Wordt vervolgd juli augustus preview by amnesty international

Syrische bruiden in Turkije

Wat burgers van mensenrechten vinden

Boer zonder grond in Zimbabwe

Maandblad over mensenrechten | Juli/augustus 2014 | Jaargang 47 #7/8 | Losse nummers â&#x201A;Ź 4â&#x20AC;&#x161;50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

Winnaars van Wit-Rusland

wordtver volgd WV_NR07_2014#6.indd 1

25-06-14 15:53

INHOUD

groeten uit... ‘Zet twee mannen in een huis en doe de deur dicht. Eens kijken of ze met een baby naar buiten komen.’ Een golf van gelach rolt over de propvolle tribunes van het Nationale Sport Stadion in Harare‚ dat plek biedt aan 60 duizend man. Het is Onafhankelijkheidsdag in Zimbabwe en president Robert Mugabe (90) houdt zijn jaarlijkse speech‚ staand op een podiumpje langs het veld‚ onder een witkatoenen baldakijn. In anderhalf uur haalt Mugabe uit naar Europa‚ dat Zimbabwe zijn wil zou trachten op te leggen. Geeft hij de vaderlijke raad om niet te snel te trouwen. En maakt hij zich vrolijk over homohuwelijken. ‘In Europa zeggen ze dat mannen die een relatie beginnen met een andere man ook mensenrechten hebben. Maar zo’n daad is onmenselijk. En mensenrechten kunnen niet uit onmenselijke daden voortkomen.’ ‘Waarom moet dat nu weer‚ nog wel in een speech over de onafhankelijkheid?’ vraagt Nyasha zich twee avonden later vermoeid af‚ in een druk café in de wijk Avondale‚ met een hippe‚ zwarte clientèle. Ze valt op vrouwen‚ en kent twee cafés in Harare waar lesbiennes achter gesloten deuren samenkomen. Maar daar komen vooral blanken‚ zegt ze‚ en voelt ze zich minder thuis. Liever gaat ze naar dit bruisende café. Ze kan de homo’s hier zó aanwijzen‚ maar openlijk gay is hier niemand. Hoe anders was dat in de jaren tachtig‚ vertelt Richard‚ een in Nederland wonende Zimbabwaan die op familiebezoek is. In hartje Harare was er een café met travestietenshows. ‘Jonge homo’s uit de zwarte wijken kwamen met hun jurkjes en makeup in een tasje naar de club‚ waar ze zich omkleedden. Na afloop schminkten ze zich af‚ voordat ze weer naar huis gingen. Heel gezellige avonden waren dat.’ Hij vertelt het met weemoed. Want het is allemaal verleden tijd.

Marnix de Bruyne

Harare

Doodstraf? Onbelangrijk. Marteling? Mwah Wereldwijd opinieonderzoek naar mensenrechten

4 6 11 12 14

Cover: © Rafal Milach/Institute Natalya en Konan werden in mei 2013 tot ‘het beste liefdeskoppel van Wit-Rusland’ verkozen‚ een prijs van de Wit-Russische Jeugdassociatie (zie pagina 24).

Huwelijksmarkt Uit Syrië gevluchte meisjes zijn handelswaar in Turkije

VierVijf Vrouwen en kinderen eerst Opinieonderzoek mensenrechten Column Grunberg Moldavië emigreert Kwart beroepsbevolking werkt elders Te koop: Syrische bruiden Reportage uit de Turkse grensstreek Column Polman

2 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 | Inhoud WV_NR07_2014#6.indd 2

25-06-14 15:53

‘Heel m’n leven streed ik actief tegen racisme. En dan dit’ Het leven van een blanke boer in Zimbabwe die zijn grond verloor

18 20 24 28 28 29

Er kan er maar één de beste zijn Wit-Russische propaganda

KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘De lokale bewoners stonden aan mijn kant’ Blanke boer zonder grond in Zimbabwe Kampioen van Wit-Rusland Propaganda in beeld De Zaak Wandaden in Guatemala berecht in Zwitserland Repliek AmnestyNieuws

Vraag iemand op straat een mensenrecht te noemen en de kans is groot dat hij of zij ‘vrijheid van meningsuiting’ zegt. Dat blijkt opnieuw uit een wereldwijd gehouden opinieonderzoek (zie pagina 6). Het is dan ook een recht dat voortdurend ter discussie staat: waar marteling volgens internationale verdragen gewoon te allen tijde verboden is‚ vragen we ons bij het vrije woord keer op keer af wat we nu wel en niet mogen zeggen. In Nederland kunnen politici zich daarin meer vrijheid permitteren dan anderen. Het is grondwettelijk geregeld dat zij nooit zullen worden vervolgd voor wat zij tijdens parlementsvergaderingen zeggen. Geert Wilders kan dus zonder vrees in de Tweede Kamer aan zijn toehoorders vragen of ze meer of minder Marokkanen willen. Hij zal er wellicht niet zoveel medestanders vinden als in een Haags café‚ maar geen rechter kan hem ervoor veroordelen. Dat levert soms bizarre situaties op. In 1939 werd Henricus Ruyter‚ Tweede Kamerlid namens de KVP‚ nog vervolgd omdat hij een collega had uitgemaakt voor ‘landverrader’. Hij deed dat vlak na de sluiting van een verhit Kamerdebat en stond zelfs nog in de vergaderzaal. Toch legde de Haagse rechtbank hem een geldboete op van 25 gulden. Het beledigde Kamerlid was overigens de beruchte NSB’er Meinoud Rost van Tonningen‚ over wie je inmiddels gerust kunt zeggen dat hij een landverrader was. Terwijl ik dit schrijf is nog niet duidelijk of Wilders zal worden vervolgd voor zijn retoriek in het Haagse café na de gemeenteraadsverkiezingen. Zou hij als politicus ook buiten de Tweede Kamer vrij moeten kunnen zeggen wat hij wil? Femke Halsema vindt van wel. Bij haar vertrek uit de Tweede Kamer in 2010 riep zij op de vrije meningsuiting van politici verder uit te breiden. ‘Nu het politieke debat niet meer alleen plaatsvindt in het parlement‚ maar ook op televisie en internet‚ moeten volksvertegenwoordigers zich overal beschermd en vrij weten‚ ook als zij meningen verkondigen die anderen kwetsen’‚ betoogde de scheidende GroenLinks-leider in een afscheidsbrief aan de Kamer. De woorden van parlementariërs hebben echter meestal meer effect dan die van Jan met de pet. Als experiment zouden we het eigenlijk eens moeten omdraaien: geef het volk meer vrije meningsuiting dan politici. Maar daarvoor zal vast geen Kamermeerderheid te vinden zijn. © Karen Veldkamp

MEER OF MINDER VRIJE MENINGSUITING?

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 3

3 25-06-14 15:53

vijf

Trots op gruwelmisdaden Massa-executies zijn van alle tijden. De nazi’s lieten Joden vaak hun eigen graf graven voor ze werden gedood‚ en Jozef Stalin ging niet minder gruwelijk te werk – met als bekend voorbeeld het bloedbad van Katyn van 1939‚ waar de geheime dienst van de Sovjet-Unie NKVD zo’n 22 duizend Poolse officieren en intellectuelen vermoordde. Een recenter voorbeeld is de massamoord door de Serviërs in Srebrenica in 1995. Het nastreven van bizarre utopieën als een Judenrein Arisch rijk‚ de communistische heilstaat‚ of een Groot-Servië heiligde de middelen‚ waarvoor de vermeende vijand was ontmenselijkt tot vernietigbaar ongedierte. In deze rij passen ook de wrede executies in juni van honderden sjiitische Iraakse militairen door de fundamentalistische soennieten van de Islamitische Staat in Irak en de Levant (ISIS). Met één belangrijk verschil: waar Stalin‚ Hitler en de Serviërs hun wandaden trachtten te verdoezelen‚ maakte ISIS zijn gruwelmisdaden direct wereldkundig via Twitter‚ alsof ze er trots op is. Waarom‚ is gissen. Zijn de beelden als het bovenstaande‚ waarop toekomstige slachtoffers met de dood in de ogen de camera in kijken‚ verspreid om de vijand te verlammen? Vaststaat dat ze de wereld zo hevig schokten dat ISIS er wellicht het tegenovergestelde mee bereikt.

Van prins tot mensenrechtentopman Een Jordaanse prins wordt de nieuwe Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN. Zeid Raad Zeid al-Hussein‚ een neef van de Jordaanse koning Abdoellah II‚ volgt de Zuid-Afrikaanse Navi Pillay op‚ wier mandaat in september afloopt. De afkomst van de prins kan tot argwaan leiden – Jordanië vervult geen voorbeeldrol op mensenrechtengebied. Zo kun je bijvoorbeeld jaren achter de tralies belanden als je het koningshuis beledigt. Desondanks juichen ingewijden de benoeming toe van de 50-jarige Al-Hussein‚ tot voor kort permanent vertegenwoordiger van Jordanië bij de VN. De diplomaat‚ de eerste Arabier die deze functie zal vervullen‚ heeft veel internationale ervaring. Zo bekleedde hij een hoge politieke positie binnen de VNvredesmacht in voormalig Joegoslavië en speelde hij een belangrijke rol bij de oprichting van het Internationaal Strafhof. In 2006 was Al-Hussein in de race als opvolger van Kofi Annan. De post ging uiteindelijk naar de ZuidKoreaan Ban Ki-moon. Deze laatste is degene die Al-Hussein nu heeft voorgedragen als Hoge Commissaris. De benoeming moet nog worden goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de VN.

VIER

Brazilië: iedere week één dode milieuactivist In Brazilië worden meer milieuactivisten vermoord dan waar ook ter wereld. Sinds 2002 vond gemiddeld bijna één activist per week er de dood. Dat is de schokkende conclusie van een recent rapport van Global Witness. De organisatie telde tussen 2002 en 2013 ten minste 908 moorden op mensen die zich inzetten voor het milieu of voor landrechten‚ in 35 verschillende landen. Na Brazilië‚ met 448 moorden‚ volgen Honduras (109 moorden) en de Filipijnen (67 moorden). De slachtoffers vielen vooral bij conflicten rond industriële mijnbouw‚ houtkap en landrechten. In Brazilië vielen de meeste doden door conflicten over land en ontbossing in met name het Amazonegebied. Volgens Global Witness hebben al die moordzaken geleid tot slechts tien veroordelingen – iets meer dan 1 procent. Het gebrek aan aandacht voor misdrijven tegen milieubeschermers is daar debet aan‚ aldus de organisatie.

‘De keuze is niet: bestrijden of de dialoog aangaan. Je moet het bestrijden door de dialoog aan te gaan’ Belgische zanger Stromae over racisme 4 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 | VierVijf WV_NR07_2014#6.indd 4

25-06-14 15:53

Anna zegt nee Het fameuze hotel Le Meurice in Parijs hoeft niet langer te rekenen op de klandizie van Anna Wintour‚ hoofdredacteur van het Amerikaanse modeblad Vogue. Eind mei kondigde ze een boycot af tegen het Franse etablissement‚ nadat Hassanal Bolkiah‚ de sultan van Brunei en de eigenaar van het hotel‚ een aantal antihomowetten in zijn land had afgekondigd. Sindsdien riskeren Bruneiers die anale seks met elkaar hebben de dood door steniging. Anna Wintour is niet de enige die de hotelketen mijdt. Onder anderen Richard Branson en Sharon Osbourne gingen haar voor. De Britse acteur Stephen Fry twitterde een reservering te hebben gecanceld in een van de andere hotels van de sultan. Wintour sprak in The New York Times lovend over het personeel van Le Meurice. ‘Maar hoewel ik gevoelig ben voor de mogelijke gevolgen die dit voor hen kan hebben‚ kunnen ik‚ en andere redacteuren‚ hier niet langer naar eer en geweten verblijven.’ De Britse homorechtenorganisatie Stonewall staat overigens kritisch tegenover de celebrityboycot. Zij zou toch geen veranderingen teweegbrengen en homo’s in Brunei alleen maar extra schade toebrengen‚ aldus de organisatie.

Diplomatieke post uit NoordKorea: ‘Hoer!’ Als Noord-Korea van zich laat horen‚ is dat zelden op diplomatieke wijze. Neem de verklaring van het Noord-Koreaanse Comité voor de Vreedzame Hereniging van Korea van 9 juni‚ waarin het reageert op het plan van de VN een kantoor te beginnen dat in de gaten moet houden of NoordKorea de mensenrechten naleeft. Het idee voor het kantoor is een ‘verwerpelijke‚ politiek gemotiveerde provocatie’. De ZuidKoreaanse president Park Geunhye‚ die het kantoor toestaat op haar grondgebied‚ is ‘een indiscrete hoer’‚ vanwege haar band met de Amerikaanse president Barack Obama. En de voorzitter van de VN-onderzoekscommissie die onlangs een rapport publiceerde over systematische marteling‚ uithongering en moord in Noord-Korea – de reden voor de oprichting van het kantoor – is ‘een walgelijke oude geilaard die er al een carrière van veertig jaar homoseksualiteit op heeft zitten’. Aldus het Comité voor de Vreedzame Hereniging van Korea. ‘Uiteindelijk zal iedereen de prijs betalen’ voor zijn steun aan het VN-kantoor‚ dreigde het comité. Want: ‘Zij die de waardigheid en het sociale systeem bedreigen‚ zullen meedogenloos worden gestraft.’

‘Erdogan‚ het is jouw schuld niet dat je bent geboren’ De rellen van vorig jaar rond het Gezipark in Istanbul zijn niet voorbij – althans‚ niet voor de demonstranten tegen wie nog processen lopen (zie pagina 31)‚ noch voor de bekende journalist Erol Özkoray (1953). Hij staat terecht wegens belediging van premier Recep Tayyip Erdogan‚ waar 12 tot 32 maanden celstraf op staat. Reden: de graffiti in Istanbul die hij citeert in zijn boek Gezi Fenomeni. ‘Tayyip‚ het is jouw schuld niet dat je bent geboren’‚ ‘Je hebt jezelf te schande gemaakt‚ treed af’ en ‘Wees geen klootzak‚ luister naar het volk’‚ zijn enkele leuzen die de aanklacht vermeldt. ‘Het is onaanvaardbaar dat een journalist de cel in moet omdat hij andermans commentaar citeert’‚ zegt Johann Bihr van Verslaggevers zonder Grenzen vanuit Parijs. Dat Özkoray doelwit van de regering zou worden‚ had Bihr echter ‘wel verwacht’. Hij is ‘zeer kritisch over de partij van Erdogan’ en spreekt steeds van ‘groen fascisme’ – wat verwijst naar de kleur van de islam en de islamitische achtergrond van Erdogans AKP. ‘Het is ironisch’‚ zegt Bihr. ‘In het verleden schreef Özkoray fel over het leger en waren hij en mensen rond Erdogan juist bondgenoten.’

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 5

5 25-06-14 15:53

Vrouwen en kinderen eerst De gemiddelde wereldburger denkt bij ‘mensenrechten’ vooral aan de positie van vrouwen en kinderen‚ en aan vrije meningsuiting. Dat blijkt uit een voor het eerst gehouden opinieonderzoek in vijftien landen. Een analyse. Tekst: Marnix de Bruyne en Arend Hulshof Illustraties: Odilo Girod

ensenrechten zijn belangrijk en nastrevenswaardig. Een open deur‚ deze opmerking? Niet in Brazilië. Daar noemen veel burgers mensenrechten een vaak misbruikt middel om boeven en moordenaars vrij te krijgen. Ze zijn er in elk geval niet voor de gewone man‚ vinden veel Brazilianen. Dat beeld komt naar voren uit de vele spontane opmerkingen die respondenten in Brazilië intikten toen ze de vragenlijsten onder ogen kregen van een wereldwijd onderzoek naar hoe burgers aankijken tegen mensenrechten. Het onderzoek‚ een cadeau aan Amnesty Nederland van het internationale marktonderzoeksbureau Winkle‚ is gehouden in vijftien landen. Helemaal representatief is het niet‚ omdat alleen respondenten met internet eraan deelnamen. In India‚ waar slechts 12‚6 procent van de bevolking online is‚ geeft dat een vertekend beeld; in Nederland‚ waar 93 procent van de bevolking internet gebruikt‚ juist niet. In tien andere landen uit het onderzoek‚ waar meer dan de helft van de burgers geregeld op internet surft‚ zijn de panels eveneens representatief.

Dit wetende‚ wat valt dan op? In elk geval dat de gemiddelde wereldburger bij mensenrechten vooral denkt aan vrije meningsuiting‚ vrouwenrechten en kinderrechten: in de meeste landen noemen de respondenten deze drie zaken het vaakst spontaan als hun gevraagd wordt waaraan ze denken bij het begrip ‘mensenrechten’. Ook nadat de respondenten een lijst met 25 onderwerpen hadden gezien‚ variërend van ‘sociale zekerheid’ en ‘onderwijs’ tot ‘noodhulp bij rampen’ en ‘seksuele identiteit’‚ bleef bovenstaande top drie in de meeste landen intact bij de vraag begrippen aan te kruisen die te maken hebben met mensenrechten. Gevraagd naar wat de belangrijkste mensenrechtenonderwerpen uit die lijst zijn‚ vinkt de gemiddelde respondent brood-en-boterkwesties aan als ‘toegang tot water en voedsel’‚ ‘onderwijs’ en ‘gezondheidszorg’. Op de voet gevolgd door onder meer vrije meningsuiting‚ kinderrechten en privacy. Minstens even interessant is de onderkant van de ranglijst. Ook daar zijn de wereldburgers opvallend eensgezind. Slechts een minderheid denkt bij mensenrechten spontaan aan ‘marteling’ of de ‘doodstraf’‚ beide onderwerpen waar Amnesty van oudsher campagne

Doodstraf? Onbelangrijk In de meeste landen wordt de doodstraf zelden spontaan genoemd als mensenrechtenkwestie. Ook bij de voorgedrukte antwoorden‚ als respondenten uit een lijst begrippen kunnen kiezen‚ scoort de doodstraf laag: in de meeste landen associeert slechts 20 procent van de deelnemers het onderwerp met mensenrechten. Acties tegen de doodstraf zijn evenmin erg populair. Gemiddeld is zo’n 50 procent van de burgers bereid zich daartegen in te zetten. In de VS (38 procent van de respondenten) en Japan (12 procent) zijn dat er echter veel minder.

6 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 | Mensenrechtenonderzoek WV_NR07_2014#6.indd 6

25-06-14 15:53

Wat is een mensenrecht?

De rok is nader dan het hemd‚ in het Westen In het Westen komen burgers vaker in actie tegen mensenrechtenschendingen elders in de wereld dan tegen misstanden in eigen land. Behalve de respondenten uit Polen en de VS: zij zetten zich eerder in voor kwesties in eigen land. Dat hebben zij gemeen met de deelnemers uit India‚ ZuidAfrika‚ Japan‚ Turkije‚ Brazilië en Rusland.

Marteling? Mwah… Wie gruwt niet bij de gedachte aan zweepslagen‚ elektrische schokken en waterboarding? Toch noemen burgers zelden spontaan ‘marteling’ als hun gevraagd wordt waarmee ze mensenrechten associëren. Ook als het op een lijst staat tussen begrippen als ‘discriminatie’‚ ‘godsdienstvrijheid’ en ‘honger’‚ vinkt slechts een kwart ‘marteling’ aan. Terwijl ‘vrije meningsuiting’ bijvoorbeeld door 66 procent van de burgers wordt aangekruist. Als ze in diezelfde lijst moeten aanvinken welke thema’s ze belangrijk vinden‚ kiezen de respondenten vaker voor marteling: in de meeste landen meer dan 80 procent. Alleen Rusland (69 procent) en Japan (63 procent) wijken daarvan af. Dat is in lijn met het opinieonderzoek over martelen dat Amnesty eerder dit jaar hield in 21 landen wereldwijd. In elk afzonderlijk land gaf meer dan 70 procent van de burgers aan voor een martelverbod te zijn. Op de vraag of ze ook tegen marteling zijn als het aanslagen kan voorkomen‚ reageerde men veel minder eensgezind. In India vond 74 procent dat marteling in zulke gevallen mogelijk moet zijn. In Rusland was een kwart het daarmee eens‚ in Griekenland slechts 12 procent. Oud-martelrapporteur van de VN Theo van Boven noemt dat ‘hellende vlak’ een ‘gevaarlijke ontwikkeling die is ingezet na de aanslagen van 11 september 2001’. ‘Daar moeten we ons tegen blijven verzetten’‚ vindt hij. Als martelrapporteur had hij‚ naar eigen zeggen‚ pas na ruim een jaar door welke folteringen de VS in de war on terror pleegden. ‘Ik sprak de Amerikanen daar op aan‚ maar dat werd genegeerd.’ Het is‚ volgens Van Boven‚ de reden waarom marteling niet vaak met mensenrechten wordt geassocieerd: ‘De schendingen zijn nauwelijks zichtbaar voor het publiek‚ omdat ze worden ontkend en verdoezeld.’

Mensenrechtenonderzoek | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 7

7 25-06-14 15:53

Malatya TURKIJE SYRIË

Diyarbakır

TURKIJE Şanlıurfa

Gaziantep

Harran Akçakale

Al-Hasakah

Aleppo Idlib

SYRIË

IRAK

Te koop: Syrische bruiden

Meisjes en vrouwen die Syrië ontvluchten zijn handelswaar geworden voor mannen in de omringende landen. Carolien Roelants en Froukje Santing spraken in de Turks-Syrische grensstreek met Syrische ‘bruiden’‚ hun nieuwe echtgenoten en verontwaardigde Turkse vrouwen. ‘Ruiken wij soms naar waspoeder‚ en zij naar parfum?’

Tekst: Carolien Roelants en Froukje Santing

¸anliurfa – Sultan‚ een 19-jaaziantep/S rige Syrische‚ lacht schuchter als haar voormalige Turkse verloofde ter sprake komt. De andere gezinsleden doen het woord. Het waait in het eenvoudige‚ ruw betonnen onderkomen. Het glas in de sponningen ontbreekt. Het gehucht waar ze wonen telt vier huizen langs de glooiende weg tussen Gaziantep en Malatya in Zuidoost-Turkije‚ de grensstreek met Syrië. Op de grond ligt een versleten tapijt. De kleurige matrassen voor de nacht zijn tegen de muur opgetast. De meer dan twintig jaar oudere Turkse Koerd was een goede partij voor een Syrisch meisje van 19 uit een arme herdersfamilie‚ meende moeder Fatma (42). In ruil voor het ja-woord van Sultan‚ een forse‚ jonge vrouw in groene broek‚ lichtgroen jack en T-shirt met decolleté‚ stelde de man haar familie een huis en een auto in het vooruitzicht. Het voelde van het begin af aan ongemakkelijk‚ vertelt vader Sükrü (45) die korte tijd als herder werkte‚ en ook los-vast in de bouw voor de verloofde van zijn dochter. De man was niet alleen ouder dan zij‚ maar had ook al een echtgenote en zes kinderen uit eerdere huwelijken.

De toekomstige Turkse schoonzoon bleek een bedrieger‚ sneert broer Mehmet (18). ‘Hij kwam zijn beloften niet na.’ Sultan verbrak na enkele maanden de verbintenis. ‘De man stalkte haar maandenlang via de telefoon’‚ vult oudere zus Mishkin (20) aan. ‘Hij dreigde dat hij haar terug zou laten sturen naar Syrië als ze bij haar weigering bleef.’ Stress Meer dan een miljoen Syrische meisjes en vrouwen hebben door de oorlog hun land moeten ontvluchten en zijn neergestreken in de buurlanden. Maar ook daar zijn ze kwetsbaar‚ door gebrek aan een gedegen rechtspositie en de economische malaise. Aynur Yildiran‚ directeur van de Turkse vrouwenorganisatie KAMER in Gaziantep: ‘Uit angst voor de autoriteiten – zowel hier als in Syrië – zwijgen ze over uitwassen als uithuwelijking‚ soms al op zeer jonge leeftijd‚ gedwongen prostitutie‚ verkrachting‚ seksuele intimidatie en onderbetaling – als ze al een baan vinden.’ De dagelijkse stress om te overleven – huisvesting‚ voedsel‚ werk en een school

voor de kinderen – brengt bovendien veel huiselijk geweld met zich mee‚ weet ze uit ontmoetingen met Syrische gezinnen. Ook Jomana Mohamad Khair‚ landendirecteur Turkije van de Syrische Vrouwenorganisatie in Antakya‚ een andere stad in de grensstreek waar honderdduizenden Syriërs nu mede het straatbeeld bepalen‚ heeft de indruk dat jonge bruiden en veelwijverij onder Syriërs nu vaker voorkomen dan voor de oorlog. ‘Het is beter te trouwen dan je te prostitueren.’ De Syrische toestroom heeft belangrijke sociale gevolgen voor Turkije: zo concurreren de Syriërs met de autochtone bevolking om de vaak schaarse banen in restaurants‚ op het land of in de bouw – ook al mogen Syriërs officieel niet werken in Turkije – én om woonruimte. De lonen zijn gedaald‚ de werkloosheid is gestegen en de huren zijn soms verdubbeld. Maar ook verdringen ze Turkse huwelijkspartners. Officiële cijfers over de toevloed van het aantal informele huwelijken tussen Syrische bruiden en Turkse bruidegoms ontbreken.

14 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 | Syrische bruiden in Turkije WV_NR07_2014#6.indd 14

25-06-14 15:53

De Hoge Commissaris voor Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) in Gaziantep is wel een aantal zaken tegengekomen‚ maar zegt dat het onmogelijk is cijfers te noemen. ‘Het is een complexe kwestie’‚ zegt Brenda Goddard‚ senior protection officer bij de UNHCR. ‘We zien in de kampen dat dochters worden uitgehuwelijkt om een extra gezin te creëren. Dat levert meer hulpgoederen op.’ Umit Algan‚ manager van een gemeenschapscentrum voor Syrische vluchtelingen in ¸anliurfa: ‘Niemand wil er openlijk met ons S over praten.’ Niet goed genoeg Dat is aanvankelijk ook ónze ervaring. Tot Gülten Balci‚ een gehoofddoekte vrouwenrechtenactiviste‚ getrouwd met het voormalige hoofd van de wijk Eyyüpkent aan de ¸anliurfa‚ met ons op pad gaat. We rand van S lopen de kale trappen op naar het huis van de 50-jarige Arabisch-Turkse Sadika. Haar echtgenoot ruilde haar twee jaar geleden in voor een Syrische bruid‚ met wie hij elders in de stad samenleeft. Sadika woont nu met hun acht kinderen in een ruime flat‚ met

aan het balkon een bordje ‘Te Koop’. Haar nog steeds wettige man‚ die inmiddels vier keer op hadj naar Mekka is geweest en geen alimentatie betaalt‚ heeft schulden gemaakt waardoor ook hun etage moet worden verkocht. De oudste dochter zorgt voor het gezinsinkomen. Op de stoep van een huis vlakbij staan zes Turkse vrouwen te praten‚ in leeftijd variërend van midden twintig tot midden veertig. Ze zijn gekleed in bobbelige truien en vormloze rokken‚ en dragen gebloemde hoofddoeken. De Syrische vrouwen rukken onze

Syrische familie uit Aleppo‚ die nu in het Turkse Gaziantep woont. Volgens de VN is ruim 40 procent van de Syrische bevolking op de vlucht.

mannen uit onze handen‚ zeggen zij verontwaardigd. ‘Ruiken wij soms naar waspoeder?’ valt een van hen uit‚ ‘en ruiken zij‚ die Syrische vrouwen‚ soms naar parfum?’ Een ander: ‘We schamen ons voor onszelf. Kennelijk zijn wij niet goed genoeg meer. Zij maken zich op‚ wij doen al het werk op het land en in huis‚ en worden zo snel oud.’ Er volgt nog een boze uithaal: ‘Syrische vrouwen

Syrische vluchtelingen meestal niet in kampen Net als in Libanon en Jordanië verblijft in Turkije een groot deel van de Syrische vluchtelingen niet in vluchtelingenkampen‚ maar in steden en dorpen. Officieel telt Turkije 900 duizend Syrische vluchtelingen‚ van wie 220 duizend in de 22 kampen langs de negenhonderd kilometer lange grens van Turkije met Syrië. De helft is onder de 18 jaar. De resterende krappe 700 duizend‚ van wie inmiddels een half miljoen is geregistreerd‚ leven te midden van de autochtone Turkse bevolking‚ volgens cijfers van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Andere hulporganisaties en betrokkenen schatten het totale aantal in Turkije op tussen de 1‚2 en 2 miljoen vluchtelingen. Door het vele grensverkeer over en weer door mensen buiten de kampen is het precieze aantal niet te geven‚ benadrukken ze. Syrische bruiden in Turkije | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 15

15 25-06-14 15:53

‘Heel m’n leven verzette ik me tegen racisme. En dan dit’ WV_NR07_2014#6.indd 20

25-06-14 15:53

Alex van Leenhoff is een van de blanke boeren in Zimbabwe die zijn grond verloor tijdens de radicale landhervorming ruim tien jaar geleden. Hij herpakte zich en is even begaan met Zimbabwe als ervoor. Gesprek met de man die in elkaar werd geslagen omdat hij ‘populairder was dan de president’. ‘De regeringMugabe heeft zich in een hoek geschilderd.’ Tekst: Marnix de Bruyne Fotografie: Tsvangirayi Mukwazhi

arare – Alex van Leenhoff komt van achter zijn bureau vandaan op een open tussenverdiepinkje vanwaar hij zijn immense ijzerwarenwinkel kan overzien in een buitenwijk van Harare‚ en daalt de trap af. ‘Alles wat je hier ziet dank ik aan mijn vrienden’‚ vertelt hij‚ lopend over de glanzend geboende witte tegelvloer tussen lange schappen met boormachines‚ verfblikken en ander doe-het-zelfmateriaal. ‘Nadat onze boerderij was afgepakt‚ kwam ik mijn huurflat in Harare niet uit. Alles waren we kwijt‚ woning‚ spaargeld‚ pensioen‚ huisraad. Ik was zwaar depressief‚ deed he-lemaal niets. Na negen maanden zeiden vijf vrienden: “Grijp jezelf bij je lurven! Je kunt meer dan alleen boeren!” Ze stelden zich garant voor de inventaris en huur van een ijzerwinkel en ik begon – eigenlijk vooral om hen niet teleur te stellen. Maar het ging goed: na tien jaar konden we naar deze plek verhuizen en uitbreiden.’ Ik ben via-via bij Van Leenhoff terechtgekomen voor een onderzoek naar boeren van Nederlandse afkomst in Zimbabwe. Een typische Zimbabwaanse blanke boer‚ denk ik‚ als ik hem in januari voor het eerst zie: fors postuur‚ armen als honkbalknuppels‚ kaki korte broek. Maar al snel blijkt hoezeer hij afwijkt van het clichébeeld. Bij weinig blanke boeren was het leven zo verweven met dat van zwarte streekgenoten als bij de Shona-sprekende Van Leenhoff. De populariteit die hem dat opleverde‚ leidde zelfs tot extra geweld‚ toen aanhangers van regeringspartij Zanu-PF hem in 2002 van zijn land verjaagden – wat zo’n vierduizend andere blanke boeren in die periode overkwam. Tijdens het gesprek in een kamer met meer privacy‚ valt ook op dat Van Leenhoff niet spreekt over ‘wij’ en ‘zij’ als hij het over zwart en blank heeft‚ maar mensen bij hun naam noemt. ‘Vicepresident Joseph Msika probeerde te redden wat er te redden valt’‚ zegt hij‚ of: ‘Rex Jezus was de bastard die de aanval leidde.’ De kritische blik

waarmee hij naar de blanke boeren kijkt‚ los van zijn afkeer over hoe ze zijn behandeld‚ is al even opmerkelijk. Van Leenhoff werd geboren vier jaar nadat zijn moeder‚ broer en zus uit een Jappenkamp waren bevrijd. Hij was de vrucht van haar hereniging met zijn vader‚ kapitein bij de Koninklijke Pakketvaart Maatschappij‚ die tijdens de oorlog jarenlang niet wist of zijn vrouw en kinderen nog leefden. Na de oorlog vestigde het gezin zich in de ZuidAfrikaanse havenplaats Durban‚ dat op een frequente route lag van de schepen van zijn vader. Zo konden ze elkaar het vaakst zien. Van Leenhoffs moeder sprak nooit over de oorlog‚ maar ze moet het zwaar hebben gehad. ‘Elke keer als ze een Japanner zag‚ viel ze flauw. Ik heb het zelf een keer zien gebeuren in Durban‚ waar nog wel eens Japanse schepen aanlegden.’ Zijn broer‚ die zeven was toen hij het kamp in ging‚ moet ook vele traumatische ervaringen hebben gehad. ‘Hij kan zich weinig herinneren‚ maar mijn vader vertelde hoe hij na de oorlog dwangmatig executies wilde naspelen‚ waarbij hij mijn vader zogenaamd het hoofd afhakte. Het hield pas op na ingrijpen door een therapeut.’ Van Leenhoff ging behoren tot het meer liberale deel van de ZuidAfrikaanse blanken. Hij werkte op de advertentieafdeling van de liberale Cape Times‚ die hem alle ruimte gaf campagne te voeren voor de Progressive Party‚ de enige toegestane partij destijds die tegen apartheid was. Daar kreeg hij te maken met de censuur‚ in oktober 1975. ‘Ik werd op een avond gebeld‚ de krant was al dicht: of ik snel kon komen om ruimte te maken op de pagina’s door minder urgente advertenties door te schuiven. Er was breaking nieuws: Zuid-Afrika was Angola binnengevallen. Ik deed mijn best voor de redactie en ging weer naar huis.’ ‘Opnieuw ging de telefoon. Of ik alsjeblieft kon terugkomen om alles weer terug te draaien. De hoofdredacteur toonde me een telex van

‘Na zó te zijn toegesproken‚ zag ik Mugabe lijkbleek worden van woede’ het ministerie van Defensie: “Als u geruchten hebt vernomen over enige betrokkenheid van Zuid-Afrika in Angola‚ en u daarover publiceert‚ kunt u veroordeeld worden op basis van de Military Secrecy Act” – tot zes jaar cel‚ meen ik. Geruchten? Bloody Hell! We hadden nota bene fóto’s van Zuid-Afrikaanse militairen‚ niet ver van de hoofdstad Luanda. Het duurde vervolgens nog jaren voor de rest van Zuid-Afrika over de invasie hoorde.’ Ook in het toenmalige Rhodesië‚ waar een vrijheidsstrijd aan de gang was tegen het blanke minderheidsbewind van Ian Smith‚ was er censuur. Van Leenhoff: ‘Die was anders: je hoorde wél over de gewonden en doden. Maar het échte verhaal – waarom voeren we deze oorlog‚ waarom voelen zwarten zich benadeeld‚ wat is de rol van de bevoorrechte blanke klasse – dát miste je. Zo wordt censuur gevaarlijk.’ Het Interview | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 21

21 25-06-14 15:53

De eerste‚ de beste Fotografieproject in Wit-Rusland van Rafal Milach/Institute

Olga‚ moeder van het beste grote gezin in de regio Smorgon; Sasha‚ de beste lasser van Wit-Rusland.

WV_NR07_2014#6.indd 24

25-06-14 15:53

WV_NR07_2014#6.indd 25

25-06-14 15:53

nieuws

Mensenrechten aan de keukentafel In Rusland dreigt het recht om te demonstreren te verdwijnen. De afgelopen maanden is de repressie toegenomen tegen iedereen die zich tegen de overheid durft uit te spreken‚ blijkt uit het rapport A right‚ not a crime dat Amnesty begin juni uitbracht. De Nederlandse en de Russische Amnesty-afdelingen vroegen met bijstaande foto’s aandacht voor het rapport: in Rusland mag je zeggen wat je wil‚ maar alleen in je eigen keuken. Lees het rapport op www.amnesty.nl

Doldwaze ambassadeweek Amnesty bezoekt wel vaker ambassades‚ maar in de eerste week van juni stonden er maar liefst vier bezoekjes gepland. Op dinsdag 3 juni was Amnesty-directeur Eduard Nazarski in de Sudanese ambassade (zie bericht hiernaast). Een dag later‚ op 4 juni‚ ging hij naar de Indonesische vertegenwoordiging waar hij onder meer zijn zorg uitsprak over Johan Teterissa‚ die een gevangenisstraf uitzit omdat hij de verboden vlag van de Zuid-Molukken tijdens een dansopvoering had getoond. Diezelfde dag was de herdenking van het bloedbad van 1989 op het Tiananmen-plein in Peking. Nazarski belde aan bij de Chinese ambassade in Den Haag voor een gesprek‚ maar de deur bleef gesloten. Op donderdag 5 juni werd hem opnieuw de toegang ontzegd toen hij de Braziliaanse ambassade bezocht. Die dag verscheen een Amnestyrapport over het harde optreden van veiligheidstroepen bij protesten tegen het WK Voetbal‚ waarbij honderden demonstranten gewond raakten. Nazarski wilde er ruim 90 duizend gele kaarten van Amnesty-activisten overhandigen. Uiteindelijk deponeerde hij alleen het rapport in de brievenbus.

Mensenrechten wel/niet voorbij? Mensenrechtendeskundigen reageerden vorig jaar verbolgen op het boek Endtimes of Human Rights. Daarin stelt de Britse politicoloog Stephen Hopgood dat er voor mensenrechten onvoldoende draagvlak is in een tijd waarin nieuwe grootmachten als China zich keren tegen inmenging van buitenaf‚ en burgers zich niet meer zo gemakkelijk laten mobiliseren door organisaties als Amnesty. Het debat was reden voor Amnesty een bundel uit te brengen met tien essays over de toekomst van mensenrechten. De auteurs gaan in op verschillende zaken die Hopgood constateert‚ uiteenlopend van de aanname dat mensenrechten elitair en westers zijn tot de aantijging dat het Internationaal Strafhof en de Verenigde Naties neokoloniaal zijn. Opmerkelijk is dat Hopgoods kritiek op de mensenrechtenbeweging gehoor vindt bij enkele lang dienende Amnestymedewerkers‚ terwijl sommige wetenschappers juist sceptisch staan tegenover Hopgoods aannames. De (Engelstalige) bundel Debating The Endtimes of Human Rights. Activism and Institutions in a Neo-Westphalian World is te downloaden via www.amnesty.nl/bundelhopgood

AMNESTY

Massale steun voor Sudanese Ruim 130 duizend handtekeningen overhandigde Amnestydirecteur Eduard Nazarski op 3 juni aan de ambassadeur van Sudan. Amnesty en alle ondertekenaars drongen daarmee aan op vrijspraak voor Meriam Ibrahim (27), die vastzat met haar zoontje van anderhalf en haar pasgeboren dochtertje. Een rechtbank had haar half mei veroordeeld tot honderd zweepslagen en de doodstraf door ophanging‚ omdat ze zich schuldig zou hebben gemaakt aan ‘overspel’ en ‘afvalligheid’. De publieke verontwaardiging in Nederland over dit nieuws was groot; de handtekeningen werden in een recordtempo verzameld‚ mede dankzij presentatrice Lieke van Lexmond‚ die haar volgers op Twitter mobiliseerde om de petitie te tekenen. De Sudanese ambassadeur zei tijdens het gesprek te verwachten dat Ibrahim in beroep zou worden vrijgesproken. Dat gebeurde inderdaad, op 23 juni. Binnen een dag werd ze echter weer opgepakt. Bij het ter perse gaan van dit nummer waren verdere bijzonderheden over haar lot nog niet bekend.

‘Alles in mij voelt als een zee vol tranen. Mijn diepste dank voor alle steun die ik kreeg’ Filmer Dhondup Wangchen uit Tibet bij zijn vrijlating

30 | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 | AmnestyNieuws WV_NR07_2014#6.indd 30

25-06-14 15:53

www.amnesty.nl ACTIE VAN DE MAAND

organisatie’. Ze dreigen veroordeeld te worden tot vijftien jaar celstraf. 21 worden beschuldigd van deelname aan een illegale demonstratie. De vijf die terechtstaan voor de oprichting van Taksim Solidarity zijn de secretaris van de Istanbulse artsenvereniging‚ een vertegenwoordiger van de vereniging van ingenieurs‚ de algemeen secretaris van de Istanbulse bond van architecten‚ een afgevaardigde van de arbeiderspartij en een medewerker van een financieel adviesbureau. Het door het Openbaar Ministerie (OM) gepresenteerde bewijs tegen hen bevestigt slechts de vreedzame intenties die ze hadden. Zo presenteerde het OM tweets waarin Taksim Solidarity opriep tot geweldloosheid. In andere tweets gaf de beweging adviezen waar gewonde demonstranten medische hulp konden krijgen. Wat kunt u doen? Schrijf een brief aan de Turkse autoriteiten en vraag hun de vervolging te staken van de 26 leden van Taksim Solidarity.

In Turkije staan 26 leden terecht van Taksim Solidarity‚ een coalitie van ruim honderd maatschappelijke en politieke bewegingen‚ wegens hun rol in de protesten vorig jaar in Istanbul tegen de geplande herinrichting van het Gezipark en het Taksimplein. De politie sloeg de demonstraties die volgden met geweld uiteen. Vijf leden worden beschuldigd van het oprichten van een ‘criminele

wordtvervolgd

Stuur uw brief naar: Minister of Justice Bekir Bozdag ˘ Ministry of Justice Adalet Bakanlıg ˘ı 06659 Ankara‚ Turkije Kijk voor een voorbeeldbrief op www.amnesty.nl/taksimsolidarity

Like ons op Facebook

COLOFON Wordt Vervolgd is een uitgave van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Marnix de Bruyne‚ Carolien Cuypers Gedelegeerd uitgever Roland van Veen Fotoredactie Lotti Pronk Vaste medewerkers Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler‚ Frederiek de Vlaming Aan dit nummer werkten verder mee Jelle Brandt Corstius‚ Odilo Girod‚ Carolien Roelants‚ Froukje Santing‚ Pimm Westra Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Rob Vreeken‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl

Website www.wordtvervolgdmagazine.nl Verschijningsdata 2014 Wordt Vervolgd verschijnt tien keer per jaar: 31/1‚ 28/2‚ 28/3‚ 25/4‚ 30/5‚ 3/7. 28/8‚ 26/9‚ 24/10‚ 5/12 (onder voorbehoud) App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Een los jaarabonnement kost € 30‚voor niet-Amnesty-leden. Amnesty-leden die minimaal € 30‚- per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd gratis ontvangen. Bankrekening giften 454000 t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam IBAN: NL42 INGB 0000 4540 00 BIC: INGB NL2A Advertentie-acquisitie YUNO‚ Harriet Tomassen‚ info@yuno.nu Directeur Amnesty Nederland Eduard Nazarski Bestuur Amnesty Nederland Martijn Franssen‚ Richard Goldstein (penningmeester)‚ Heleen de Jonge van Ellemeet (secretaris)‚ Ila Kasem (voorzitter)‚ Egbert Myjer‚ René Peters‚ Marieke Schoenmakers‚ Jeanine Wubbels (jongerenlid) Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl Oplage 28.000 ISSN 0165-4241

Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen.

www.wordtvervolgdmagazine.nl Vragen? Ander tijdschrift? Verhuizing? Nieuw lid? Meer informatie? Aanvraag informatiefolders? Ga naar amnesty.nl/service Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:

AmnestyNieuws | Wordt Vervolgd | nr. 7/8 - juli/augustus ’14 |

WV_NR07_2014#6.indd 31

31 25-06-14 15:53

wordtvervolgd Geef gratis drie maanden Wordt Vervolgd cadeau Wie van uw vrienden heeft interesse in het wereldnieuws? Met welke collega voert u de beste discussies over actuele zaken? En wie is de grootste fan van Grunberg? Kortom: wie in uw omgeving zou eigenlijk graag Wordt Vervolgd lezen – maar doet dat nog niet? Wordt Vervolgd geeft u de mogelijkheid iemand (Amnesty-lid of niet) kennis te laten maken met hét mensenrechtenmagazine van Nederland. Met reportages‚ boeken filmrecensies‚ beeldverhalen en interviews. Maar ook met spotprenten van Paul van der Steen en columns van Arnon Grunberg. Geef iemand gratis drie maanden Wordt Vervolgd cadeau. Wijs hem of haar op de internetpagina www.amnesty.nl/3maandenWV. Daar kan hij of zij zich aanmelden voor het gratis proefabonnement.

www.wordtvervolgdmagazine.nl

WV_NR07_2014#6.indd 32

Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.

25-06-14 15:53