Ontsnapt aan Boko Haram Grunberg: ‘Cultuur is meer dan paaseitjes en moslims pesten’ Op stap met Nederlandse rappers Maandblad over mensenrechten April 2017 | Jaargang 49 #4 Losse nummers € 4‚50
wordtver volgd
Tolokonnikova: ‘Bij Pussy Riot schakelden we onze angst uit’ WV_NR04_2017#2.indd 1
22-03-17 16:57
INHOUD
groeten uit... Kandy (Sri Lanka)
Blootsvoets lopen honderden boeddhisten door de Tempel van de Tand‚ een wit gestuct heiligdom aan een meer in Kandy‚ in het hart van Sri Lanka. Ze trachten een glimp op te vangen van de kist waarin‚ naar verluidt‚ een tand van de grote leermeester ligt. De broers Gihan en Sanjay kijken vanuit een hoek toe. ‘Sri Lanka had als eerste land een vrouwelijke premier’‚ zegt Gihan trots. ‘Sri Lanka was ook het eerste land waar de bomgordel is gebruikt voor een zelfmoordaanslag’‚ werpt Sanjay tegen. Het was geen bomgordel‚ maar een truck vol explosieven die hier in 1998 ontplofte. Er vielen zestien doden en de ingang van de tempel werd verwoest. De tand bleef ongedeerd. Met de aanslag luidden de Tamil Tijgers (LTTE) een nieuwe fase in van hun strijd voor een eigen staat. In 2009 versloeg de regering de LTTE‚ in een slotoffensief waarbij ruim 40 duizend doden vielen‚ vooral Tamils. Volgens mensenrechtenorganisaties en veel Tamils waren dat er zoveel omdat de regering geen onderscheid maakte tussen burgers en LTTE-strijders. ‘Nee‚ het waren de Tijgers‚ die burgers gebruikten als menselijk schild’‚ werpt Gihan tegen‚ die tot de regerende Sinhalese meerderheid behoort. In maart dit jaar verklaarde de VN-Mensenrechtenraad nog dat door ‘straffeloosheid’ nog altijd mensenrechten worden geschonden in Sri Lanka en dat ‘het momentum voor duurzame vrede’ dreigt ‘weg te glippen’. Het boeit de broers niet. ‘Zag je die nieuwe snelweg?’‚ glundert Gihan. ‘Vóór 2009 was die nooit aangelegd.’ Het gaat goed‚ wil hij maar zeggen: er wordt geïnvesteerd in de infrastructuur en het toerisme trekt aan. De tempel van Kandy ontvangt dagelijks busladingen gelovigen en toeristen. De sporen van de aanslag zijn netjes weggewerkt. Alsof er niks is gebeurd.
Philippus Zandstra
De weduwen van Maiduguri ‘Sommige leden van Boko Haram hebben een goed hart’
6
14 4 6 11 12 14
Cover: © Andrew Kuykendall Nadja Tolokonnikova‚ voormalig lid van de Russische punkgroep Pussy Riot (zie pagina 16).
‘Mensen begrijpen een litteken beter dan een depressie’ Elsbeth Kors doet psychisch onderzoek bij asielzoekers
16
VierVijf ‘Mijn droom is ons oude leven op het platteland weer op te pakken’ De vrouwelijke slachtoffers van Boko Haram Grunberg Column KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘Herbeleving van martelingen kun je niet faken’ Psychologe Elsbeth Kors onderzoekt het folterverleden van afgewezen asielzoekers ‘Rusland is a fucking great country’ Ex-Pussy Riot-lid Nadja Tolokonnikova
2 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | Inhoud WV_NR04_2017#2.indd 2
22-03-17 16:57
NORMAAL Een dag na de Tweede Kamerverkiezingen concludeerde NRC in het hoofdredactioneel commentaar dat Nederland een ‘overwegend gematigd’ en ‘normaal’ land is gebleven. De verwachte monsterzege van de PVV was immers uitgebleven. En met de winst van het CDA en de VVD is het ‘politieke midden’ volgens de krant de winnaar van de verkiezingen.
‘Schilder me alsjeblieft niet af als een held’ Ex-Pussy Riotactiviste Nadja Tolokonnikova
Exceptioneel Amerika ‘In God’s Country voorziet de Here in van alles’
26
16
19 20 21 22 25 26 32
Repliek ‘Zo’n reis geeft je een kleine reset’ Vier rappers voor RTL 5 op stap met Amnesty De Zaak Gevluchte Syriërs spannen zaak aan tegen veiligheidsdiensten Alleen de Zuid-Afrikaanse Grondwet houdt Zuma nog in toom Essay van Evelien Groenink Polman Column De rauwe kanten van de VS In beeld AmnestyNieuws
Zelf las ik het half februari verschenen rapport van de Orde van Advocaten nog eens na. Vijf vooraanstaande juristen hadden dertien verkiezingsprogramma’s tegen het licht gehouden‚ en kwamen tot de verontrustende conclusie dat vijf partijen (CDA‚ VVD‚ PVV‚ SGP en VNL) daarin maatregelen bepleiten die rechtstreeks in strijd zijn met de rechtsstaat. Zo is het CDA voor een verbod op buitenlandse financiering van islamitische organisaties‚ terwijl bij andere religieuze instellingen zulke giften wel mogelijk moeten blijven. De SGP gaat een stap verder en vindt dat christenen binnen de rechtsstaat een voorkeurspositie moeten krijgen. De VVD wil internationale mensenrechtenverdragen aanpassen of opzeggen als dat zo uitkomt. En het CDA roept al langer dat het VN-Vluchtelingenverdrag op de schop moet. Het zijn standpunten die een jaar of wat geleden nog ‘radicaal’ zouden zijn genoemd. Als Wilders echter lang genoeg blijft zeggen dat moslimmigranten Nederland overspoelen‚ krijg je als gevestigde partij kennelijk vanzelf meer speelruimte. Heftige voorstellen klinken dan opeens gematigd. De vijf partijen die door de Advocatenorde werden bekritiseerd‚ hebben sinds de verkiezingen 75 zetels in de Tweede Kamer. Is de rechtsstaat daarmee in gevaar? Dat moet nog blijken. De PVV staat vooralsnog buitenspel‚ waardoor CDA en VVD niet om D66 heen lijken te kunnen. Die partij scoort – net als GroenLinks en ChristenUnie – aanzienlijk beter in de analyse van de Advocatenorde. We zijn echter wel erg ver afgegleden als we over deze verkiezingsuitslag al opgelucht zijn. Ooit deed Nederland zijn best mensenrechtenverdragen in het leven te roepen of die te verstevigen. Inmiddels mogen we al blij zijn als Den Haag ze niet afbreekt. Als dat maar niet het nieuwe ‘normaal’ wordt.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 3
3 22-03-17 16:57
vijf © Joseph Eid/AFP
VIER
IJzeren wil ‘Er zijn dingen die gewoon niet kapotgemaakt kunnen worden door geweld’‚ schreef de in Libanon gevestigde AFP-fotograaf Joseph Eid‚ nadat hij deze foto begin maart had gemaakt. Hij doelde op de ‘ijzeren wil’ van de 70-jarige Mohammed Mohiedin Anis om het gewone leven weer op te pakken. Anis‚ ook wel bekendstaand als Abu Omar‚ rookt rustig een pijp in de slaapkamer van zijn verwoeste huis in het Syrische Aleppo‚ terwijl hij zijn favoriete muziek afspeelt via zijn ouderwetse‚ opwindbare grammofoon. Omar was een rijke burger die‚ zoals de meeste Syriërs‚ veel heeft verloren door de burgeroorlog‚ die onlangs het zevende jaar inging. Naast zijn huis is ook zijn vintage autocollectie grotendeels vernietigd. Op de ergste weken na is hij tijdens de oorlog altijd in zijn huis blijven wonen. Hij koestert de spullen die hem doen denken aan het verleden om‚ zo schrijft Eid op de AFP-website‚ zijn identiteit niet te verliezen. De foto is wereldwijd al vaak gedeeld. ‘Het beeld ontroerde mij’‚ schrijft de fotograaf‚ ‘en ik dacht hiermee ook anderen te kunnen ontroeren.’
Beroemde ‘terroristen’ Een man in een Arabisch gewaad rent een winkel in en gooit een tas naar binnen. Even later stuiven mensen naar buiten‚ uit angst voor een bomaanslag. Zo ongeveer verlopen de tientallen filmpjes die de Australische broers Rebeen (16)‚ Arman Jalal (18) en Max (20)‚ al enige tijd op internet zetten. De filmpjes zijn populair. De bekendste video‚ suicide bombing prank‚ ‘zelfmoordaanslaggrap’‚ is 85 miljoen keer bekeken. De broers hebben 1‚8 miljoen volgers op Facebook. Maar de kritiek zwelt aan. ‘Deze “grappen” veroorzaken alleen maar angst en versterken het racisme tegenover de Arabische gemeenschap’‚ luidt een reactie op Facebook. Er kwamen uit de VS ook doodsbedreigingen. Eind februari kwamen de broers in de problemen toen ze verkleed als Arabier een schietpartij naspeelden. Een per ongeluk aanwezig meisje moest hard huilen – wat veel woede wekte bij Facebook-kijkers. De politie onderzoekt nu of de jongens met deze video de wet hebben overtreden. De jongens zelf zien de films slechts als een manier om de Australiërs aan het lachen te maken. ‘Dat heeft Australië nodig. Iedereen hier is veel te gespannen.’
Maleisië wil knippen in Disney-film Een Disney-film met een homoseksueel personage: het is een primeur die niet bij iedereen goed valt. In de remake van de klassieker Belle en het Beest speelt dorpsbewoner LeFou (afbeelding) weliswaar slechts een bijrol‚ maar in het verhaal wordt hij wel verliefd op een man. De Maleisische censors wilden de film daarom aanvankelijk alleen toestaan als Disney de in hun ogen omstreden scène uit de film zou schrappen. Het Amerikaanse filmbedrijf weigerde dat‚ waarna de censors eieren voor hun geld kozen. Ook de Russische politicus Vitaly Milonaov eiste een verbod op de film omdat die homoseksualiteit voor minderjarigen zou propageren. Maar ook daar kwam geen verbod. Wel kreeg de film in Rusland verplicht het label ‘voor 16 jaar en ouder’. Zo ging de film in Moskou op 16 maart alsnog in première‚ en trok hij meteen volle zalen.
‘Zogenaamd liberale en christelijke politici doen nu uitspraken waarvoor ze dertig jaar geleden de bak in waren gegaan’ Journalist Rutger Bregman na de verkiezingen in De Correspondent 4 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | VierVijf WV_NR04_2017#2.indd 4
22-03-17 16:57
Doe maar alsof je hetero bent
T-shirtrel ‘Save a dog‚ eat a Chinese.’ Het Duitse bedrijf Spreadshirt biedt sinds kort T-shirts met dit opschrift aan in zijn webshop. Er is ook een shirt te koop met ‘Safe a shark‚ eat a Chinese’. Op sociale media noemen velen deze teksten ‘racistisch’. De Chinese ambassade in Berlijn roept Spreadshirt op de verkoop van de shirts te staken‚ omdat die ‘beledigend’ zouden zijn. Het bedrijf heeft de teksten niet zelf bedacht. Klanten kunnen zelf kledingstukken ontwerpen‚ die vervolgens voor iedereen beschikbaar zijn in de webshop. Ondanks de commotie haalt Spreadshirt de ontwerpen niet uit de handel‚ omdat het bedrijf veel waarde zegt te hechten aan zijn ‘open platform-principe’. Directeur Philip Rooke maakte op de website van het bedrijf wel zijn ‘excuses’ aan degenen die zich beledigd voelen over de shirts.
De Britse regering zegt homoseksuele asielzoekers uit Afghanistan te kunnen terugsturen naar hun vaderland. Als je je voordoet als hetero‚ hoef je geen vervolging te vrezen‚ stelt het ministerie van Binnenlandse Zaken in een nieuwe richtlijn. In Afghanistan staan hoge straffen op homoseksualiteit‚ waaronder de doodstraf. Sinds 2001 is echter niemand meer voor homoseksualiteit geëxecuteerd‚ vergoelijkt het Britse ministerie in de richtlijn‚ die strijdig is met de voorschriften van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Paul Twocock van de Britse homorechtenorganisatie Stonewall noemt het nieuwe beleid ‘onacceptabel’. ‘Het ministerie beschrijft nota bene zelf hoeveel gevaar lhbt’ers lopen in Afghanistan’‚ zei hij tegen The Guardian. Want‚ staat in de richtlijn‚ alleen als homoseksuelen in Afghanistan hun geaardheid verbergen ‘kunnen ze onder een veroordeling uit komen’.
Scheldkanonnade Filipijnse president tegen de EU ‘Bemoei je met je eigen zaken‚ waarom fuck je met ons?’ De Filipijnse president Rodrigo Duterte haalde half maart in een persconferentie fel uit naar de Europese Unie. Zijn parlement had eerder ingestemd met herinvoering van de doodstraf‚ die in 2006 was afgeschaft. Het Europees Parlement had daar in een resolutie afkeurend op gereageerd. ‘Dring jullie cultuur en geloof niet op aan andere landen‚ en zeker niet aan ons’‚ zei Duterte daarover. Duterte‚ die nog geen jaar president is‚ staat bekend om zijn extreme uitspraken. De VN noemde hij eerder ‘stupid’ en Obama schold hij uit voor ‘hoerenjong’. Ook schept Duterte er graag over op dat hij mensen heeft gedood. Zo zou hij een Chinees‚ die werd verdacht van verkrachting en moord‚ uit een helikopter hebben gegooid.
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 5
5 22-03-17 16:57
De weduwen van Maiduguri In ontheemdenkampen rond het Nigeriaanse Maiduguri‚ waar Boko Haram ooit ontstond‚ leven veel vrouwelijke slachtoffers van de terreurorganisatie. Sommige zagen hoe hun man werd vermoord‚ andere zijn verkracht. Allemaal dromen ze van terugkeer naar hun akkers en dorpen. Zonder geweld kun je daar ‘prima’ leven. ‘Een echtgenoot heb ik daarbij niet nodig.’
© Blokplan
Tekst: Gerbert van der Aa Fotografie: Stephanie Sinclair/Too Young to Wed
TS J A A D
N I G E R
Tsjaadmeer
Maiduguri Gavva
Chenini
Gwoza
N I G E R I A
KAMEROEN
M
aiduguri – Twee keer werd de Nigeriaanse Patience Ibrahim (22) ontvoerd door Boko Haram. En twee keer slaagde ze erin te ontsnappen aan de islamistische terreurorganisatie. ‘Niet alle leden van Boko Haram zijn bloeddorstige godsdienstwaanzinnigen’‚ vertelt ze in een kamp voor ontheemden aan de rand van Maiduguri‚ in Noord-Nigeria. ‘Sommige hebben een goed hart. Een van de strijders heeft‚ zonder dat de andere het wisten‚ mij geholpen te ontsnappen.’ Sommige Nigerianen worden alleen lid van Boko Haram omdat ze vrezen anders gedood te worden‚ legt de in een blauw-oranje wikkelrok gestoken Ibrahim uit in haar
hut‚ een houten geraamte bespannen met wit zeil van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Ze zit op de grond‚ met haar 1-jarige dochter op schoot. ‘Mijn echtgenoot‚ de vader van mijn dochter‚ is vermoord’‚ zegt ze‚ aangedaan. ‘Net als een groot deel van mijn familie.’ Ibrahim praat met zachte stem over haar gevangenschap. De eerste keer werd ze vastgehouden in een bos. De tweede keer‚ toen Boko Haram inmiddels een gebied bestuurde Hawa (17) werd op haar 15de ontvoerd door Boko Haram‚ dat haar opeiste als bruid na haar dorp te hebben veroverd. Toen haar ouders haar weigerden af te staan‚ schoten Boko Haram-leden hen dood.
6 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | Nigeria WV_NR04_2017#2.indd 6
22-03-17 16:57
Nigeria | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 7
7 22-03-17 16:57
‘Herbeleving van martelingen kun je niet faken’ Psychologe Elsbeth Kors doet medisch onderzoek bij afgewezen asielzoekers om bewijzen te vinden dat ze zijn gemarteld. Lichaamstaal – kijken ze naar de grond‚ draaien ze heftig met hun ogen – is daarbij uiterst belangrijk. ‘Niemand praat graag over vernederingen.’ Tekst: Guido Spring
K
linisch psychologe Elsbeth Kors ontving twee jaar geleden de jonge Ethiopische vrouw Hiwot* in haar onderzoekskamer bij het instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO) in Diemen. De zeer teruggetrokken en verlegen ogende vrouw vertelde dat ze thuis‚ op het platteland van Ethiopië‚ was gemarteld en verkracht door mannen in uniform. De militairen of agenten zochten haar man‚ net als zijzelf lid van het onderdrukte Oromo-volk. Hij was actief in de illegale beweging voor meer rechten voor de Oromo‚ maar hij was al een tijdlang verdwenen. Waar haar man was‚ kon Hiwot niet vertellen. Ze wist het niet. Ze werd gearresteerd‚ kon ontsnappen en vluchtte naar Sudan. Elsbeth Kors‚ die sinds 2007 forensisch-me-
niet meer. Dat betekent dat ze alles op dat moment herbeleefde. Herbeleving is een sterke aanwijzing dat het verhaal waar is. Dat kun je eigenlijk niet “faken”. Dat versterkte de geloofwaardigheid van haar verhaal.’ Hiwot kreeg na het iMMO-onderzoek alsnog een verblijfsvergunning‚ terwijl de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) die eerst had afgewezen omdat haar vluchtverhaal ongeloofwaardig zou zijn. Kors: ‘De IND stelde dat ze niet verder wilde vertellen over haar martelingen. Dat is echter logisch en heel menselijk. Niemand praat graag over dit soort vernederende ervaringen.’
Op deze regenachtige donderdagmiddag is net het wekelijkse overleg achter de rug waarin een klein team‚ met altijd minimaal een arts‚ een psycholoog en een juridisch ‘De meeste mensen begrijpen een litteken medewerker‚ zich beter dan een depressie’ buigt over de aanvragen voor een medisch onderzoek bij het iMMO. Elsbeth Kors is bij elk overleg aanwedisch onderzoek doet en sinds 2012 voor het zig. Pas als het iMMO verwacht dat een meiMMO‚ vroeg Hiwot meer te vertellen. ‘Ze zei letterlijk dat ze als een beest werd verkracht‚ disch onderzoek echt een verschil kan maken‚ neemt het de aanvraag in behandeling. zoals haar man dat nooit zou doen’‚ vertelt Dat gebeurt ruim honderd keer per jaar. ze. ‘Dat kan een indicatie zijn voor extreme Het gaat om mensen die zeggen te zijn gevormen van geweld bij een verkrachting. marteld of andere vormen van extreem geVaak wordt dan anale verkrachting bedoeld.’ weld te hebben ondergaan. ‘Ons doel is via Als psychologe let Kors behalve op de inmedisch onderzoek vaststellen in hoeverre houd van het verhaal ook ‘zeer precies’ op bepaalde klachten van een asielzoeker verhoe iemand het vertelt‚ vervolgt ze. ‘Ik zag oorzaakt kunnen zijn door wat hij of zij dat Hiwot naar de grond en langs me heen heeft meegemaakt’‚ vertelt Kors‚ zittend keek. Ze had angst in haar ogen. Mij zág ze
naast een medische onderzoekstafel zoals die in de spreekkamer van elke huisarts staat. ‘Onze artsen onderzoeken de littekens en onze psychologen inventariseren de psychische klachten. In een gezamenlijk rapport geven we onze bevindingen weer.’ Als dit ‘medisch steunbewijs’ oplevert‚ dat aantoont dat iemand zeer waarschijnlijk gemarteld is‚ kan hij of zij recht krijgen op verblijf in Nederland. Bij grofweg de helft van alle iMMO-onderzoeken gebeurt dit. ‘We stellen daarvoor vragen als: waar gaan je nachtmerries over? Wat maakt dat je bepaalde plekken vermijdt? Waar ben je bang voor in het donker‚ wat maakt je snel boos? En we letten op wat we zien gebeuren als we erover praten. Nogal eens zien we dan een herbeleving.’ Wandelende tijdbom De psychische effecten van de ondergane martelingen werken meestal langer door dan de fysieke gevolgen. Kors: ‘Een enkeling kun je beschouwen als “wandelende tijdbom”‚ die snel een woedeaanval kan krijgen. Veel slachtoffers van marteling hebben echter ernstige andere gedragsproblemen. Een ogenschijnlijk klein voorval kan leiden tot schrikreacties of boosheid. Veel getraumatiseerden kunnen bovendien niemand vertrouwen.’ Enkele dagen eerder was in de grote benedenruimte van dit gebouw de studiedag voor de iMMO-rapporteurs. Thema: seksueel geweld. Grofweg de helft van de door het iMMO onderzochte asielzoekers heeft daar-
14 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | Medisch onderzoek bij asielzoekers WV_NR04_2017#2.indd 14
22-03-17 16:58
© Jim Goldberg/Magnum
Beeld uit een fotoserie van Jim Goldberg‚ die vluchtelingen (in dit geval: een Afghaan die hij aantrof in Griekenland) vraagt op een foto van hen aan te geven waar ze zijn gemarteld.
mee te maken gehad. Het gaat dan om elke seksuele handeling die ongewenst is‚ bij mannen en vrouwen – van het gedwongen toekijken als iemand wordt verkracht tot seksuele marteling‚ zoals het onder stroom zetten van testikels. Mannen hebben meer moeite erover te vertellen dan vrouwen‚ zegt Kors. ‘Zij kunnen zichzelf moeilijker als slachtoffer zien. Bovendien kan een man die verkracht is in grote verwarring raken over zijn identiteit. Tijdens de verkrachting krijgen ze vaak een lichamelijke reactie‚ zoals een erectie of zaadlozing. Ben ik misschien homo‚ vragen
ze zich dan soms af‚ wat een enorm taboe is in veel culturen. Of: heb ik dit gewild? Dat is natuurlijk niet zo‚ maar het maakt alles nog moeilijker. De schaamte is groot.’ ‘Als rapporteur valt het niet mee zo’n verhaal boven water te krijgen’‚ vervolgt Kors. ‘Je stelt eerst open vragen: “Kunt u vertellen wat er met u is gebeurd?” Als er een vermoeden is‚ kun je daarna iets directere vragen stellen: “We weten dat dit soort martelingen in uw land in de gevangenis voorkomen. Heeft u dit ook meegemaakt?” Maar zelfs als iemand niet expliciet wil of kan vertellen wat hem is overkomen‚ zien we aan de heftige reacties vaak
of er iets is gebeurd. Iemand kan bijvoorbeeld heftig met de ogen draaien. Die observaties zijn medische signalen en deze schrijven we heel exact op in ons rapport. We zagen dat ook bij de Ethiopische Hiwot. Dan kunnen we met een grote mate van zekerheid zeggen wat er gebeurd kan zijn.’ De uiteindelijke beslissing voor het al dan niet krijgen van een verblijfsvergunning ligt bij de IND. Hoewel de dienst het iMMO als deskundig beschouwt‚ is er ook wantrouwen over de rapportages. Bij psychische klachten speelt dat nog meer‚ blijkt uit een recent onderzoek van migratierechtdeskundige Marcelle Reneman van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Kors: ‘De meeste mensen begrijpen een litteken beter dan een depressie. Dat zie je ook bij de IND. Groter probleem is echter dat de IND verwacht dat de asielzoeker in de eerste “gehoren” al zijn hele vluchtverhaal vertelt. Dat kun je echter niet verwachten van iemand die getraumatiseerd is. Trauma’s tasten vaak het geheugen aan. Daarin staan wij medici tegenover de juristen die zeggen dat je alles wél in één keer moet vertellen‚ terwijl wetenschappelijk is bewezen dat dit niet kan. Het is geen onwil‚ maar onvermogen. Daar moeten gesprekken met de IND over komen. Want uiteindelijk is ons aller doel een zorgvuldige asielprocedure.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl *De naam is uit privacyoverwegingen gefingeerd.
Medisch onderzoek bij asielzoekers | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 15
15 22-03-17 16:58
‘Praat niet neerbuigend over Rusland’ WV_NR04_2017#2.indd 16
22-03-17 16:58
Na een protestlied tegen Poetin in een Moskouse kathedraal kreeg Nadja Tolokonnikova van punkgroep Pussy Riot twee jaar strafkamp. Inmiddels zwerft ze de wereld rond en geeft ze in Los Angeles en New York tips aan anti-Trump-activisten. ‘Zeg niet dat de VS afglijden tot een soort Rusland. Rusland is a fucking great country.’ Tekst: Arend Hulshof Fotografie: Andrew Kuykendall
‘K
unnen we alsjeblieft stoppen?’ Na drie kwartier beëindigt de Russische Nadja Tolokonnikova (27) abrupt het gesprek. De exPussy Riot-activiste is half februari in Amsterdam ter promotie van haar boek Zo begin je een revolutie‚ waarin ze haar leven beschrijft en tips geeft hoe je in opstand komt tegen autoriteiten. De uitgever heeft in tweeënhalve dag negen interviews gepland‚ waaronder in talkshow Jinek. Wordt Vervolgd is de laatste in de rij. Al bij binnenkomst in de kleine bibliotheek op de begane grond van het Amsterdamse Ambassade Hotel zegt ze niet meer te willen praten over strafkamp IK-14 in de deelstaat Mordovië waar ze werd mishandeld‚ in hongerstaking ging‚ en waar ze onder barre omstandigheden politie-uniformen moest naaien. ‘Dat staat allemaal in het boek’‚ verzucht ze. ‘Ik heb er niets aan toe te voegen. Kan het niet over iets leuks gaan?’ Een punkoptreden van veertig seconden maakte haar in 2012 wereldberoemd. Met felgekleurde jurkjes en bivakmutsen ga-
ven Tolokonnikova en drie andere Pussy Riot-leden een protestconcert in de Kathedraal van Jezus de Verlosser in Moskou. ‘Moeder van God‚ Maagd‚ jaag Poetin weg’‚ schalden ze voor het altaar. Toen de bewakers de vrouwen aanvielen‚ kon Tolokonnikova zich nog losrukken en snel een dansje maken. Binnen een minuut stonden ze weer op straat. Een week later‚ toen ze met haar man Pjotr Verzilov cadeaus kocht voor hun dochter die 5 jaar zou worden‚ werd Tolokonnikova gearresteerd. Er volgde een schijnproces‚ waarbij ze twee jaar strafkamp kreeg voor ‘hooliganisme gemotiveerd door religieuze haat’. Tot Tolokonnikova’s verbazing (‘Normaal bekommert niemand zich over Russische politieke gevangenen’) kregen de Pussy Riot-leden steun uit de hele wereld. Popsterren als Bruce Springsteen‚ Paul McCartney‚ Bono en Sting riepen op tot hun vrijlating. Madonna deed dat tijdens een concert in Moskou. Maar aan haar gevangenschap wordt Tolokonnikova dus niet graag meer herinnerd. ‘Schilder me alsjeblieft niet af
als een held of als een sterk persoon. Dat ben ik helemaal niet. Iedereen kan in zo’n kamp overleven. Er is niets aan.’ Liever praat ze over de acties die ze met haar Amerikaanse vrienden voert tegen president Donald Trump‚ zoals de vrouwenmars waar ze eind januari in New York aan deelnam. ‘De energie die loskomt in de VS is fantastisch. Politiek moet je niet alleen serieus behandelen‚ dat stompt creativiteit af. De activisten brengen met hun ironische slogans het plezier terug op straat.’ En dat werd hoog tijd‚ zegt Tolokonnikova. Jarenlang ergerde ze zich aan de blinde verering
cynische is dat veel van die mensen op hem hebben gestemd. Te laat zullen ze ontdekken dat hij de laatste is die voor hen zal opkomen. Zoals de top van de Democratische Partij misschien nog steeds niet beseft dat ze veel beter Bernie Sanders hadden kunnen steunen dan Hillary Clinton. Bernie komt werkelijk op voor burgers. Hoe kan het toch dat al die hooggeplaatste mensen‚ met zoveel universitaire titels‚ zo weinig snappen van het dagelijkse leven in de VS?’ Zeep eten Nadja Tolokonnikova groeide op in Norilsk‚ een grote mijnstad in
‘Bij het schrijven van een punklied moet je vooral niet denken aan een eventuele arrestatie’ van Barack Obama door veel van haar vrienden. ‘Dat hij een cool guy lijkt‚ betekent nog niet dat je achterover kunt leunen’‚ zegt ze. ‘Obama was degene die met drones onschuldige burgers doodde. In de VS zelf zijn de gevangenisomstandigheden soms slechter dan die in Rusland. Trump is zo ugly en terrible dat veel Amerikanen wel in actie moeten komen.’ Is ze Trump wellicht dankbaar dat hij de protestbeweging nieuw elan geeft? ‘Dat gaat me te ver. Trumps beleid raakt talloze kwetsbare mensen. Het
Siberië. Haar ouders gingen uit elkaar toen ze 5 was. Van haar vader‚ die ze alleen in de zomers zag‚ zegt ze onafhankelijk te hebben leren denken. ‘Toen ik een jaar of 5‚ 6 was vroeg hij me of ik weleens zeep had gegeten. Dat lijkt me niet lekker‚ zei ik. Hoe kon ik dat weten zonder het te hebben geprobeerd‚ vroeg hij uitdagend. Vervolgens aten we samen zeep. Later keken we wat er zou gebeuren als we een pluk van ons haar zouden verbranden. Dat waren leerzame momenten. Ze maakten me tot de activistische kunstenaar die ik ben. De Het Interview | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 17
17 22-03-17 16:58
Alleen de Zuid-Afrikaanse Grondwet houdt Zuma nog in toom Verzoening tussen witte en zwarte Zuid-Afrikanen was destijds het streven van de regering van ANC-leider Nelson Mandela. Diens partijgenoot Jacob Zuma‚ de huidige president‚ wakkert antiblanke sentimenten juist aan. Waarom? Puur uit zelfbehoud‚ constateert Evelien Groenink‚ voormalig antiapartheidsactivist‚ die sinds 1993 in Zuid-Afrika woont.
© Gianluigi Guercia/ANP
De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma: ‘Wij zijn de meerderheid‚ dus we hebben meer rechten dan jullie.’
22 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | Essay Zuid-Afrika WV_NR04_2017#2.indd 22
22-03-17 16:58
Tekst: Evelien Groenink
P
retoria – ‘Je weet toch dat wij agenten van het witte kapitaal zijn?’ Pas toen mijn echtgenoot Ivan Pillay dit vorig jaar tegen me zei‚ viel bij mij het kwartje. Een jaar eerder was hij eruit gewerkt bij de Zuid-Afrikaanse belastingdienst‚ net als tientallen andere belastingambtenaren. De hoge aanslagen die zijn team naar bepaalde goed verdienende ANC-politici had gestuurd waren slecht gevallen: hij en zijn collega’s werden ervan beschuldigd ‘black empowerment’ onmogelijk te maken‚ de term die de historisch gegroeide ongelijkheid tussen blank en zwart ongedaan moet maken. Ik had gedacht dat het stokken waren om de hond mee te slaan‚ dat hij en zijn team simpelweg plaats moesten maken voor functionarissen die sympathieker stonden tegenover de financiële behoeften van de in 2009 aangetreden president Jacob Zuma. Maar sinds Ivan me erop wees dat hij werd gezien als handlanger van het blanke establishment‚ ondanks zijn verleden als vooraanstaand antiapartheidsactivist‚ begrijp ik dat er meer aan de hand was. Het ANC van Nelson Mandela won in 1994 de verkiezingen met de leus A better life for all‚ een beter leven voor iedereen. De meerderheid van de zwarten in het land is echter nog altijd straatarm. De Economic Freedom Fighters (EFF)‚ een in 2013 opgerichte radicaallinkse oppositiepartij‚ kon daardoor aardig wat aanhang verwerven: bij de laatste verkiezingen kreeg ze 25 zetels in het 400 leden tellende parlement – nog altijd slechts een tiende van het aantal ANC-parlementariërs. Het EFF predikt de ‘revolutie’ tegen de armoede van de zwarten‚ onder de leus ‘economische bevrijding nu’. Opmerkelijk genoeg is president Zuma‚ wiens regering voor die armoede verantwoordelijk zou zijn‚ meer en meer dezelfde radicale taal gaan bezigen als zijn opponent. ‘Wij hebben de macht niet. Het witte monopolie controleert de economie’‚ zei Zuma eind vorig jaar‚ bij wijze van excuus voor uitblijvende resultaten. Zijn
nieuwe project‚ begin februari aangekondigd in het parlement‚ noemt hij ‘de radicale economische transformatie’. Meer dan ooit zal de regering staatscontracten toewijzen aan ‘zwarte’ bedrijven. Al sinds zijn aantreden heeft Zuma vooral zwarte directeuren aangesteld bij staatsbedrijven. Zij sloten op hun beurt lucratieve contracten af met bevriende zwarte zakenlieden. Daar was kritiek op gekomen vanuit maatschappelijke organisaties‚ de media en de oppositiepartijen‚ die deze ‘transformatie’ corrupt noemden. Zo was een vriendin van Zuma‚ tevens voorzitter van de Jacob Zuma Stichting‚ aangesteld als directeur van de luchtvaartmaatschappij South African Airways en had ze die tegen 2015 aan de rand van het faillissement gebracht. De nieuwe baas van de Zuid-Afrikaanse Spoorwegen had voor 250 miljoen dollar – waarvan 10 procent smeergeld was voor het ANC – treinen gekocht die niet op de ZuidAfrikaanse rails pasten. Het staatswapenbedrijf Denel had een dochterbedrijf voor een vriendenprijs verkocht aan Zuma’s persoonlijke zakenvrienden‚ de Indiase gebroeders Gupta. In weer een andere staatsdeal kregen de broers een kolenmijn bijna cadeau.
Zuma‚ hebben bespioneerd en hun black empowerment hebben geblokkeerd via veel te hoge aanslagen. Anderhalf jaar later gaf de Zuid-Afrikaanse Press Council‚ de ombudsman voor de media‚ Sunday Times een schrobbering wegens smaad‚ omdat de verhalen onjuist bleken. Collega-journalisten zeiden dat ze waren ingestoken door bronnen uit de door Zuma gecontroleerde geheime dienst. De krant bood Ivan en andere betrokkenen in april 2016 excuses aan‚ verving de hoofdredacteur en ontbond het team ‘onderzoeksjournalisten’ dat de serie verhalen had geproduceerd. Maar toen was het te laat: Ivan en 54 andere topmensen bij de belastingdienst waren al vervangen door functionarissen die prompt de onderzoeken naar zakenlieden rondom de president hadden stopgezet. Twittertrollen De ‘strijd tegen het witte kapitaal’ woedt sinds het Sunday Times-debacle in alle hevigheid voort op internet. Vanuit tal van nieuwe websites en Twitter-accounts regende het reacties bij elke onthulling van nieuwe corruptieschandalen‚ waarbij ‘het witte kapitaal’ de schuld kreeg en meer‚ veel meer ‘zwarte overnames’ van witte bedrijven werden bepleit. In de gevestigde kranten werd al snel gesproken van ‘ANC Paid Twitter’‚ verwijzend naar de ‘twittertrollen’ die zich op kosten van het ANC voordeden als verontwaardigde burgers. De nieuwe twitteraars schaarden zich massaal achter Zuma-lobbyist Mzwanele Manyi (vroeger Jimmy Manyi geheten‚ maar hij heeft zijn witte naam afgezworen) die actievoert tegen anticorruptiemaatregelen en foto’s rondtwittert van de salarisstrookjes van ‘schandelijk’ veel verdienende witte bedrijfsdirecteuren. Ze fulmineerden tegen de gevestigde media en maatschappelijke organisaties‚ die betere ziekenhuizen en scholen
De voorzitter van de ANC-jeugdliga moedigde president Zuma in december nog aan ‘meer als Poetin’ te zijn Het onderzoeksteam van mijn echtgenoot bij de belastingdienst had zijn pijlen gericht op deze zaken. Hij realiseerde zich dat die gevoelig lagen‚ en had ze dan ook een paar keer met Zuma zelf besproken. Keer op keer verzekerde de president hem ervan dat hij goed bezig was en vooral zo door moest gaan. Maar vanaf november 2014 publiceerde de zondagskrant Sunday Times artikelen over onoorbare praktijken bij de belastingdienst. Vanaf toen viel er elke zondag een dik pak beschuldigingen op de deurmat. Ivan en zijn team zouden zwarte politici‚ onder wie
Essay Zuid-Afrika | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 23
23 22-03-17 16:58
Exceptioneel Amerika Tekst: Linda Polman Fotografie: Peter van Agtmael
D
e Amerikaanse Magnum-fotograaf Peter van Agtmael (1981) werkte als oorlogsfotograaf in Irak en Afghanistan‚ embedded bij het Amerikaanse leger. In 2009 kwam hij terug naar de VS met een hoofd vol vragen over Amerika en Amerika’s plaats in de wereld. De titel van zijn recent verschenen fotoboek is Buzzing at the Sill‚ zoals een bromvlieg doet die koste wat het kost door het raam naar binnen wil. Vijf‚ zes jaar lang reisde Van Agtmael door de VS‚ van Dollywood (het pretpark van Dolly Parton) naar Ku Klux Klan-territoria‚ langs de mensensmokkelroutes bij de Mexicaanse grens‚ via de Kentucky Derby‚ dwars door volle steden en verlaten landschappen. Hij volgde één rode draad: waarom denken Amerikanen dat zij anders zijn dan alle andere volken‚ en waar komt dat Amerikaanse exceptionalisme vandaan? Mijn beeld van de VS is voornamelijk gevormd in de staat Texas. Voor mijn boek Death Row Dollies bracht ik de afgelopen paar jaar af-en-aan door met familie‚ vrienden en verloofden van terdoodveroordeelden. Ik leerde Amerikanen vooral kennen als hartstochtelijke gelovers in God‚ vaderland Buurtbewoners in Manhattan‚ New York‚ in de waterstraal van een kapotte brandkraan op 4 juli‚ Onafhankelijkheidsdag.
26 | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 | Verenigde Staten WV_NR04_2017#2.indd 26
22-03-17 16:58
Verenigde Staten | Wordt Vervolgd | nr. 4 - april ’17 |
WV_NR04_2017#2.indd 27
27 22-03-17 16:58
wordtvervolgd
ook op tablet
Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportages‚ interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.
www.wordtvervolgdmagazine.nl
WV_NR04_2017#2.indd 36
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.
22-03-17 16:58