Wordt Vervolgd, november 2015 by amnesty international

Parkwacht Brazilië vogelvrij

Urgenda-directeur: ‘Shell zal omvallen’

Oeverloos overleg over ontwapening

Maandblad over mensenrechten | november 2015 | Jaargang 48 #11 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl

wordtver volgd

‘Wat heb je aan vrije meningsuiting als je land overstroomt?’

WV_NR11_2015.indd 1

14-10-15 15:09

INHOUD

groeten uit... Kiribati (Oceanië)

Nee‚ aan vertrekken denkt Keiti niet. Het atol Tarawa‚ het belangrijkste eiland van de eilandstaat Kiribati‚ mag over een paar decennia onder water staan‚ Keiti blijft. ‘Waarom zouden we gaan? Onze familie en vrienden wonen hier’‚ zegt de jonge visser‚ die tevens bijverdient als reparateur van airco’s. Keiti is niet de enige. Bijna niemand wil emigreren uit het door de rijzende Pacific bedreigde Tarawa. De overheid kocht weliswaar een stuk land in de eilandstaat Fiji – 2.200 kilometer westwaarts – voor toekomstige bewoning‚ maar dat perceel van twintig vierkante kilometer op Vanua Levu ligt nog steeds braak. Ondertussen merken ze het wel op Kiribati‚ die klimaatverandering. Een eilandje waar ooit fruit werd verbouwd‚ is alleen met eb nog te zien; Tarawa zelf wordt regelmatig getroffen door overstromingen. De Causeway‚ de weg die de zuidelijke eilandjes van het atol met elkaar verbindt‚ zit vol met gaten van een recent springtij. Voor de eilandbewoners staat vast dat klimaatverandering de oorzaak is van alle overstromingen en de schaarste. Volgens Robert‚ een Australiër die de lokale overheid adviseert‚ speelt bij dat laatste ook iets anders mee: ‘Tel de kerken hier eens. Je hebt de katholieken‚ de protestanten en sinds een paar jaar ook de mormonen. Die willen geen anticonceptie‚ mate.’ Grote families zijn inderdaad de norm in Kiribati. De jaarlijkse bevolkingsgroei ligt gemiddeld op 6 procent. Die nieuwe aanwas moet gevoed worden en onderdak krijgen. Plekken die voorheen werden vermeden wegens overstromingsgevaar zijn nu in beeld voor bewoning. Of men vertrekt naar Christmas Island‚ een van de andere eilanden die bij Kiribati horen en waar in de jaren vijftig de Britten nog hun kernarsenaal uitprobeerden. De ergste prognoses gaan ervan uit dat Tarawa over veertig jaar onbewoonbaar is. Maar emigratie‚ nee‚ dat nooit‚ benadrukt Keiti. En als het water tóch komt‚ dan heeft hij een geruststelling: ‘God zal ons helpen.’

Philippus Zandstra Cover: © Kadir van Lohuizen/Noor Bijschrift: het eiland Bougainville (Papoea Nieuw-Guinea). ‘Wat heb je aan vrije meningsuiting als je land overstroomt?’‚ is een citaat van Marjan Minnesma‚ directeur van Urgenda (zie pagina 18).

Orgaanhandel Ook Nederlanders kopen illegale nieren

Hard tegen hard in Brazilië Beschermers Amazonewoud vogelvrij

4 6 10 12 16 18

VierVijf Internationale orgaanhandel ‘De Nederlandse politie besteedt er te weinig aandacht aan’ Vooruitkijken naar de Klimaattop in Parijs Milieu en mensenrechten in stripvorm ‘Het is oorlog hier’ Milieuactivisten Brazilië massaal vermoord Miami staat in 2060 onder water ‘Nederlanders zijn vies’ Urgenda-directeur Marjan Minnesma

2 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 | Inhoud WV_NR11_2015.indd 2

14-10-15 15:09

RUGGENGRAAT

‘Shell kiest ervoor om “fossiel” te blijven en zal dus omvallen’ Gesprek met Urgendadirecteur Marjan Minnesma

Overleggen over het overleg VN vergaderen vruchteloos over ontwapening

Special: Milieu en mensenrechten Pagina 10 – 23

21 22 24 26 27 31 32

Grunberg Column Klimaat splijt Bengaalse gezinnen KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Polman Column Oeverloos vergaderen VN praten sinds 1981 zonder succes over kernwapenverdrag De Zaak Strafhof beschermt cultureel erfgoed AmnestyNieuws

Het zou een haast onmogelijke vraag zijn bij een pubquiz: wie was tussen 1924 en 1939 burgemeester van Dinxperlo? Vrijwel niemand weet dat dat Hendrik Jan Verbeek was. En dat terwijl de daadkrachtige burgervader van de Achterhoekse grensgemeente een voorbeeld kan zijn voor huidige politici. In november 1938 ontving Verbeek een circulaire van Justitieminister Carel Goseling. Over de grens hadden de nazi’s eerder die maand laten zien waartoe ze in staat waren. In de nacht van 9 november‚ later bekend geworden als de Kristallnacht‚ hadden ze in heel Duitsland talloze Joodse bedrijven‚ woningen en synagogen vernield. Bijna honderd Joden zijn die nacht vermoord. De Nederlandse regering sprak er schande van en zei dat de Duitse Joden geholpen moesten worden. Maar in de circulaire die Goseling naar de grensgemeenten stuurde‚ stond een andere boodschap. De plaatselijke bestuurders moesten nieuwe vluchtelingen juist zo veel mogelijk weren. Alleen de gevluchte Joden die in ‘de nabijheid van de Nederlandse grens’ woonden waren tijdelijk welkom. Zeg maar ‘opvang in de regio’ avant la lettre. En omdat Den Haag kennelijk ook toen al vreesde voor gelukzoekers‚ voegde Goseling toe dat van deze specifieke groep alleen de Joden die ‘direct gevaar voor lijf en leven’ liepen mochten worden opgevangen. Verbeek hield zich niet aan deze richtlijnen en schreef zo veel mogelijk verblijfsvergunningen uit. Lokale NSB’ers spraken schande. In een partijkrant schreven ze een tendentieus stuk onder de kop ‘Dinxperlo‚ het Jeruzalem aan de Nederlands-Duitse grens! De Davidster boven Saksengrond’. Joden woonden volgens de NSB’ers in de prachtigste villa’s van het dorp en beheersten het plaatselijke bedrijfsleven. ‘Dinxperlo zwemt in de Joden’‚ schreven ze‚ ‘en Verbeek schrijft zijn vingers krom aan verblijfsvergunningen.’ Hierna werd de 63-jarige burgemeester oneervol ontslagen en zelfs strafrechtelijk vervolgd. Het OM eiste een maand celstraf omdat Verbeek valsheid in geschrifte zou hebben gepleegd. De rechter sprak hem vrij‚ maar het ontslag bleef van kracht. Pas veel later kreeg de in 1946 overleden Verbeek eerherstel. In 1955 werd er in Dinxperlo een straat naar hem vernoemd en in 1990 werd zijn ontslag alsnog omgezet in een ‘eervol ontslag’. Mooie gebaren‚ maar niet voldoende. Hendrik Jan Verbeek verdient het om uit de vergetelheid te worden getrokken. De ruggengraat die hij toonde tegenover haatzaaierij en stemmingmakerij kan een inspiratiebron zijn voor de bestuurders van nu.

Arend Hulshof hoofdredacteur

De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.

Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 3

3 14-10-15 15:09

vijf

Nog geen excuses voor ‘1965’

Zinkende stad

De jongen op de foto lijkt in zijn lot te berusten. Ogenschijnlijk ontspannen kijkt hij naar de schade die een overstroming aanrichtte in zijn buurt in het Noord-Jakarta van 2013. Door de ramp raakten duizenden inwoners ontheemd. In de Indonesische hoofdstad Jakarta komen steeds vaker overstromingen voor als gevolg van de klimaatverandering. In januari 2014 steeg het water in de stad op sommige plekken tot vier meter boven het normale niveau en ook begin dit jaar moesten duizenden burgers hun huizen verlaten na langdurige regenval. Fotograaf Sean Gallagher plaatste deze foto uit 2013 op de Instagram-pagina #everydayclimatechange‚ die de gevolgen van de klimaatverandering wereldwijd in beeld brengt. Iedereen mag hier zijn werk plaatsen‚ mits de beeldkwaliteit goed genoeg is. Inmiddels staan er ruim zevenhonderd foto’s op de Instagrampagina‚ die in een jaar geleden is gestart. Zie www.instagram.com/everydayclimatechange

Vijftig jaar na de massaslachting in Indonesië op veronderstelde communisten gaan de verantwoordelijken nog altijd vrijuit. Om dat tegen te gaan – en om aan het afgedwongen taboe over de massamoord een einde te maken – is er in Den Haag half november een informeel ‘volkstribunaal’. Getuigen zullen daar vertellen over de moord op zeker een half miljoen mensen en ze zullen er erkenning en gerechtigheid eisen van Indonesië. Een excuus van de staat is nog ver weg. Over de vorige president Susilo Bambang Yudhoyono (2004-2014) ging het gerucht dat hij verontschuldigingen zou aanbieden‚ vertelde Vannessa Hearman‚ Indonesië-expert uit Australië‚ in oktober in Amsterdam. ‘Een presidentieel adviseur vertelde me dat dat niet doorging onder druk van oudmilitairen.’ Ook de huidige president‚ Joko Widodo‚ lijkt niet bereid tot een excuus. Nog altijd is er ‘geen geaccepteerde waarheid’ over de gebeurtenissen‚ aldus Hearman. Wel bracht de Nationale Mensenrechtencommissie een rapport – van ruim 900 pagina’s – uit over ‘1965’. Dat mag echter nog altijd niet openbaar worden gemaakt.

‘Jullie hebben al genoeg illegale vluchtelingen. Dat snappen wij’ Chinese partijfunctionaris vertelt aan NRC dat Tibetanen geen paspoort krijgen omdat ze toch geen kans maken op visa voor India of de EU

VIER

Facebook als mensenrecht Mark Zuckerberg‚ oprichter van Facebook‚ wil zijn sociale netwerk in vluchtelingenkampen toegankelijk maken. Het plan valt binnen zijn streven om vóór 2020 iedereen ter wereld toegang tot internet te verlenen. Drones ter grootte van een Boeing 737 moeten op ongeveer twintig kilometer hoogte internetsignalen uitzenden via laserstralen. Tijdens de VN-top eind september in New York noemde Zuckerberg toegang tot internet een mensenrecht: ‘We hebben er allemaal baat bij met elkaar verbonden te zijn.’ Via Facebook kunnen migranten contact houden met familie en kunnen ze verhalen en bruikbare tips uitwisselen over reizen naar Europa. ‘Je hebt geen mensensmokkelaar meer nodig als je een bepaalde Facebookgroep gebruikt’‚ liet een Syrische vluchteling onlangs aan de NOS weten. Ook is er op het sociale netwerk een zwarte lijst aangemaakt met mensensmokkelaars. Facebook kan ook helpen asielzoekers te weren‚ bedacht de Belgische regering onlangs‚ en kocht advertentieruimte bij Zuckerbergs bedrijf. De daar verspreide boodschap: het heeft voor vluchtelingen weinig zin om naar België te komen‚ omdat de kans groot is dat ze worden teruggestuurd.

4 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 | VierVijf WV_NR11_2015.indd 4

14-10-15 15:09

Playmobilslavernij Een piratenschip van speelgoedfabrikant Playmobil heeft in de VS geleid tot een rel. In de bij het schip geleverde instructies staat uitgelegd hoe een donkergekleurd poppetje een metalen beugel om zijn nek geklemd moet krijgen. De Amerikaanse Ida Locket‚ wier 5-jarige zoontje het schip onlangs voor zijn verjaardag kreeg‚ zei tegen The Washington Post dat ‘zeker racistisch’ te vinden. Niet in de laatste plaats omdat het poppetje gescheurde kleren draagt en geen schoenen heeft‚ waardoor het op een slaaf zou lijken. Playmobil zelf zegt tegenover dezelfde krant dat het schip‚ waarin ook een gevangenis zit‚ toont hoe ‘het leven in de zeventiende eeuw’ was. Het donkergekleurde poppetje zou volgens de fabrikant geen slaaf zijn maar een voormalige slaaf die behoort tot de bemanning van het piratenschip. ‘Het was in ieder geval niet onze intentie om wie dan ook te beledigen’‚ aldus Playmobil.

Nepalezen in tranen bij Grondwet Nepal heeft eind september een historische stap gezet met het aannemen van een seculiere‚ democratische Grondwet. De constitutie beschermt ook de rechten van seksuele minderheden‚ een primeur in Azië. ‘Ons land is multi-etnisch‚ meertalig‚ multireligieus en multicultureel. Dit nieuwe document zal de rechten van alle Nepalese broeders en zusters beschermen’‚ zei president Ram Baran Yadav toen hij de Grondwet tekende. Sommige parlementariërs braken daarbij in tranen uit. De in 2007 van kracht geworden interim-Grondwet beschreef het land nog als ‘hindoestaat’‚ naar de godsdienst die 80 procent van de bevolking aanhangt. Deze term is geschrapt. Wel gehandhaafd blijft de bepaling dat Nepalezen zich niet mogen bekeren of anderen daartoe mogen aanzetten‚ wat de angst weerspiegelt voor de groeiende invloed van de christelijke kerk.

Mensenrechtenprijs uit onverwachte hoek Je zou bijna denken dat er een positieve ontwikkeling gaande is in Rusland. President Vladimir Poetin kondigde in oktober aan dat hij vanaf 2016 jaarlijks mensenrechtenactivisten wil lauweren met een staatsprijs‚ bestaande uit 33 duizend euro. Sinds zijn terugkeer in 2012 als president heeft Poetin echter juist de aanval geopend op mensenrechtenorganisaties. Met de invoering van een omstreden wet dat jaar werden inmiddels bijna honderd organisaties bestempeld als ‘buitenlandse agent’ (een term uit de Koude Oorlog) omdat ze financiering van over de grens ontvingen. En in mei 2015 tekende Poetin een wet waarmee het Kremlin ‘ongewenste organisaties’ kan verbieden als ze de nationale veiligheid‚ defensie of de Grondwet bedreigen. De lokale afdeling van de Amerikaanse National Endowment for Democracy werd er in juli het eerste slachtoffer van. Tegelijk met deze aanval werden sinds 2012 talloze zogeheten ‘gouvernementele niet-gouvernementele organisaties’ opgericht die subsidie krijgen van de staat‚ en dus minder kritisch zijn over de regering-Poetin. Het gaat onder meer om weeshuizen en ngo’s die zich richten op minder gevoelige onderwerpen‚ zoals de gehandicaptenzorg. De kans is dan ook groot dat de eerste winnaar van Poetins prijs uit deze hoek zal komen.

VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 5

5 14-10-15 15:09

Organen te koop De behoefte aan organen voor transplantatie is zó groot dat patiënten hun toevlucht zoeken tot internet‚ ook in Nederland. Met alle risico’s van dien‚ zoals uitbuiting van donoren. Pak de wachtlijsten aan‚ bepleit mensenhandelrapporteur Corinne Dettmeijer‚ door vrijwillige donatie te belonen. ‘Een vergoeding moet mogelijk zijn.’ Tekst: Evert Nieuwenhuis

et viertal zag er verdacht uit‚ vond de marechaussee op Schiphol. Een Pakistaanse man en drie jonge jongens meldden zich na de landing van hun vlucht bij de paspoortcontrole. Merkwaardig‚ moet de beambte gedacht hebben‚ meestal is er een moeder bij. En dat drie zoons ongeveer even oud zijn‚ zie je ook niet vaak. Hij bekeek de paspoorten van de jongens nog eens goed: ze waren vervalst. De jongens bleken het slachtoffer te zijn van orgaanhandel. De Pakistaanse man was chirurg‚ gespecialiseerd in niertransplantaties. De drie minderjarige jongens waren Afghaans en kwamen uit een vluchtelingenkamp in Pakistan. Ze hadden alle medische tests ondergaan die nodig zijn voor transplantatie. Waarschijnlijk had hun familie hun nieren verkocht aan Britse nierpatiënten en waren ze op weg naar Groot-Brittannië voor de transplantatie.

Dit voorval – beschreven in een onderzoeksrapport uit 2014 van de Nederlands politie – deed zich tien jaar geleden voor. Orgaanhandel is sindsdien alleen maar toegenomen‚ zeggen diverse onderzoekers‚ onder wie enkele van de Raad van Europa. Harde cijfers over de mondiale omvang en toename van orgaanhandel zijn er echter niet. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schatte in 2005 – recentere cijfers zijn niet voorhanden – dat bij 5 tot 10 procent van alle niertransplantaties betaald is voor de nier. Dat zou neerkomen op maximaal 6.800 gevallen per jaar. Uit het gebruik van internet‚ hét medium waarmee patiënten donoren zoeken‚ valt wél iets op te maken over de toename van orgaanhandel. Zo wordt volgens Google Trends de zoekterm ‘kidney Facebook’ drie keer vaker ingetikt dan zeven jaar geleden‚ gecorrigeerd voor de groei van het hele internetverkeer‚ en ‘sell kidney’ twee keer

vaker‚ met name in India‚ de VS en GrootBrittannië. Google omschrijft deze zoekopdrachten als ‘snelle stijger’. Uit onderzoek van Yournalism‚ een Nederlands onderzoekscollectief en crowdfundingplatform‚ blijkt dat het eenvoudig is om via Facebook een nier te kopen van iemand uit Afrika‚ Zuidoost-Azië of Zuid-Amerika (zie kader). Intussen geven politie en overheid het onderwerp ‘niet de aandacht die de

6 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 | Orgaanhandel WV_NR11_2015.indd 6

14-10-15 15:09

slachtoffers van orgaanhandel verdienen’‚ zegt Nationaal Rapporteur Mensenhandel Corinne Dettmeijer. Nier aangeboden De koop of verkoop van een orgaan is wereldwijd verboden‚ ook als beide partijen er volledig en vrijwillig mee instemmen. Alleen in Iran is handel in organen toegestaan‚ mits het onder overheidstoezicht gebeurt en

tussen Iraniërs onderling; Iraanse organen mogen dus niet aan buitenlanders worden verkocht. Een nier levert de donor ongeveer duizend euro op plus een jaar gratis ziektekostenverzekering. Recente‚ betrouwbare schattingen zijn niet voorhanden‚ maar de laatste jaren is dankzij journalistiek‚ wetenschappelijk en justitieel onderzoek wel een beter beeld ontstaan van orgaanhandel. Zo worden nieren het meest

verhandeld – met slechts één nier valt immers goed te leven – en leven de meeste betaalde donoren in India‚ Pakistan en China. Hun organen worden verkocht aan patiënten in rijke landen‚ maar waarschijnlijk het meest binnen hun eigen land of regio. Bemiddelaars rekruteren de donoren via internet‚ krantenadvertenties of gewoon op straat of in het café. Meestal is de donor een jonge man met financiële problemen en niet

Orgaanhandel | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 7

7 14-10-15 15:09

Hard tegen hard in Brazilië Nergens ter wereld lopen natuurbeschermers meer gevaar dan in Brazilië. Raimundo dos Santos Rodrigues‚ fel bestrijder van de illegale houtkap in het natuurpark Gurupí‚ moest zijn werk in augustus met de dood bekopen. Wies Ubags zocht uit waarom. Een parkopzichter: ‘Het is oorlog hier.’

Tekst: Wies Ubags

çailândia / Bom Jardim – De noordelijke deelstaat Maranhão is een van de meest ontboste regio’s in Brazilië. Meer dan driekwart van het oorspronkelijke woud is gekapt. Hier en daar laten plukjes bos in het heuvelige landschap zien hoe groen het moet zijn geweest voordat in de jaren tachtig van de vorige eeuw de ontbossing is begonnen. Nu zie je vooral grote

die vergelijkbaar is met die van het pleistoceen meer dan 12 duizend jaar geleden. Sinds het park van ruim 272 duizend hectare werd opgericht in 1988‚ is de helft van het bos verdwenen door houtkap. Er leven zeker tien bedreigde diersoorten. Raimundo dos Santos Rodrigues (54) was een van de parkopzichters sinds 2012. In Gurupí begeleidde hij dertig families die van de staat grond toegewezen hadden gekregen om die op een natuurvriendelijke wijze te bewerken. Maar hij had het voortdurend aan de stok met de illegale houthakkers die het op de bomen van het park hebben voorzien. Op 25 augustus dit jaar werd hij doodgeschoten in Bom Jardim‚ een stadje midden in de deelstaat. Hij laat zes kinderen achter. Zijn vrouw Maria da Conceição raakte zwaargewond en lag met zes kogelwonden een maand met politiebewaking in het zie-

‘Iemand was er getuige van dat ze Raimundo doodschoten. Die is de volgende dag ook vermoord’ stukken braak land liggen‚ met soms witte koeien en stieren die erop grazen. De belangrijkste oorzaak: de illegale houtkap door grootgrondbezitters die hun oog hebben laten vallen op de deelstaat omdat de grond er zo vruchtbaar is. In het noordwesten van Maranhão ligt het ‘biologische park’ Gurupí‚ onderdeel van het Amazonewoud‚ met flora en fauna

kenhuis. Hierna vertrok ze met haar kinderen – nog steeds onder bescherming van de staat – naar een geheime plaats elders in Brazilië. Volksvertegenwoordigers van de deelstaat Maranhão pleiten ervoor haar een pensioen uit te keren. Kapmessen Het stadje Bom Jardim – ‘goede tuin’ – is stoffig en heet‚ met grazende ezels aan de kant van de weg‚ als ik er in september op zoek ga naar het verhaal achter de moord op Raimundo dos Santos. De gemeente kreeg onlangs landelijke bekendheid toen de 25-jarige burgemeester Lidiane Leite‚ die in 2012 werd gekozen‚ beschuldigd werd van diefstal uit de gemeentekas. Spraakmakender was het bericht dat ze haar gemeente bestuurde vanuit São Luís‚ de meer wereldse hoofdstad van de deelstaat 275 kilometer verderop‚ via WhatsApp. In Bom Jardim had Dos Santos contact met de vakbond voor plattelandsarbeiders. In een kantoortje in het centrum van de

12 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 | Natuurbeschermers bedreigd WV_NR11_2015.indd 12

14-10-15 15:09

stad‚ met verveloze muren vol gaten en morsige bureaus‚ lopen gerimpelde boertjes met kapmessen aan hun riem in en uit met formulieren in hun hand. Francinaldo da Silva‚ de kleine‚ grijze‚ vermoeid ogende secretaris-generaal van de vakbond‚ geeft ze advies‚ voortdurend onderbroken door zijn telefoon. ‘De politie heeft in Raimundo’s telefoon bedreigingen gevonden afkomstig van een grootgrondbezitter die aasde op de grond waar hij met de dertig andere families woonde’‚ vertelt Da Silva tussen de bedrijven door. ‘Maar dat wil niet zeggen dat hij hem ook vermoord heeft. Het kunnen ook de houthakkers zijn geweest. De politie onderzoekt het nog.’ In andere delen van Gurupí begeleiden parkwachten zoals Dos Santos‚ de daar levende gemeenschappen. Drie van hen zijn ook bedreigd‚ vertelt Da Silva. De dertig families die Dos Santos onder zijn hoede had‚ zijn volgens hem naar familie in nabijgelegen stadjes en dorpen gevlucht.

‘Het is een moeilijke situatie‚ maar eigenlijk leven we in een relatief vreedzame tijd’‚ zegt Da Silva cynisch. ‘Drie jaar geleden was het veel erger.’ In Maranhão werden in 2012 maar liefst 1.235 mensen doodgeschoten. In veel gevallen ging het om conflicten over land tussen grootgrondbezitters en kleine boeren. Bespioneren Evane Lisboa is beheerder van het natuurpark Gurupí en onder meer verantwoordelijk voor het opsporen van illegaal gekapt hout. Hij is een tanige man met een gekweld gezicht en een grote bril. Waarom de houthakkers het weinige bos kappen dat nog over is in Maranhão‚ heeft een simpele reden. ‘Het is de kwaliteit van het hout‚ het is tropisch hardhout’‚ vertelt Lisboa in zijn kantoor in Açailândia in het westen van Maranhão. ‘Het is oorlog hier’‚ vervolgt hij zonder veel omhaal. ‘De houtbendes hebben geavanceerde apparatuur waarmee ze ons bespio-

Driekwart van het oorspronkelijke woud in de Braziliaanse deelstaat Maranhão is gekapt.

neren. Onze apparatuur is vaak stuk. Zij weten precies waar we ons bevinden en als wij een actie op touw hebben gezet‚ hebben zij de weg geblokkeerd. We zetten ook helikopters in‚ maar dat is heel duur.’ Op zijn mobiele telefoon laat hij een voorbeeld zien van hoe houthakkers met enorme boomstammen een meer dan manshoge blokkade hebben opgeworpen. Voor de deur van het gebouw waar zijn instituut kantoor houdt‚ zit een agent van de militaire politie. Ook Lisboa leeft onder permanente bewaking vanwege de vele bedreigingen aan zijn adres. ‘Raimundo was hier kind aan huis’‚ zegt hij. ‘Hij vroeg nooit iets voor zichzelf en was alleen maar met de gemeenschap bezig. Hij streed actief tegen de houthakkers en dat heeft hem het leven gekost.’ Het gaat dusdanig hard tegen hard in het natuurpark Gurupí dat de autoriteiten ge-

Natuurbeschermers bedreigd | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 13

13 14-10-15 15:10

Miami in 2060 deels onder water Wie het heeft over klimaatvluchtelingen‚ denkt niet snel aan het rijke Westen. Maar downtown Miami (foto) en Miami Beach‚ die wellicht de hoogste grondprijzen ter wereld kennen‚ zijn in 2060 vermoedelijk geëvacueerd. Een dijk eromheen zetten heeft geen zin. De stad is gebouwd op kalksteen‚ dat poreus is: als de zeespiegel stijgt‚ komt het water nog altijd via de kalklagen omhoog. ‘De stad is niet te redden‚ concludeerde ook het gerenommeerde ingenieursbureau Arcadis na allerlei studies’‚ zegt fotograaf Kadir van Lohuizen‚ die sinds 2011 overal ter wereld de gevolgen van de gevolgen van de stijgende zeespiegel vastlegt. ‘Het is daar dansen op de vulkaan.’ Aan de hele oostkust van de VS zal de zeespiegel sowieso twee tot drie keer sneller stijgen dan elders‚ zegt Van Lohuizen‚ omdat het dicht bij West-Groenland ligt. ‘Gebleken is dat de ijskap daar werkt als een soort magneet‚ het trekt water aan. Als het ijs smelt‚ komt niet alleen smeltwater vrij‚ maar ook het vloeibare water dat ertegenaan ligt.’ Het lijkt of in de VS en in China ‘het kwartje eindelijk is gevallen’‚ zegt hij‚ vooruitblikkend op de Klimaattop in Parijs‚ gezien afspraken die beide landen in 2014 maakten. ‘En Brazilië heeft net aangekondigd de CO2-uitstoot in 2030 met 43 procent te hebben teruggebracht‚ ongekend veel. Maar wat ze ook afspreken in Parijs‚ ik vrees dat het too little‚ too late is.’ (Zie ook pagina 22) © Kadir van Lohuizen/Noor

WV_NR11_2015.indd 16

14-10-15 15:10

WV_NR11_2015.indd 17

14-10-15 15:10

‘Het thema klimaat moet weg uit de milieuhoek’ WV_NR11_2015.indd 18

14-10-15 15:10

Marjan Minnesma‚ directeur van stichting Urgenda‚ dwong de Nederlandse staat via de rechter meer maatregelen te nemen tegen de opwarming van de aarde. Wereldwijd krijgt die rechtszaak navolging. ‘Ook Amnesty zou klimaatverandering moeten agenderen als het belangrijkste onderwerp van deze eeuw.’ Tekst: Maurice Swirc Fotografie: Valentina Vos/Witman Kleipool

‘S

amen met jullie helpen we de fossiele dinosaurus een handje met uitsterven!’‚ roept de campagneleider van Milieudefensie op het Plein voor de Tweede Kamer. Het is 24 september en de vrouw staat voor een enorme opblaasdinosaurus in roestige kleuren. Onder de milieuactivisten die naar haar luisteren‚ bevindt zich een opvallende verschijning. Gehuld in een stijlvolle rode jas‚ met hoge hakken en opgestoken haar: Marjan Minnesma (1966)‚ directeur van Stichting Urgenda en hoofdrolspeler vandaag. Haar actieorganisatie wil‚ in samenwerking met bedrijven‚ overheden‚ maatschappelijke organisaties en particulieren‚ Nederland sneller verduurzamen. Urgenda sleepte in december 2013 de Staat der Nederlanden voor de rechter omdat die te weinig maatregelen zou nemen tegen de opwarming van de aarde. Afgelopen juni stelde de Haagse rechtbank Urgenda in het gelijk en droeg hij de regering op om in 2020 de uitstoot van CO2 met 25 procent te hebben teruggebracht ten opzichte van het niveau van 1990 – veel meer dan de regering van plan was. Het is

een baanbrekende uitspraak waardoor ‘de Klimaatzaak’ wereldwijd de aandacht trok. Minnesma is vandaag naar de Tweede Kamer gekomen vanwege het debat over de gewonnen rechtszaak. Als ze op het Plein de microfoon krijgt aangereikt‚ loopt zij van de opblaasdinosaurus naar een decor dat haar eigen medewerkers hebben opgebouwd‚ met multifunctionele zonnepanelen en een reclamebord van de zonnepanelenfabrikant. Persfotografen lopen met haar mee over het Plein en beginnen – voor het eerst vandaag – massaal te flitsen. Minnesma vertelt over ondernemers die het verschil gaan maken. ‘Dat is de toekomst: we gaan gewoon geld verdienen aan duurzaamheid.’ De regering maakte in september bekend in hoger beroep te gaan tegen de uitspraak. Niet alleen omdat ze het oneens is met het vonnis maar ook omdat de rechter volgens de regering hiermee ‘op de stoel van de bestuurder’ is gaan zitten. De beroepsprocedure bij het gerechtshof zal tweeënhalf tot drie jaar in beslag nemen. In de Tweede Kamer beloven staatssecretaris Wilma Mansveld

(Infrastructuur en Milieu‚ PvdA) en minister Henk Kamp (Economische Zaken‚ VVD) echter dat ze zich in afwachting van het vonnis in hoger beroep zullen houden aan de uitspraak van 2013. Gedurende die periode zal de regering streven naar een CO2reductie van 25 procent in plaats van de 17 procent die het kabinet oorspronkelijk als streefcijfer hanteerde. Minnesma is teleurgesteld in de PvdA‚ die zich om pragmatische redenen lijkt te hebben neergelegd bij het hoger beroep. Ooit was Minnesma de leidinggevende van Diederik Samsom toen hij nog werkte bij Greenpeace. Sinds de uitspraak in de Klimaatzaak probeert ze met de huidige PvdA-leider in contact te komen. ‘Ik heb alleen wat sms’jes teruggekregen’‚ vertelt Minnesma enkele dagen na het Kamerdebat‚ in het moderne‚ ‘duurzame’ kantoor van Urgenda aan de Noorde-

slag maken dat het hier gaat om een civielrechtelijke zaak. Daarbij kies je ervoor om overheidsbeleid als onrechtmatig te bestempelen. Dat is zo nog niet eerder gedaan’‚ legt ze uit. ‘Advocaten zijn gewend de staat aan te klagen via het milieurecht‚ bijvoorbeeld bij het aanvechten van een vergunning van een kolencentrale.’ Inmiddels zijn er door Minnesma en haar advocaten bezoeken afgelegd aan milieuorganisaties in onder andere Frankrijk‚ Canada en Groot-Brittannië. In Australië bezocht Minnesma enkele organisaties die gespecialiseerd zijn in het aanspannen van rechtszaken op het gebied van milieu. ‘Zij hebben talloze reacties gekregen op onze klimaatzaak‚ variërend van vele likes op Facebook tot oproepen van burgers om ook in Australië een dergelijke zaak aan te spannen. Juristen zijn dat nu aan het uitzoeken‚ maar dat kan wel even

‘Wat heb je aan een discussie over vrijheid van meningsuiting als je land onbewoonbaar wordt?’ lijke IJ-oever van Amsterdam. ‘Het zegt iets over hoe belangrijk hij het onderwerp vindt. Hij is blijkbaar te druk met andere zaken.’ Facebook-likes ‘Al op de dag van de gerechtelijke uitspraak kreeg ik vanuit de hele wereld emotionele reacties’‚ vertelt de Urgenda-directeur. Milieuorganisaties en betrokken juristen in het buitenland willen weten hoe Minnesma het met haar advocaten Roger Cox en Koos van den Berg heeft aangepakt. ‘Juristen moeten even de

duren. Wij hebben ook meer dan een jaar gedaan over het formuleren van onze dagvaarding.’ Onlangs kwam een boer uit Ethiopië bij haar kantoor in Amsterdam langs om haar te bedanken voor het aanspannen van de Klimaatzaak‚ vertelt Minnesma. Hij was hier op uitnodiging van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken om kennis te maken met innovatieve landbouworganisaties. De boer schetste hoe zijn land al jaren te maken heeft met droogte. Dat is het gevolg van de

Het Interview | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 19

19 14-10-15 15:10

polman Een feelgood-verhaal over een mensensmokkelaar‚ daar bent u vast wel aan toe. De migratieroute naar Europa liep nog via de Canarische Eilanden‚ begin deze eeuw. Bijna was de onderneming van onze hoofdpersoon‚ de Rotterdammer J-W‚ geëindigd in een smerige Senegalese gevangeniscel‚ maar die dag strompelde hij toch weer Freetown binnen‚ de hoofdstad van Sierra Leone. Tweeënveertig‚ maar door de ontberingen leek hij tien jaar ouder. Zijn vermagerde gelaat was geblakerd door de zon en de zee‚ zijn haar zat danig in de war. Hij had zijn geluk in de mensensmokkelarij beproefd‚ was platzak teruggekomen en stond voor me‚ hongerig en uitgedroogd. Voor zijn verhaal betaalde ik hem drie biertjes en een broodje gebakken ei. J-W was er een van de westerse penose‚ die als een wolk vliegen op een koeienvla neerstreek in het wetteloze‚ postoorlogse landschap van West-Afrika‚ rommelend met bloeddiamanten‚ fout hardhout en illegale vis. Sinds hij twee jaar eerder niet van proefverlof naar zijn Nederlandse gevangeniscel terugkeerde‚ trok hij hosselend door Sierra Leone met zijn pitbull strak aan de voet. J-W had al geprobeerd rijk te worden met de invoer van tweedehands gokkasten en kapotte auto’s‚ maar was steeds overtroefd door oplichters die slimmer waren dan hij. Toen ‘Snuf’ en ‘Snuitje’‚ collega-oplichters uit Nederland‚ hem vroegen of hij 10 duizend dollar wilde verdienen‚ hapte J-W gretig toe. Op een strand buiten Freetown lag sinds mensenheugenis een verroest tankschip‚ door Snuf en Snuitje voor

Hij heeft Chicopicootje moeten ruilen voor eten. ‘Het brak mijn hart‚ maar ik had honger’ een prik op de kop getikt. Kon J-W die schuit van dat strand de zee in krijgen en ermee naar Dakar varen‚ om daar emigranten met bestemming Las Palmas op te pikken? J-W huurde honderd mannen met scheppen in en liet ze een geul van het schip naar de vloedlijn graven. Bij hoog water trokken ze het schip vlot. Het barrel bleef drijven en de ‘zakenreis’ naar Dakar kon beginnen. Aan boord gingen een veertienkoppige Nigeriaanse bemanning‚ J-W‚ zijn pitbull en op zijn linkerschouder papegaai Chico. J-W had het vogeltje gekocht van een marktkoopman die hem als een soort diepvriesboutje met touwtjes had vastgebonden‚ vleugeltjes op zijn rug. J-W vond het zielig‚ kocht het vogeltje en zette hem op zijn schouder. Chico bleek minstens zo toegewijd aan het baasje als de pitbull‚ ‘maar minder gedisciplineerd‚ hè‚ Chicopicootje?’. Het beestje vloog de hoertjes die J-W naar huis meenam altijd letterlijk in de haren en beet ze in hun oren.

Mensensmokkelaar

De haven van Freetown.

Het dronk ook bier en krijste tegen donkergekleurde mensen. Op een echt schip duurt de reis van Freetown naar Dakar 55 uur. De lekkende schuit met J-W aan het roer deed er drie weken over. Snuf en Snuitje hadden het zogenaamd allemaal geregeld‚ ‘alleen waren ze vergeten ons geld voor brandstof en proviand mee te geven. Op bodempjes diesel sukkelden we over de oceaan. We leefden van vissenkoppen.’ Tweehonderd emigranten zouden klaarstaan voor de reis naar Las Palmas. Toen het schip eindelijk de haven van Dakar binnenvoer‚ waren ze al door een concurrerend smokkelschip opgepikt. J-W had net veertig nieuwe passagiers geronseld en wilde koers zetten naar Kaapverdië om er meer op te halen‚ toen de Senegalese politie enterde. J-W wist zichzelf eruit te kletsen‚ maar de Nigeriaanse crew werd gearresteerd en het schip werd aan de ketting gelegd. Daar stond J-W‚ op de kade in Dakar‚ met een hond en een slechtgehumeurde papegaai op zijn schouder en verder niks. Ze sliepen met z’n drieën op het strand onder omgekeerde kano’s waar het visslijm vanaf droop‚ uitgelachen door de lokale bevolking. ‘Dat was niet leuk‚ Linda‚ dat was niet leuk.’ Hij heeft Chicopicootje uiteindelijk moeten ruilen voor twee porties eten. ‘Het brak mijn hart‚ maar ik had honger.’ In een gemotoriseerde lekke kano (‘en ik maar hozen met mijn emmertje’) wist J-W uiteindelijk naar Freetown terug te keren. De beloofde 10 duizend dollar kreeg hij niet. Op het scherm van mijn mobieltje verschenen in de dagen die volgden zijn sms’jes: ‘gn eten help’. De berichten bleven onbeantwoord. In piratennest Freetown hadden we geen medelijden met losers. Linda Polman‚ www.lindapolman.nl

26 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 | Polman WV_NR11_2015.indd 26

14-10-15 15:10

Leden van de Ontwapeningscommissie van de VN uit Nieuw-Zeeland‚ in maart 2012.

Overleg over het overleg Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Mark Henley/Panos/HH

n deze fotoserie gebeurt maar weinig. Mensen zitten of staan‚ praten of luisteren. Op één foto wijst een silhouet naar een ander silhouet‚ dat zijn hand afwerend omhooghoudt. Dat is het zo ongeveer. Maar ondanks het extreem lage actieniveau zindert de serie op de een of andere manier van de spanning. Dat heeft te maken met hóe die mensen daar praten en luisteren: ingespannen. De twee vrouwen op de foto hierboven: een belangrijk overlegje‚ fluisteren en luisteren‚

concentratie. De achteroverleunende Chileense man met de koptelefoon over zijn oren voor de simultaanvertaling: hij laat elk woord tot zich doordringen‚ net als die vrouw op het balkon. De kibbelende mannen in pak: er staat hier iets op het spel‚ hier wordt geen spelletje gespeeld. En dat klopt. We zijn hier in Genève‚ in de hallen van het Palais des Nations. Hier vergadert de CD‚ de Commission on Disarmament. Het is het enige VN-orgaan waarin landen onderhandelen over ontwapenings-

VN-vergaderingen | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’15 |

WV_NR11_2015.indd 27

27 14-10-15 15:10

TONZON Vloerisolatie® Meer wooncomfort en lagere woonlasten TONZON Vloerisolatie is gebaseerd op het Thermoskussen, een revolutionair isolatiemateriaal dat in 1980 in Nederland werd ontwikkeld. Het is volledig opvouwbaar en isoleert als een thermosfles. Het materiaal is handig te verwerken in vaak krappe kruipruimtes en blijkt in de praktijk een hoger effect op de vloertemperatuur te hebben dan andere isolatie materialen. De opmerkelijke werking is onder meer bevestigd met live experimenten voor de tv-camera’s van ‘Wist Je Dat?’ (RTL4) en VARA’s ‘Kassa Groen’. De hogere vloertemperatuur biedt niet alleen meer wooncomfort, maar ook een veel grotere energiebesparing die bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40 procent! TONZON Vloerisolatie: grotere energiebesparing en toch heel betaalbaar. Omdat het opvouwbare

WV_NR11_2015.indd 36

materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip ruimtes, valt de investering reuze mee. De all-in richtprijs voor het aanbrengen van TONZON Vloerisolatie (inclusief materiaal, montage en btw) bedraagt bij 30 m² € 1.325,- en bij 50 m² € 1.850,-. Dat is nog zonder de eventuele subsidie! Daarvoor krijgt u niet alleen een warme vloer, ook het vocht uit de kruipruimte wordt gestopt door een stevige, kamerbrede bodemfolie.

Waarom nog langer wachten? www.tonzon.nl T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E: info@tonzon.nl

14-10-15 15:10