Stemmen uit het belegerde Mosul Koloniale sporen in Amsterdam Britse overheid bespioneert Amnesty Maandblad over mensenrechten december 2016/januari 2017 | Jaargang 49 #12/1 Losse nummers ₏ 4‚50
wordtver volgd
Hoe Nederland worstelt met diversiteit WV_NR12_2016#2.indd 1
23-11-16 17:41
INHOUD
groeten uit... Erbil (Noord-Irak)
‘Hoe moet je kletsen? Ik ben het geloof ik verleerd.’ De Syrische Lydia (31) prikt haar wandelstok in de grond en kijkt me vragend aan. We staan aan de voet van het Bradostgebergte‚ 110 kilometer ten noorden van Erbil‚ de hoofdstad van het Koerdische Noord-Irak. Voor ons slingert een pad zich richting de winderige top: nog zo’n vier uur wandelen te gaan. De plaatselijke wandelclub‚ een overwegend Koerdisch gezelschap‚ houdt vandaag zijn eerste ladies only-tocht. Lydia‚ afgestudeerd ingenieur en nieuw groepslid‚ gluurt over haar Burberry-zonnebril naar de twaalf andere kwebbelende dames. Ze is hier met een doel: ze zoekt vriendinnen. In 2013 vluchtte de Syrische uit Aleppo naar Erbil. Haar vrienden‚ die zich opmaakten voor een tocht naar Europa‚ verklaarden haar voor gek. In zo’n onderontwikkelde stad‚ pal naast Mosul‚ heb je als goedopgeleide Syriër toch niets te zoeken? Inmiddels telt Noord-Irak zo’n 240 duizend Syrische vluchtelingen en heeft Lydia hun ongelijk bewezen. ‘Ik heb m’n ouders en broer laten overvliegen en ik vond een baan bij een Iraakse verzekeringsmaatschappij.’ Toch blijft één ding haar bezighouden: het gebrek aan vriendinnen. De eerste maand had ze een paar aardige Syrische meiden ontmoet‚ maar toen duidelijk werd dat snel terugkeren naar Syrië geen optie was‚ trokken zij één voor één naar Europa. Sindsdien brengt de dertiger haar vrije avonden alleen door met familie. ‘Energie om nieuwe mensen te ontmoeten heb ik nauwelijks. Werken‚ werken‚ werken. Dat is het enige wat iedereen hier doet.’ Toch weet Lydia het zeker: Erbil is en blijft voorlopig haar thuis. Ook al vreest ze dat haar grootste angst werkelijkheid wordt: ‘Hoe langer ik hier zonder vriendinnen zit‚ hoe meer ik ga lijken op mijn ouders: oud‚ stil en saai.’
Eva Huson
‘Veel witte Nederlanders hebben nooit goed naar zichzelf gekeken’ Antropologe Gloria Wekker
8
4 12 20 23 28 29 30 34
Cover: © Odilo Girod
‘Wie kritiek levert op het Huis Nederland‚ wordt eruit gedonderd’ Essay van Sinan Çankaya
14
VierVijf Koloniaal verleden Alternatieve stadstour door Amsterdam ‘Zwijgen en vergeten‚ dat kan niet meer’ Lynchpartijen in de VS tussen 1870 en 1950 Grunberg Column Stemmen uit Mosul ‘Bij mijn huis ligt al vier dagen een dode man’ De Zaak Internationaal Strafhof kent ook fans in Afrika ‘Ons werk is niet strafbaar‚ de politie heeft niets bij ons te zoeken’ Britse overheid bespioneerde Amnesty in Londen ‘Een van de grootse schandalen in de Nederlandse academische wereld’ Hoe Nederlandse psychologen collaboreerden met Soeharto
2 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 | Inhoud WV_NR12_2016#2.indd 2
23-11-16 17:41
OPZICHTIGE STROPDASSEN
De B van Bezorgde Burger Vluchtelingenalfabet
24
‘Ik wil niet zo’n typische diaspora-Turk worden’ Nil Mutluer‚ ‘Academicus voor Vrede’ in Berlijn
36 40 44 46 50 52 54 56
KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips Zicht op China – vanuit Hongkong Amnesty-onderzoekers Partick Poon en William Née ‘Hadden we maar drie maanden meer gehad in Irak’ Yash Ghai‚ adviseur ‘moeilijke’ grondwetten‚ over gemiste kansen Polman Column ‘Respect voor mensenrechten is niet meer vanzelfsprekend in Nederland’ Amnesty-directeur Eduard Nazarski gaat het land in Schrijfmarathon 2015 Pennen voor gerechtigheid Amnesty in 2016 Een jaar lang actie
Tien jaar geleden schreef ik mijn eerste stuk voor Wordt Vervolgd. Het was een interview met Amnesty’s toenmalige secretaris-generaal Irene Khan. In diezelfde maand‚ december 2006‚ startte Amnesty een campagne tegen discriminatie in onder andere Nederland. Om eerlijk te zijn was ik niet heel enthousiast over die campagne. Alsof er niets ergers gaande is in de wereld‚ dacht ik vaak. In het Sudanese Darfur werden op dat moment massaal mensen afgeslacht‚ maar Amnesty Nederland ging actievoeren tegen discriminatie in eigen land. Ik vroeg Irene Khan hoe urgent die acties waren. De ernst van een mensenrechtenschending zou niet moeten bepalen of die bestreden moet worden‚ zei ze stellig. Khan: ‘Mensen zeggen niet snel: tja‚ ik word dan wel gediscrimineerd‚ maar ik heb het toch nog altijd beter dan de Tsjetsjenen in Rusland.’ Misschien moest ik me wat beter gaan verdiepen in de slachtoffers van discriminatie‚ bedacht ik. Als een homoseksuele man in Amsterdam op straat uitgescholden wordt‚ kan Amnesty natuurlijk niet zeggen dat hij in een ander land misschien zou zijn geexecuteerd. Wie ben ik bovendien om te oordelen dat bepaald leed niet erg genoeg zou zijn voor een Amnesty-campagne? In Nederland zal ik bij een sollicitatie nooit afgewezen worden vanwege mijn achternaam‚ op straat zal een agent mij niet zomaar staande houden en een uitsmijter zal mij niet snel vanwege mijn uiterlijk de toegang tot een discotheek ontzeggen. Nu‚ tien jaar later‚ woedt het diversiteitsdebat in Nederland in alle hevigheid. Met enige schaamte kijk ik terug op mijn gebrek aan inlevingsvermogen van destijds. Tegelijkertijd kijk ik met grote verbazing naar de vele Nederlanders die nog altijd ontkennen dat ons land een racismeprobleem heeft‚ iets wat ook Sinan Çankaya constateert in zijn essay (pagina 14). Antropologe Gloria Wekker‚ een van de aanjagers van het debat dit jaar‚ meent dat veel witte Nederlanders heimwee hebben naar ‘de goede oude tijd’‚ naar ‘een gevoel van suprematie’ (pagina 8). De Britse parlementariër Jack Straw zei in 2006 dat islamitische vrouwen hun sluier moesten afdoen omdat híj zich er ongemakkelijk bij voelde. Ik legde de uitspraak voor aan Irene Khan. Zij moest lachen en zei: ‘Misschien voelen vrouwen zich ook wel ongemakkelijk bij de opzichtige stropdassen van meneer Straw – maar die hoeft hij dan toch ook niet af te doen?’
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 |
WV_NR12_2016#2.indd 3
3 23-11-16 17:41
vijf
Praat met een moslim Donuts‚ koffie‚ bloemen en een bord met de tekst ‘Praat met een moslim’. Deze vier wapens zet het Amerikaanse echtpaar Mona Haydar en Sebastian Robins wekelijks in om de islamofobie in hun land te bestrijden. Haydar is een Syrisch-Amerikaanse moslim‚ Robins bekeerde zich tot de islam. Elke week staan ze voor de Cambridge Public Libary in Massachusetts. Ze begonnen het ‘praat met een moslim-initiatief’ na de aanslagen in Parijs van november vorig jaar. Door het gesprek aan te gaan met voorbijgangers en vragen te beantwoorden‚ hopen de twee angst voor moslims weg te nemen en vooroordelen te ontkrachten. Burgers in Chicago en Los Angeles hebben inmiddels hun voorbeeld gevolgd.
Woede om nazi-uniformen in Japan Het waren opvallende outfits waarin de Japanse meidenband Keyakizaka46 op 22 oktober het podium betrad in Yokohama. Met militair ogende zwarte capes en bijbehorende petten‚ met daarop het embleem van een roofvogel‚ leken de pakken als twee druppels water op de uniformen van de Waffen-SS. De reacties bleven niet uit: op de sociale media verschenen woedende commentaren en het Simon Wiesenthal Centrum eiste excuses. Zowel de bandleden als het platenlabel gaven daaraan gehoor. ‘De pijn die we hiermee hebben berokkend‚ spijt ons enorm’‚ stelt Sony Music Entertainment. ‘De kostuums in kwestie zullen nooit meer worden gebruikt.’ Producent Yasushi Akimoto zei dat er geen sprake was van kwade opzet en dat niemand er bij stil had gestaan dat de kledingkeuze controversieel zou zijn. Pijnlijk voor Sony was echter dat de eveneens Japanse jongensband Kishidan in 2011 ook al door het stof moest nadat de leden in vergelijkbare uniforms op tv waren verschenen.
‘Overal zie ik journalisten het verwijt dat zij zoveel zaken “gemist” hebben beantwoorden met het extra uitvoerig citeren en napraten van Wilders’ Tom-Jan Meeus in NRC over de media sinds de zege van Trump
© Mitchell Esajas
© Muyi Xiao
VIER
Twintig keer proces verbaal over haatpost Hij was blij over hoe een demonstratie eind vorig jaar tegen Zwarte Piet was verlopen – zonder arrestaties of geweld. Dus zette activist Mitchell Esajas‚ voorzitter van New Urban Collective‚ na afloop een vrolijke selfie op Facebook (zie foto) van hem en mededemonstranten. ‘Ik kreeg tienduizend racistische of bedreigende reacties’‚ vertelde hij begin november op de Afrikadag in Amsterdam‚ een initiatief van de PvdA. Hij las er een voor: ‘Iedereen die tegen Zwarte Piet is mag zich bij mij aanmelden voor een gratis kogel door je harses. Dat jullie nou problemen hebben met je eigen zelfbeeld‚ maar om nou een kinderfeest te verzieken. Beter verlaat je dit land en snel.’ Esajas overhandigde de reacties aan vicepremier Lodewijk Asscher‚ met wie hij in een panel zat over discriminatie. ‘Ik heb ze ook aan de politie gegeven en aangifte gedaan‚ maar heb daarna niets meer gehoord.’ Asscher had een verrassing. ‘Ik heb even met het Openbaar Ministerie gebeld: er is twintig keer proces verbaal opgemaakt over de bedreigingen’‚ zei hij. ‘Er is dus wel iets mee gebeurd.’ Verbeterpuntje‚ voegde hij met een besmuikt lachje toe‚ is wel ‘dat ze jou dat ook wel hadden mogen vertellen’.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 | VierVijf WV_NR12_2016#2.indd 4
23-11-16 17:41
© Suitsupply
Advertentie ‘seksistisch’ SuitSupply staat bekend om zijn provocerende reclamecampagnes. Begin dit jaar trok de pakkenwinkel aandacht met abrireclames waarop enorme‚ schaars geklede vrouwen stonden naast mannen ter grootte van een pop. Op één poster gebruiken twee mannen in pak de ontblote borsten van een dame als glijbaan‚ op een andere afbeelding slaat een man een vrouw op haar billen. Seksistisch‚ vond menigeen. En de Reclame Code Commissie (RCC)‚ die klachten van burgers over advertenties beoordeelt‚ is het daarmee eens. En dat is opmerkelijk‚ zeggen het Clara Wichmannfonds en het Public Interest Litigation Project (PILP)‚ die vorig jaar internationaal onderzoek deden naar seksistische reclameuitingen. Daaruit bleek dat de RCC‚ in tegenstelling tot autoriteiten in andere landen‚ reclames alleen op ‘zedelijkheid’ beoordeelde. Seksistische advertenties konden zo jarenlang door de beugel‚ zolang er maar niet te veel bloot te zien was. Dat de RCC nu ook ‘seksisme’ veroordeelt noemt het Clara Wichmannfonds ‘geweldig nieuws’. Een reclame beoordelen op ‘zedelijkheid‚ bloot of seks’ is immers iets heel anders dan onderzoeken of die bijdraagt aan het ‘negatief stereotyperen’ van vrouwen‚ aldus het fonds.
Te dicht bij je vriendje? Stokslagen! Eind oktober kreeg een 20-jarige Indonesische in Atjeh ten overstaan van een grote groep toeschouwers 23 stokslagen op haar rug. Haar misdaad? Ze was ‘te dicht’ bij haar vriendje gekomen. En dat is in strijd met de shariawetgeving die in de provincie in het uiterste noorden van Sumatra van kracht is. Zaken als alcohol drinken‚ gokken en seks voor het huwelijk zijn er verboden. Het aantal lijfstraffen in Atjeh is het afgelopen jaar naar verluidt flink gegroeid. Eerder in oktober kregen zes ongetrouwde stellen ook al stokslagen‚ omdat zij te intiem met elkaar zouden zijn geweest. Eén vrouw kon haar straf ontlopen omdat ze zwanger is‚ maar zij zal na de bevalling alsnog slaag krijgen. In de rest van Indonesië bestaat maar weinig steun voor de sharia: de meeste moslims in het land praktiseren een meer gematigde vorm van de islam. De Indonesische regering kan de stokslagen in Atjeh desondanks niet verbieden: de provincie kreeg tien jaar geleden een verregaande vorm van autonomie.
Campagne tegen ‘bloedcoltan’ pakt verkeerd uit ‘Geen bloed aan mijn telefoon.’ De publiekscampagne om het voor mobieltjes essentiële coltan‚ en ook andere mineralen‚ niet meer uit het oorlogsgebied in Oost-Congo te halen‚ heeft veel succes gehad. In 2006 namen de Verenigde Staten de Dodd Franck-wet aan‚ die fabrikanten opdroeg te bewijzen dat mineralen die ze uit het conflictgebied aankochten‚ van bonafide producenten was. Zo moest voorkomen worden dat met de delfstoffen nieuwe oorlogen werden gefinancierd. Mooi toch? Nou nee‚ zegt de Congolese antropoloog Aloys Tegera‚ die de mineralenhandel in Oost-Congo al zo’n vijftien jaar bestudeert. ‘De campagne was een grote simplificatie van de situatie. Want de mineralenwinning financierde niet alleen krijgsheren‚ maar ook talloze kleine‚ zelfstandig opererende mijnwerkers‚ die de delfstoffen aan tussenhandelaren leverden’‚ vertelde hij begin oktober op een congres in Kopenhagen. Na invoering van de wet namen de meeste importeurs het zekere voor het onzekere en trokken ze zich massaal terug uit Congo. Tegera: ‘Zeker dertigduizend mijnwerkers verloren hun bron van inkomsten‚ bleek uit ons onderzoek. Velen sloten zich bij gewapende milities aan‚ uit economische noodzaak‚ waardoor de conflicten zich alleen maar verlengden. De goedbedoelde campagne had een averechts effect.’
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 |
WV_NR12_2016#2.indd 5
5 23-11-16 17:41
© Otto Snoek WV_NR12_2016#2.indd 6
23-11-16 22:39
Kleur bekennen in Nederland Als iets Nederlanders heeft beziggehouden dit jaar‚ is het discriminatie en diversiteit. Agenten die een rapper aanhielden om zijn huidskleur‚ de voordelen die witte Nederlanders onbewust genieten‚ het racisme op de arbeidsmarkt‚ de kleur van de Pieten van Sinterklaas: steeds kwam het thema terug en steeds feller klonken de meningen. In deze Wordt Vervolgd enkele bijdragen aan het debat. Gloria Wekker‚ die het thema
WV_NR12_2016#2.indd 7
‘witte onschuld’ op de agenda zette‚ kijkt terug op een bewogen mediajaar (pagina 8)‚ Renée Vink ontdekte‚ meewandelend met de Black Heritage Tour in Amsterdam‚ dat Nederlanders in de Gouden Eeuw ook in eigen land slaven hielden (pagina 12)‚ en Ruth Hopkins voegde zich in de VS bij een groep Amerikanen die de slachtoffers van de lynchpartijen uit de vorige eeuw een gezicht wil geven (pagina 20). Om alledaags
racisme te bestrijden pleit publicist Sinan Çankaya vanaf pagina 14 voor ‘micro-revoluties’. Gemakkelijk is het niet‚ schrijft hij‚ maar noodzakelijk. Het lijkt tot de Nederlandse maatschappij te zijn doorgedrongen: er is een racismeprobleem en witte mensen hebben een bevoorrechte positie.
23-11-16 22:39
‘Wat als Wilders premier wordt? Daar ga ik liever niet op in’ Als weinig anderen hield Gloria Wekker wit Nederland dit jaar een spiegel voor. Na het verschijnen van haar boek White Innocence‚ over geïnstitutionaliseerd racisme‚ volgden interviews in kranten en opiniebladen – en een golf kritiek. In Suriname praat ze met Armand Snijders over een bewogen mediajaar en over de ‘typische verongelijktheid die veel witte mannen hebben als ze met zichzelf worden geconfronteerd’.
Tekst: Armand Snijders Fotografie: Lenny Oosterwijk
P
aramaribo – ‘Laten we een plekje in de schaduw zoeken‚ onder een parasol. Ik moet echt weer wennen aan de hitte’‚ zegt antropologe Gloria Wekker (66). Het is half elf ’s morgens en op het terras van het befaamde Torarica Hotel in Paramaribo is het meer dan dertig graden. Wekker mag in
werkt er (‘liefst onder de mangoboom in de tuin’) aan de Nederlandse vertaling van haar deze zomer verschenen boek White Innocence. Daarin beschreef ze hoe de Nederlandse koloniale geschiedenis doorwerkt in geïnstitutionaliseerd racisme in de Nederlandse maatschappij. Zo hekelde ze het ‘positieve en zelfgenoegzame beeld’ dat veel witte Nederlanders‚ ‘in het bijzonder witte oudere mannen’‚ zouden hebben van racisme‚ Zwarte Piet en het slavernijverleden. Na de verschijning van het Engelstalige boek kreeg ze ladingen kritiek over zich uitgestort‚ maar ook veel steunbetuigingen. Een paar maanden later kwam ze als voorzitter van commissie Diversiteit van de Uni-
‘Eigenlijk ben ik blij met dit soort zielige reacties‚ het bevestigt de bevindingen van mijn onderzoek’ 1950 in Suriname geboren zijn‚ een tropenkind zou ze nooit worden. Een jaar later verhuisde ze met haar Joodse vader‚ Creools-Indiaanse moeder en vier oudere broers en zussen naar Nederland. Na een bewogen jaar is Wekker nu voor een paar maanden terug in Paramaribo. Ze
versiteit van Amsterdam (UvA) met de conclusie dat de onderwijsinstelling een wit bolwerk vormt dat dringend toe is aan meer diversiteit. Hoogleraar In Nederland moest Wekker haar plaats zien te vinden binnen een‚ in die tijd nog‚ overwegend witte samenleving. Dat deed ze met succes: ze rondde in 1981 haar studie culturele antropologie aan de Universiteit van Amsterdam af en promoveerde in 1992 aan de Universiteit van Californië. Negen jaar later werd ze professor Gender en Etniciteit aan de Universiteit Utrecht. Van 1987 tot 1992 woonde Wekker‚ met een onderbreking van negentien maanden die ze in Suriname verbleef voor onderzoek‚ in de Verenigde Staten. Als 17-jarige student verbleef ze daar ook een jaar. Het leven in de VS
8 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 | Gloria Wekker WV_NR12_2016#2.indd 8
23-11-16 17:41
WV_NR12_2016#2.indd 9
23-11-16 17:41
Op zoek naar ons zwarte verleden Wat Nederlanders weten van hun koloniale verleden is onvolledig‚ eenzijdig en soms incorrect. Dat ontdekte de Surinaams-Amerikaanse Jennifer Tosch. Ze ging op zoek naar de verborgen geschiedenis van Nederland en besloot er rondleidingen over te geven. ‘Wat velen niet weten‚ is dat er ook in Nederland “tot slaaf gemaakten” waren.’ Tekst: Renée Vink
J
ennifer Tosch loopt met ferme stappen door de zalen met Hollandse meesters in het Amsterdamse Rijksmuseum‚ met in haar kielzog een groepje toeristen‚ vooral uit de VS. Af en toe blijft ze staan om iets aan te wijzen‚ zoals bij het statige portret van Jan Valckenburg (zie afbeelding). In de Gouden Eeuw (1600-1700) had hij een prominente functie in de West-Indische Compagnie (WIC)‚ die onder meer slaven vervoerde van Afrika naar Zuid-Amerika. Achter de in een harnas gehulde Valckenburg is een zwarte jongeman afgebeeld. Mond‚ neus‚ ogen en oren zijn te onderscheiden‚ maar verdere gezichtscontouren ontbreken. Dat hij een slaaf was‚ is het enige dat we van hem weten. Het bezit van slaven‚ zegt Tosch in Amerikaans Engels‚ ‘was een manier om je sociale status te laten zien’. Ook op andere schilderijen in het museum zijn slaven te zien. Een enkele keer is er een prominent aanwezig‚ maar meestal staat hij op de achtergrond. ‘Het grootste misverstand is dat in Nederland zelf geen slavernij voorkwam’‚ licht ze toe. ‘Het was verboden‚ maar werd sociaal geaccepteerd.’ Haar toon tijdens de tour is kritisch en soms verontwaardigd‚ maar niet aanvallend. De slaven‚ of zoals Tosch ze noemt: ‘de tot slaaf gemaakten’‚ waren in principe vrije mensen. ‘Maar niemand ver-
telde hun dat‚ dus stapten ze ook niet naar de rechter om hun rechten op te eisen.’ Niet demoniseren Vier jaar geleden kwam de in New York geboren Tosch naar Nederland om zich te verdiepen in de geschiedenis van haar familie. Ook volgde ze een tweeweekse cursus postkoloniale geschiedenis aan de Black Europe Summer School in Amsterdam. Nederlanders wisten
maar weinig over de koloniën en de slavenhandel‚ ontdekte ze daar. Over NederlandsIndië was nog wel het een en ander bekend‚ meer in elk geval dan over Suriname‚ het land van haar ouders. Ze besloot de andere kant van het succesverhaal dat de Gouden Eeuw heet te gaan vertellen. Dat mondde uit in een alternatieve rondleiding door Amsterdam: de Black Heritage Tour. ‘Hoe vertel je dat je een van de
12 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 | Alternatieve stadstour WV_NR12_2016#2.indd 12
23-11-16 17:41
Discriminatie‚ slavernij‚ Zwarte Piet‚ de bevoorrechte blanke – soms leek het dit jaar nergens anders over te gaan in Nederland. De aanjagers van het diversiteitsdebat in vijf profielen.
< Jan Valckenburgh‚ geschilderd door Daniel Vertangen (1601-1683).
den vertrok hij naar Afrika om zijn werk daar voort te zetten. Tosch vindt het geweldig dat Amnesty nu in het vroegere pand van de gebroeders Coymans zit. Ze noemt het ‘een ommekeer’‚ die laat zien hoe dynamisch de geschiedenis is. ‘Daarom vind ik dat je de symbolen van het koloniale verleden niet moet verwijderen. Ze zijn er om een reden‚ en we moeten ze behouden als een herinnering.’ Terwijl Tosch druk met de groep in gesprek is over de term ‘allochtoon’‚ Zwarte Piet‚ en een toerist langs de gracht die een gigantische joint rookt‚ vergeet ze bijna te vertellen over een van de gebouwen die de boot passeert. ‘Zijn we al langs Museum Van Loon gevaren? O nee‚ gelukkig. Daar is het!’ Museum Van Loon is één van de tien musea waar Tosch mee samen‘Mensen zeggen: dankjewel dat je mij dit liet werkt. Als medeoprichters van de Verenigde zien‚ ik dacht altijd dat ik hier niet thuishoorde’ Oost-Indische Compagnie (VOC) waren de Van Loons een van de inzwarte bedienden op de Oudezijds Voorburg- vloedrijkste families in de Gouden Eeuw. Hoewel zij vooral banden met de VOC hadden‚ is wal 136. Of van een groep Afrikanen die taook deze familie omstreden‚ volgens Tosch. baksplanten vasthouden‚ in dezelfde straat ‘De Van Loons zijn dan niet zelf naar Afrika op nummer 176. Soms wordt verwezen naar gegaan om mensen tot slaaf te maken‚ maar de Bijbel‚ bijvoorbeeld bij een gevelsteen ze waren de oprichters en investeerders van met een Ethiopische man erop. In het bijbede instituties die slavernij mogelijk hebben horende verhaal wordt hij gedoopt. gemaakt.’ De West-Indische Compagnie is im‘Sommige deelnemers kwamen na een mers opgezet naar het model van de VOC. tour huilend naar me toe. Ze zeiden: “DankDat Tosch een enkele keer wat chaotisch jewel dat je mij dit liet zien‚ ik heb altijd geoverkomt‚ lijkt de groep niet te deren. Na afdacht dat ik hier niet thuishoorde. Nu zie ik loop wordt ze geknuffeld‚ uitvoerig bedankt‚ dat ik er altijd ben geweest. Waarom zouden gepolst voor deelname aan een documenmijn symbolen anders overal te zien zijn?”’ taire en gevraagd op de foto te gaan. ‘We will keep in touch’‚ beloven sommigen‚ en een Amnesty-kantoor enkeling‚ die toch al 60 euro heeft betaald De boot vaart door de Keizersgracht‚ waar ook het Amnesty-kantoor zich bevindt. Gedu- voor de drie uur durende tour‚ drukt haar nog een fooi in de hand. Er is een waar ‘Jenrende de Gouden Eeuw werd dit pand benifer-effect’ ontstaan. woond door de gebroeders Coymans‚ die zeer actief waren in de slavenhandel. In 1759 Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl kwam het pand in handen van de directeurgeneraal van de West-Indische Compagnie‚ Voor meer informatie zie Jan Pieter Theodoor Huydecooper. Hij heeft www.blackheritagetours.com er echter nooit gewoond. Door grote schulrijkste landen ter wereld bent geworden‚ zonder te praten over de arbeid die daarvoor is verricht?’‚ geeft ze als reden. Elke zondagmiddag vaart Tosch met een groep geïnteresseerden door de Amsterdamse grachten‚ waarna ze de tour afsluit met een museumbezoek‚ meestal het Rijksmuseum. Vaak bestaat de groep vooral uit zwarte geïnteresseerden‚ zoals vandaag. Tosch benadrukt echter dat ze ook geregeld geheel witte gezelschappen rondleidt. ‘Deze tour is niet bedoeld om Nederland te demoniseren of om zwarte mensen te verslachtofferen.’ Tijdens de boottocht door de grachten wijst Tosch op de vele symbolen die refereren aan het koloniale verleden en de ‘zwarte aanwezigheid’ in Nederland. Zoals een beeldje van kapitein Cornelius Tromp en zijn
Kop van Jut Twee jaar geleden noemde de tv-presentatrice Sylvana Simons Zwarte Piet een ‘racistische karikatuur’. Toen al kreeg ze naast steunbetuigingen vele haatberichten toegestuurd. In mei dit jaar sloot Simons (45) zich aan bij de politieke partij Denk‚ van de ex-PvdA’ers Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk. De partij‚ die de ‘verharding en verrechtsing’ in Nederland wil bestrijden‚ zorgde zelf ook voor de nodige controverse. Zo zaait Denk twijfel over de Armeense genocide‚ neemt zij geen afstand van de zuiveringen die president Erdog˘an in Turkije doorvoert‚ noch van de arrestatie van columnist Ebru Umar eind april in Turkije. Als het nieuwe boegbeeld van de partij werd Simons gelijk een nationale kop van Jut: het regende haatmail‚ racistische uitlatingen en doodsbedreigingen. Op internet verscheen in november een gemonteerd filmpje onder het carnavalsnummer ‘Oh Sylvana’. In beeld kwam Simons‚ onder andere als gefotoshopt slachtoffer van een lynchpartij en als Zwarte Piet. Zanger Rob van Daal zegt dat zijn nummer niet over Simons gaat maar over zijn ex‚ en neemt afstand van het racistische knip- en plakwerk. Het OM besloot de maker van het filmpje te vervolgen. Simons laat zich door de bedreigingen niet tegenhouden. ‘Obama krijgt doodsbedreigingen. Martin Luther King heeft er vast ook wel een paar gehad’‚ zei ze tegen tijdschrift Grazia. ‘De kracht waarmee ik kapot moest na de bekendmaking van mijn politieke ambities‚ is het bewijs dat ik er juist moet zijn.’
Alternatieve stadstour | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 |
WV_NR12_2016#2.indd 13
13 23-11-16 17:41
De D van Dobberneger Zijn ze nu wel of niet goed voor onze economie‚ de vluchtelingen die de afgelopen twee jaar naar de EU kwamen? We weten het nog niet. Maar hun komst heeft in elk geval ons idioom verrijkt. Woorden en begrippen kregen nieuwe betekenissen en extra ladingen. Een kleine greep.
Tekst: Linda Polman Illustraties: Odilo Girod
Aanzuigende werking – Europese politici maakten er het uitgangspunt van voor hun antimigratiebeleid‚ maar het bestaan ervan is nooit bewezen. De aanname is dat alle hulp die je aan migranten en vluchtelingen biedt alleen maar meer migranten en vluchtelingen aantrekt. De Griekse overheid propt vluchtelingen in voormalige slachthuizen en chemische fabrieken en laat ze daar maandenlang zitten – als vluchtelingenverschrikkers in de stank en de modder‚ met elke dag een prak ouwe macaroni. Bij de Bulgaarse grens worden vluchtelingen weggejaagd door schuimbekkende honden. In Nederland vergeten we nooit Job Cohen‚ toenmalig staatssecretaris van Justitie‚ die in 1998 met de modder van het zeiknat geregende tentenkamp voor asielzoekers in Ermelo nog onder zijn schoenen‚ toegaf dat die vluchtelingen expres waren ondergebracht in tenten die lekten‚ om een signaal af te geven aan potentiële nieuwe asielzoekers. Nieuwe bleven echter gewoon komen‚ anders zou Fred Teeven van Justitie in 2014 zich niet geroepen hebben gevoeld om te verklaren dat Nederland geen voorstander is van reddingsboten voor vluchtelingen op de Middellandse Zee. Verdrinkingen op zee zijn ‘erg’‚ zei hij‚ ‘maar wij moeten geen veerdienst van Afrika naar de zuidkust van Europa organiseren’. Zo’n veerdienst zuigt aan natuurlijk. In 2015 beweerde VVD-leider Zijlstra dat vluchtelingen naar Nederland trokken omdat ze hier gratis borstvergrotingen konden krijgen. Dat was flauwekul‚ maar stookte het antimigratievuurtje in Nederland wel verder op. Allochtoon – Dit begrip werd op 1 november geschrapt uit het woordenboek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In de top 3 over 2015 van immigranten in Nederland staan Polen op 1‚
24 | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 | Vluchtelingenidioom WV_NR12_2016#2.indd 24
23-11-16 17:41
Syriërs op 2 en Duitsers op 3‚ en die hebben onderling zo weinig gemeen dat het zinloos zou zijn om ze allemaal allochtoon te noemen. De overheid spreekt voortaan over ‘inwoners met een migratieachtergrond’‚ indien nodig nader geduid als bijvoorbeeld ‘kennismigranten’‚ ‘asielmigranten’ of ‘economische migranten’. Voor veel Nederlanders was het begrip ‘allochtoon’ allang synoniem met ‘moslim’. Asielinstroom – Nederlands verzinsel. Bij de Nederlandse asielinstroomcijfers worden niet alleen asielzoekers opgeteld‚ maar ook na-reizigers‚ die pas komen als de asielzoeker allang geen asielzoeker meer is‚ maar een erkend vluchteling. Wat van de na-reizigers reguliere migranten maakt. Nederlandse statistieken zijn nog vervuilder: een asielzoeker die wordt afgewezen‚ maar die een tweede‚ derde of vierde aanvraag doet‚ wordt geteld als twee‚ drie‚ of vier asielzoekers. De overheid wil kennelijk de indruk verspreiden dat het land wordt overspoeld (zie onder ‘O’). Bezorgde burgers – Witte autochtonen die scheldend en dreigend langs Europese gemeentehuizen‚ asielzoekerscentra en moskeeën trekken om te protesteren tegen de komst van vluchtelingen. Ze doen dit uit bezorgdheid over de afbraak van de zorg en over islamisering‚ zeggen ze. Bezorgde burgers waren de drijvende kracht achter de Brexit. Zij uitten hun ‘eurowrevel’ over het migratiebeleid van de ‘kibbelunie’. Dobbernegers – Na lang sudderen op ultrarechtse sites zoals Geen Stijl en TPO‚ werd het begrip in de zomer van 2016 salonfähig gemaakt door Libelle-columniste Ebru Umar‚ die het rondstrooide op Twitter en niet werd ont-
slagen. De Libelle-site vermeldt slechts trots dat Omar ‘geregeld kritisch is op de islam’. Wat ‘dobbernegers’ met islam te maken hebben‚ weet ik ook niet. Flexibele solidariteit – Op het voorstel van de EU dat alle lidstaten in onderlinge solidariteit een aantal vluchtelingen herplaatsen vanuit Griekenland en Italië‚ introduceerde Victor Orbán‚ de almachtige heerser van ‘Orbánistan’ (Hongarije) het concept van ‘flexibele solidariteit’: de Oost-Europese lidstaten nemen nul vluchtelingen op‚ maar doneren bijvoorbeeld tenten en veldbedden aan collega-lidstaten die wél vluchtelingen willen. De EU ging akkoord. Onlangs zei Demeter Áron van een Hongaarse Amnesty-groep tegenover de Amerikaanse nieuwssite Medium dat op schoolpleinen in Hongarije het woord ‘migrant’ nu het meest gebruikte scheldwoord is‚ en ‘homo’ en ‘zigeuner’ heeft verdrongen.
Voor ‘Gutmensch’ verzon columniste Annabel Nanninga de Nederlandse term ‘deugertjes’. Ze gaf de deugertjes er de schuld van dat alle slijterijen‚ slagerijen en bakkers bij haar in de buurt inmiddels waren vervangen door halalverkopers. Nanninga noemt zich criticus van de NederIslam en vond de term ‘klaagneger’ uit. Wat ‘klaagnegers’ met islam te maken hebben weet ik ook niet (zie ook ‘dobbernegers’). Kakkerlakken – Columniste Kathy Hopkins van het Britse The Sun deed in april 2015 de oproep om geen reddingsboten de Middellandse Zee op te sturen‚ maar oorlogsschepen (zie ook ‘Aanzuigende werking’ en ‘Oplossingen’). ‘Vergis je niet: die migranten zijn kakkerlakken!’‚ schreef ze. David Cameron‚ destijds de Britse premier‚ borduurde voort op die vergelijking toen hij waarschuwde tegen ‘een zwerm die
Vluchtelingenidioom | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 |
WV_NR12_2016#2.indd 25
25 23-11-16 17:41
Wie luistert er mee? Britse inlichtingendiensten onderscheppen op grote schaal het e-mailverkeer van burgers‚ onthulde Edward Snowden in 2013. Amnesty en negen andere organisaties begonnen er een zaak over bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Later bleek dat een Britse inlichtingendienst ook Amnesty had bespied. Tekst: Arend Hulshof Illustraties: Odilo Girod
L
uistert de Britse inlichtingendienst dit gesprek af? Rachel Logan klinkt serieus als ze de vraag door de telefoon beantwoordt. Ze weet het niet‚ zegt de directeur Law&Human Rights van de Britse afdeling van Amnesty. ‘Of en hoe vaak de regering onze communicatie aftapt‚ is onbekend.’ Dat Londen überhaupt interesse heeft in de communicatie van Amnesty bleek vorig jaar. Het Investigatory Powers Tribunal (IPT)‚ de onafhankelijke toezichthouder van de Britse inlichtingendiensten‚ maakte bekend dat de Government Communications Headquarters (GCHQ) e-mails van Amnesty heeft onderschept en bewaard. Hoeveel mails dat waren‚ wanneer ze waren verzonden en waarover ze gingen: dat bleef allemaal geheim. Het IPT liet alleen weten dat GCHQ in overtreding was omdat de dienst de ver-
WV_NR12_2016#2.indd 30
gaarde informatie te lang had bewaard. Het onderscheppen van de Amnesty-mails zélf was volgens de toezichthouder legitiem. Edward Snowden In 2013 onthulde de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden dat niet alleen zijn voormalige werkgever‚ de Amerikaanse inlichtingendienst NSA‚ maar ook diens Britse equivalent GCHQ op grote schaal e-mailverkeer van willekeurige burgers onderschept. Ongerichte massasurveillance‚ heet dat in jargon. Amnesty diende een klacht in bij het IPT‚ die alle aantijgingen verwierp. Daarop stapte de organisatie in april 2015 met negen andere organisaties naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Drie maanden later verklaarde het IPT dat ook Amnesty en een Zuid-Afrikaanse nietgouvernementele organisatie waren bespied.
hebben regelmatig contact met mensen die gevoelige informatie met ons delen. Het kan levensgevaarlijk zijn als die informatie in verkeerde handen komt. GCHQ deelt regelmatig gegevens met buitenlandse veiligheidsdiensten‚ ook die van minder frisse regimes. Terwijl onze bronnen erop vertrouwen dat wij zorgvuldig omgaan met hun informatie. ‘Het is bizar dat we er bij Amnesty rekening mee moeten houden dat de Britse overheid onze mails meeleest. Onze activiteiten zijn niet strafbaar en dus horen de veiligheidsdiensten of de politie er geen belangstelling voor te hebben.’ Volgens Amnesty zouden overheden alleen gericht communicatie mogen aftappen‚ bij mensen op wie een ‘redelijke verdenking’ rust van strafbare feiten. Ongerichte massasurveillance‚ waarbij de online communicatie en telefonie van willekeurige burgers wordt onderschept‚ schendt de privacy op ontoelaatbare wijze. Duidelijke wetgeving hierover kende Groot-Brittannië echter niet‚ waardoor onduidelijk bleef of massasurveillance wel was toegestaan. Logan: ‘En dus meende de regering dat ze haar gang kon gaan.’ Inmiddels mág ze dat ook: op 17 november nam het parlement de Investigatory Powers Act aan‚ een wet die zo’n beetje alles legiti-
‘Het zou eigenlijk pas verrassend zijn geweest als onze e-mails níet zouden zijn onderschept’ Rachel Logan‚ die betrokken is bij de zaak in Straatsburg‚ was niet verbaasd over deze onthulling. ‘GCHQ kan al het mailverkeer in Groot-Brittannië onderscheppen en doet dat op grote schaal. Het zou pas verrassend zijn geweest als onze e-mails níet zouden zijn onderschept.’ Wat ze schokkend vond‚ was dat de Amnesty-mails uit de grote massa werden gelicht en apart zijn bewaard. ‘We
23-11-16 17:41
meert waar de geheime diensten al jaren mee bezig waren. Logan: ‘In nog geen jaar tijd heeft het parlement deze wet erdoorheen gejast. Dat is heel snel voor zulke ingewikkelde materie. We hebben parlementariers gevraagd te wachten op de uitspraak van het mensenrechtenhof in Straatsburg in onze zaak over massasurveillance‚ maar dat weigerden ze. Ik verwacht dat in de eerste helft van 2017 bekend wordt wanneer het hof met een oordeel komt. Misschien dat de wet dan aangepast moet worden. Als je de recente uitspraken van het hof over massasurveillance bekijkt‚ denk ik dat we een sterke zaak hebben.’ Bloedige aanslag Als de Britse regering kan aantonen dat ze dankzij massasurveillance een bloedige aanslag in Londen heeft weten te voorkomen‚ zouden dan niet veel Britten het prima vinden dat de regering hun communicatie onderschept? Logan: ‘Het is de vraag hoe efficiënt het is om grote hoeveelheden mailverkeer van willekeurige burgers te verzamelen. Volgens deskundigen moeten inlichtingendiensten zich veel meer toespitsen op gerichte surveillance. ‘Los daarvan: volledige privacy en de grootst mogelijke veiligheid kunnen nooit naast elkaar bestaan’‚ zegt Logan. ‘Ze zullen altijd botsen. Maar je moet ergens een lijn trekken. Je kunt voortaan bij iedereen vanaf de geboorte een klein cameraatje plaatsen‚ en een chip in de arm. Dan weet de overheid waar iedere burger zich op elk moment bevindt en zal het aantal misdrijven sterk afnemen. We betalen daar dan wél een heel hoge prijs voor. ‘Natuurlijk is het belangrijk dat de overheid burgers beschermt tegen misdaad en geweld. Maar dat betekent niet dat veiligheidsdiensten al onze mails moeten kunnen meelezen. Die staatscontrole is een inmenging in ons dagelijkse leven die veel te ver gaat.’ Ze voegt toe: ‘Het is belangrijk dat iedereen goed begrijpt hoeveel macht de staat hierdoor krijgt. Wat doen we als partijen aan de macht komen die misbruik
maken van de vergaarde en opgeslagen informatie? Sommige medewerkers en leden van Amnesty Duitsland‚ die de Stasi van dichtbij hebben meegemaakt‚ kunnen beter uitleggen dan ik waar dit toe kan leiden. Zij stuurden eerder dit jaar kaarten naar Theresa May‚ die toen nog minister van Binnenlandse Zaken was‚ met de oproep deze wet vooral niet aan te nemen. Zelf maakt Rachel Logan sinds een paar jaar anders gebruik van het internet. ‘Ik denk altijd heel goed na over wat ik in e-mails schrijf en wie er mee zou kunnen lezen. Zo geef ik niet te veel persoonlijke informatie. Ook maak ik gebruik van versleutelde mailprogramma’s en sms-diensten‚ zoals Signal. Maar ook daarmee moet je voorzichtig zijn: je weet niet hoe veilig die precies zijn.’ Verder zit Logan wel op Facebook‚ maar daar plaatst ze alleen berichten die ook echt openbaar mogen zijn. ‘Veel internetgebruikers wanen zich onbespied. Ze plaatsen iets op Facebook en denken dat alleen hun directe vrienden dat zien en dat een mailtje alleen door de ontvanger wordt gelezen. Dat is helaas een illusie.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
AIVD krijgt alle ruimte De Nederlandse regering kwam eind oktober met een wetsvoorstel waarin inlichtingendiensten meer bevoegdheden krijgen. Als het parlement de wet aanneemt‚ mogen de AIVD en de MIVD massaal de online communicatie van willekeurige burgers onderscheppen. Amnesty noemt dat ‘de meest vergaande bevoegdheid’ die de Nederlandse diensten ooit hebben gehad. De vergaarde gegevens mogen ze vervolgens delen met buitenlandse diensten‚ ook die van repressieve regimes. Volgens Amnesty creëert de nieuwe wet ‘schijnveiligheid’. ‘Het is belangrijk dat inlichtingendiensten doelgericht en efficiënt onderzoek doen naar personen of organisaties die een gevaar vormen’‚ schreven Amnesty-directeur Eduard Nazarski en Hans de Zwart‚ directeur van burgerorganisatie Bits of Freedom in een opiniestuk in Trouw. ‘Maar’‚ voegden ze toe‚ ‘die bevoegdheden hebben de diensten al.’ Volgens Nazarski en De Zwart zal de nieuwe wet de diensten dan ook niet slagvaardiger maken. ‘We moeten voorkomen dat we een onontwarbare hooiberg aan data over onschuldige burgers laten ontstaan en daarbij terloops onze verworven vrijheden weggeven’‚ schreven ze. Zie www.amnesty.nl/surveillance. Spionagepraktijken | Wordt Vervolgd | nr. 12/1 - december ’16/januari ’17 |
WV_NR12_2016#2.indd 31
31 23-11-16 17:41
TONZON WARMERE VLOER MET MINDER ENERGIE DOOR HET BESTE ISOLEREND EFFECT
Warmere vloer door beter isolerend effect TONZON Thermoskussens isoleren op een effectievere manier dan andere vloerisolaties. De Thermoskussens blokkeren de warmtestraling door de vloer waardoor bestaande vloeren warmer worden dan de lucht boven de vloer. Zelfs mensen met vloerverwarming in nieuwbouwwoningen merken op dat de Thermoskussens een opmerkelijk effect hebben: â&#x20AC;&#x153;de vloer wordt nu warm op plekken waar deze voorheen niet warm werdâ&#x20AC;?. Het wooncomfort stijgt daarmee aanzienlijk. En het gasverbruik wordt beduidend minder. Bij woningen met radiatoren scheelt de energiebesparing gemiddeld 15 tot 20% en bij woningen met vloerverwarming tot wel 40%.
Minder vochtproblemen De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig woningbreed zeil op de bodem van de kruipruimte. Deze Bodemfolie stopt de verdamping van vocht waardoor er geen vocht uit de bodem meer kan doordringen tot in de woning. De warmere vloer en de lagere vochtigheid geven schimmels en huisstofmijten nauwelijks nog kans en de muffe geur uit de kruipruimte wordt beperkt. Het resultaat van deze gecombineerde aanpak is een comfortabele, energiezuinige en gezonde woning. Meer informatie of een vrijblijvende offerte? Kijk snel op tonzon.nl
I: tonzon.nl E: info@tonzon.nl T: 0900 - 28 66 966 (0,10 p/min)
TONZON Vloerisolatie: een klasse apart
25-16-127_TonZon_WordtVervolg_220x275mm.indd 1 WV_NR12_2016#2.indd 60
18-11-16 11:15 23-11-16 17:42