrouwen gaven daar gehoor aan‚ en dat deden ze niet zonder risico. Sinds de revolutie van 1979 zijn vrouwen verplicht om hun haren te bedekken‚ anders riskeren ze gevangenisstraf of zweepslagen. Na Alinejads actie noemden de Iraanse autoriteiten haar destijds een ‘ketter’ en een ‘hoer’.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | VierVijf WV_NR09_2016.indd 4

25-08-16 02:58

© Andrew Harnik/AP/HH

Natte voeten op een eiland

Koeien voor familie dode jongen Twee koeien‚ honderden kilo’s meel‚ uien‚ rijst‚ zout‚ suiker en dozen met zeep. Op het eerste gezicht is het een nogal opmerkelijk ‘compensatiepakket’ dat de VS verstrekten aan de familie van een 7-jarige jongen uit Kameroen.

Het jongetje kwam in april om het leven toen hij werd aangereden door het konvooi van de Amerikaanse VN-ambassadeur Samantha Power‚ die op weg was naar een vluchtelingenkamp in het noorden van het land.

Volgens een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken is de genoegdoening echter geheel ‘in overeenstemming met de lokale gebruiken’. Bij de samenstelling van het pakket is volgens het ministerie rekening gehouden met de behoeften van de familie en het dorp. Behalve vee‚ eten en zeep keerden de VS ook 1.500 euro uit aan de familie. Dat is meer dan een gemiddeld jaarinkomen (1.150 euro) in Kameroen.

Later zullen de VS nog een drinkwaterbron aanleggen in het dorp.

Power bezocht Kameroen om zich te laten informeren over de strijd tegen Boko Haram. Uit angst voor die terreurgroep reed haar konvooi meteen na het dodelijke ongeval door. Later keerde de VN-ambassadeur wel terug om haar condoleances aan te bieden.

Is het beklimmen van een Amerikaans vuurtoreneiland hetzelfde als ‘voet aan wal zetten’ in de VS? Dat moest een rechter dit voorjaar bepalen. Eerder waren 21 Cubaanse migranten naar een vuurtorenplatform voor de kust van Florida gezwommen‚ in de hoop te kunnen profiteren van het Amerikaanse ‘natte voetendroge voeten’-beleid. Dit bepaalt dat Cubaanse migranten terug moeten naar eigen land als ze op zee worden onderschept‚ maar niet als ze het vasteland bereiken. De wet uit 1966 geeft Cubanen een uitzonderingspositie ten opzichte van andere migranten.

Omdat velen vrezen dat daar een eind aan komt nu de betrekkingen tussen Cuba en de VS verbeteren‚ is er een nieuwe migrantenstroom op gang gekomen.

De migranten hadden pech: de vuurtoren was weliswaar Amerikaans‚ maar stond niet op Amerikaans grondgebied‚ schreef de rechter. ‘Zelfs bij eb is het water rondom het platform ruim een meter diep’ – en daar krijg je natte voeten van.

Britse mensenrechtenadvocaat zelf verdacht De Britse Independent noemde hem ‘wellicht de bekendste mensenrechtenadvocaat’ van het land. En in 2007 werd Phil Shiner uitgeroepen tot ‘Advocaat van het jaar’ wegens zijn inzet voor nabestaanden van Iraakse burgers die mogelijk door wangedrag van Britse soldaten waren omgekomen. Defensie keerde inmiddels ruim 23 miljoen euro smartengeld uit voor 324 Iraakse claims‚ waarvan een groot deel is ingediend door Shiners advocatenkantoor Public Interest Lawyers (PIL).

Maar sinds eind augustus is PIL dicht. De reden: het krijgt geen rechtsbijstandsvergoeding meer omdat de Britse Orde van Advocaten onderzoek doet naar mogelijke ‘schendingen van de beroepsethiek’ begaan in Irak. Zo zouden tussenpersonen van PIL op dubieuze wijze getuigen hebben verzameld‚ mede in ruil voor geld dat vervolgens als ‘onkosten’ was gedeclareerd.

De conservatieve Britse pers verkneukelt zich over de teloorgang van Shiner die ‘miljoenen belastinggeld’ uitgaf om ‘dappere Britse soldaten’ via ‘omkoping’ het leven zuur te maken. Shiner zelf spreekt van een ‘politieke vendetta’. Hij zegt alles in de rechtszaal te weerleggen‚ en mijdt verder de pers.

De Britse troepen deden ‘slechte dingen in Irak en Afghanistan’‚ constateert Guardian-commentator Michael White op zijn blog. Maar‚ zegt hij‚ benadrukkend dat het onderzoek nog loopt‚ ‘je in naam van de mensenrechten gedragen als een dubieuze letselschadeadvocaat is net zo goed grubby‚ smerig.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 |

WV_NR09_2016.indd 5

5 25-08-16 02:58

‘Doen alsof’ op Cuba tot kunst verheven ‘Artivisten’ noemen ze zich‚ de kritische kunstenaars op Cuba die weigeren met de staat mee te werken en daardoor allerlei privileges mislopen. ‘De meeste kunstenaars zijn bedreven geraakt in doen alsof. Maar als je dat lang volhoudt‚ word je wat je nadoet.’

Portret van een scene die de grenzen blijft opzoeken.

Tekst: Maartje Duin

H

avana – Het feest is al een tijdje op gang als Hamlet Lavastida (32) de dansvloer af loopt‚ op zoek naar verkoeling. Amerikaanse hits uit de jaren tachtig schallen door de speakers‚ de mojito’s vloeien rijkelijk en in een kring vertoont de ene na de andere feestganger onder luide aanmoediging zijn danskunsten. ‘Ze zijn er’‚ zegt Lavastida samenzweerderig. ‘Ik ken iedereen in deze scene en ik zie vier onbekende gezichten. Geloof me‚ die zijn van de geheime dienst.’

Op elke andere plek zou je deze kunstenaar met zijn ironische outfit – zwarte zonnebril‚ groen legeroverhemd‚ zware laarzen – niet serieus nemen. Maar dit is het huis van Tania Bruguera (48)‚ winnaar van de Prins Claus Prijs‚ hoogleraar aan Yale en op dit moment een van Cuba’s meest omstreden kunstenaars.

Voor het eerst sinds haar arrestatie eind 2014 heeft ze haar huis weer opengesteld. Voor haar buren‚ voor een groep Amerikaanse studenten‚ voor bevriende dissidenten. Daar loopt Danilo ‘El Sexto’ Maldonado‚ de graffitikunstenaar die in 2015 tien maanden gevangenzat omdat hij de communistische leiders Raúl en Fidel Castro had bespot door hun namen op twee biggetjes te spuiten (zie foto pagina 9). Gorki Águila is er ook‚ die met zijn punkband Porno Para Ricardo zelfs niet meer in zijn eigen huiskamer mag optreden.

Dat er ook een paar geheim agenten mee naar binnen glippen‚ ligt voor de hand. De gastvrouw‚ in haar bezwete hemdjurk en gympen het hartelijke middelpunt van het feest‚ haalt haar schouders erover op. Ze vindt het vooral belangrijk dat zoveel mensen uit de kunstwereld zijn gekomen. ‘Ik

wil niet dat mijn collega’s bang voor me zijn’‚ zegt ze.

Op 30 december 2014 is Tania Bruguera van plan naar het Plein van de Revolutie te gaan. Op belangrijke feestdagen worden daar mensenmassa’s toegesproken over de zegeningen van de revolutie. Bruguera wil er echter een performance houden‚ zoals ze eerder deed in een museum in de oude binnenstad. Het werk‚ Gefluister van Tatlin‚ bestond uit een microfoon op een podium‚ plus de uitnodiging aan het publiek om één minuut gebruik te maken van de vrijheid van meningsuiting.> Tania Bruguera in 2015 tijdens haar honderd uur durende voorleesmarathon van Hannah Arendts boek Totalitarisme.

6 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | ‘Artivisten’ op Cuba WV_NR09_2016.indd 6

25-08-16 02:58

© Leandro Feal WV_NR09_2016.indd 7

25-08-16 02:58

© Liberal League of Thammasat for Democracy

Donald Duck als bondgenoot

Tekst: Sarah Haaij

Van provocatieve schilderingen tot protesterende knuffelberen: sinds het leger twee jaar geleden de macht greep in Thailand‚ zoeken activisten een creatieve uitlaatklep voor hun protestacties. ‘Omdat ze zich niet kunnen uitspreken‚ creëren ze.’

B

angkok – De zaal is pikdonker‚ met zaklampen speuren bezoekers de wanden af. In elke bundel licht staart een paar ogen hen aan vanaf een zwart-witfoto.

Het zijn de portretten van verdwenen Thaise critici‚ samengebracht in een expositie van Jirawut Ueasungkomsate. This is not a political Act‚ heet de eerste solotentoonstelling van de 29-jarige Thaise kunstenaar‚ bijgenaamd Tom. ‘Waar eindigt politiek en zijn we nog vrij om kunst te maken? Dat bevraag ik hier’‚ zegt hij begin april in de WTF-galerie in het hippe gedeelte van Bangkok‚ waar zijn werk hangt.

In de galerie annex bar hangt de sfeer van een Parijs kunstenaarscafé uit de jaren twintig‚ zij het met duurdere drankjes. Het is een van de weinige plekken in de stad die de foto’s durfden te tonen. ‘Hoewel de meeste mensen op de archieffoto’s lang geleden zijn verdwenen‚ ver voor de militairen in 2014 een coup pleegden‚ zijn politieke verdwijningen ook nu een gevoelig onderwerp’‚ legt Tom uit‚ die met zijn ronde brilletje en oversized overhemd goed in het interieur past.

‘Alles wat blijk geeft van een kritische houding is tricky.’

14 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | Studentenprotest Thailand WV_NR09_2016.indd 14

25-08-16 02:58

< Thaise studenten laten Le Petit Prince‚ het bekende personage van Antoine de Saint-Exupéry‚ op sociale media oproepen tot debat over de nieuwe Grondwet – omdat mensen dat niet mogen van de junta.

Vandaar dat op de openingsborrel van de tentoonstelling in april niet alleen het gebruikelijke kunstpubliek afkwam‚ maar ook vijf militairen in burger die de boel kwamen observeren. ‘Het viel te verwachten‚ en toch was het bedreigend’‚ zegt Tom. Hij was veel liever met een groepsexpositie van zijn ondergrondse kunstenaarscollectief naar buiten getreden. Maar de andere leden vonden dat te riskant; zij blijven liever anoniem.

‘Natuurlijk ben ik ook wel eens bang dat ze me oppakken en laten verdwijnen‚ net als de mensen op mijn foto’s’‚ mijmert hij. ‘Maar moet ik dan niets doen?’

Intussen vragen zijn vrienden buiten de kunstscene zich bezorgd af waar Tom mee bezig is. Ze snappen zijn wil tot provocatie niet. ‘Zolang ze hun mobieltje en cappuccino’s hebben‚ vinden de meeste jongeren in Thailand alles wel oké.’ Maar alles is niet oké‚ zegt Tom. ‘We zijn het belangrijkste dat we hadden‚ onze vrijheid‚ kwijt. Met mijn kunst wil ik mensen over die vrijheid laten nadenken en haar terugclaimen.’

Straatprotest Orde‚ stabiliteit en een spoedig herstel van de democratie. Dat is wat de militairen de Thai bij hun machtsovername in april 2014 beloofden. Na jaren van politieke beroering en straatprotesten moest er rust in het land komen. De junta stelde een terugkeer naar een burgerregering in het vooruitzicht. Maar democratische verkiezingen werden keer op keer uitgesteld.

Intussen trekken de militairen de touwtjes steeds strakker aan. Onder artikel 44 van de interim-Grondwet van de Junta belanden studenten in de cel om berichten die ze op Facebook zetten‚ krijgen militairen politionele bevoegdheden en verdwijnen journalisten enkele dagen om een ‘gedragsveranderingscursus’ te volgen.

Juntaleider en premier Prayut Chan-o-cha beantwoordt elke vorm van (inter)nationale kritiek op zijn beleid met een van zijn beruchte oneliners. ‘Waarom respecteren mensen de wet niet gewoon‚ in plaats van de hele tijd maar om democratie en mensenrechten te vragen?’‚ verzuchtte hij in januari‚ toen er werd gedemonstreerd tegen de arrestatie van een bekende politicus.

Om critici van zijn goede bedoelingen te overtuigen‚ hield Prayut begin augustus een referendum over een nieuwe Grondwet. De bevolking stemde voor‚ waardoor de militai-

Sirawith. ‘Eén keer ben ik zelfs meegenomen naar het bos en in elkaar geslagen. “Ken je je plicht om de natie te dienen dan niet?”‚ riepen de soldaten onder het slaan.’

Om hun onvrede over de junta toch te uiten‚ worden studentengroepen als NDM steeds creatiever in de manier waarop ze protesteren. ‘Omdat wij onze gedachten niet meer vrij en veilig kunnen ventileren‚ laten we onze speelgoedpoppen voor ons spreken’‚ zegt een NDM-lid in de kritische krant Prachatai. De studenten zijn een actie gestart waarbij ze knuffels‚ stripfiguren en poppen fotograferen met een protestbord tegen de junta.

De beelden plaatsen ze op Facebook en TwitDe 24-jarige Sirawith Seritiwat heeft zich niet ter. Zo eist Donald Duck vrijheid van meningsaan dat verbod gehouden. Het is eind mei als uiting onder de hashtag #FreeDollsForFreehij zich op de binnenplaats van de Thammasat Universiteit klaarmaakt voor de eerste pro- dom en houdt Le Petit Prince uitdagend een bordje met ‘discussie over de Grondwet is geen Thaise juntaleider: ‘Of jullie voor of tegen misdaad’ omhoog. stemmen‚ ik blijf aan. Ik ben Cameron niet’ ‘Omdat ze zich niet kunnen uitspreken‚ creëren ze’‚ zegt galeriehoudster Somrak Sila over de studenten. De testmars door Bangkok in twee jaar. Niets in meeste kunstenaars wagen zich volgens zijn voorkomen wijst erop dat dit de bekendhaar niet aan openlijk verzet. Ze doen aan ste activist uit het Thaise studentenverzet is. zelfcensuur‚ andere vertrekken voor zelfgeToch is deze jongen met zijn witte‚ gekreukte overhemd en fijne gebaren de voorman van de kozen ballingschap naar het buitenland.

Haar WTF-galerie is een van de weinige New Democracy Movement (NDM)‚ een netplekken in Bangkok waar politiek provocewerk van jonge activisten dat zich openlijk rende uitingen te zien zijn. Nu de persvrijtegen het bewind van de militairen keert. ‘We heid in het verdomhoekje zit‚ is het belang zijn hier om ons tegen de coup uit te spreken‚ wij willen democratie!’‚ roept Sirawith de hon- van kunst alleen maar toegenomen als instrument voor maatschappijkritiek‚ vindt Somderdvijftig demonstranten toe. rak. ‘Al is dat voor mij soms zenuwslopend.’

Ondanks de vrolijke ballonnen met de In de dagen voor de opening van This is tekst ‘campagnevoeren is geen misdaad’‚ not a political Act deed Sila nauwelijks een hangt de onzekerheid in de lucht. De meeste oog dicht. ‘Zelfs kunstenaars zeiden me: aanwezigen weten dat het officieel verbo“Doe het niet! Ze zullen je het leven zuur den is een mening te verkondigen over de maken!” Maar juist die dreiging geeft aan conceptgrondwet. Je kunt er tien jaar gevandat we via kunst vragen moeten blijven genisstraf voor krijgen. stellen. Ook al zit de boodschap nu vaker verstopt of onder een laagje zelfcensuur.’

‘Dien de natie’ Maar hoe lang kun je knuffels en bedekte Als Sirawith wordt opgepakt‚ zou dat niet de boodschappen voor je laten spreken? Deze eerste keer zijn. Wanneer de mars begint‚ vraag zit de Thaise verzetsbeweging steeds over asfalt dat zacht is van de zomerzon‚ vaker dwars. De repressie is stug en van de vertelt hij hoe militairen hem meermaals hebben meegenomen voor een ‘gedragsveran- junta zijn ze de komende jaren nog niet af.

‘Wat te doen als we straks echt niets meer deringscursus’‚ een eufemisme voor detentie‚ kunnen zeggen of verbeelden?’‚ vraagt Somwaarbij critici van het regime dagen verdwijrak zich wat moedeloos af. Dan is er altijd nen voor ondervraging. De familie heeft vaak Donald Duck nog‚ om die boodschap de wegeen idee waar ‘de cursist’ is gebleven‚ en reld in te slingeren. contact met een advocaat is verboden. ‘Soms willen ze dat je afstand doet van je uitspraReageren? wordtvervolgd@amnesty.nl ken of dreigen ze met gevangenisstraf’‚ zegt ren hun macht ook de komende jaren veilig hebben gesteld. Ook na de beloofde verkiezingen in 2017 mogen de generaals bepalen wie in de senaat komt te zitten en beslissen ze mee over de nieuwe premier.

Zelfs als de bevolking tégen de nieuwe Grondwet zou hebben gestemd‚ had dat geen wezenlijke verandering gebracht. ‘Of jullie nu voor of tegen stemmen‚ ik blijf aan’‚ zei generaal Prayut. ‘Ik ben David Cameron niet.’ Voor de zekerheid had hij in aanloop naar het referendum elke vorm van campagne voor of tegen de Grondwet alvast verboden.

Studentenprotest Thailand | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 |

WV_NR09_2016.indd 15

15 25-08-16 02:58

‘Weer een cartoon van Mohammed maken? Ik zal nooit “nooit” zeggen’ WV_NR09_2016.indd 18

25-08-16 02:58

Weinig cartoonisten hebben zoveel invloed in eigen land als de Zuid-Afrikaan Jonathan Shapiro. Zijn spotprenten over president Jacob Zuma brachten hem roem én rechtszaken‚ maar lieten zijn reputatie als discriminatiebestrijder intact.

Tot hij dit jaar van racisme werd beschuldigd. ‘Ik heb de tekenen van de tijd gemist.’

Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Ernst Coppejans

H

et is al laat op de avond als Jonathan Shapiro‚ beter bekend onder zijn pseudoniem Zapiro‚ in zijn Amsterdamse hotel ter sprake brengt ‘wat ik niemand ooit heb verteld’. In 2010‚ aan het eind van het WK voetbal in ZuidAfrika‚ is hij in elkaar geslagen vanwege een cartoon over de sharia. ‘Ik bloedde enorm‚ maar hoefde niet naar een ziekenhuis. Als ik aangifte zou doen‚ bedacht ik toen‚ zou alle ophef die zou volgen de euforie verstoren rond het verder vlekkeloos verlopen WK. Dat wilde ik niet.’ Hij lacht kort. ‘Ik deed precies wat ik politici in mijn cartoons vaak verwijt: de schone schijn ophouden om het imago van Zuid-Afrika te beschermen.’

Het is een van de vele openhartige momenten in een gesprek over de speelruimte van cartoonisten met de 57-jarige tekenaar‚ die in juni in Nederland was voor twee lezingen.

Niet zonder zelfspot praat hij daarin over zijn ‘naïviteit’‚ die hem soms parten speelt‚ en de neiging bijtend te zijn. ‘Een echte cartoonist is altijd bereid ergens een mes in te steken.’

Shapiro werd in de jaren tachtig actief in de strijd tegen de apartheid – onder meer door te werken voor kritische weekbladen – wat hem elf dagen cel opleverde.

Na een kunststudie van twee jaar in New York begon Shapiro begin jaren negentig de groeipijnen van het nieuwe Zuid-Afrika te becommentariëren. Dankbaar doelwit was ex-president Thabo Mbeki‚ die lange tijd het bestaan van aids ontkende‚ en – vooral – diens opvolger Jacob Zuma‚ die vele aanklachten wegens corruptie overleefde. Maar ook dictatoriale leiders in buurlanden moeten het ontgelden.

Tijdens Shapiro’s lezing in Haarlem vier dagen voor het gesprek‚ over de invloed van zijn cartoons‚ komen vele voorbeelden voorbij. De Zimbabwaanse president Robert Mugabe beeldde hij tijdens de brandstofcrisis van 2000 af met een ‘geloofwaardigheidsmeter’ op diens voorhoofd die op nul staat‚ net als de benzinemeter in de meeste auto’s destijds. ‘Jaren later hoorde ik dat in de hoofdstad Harare een busje rondreed met binnenin een metershoge print van deze cartoon’‚ vertelt Shapiro. ‘Als de chauffeur de deur openschoof‚ kon je hem

zien. Dan sloot hij de deur weer en reed hij snel verder.’

Een cartoon uit 1995‚ een jaar na de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika‚ die Nelson Mandela en diens partij het ANC aan de macht brachten‚ toont een grote boom die in ZuidAfrika groeit‚ met ‘democratie’ op zijn stam. Eén wortel groeit onder de grond door naar buurland Swaziland‚ waar hij de troon van de dictatoriaal regerende koning omhoogduwt – de hoop op verandering uitdrukkend. Shapiro: ‘Swaziland heeft hierover diplomatiek protest aangetekend bij Zuid-Afrika‚ hoorde ik veel later.

Alsof de regering bij ons de cartoonisten onder controle heeft.’

Ook de ‘lagere goden’ en westerse politici ontziet hij niet. Als een topambtenaar bij Justitie roept dat zwaar gestrafte gevan-

deed wat de baas hem opdroeg.

‘De Amerikaanse zanger Harry Belafonte‚ die kort daarop in Zuid-Afrika was‚ wilde me graag ontmoeten. Toen hij me zag‚ begon hij hard te lachen en zei: “God moet een groot gevoel voor humor hebben.” Hij was ervan uitgegaan dat ik zwart was.’

Mede door de stroom van Shapiro’s tekeningen – jarenlang maakte hij er zes per week‚ voor verschillende media‚ tegenwoordig vier – is Zuid-Afrika het land ‘waar cartoons meer invloed hebben dan in enig ander land ter wereld’‚ oordeelde het Cartoonists Rights Network onlangs. ‘Dat vond ik gewéldig om te horen’‚ zegt Shapiro met gepaste trots.

Nu heeft hij die invloed ook te danken aan de vergaande persvrijheid in Zuid-Afrika‚ anders

‘Ik heb nog steeds het naïeve geloof dat ik alles moet kunnen tekenen’ genen het beste kunnen worden opgesloten in de ‘ongebruikte gangen’ van verlaten mijnen omdat ze het niet verdienen het daglicht te zien‚ tekent Shapiro de hersenpan van de functionaris‚ met een pijl wijzend naar ‘ongebruikte holtes’ daarin.

‘Nadat deze cartoon verscheen‚ is weinig meer over dat plan vernomen.’ En toen de Amerikaanse president George W. Bush op het laatste moment zijn minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell gebood niet naar een conferentie over racisme in Durban af te reizen‚ tekende hij Powell als ‘huisslaaf’ die braaf

dan in Zimbabwe‚ waar al snel sprake is van ‘belediging’ van de president met lange celstraffen als gevolg. ‘Een cartoonist van de Zimbabwaanse staatskrant‚ die mijn werk bewonderde‚ durfde niet eens met mij op de foto uit angst met mij geassocieerd te worden’‚ zegt hij.

Sinds 2006 tekent Shapiro president Jacob Zuma altijd met een douchekop boven zijn hoofd. Tijdens een beruchte rechtszaak dat jaar waarin een seropositieve vrouw Zuma van verkrachting beschuldigde‚ had hij gezegd een douche te hebben genomen om besmetting met

Het Interview | nr. 9 - september ’16 |

WV_NR09_2016.indd 19

19 25-08-16 02:58

Wanhopige ouders in Hermosillo Het was de grootste ramp van het jaar 2009 in Mexico: bij een brand in een crèche die alle veiligheidsvoorschriften had genegeerd‚ kwamen 49 peuters om. Zeven jaar later zijn de hoogste verantwoordelijken nog niet vervolgd en is de ramp symbool komen te staan voor de corruptie in het land. ‘Wie goede contacten heeft en geld‚ is onaantastbaar in Mexico.’

Tekst: Edwin Koopman

H

ders of brandblussers aanwezig en de enige nooduitgang zat op slot‚ er was te weinig personeel en de vrolijke circustent waaronder de kinderen werden beziggehouden was gemaakt van zeer ontvlambare stof.

De jaren na de ramp waren voor de ouders niet alleen pijnlijk door het verlies of het lijden van hun kinderen‚ maar ook vanwege een frustrerend gevecht om gerechtigheid.

Want hoewel duidelijk was wie schuld droeg aan de ramp – de eigenaren van de crèche hadden alle veiligheidsregels aan hun laars gelapt en de instanties die dat hadden moeten controleren hadden niet ingegrepen – werd lange tijd niemand veroordeeld.

Het waren de jaren dat de kinderopvang in Mexico werd geprivatiseerd. De sector bleek gewild bij investeerders. Wie de beste contacten binnen de politiek had‚ kreeg de contracten‚ Tijdens de brand reden ouders in paniek zonder zich te hoeven hun auto’s door de muren om hun kinderen bekommeren om kostte bevrijden bare investeringen in hygiëne en veiligheid. Zo ook het bedrijf voor kinderopvang ABC. Was de crèche in 2005 nog op hebben. Maar ze leeft en ze lacht: ‘De dokter de vingers getikt omdat zijn crèches onveilig zegt dat ik dapper ben.’ waren‚ een jaar later kreeg het gewoon weer Dana is een van de 93 overlevenden van een inmiddels emblematische ramp; 49 ande- een licentie. ren hadden minder geluk. Achteraf bleek dat Frustrerend gevecht de tragedie voorkomen had kunnen worden.

Zeven jaar na de ramp wordt de plek des onDe brand was door een onbekende oorzaak heils gemarkeerd door foto’s en kruizen met ontstaan in de loods waarin de crèche was gevestigd‚ in een ruimte waar de deelstaatre- de namen van de slachtoffertjes. De roze verf op de gevel is vuil geworden. Er hangen grogering van Sonora oude archieven opsloeg. te plastic zeilen voor de gaten die ouders tijOmdat de ruimtes alleen met schotten wadens de brand in paniek met hun auto’s in ren gescheiden kon het vuur zich snel verde muren reden om hun kinderen te bevrijspreiden. In de crèche waren geen rookmelermosillo – Marisol Montaño was op 5 juni 2009 aan het werk in de supermarkt toen haar man belde. Er was brand uitgebroken in de crèche van hun 2-jarige dochtertje Dana. In paniek reed ze naar de opvang. ‘Er heerste totale chaos‚ ziekenwagens reden af en aan‚ Dana was nergens te bekennen’‚ vertelt Montaño met kalme stem in haar huis in een buitenwijk van Hermosillo‚ in het noorden van Mexico.

Een wanhopige zoektocht volgde langs ziekenhuizen vol zwaar verminkte kinderen.

‘Toen we haar vonden‚ was ze bijna onherkenbaar.’ Nu zit Dana‚ inmiddels 9‚ naast haar moeder op de bank. Ze heeft littekens over haar hele lichaam‚ handen zonder vingers‚ ze loopt gebrekkig en zal de rest van haar leven intensieve medische hulp nodig

den. Op een hoek houden twee politieagenten nieuwsgierige omstanders in de gaten.

Het terrein is ‘hangende het onderzoek’ al jaren niet toegankelijk‚ al zijn de plastic linten waarmee het Openbaar Ministerie de zaak heeft afgezet inmiddels half vergaan.

Door de trage rechtsgang groeide de ramp in Mexico uit tot symbool van de machteloosheid van de burger tegenover wat de ouders ‘een systeem van maffiapraktijken’ noemen. Er werden wel verdachten aangewezen‚ maar het Openbaar Ministerie traineerde het onderzoek. Twee van de vier eigenaren van de crèche werden ontheven van rechtsvervolging‚ volgens de ouders dankzij familiebanden met de toenmalige presidentsvrouw.

Ook belangrijke politieke kopstukken bleven buiten schot. De functionaris die destijds een aanbevelingsbrief schreef voor de eigenaren is gouverneur geworden‚ de openbaar aanklager die de rechtszaak traineerde is nu congreslid. De toenmalige burgemeester van Hermosillo‚ die verantwoordelijk was voor de veiligheid‚ is senator. ‘Volgens een soort omgekeerde logica hebben de politici die verantwoordelijk waren voor de tragedie geweldige carrières gemaakt’‚ zegt Daniel Gershenson. Hoewel hij zelf geen ouder is‚ is hij een van de drijvende krachten achter de acties voor vervolging van de schuldigen.

In mei van dit jaar leek er eindelijk schot in de zaak te komen: de rechter in Hermosillo veroordeelde achttien mensen‚ onder wie het voormalige hoofd Kinderopvang van Sociale Zaken van de deelstaat‚ de secretaris van de Raad van Toezicht van ABC‚ de lokale brandweercommandant en twee van de vier eige-

22 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | Crèchebrand Mexico WV_NR09_2016.indd 22

25-08-16 02:58

© Edwin Koopman

naren‚ tot celstraffen variërend van 20 tot 29 jaar. De uitspraak leek een doorbraak‚ maar bij de ouders ging de vlag niet uit. ‘Absoluut niet’‚ reageert Julio César Márquez‚ wiens zoon bij de brand omkwam. ‘Enkele hooggeplaatste personen die direct bij de ramp betrokken waren bleven buiten schot‚ zoals de twee andere eigenaren. Daarnaast vinden wij de straffen te laag. We praten over 49 doden.

Dat is een halfjaar per slachtoffer, nog los van de ruim 100 zwaargewonden.’

De ouders‚ gewend aan frustraties‚ zien de veroordeling als een zoethoudertje dat‚ strategisch‚ twee weken voor de herdenking van de ramp was getimed. ‘Dat gebeurde ook in voorgaande jaren. Dan werden bijvoorbeeld met veel bombarie arrestaties bekendgemaakt. Na een paar weken bleken die personen dan weer te zijn vrijgelaten’‚ zegt Gershenson‚ die het zelfs opneemt voor een aantal veroordeelde lagere ambtenaren: ‘Het is incorrect om alle verantwoordelijkheid op

deze mensen af te schuiven‚ terwijl hun chefs vrij rondlopen.’

Herdenkingsplek bij de voormalige kindercrèche ABC

Archiefstukken Het wantrouwen wordt vooralsnog bevestigd door de feiten. Eind juni‚ een maand na de uitspraak‚ was geen van de veroordeelden nog aangehouden. Volgens Gabriel Alvarado‚ een van de advocaten van de ouders‚ zijn de verdachten in hoger beroep gegaan‚ een proces dat maanden‚ misschien jaren gaat duren. Daarnaast is het onderzoek naar de oorzaak van de brand nog steeds niet afgerond.

Het OM houdt rekening met brandstichting in het archief naast de crèche‚ bedoeld om politiek gevoelige documenten te vernietigen. ‘Zolang de oorzaak onbekend is‚ valt er ook geen verantwoordelijkheid vast te stellen’‚ zegt Alvarado.

De geplande demonstraties ter herdenking van de ramp gingen op 5 juni gewoon door. In Hermosillo en andere steden in

Mexico gingen duizenden de straat op om te protesteren tegen de straffeloosheid. ‘Er waren minder demonstranten dan in de eerste jaren‚ maar nog altijd zo’n vijf- tot tienduizend’‚ schat Gershenson. Hij wil blijven geloven in gerechtigheid. ‘Allereerst moet Mexico de internationale veiligheidsnormen voor kinderopvang verplicht stellen in het hele land. En er moeten serieuze straffen komen. Zo niet‚ dan stappen we naar het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten’‚ zegt hij.

Tot die tijd is het wachten op een volgende tragedie: ‘Sinds de ramp in Hermosillo zijn er bij ongelukken in andere crèches nog eens 48 kinderen omgekomen. Mexico is nog steeds niet veilig voor kinderen.’

in Hermosillo.

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

Crèchebrand Mexico | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 |

WV_NR09_2016.indd 23

23 25-08-16 02:58

REPLIEK

Turks kolonialisme In de jaren zestig en zeventig was heel progressief Nederland fervent tegen het Portugese kolonialisme in Afrika en tegen onze wapenleveranties aan deze NAVO-bondgenoot. Tezelfdertijd voerde een andere NAVO-bondgenoot‚ Turkije‚ al tientallen jaren strijd in een andere kolonie‚ zij het geen overzeese‚ namelijk Turks-Koerdistan. Daartegen kwam géén protest‚ noch tegen herhaalde Nederlandse wapenleveranties aan Turkije.

Bij politieke partijen‚ radio en tv‚ en bij Amnesty Nederland heerst nog steeds stilte over het Turkse kolonialisme‚ dat al zeker sinds Atatürk een buurvolk onderdrukt. Ook Froukje Santing spreekt in het interview met Amnesty-onderzoeker Andrew Gardner (juninummer Wordt Vervolgd) over Zuidoost-Turkije en niet over Koerdistan.

Van kolonialisme lijkt alleen sprake te zijn wanneer een stuk oceaan overheersers en overheersten scheidt. Zo bezien was het vergaren en exploiteren der nazi’s van Lebensraum bij hun oostelijke buren géén kolonialisme.

Het recht op nationale zelfbeschikking is na de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende overzee-dekolonisatie verworden tot een recht voor wie het al uitoefent. En wat ons Nederlanders betreft was het na onze eigen bevrijding en na het loslaten van Indië kennelijk wel welletjes met de vrijheid der volkeren. Hoogste tijd voor discussie – ook binnen Amnesty – over nationale zelfbeschikking als mensenrecht.

Ik heb in het verleden verschillende documentaires gemaakt over vluchtelingen in Nederland. Sommige illegalen heb ik de term ‘Sinterklaas’ horen zeggen als synoniem voor Nederland.

Een collega-journalist is recentelijk wekenlang langs de grote vluchtelingenstromen gereisd. Hij concludeerde dat de meeste vluchtelingen uit een niet-oorlogsgebied afkomstig zijn. Sommige konden ‘gewoon’ een Syrisch paspoort kopen.

Het is misschien vervelend voor de naïeve Europeaan‚ maar economische vluchtelingen weten precies wat ze moeten doen om asiel te krijgen.

Roy Dames Reacties op artikelen of op actuele mensenrechtenkwesties van maximaal 200 woorden tot uiterlijk 16 september 2016 naar: Redactie Wordt Vervolgd‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ of per e-mail naar wordtvervolgd@amnesty.nl. De redactie behoudt zich het recht voor ingekomen stukken te selecteren en in te korten.

Anonieme brieven komen niet voor publicatie in aanmerking.

advertentie

Toon van der Aa‚ Amsterdam

Vernietigingskamp In het juninummer van Wordt Vervolgd noemt Arend Hulshof in het artikel ‘Als ik zwijg‚ krijg ik fysieke klachten’ het voormalige concentratiekamp Majdanek een ‘Pools vernietigingskamp’. Dat is historisch onjuist en beledigend voor de slachtoffers van die kampen en voor de Poolse bevolking. Er waren namelijk geen ‘Poolse vernietigingskampen’. UNESCO onderschrijft dit. In 2006 besloot zij dat Auschwitz voortaan ‘former German Nazi concentration and extermination camp Auschwitz-Birkenau’ zou moeten worden genoemd. De directie van het Auschwitz-museum heeft het over het ‘voormalige nazikamp in het door Duitsland bezette Polen’. Dezelfde terminologie zou gebruikt moeten worden voor andere kampen zoals Treblinka‚ Majdanek of Sobibor.

Joanna Kłaput‚ tweede secretaris van de politiek-economische afdeling van de Poolse ambassade in Den Haag

Vluchtelingenstroom In haar column in het juninummer van Wordt Vervolgd vergelijkt Linda Polman de huidige vluchtelingenstroom met de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Over dat laatste onderwerp heb ik veel gelezen‚ films gezien en slachtoffers gesproken (niet alleen als documentairemaker‚ maar ook privé). De Holocaust was een absoluut dieptepunt van de mensheid: deportatie omdat je Jood was‚ mishandeling‚ honger‚ vaak eindigend in de gaskamer. Het kon niet erger en het is onzinnig dit te vergelijken met de huidige situatie.

WV_NR09_2016.indd 31

ADAF 2016

23, 24 EN 25 SEPTEMBER

ANNUAL DUTCH ART FAIR

Het vrij kunnen uiten van je mening en gevoel is een 23,dat24geldt ENook 25voor SEPTEMBER mensenrecht; kunstenaars. Het is dus niet verwonderlijk dat de ADAF en Amnesty Het vrij kunnen uiten van je mening en elkaar gevoel gevonden is een mensenrecht; International hebben in 2016. dat geldt ook voor kunstenaars. Het is dus niet verwonderlijk dat de ADAF en Amnesty International elkaar gevonden hebben Op de beursdagen zaterdag 24 inen2016. zondag 25

september kun je op de beurs een thematische

Op de beursdagen zaterdag 24 en zondag 25 september expositie bezoeken. Koop je een kunstwerk kunt u op de beurs een thematische expositie bezoeken. dan gaat een gedeelte van de opbrengst naar Koopt u een kunstwerk dan gaat een gedeelte van de Amnesty International. opbrengst naar Amnesty International.

VIP VIPPreview Preview Vrijdag Vrijdag23 23september september van van17.00 17.00tottot21.00 21.00uuruur

Download print je gratis toegangskaart Download en printenuw gratis toegangskaart via www.adaf.nl/amnestyinternational via www.adaf.nl/amnestyinternational of toon (een kopie van) deze advertentie of toon (een kopie van) deze aan de kassa. advertentie aan de kassa.

Openingstijden Openingstijden Weekend Weekend2424enen2525september september van 11.00 tot 17.30 uur

van 11.00 tot 17.30 uur

Locatie Locatie World Fashion Centre / Beursplaza World Fashion Centre / Beursplaza Koningin Wilhelminaplein 13 Koningin Wilhelminaplein 13 1062 HH Amsterdam

1062 HH Amsterdam

25-08-16 02:58

nieuws

nazarski Gevaarlijk werk Wat zou de meest riskante bezigheid zijn? Diepzeeduiken of testpiloot zijn‚ is wat u misschien te binnen schiet. De functie van mensenrechtenverdediger is niet het eerste wat bij veel mensen zal opkomen. Toch vermoed ik dat die ergens in de hoogste risicogroepen scoort. De inheemse activist die een mijnonderneming aanklaagt voor onwettige grondstofwinning. De dissidente die haar regering uitdaagt om met hervormingen te komen. De vakbondsman die de leiding op zich neemt nadat zijn voorgangers‚ de een na de ander‚ zijn vermoord.

Inmiddels is er een scala aan organisaties die opkomen voor deze activisten. Ze voeren bliksemacties tegen bedreigingen‚ geven training in internetveiligheid‚ ondersteunen rechtszaken of brengen mensen tijdelijk onder in een ander land. De VN hebben programma’s voor mensenrechtenverdedigers en Nederland is daarvan een enthousiaste supporter‚ ook financieel.

Toch gaapt er nogal eens een kloof tussen voornemens en daadkracht.

Begin augustus maakt Nada Kiswanson‚ een Jordaanse juriste die werkzaam is in Den Haag‚ bekend dat ze al een halfjaar wordt bedreigd. Kiswanson vertegenwoordigt de mensenrechtenorganisatie Al Haq bij het Internationaal Strafhof in Den Haag en werkt mee aan een ‘vooronderzoek’ naar mogelijke

Kiswansons geheime nummer was binnen de kortste tijd bij bellers bekend oorlogsmisdrijven die Israël zou hebben begaan‚ wat ze ziet als oorzaak van de bedreigingen: ze krijgt bloemen met een macabere boodschap en dreigtelefoontjes. Ze neemt een geheim nummer‚ dat binnen de kortste tijd bij de bellers bekend is. Als een Amnesty-medewerker in Den Haag de Nederlandse autoriteiten contacteert‚ wordt zijn mail gehackt en krijgt Kiswanson berichten ‘vanuit Zweden’‚ waar haar familie woont. Ze vreest voor de veiligheid van zichzelf‚ haar man en kinderen.

Amnesty slaat alarm – ons kantoor in Den Haag moest een week sluiten uit veiligheidsoverwegingen – en de regering reageert bezorgd. Maar niet erg adequaat. Onduidelijk is aanvankelijk hoe serieus de politie de zaak neemt en wie bij Buitenlandse Zaken kan worden bereikt. Amnesty vraagt meteen een focal point in te stellen‚ een aanspreekpunt voor dit soort bedreigingen.

Nederland zette zich jaren in voor mensenrechtenverdedigers elders. Nu moeten we op eigen bodem bescherming bieden. Dit geval zal waarschijnlijk niet het laatste zijn. Het Internationaal Strafhof doet onderzoek naar Georgië‚ Burundi‚ Nigeria‚ Colombia‚ Irak en andere landen met een slechte reputatie wat betreft de behandeling van mensenrechtenverdedigers. Hoe ver zullen aangeklaagde groepen of regeringen gaan om deskundigen en getuigen onder druk te zetten? Tot in Den Haag‚ die stad van vrede en recht?

‘Het doel van de staat is de vrijheid’‚ zei een van onze grootste denkers‚ Spinoza. Laat de Nederlandse staat die vrijheid waarborgen en de best mogelijke bescherming bieden.

GOED NIEUWS

Delaware schaft doodstraf af De Amerikaanse staat Delaware heeft begin augustus de doodstraf afgeschaft. Sinds 2012 werden er al geen executies meer voltrokken in de staat ten westen van New Jersey. Met de afschaffing is Delaware de negentiende Amerikaanse staat zonder doodstraf.

In de Verenigde Staten zijn steeds minder executies. In 2015 waren dat er 28‚ het laagste aantal sinds 1970. Driekwart van die executies werden dat jaar voltrokken in Texas‚ Missouri en Georgia. In twaalf Amerikaanse staten waar de doodstraf nog niet is afgeschaft‚ is al tien jaar niemand meer geëxecuteerd.

U Gambira vrij De Birmese gewetensgevangene Nyi Nyi Lwin‚ ook wel bekend als U Gambira‚ is in juli vrijgelaten. De 37-jarige activist werd een halfjaar eerder opgepakt‚ enkele dagen nadat hij vanuit Thailand‚ waar hij woont‚ naar Birma was gekomen om een paspoort aan te vragen. In april werd hij veroordeeld tot zes maanden gevangenis en dwangarbeid omdat hij het land illegaal zou zijn binnengekomen.

Tussen 2007 en 2012 zat U Gambira ook al vast. Destijds vanwege zijn leidende rol bij de massa-opstanden die bekend werden als de Saffraanrevolutie. Na zijn vrijlating in 2012 wilde hij kloosters heropenen die door de autoriteiten waren gesloten vanwege de deelname van monniken aan de opstanden.

Eind juni dit jaar werd U Gambira ook hiervoor aangeklaagd. Deze aanklacht werd echter afgewezen‚ waarna hij de Insein-gevangenis van Rangoon in juli mocht verlaten.

Volgens Amnesty had de Birmees nooit vastgezet mogen worden en waren alle aanklachten tegen hem politiek gemotiveerd.

© Reuters

AMNESTY

Eduard Nazarski‚ directeur Amnesty Nederland‚ e.nazarski@amnesty.nl

32 | Wordt Vervolgd | nr. 9 - september ’16 | Nazarski

WV_NR09_2016.indd 32

25-08-16 02:58

wordtvervolgd

ook op tablet

Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportagesâ&#x20AC;&#x161; interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken.

Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.

www.wordtvervolgdmagazine.nl

WV_NR09_2016.indd 36

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

25-08-16 02:59