De nieuwe Illegalen VS krijgen Vredige oase in CentraalAnna Polit- les in weerbaarheid Afrikaanse Republiek kovskaja’s Maandblad over mensenrechten | oktober 2016 | Jaargang 49 #10 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
wordtver volgd Littekens in het verscheurde Kosovo WV_NR10_2016#2.indd 1
21-09-16 14:51
INHOUD
groeten uit... Riga
Reizend door Letland valt me een groot verschil met West-Europa op. Nergens kom ik een migrant tegen uit het Midden-Oosten‚ Afrika of Azië. Niet op het treinstation van de zuidelijke stad Daugavpils‚ niet in de markthallen van de hoofdstad Riga‚ niet in de supermarkt van de kustplaats Liepãja. Dat zal veranderen. Letland‚ dat sinds 2004 lid is van de Europese Unie‚ heeft vorig jaar toegezegd 531 vluchtelingen op te nemen. Daarmee draagt Riga bij aan een eerlijkere spreiding van 160 duizend migranten over Europa‚ die in september 2017 voltooid moet zijn. Soepel verloopt dit echter niet. Tot begin september had Letland 63 vluchtelingen opgenomen‚ en heeft het een aantal herplaatsingen geweigerd. Daarnaast bezuinigt de regering op het vluchtelingenbudget en bouwt ze een hek op de grens met Rusland tegen illegale migratie van onder meer Russen‚ Vietnamezen en Irakezen. In het historische centrum van Riga‚ in een geel achttiende-eeuws pand dat uitkijkt op de stadsmuur‚ huist het hoofdkwartier van de rechts-conservatieve regeringspartij Nationale Alliantie. Secretaris-generaal Raivis Zeltits (24) noemt het EU-plan een ‘Brussels dictaat’. Met zijn partij zegt hij voor behoud van de Letse cultuur te strijden. Overheidsgeld moet bestemd zijn voor de eigen bevolking‚ niet voor vluchtelingen. ‘Anders dan West-Europese landen zijn wij niet klaar voor immigranten’‚ zegt hij in zijn werkkamer. In de boekenkast staat de Koran. ‘Ter lering’‚ legt hij uit. Een beeldscherm in het Museum van Bezetting‚ buiten het oude hoofdstedelijke centrum‚ vertelt dat 200 duizend inwoners van Letland in de zomer van 1944‚ na de inlijving door de Sovjet-Unie‚ op de vlucht sloegen. Rode en zwarte stippellijnen markeren de vaarroutes naar Polen en Zweden van bootjes met vluchtelingen. Alleen al uit historisch besef‚ bedenk ik‚ zouden de Letten zich coulanter moeten opstellen.
In Koui bewaart sultan Daouda de vrede Een oase van rust in de Centraal-Afrikaanse Republiek
6
4 6 11 12
Floris Akkerman
14 Cover: © Willem Poelstra De Servische Kosovaar Aleksander (inmiddels 22)‚ gefotografeerd in 2012 in het Servische deel van de gespleten stad Mitrovica. Zie het beeldverhaal Verscheurd Kosovo op pagina 24.
16
Nieuwe Anna Politkovskaja’s Vier moedige critici in Poetins Rusland
12
VierVijf ‘Vergeet niet: ik ben de sultan’ In het Centraal-Afrikaanse Koui lijkt de oorlog ver weg Grunberg Column ‘Ik wil er alles aan doen zodat we in Rusland vrijer kunnen ademhalen’ Ruslands toonaangevende critici ‘U kunt beter tot een schikking komen: als hij de bak indraait‚ krijgt u niets’ Conflictbemiddeling in Nigeria KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips
2 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | Inhoud WV_NR10_2016#2.indd 2
21-09-16 14:51
BOZE BURGERS
Onmogelijke liefdes Kosovo’s verscheurde verleden in beeld ‘Ik ben geen bescheiden mens‚ ik wil volle zalen’ Theatermaakster Ola Mafaalani wil iedereen beïnvloeden
24
18 18 21 22 24 30 31 32
‘Onze voorstellingen gaan over echte mensen’ Ola Mafaalani‚ artistiek directeur van het Noord Nederlands Toneel De Zaak Proces-Ntaganda: vooral achter gesloten deuren Freedom University in Atlanta Onderwijs aan jonge‚ ‘illegale’ Amerikanen Verscheurd verleden Het Kosovo-project van Willem Poelstra Polman Column Repliek AmnestyNieuws
Cliché of geen cliché‚ het verhaal van de Centraal-Afrikaanse sultan Yaya Adamou Daouda (zie pagina 6) doet denken aan dat van Asterix en Obelix. Net als de twee Galliërs weet Daouda sinds 2013 dapper weerstand te bieden aan een vijand van buitenaf. In zijn geval zijn dat milities die in de Centraal-Afrikaanse Republiek een bloedige burgeroorlog uitvochten. Zelfverzekerd sprak hij de strijdende partijen om de beurt toe die vervolgens zijn sultanaat Koui (in het uiterste noordwesten van het land) met rust lieten. Als lokale sultan is het wellicht makkelijker om tegen de stroom in de wereld te verbeteren dan voor simpele burgers. Toch zijn hun mogelijkheden evenmin te onderschatten. In de VS krijgen activisten soms meer voor elkaar dan hun president. Dat Amerikanen in alle staten kunnen trouwen met iemand van hetzelfde geslacht is bijvoorbeeld niet te danken aan Barack Obama‚ maar aan de burgers die een zaak aanspanden bij het Hooggerechtshof. Zij kregen vorig jaar gelijk‚ waardoor het nog niet zo lang geleden onmogelijk geachte homohuwelijk in de VS sindsdien legaal is. Voor illegale jongeren kon Obama wel een verschil maken. Dankzij een presidentieel bevel hebben zij recht op werk en mogen zij een rijbewijs halen – mits ze vóór 2007 het land binnenkwamen. De president kon echter niet voorkomen dat de staat Georgia ‘illegalen’ de toegang ontzegde tot vijf topuniversiteiten. Zelfs jongeren met uitmuntende cijfers op de middelbare school zijn hierdoor vaak veroordeeld tot een baantje bij McDonald’s. Dat moet anders‚ vonden vier activistische hoogleraren. In 2011 richtten zij een ‘ondergrondse’ universiteit op (zie pagina 22) waar ze pro bono lesgeven aan talentvolle jongeren zonder verblijfsvergunning. In Nederland was de in augustus overleden Herman Burgers een goed voorbeeld van iemand die verontwaardiging wist om te zetten in daadkracht (zie pagina 34). In 1948 werd hij als dienstplichtige naar Batavia gestuurd. Tot op late leeftijd maakte hij zich kwaad over martelpraktijken die Nederlandse soldaten in het latere Indonesië pleegden. Zijn werkzame leven stond vervolgens grotendeels in het teken van mensenrechten en begin jaren tachtig was hij een van de opstellers van het VN-Verdrag tegen foltering. Boosheid is vaak een destructieve emotie die zelfs kan leiden tot marteling‚ discriminatie‚ moord of erger. Maar zij kan ook inspireren tot activisme. Boze burgers die hun woede weten om te zetten in iets constructiefs‚ kunnen het onmogelijke bereiken.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 3
3 21-09-16 14:57
vijf
De schandelijkste menselijke crisis Ai Weiwei (1957) is mogelijk de bekendste Chinese kunstenaar van deze tijd. Als politiek activist en kritisch kunstenaar werd hij lange tijd opgejaagd door het Chinese regime dat geen tegenspraak duldt. Zijn kritiek op de regering bracht hem vaak in de problemen. Toen Ai in 2015 na vier jaar zijn paspoort weer terugkreeg‚ is hij gaan reizen. Ai‚ die zichzelf als politiek vluchteling ziet‚ voelt zich verbonden met vluchtelingen die de levensgevaarlijke reis naar Europa maken. In december 2015 bezocht hij een vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos en sindsdien focust hij zich in zijn werk op de vluchtelingenproblematiek. Zijn Instagram-account is veranderd in een soort nieuwsblog‚ zodat iedereen kan meekijken met zijn bezoeken aan vluchtelingenkampen. In het Amsterdamse fotomuseum Foam is tot begin december Ai Weiwei’s solovoorstelling #SafePassage (‘veilige oversteek’) te zien‚ over de vluchtelingencrisis‚ ‘de grootste en schandelijkste menselijke crisis’ sinds de Tweede Wereldoorlog‚ aldus de kunstenaar. De expositie toont filmbeelden‚ duizenden iPhone-foto’s en marmeren sculpturen‚ onder meer van opgeblazen binnenbanden die vluchtelingen gebruiken (foto).
Nieuw: de NetAidKit‚ om anoniem te surfen Bang geworden door de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden‚ dat geheime diensten alle elektronische communicatie kunnen afluisteren? Dat is terecht‚ vindt Free Press Unlimited (FPU)‚ vooral als je journalist bent. Vandaar dat de organisatie de NetAidKit ontwikkelde. Via dit witte apparaatje‚ dat je tussen je internetkabel en je telefoon of computer plaatst‚ kun je anoniem bellen en ontraceerbaar websites bezoeken en je data versleuteld verzenden. Volgens Marcel Oomens van FPU is er veel behoefte aan veilig internetten‚ vooral in conflictgebieden en landen met repressieve regimes. ‘Journalisten zijn een voor de hand liggend doelwit geworden voor machthebbers: ze beseffen hoeveel invloed hun informatie kan hebben.’ FPU bracht de NetAidKit eind vorig jaar op de markt (gratis voor journalisten in ontwikkelingslanden‚ 50 euro voor anderen) maar zal hem de komende maanden ook onder de aandacht brengen van reguliere consumenten. Handig voor wie niet wil dat internetbedrijven profielen van hen opstellen‚ via ‘trackers’ op de sites die ze bezoeken. En natuurlijk voor misdadigers en complotdenkers.
‘Geen belang hechten aan privacy omdat je niets te verbergen hebt‚ is als geen belang hechten aan het vrije woord omdat je niets te zeggen hebt’ NSA-klokkenluider Edward Snowden
© HH
© Ai Weiwei‚ Ai Weiwei Studio
VIER
Vol lof over rechtssysteem China Met uitgestrekte armen bejubelde half augustus mensenrechtenadvocaat Zhou Chifeng het Chinese rechtssysteem. En dat terwijl hij net daarvoor was veroordeeld tot zeven jaar celstraf wegens het ‘ondermijnen van de staat’. Voor de zitting was Zhou opgedragen spijt te betuigen en de rechters te bedanken voor het ‘eerlijke’ proces. Zhou besloot na de veroordeling echter veel verder te gaan en zei dat het Chinese rechtssysteem ‘veel beter’ is dan het westerse en dat het ‘de test van de wereld zal doorstaan’. Zijn monoloog duurde tien minuten. Zhou zet zich met zijn advocatenbureau al jaren in voor dissidenten‚ slachtoffers van seksueel misbruik en leden van de verboden spirituele groepering Falun Gong. Ook klaagde hij een zuivelfabrikant aan die melkpoeder produceerde waaraan zes kinderen zijn overleden. De vele complimenten die hij gaf‚ namen de rechters niet op in de verklaring die ze later naar buiten brachten. Wellicht vreesden ze dat Zhou het sarcastisch bedoelde.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | VierVijf WV_NR10_2016#2.indd 4
21-09-16 14:57
© Reuters
Boliviaanse transgenders mogen paspoort wijzigen Transgenders in Bolivia kunnen sinds deze zomer hun naam‚ foto en het geslacht wijzigen op hun paspoort of ID-kaart. Het land volgt daarmee het voorbeeld van Groot-Brittannië‚ Colombia en Australië. Volgens vicepresident Alvaro Garcia Linera moet de nieuwe wet die in augustus van kracht werd een einde maken aan de sociale hypocrisie waar transgenders in het land mee te maken hebben. Activisten zijn enthousiast en noemen het een ‘grote stap vooruit’. Naar verwachting zullen zo’n vijftienhonderd transgenders hun gegevens wijzigen. De eerste transgender die dat deed‚ was activiste Pamela Geraldine Valenzuela. ‘Ik wilde mijn gevecht niet staken totdat de staat alle transgenders erkent in de identiteit die we hebben aangenomen’‚ zei ze tegen journalisten. De wet‚ die op veel weerstand stuitte bij de katholieke en de evangelische kerk in Bolivia‚ heeft een aantal beperkingen. Zo moeten transgenders minimaal 18 jaar oud zijn en eerst een gesprek voeren met een psycholoog. Pas daarna mogen ze hun identiteitsbewijs wijzigen.
Noord-Korea krijgt zijn eigen Netflix Binnenkort kunnen de inwoners van het geïsoleerde NoordKorea afstemmen op Manbang‚ een variant op de Amerikaanse streamingsdienst Netflix. NoordKoreaanse versies van House of Cards en Breaking Bad zullen op Manbang (Koreaans voor ‘overal’) echter niet te zien zijn. Wel kun je er taallessen volgen‚ krantenartikelen lezen en naar de staatstelevisie en propagandafilms kijken. Van de 25 miljoen Noord-Koreanen zullen er maar weinig naar de streamingsdienst kijken: de meeste inwoners hebben geen toegang tot internet. Staatszender KCTV zegt echter dat er ‘grote vraag’ is naar de dienst. Netflix ziet de humor er wel van in. In de beschrijving van het officiële Twitter-account‚ laat het bedrijf sinds kort weten een ‘imitatie’ te zijn van Manbang.
Homofobe pastoor niet welkom in Zuid-Afrika De Amerikaanse pastoor Steven Anderson‚ die vindt dat homoseksuelen de doodstraf moeten krijgen‚ mag Zuid-Afrika niet in. Dat maakte de Zuid-Afrikaanse minister van Binnenlandse Zaken Malusi Gigaba half september bekend. Hij gebruikte voor dat besluit een wet uit 2002‚ waarmee hij buitenlanders de toegang tot ZuidAfrika kan ontzeggen wegens haatzaaien of het oproepen tot geweld. Gigaba benadrukte dat het belangrijk is om ‘de rechten van alle mensen te verdedigen’. Anderson is pastoor bij de Faithful World Baptist Church in de Amerikaanse staat Arizona‚ die vaak wordt afgeschilderd als ‘haatgroep’. Daar schaamt Anderson zich geenszins voor: ‘Ik haat homoseksuelen en als dat onze kerk tot een haatgroep maakt‚ dan is dat wat we zijn’‚ zei hij in 2012‚ nadat een bureau voor rechtshulp in Alabama zijn kerk op een lijst met honderden ‘haatgroepen’ had geplaatst. Na de schietpartij in een homoclub in Orlando eerder dit jaar verklaarde hij dat ‘het goede nieuws is dat er vijftig minder pedofielen zijn in de wereld’. Zuid-Afrikaanse mensenrechtenverdedigers reageerden verheugd op het besluit van het de minister. Activist Lerato Phalakatshela: ‘Dit laat zien dat Binnenlandse Zaken homorechten serieus neemt.’
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 5
5 21-09-16 14:57
‘Vergeet niet: ik ben de sultan’ In een uithoek van de door geweld verwoeste CentraalAfrikaanse Republiek ligt een oase van rust. Het is Koui‚ domein van sultan Daouda‚ die de moorddadige milities buiten de deur van zijn stad wist te houden. ‘Als iemand komt met een probleem‚ help je hem. Zelfs als hij slechte dingen in de zin heeft.’ Tekst: Bram Posthumus Fotografie: David Belluz
6 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | Centraal-Afrikaanse Republiek WV_NR10_2016#2.indd 6
21-09-16 14:57
Centraal-Afrikaanse Republiek | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 7
7 21-09-16 14:57
Niemand ontevreden naar huis In Nigeria zitten de meeste gevangenen nog in voorarrest en verloopt hun rechtsgang tergend traag. Met conflictbemiddeling als alternatief voor een rechtszaak probeert deelstaat Lagos daar verandering in te krijgen. Op bezoek in de Vele Deuren Rechtbank.
oppert de bemiddelaar dat het werkelijke probleem de erfenis van de overledene is. Vijf jaar na zijn dood hebben ze het huis met twee appartementen dat vader naliet aan zijn twee zoons – en halfbroers van elkaar – nog niet kunnen verdelen. ‘Kunnen we er vanochtend uitkomen als we het huis eerlijk kunnen verdelen?’‚ vraagt Oyelade‚ de tafel rondkijkend. De stiefzoon knikt‚ en de weduwe mompelt: ‘Natuurlijk. Ik wil rust in de familie.’ Deze strafzaak is door de Nigeriaanse politierechter doorverwezen naar de Vele Deuren Rechtbank (LMDC)‚ een organisatie Tekst: Femke van Zeijl gespecialiseerd in mediation‚ een alternatieve manier om geschillen te beslechten die steeds populairder wordt in Nigeria’s grootste stad. De LMDC opende in 2002 haar deuagos – Met de armen over elkaar en ren in het gebouw van het Hooggerechtshof een norse blik zitten een weduwe en op Lagos Island. haar stiefzoon aan tafel. Sinds de Bij deze vorm van conflictbemiddeling dood van haar echtgenoot en zijn vader in bekijken de betrokken partijen in een ver2011 is het bonje tussen hen. Twee jaar trouwelijke bijeenkomst met een onafhankegeleden moest de politie er zelfs aan te pas lijke bemiddelaar of ze er samen uit kunnen komen: de stiefzoon zei dat zijn stiefmoekomen. De traagheid van de Nigeriaanse der hem had laten mishandelen. Ze werd rechtspraak – de gemiddelde looptijd van opgepakt en zat een week in voorarrest in een zaak in eerste aanleg is vier tot tien jaar‚ de beruchte Kirikiri-gevangenis in de Nigetot aan het Hooggerechtshof kun je twintig riaanse stad Lagos. jaar rekenen – maakt mediation aantrekkelijk. ‘Als u uw geld terug wilt‚ kunt u beter tot Een gemiddelde zaak een schikking komen. Als hij de bak indraait‚ loopt daar drie tot vijf krijgt u niets’ maanden‚ en meer dan de helft van de strafzaken die de politierechter heeft doorverwezen zijn in een ochtend Sindsdien werden ze elke paar maanden beslecht. Het is sneller en goedkoper dan de gedagvaard voor weer een zitting van wat een jaren slepende strafzaak zou worden. De gewone rechtsgang. De alternatieve geschillenbeslechting kent weduwe en haar stiefzoon spreken niet meer voordelen‚ zegt LMDC-directeur en meer met elkaar. Deze ochtend echter weet voormalig advocaat Caroline Etuk‚ in haar conflictbemiddelaar Olayinka Oyelade de kantoor in het Hooggerechtsgebouw‚ waar gebrouilleerden aan de praat te krijgen. twee gebeeldhouwde leeuwen de ingang ‘Deze zaak gaat niet over mishandeling‚ bewaken: ‘In de gewone rechtspraak is er hè?’‚ zegt Oyelade‚ terwijl ze vertrouwelijk altijd een verliezer‚ terwijl bemiddeling tot over de tafel leunt waaraan het gezelschap resultaten leidt die beide partijen tevredenzit. Nadat ze de grieven en een hoop oud stellen. Zo blijft de relatie tussen de partijen zeer van beide kanten heeft aangehoord‚
L
goed. Ook kan het de enorme werklast van Nigeriaanse rechters verlichten.’ Onder de indruk In de aankomsthal van de Medium Security Afdeling van de Kirikiri-gevangenis voor mannen is te zien waar die trage rechtsgang toe leidt: Convicted: 98. Awaiting trial: 2.457 was te lezen op een bord aan de muur‚ bij een bezoek begin 2015. Met andere woorden: nog geen 4 procent van de gevangenen was daadwerkelijk veroordeeld. De rest zat in voorarrest‚ sommige al langer dan de maximale straf voor het vergrijp waarvan ze worden verdacht. En deze verhouding ligt al jaren op dit niveau. Veelal betreft het niet eens echte strafzaken‚ maar civiele geschillen‚ waarvoor menige Nigeriaan met nul vertrouwen in de rechtsgang naar de politie stapt‚ in de hoop dat de tegenpartij onder de indruk zal zijn van een nacht‚ week of maand in de cel. Als je de politie wat geld toesteekt‚ is deze vaak al te graag bereid ergens een zaak van te maken. De LMDC stimuleert de rechterlijke macht dit soort zakelijke geschillen door te verwijzen. Daarvoor organiseert zij een paar keer per jaar de Lagos Schikkingsweken‚ waarbij een rechtbank wordt omgetoverd in een praathuis waar tientallen bemiddelaars honderden zaken aanhoren en proberen op te lossen. Zoals in juli in de Samuel Ilorirechtbank in Ogba‚ een wijk op het vasteland van Lagos. Het is vijf voor half negen in de ochtend als daar een ‘schikkingszitting’ begint. Een boer vertelt dat zijn kippen totaal van de leg waren na zijn terugkeer uit de gevangenis‚ waar hij drieënhalve week heeft doorgebracht. ‘Ze moeten om zeven uur eten hebben‚ anders geven ze geen eieren’‚ zegt de man. Tegenover hem zit de basisschooldirectrice die de boer beschuldigde van diefstal. Drie jaar geleden gaf ze hem omgerekend 2.000 euro om te investeren‚ met de belofte dat ze het geld altijd kon terugkrijgen als ze wilde. Toen ze het echter nodig had voor
14 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | Mediation in Nigeria WV_NR10_2016#2.indd 14
21-09-16 14:57
© Emeka Okereke
schoolgeld voor haar kinderen‚ gaf hij haar slechts de helft. Na een jaar tevergeefs aandringen op het resterende bedrag deed ze aangifte en werd de boer opgepakt. ‘Wilt u uw geld terug of wilt u meneer laten opsluiten?’‚ vraagt de bemiddelaar. De schooldirectrice antwoordt dat het haar natuurlijk om het geld gaat. ‘Dan kunt u beter tot een schikking komen. Als hij de bak indraait‚ krijgt u niets. En als hij constant naar de rechtbank moet‚ kan hij geen geld verdienen om u terug te betalen.’ Binnen een halfuur zijn de partijen eruit. De boer zal in vier maandelijkse termijnen het geld terugbetalen‚ de schooldirectrice laat de zaak vallen. De bemiddelaar snelt met de uitgeschreven schikkingstekst naar het kantoor‚ waar acht LMDC-medewerkers klaarzitten om de overeenkomst uit te tikken en te printen. Als vervolgens de partijen tekenen en de politierechter de overeenkomst legaliseert‚ is die bindend. Binnen een uur is de zaak rond. De schooldirectrice is opgelucht. Ze kwam voor deze zaak al negen keer opdraven bij de rechtbank en spendeerde ruim tweehonderd euro aan haar advocaat. ‘Ik
dank God voor deze sessie’‚ zegt ze. ‘Als ik weer eens een geschil heb‚ stap ik meteen naar een bemiddelaar.’ Sceptisch Het aantal aangebrachte zaken bij LMDC groeit: in 2005 zijn er 58 behandeld‚ in 2010 waren dat er 274 en vorig jaar 2.353. Twaalf van de overige 35 deelstaten in het land hebben het succesvolle voorbeeld van Lagos gevolgd. Ook het federale Hooggerechtshof hoopt volgend jaar zijn eigen mediation-centrum te openen. Toch is het aantal zaken dat LMDC behandelt voor een miljoenenstad als Lagos niet groot. Deels komt dat door de onbekendheid van het fenomeen bij het grote publiek‚ zegt de LMDC-directeur. Daarnaast zijn niet alle advocaten blij met een snelle schikking‚ omdat ze hun honorarium zien slinken als de eindeloze verdagingen van rechtszaken tot het verleden gaan behoren. Zo is de zaak van de weduwe en de stiefzoon op het laatste nippertje getorpedeerd door haar advocaat‚ die een schikking afraadde. De bemiddelaar verwees hen met een zucht terug naar de politierechter‚ waar
De Vele Deuren Rechtbank in Lagos. Conflictbemiddeling wordt steeds populairder in Nigeria.
ze elkaar de komende jaren nog vaak zullen treffen. Maar een jongere generatie advocaten‚ die aan de universiteit al over mediation leerde‚ lijkt er meer voor open te staan. Bemiddelaar Adenike Adeniji merkt dat bij een zaak later die dag. De jonge advocaten laten direct weten dat de partijen zelf al een regeling hebben getroffen: de marktkoopvrouw die sloffen sigaretten had afgerekend met een ongedekte cheque zal het ontbrekende bedrag in termijnen terugbetalen aan de importeur. Ondertussen pakken de partijen hun jarenlange handelsrelatie weer op‚ zodat de marktvrouw het geld dat ze verschuldigd is ook daadwerkelijk kan verdienen. ‘De verhouding is dusdanig hersteld‚ dat een gewone omgang weer mogelijk is’‚ reageert Adeniji tevreden. ‘Dat is de essentie van mediation. Niemand hoeft ontevreden naar huis.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Mediation in Nigeria | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 15
15 21-09-16 14:57
‘Ik wil volle zalen‚ want ik wil macht’ WV_NR10_2016#2.indd 18
21-09-16 14:57
Ola Mafaalani‚ artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel‚ riep vorig jaar de kunstwereld op weer het geweten van de samenleving te willen zijn. Ze geeft dit najaar het goede voorbeeld met haar afscheidsstuk All Inclusive‚ een absurde komedie over vluchtelingen. ‘Onze voorstellingen gaan over bestaande mensen. We zijn hun advocaten‚ niet slechts acteurs.’ Tekst: Linda Polman Fotografie: Ernst Coppejans
J
e betreedt een kroeg‚ met een toog en tafeltjes vol lege glazen. ‘Stamgasten halen er hun rondjes “eigen gelijk” en volgen absurde redeneringen om de wereld te begrijpen. De figuren in de voorstelling hebben ooit besloten: wíj bepalen welke normen gelden op dit stukje planeet. Daar hebben ze ook oorlog om gevoerd‚ dat hebben ze verwórven. En dan komen er opeens vreemdelingen hun wereld binnenwandelen‚ vluchtelingen‚ met hún normen en waarden‚ op zoek naar veiligheid en geluk. Hun komst brengt de waarheden die ze koesterden‚ over de eigen superieure cultuur‚ aan het wankelen.’ Zo beschrijft Ola Mafaalani (48)‚ de artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel (NNT)‚ de ‘absurde komedie’ All Inclusive waarmee ze afscheid neemt van haar theatergezelschap. Ze gaat weer freelancen‚ vertelt ze in De Machinefabriek‚ het grote‚ ongepolijste pand in Groningen waar het NNT kantoor houdt en repeteert. Ze praat graag en nadrukkelijk‚ met een Duits accent en met veel armgebaren‚
om te onderstrepen wat ze belangrijk vindt. In de ‘Staat van het Theater’toespraak‚ vorig jaar september in de Amsterdamse Stadsschouwburg‚ haalde Mafaalani uit naar de Nederlandse theaterwereld. Ze hekelde het gebrek aan diepgang in de kunstwereld en vroeg de kunstbroeders om aandacht voor de vluchtelingen in Europa. Ze is Syrische van geboorte‚ maar verhuisde op 2-jarige leeftijd met haar moeder en zusje naar Duitsland‚ waar haar vader al was om te studeren. Het gezin keerde nooit terug naar Syrië‚ behalve voor vakanties. Ze voelt er geen speciale binding mee‚ haar pleidooi gold voor vluchtelingen van alle nationaliteiten‚ die in Europa op prikkeldraad stranden. ‘Als wij kunstenaars niet meer luid of zacht‚ zingend of fluisterend‚ schilderend‚ dansend en vooral glashelder opkomen voor de fundamentele rechten van de mens‚ houden wij ons niet aan artikel 1 van het wetboek van een kunstenaar: het geweten zijn van de samenleving’‚ zei ze. Zelf zou ze niet meer zwijgen‚
kondigde ze aan. ‘Laten wij invloed willen!’‚ riep ze haar collega’s op. Daar ging Borgen ook over‚ vertelt ze‚ de negen uur durende NNT-voorstelling die dat seizoen volgde en die was gebaseerd op de succesvolle Deense tv-serie over de politica Birgitte Nyborg. In haar functie van premier maakt zij bijna dagelijks keuzes tussen haar idealen en de harde politieke werkelijkheid. Adam Price‚ de schrijver van Borgen‚ wilde laten zien dat het zin heeft als burgers zich voor politiek interesseren. Hoe is het mogelijk dat je als inwoner van een klein‚ bevoorrecht land‚ waar de democratie al ruim anderhalve eeuw functioneert‚ niet eens de moeite neemt je stemrecht te gebruiken‚
luisteren naar wat ze te zeggen heeft. ‘En ik ben geen bescheiden mens‚ ik wil volle zalen.’ Zingen op de markt Mafaalani probeert de Groningers bij de voorstellingen te betrekken door rondom elke première mensen uit te nodigen om repetities bij te wonen. Of ze laat acteurs als ze even niet op het toneel hoeven te staan naar de Grote Markt fietsen om een nummer te zingen‚ waarna ze weer terug naar de schouwburg scheuren. ‘We zitten nu altijd vol’‚ zegt Mafaalani. Vaak met nieuw publiek – bij Borgen tot wel 50 procent nieuwkomers. Dat vindt ze belangrijk‚ want ze gelooft in de maakbaarheid van de samenle-
‘Ik dacht: een oorlogsgebied geeft jou meer vitaliteit dan in Nederland levend begraven te worden’ vroeg hij zich af. Hij wilde de niet-stemmers beïnvloeden. In Denemarken is onderzoek gedaan naar het ‘Borgen-effect’. Het toonde aan dat méér mensen na het zien van de serie gingen stemmen. ‘Wij zijn het idee kwijtgeraakt dat de kiezer macht heeft. We kunnen invloed krijgen‚ maar dan moeten we wel wat doen. Dan moeten we die macht wíllen’‚ zegt Mafaalani. De idealistische component bij het NNT is groot. Theater is geen avondje uit‚ zegt ze. Ze ziet haar publiek niet als betalende bezoekers‚ maar als mensen die
ving‚ zolang burgers een groter bewustzijn hebben. Als theatermaakster wil ze het publiek daarom andere dingen laten zien dan het gewend is. ‘Mensen komen kijken die never ever uit zichzelf naar binnen zouden zijn gegaan‚ want de schouwburg is toch een beetje van “hmm‚ ander level”. We vragen ze: waarom ga je niet naar binnen? En dan zeggen ze vaak: dat is vast niks voor mij. En dan zeg ik: kom nou gewoon eens kijken. Als je het écht niks vindt‚ blijf je de volgende keer weg.’ Ze wil met alles wat ze heeft haar overtuiging bij de toeschou-
Het Interview | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 19
19 21-09-16 14:57
Net niet Amerikaans Ze zijn jong‚ talentvol en wonen al bijna hun hele leven in de VS. Toch is studeren voor veel illegale tieners een onbereikbare Amerikaanse Droom. In Atlanta krijgen ze op een geheime plek college en binden ze de strijd aan met Donald Trump. ‘Als hij president wordt‚ gaat mijn moeder uit zichzelf terug naar Mexico.’
Tekst en fotografie: Karlijn van Houwelingen
A
Mexicaanse ouders op een toeristenvisum meegenomen naar Lawrenceville‚ niet ver van Atlanta‚ slaagden met vlag en wimpel voor hun eindexamen. Toch konden ze niet anders dan een ‘stom horecabaantje’ aannemen. Dankzij een presidentieel bevel mogen illegale vreemdelingen die voor 2007 als kind het land in kwamen‚ werken en een rijbewijs halen. Onder Obama’s presidentschap hoeven ze ook niet te vrezen voor deportatie. Maar meer dan een carrière bij McDonald’s zat er niet in. ‘We zaten na het werk thuis‚ zonder plan’‚ zo herinnert Ashley zich die deprimerende dagen zonder studie. Tot hun vreugde volgen ze tegenwoordig gratis colleges over debattechnieken en Japanse psychotherapie op ‘Freedom U.’‚ zoals de zussen de bijeenkomsten in het door tlbuizen verlichte zaaltje noemen (maar die voluit Freedom University Georgia heet‚ mede ‘Het voordeel van de aandacht voor Trump is vanwege de verborgen dat ook meer naar ons wordt geluisterd nu boodschap in de afkorhet zo vaak over illegale immigratie gaat’ ting: F.U. Georgia). Het lokaal waar ze deze zondagmiddag bijeenkomen‚ ligt niet ver van de plaats waar Martin denten van buiten Georgia betalen‚ soms drie keer zoveel als het bedrag dat een lokale Luther King begraven ligt. Gedetailleerder mag de locatie niet beschreven worden: veel eerstejaars betaalt. studenten schamen zich of vrezen arrestatie Welke zoon of dochter van Zuid-Ameriof vervelende reacties. kaanse ouders zonder de juiste papieren, De ‘ondergrondse’ universiteit is inmiddie ploeteren om met hun laagbetaalde dels zijn zesde jaar ingegaan. Vier activistibaantjes het hoofd boven water te houden, sche professoren begonnen in 2011 in hun kan zich tienduizenden dollars per jaar vervrije tijd met een klasje voor illegale jongeoorloven? Op studieleningen van de overren zonder onderwijs. Ze noemden hun onheid hebben ze geen recht. En dus zit er derwijsinstelling naar de Freedom Schools‚ voor deze tieners na high school niets andie in de jaren zestig in het gesegregeerde ders op dan net als hun ouders zo’n weinig zuiden zwarte studenten onderwezen. uitdagende job te zoeken. Inmiddels staan 38 studenten ingeschreDe tweelingzussen Ashley en Melissa Riven die per semester vier vakken volgen. Dovas-Triana (21)‚ als 2-jarige meisjes door hun tlanta – Met hippe brillen en zorgvuldig uitgekozen sneakers zien ze eruit als Amerikanen. Ze eten pizza’s en drinken Coca-Cola. En met een vleugje van het zuidelijke accent waarin e’s en i’s niet van elkaar te onderscheiden zijn‚ klinken ze ook nog eens als Amerikanen. Maar ze zijn het niet. De jongeren op klapstoelen in een klein buurthuis in Atlanta hebben geen verblijfspapieren. En dat betekent dat ze normaal gesproken veroordeeld zijn tot een bestaan als serveerster of kippenslachter. De staat Georgia verbood vijf openbare topuniversiteiten illegalen toe te laten: ze zouden de plaatsen voor Amerikanen innemen en de belastingbetaler geld kosten. Zij mogen studeren aan andere onderwijsinstellingen in de staat – maar alleen als ze het collegegeld voor stu-
centen bereiden de jongeren onder meer voor op toelatingstoetsen voor universiteiten elders in de VS‚ waar ze wel een kans krijgen‚ en helpen hen om studiebeurzen te bemachtigen. Het lukte Ashley Rivas-Triana‚ die onlangs met een beurs is toegelaten op een privé-hogeschool. Zenuwslopend Verder geldt hier: ‘Education for liberation‚ not accreditation’. Het gaat om persoonlijke groei en verzet tegen uitsluiting‚ niet om testscores en een papiertje. De studenten leren veel over mensenrechten‚ de geschiedenis van de segregatie in de VS en succesvol activisme. Ze worden gestimuleerd om de lessen in de praktijk te brengen. In februari bezetten de jongeren lokalen van de University of Georgia‚ om gelijke toegang tot hoger onderwijs te eisen. Het leverde veertien arrestaties op. Zenuwslopend voor wie geen verblijfspapieren heeft‚ maar ze waren door docenten voorbereid en gerustgesteld: deportatie dreigt pas bij de vierde wetsovertreding. ‘Onderwijs en activisme gaan hand en hand’‚ zegt Emiko Soltis (31)‚ dankzij donaties de enige betaalde kracht van de universiteit. ‘Om bewustzijn en moed te creëren is onderwijs noodzakelijk. Maar dan wel mét activisme. Anders maken we studenten afhankelijk van de Freedom University.’ Dit was altijd al het devies‚ ‘maar we zijn uitgesprokener geworden‚ uit noodzaak’. Haar opmerking verwijst naar de opkomst van presidentskandidaat Donald Trump‚ die de jongeren in het zaaltje en de 11 miljoen andere illegale immigranten in de VS tot een van de grootste problemen van Amerika heeft bestempeld. Ze betalen soms belasting en zijn als goedkope arbeidskrachten essen-
22 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | Onderwijs voor illegale jongeren in de VS WV_NR10_2016#2.indd 22
21-09-16 14:57
© Edwin Koopman
Een van de lessen op de F.U. Georgia. Linksonder: Ana Arana (18). Rechts de tweeling Melissa en Ashley Rivas-Triana (21)‚ alle drie geboren in Mexico. ‘Na het werk zaten we eerst alleen maar thuis.’
tieel voor de Amerikaanse economie. Maar Trump is groot geworden met de belofte dat hij ze allemaal het land uitzet en buiten houdt met een muur aan de zuidgrens. Het maakt de studenten van de Freedom University doodsbang. Er rollen tranen over de wangen van Ana Arana (18)‚ op 6-jarige leeftijd met haar Mexicaanse moeder naar Atlanta gekomen‚ als ze vertelt dat zelfs haar vrienden van de middelbare school denken dat president Trump goed zou zijn voor de VS. ‘Ze praten niet meer met mij. Ik denk omdat ze aanvoelen dat het me pijn doet‚ of omdat ze denken dat ik boos ben. Hij maakt me bang. Als hij president wordt‚ wil mijn moeder zelf teruggaan naar Mexico.’ Docent Soltis is strijdbaar.‘Maar eerlijk gezegd hebben wij onze hoop niet gevestigd op de verkiezingen. Obama heeft zich ingezet voor in de VS gewortelde jongeren‚ maar verder heeft hij meer mensen laten deporteren dan welke andere president ook – en Hillary Clinton heeft dat gesteund. Hoe dan ook moeten we onszelf mobiliseren. Het voordeel van zoveel aandacht voor Trump‚ is dat ook meer naar ons geluisterd wordt nu zoveel over illegale immigratie gediscussieerd wordt.’ Oogcontact Topdocenten van prestigieuze universiteiten als Georgia Tech komen als vrijwilliger naar het zaaltje om de studenten te leren hoe ze hun verhaal zo goed mogelijk kunnen vertellen. Vandaag is advocate Karyl Davis (40) te gast om debatvaardigheden bij te spijkeren. ‘Woorden kunnen pijn doen. Maar dat betekent ook dat ze kracht hebben. Je kunt met woorden dingen veranderen’‚ vertelt ze. Davis laat iedereen opstaan en zichzelf voorstellen aan de groep. ‘Opnieuw! Ik hoorde je
laatste zin niet omdat je al half ging zitten. En maak oogcontact‚ laat een stilte vallen.’ Het zijn lessen waar Ashley en Melissa veel aan hebben‚ vertellen ze. Ze spreken inmiddels vrij openlijk over hun status‚ onder meer tijdens demonstraties en politieke rally’s. Het is een hele stap‚ na een jeugd waarin ze leerden onzichtbaar te blijven. Melissa: ‘Mijn ouders vermeden autoritjes laat op de avond‚ dan zijn er meer agenten op straat. Ze hadden geen rijbewijs‚ dus we moesten altijd goed om ons heen kijken. Het is wel gebeurd dat iemand zei: “Pas maar op‚ we geven je aan.”’ Op de Freedom University kun je over zulke ervaringen praten. Daar worden verhalen gedeeld over woestijntochten door het
grensgebied‚ waarbij moeders verzekerden dat het een spelletje was en oma’s café con leche beloofden. Daar leer je dat segregatie in het onderwijs en discriminatie van Mexicanen in de VS niet nieuw zijn. ‘Ik realiseerde me dat dit allemaal niet zozeer over mij gaat‚ maar dat het deel uitmaakt van het systeem’‚ zegt Melissa. Klasgenote Ana: ‘Hier op de Freedom University zie je dat je niet de enige bent. Dat helpt. En die les in debatteren van net vond ik geweldig. We kunnen ons laten horen. En misschien kunnen we Trump-stemmers van gedachten veranderen‚ als we laten zien wie we zijn.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Onderwijs voor illegale jongeren in de VS | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 23
23 21-09-16 14:57
24 | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 | Verscheurd Kosovo WV_NR10_2016#2.indd 24
21-09-16 14:57
Linkerpagina: het Kosovaarse stel Bojan (van Servische afkomst) en Eda (Albanese) in mei 2012‚ in de Albanese hoofdstad Tirana. Eda werkte daar als juriste op het terrein van eigendomsrecht‚ Bojan kreeg geen werk omdat hij Serviër is. Nu wonen ze in de VS. Links: monument voor strijders van de Kosovaarse afscheidingsbeweging UÇK die omkwamen tijdens hun strijd tegen de Serviërs. Het is in 1999 geplaatst vlakbij Klina‚ 50 kilometer ten westen van Pristina.
Verscheurd verleden Tekst: Arend Hulshof Fotografie: Willem Poelstra
H
ij is Serviër‚ zij Albanees. In 2009 ontmoeten de twintigers Bojan en Eda (foto links) elkaar op een business school in de Kosovaarse hoofdstad Pristina. Ze worden verliefd. Maar hun families zijn niet enthousiast. Eda’s familie koestert wrok tegenover Serviërs‚ vanwege de bloedige etnische zuive-
ringen eind jaren negentig in Kosovo dat toen nog bij Servië hoorde. Andersom is Bojans familie nog altijd woedend over de Albanese wraakacties‚ waarna Serviërs zich terugtrokken in geïsoleerde enclaves‚ én over de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo begin 2008. De onmogelijke liefde van Bojan en Eda‚ zegt de Nederlandse fotograaf Willem Poelstra (1956) die hen portretteerde‚ lijkt in zekere zin op die van zijn eigen ouders. Poelstra had een Joodse moeder‚ Hanna
Vingerhoets‚ die door onder te duiken de Tweede Wereldoorlog wist te overleven. Zijn vader Albert Poelstra besloot in 1941 naar Berlijn te verhuizen waar hij tot het einde van de oorlog zou blijven. Als net afgestudeerd ingenieur kreeg hij een baan bij een locomotieffabriek. Na de bevrijding ontmoetten ze elkaar in een Amsterdamse tram. Ze trouwden en kregen twee kinderen. De ouders van Poelstra’s moeder waren altijd afstandelijk tegen zijn vader. Pas na diens overlijden in 2011 (zijn moeder was al
Verscheurd Kosovo | Wordt Vervolgd | nr. 10 - oktober ’16 |
WV_NR10_2016#2.indd 25
25 21-09-16 14:57
wordtvervolgd
ook op tablet
Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportages‚ interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.
www.wordtvervolgdmagazine.nl
WV_NR10_2016#2.indd 36
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.
21-09-16 15:49