Modeldorp Intimidatie en Moord op activiste joeg in Italië vol geweld in India FMO-bank Honduras uit Afrikanen Maandblad over mensenrechten | november 2016 | Jaargang 49 #11 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
wordtver volgd
Laos: leven in het land van de onontplofte bommen WV_NR11_2016#3.indd 1
19-10-16 15:09
INHOUD
groeten uit... Kopenhagen
Kalyan Shrestha‚ ex-voorzitter van het hooggerechtshof van Nepal‚ en Bjørn Førde‚ directeur van het Deense instituut voor partijen en democratie (DIPD)‚ kennen elkaar uit Kathmandu. In de pauze van een conferentie in Kopenhagen over grondwetsvorming in conflictgebieden bespreken ze de turbulente geschiedenis van de bergstaat. ‘Volgend jaar zullen ze echt plaatshebben‚ de lokale verkiezingen’‚ belooft Shrestha‚ vriendelijk kijkend door dikke brillenglazen. ‘Voor het eerst in twintig jaar.’ Dat moet ook wel‚ want die deadline is vastgelegd in de vorig jaar aangenomen Grondwet. ‘Het overleg in Nepal over de constitutie duurde acht jaar. Dat is lang’‚ mijmert Førde‚ wiens DIPD democratiseringsprojecten steunt in Nepal. ‘Maar misschien heb je zoveel tijd gewoon nodig‚ voor een grondwet die recht moet doen aan 102 etnische groepen.’ Dat de Nepalese Grondwet zoveel langer is dan de Deense‚ vindt Førde ook begrijpelijk. ‘Onze Grondwet rept nergens van mensenrechten. Dat was ook niet gangbaar in 1915‚ toen hij werd aangenomen.’ Wat toen wél werd vastgelegd‚ is het vrouwenkiesrecht. ‘Maar pas in de jaren zestig gingen vrouwen deelnemen aan het arbeidsproces. En alleen omdat de industrie toen arbeidskrachten nodig had. De regering maakte dat weer mogelijk met gratis kinderopvang.’ Laat op de avond blijkt hoezeer de Deense industrie nog altijd kan ingrijpen in het dagelijks leven. Twee mannen van middelbare leeftijd staan met grote rode vlaggen bij een café in het centrum. Ze hebben de hele dag gedemonstreerd tegen het ontslag van 35 timmerlieden‚ onder wie zijzelf. Oorzaak: de wilde staking die ze begonnen toen hun bouwbedrijf bleef weigeren een bonus voor snel werken uit te betalen. Ik vraag voorzichtig hoeveel zin het heeft actie te voeren om halféén ’s nachts. ‘Oh‚ nu demonstreren we niet’‚ zegt de jongste‚ terwijl hij een slok bier aanbiedt. ‘Nu zijn we gewoon dronken.’
Marnix de Bruyne
‘Dit hebben we in 45 jaar nog nooit meegemaakt’ Hoe de moord op een activiste ontwikkelingsbank FMO uit Honduras joeg
6
14
4 6 11 12 14
Cover: © Matilde Gattoni De 16-jarige Nyoua Kong uit Laos verloor haar rechteroog door een clusterbom uit de Vietnamoorlog.
‘De leden van de junta moeten excuses aanbieden’ Schrijfster Ma Thida uit Myanmar bezoekt Amsterdam
VierVijf ‘Er moet meer bloed vloeien voordat FMO iets doet’ Ontwikkelingsbank verlaat Honduras na moord op activiste Grunberg Column Geweld en intimidatie Na twee jaar Modi-regering stijgt de intolerantie in India ‘Ik heb me nooit slachtoffer gevoeld’ Ex-gewetensgevangene en schrijfster Ma Thida uit Myanmar
2 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | Inhoud WV_NR11_2016#3.indd 2
19-10-16 15:09
SPORTBOYCOT
‘Dankzij de Afrikanen hebben wij weer werk’ Asielzoekers brengen voorspoed in het Italiaanse dorp Riace
18
17 18 22 24 30 31 32
Laos lijdt nog dagelijks onder de Vietnamoorlog Jaarlijks 500 slachtoffers door onontplofte bommen
24
De Zaak Een wilde fantasie over Rusland ‘Modeldorp voor menselijkheid’ In het Italiaanse Riace zijn migranten welkom KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Land van onontplofte bommen Sinds de Vietnamoorlog vielen in Laos 20 duizend doden Polman Column Repliek AmnestyNieuws
Eerlijk gezegd had ik nooit van Rie Mastenbroek gehoord. Dat deze Rotterdamse zwemster een van de beste Nederlandse olympiërs aller tijden is‚ ontdekte ik pas bij het lezen van het onlangs verschenen boek 1936 van Auke Kok‚ over de Olympische Spelen in Berlijn. De toen 17-jarige Mastenbroek won die zomer drie keer olympisch goud en één keer zilver. Heel Nederland sloot de ‘keizerin van de Spelen’ vervolgens in de armen. Dat nazi-Duitsland gastland was van het toernooi leek iedereen te zijn vergeten. En dat terwijl velen vooraf nog vonden dat beschaafde atleten er niets te zoeken hadden. In Parijs en New York waren er zelfs demonstraties voor een boycot. In Nederland was het NOC gerustgesteld toen de nazi’s zeiden dat ook Joodse atleten welkom waren. Maar veel sporters kozen desalniettemin voor een boycot. De Joodse bokser Ben Bril uit Amsterdam had dat al in 1934 besloten toen hij bij een toernooi in Duitsland had gezien hoe Joden er vernederd werden. De socialistische Tollien Schuurman (destijds een van de snelste hardloopsters ter wereld) wilde evenmin meedoen. ‘Ik loop niet voor Hitler en zijn trawanten’‚ verklaarde ze. ‘Menselijke aspecten moeten niet worden gescheiden van de sport.’ Hierna ontving ze verschillende anonieme scheldbrieven. Pas na de oorlog zou de publieke opinie kantelen. Bril en Schuurman gingen de geschiedenis in als sporters die voor hun principes stonden. Rie Mastenbroek werd verguisd omdat ze zou hebben bijgedragen aan Hitlers propagandastunt. Moet je als topsporter meedoen aan een toernooi waarmee een fout regime goede sier maakt? Na 1936 is vaker opgeroepen tot sportboycots. Om imagoschade te beperken‚ moesten regimes soms loze beloftes doen of symboolmaatregelen nemen. Drie jaar geleden riepen opiniemakers op tot een boycot van de Winterspelen van 2014 in het Russische Sotsji‚ wegens een antihomowet die het Kremlin had aangenomen. Moskou moest toezeggen dat de wet niet voor olympische bezoekers zou gelden om verdere commotie te voorkomen. Ik ben benieuwd of Iran nog een gebaar zal maken‚ in aanloop naar het WK schaken voor vrouwen dat daar in 2017 plaatsheeft. In de Islamitische Republiek moeten vrouwen verplicht een hoofddoek dragen en voor de schaaksters maakt het regime geen uitzondering. De Amerikaanse schaakkampioene Nazí Paikidze weigert daarom mee te doen (zie pagina 5). Ze pleit voor een ander gastland of voor een tijdelijk opheffing van het gebod. Dat laatste zou natuurlijk net zo’n symbolische maatregel zijn als die van het Kremlin in de aanloop naar ‘Sotsji’. Maar in een land als Iran misschien toch al een kleine overwinning.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 3
3 19-10-16 15:09
vijf © Jeroen Oerlemans/De Beeldunie
VIER
In memoriam Jeroen Oerlemans Bovenstaande foto maakte Jeroen Oerlemans (1970-2016) in juni dit jaar in Libië. Hij bevond zich in een gebied waar fundamentalisten van IS vochten met de militie Al Marsa‚ die de internationaal erkende regering steunt. Vier maanden later keerde hij terug naar het conflictgebied. Een scherpschutter van IS heeft hem daar op 2 oktober doodgeschoten. In 2012 overwoog Oerlemans serieus te stoppen als oorlogsfotograaf. In Syrië was hij ontvoerd door fundamentalistische rebellen. Leden van het Syrische Vrije Leger konden hem echter na tien dagen bevrijden. In de jaren die volgden miste Oerlemans de spanning‚ zoals een studievriend het na zijn dood zou beschrijven‚ waarop hij besloot weer op pad te gaan. Hij koos voor Libië omdat de strijd daar veel minder internationale aandacht krijgt dan die in Syrië. Voor hij vertrok zei hij in een interview extra voorzichtig te zullen zijn. ‘Geen enkele foto is het waard om te sterven’‚ zei hij. Oerlemans laat een vrouw en drie kinderen achter.
Rapport moet openbaar Het komt zelden voor dat Indonesische mensenrechtenverdedigers van blijdschap in de handen klappen. Maar op 10 oktober was daar alle reden voor‚ toen een overheidscommissie besloot dat een tot dan toe geheim rapport openbaar moet worden. Het document gaat over de moord op mensenrechtenverdediger Munir Said Thalib‚ die in september 2004 overleed door vergiftiging aan boord van een vliegtuig dat onderweg was naar Nederland. Een piloot werd in deze zaak veroordeeld‚ maar velen vermoeden dat hij in opdracht van de Indonesische veiligheidsdienst handelde. De toenmalige president Susilo Bambang Yudhoyono stelde een onafhankelijke onderzoekscommissie in die in 2005 met een rapport kwam. Naar verluidt bevat dit onder meer overzichten van telefoongesprekken tussen de piloot en het hoofd van de Indonesische veiligheidsdienst. Yudhoyono besloot het rapport echter geheim te houden. Begin dit jaar begonnen mensenrechtenactivisten‚ onder wie de weduwe van Munir‚ een procedure bij de Commissie voor openbaarheid van overheidsinformatie. In oktober oordeelde die dat de regering het rapport alsnog openbaar moet maken. Mogelijk kunnen de activisten op basis daarvan bij justitie eisen dat de zaak wordt heropend.
‘De diversiteitsdiscussie raakt aan het rooskleurige beeld dat wij als samenleving van onszelf hebben: wij zijn niet racistisch’ Gloria Wekker‚ emeritus hoogleraar antropologie aan de UvA‚ in de Volkskrant
Tien dagen in de cel na flirterig filmpje Het leek zo onschuldig. Eind september verscheen op internet een videogesprek tussen de Amerikaanse Christina Crocket en de Saudische vlogger Abu Sin (‘tandenloos’ in het Arabisch). De twee jongeren spraken over zijn nieuwe kapsel‚ hij danste voor haar‚ en in gebrekkig Engels verklaarde hij haar grappend de liefde. De Amerikaanse zag er de humor wel van in. Maar de Saudische autoriteiten arresteerden Abu Sin vervolgens wegens ‘onethisch gedrag’: hij had een ‘seksueel verleidelijk’ filmpje gemaakt die ‘negatieve aandacht opwekte’. Dat zou in strijd zijn met de strenge sharia-wetgeving. De tiener‚ die 19 jaar oud was volgens de politie – maar er veel jonger uitziet‚ zie foto – kan hiervoor drie jaar cel krijgen. Na tien dagen cel kwam Abu Sin op borgtocht vrij. Meteen daarna plaatste hij een video online waarin hij spijt betuigt. In een reactie noemde Christina Crocket zijn arrestatie ‘gestoord en oneerlijk’.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | VierVijf WV_NR11_2016#3.indd 4
19-10-16 15:09
© Spectrum Studios
Sluier over het WK schaken Wie in 2017 wil deelnemen aan het WK schaken voor vrouwen moet een hoofddoek dragen. Gastland van het toernooi is namelijk Iran‚ waar dit voor alle vrouwen verplicht is. De Georgisch-Amerikaanse Nazí Paikidze (zie foto) weigert om die reden mee te doen‚ en roept andere schaaksters op het toernooi eveneens te boycotten. ‘Ik wil geen steun geven aan de onderdrukking van vrouwen’‚ zegt ze in een interview. ‘Ook als dit betekent dat ik een van de belangrijkste toernooien van mijn carrière moet missen.’ De verklaring leverde de Amerikaans kampioene veel steunbetuigingen op‚ onder andere uit Iran. Maar ze kreeg ook kritiek. Zoals van de Brits-Iraanse Ghoncheh Ghavami‚ die zelf vijf maanden in de cel zat omdat ze ervoor had gepleit dat vrouwen volleybalwedstrijden van mannen mochten bezoeken. ‘Ik ben er sterk op tegen dat Iran vanwege hoofddoeken onder druk wordt gezet‚ en daarmee verder wordt geïsoleerd’‚ reageerde Ghavami. Paikidze is inmiddels een petitie gestart om de internationale schaakfederatie FIDE opheffing te laten eisen van het hoofddoekgebod tijdens het toernooi‚ of om een ander gastland te kiezen.
Gearresteerd voor fraude na onthullen van fraude Eigenlijk verdient de Russische journalist Denis Korotkov vooral lof voor de primeur die hij in september had. Tijdens de parlementsverkiezingen in Rusland onthulde hij hoe eenvoudig het was meerdere keren te stemmen. Maar nadat hij dit openbaar had gemaakt‚ arresteerde de politie hém wegens verkiezingsfraude. Korotkov wist bij een functionaris in een stembureau in Sint Petersburg vrij makkelijk een speciaal stickertje te bemachtigen om in zijn paspoort te plakken. De man hielp Korotkov ook nog met het vervoer langs andere stembureaus‚ waarvan de medewerkers aan de sticker konden zien met een Kremlinloyalist te maken te hebben‚ die meerdere stembiljetten mocht krijgen. Dit ‘carrouselstemmen’‚ zoals de methode bekendstaat‚ is ook in eerdere verkiezingen toegepast‚ zegt de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Korotkov‚ werkzaam bij de onafhankelijke nieuwswebsite Fontanka.ru‚ kan bij veroordeling een boete krijgen van 42 euro. Het Comité ter Bescherming van Journalisten roept de autoriteiten in Sint Petersburg op alle aanklachten tegen hem te laten vallen.
VN-onderzoeker voor homo- en transgenderrechten Het duurde even‚ maar de VN-Mensenrechtenraad heeft sinds eind september een eigen onderzoeker die opkomt voor de rechten van de LHBT-gemeenschap (lesbiennes‚ homoseksuelen‚ biseksuelen en transgenders). De Thaise mensenrechtenexpert en hoogleraar Vitit Muntarbhorn (63) heeft een driejarig mandaat gekregen waarin hij onderzoek moet doen naar geweld en discriminatie tegen LHBT’ers. ‘De VN erkennen nu dat LHBT-rechten ook mensenrechten zijn’‚ zegt Joyce Hamilton van COC Nederland. De belangenorganisatie strijdt al tien jaar voor aandacht voor dit onderwerp binnen de VN. Hamilton verwacht veel van de aanstelling: ‘Er komt structurele aandacht voor de mensenrechten van onze doelgroep. Voor activisten is er nu een heel zichtbaar aanspreekpunt binnen de VN. En er is iemand die overheden op de vingers tikt als zij LHBT-rechten schenden.’ Muntarbhorn werkte al eerder voor de VN en heeft ervaring met LHBT-rechten. ‘Hij is een goede bekende en al lang een bondgenoot’‚ zegt Hamilton. Hij was betrokken bij de totstandkoming van de Jogjakarta-beginselen‚ een document met 29 principes die als doel hebben de discriminatie van LHBT’ers tegen te gaan.
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 5
5 19-10-16 15:09
Hoe de moord op Berta Cáceres FMO uit Honduras joeg De ontwikkelingsbank FMO staakte in mei haar deelname aan een waterkrachtproject in Honduras. Aanleiding: de moord in maart op de milieuactiviste Berta Cáceres‚ verklaard tegenstander van het project. Vijf maanden en een kritisch rapport later kijkt Elvira Eurlings‚ directeur Energie van FMO‚ terug. ‘We hadden sommige zaken beter moeten doen.’ Tekst: Marnix de Bruyne en Maja Haanskorf Fotografie: Michael Rehbergen
H
et is eind april 2016. Voor het kantoor in Den Haag van de Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO)‚ waarvan de Nederlandse staat grootaandeelhouder is‚ demonstreren vier Hondurezen tegen de betrokkenheid van de bank bij het waterkrachtproject Agua Zarca. Het is een delegatie van COPINH‚ de Raad van Inheemse Organisaties van Honduras‚ die de inheemse Lenca uit het gebied van het project vertegenwoordigt. Door de stroom van de rivier Gualcarque deels om te leiden en langs turbines te laten lopen‚ moet daar 21‚3 megawatt per jaar worden opgewekt. Maar COPINH en de bewoners van het aanpalende dorp La Tejera zijn tegen‚ omdat de Lenca de rivier als ‘heilig’ beschouwen en vrezen minder water over te houden voor onder meer hun gewassen. Hun verzet leidde tot veel geweld. Al in 2013 werd COPINH-leider Tomás García tij-
dens een vreedzaam protest tegen het project doodgeschoten door een legerofficier. Op 3 maart dit jaar volgde de moord op COPINHleider en internationaal gelauwerde milieuactiviste Berta Cáceres. Twee weken later werd Nelson García‚ een derde COPINHleider‚ doodgeschoten. Nu staat Cáceres’ dochter‚ die ook Berta heet‚ voor het zes verdiepingen tellende kantoor van FMO‚ om de bank te vragen zich definitief terug te trekken uit het project. ‘Vanaf het begin zijn ons leugens verteld door DESA‚ het bedrijf dat het project uitvoert’‚ zegt ze. ‘DESA heeft de concessie voor de bouw van de dam in 2011 op illegale wijze verkregen: mensen zijn onder druk gezet om in te stemmen met het project.’ Ruim vijf maanden later kijkt Elvira Eurlings (41)‚ directeur Energie van FMO‚ terug op het project waarbij de bank sinds 2013
betrokken is. ‘Berta was een gedreven‚ moedige vrouw. Haar dood had zo’n impact op hoe het project in de regio werd beleefd: op zo’n moment moet je pauzeren en kijken wat je kunt doen om de rust te laten weerkeren. We hebben ons werk opgeschort‚ maar konden nog wel alle kanten op: blijven of weggaan.’ Begin mei stapte FMO definitief uit het project‚ nadat een werknemer van DESA was gearresteerd in verband met de moord. ‘Wij willen Honduras helpen minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen en de bevolking aan stroom helpen. Maar het project werd steeds meer onderdeel van een politieke‚ brede discussie. Als de verdachte van de moord dan ook nog werkt bij het bedrijf dat je klant is… Door het rumoer dat ontstond‚ kun je als bank niet meer bereiken wat je had bedoeld‚ concludeerden we. Hoe moeilijk dat besluit ook was. Nu moeten we
6 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | Waterkrachtcentrales in Honduras en Guatemala WV_NR11_2016#3.indd 6
19-10-16 15:09
WV_NR11_2016#3.indd 7
19-10-16 15:09
Extremistische hindoes maken India onveilig Intellectuelen‚ Dalits (kastelozen)‚ moslims: in India krimpt hun bewegingsvrijheid sinds de regering-Modi aantrad in 2014. Wie rundvlees eet‚ kan geweld verwachten‚ Dalits worden weer openlijk gediscrimineerd en ook het Amnestykantoor werd belaagd. ‘Kunnen we nog wel leden werven?’ Tekst: Jonneke van Wierst
H
et moet een angstaanjagend gezicht zijn geweest. Zo’n honderd verhitte jongeren van de ABVP‚ de machtige studentenvereniging van de rechts-extremistische hindoebeweging Hindoetva‚ liepen eind augustus richting het Amnesty-kantoor in de Zuid-Indiase stad Bangalore. Ze hadden flessen benzine in de hand. ‘Gelukkig hadden ze hun demonstratie aangekondigd en was er genoeg politie om ze tegen te houden’‚ herinnert Aakar Patel zich‚ directeur van Amnesty India. ‘Ik maakte me wel zorgen over hoe medewerkers ’s avonds thuis
eind van de bijeenkomst werd er vanuit het publiek om “vrijheid” geroepen’‚ zegt Patel. ‘Zoiets is tegenwoordig al genoeg reden voor hindoe-extremisten om een klacht in te dienen wegens “antinationalisme” of “opruiing”. Ze beroepen zich op een archaïsche wet‚ die de Britten in de negentiende eeuw invoerden om opstandige Indiërs te berechten. Overtreding kan met levenslang worden bestraft.’ Heilige koeien De aanklacht‚ en het aangekondigde justitiële onderzoek ernaar‚ toont de invloed van extremistische hindoes in India. Die is vooral toegenomen sinds de Indiase Volkspartij (BJP) van Narendra Modi in 2014 een absolute meerderheid behaalde in het parlement. Modi is sindsdien premier en zijn partij‚ de politieke arm van de Hindoetva‚ regeert bovendien in de belangrijkste deelstaten van India. Sinds Modi aan de macht is‚ heerst er een groeiende intolerantie in het land – tegenover intellectuelen‚ critici van de regering‚ niet-hindoes en Dalits (kastelozen). Zo geldt tegenwoordig in veel deelstaten een verbod op het slachten van de voor hindoes ‘heilige’ koeien. Mensen die ervan worden verdacht rundvlees te eten of te bereiden‚ wat vroeger werd toegestaan als het maar niet openlijk gebeurde‚ worden nu door hindoeïstische
‘De Indiase Volkspartij BJP is machtig en intimiderend. Ze maakt gebruik van haar street power’ moesten komen. Zouden ze gevolgd worden? En konden we nog wel met vrijwilligers de straat op gaan om leden te werven?’ De actie hing samen met een aanklacht die ABVP-leden vier dagen eerder hadden ingediend tegen Amnesty India wegens ‘opruiing’. Aanleiding: een bijeenkomst met familieleden van slachtoffers van legergeweld in Jammu en Kashmir‚ waar een recent Amnestyrapport werd besproken met kritiek op het optreden van het Indiase leger in deze overwegend islamitische deelstaten. ‘Aan het
knokploegen in elkaar geslagen en gelyncht. De politie doet weinig om deze excessen te voorkomen; de meeste daders gaan vrijuit. Vaak zijn moslims slachtoffer hiervan‚ maar ook Dalits – meestal hindoes – worden aangepakt. Deze ‘kastelozen’ of ‘onaanraakbaren’‚ van wie er 200 miljoen zijn in India‚ staan van oudsher onder aan de ladder in het land. Ze vormen 80 procent van de allerarmsten in India‚ dat in totaal 1‚2 miljard inwoners heeft. ‘De Dalits hebben altijd het vuile werk moeten opknappen in India’‚ licht Patel toe. ‘Daarbij hoort het opruimen van kadavers van runderen‚ waarvan veel Dalits het vlees eten wegens gebrek aan voedsel.’ Wetten die na de onafhankelijkheid in 1947 werden ingesteld om Dalits uit hun achtergestelde positie te halen‚ hadden niet het beoogde succes en worden nu aangevochten door de hindoe-nationalisten. Patel: ‘Om hun emancipatie te bevorderen is 15 procent van de banen bij de overheid en plaatsten op de universiteiten gereserveerd voor Dalits. De BJP-aanhang is tegen deze “voortrekkerij”. Overigens blijven veel van die plekken onbezet omdat te weinig Dalits aan de opleidingseisen kunnen voldoen. De economische en andere barrières voor hen zijn te groot.’ De kasteloze Agnes Amala‚ sociaal wetenschapper en PhD-student aan de fameuze universiteit van Hyderabad‚ weet hoe moeilijk het is als Dalit om carrière te maken: ‘Engels is de voertaal op scholen. Daar begint het al. Iemand met mijn achtergrond leert thuis al-
12 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | India na twee jaar Modi-regering WV_NR11_2016#3.indd 12
19-10-16 15:09
© Bloomberg/Getty
‘Mijn afkomst is me fataal geworden’
leen de lokale taal. Ben je het Engels voldoende machtig en word je toegelaten op een universiteit‚ dan krijg je te maken met docenten die je voor de klas voor schut zetten omdat je “domme fouten” maakt of omdat je “armoedig” bent. Je werk wordt expres later nagekeken en slechter beoordeeld. Het is veel moeilijker om een vervolgbeurs te krijgen of een studiebegeleider. Met de opkomst van de BJP is de nooit verdwenen afkeer van kastelozen in India weer “gewoon” geworden.’ Groeiend militairisme De opkomst van het hindoe-nationalisme verklaart Patel onder meer uit het verlies van vertrouwen in de lange tijd oppermachtige maar uiterst corrupt geworden Congrespartij. Een hang naar orde in de samenleving is een gevolg daarvan. ‘De BJP verheerlijkt daarom het hindoeïsme met zijn oude wortels in de Indiase samenleving en ze propageert het idee dat de ene hindoe door geboorte superieur is aan de andere‚ en dat minderheden hier niet thuishoren’‚ licht hij toe. ‘Narendra Modi is de gewenste “sterke leider”. Groeiende nationale trots gaat gepaard met groeiend militarisme en machtsvertoon op straat.’ Overal waar de BJP regeert‚ is het zelfvertrouwen van de Hindoetva voelbaar en zichtbaar‚ zegt hij. ‘De beweging maakt gebruik van haar street power.’ Alleen dit jaar al zijn er zeker zeventienhonderd aanklachten wegens ‘opruiing’ of ‘anti-nationalisme’ ingediend tegen critici
Aanhangers van de Indiase Volkspartij BJP tijdens een rally deze zomer.
van de BJP; in 2015 waren dat er nog geen vierhonderd. In het verleden heeft het Hooggerechtshof dit soort klachten altijd verworpen‚ tenzij er sprake was van ‘aanzetten tot geweld’. Hoe het hof gaat oordelen over de nieuwe golf aanklachten‚ is nog onduidelijk. ‘Een proces alléén is al een ellendige en langslepende affaire’‚ aldus cartoonist Aseem Trivedi‚ tegen wie ook zo’n aanklacht was ingediend. ‘Je wordt gearresteerd‚ vernederd‚ velen worden door de politie in elkaar geslagen’‚ zei hij tegen Human Rights Watch. Met zijn spotprenten zou hij het parlement hebben beledigd. ‘Het kost veel geld om je verdediging te betalen. Ik kwam niet meer aan werken toe en heb opdrachtgevers verloren. De aanklacht zelf is je straf.’ Patel vertrouwt er intussen op dat de aanklacht tegen Amnesty ongegrond zal worden verklaard. ‘Onze medewerkers zouden “antiIndia”-liederen hebben gezongen. Totale onzin. De bijeenkomst is gefilmd en we hebben de banden bij de politie ingeleverd. Ik ga ervan uit dat de zaak wordt geseponeerd.’ Maar‚ vervolgt hij‚ iets minder zelfverzekerd‚ ‘intussen is er in de politiek wel een hetze gaande dat Amnesty India moet verlaten’.
De student Rohith Vemula‚ een Dalit‚ pleegde op 17 januari 2016 zelfmoord op de campus van de universiteit van Hyderabad. Zijn dood leidde in India tot massale studentenprotesten dit voorjaar. ‘Hij was een briljante student en voorzitter van onze studentenvereniging ASA’‚ zegt sociaal wetenschapper Agnes Amala‚ die Vemula persoonlijk kende. ‘Hij en vier andere Dalits kwamen in de problemen toen twee studenten verklaarden door hen te zijn afgetuigd. Onafhankelijk onderzoek wees uit dat deze beschuldiging verzonnen was. Toch werden de Dalits geschorst‚ op aandringen van een minister uit de Modi-regering waar het universiteitsbestuur voor zwichtte.’ De Dalit-studenten moesten hierdoor onder meer gedwongen buiten slapen‚ waar andere studenten hen bespotten. In zijn afscheidsbrief schreef Rohith: ‘Mijn afkomst is me fataal geworden.’ ‘Dat Rohith zijn toekomstdromen in rook zag opgaan‚ dreef hem tot zijn daad’‚ zegt Amala. ‘Zijn dood is een gigantisch verlies. Tegelijkertijd was het de aanleiding voor massale studentenprotesten‚ waarmee het de eerste keer is in de geschiedenis dat in India de dood van een Dalit stof heeft doen opwaaien’‚ vervolgt ze. ‘Ik kan slechts hopen dat het verzet tegen deze regering‚ die haar critici monddood maakt en criminaliseert‚ zal groeien en dat we achteraf kunnen zeggen dat Rohiths dood zin heeft gehad. Hij was van het kaliber dat maar eens in de zoveel tijd opstaat.’
Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
India na twee jaar Modi-regering | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 13
13 19-10-16 15:09
‘Ik heb me nooit een slachtoffer gevoeld’ WV_NR11_2016#3.indd 14
19-10-16 15:09
Ex-gewetensgevangene en schrijfster Ma Thida is een van de weinigen in Myanmar die openlijk pleiten voor excuses van de vroegere militaire junta voor zijn wandaden. ‘De samenleving heeft dat nodig om te genezen.’ Minka Nijhuis draafde met haar mee tijdens een bliksembezoek aan Amsterdam. Tekst: Minka Nijhuis Fotografie: Darcy Pardilla
H
et is nog geen half negen ’s ochtends en het woord ‘gevangenis’ is al drie keer gevallen in de delegatie van zes schrijvers uit Myanmar‚ het vroegere Birma‚ die Amsterdam bezoekt. De een zegt dat het slapen op een matras een luxe is vergeleken bij de vloer in zijn cel. De ander meldt dat de kleur van het Nederlandse tarwebrood hem aan de rantsoenen tijdens zijn detentie doet denken. De derde grapt dat de simpele maaltijd van de avond ervoor een vijfsterrendiner was vergeleken met de kost achter de tralies. Ma Thida hoort het allemaal met een glimlach aan‚ maar een duit in het zakje doet ze niet‚ al zat zij zelf vijfenhalf jaar gevangen. ‘Door het schrijven van mijn boek heb ik in mijn hoofd een groot dossier over die tijd gewist’‚ zegt ze. Haar onlangs in het Engels vertaalde boek Prisoner of Conscience (‘Gewetensgevangene’) gaat voor een belangrijk deel over haar jaren achter de tralies. Met haar dikke bruinzwarte haar en vrijwel rimpelloze gezicht lijkt Ma Thida heel wat jonger dan haar 50 jaar. Ook haar kalme en soms bijna afstandelijke manier van doen is bedrieg-
lijk. In werkelijkheid is ze een energieke duizendpoot: ze is arts‚ activiste‚ redacteur van twee tijdschriften‚ mede-oprichtster van de Myanmarese afdeling van de internationale schrijversvereniging PEN‚ zorgzame dochter voor twee bejaarde ouders. ‘En ik ben vooral ook schrijfster’‚ benadrukt ze. Ze heeft de leiding over de kleine Myanmarese PEN-delegatie die Europa bezoekt‚ de tweede keer sinds de oprichting in 2013. Tussen een verblijf in Berlijn en een trip naar Parijs moet Amsterdam in die ene dag zo veel mogelijk verkend worden‚ voordat ze later in de middag in de literaire reisboekhandel De Evenaar een lezing geeft over haar boek. Op het lijstje staan het Van Gogh Museum‚ een rondvaart‚ een wandeling door het oude centrum. ‘En het Anne Frank Huis willen we zeker niet missen.’ Dan stapt ze de deur van mijn huis uit in een glanzende donkere htamein (sarong)‚ haar collega’s opgewonden kletsend achter zich aan. Anders dan voor Ma Thida is het voor de meesten hun eerste buitenlandse bezoek. De tijd waarin dissidenten zoals zij vanuit het zwaar gecontro-
leerde Myanmar geen paspoorten kregen om naar het buitenland te reizen‚ ligt nog maar een paar jaar achter hen. Tomboy De jonge Ma Thida was een tomboy die opgroeide in een middenklassegezin in de hoofdstad Yangon‚ het vroegere Rangoon. Haar vader was accountant. Haar moeder‚ een voormalige lerares Engels‚ stopte veel tijd in de opvoeding van haar drie kinderen. Na haar wildebrasjaren op de lagere school raakte Ma Thida in de ban van boeken. Ze was een vroegrijp kind: al op haar 16de begon ze met haar studie medicijnen. Ondertussen observeerde ze haar omgeving met een schrijversoog. ‘Vooral de armoede die
eigen ervaringen met de dictatuur bestonden uit aanvaringen met de Raad van Censuur‚ die geschreven teksten vooraf controleerde en veel van haar verhalen afkeurde vanwege de impliciete kritiek op de autoriteiten. Voor haar studie medicijnen liep ze stage in het belangrijkste ziekenhuis van Yangon toen de stad in 1988 overkookte. Studenten kwamen als eersten in opstand tegen de onderdrukking en het wanbeleid van het regime. Al snel gingen burgers uit alle lagen van de bevolking de straat op. Het leger opende het vuur op hen en het ziekenhuis waar Ma Thida werkte raakte overvol. In diezelfde tijd verscheen Aung San Suu Kyi ten tonele. Overal zoemde rond dat de doch-
‘In het verleden was het militaire regime de vijand. Nu hebben kritische denkers anoniemere vijanden’ ik zag als ik familie op het platteland bezocht‚ trof me.’ In het begin van haar studie publiceerde ze haar eerste korte verhaal in een weekblad. Het was een aanklacht tegen de armoede in Myanmar. Hier en daar werd gefluisterd dat haar moeder de auteur zou zijn. ‘De redactie verwachtte dat een 16-jarig meisje zou willen schrijven over jongens‚ liefde en relaties‚ maar zulke zaken hebben me nooit geïnteresseerd’‚ vertelt ze. In de loop der jaren verdwenen in haar omgeving verschillende mensen die politiek actief waren achter de tralies. Haar
ter van de vermoorde vader des vaderlands Aung San vanuit Oxford naar Yangon was teruggekeerd; velen zagen in haar een nieuwe leider. Maar Ma Thida‚ met haar sceptische schrijversblik‚ was niet meteen onder de indruk. Terwijl buiten de demonstraties af en aan rolden‚ zag ze hoe Suu Kyi aan het ziekenhuisbed zat van haar moeder die een beroerte had gekregen. ‘Ik dacht bij mezelf: “Jij bent de dochter van onze nationale held. Hoe kun je onverschillig blijven voor wat er gebeurt?”’ Dat de situatie in het land haar wel degelijk bezighield‚ werd Ma Thida dui-
Het Interview | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 15
15 19-10-16 15:09
© Getty
‘Zonder asielzoekers is Riace ten dode opgeschreven’ Groeit de weerstand in Europa tegen vluchtelingen? Niet in het Italiaanse Riace. Burgemeester Domenico Lucano werft jaarlijks honderden asielzoekers‚ in de hoop de verlaten straten van zijn dorp weer tot bloei te brengen. ‘Dankzij de Afrikanen hebben wij weer werk.’ Tekst: Linda Otter
O
p het eerste gezicht lijkt Riace op een van de vele andere boerengehuchten in het Italiaanse Calabrië. Zo’n dorp waar nooit iets gebeurt‚ dat eenzaam verscholen ligt in een heuvellandschap vol olijfgaarden en eindeloze rijen cactussen. Een weggetje leidt naar een dorpsplein‚ omringd door oude‚ uit tufsteen opgetrokken huizen. Schuin tegenover de kerk is een bar‚ waar bejaarde mannen op een terras kaart spelen.
Maar dan dienen zich onverwachte voorbijgangers aan. Twee Afrikaanse vrouwen komen aanwandelen‚ met peuters aan hun rokken. Ze gaan de bar binnen en bestellen een ijsje. Een paar minuten later fietst een Afrikaanse man van een jaar of 20 voorbij. Riace is een begrip geworden in Italië. In dit afgelegen Calabrese boerendorp in de teen van de Italiaanse laars worden migranten niet geweerd‚ maar juist met open armen ontvan-
18 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | In Riace brengen asielzoekers voorspoed WV_NR11_2016#3.indd 18
19-10-16 15:09
© Max Rossi/Reuters © Emeka Okereke
Door de komst van migranten kampt de school van Riace niet meer met een leerlingengebrek.
gen. Bijna een derde van Riaces achttienhonderd inwoners bestaat uit asielzoekers‚ afkomstig uit zo’n twintig landen. En anders dan elders vaak het geval is‚ wonen ze niet in afgelegen tentenkampen en barakken maar gewoon in huizen‚ tussen de andere inwoners. Er is nog een verschil: de opvang wordt niet geregeld door buitenstaanders en professionele hulpverleners‚ maar door de dorpsbewoners zelf. In Riace zijn zes organisaties actief‚ waar bij elkaar tachtig mensen uit het dorp werken. Zij beheren de EU-gelden voor opvang van vluchtelingen en houden zich fulltime bezig met de registratie‚ behuizing en andere benodigdheden. ‘Welkom in Riace’‚ zegt groenteverkoper Raffaele Niciforo (64)‚ terwijl hij zijn tomaten‚ wortels en uien uitstalt. ‘Iedereen wil weten hoe we in Riace een mirakel voor elkaar hebben gekregen. Maar eigenlijk is het heel eenvoudig. Wij helpen de migranten en vangen hen op‚ en zij zorgen dat ons dorp weer opbloeit. Dankzij de Afrikanen hebben wij weer werk.’
Hij laat zijn groenten even in de steek voor een korte rondleiding door het dorp. Toen hij jong was‚ telde Riace nog drieduizend inwoners‚ vertelt hij. Grote gezinnen met zeven‚ acht kinderen waren er even gangbaar als de armoede. Met de opkomst van de grote industrie in het noorden liep het dorp in de jaren zestig leeg. De bewoners trokken weg
hoorde dat er een ramp was gebeurd. Hij spoedde zich naar het strand om de schipbreukelingen te helpen en regelde met andere dorpsbewoners dat de Irakezen onderdak kregen in het lokale klooster en bij gastgezinnen. De Koerden zouden niet lang in Riace blijven. Toen hun asielprocedure rond was‚ vertrokken ze allemaal richting Noord-Europa‚ waar ze familie en vrienden hadden. 218 Iraakse
De schipbreuk van een boot met Koerden zou het dorp blijvend veranderen naar de banen in Noord-Italië‚ Duitsland of zelfs de Verenigde Staten. Ze lieten hun huizen achter‚ die na jarenlange leegstand dreigden in te storten. En toen gebeurde er iets wat Riace blijvend zou veranderen. In 1998 liep er voor de kust een boot op de klippen met 218 Iraakse Koerden aan boord. De toenmalige hoofdonderwijzer Domenico Lucano (58)‚ bijgenaamd Mimmo‚ was net onderweg naar zijn werk‚ toen hij
De strijd gaat door Maar bij Lucano rijpte een plan om meer vluchtelingen te helpen. De onderwijzer‚ geboren en opgegroeid in Riace‚ was tijdens zijn studentenjaren een bevlogen linkse activist van de militante groep Lotta Continua (‘de strijd gaat door’) en raakte zijn idealen nooit helemaal kwijt. Met een groep vrienden wilde hij de wereld ‘beter en socialer’ maken. Ze richtten de stichting Città Futura (‘de toekomstige stad’) op die in Riace hulp en onderdak aan vluchtelingen zou bieden. Na 2004‚ het
In Riace brengen asielzoekers voorspoed | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 19
19 19-10-16 15:09
Land van de niet-ontplofte bommen Tekst: Matteo Fagotto Fotografie: Matilde Gattoni
‘A
ls ik een kwartier later in het ziekenhuis was geweest‚ zou ik zijn gestorven. Om in leven te blijven kreeg ik twaalf bloedtransfusies.’ In de woonkamer van haar huis tilt de 39-jarige Buan Kham haar rok op om te laten zien wat er over is van haar rechterbeen‚ dat onder de knie is geamputeerd. Twee jaar geleden was Kham nog een doodgewone moeder van twee zonen van 18 en 16 die in het dorpje Na Dee woonde‚ in de provincie Xieng Khouang in Laos. Nu is ze een van de 20 duizend slachtoffers van de bommen die onontploft achterbleven na de enorme bombardementen door de Verenigde Staten. Tijdens de Vietnamoorlog‚ van 1964 tot 1973‚ wierpen de Amerikanen meer dan 270 miljoen bommen uit boven het kleine Zuidoost-Aziatische land met zes miljoen inwoners. Daarmee is Laos ’s werelds zwaarst gebombardeerde land per hoofd van de bevolking. De bombardementen maakten deel uit van een door de CIA geleide geheime operatie om de Noord-Vietnamese aanvoerroute via Laos te verwoesten‚ de zogeheten Ho Chi Minh-route. Een derde van de bommen is niet afgegaan en deze ‘blindgangers’ (waarvan slechts 1 procent is opgeruimd) maken sindsdien gemiddeld zo’n vijfhonderd slachtoffers per jaar. In september dit jaar heeft Barack Obama als eerste zittende president van de VS Laos bezocht. ‘Gezien onze geschiedenis hier‚
Een onderdeel van een clusterbom die gevonden werd onder een huis in Na Kuam.
24 | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 | Laos WV_NR11_2016#3.indd 24
19-10-16 15:09
Laos | Wordt Vervolgd | nr. 11 - november ’16 |
WV_NR11_2016#3.indd 25
25 19-10-16 15:09
We komen ook op plekken zonder postcode.
Iedereen heeft recht op bescherming. Zo ook dit gezin. In het door oorlog geteisterde Jemen zijn miljoenen mensen op de vlucht. Onschuldige burgers worden gedood door aanvallen. Het schenden van mensenrechten wordt door onderzoekers van Amnesty International aan het licht gebracht. Zij dringen aan op internationale hulp om deze gebieden weer bewoonbaar te maken. Zo werkt Amnesty International aan een wereld waarin vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen gelden.
Sinds 1996 ontving Amnesty International een bijdrage van € 77,6 miljoen. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij Amnesty International en 94 andere organisaties financieel ondersteunen. En dankzij u groeide dit Nederlandse loterijinitiatief uit tot de grootste fondsenwerver ter wereld – er werd al ruim € 7 miljard aan goede doelen geschonken. Voor een betere, duurzame en rechtvaardige wereld: postcodeloterij.nl
Dankzij u. ADV_Amnesty_2016_220x275_P207_04.indd 1 WV_NR11_2016#3.indd 36
13-10-16 15:10 15:11 19-10-16